Chatvar Karmgranth

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Jain Atmanand Sabha

Page 175

130 देवेन्द्रसूरिविरचितखोपज्ञटीकोपेतः [गाथा . "विभंग" ति विपरीतो भङ्गः-परिच्छित्तिप्रकारो यसिंस्तद् विभङ्गम् , विपर्यस्तमवधिज्ञानं विभङ्गज्ञानमुच्यते इत्यर्थः / सह आकारेण-जातिवस्तुप्रतिनियतग्रहणपरिणामरूपेण "आगारो उ विसेसो" इति वचनाद् विशेषेण वर्तन्त इति साकाराणि / अयमर्थः-वक्ष्यमाणानि चत्वारि दर्शनान्यनाकाराणि, अमूनि च पञ्च ज्ञानानि साकाराणि / तथाहि-सामान्यविशेषात्मकं हि सकलं ज्ञेयं वस्तु, कथम् ! इति चेद् उच्यते-दूरादेव हि शालतमालतालबकुलाशोकचम्पककदम्बंजम्बुनिम्बादिविशिष्टव्यक्तिरूपतयाऽनवधारितं तरुनिकरमवलोकयतः सामान्येन वृक्षमात्रप्रतीतिजनकं यदपरिस्फुटं किमपि रूपं चकास्ति तत् सामान्यरूपमनाकारं दर्शनमुच्यते, "निर्विशेषं विशेषाणामग्रहो दर्शनमुच्यते” इति वचनप्रामाण्यात् / यत् पुनस्तस्यैव निकटीभूतस्य तालतमालशालादिव्यक्तिरूपतयाऽवधारितं तमेव महीरुहसमूहमुत्पश्यतो विशिष्टव्यक्तिप्रतीतिजनकं परिस्फुट रूपमाभाति तद् विशेषरूपं साकारं ज्ञानम् अप्रमेयप्रभावपरमेश्वरप्रवचनप्रवीणचेतसः प्रतिपादयन्ति, सह विशिष्टाकारेण वर्तत इति कृत्वा / तदेवं प्रतिप्राणिप्रसिद्धप्रमाणाबाधितप्रतीतिवशात् सर्वमपि वस्तुजातं सामान्यविशेषरूपद्वयात्मकं भावनीयमिति // 11 // सामइय छेय परिहार सुहुम अहखाय देस जय अजया। चक्खु अचक्खू ओही, केवलदसण अणागारा // 12 // समानां-ज्ञानदर्शनचारित्राणामायः-लाभः समायः समाय एव सामायिकं विनयादेराकृतिगणत्वाद् इकण्प्रत्ययः, यद्वा समः-रागद्वेषविप्रमुक्तो यः सर्वभूतान्यात्मवत् पश्यति, आयो लाभः प्राप्तिरिति पर्यायाः, समस्य आयः समायः, समो हि प्रतिक्षणमपूर्वैनिदर्शनचरणपर्यायैर्भवाटवीभ्रमणसंक्लेशविच्छेदकैर्निरुपमसुखहेतुभिरधःकृतचिन्तामणिकामधेनुकल्पद्रुमोपमैर्युज्यते, समाय एव सामायिकं मूलगुणानामाधारभूतं सर्वसावद्यविरतिरूपं चारित्रम् / यदाह वाचकमुख्या सामायिकं गुणानामाधारः खमिव सर्वभावानाम् / न हि सामायिकहीनाश्चरणादिगुणान्विता येन // तस्माजगाद भगवान् , सामायिकमेव निरुपमोपायम् / शारीरमानसानेकदुःखनाशस्य मोक्षस्य / / यद्यपि च सर्वमपि चारित्रमविशेषतः सामायिक तथापि च्छेदादिविशेषैविशेष्यमाणमर्थतः शब्दान्तरतश्च नानात्वं भजते। प्रथमं पुनरविशेषणात् सामान्यशब्द एवावतिष्ठते सामायिकमिति। तच्च द्विधा-इत्वरं यावत्कथिकं च / तत्रत्वरं भाविव्यपदेशान्तरत्वात् खल्पकालम् , तच्च प्रथमचरमतीर्थकरतीर्थे भरतैरवतेषु यावद् अद्यापि शैक्षकस्य महावतानि नारोप्यन्ते तावद् विज्ञेयम् / आत्मनः कथां यावद् यदास्ते तद् यावत्कथं यावज्जीवमित्यर्थः, यावत्कथमेव यावत्कथिकम् , एतच्च भरतैरवतेषु प्रथमैचरमवर्जमध्यमद्वाविंशतितीर्थकरतीर्थान्तर्गतसाधूनां महाविदेहतीर्थकरमुनीनां चावसेयम् , तेषामुपस्थापनाया अभावात् / “छेय" ति छेदोपस्थापना, तत्र पूर्वपर्यायस्य 'छेदेनोपस्थापना-महात्रेतेष्वारोपणं यत्र चारित्रे तत् छेदोपस्थापनम् , भरतैरवतप्रथमचरमतीर्थकरतीर्थ एवं आकारस्तु विशेषः // 2 °मपश्चिमव क० ख० ग०००॥ 3 मुत्थापनाया अ°क० ख० ग० रु०॥ 4 छैदेनोत्था ख०3०।छेदोत्थाप°ग०॥ ५व्रतेषु यत्र क०स०ग० घ००॥