Chatvar Karmgranth

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Jain Atmanand Sabha

Page 218

28] षडशीतिनामा चतुर्थः कर्मग्रन्थः / 173 ऊर्ध्वाधआयता एकप्रादेशिक्यः श्रेणयोऽसङ्ख्यातयोजनकोटीकोटीप्रमाणाकाशप्रदेशसूचिगतप्रदेशराशिप्रमाणास्तासां यावान् प्रदेशराशिस्तावत्प्रमाणा द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियतिर्यग्योनिपञ्चेन्द्रिया अविशेषेण सूत्रे निर्दिष्टाः, तथा चोक्तं तत्र यथोक्तरूपद्वीन्द्रियपरिमाणाभिधानानन्तरम्-- जह बेइंदियाणं तहा तेइंदियाणं चउरिंदियाण वि भाणियवं पंचिंदियतिरिक्खजोणियाण वि। ( अनुयो० पत्र 204-1) इति / ___ तथापि सूचिपरिमाणहेतुयोजनगतासङ्ख्यातरूपसङ्ख्याया बहुभेदत्वान्न यथोक्तविशेषाधिकत्वाभिधानव्याघातः / अत एव च हेतोस्तिर्यग्योनिपञ्चेन्द्रियेषु द्वीन्द्रियादितुल्यतया सूत्रेऽभिहितेष्वपि तत्रापि नरनिरयदेवप्रक्षेपेऽपि पञ्चेन्द्रियाश्चतुरिन्द्रियादिभ्यः स्तोका एव द्रष्टव्याः / यदभ्यधायि . 'पंचिंदिया य थोवा, विवजएण वियला विसेसहिया / (जीवस० गा० 275) द्वीन्द्रियेभ्योऽपि चैकेन्द्रिया अनन्तगुणाः, वनस्पतिकायजीवराशेरनन्तानन्तत्वात् / यदुक्तमा एएसि णं भंते ! एगिदियबेंदियतेइंदियचउरिंदियपंचिंदियाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा बहुआ वा विसेसाहिया वा ? गोयमा ! सवत्थोवा पंचिंदिया, चरिंदिया विसेसाहिया, तेंदिया विसेसाहिया, बेइंदिया विसेसाहिया, एगिदिया अणंतगुणा / (प्रज्ञापनापद 3 पत्र 120-2) "तस थोव" इत्यादि / 'त्रसाः' द्वीन्द्रियादयः पूर्वनिर्दिष्ट सङ्ख्यास्तेजस्कायिकादिभ्यः स्तोकाः / तेभ्यस्त्रसेभ्योऽसङ्ख्यातगुणाः “अग्गि" ति अनिकायिकाः, तेषां सूक्ष्मबादरभेदभिन्नानामसङ्येयलोकाकाशप्रदेशराशिप्रमाणत्वात् / तेभ्यः "भू" ति पृथिवीकायिका विशेषाधिकाः / तेभ्यः "जल" ति अप्कायिका विशेषाधिकाः / तेभ्यः "अनिल" ति वायुकायिका विशेषाधिकाः / यद्यपि च एतेषामपि पृथिवीकायिकादीनामसङ्ख्येयलोकाकाशप्रदेशराशिप्रमाणतया सूत्रे अविशेषेण निर्देशः कृतः, तथा चोक्तम् ___ जैहा पुढविकाइयाणं एवं आउकाइयाणं पि / (अनु० पत्र 202-1) इत्यादि / तथापि लोकानामसङ्ख्यातत्वस्याऽनेकभेदभिन्नत्वादिहैवं विशेषाधिकत्वाभिधानेऽपि न कश्चिदोषः / उक्तं च श्रीप्रज्ञापनायाम्"ऐएसि णं भंते ! तसकाइयाणं पुढविकाइयाणं आउकाइयाणं तेउकाइयाणं वाउकाइयाणं यथा द्वीन्द्रियाणां तथा त्रीन्द्रियाणां चतुरिन्द्रियाणामपि भणितव्यं पञ्चेन्द्रियत्तिर्यग्योनिकानामपि // 2 पञ्चेन्द्रियाश्च स्तोका विपर्ययेण विकला विशेषाधिकाः॥ 3 एतेषां भदन्त। एकेन्द्रियद्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियपश्चन्द्रियाणां च कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा बहुका वा विशेषाधिका वा! गौतम ! सर्वस्वोकाः पश्चेन्द्रियाः, चतुरिन्द्रिया विशेषाधिकाः, त्रीन्द्रिया विशेषाधिकाः, द्वीन्द्रिया विशेषाधिकाः, एकेन्द्रिया अनन्तगुणाः॥ 4 यथा पृथ्वीकायिकानामेवमप्कायिकानामपि // 5 एतेषां भदन्त! सकायिकानां पृथ्वीकायिकानामप्कायिकानां तेजस्कायिकानां वायुकायिकानां वनस्पतिकायिकानामकायिकानां च कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा बहुका वा तुल्या वा विशेषाधिका वा? गौतम। सर्वस्वोकास्त्रसकायिकाः, तेजस्कायिका असल्येयगुणाः. पृथ्वीकायिका विशेषाधिकाः, अप्कायिका विशेषाधिकाः, वायुकायिका विशेषाधिकाः, अकायिका अनन्तगुणाः. वनस्पतिकायिका अनन्तगुणाः॥