________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
૪૦૫
શ્રાવક પ્રતિક્રમણચૂર્ણિ આદિ ગ્રંથોને વિષે પૌષધિકોને ભોજન કહેલું છે. તેવી રીતે પૌષધિવિધ પ્રકરણ આદિમાં પણ જોયું છે. આ વાતની પહેલી વાતમાં કહ્યું છે.‘ભણ્યું છે’એ શબ્દ વડે ચરિતાર્થ થતો હોવા છતાં પણ અહિં જે “દ” જોયું એમ જે ફરી કહ્યું છે તે ‘પૌષધવિધિ પ્રકરણ’ અને વિધિપ્રા ગ્રંથમાં (ખરતરના) ધુણાક્ષરન્યાયે યથાસ્થિત ભોજનવિધિનું પ્રતિપાદન પડી ગયું છે ! એવા અનાદર સૂચવવા માટે જુદું લખ્યું છે. એમ જાણવું. તે ગ્રંથોમાં જેવી રીતે કહેવાયું છે, તેવીરીતે અહિંયા જણાવીએ છીએ.
“तत्थ जइ देसओ पोसहिओ सो भत्तपाणस्स गुरुसमक्खं पारावित्ता आवस्सिअं करेत्ता, ईरिआसमिओ गंतुं घरे ईरियावहिअं पडिक्कमइ आगमणमालोअणं करेइ, चिइवंदणं, तओ संडासे य पमज्जेत्ता पाउंछणगे नीसिअइ, भायणं पमज्जइ, जहोचिए भोअणे परिवेसिए पंचमंगलमुच्चरेइ तओ वयणं पमजित्ता असुरसुरं अचवचवं अदुयमविलंबिअं अप्परिसार्डि मणवयणकायगुत्तो भुंजइ साहुव्व उवउत्तो, जायाए मायाए वा भोच्चा, फासुअजलेण मुहसुद्धिं काउं नवकारसरणेण उट्ठाणं, देवे वंदेइ, वंदणं दाउं संवरणं काउं पुणोऽवि पोसहसालाए गंतूण सज्जायंतो चिट्ठ"
‘તેમાં જો દેશથી પૌધિક હોય તો ગુરુ સમક્ષ ભક્તપાનનું પચ્ચક્ખાણ પારીને કાઉસ્સગ્ગ કરીને ઇર્યા સમિતિથી યુક્ત થયો છતો ઘરે જઈને ઈરિયાવહિયં પડિક્કમે અને ગમણાગમણે આલોવે. ચૈત્યવંદન કરે, ત્યાર પછી સંડાસા પૂજીને આસન ઉપર બેસે, ભાજનનું પ્રમાર્જન કરે. યથોચિત ભોજન પીરસાયા બાદ નવકાર ગણે. ત્યાર પછી મુખ પ્રર્માજીને અસૂરસૂર-અચબચબ-અદંત-અવિલંબિતઅપરિસાટિત, મન-વચન કાયગુપ્ત સાધુની જેમ ઉપયોગયુક્ત થયો છતો ખાય. સ્ત્રીને અથવા માતાને જમાડયા બાદ પ્રાસૂક. જલ વડે કરીને મુખશુદ્ધિ કરીને નવકારના સ્મરણપૂર્વક ઉઠે અને દેવવંદન કરે, દેવવંદન કરીને પચ્ચક્ખાણ કરે અને પછી પૌષધશાલાએ આવીને સ્વાધ્યાય ધ્યાન કરતો રહે.'' એ પ્રમાણે ‘શ્રાવકપ્રતિક્રમણ સૂત્રચૂર્ણિ'માં કહેલું છે. તેવીરીતે-સૂત્રકૃતાંગસૂત્રની ચૂર્ણિ'માં કહ્યું છે કે.
चाउद्दसमुद्दिद्वपुण्णमासिणीए पव्वं मासस्स अट्ठमि पक्खस्स उद्दिट्ठा - अमावसा - पुणिमा पडिपुणं पोसहंति आहारपोसहादि, पोसहिओ पारणे अवस्सं साहूण भिक्खं दाऊण पारंति, तेनोच्यते-- समणे निग्गंथे फासुएसणिज्जं असणं - ४ पडिला भेमाणे विहरती” त्ति
અર્થ-ચૌદશ-આઠમ-અમાસ અને પૂનમને વિષે મહિનાનું પર્વ (પૂનમ), પખવાડીયાનું પર્વ (આઠમ-ચૌદશ), અને દ્દઢ્ઢા કહેતા અમાવાસ્યા અને પૂર્ણમાસનો ચંદ્રમા એટલે પૂર્ણિમા : (તેને વિષે) પૂર્ણ પૌષધ એટલે આહાર પૌષધ આદિ પૌષધો પાળે અવશ્ય સાધુઓને ભિક્ષા આપીને પારણું કરે. તેથી કરીને અહિંયા કહેવાય છે કે શ્રમણ-નિગ્રંથ એવા સાધુઓને પ્રાણૂક અને એષણીય એવા અશનાદિક વહોરાવતો છતો વિચરે.'' અહિં આહારપૌષધિકનું પારણું કહેલ છે. અને તે પારણું, પૂનમ કે અમાવાસ્યાના દિવસે સંભવે છે. કારણ કે આ જ પાઠ ઉપરની દશમી લીટીમાં ગવમાસો निग्गंथे पावयणे अट्ठे सेसे अणट्टे जम्हा एवं प्रतिपद्यते तम्हा उस्सिहफलिका जाव पवेसा, जम्हा एवं तम्हा चाउद्दसट्टमीसु० तम्हा पारणए सम्मणे निग्गंथे, तेणं एआरूवेण विहारेणं विहरमाणे बहूणि वासाणि :- “२ આયુષ્યમાન્, નિગ્રંથ એવું પ્રવચન એ જ સત્ય છે, એ જ અર્થ છે. બાકીનું બધું અનર્થ છે. એ પ્રમાણે
