Chatvar Karmgranth

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Jain Atmanand Sabha

Page 168

षडशीतिनामा चतुर्थी कर्मपन्थः। 123 बखान के पर्याताऽपर्यातसूक्ष्मवादरैकेन्द्रियश्वीन्द्रियक्षत्रीन्द्रियादपर्याप्तचतुरिन्द्रिया९ऽसहि पञ्चेन्द्रिय १०लक्षणेषु पूर्वोक्ताश्चत्वार उपयोगाचक्षुर्दर्शनं विना भवन्ति / अयमर्थः-पूर्वोतदशजीवस्थामकेषु बक्षुर्दर्शनवर्जा अधक्षुर्दर्शनमत्यज्ञानभुताज्ञानलक्षणालय उपयोगा भवन्ति / ननु स्पर्शनेन्द्रियावरणक्षयोपशमसम्भवाद् भवतु मतिरेकेन्द्रियाणाम्, यतु भुतं तत् कथं जाघटीति ! भाषालब्धिश्रोत्रेन्द्रियलब्धिमतो हि तद् उपपद्यते नान्यस्य / तदुक्तम् भावसुयं भासासोयलद्धिको जुजए न इयरस्स / भासाभिमुहस्स सुयं, सोऊण व जं हविजाहि // (विशेषा. गा० 102) इति / उच्यते-इह तावदेकेन्द्रियाणामाहारादिसंज्ञा विद्यन्ते तथा सूत्रेऽभिधानात्, संज्ञा चामिलाप उच्यते / यदवादि परोपकारभूरिभिः श्रीहरिभद्रसूरिभिर्मलावश्यकटीकायाम् आहारसंज्ञा आहाराभिलाषः क्षुद्वेदनीयोदयप्रभवः खल्यात्मपरिणामविशेषः (पत्र 580) इति / - अभिलाषश्च ममैवंरूपं वस्तु पुष्टिकारि तद् यदीदमवाप्यते ततः समीचीनं भवतीत्येवं शब्दाथोल्लेखानुविद्धः खपुष्टिनिमित्तभूतप्रतिनियतवस्तुपाध्यध्यवसायरूपः स च श्रुतमेव, शब्दार्थालोचनानुसारित्वात् , श्रुतस्यैवैतल्लक्षणत्वात् / / यदवादिषुर्दलितप्रवादिकुवादाः श्रीजिनभद्रगणिक्षमाश्रमणपादा: 'इंदियमणोनिमित्तं, जं विन्नाणं सुयाणुसारेणं / निययत्थुतिसमत्थं, तं भावसुयं मई सेसं // (विशेषा० गा० 100) "सुयाणुसारेणं" ति शब्दार्थालोचनानुसारेण / केवलमेकेन्द्रियाणामव्यक्त एव कश्चनाप्यनिर्वचनीयः शब्दार्थोल्लेखो द्रष्टव्यः, अन्यथाऽऽहारादिसंज्ञाऽनुपपत्तेः / यदप्युक्तम्-भाषालब्धिश्रोत्रेन्द्रियलब्धिविकलत्वाद् एकेन्द्रियाणां श्रुतमनुपपन्नमिति, तदप्यसमीक्षिताभिधानम् , तथाहि-बकुलादेः स्पर्शनेन्द्रियातिरिक्तद्रव्येन्द्रियलब्धिविकलत्वेऽपि किमपि सूक्ष्मं भावेन्द्रियपञ्चकविज्ञानमभ्युपगम्यते “पंचिंदिओ व बउलो नरु व सविसओवलंभाओ" इत्यादिवचनप्रामाण्यात् / तथा भाषाश्रोत्रेन्द्रियलब्धिविकलत्वेऽपि तेषां किमपि सूक्ष्मं श्रुतमपि भविष्यति, अन्यथाऽऽहारादिसंज्ञाऽनुपपत्तेः / यदाह प्रशस्यभाष्यसस्यकाश्यपीकल्पः श्रीजिनभद्रगणिक्षमाश्रमण: जह सुहमं भाविंदियनाणं दबिंदियोण विरहे वि / - दयाभावम्मि वि, भावसुयं पत्थिवाईणं // (विशेषा० गा० 103) इति / संज्ञी चासौ अपर्याप्तश्च संश्यपर्याप्तः तस्मिन् संश्यपर्याचे मनःपर्यवज्ञानचक्षुर्दर्शनकेवळज्ञान१मावश्रुतं भाषाश्रोत्रलब्धिकस्य युज्यते नेतरस्य / भाषाभिमुखम्म श्रुतं श्रुत्ला वा यद् भवेत् / 1 इनियमनोनिमित्तं यद् विज्ञानं श्रुतानुसारेण / निजकार्योंकिसमर्थ वद् भावभुतं मतिः शेषम् // 1 पवेनिस इव बकुलो नर इव सर्वविषयोपलम्भात् // 4 यथा सूक्ष्मं भावेन्द्रियान इव्येन्द्रियाया विरोधपि व्य. श्रुताभावेऽपि भावभुतं पृथिव्यादीनाम् // 5 यावरोहे बि / वह दबायाभावे भा० वि विशेषा. वश्यकमाये। -