________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
૪૩૭ હવે સમાપ્તિ એવા ઉદયની પ્રધાનતાનું સમર્થન કરવા માટે દષ્ટાંત જણાવે છે.
आमूला सहगारो, मंजरिपजंतओ महंतोऽवि।
न पहाणो किंतंते, फलं पहाणं मणुअजुग्गं ॥२१७॥ મૂલથી માંડીને મંજરી સુધીનો એવો આંબો મોટો હોય છતાં પણ પ્રધાન નથી, પરંતુ એ માંજરને અંતે મનુષ્યયોગ્ય ઉપભોગ્ય જે ફલ (કેરી) આવે છે તે જ પ્રધાન છે. એમ જાણવું. મૂળીયાં– ડાળી–પાંદડાં વગેરેથી અખંડ એવા વૃક્ષનો જો કોઈ પ્રધાન અવયવ હોય તો તેનું ફલ છે. તે ફલ સિવાયના વૃક્ષની કોઈ કિંમત નથી. અને ફલને માટે જ એ વૃક્ષના બાકીના અવયવોના રક્ષણ કરવા માટે વાડ આદિનું કરવાપણું હોવાથી. અને એથી કરીને ફૂલેલ ફાલેલો જ આંબો હોય છે તેને વાર્ડ આદિથી રક્ષણ કરવાનો પ્રયત્ન થાય છે, નહિતર થતો નથી. અને ફલની ઉપેક્ષા જેને છે તેઓને વડલા આદિ ઝાડની જેવો જ આંબો છે. | ગાથાર્થ–૨૧૭ |
હવે દાર્જીતિક યોજના જણાવવા માટે કહે છે. फलसरिसो सो उदओ, जम्मि समप्पइ तिही अ मासो अ। मंजरि 'पजंतसमो, सेसो फलसाहगो समए॥२१८॥
ફલસદેશ એવો જે ઉદય, એટલે કે સૂર્યના ઉદયમાં તિથિ સમાપ્તિ થતી હોય તે સૂર્યોદય ફલ સદેશ છે. અથવા તો જે સૂર્ય સંક્રાન્તિને પામીને મહિનો પૂર્ણ થતો હોય તે સૂર્ય સંક્રાન્તિ ફલ સરખી છે. એવા પ્રકારના ફળદ્રુપ સૂર્યોદયથી યુક્ત એવી તિથિ કે મહિનો કહેવાને ઇચ્છેલા એવા જે નિયતકાર્ય તેના હેતુભૂત બને છે. અને તે સિવાયનો તિથિ આદિના પૂર્વે જે અવયવ હોય તે મંજરી સુધીનો આંબા જેવો ફસાધક જાણવો. એટલે વિવક્ષિત ફલસ્વરૂપ એવી ઇષ્ટતિથિ આદિના હેતુ માત્ર જ બાકીનો તિથિ આદિનો અવયવ સ્વસમય અને પરસમયમાં જાણવો. અને આ વાત કહેવાથી તિથિની વૃદ્ધિમાં બીજી તિથિ અને માસવૃદ્ધિમાં બીજો મહિનો વૃક્ષસદશ એવા વિવલિત તિથિ આદિનો ફલ સંદેશ માણસોને માટે જાણવો.
બાકી તો વિશિષ્ટ ચેતનાવાળા મનુષ્યો તો એક બાજુએ રહો; પરંતુ આંબો આદિ પ્રેશસ્ત વનસ્પતિઓ પણ સૂર્યસંક્રાન્તિ સંબંધીનો પહેલો માસ છોડી દઈને બીજા માસમાં જ પુષ્પ અને ફળ આપે છે! આવશ્યક નિર્યુક્તિ ૧૨૫૫ ગાથામાં કહ્યું છે કે :
जइ फुल्ला कणिआरया, चूअग! अहिमासयंमि घुटुंमि।
तुह न खमं फुल्लेउं, जइ पचंता करंति डमराई॥१॥ त्ति અધિક મહિનાને વિષે કણેરોને ફૂલ બેઠેલા જોઈને હું આમ્રવૃક્ષ! તારે મહોર લાવવા તે યોગ્ય
