Gujaratna Hastprat Bhandarona Sandharbhma Amdavadna Hastprat Bhandaro Ek Adhyayan

Author(s): Navalsinh K Vaghela, Rasesh Jamindar
Publisher: Gujarat Vidyapith

Page 12

•
3
દેવદેિવ ફ્માશ્રમના નેતૃત્વ હેઠળ 'સમવાય' મળ્યું અને ત્યાં જૈનમાગમ ગ્રંથોની નકલો કરવાનો તેમજ અન્ય ધર્મગ્રંથોના લેખનકાર્ય કરવા રંગેનો નિર્ણય લેવાયો, જે વાલમીવાયના તરીકે મોળખાય છે.
જૈન સમાજના માં નિચ પછી જૈનાચાયોએ એક ગ્રંથોની રચનાઓ કરી, જૈન ધનિક શ્રમણોમેં સાધુમહારાજોની યાજ્ઞાથી લહિયામો રોકીને અસંખ્ય ગ્રંથોની નકલો કરાવી, ત્યારબાદ ગુજરાતમાં હસ્તપ્રતોની સંખ્યા અનેકગણી વધવા લાગી. ગુજરાતને વા ત્તિય, વિધા, કળા, સાહિત્ય, ધર્મ અને ઔંસ્કારનો વારસો પરાપૂર્વથી મળ્યો છે. ગુજરાતના જ્ઞાન અને સંસ્કારઘનના વારસાને હસ્તપ્રતભંડારોની સ્થાપના કરીને સાપર્યંત ટકાવી રાખવામાં જે સામો એ જૈન ધનિક ગૃહોનો ફાળો વિશેષ્ય છે. એમ કહી શકાય. ગુજરાતમાં જુદા જુદા સ્થળોને વાળ જ્ઞાનભંડારો મળી આવે છે, મા નળંડારોની સ્થાપના કોણે અને કયારે કરી હશે તેનો કોઈ લિલિ બૈધ ઈતિહાસ મળી શકતો નથી, પરંતુ વલભીવાયના પછી રીલેખનની પ્રવૃત્તિને વેગ મળ્યો. ત્યારબાદ અસંખ્ય ગ્રંથોની પ્રતિલિપિસો તૈયાર થઈ તેમજ નવા ગ્રંથો પણ લખાયા, મા બધા ગ્રંથોને વ્યવસ્થિત રીતે સાચવવાની જરૂરિયાત પણ ઉભી થઈ. આ જરૂરિયાતમાંથી ાનડારો મુસ્તિત્વમાં આવ્યા હશે, જેન ગ્રામોની સીધી દોરવણી હેઠળ મા ાનભંડારોમાંની હસ્તપ્રતોની વ્યવસ્થાની અને જાળવણીની જવાબદારી પણ કેટલાક જેન સૈધોયે ઉપાડી લીધી. માટે આવા સંધો ધ્વારા ચાલતા જ્ઞાનભંડારોને આપણે સાંકિ મૈંડારો તરીકે મોળખીએ છીએ.
ગુજરાતમાં બ્રાહમણધનું વન પણ સવિશેષ રહયું છે. બ્રાહમધર્મમાં વ્યકિતગત રીતે પરિગ્રહનો નિબંધ ન હોવાને કારણે અનેક વ્યકિતસ્રો પાસે હસ્તપ્રતોનો બૈંગત સંગ્રહ ૯ભો થયેલો હશે, પરંતુ ગુજરાતની અનેક રાજકીય ઉથલપાથલો અને ધાકિસઁધાધૂંધીના સમયમાંથી પસાર થતાં કળબળે આવા વ્યકિતગત હસ્તપ્રત ગ્રહો નાશ પામ્યા છે. અથવા તો હસ્તપ્રતોની સાચવણી માટે યોગ્ય કાથી ન લેવાતાં અસંખ્ય પ્રતોનો નાદ શ્યો છે એમ માનવામાં આવે છે.