________________
-
(१५) तौह बहुरि द्वंद्वपदका ग्रहण होत सन्तै इष्ट स्थानमैं मानकी प्रवृत्ति होय है ॥ ७॥
वार्तिक-पृथग्रहणं प्राधान्यख्यापनार्थ ॥ ८ ॥ टीका-- सर्याचन्द्रमसोहादिभ्यः पृथग्रहणं क्रियते प्राधान्यख्यापनार्थ ज्योतिप्केहि सर्वेषु सूर्याणां चन्द्रमसांच प्राधान्यं । किंकृतं पुनस्तत् प्रभावादिकृत ॥
मर्थ-सूर्य चंद्रमानिको ग्रहादिकनित पृथग्रहण करिये है सो इनके प्रधानपणांका जनावने निमित्त है कि सर्व ज्योतिषीनिकै विर्षे सूर्यचंद्रमानिकै प्रधानपणौ है । प्रश्न-इनके प्रधानपों कहा कृत है। उधर-- प्रभाव भादि कृत है ॥ ८॥
बार्तिक-सूर्यस्यादौग्रहणमल्पाचतरत्वादभ्यर्हितत्वाच ॥९॥ टीका-सूर्यशब्द आदौ प्रयुज्यने कुतोऽल्पाचतत्त्वादभ्यहितत्वाच्चसर्वाभिभवसमर्थाद्धि अभ्यर्हितः सूर्यः ॥
मर्य-- सूर्य शब्द मादिकै वि. प्रयुक्त करिये है। प्रश्न- काहेत ? उत्तर- अत्याच्नपणांते अर अभ्यहितपणात है कि निश्चयकरि सर्वका तेजन तिरस्कार करने में समर्थ है । यात सूर्य अभ्यर्हित है कि पूज्य है ॥ ९ ॥
वार्तिक--ग्रहादिषु च ॥ १० ॥ टीका-किमल्पाचतरत्वादभ्यस्तित्वाच्छ पूर्वनिपात इति वाक्यविशेषः ग्रहशब्दस्तावदल्पाचतरोभ्यहितश्चं तारकाशब्दान्नमत्रशब्दभ्यहितः । क पुनम्तेषां निवास इयत्रोच्यते अस्मात समादमिभागाधं सप्तयोजनशतानि नवत्युत्तराण्युत्प्ल्युत्य सर्वज्योतिषामघोभाविन्यस्ताकाश्चरन्नि ततोदशयोजनान्युत्प्ल्युत्य सर्योश्चरैति ततोशीतियोजनान्युत्प्ठ्युत्य चन्द्रमसोभवंति ततस्त्र णि योजनान्युप्ल्युत्य बुधाः । ततस्त्रीणियोजनान्युत्प्ल्युत्यशुक्राम्ततस्त्रीनि योजनान्युप्ल्युत्य बृहस्पतयस्ततश्चत्वारियोजनान्युप्प्युल्य अंगारकाः ततश्चत्वारि