________________
पंचपयाणं पणतीस वण्ण चुलाई - वण्ण तितीसं ।
एवं ईमो सम्प्रपई फुडमक्खरमसट्ठीए ॥ પાંચ પદોના પાંત્રીસ વર્ણ અને ચૂલાના તેત્રીસ વર્ણ એમ આ નવકારમંત્ર) સ્પષ્ટ અડસઠ અક્ષર સમર્પે છે.] બૃહન્નમસ્કારલમાં કહ્યું છે:
सत्तपणसत्तसत्त य नवक्खरपमाणपयडं पंचपयं ।
अखर तितिस वर चूलं सुमरह नवकाशरमंतं ॥ સાત, પાંચ, સાત, સાત અને નવ અક્ષર પ્રમાણ જેનાં પ્રગટ પાંચ પદો છે તથા તેત્રીસ અક્ષર પ્રમાણ શ્રેષ્ઠ ચૂલિકા જેની છે એવા ઉત્તમ શ્રી નવકારમંત્રનું તમે નિરંતર સ્મરણ કરો]
ચૂલિકા શબ્દ ચૂલા ઉપરથી આવ્યો છે. “ચૂડા' શબ્દ પણ પ્રયોજાય છે. ચૂલા એટલે આભૂષણ; ચૂલા એટલે શોભા વધારનાર; ચૂલા એટલે શિખર. “નંદીસૂત્રમાં કહ્યું છે કે શ્રુતિરૂપી પર્વત ઉપર શિખર જેમ જે શોભે તે ચૂલા.
નવકારમંત્રમાં પાપના ક્ષયરૂપી અને શ્રેષ્ઠતમ મંગલરૂપી એનો મહિમા ચૂલિકામાં ચાર પદમાં દર્શાવવામાં આવ્યો છે.
નવકારમંત્રનાં જે નવ પદ ગણવામાં આવે છે તેમાં પદ શબ્દ વિશિષ્ટ અર્થમાં વપરાયો છે. સંસ્કૃતમાં શબ્દના ઘણા જુદા જુદા અર્થ થાય છે, જેવા કે પર એટલે પગ, પગલું, નિશાની, સ્થાન, અધિકાર, ચોથો ભાગ. વિરામસ્થાન, પ્રતિષ્ઠા, વ્યવસાય, વાટાઘાટ, રહેઠાણ, વિષય, શબ્દ, વિભક્તિવાળો શબ્દ, વાક્યમાંથી છૂટો પડેલો શબ્દ, વર્ગમૂળ, માપ, રક્ષણ, સંભાળ, શતરંજની રમતનું ખાનું, સરવાળા માટેની સંખ્યાઓમાંની કોઈ એક સંખ્યા, તેજકિરણ શ્લોકનું એક ચરણ વગેરે. નવકારમંત્રમાં પદ એટલે શબ્દોનો સમૂહ અથવા વિવક્ષિત અર્થવાળા શબ્દોનો સમુચ્ચય. નવકારમંત્રનાં છેલ્લાં ચાર પદને શ્લોકના ચરણના અર્થમાં પણ પદ તરીકે ઓળખાવી શકાય.
નવકારમંત્રમાં જે નવ પદ છે તેમાં જેને અંતે વિભક્તિ છે તે પદ એવો વ્યાકરણની દૃષ્ટિએ અર્થ લેવાનો નથી, પણ અપેક્ષિત અર્થની સમાપ્તિ જ્યાં થાય છે તે પદ એવો અર્થ લેવાનો છે. એટલે મર્યાદિત શબ્દસમૂહ અપેક્ષિત અર્થ પ્રમાણે એકમ જેવો બની રહે તે પદ' એવા અર્થની દૃષ્ટિએ નવકારમંત્રમાં નીચે પ્રમાણે નવ પદ છે અને તે રીતે જ નવ પદ સુપ્રસિદ્ધ છે :
(9) નમો રિહંતાઈi (૨) નમો સિદ્ધM () નમો આયરિયાdi (8) નમો उवज्जायाणं (५) नमो लोए सव्वसाहूणं (६) एसो पंचनमुक्कारो (७) सव्व
રર એ જૈન ધર્મ દર્શન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
