________________
અંતિમ ક્ષણોમાં હતું અને નગરનું દ્વાર ખોલીને એક દૂત સંધિનો પલાયનવૃત્તિનું નથી પણ એ સમસ્યાઓનો સ્થાઈ અને આધારભૂત ધ્વજ લઈને બહાર આવ્યો. એણે નેપોલિયનને કહયું ‘‘આપની. ઉકેલ શોધવાનો સંઘર્ષ અવિરત પણે. તેઓ કરતા રહયા.. તોપોથી રાજ મહેલની નજીકમાં જ ગોળા પડી રહયા છે. રાજા | ઈતિહાસ સાક્ષી છે કે તેઓ નિઃસ્વાર્થ ભાવે સતત સામાજીક મહેલમાં સમ્રાટની રાજકુંવરી બિમાર હાલતમાં છે. થોડો વધુ સમય મૂલ્યોનાં નિમણિનાં કાર્યમાં વ્યસ્ત રહયા. અટક્યા વગર | વણથંભે તોપમારો ચાલુ રહેશે તો સમ્રાટને પોતાની બિમાર પુત્રીને વલવલતી ચાલતા રહયા. મહાવીર સ્વ અને પર, હું અને તું નો સમન્વય મૂકીને ભાગી છૂટવું પડશે.” ત્યારે નેપોલિયનના સેના નાયકે કહયું સાધીને આત્મકલ્યાણ અને સમાજ કલ્યાણ બંનેનાં જીવતા જાગતા “આપણે થોડી જ વારમાં વિજય પ્રાપ્ત કરવાનાં છીએ ત્યારે યુદ્ધ ઉદાહરણ રૂપ છે. આ બંને માર્ગ પર ચાલતા રહીને એમણે. નીતિ અનુસાર નગરની વચ્ચોવચ્ચ તોપગોળા પડવા આવશ્યક મૂળભૂત સામજિક મૂલ્યોનું રહસ્ય સમજાવ્યું અને એ છેઃ
- “ અહિંસા – અપરિગ્રહ – અનેકાન્ત ”. પણ નેપોલિયને કહયું “ યુદ્ધ નીતિની વાત યથાર્થ તો છે જ આ ત્રણેય મૂલ્યો, સિદ્ધાંતો, જીવનને સમાજોપયોગી બનાવવાના. પણ અત્યારે માનવતાનો તકાજો એ છે કે બિમાર રાજકુમારી પર આધારસ્થંભો, ઉપરાંત સુખી થવાના માર્ગનાં આ ત્રણ માઈલ દયા કરવી જોઈએ.” અને પોતાના નિશ્ચિત વિજયને સંદિગ્ધ સ્ટોન, અને વિશ્વશાંતિ માટેના આ મિસાઈલ્સ એમનાં સામાજીક બનાવવાનો ડર સેવીને પણ નેપોલિયને તોપોને ત્યાંથી હઠાવી લીધી અનુસંધાનનાં પરિણામ રૂપ જ નીપજ્યાં છે. પોતાની આત્માનુહતી. અહીં આપણને યુદ્ધની. હિંસામાં પણ અમીરી માનવતાનો ભુતિ બાદ એ નિષ્ક્રિય બનીને બેસી રહયાં હોત, પોતાનામાં જ દર્શન થાય છે.
લીન બન્યાં હોત કે પછી એ અનુભુતિને સમાજની સમસ્યાઓનાં ભગવાન મહાવીરે ફક્ત આત્મ કલ્યાણનો માર્ગ જ ન ચીંધતા. ઉકેલનાં સંઘર્ષમાં જોડીને આત્મચિંતન ન કર્યું હોત તો આ દિવ્ય સમાજ કલ્યાણનો માર્ગ પણ ચીંધ્યો જ છે. રાજા-મહારાજાઓ સાથે ત્રણ મૂલ્યો આપણને મળી શકત ? આમ એમણે પોતાની. એમની. ચર્ચા થતી. ત્યારે એમને લોક શાસનનાં નિયમો / જાણકારી આત્માનુભુતિને સમાજ સાથે એકરસ કરી અને એનાં પરિપાક રૂપે જ્ઞાન આપતા. ખેડૂતો, વ્યાપારીઓ કે કારીગરોની પણ એમણે મળેલા આ મૂલ્યો આજે ય એટલાં જ સમાજ માટે ઉપયોગી છે. આજીવિકા માટે પ્રામાણિક રહેવાની વાત કહી છે – અપ્રમાણિક વિશ્વ શાંતિ, સહઅસ્તિત્ત્વ અને સહઐક્ય આ માર્ગ વગર શક્ય થવું એટલે બીજાનાં હક્કો પર તરાપ મારવી આની મનાઈ કરીને બનશે ? પોતાની આત્મસાધનામાં મહાવીરે લૌકિક વ્યવસ્થાના. એમણે સદાચારનો માર્ગ ચિંધીને જીવન જીવવાની જે કળા શીખવી આધારભૂત તત્વોની ઉપેક્ષા કરી હોત તો ? એ સમાજ કલ્યાણના હેતુથી જ તો ! આમાં પણ અહિંસા વણાઈ અહિંસાની પ્રતિષ્ઠા દ્વારા એમણે સમાજમાં વ્યાપેલા ભેદ ગઈ !
ઊંચ-નીચ, છૂત-અછૂત વગેરેને નાબૂદ કર્યા છે. એમણે નોંધ્યું કે - જ્યારે જ્યારે એમણે નારી સમાજ વિશે વાતો કરી છે ત્યારે આવા ભેદ જ હિંસાની પરાકાષ્ઠા છે. પ્રત્યેક મનુષ્યનું અસ્તિત્વ પણ પોતાની શક્તિ ઓળખવા માટેની પ્રેરણા નારીઓને આપી. સમાન રીતે ગૌરવવંતુ છે. સૌની ગરિમા જળવાય તો જ અહિંસાની. જીવનનાં દરેક ક્ષેત્રમાં નારીના વિકાસની સંભાવનાઓ પર એમણે સુંદર બંસરી વાગે . વર્ગશોષણના પક્ષપાતી. સમાજને અહિંસક કહી. પૂરતો પ્રકાશ નાંખ્યો છે.
શકાય ? દલિતમાં દલિત લોકોને પણ એમણે સમાન ગણ્યા. એમણે એક જગ્યાએ કહયું છે.
હરિકેશી ચાંડાલને ગળે લગાવીને તો એમણે અહિંસાનું પૂર્ણ દર્શન જે અંગે જાણઈ સે સર્વે જાણઈ,
કરાવ્યું. જે સર્વે જાણઈ સે અંગે જાણઈ,
મહિલાઓને પણ એમણે પુરુષ જેટલો જ સમાનાધિકાર ( આમાં વ્યષ્ટિ અને સમષ્ટિનો અન્યોન્યાશ્રમ સંબંધ બતાવ્યો આપીને એમણે એ વખતનાં સમાજમાં અહિંસાનું શિરમૌર ઉદાહરણ છે. વ્યક્તિ એ સમાજનું જ ઘટક હોઈ આત્મવિકાસના માર્ગની પૂરું પાડ્યું. એમણે આદરેલો આ અહિંસાનો પ્રયોગ દરેકે દરેક સાથે જ સમાજ વિકાસનાં માર્ગના મૂળ મંત્રોને આપણી સમક્ષ મૂકી ક્ષેત્રમાં કાર્યમાં પોતાની વિશિષ્ટ રીતે આદરાતો ગયો – અને એમણે જીવનની સવગણતા પ્રત્યે આપણું ધ્યાન દોર્યું છે. આ બંને એમાંય લોકભાષાનો ઉપયોગ કરીને એમણે પોતાના પ્રયોગને એક માર્ગ વિરોધી ન હોઈ એકબીજાના સહયોગી / પૂરક છે.
બહુમૂલ્ય પ્રમાણ બક્યું. કોઈને ન સમજાય તેવી ભાષામાં બોલીને | મહાવીરનું જીવન આપણને એક બીજી હકિકત તરફ પણ રોફ છાંટવો એ પણ હિંસા જ છે. પોતાના જીવન જેટલી જ ધ્યાન દોરે છે કે આત્મસાધના પછી જ સામાજીક મૂલ્યોનું સૃજન મહત્વપૂર્ણ બાબત પોતાની ભાષાભિવ્યક્તિ હોય છે. સૌને પોતાની કરી શકાય છે. એમણે પોતાની ધ્યાન સાધના પૂર્ણ થયા બાદ – ભાષાનું ગૌરવ હોય છે. ભાષા છીનવી લેવી એટલે કે જીવન જ સાડા બાર વર્ષની ઉગ્ર તપસ્યાની ફળશ્રુતિ રૂપે, આત્મતત્ત્વની છીનવી લેવું – આ બધા મૂલ્યો એમણે ૨૫૦૦ વર્ષ પહેલાં પ્રાપ્તિ બાદ જ પ્રતિબોધ | ઉપદેશ આપ્યો. આ હકિકતમાં તેઓ સ્થાપિત કરીને લોકબોલીમાં જ જનસંપર્ક કર્યો. દઢ સમર્થક રહયાં છે. પણ હાં, આત્માનુભુતિની પ્રાપ્તિ બાદ એઓ આ તો થઈ મનુષ્યમાં – સમાજમાં અહિંસાનાં પ્રતિપાદનની અટક્યા નથી, વિરામ કે નિવૃત્તિ નથી સ્વીકારી. એમનું બાકીનું વાત, પણ ભગવાન મહાવીર આટલેથી ન અટકતાં પ્રાણીમાત્ર પણ જીવન સમાજની સમસ્યાઓથી દૂર છૂટવાનું કે ભાગી જઈને આખરે તો સમાન જીવ જ છે અને વનસ્પતિ પ્રત્યે પણ એ જ
થીમ થકારોનટરિનામદદ કરો, ઇરાદી વિભાગ,
પુપ
जयन्तसेन सतर्क रह, नैया सुख से पार || जीव मात्र से प्रेम हो, नहीं किसी से द्वेष ।
www.jainelibrary.org
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
