________________
સમય થાય છે. આચાર્ય શ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણે બધા ભર્યો સંબંધ, કજોડામાં મને કમને જિંદગી ભર નિભાવાતો પતિપત્નિનો. વિરોધી નયો એકત્ર થઈને સમ્યક કેવી રીતે બને છે તે આ રીતે ક્લેશયુક્ત સંસાર, પક્ષાપક્ષીનું રાજકારણ વગેરે પરિસ્થિતિઓમાં સમજાવ્યું છે. એક રાજાના સેવકો પરસ્પર લડે છે. પરંતુ રાજાની સ્વાઈયુક્ત અને કદાગ્રહી. માનસ જ વધુ કામ કરે છે. સ્યાદ્વાદ સમક્ષ તેઓ એકત્ર બની જાય છે. રાજાનું કાર્ય પણ તેઓ કરે છે ઉદાર દ્રષ્ટિ ખિલવે છે. પોતાને મળતી સુખ સગવડોની વહેંચણી. અને પોતાનો સ્વાર્થ પણ સિદ્ધ કરે છે, તેવી જ રીતે જૈન દર્શનમાં અભાવગ્રસ્ત દુઃખી જીવન જીવતા લોકોને પણ મારે કરવી જોઈએ, પણ વિરોધી નયો ભેગા મળીને જિનને માન્ય વસ્તુ સિદ્ધ કરે છે એવી ભાવનાનો ઉદય આવી ઉદાર દ્રષ્ટિમાં જ સંભવિત છે. અને પોતાનો સ્વાર્થ સિદ્ધ કરે છે.
વર્ગઘર્ષણ નિવારવાની અને લોકોને સમાન તકો પૂરી પાડવાની પરમયોગી શ્રી આનંદધનજીએ ષડ્રદર્શનોને જીિનેન્દ્રનાં અંગ લોકશાહીના નમ સિદ્ધ કરવાની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા સ્યાદ્વાદયુક્ત તરીકે વર્ણવીને સાપેક્ષ દ્રષ્ટિઓનો સમુચિત સમન્વય દર્શાવ્યો છે.
વિચારધારા પૂરી પાડે છે. ષડૂ દરિસણ જિન અંગ ભણી. જે
આ સમસ્ત લોક વ્યવહાર અનેકાન્ત દ્રષ્ટિથી જ ચાલે છે તેવું
પ્રતિપાદન શ્રી સિદ્ધસેનદિવાકરસૂરિજીએ. આ પંક્તિઓમાં કર્યું છે. | ન્યાસ ષડ અંગ જો સાધે
“ જેણ વિણા લોગસ્સ વિ વવહારો નમિ જિનવરના ચરણ ઉપાસક
સવ્વહા ન નિવ્રુડઈ . ષડુ દરિસણ આરાધે રે.
તસ્સ ભુવણેક્ટ ગુરુણો ણમો સાચી જીવન દ્રષ્ટિ
અણેકંત વાયસ્સ " મારુ એ જ સાચું એમ માનનારો તો શ્રી જિન શાસનથી. આપોઆપ જ બહિષ્કૃત થયેલો છે. સાચાને પોતાનું માની, ખોટાના
-જેના વિના જગતનો કોઈ વ્યવહાર જરા પણ ચાલી શકે તેમ નથી, સ્પર્શથી પણ દૂર રહેવા ઈચ્છનારો શ્રી જૈન શાસનના અપેક્ષા મય
- તે ત્રિભુવન ગુરુ સ્યાદ્વાદને અમે નમસ્કાર કરીએ છીએ..
તે ત્રિભુવન કરે ત્યાંદુવાદને અમે સ્યાદ્વાદનો સાચો ઉપાસક બની શકે છે. "
in અને એ સાદ્વાદમય જિનમતની ઉપાધ્યયશ્રી યશોવિજયજી | (આચાર્ય શ્રી વિજય રામચંદ્રસુરિજી) ૫. શ્રી. એ ઓ પ્રમાણે સ્તુતિ કરી છે. સ્યાદ્વાદ સાચી જીવનદ્રષ્ટિ વિકસાવે છે, સુખશાંતિ અને
ઉતર્ણવ્યવહાર નિશ્ચયવથા, - સમાધાન સ્થાપવાની કલા શીખવે છે. મહાત્મા બુદ્ધ અને તેમના
વર્તનારું કોહિછાત્ શિષ્ય પૂર્ણ વચ્ચેનો પ્રખ્યાત સંવાદ સાવાદ શૈલીની વિચારણાનો त्रस्यदुर्नयवादिकच्छपकुल સુંદર નમૂનો છે. ગમે તેવી વિપરિત પરિસ્થિતિને પણ અનુકૂળ
भ्रश्यत्कुपक्षाचलम् ।। તરીકે સ્વીકારી લેવાની દ્રષ્ટિ આ સ્યાદ્વાદ શૈલી આપે છે. બૂર
उद्यधुक्रिनदी प्रवशसुभगं કરનારને ભલો માનવો, ઘોર નિરાશામાં પણ શુભ સંકેત જોવો, એ
स्याद्वाद मर्यादया જ્ઞાન આ શૈલીથી પ્રાપ્ત થાય છે નિરાશા, ક્રોધ, અભિમાન, ઈષ્ય
युक्तं श्री जिनशासनं जलनिधिं, વગેરે ચિત્તને અશાંત કરનારા દુર્ગુણોના ઉપદ્રવો શમી જાય છે. સ્યાદ્વાદ પરમત સહિષ્ણુતા શીખવે છે. ધર્મ ધર્મ વચ્ચે, સંપ્રદાય
मुक्ता परं नाश्रये ॥ સંપ્રદાય વચ્ચેના કલહો સ્યાદ્વાદ યુક્ત દ્રષ્ટિ વડે જ શમાવી શકાય
(અધ્યાત્મસાર :) છે. સ્યાદ્વાદનો આરાધક મતાભિનિવેશ કે કદાગ્રહથી મુક્ત હોય નિશ્ચય અને વ્યવહારની કથાના ઉછળતા. કલ્લોલોના કોલાહલથી. છે સત્યનો પૂજારી બને છે.
કાચબાઓના કુળવાળા તૂટી પડતા. કુપારૂપી પર્વતોવાળા, સચોટ સ્યાદ્વાદ યુક્ત વિચારણા જીવનમાં ડગલે ને પગલે લાભકારક
યુક્તિ નદીના પ્રવેશથી સૌભાગ્યશાળી અને સાદ્વાદની મર્યાદાથી. છે. પ્રસિદ્ધ વાતકાર શ્રી ધૂમકેતુ લિખિત ' પોસ્ટ ઑફિસ ' વાતમાં
યુક્ત એવા શ્રી જિન શાસન રૂપી સમુદ્રને મૂકીને, બીજા કોઈનો ય કૉચમેન અલી ડોસાના જીવનની કરુણતાનું મર્મસ્પર્શી આલેખન છે. હું આશ્રય કરતો નથી. આ વાતમાં અલી જેવી જ પરિસ્થિતિમાં જ્યારે પોસ્ટમાસ્તર મુકાય સાદ્વાદનો વિષય મહાસાગર જેવો છે. અનેક યુક્તિઓ, છે ત્યારે, તેના પ્રત્યે તેને સહાનુભૂતિ જન્મે છે. તે સુંદર રીતે તર્કો અને વિચારણાઓનો એમાં સમાવેશ થાય છે. જેમ એક દશાવવામાં આવ્યું છે. લેખકે એક સુંદર વાક્ય પણ વાતમાં મૂક્યુ બાળક પોતે જોયેલા સમુદ્રનું વર્ણન બે હાથ પહોળા કરીને કરે કે છે. “મનુષ્ય પોતાની દ્રષ્ટિ છોડી બીજાની દ્રષ્ટિએ વિચારે તો અર્ધ સમુદ્ર આટલો મોટો હતો. તેમ મેં આ નિબંધમાં બાલચેષ્ટાથી જ જગત શાંત થઈ જાય.” વિશ્વમાં જે કલહો, કોલાહલો, સ્પર્ધાઓ.. સ્યાદ્વાદનું દર્શન કરાવ્યું છે. વસ્તુત : સ્યાદવાદનો વિષય વિશાળ, ઘર્ષણો અરાજકતા, હિંસા, શોષણખોરી, સત્તા ભૂખ વગેરે જોવા અગાધ ગહન અને ગંભીર છે. સ્યાદ્વાદ વિશ્વના સમસ્ત વાદોનો. મળે છે તેમાંથી બચવાનો માર્ગ સ્યાદ્વાદ બતાવે છે.
સમ્રાટ છે એ વાત નિર્વિવાદ સિદ્ધ થાય છે. “ ચાઉસમ્રાટ બે પેઢીઓ વચ્ચેનું અંતર સંગા સંબંધીઓનાં સંબંધોમાં વિનયતેતરામુ ''. વૈમનસ્ય - અણબનાવ, પેઢીના માલિક અને નોકર વચ્ચેનો તંગદિલી
થીમ જારદા કિનારે વાણિયા
-
૨
ईच्छा पूरी कब हुई, इच्छा करो निरोध । जयन्तसेन कहाँ गया, कर्मों का अवरोध ॥
www.jainelibrary.org
ain Education International
For Private & Personal Use Only
