________________
૨૩૬
શ્રી પાર્શ્વનાથસ્તવ
બિહાર=અધિક મનોહર.
ઇ=અધૂન. કલ્યા કલ્યાણ, મંગળ,
ગણિ હાનિ, નાશ. મારા=માળા, શ્રેણિ.
નિ=ચક. ચી માટી =મંગલ-માલાએ.
વિદ્યારબન્ધનને નાશ કરવામાં ચક્ર વાર (૦ )=તું કર.
(સમાન).
પધાર્થ હે શુભ વાણું વદનાર ! હે મુક્તિ–લક્ષ્મીને આપનાર ! હે દેહ રહિત ! “માલ” (જનિત) દુઃખરૂપ યુદ્ધ [અથવા દુઃખ અને અવાજ ], વ્યસન, વૃતાદિના ભંગ, મદનરૂપ મધ, અજ્ઞાનરૂપ ખેતર અને ઇન્દ્રિયના અભાવ સંબંધી [અથવા ઇન્દ્રિયની અ૯પતાથી ઉદ્ભવતી) આધિને હરનાર, અધિક મનહર, તેમજ (કર્મ)બન્ધનને નાશ કરવામાં ચક્ર (સમાન) એવો તું મંગલ-માલા કર.”—૬
સ્પષ્ટીકરણ આ પદ્ય પંક્તિ નામના યમકથી અલંકૃત છે, કેમકે એનાં ચારે ચરણે સમાન છે. આવાં અન્ય ઉદાહરણે તરીકે ચતુર્થ પરિશિષ્ટગત કાવ્યના આઠમા પદ્યને ઉલ્લેખ થઈ શકે તેમ છે. વિશેષમાં આવું એક ઉદાહરણ વાક્ષટાલંકારની પણ વૃત્તિ (પૃ. ૩૫) પણ પૂરું પાડે છે, તે નીચે મુજબ છે –
" रम्भारामा कुरबककमला-sरं भारामा कुरवककमला-।
रम्भा रामाऽकुरबक ! कमला-रम्भारामाऽकुरबककमला ॥" આ ભ્રમરવિલસિત છંદમાં રચાયેલા પદ્યના દ્વિતીય ચરણના અન્તિમ પદને અને તૃતીયન પ્રારંભિક પદને સમાસ છે એટલે કે દ્વિતીય અને તૃતીય ચરણની વચ્ચે યતિ નથી. આ પ્રયોગ કવિસમ્પ્રદાયથી સિદ્ધ હોય એ શંકાસ્પદ છે (જોકે આવું એક પદ્ય “શ્રીભક્તામર સ્તોત્રની પાદપૂર્તિરૂપ કાવ્યસંગ્રહ”ના દ્વિતીય વિભાગના ૧૯૦ મા પૃષ્ઠમાં છે) અને એથી આ પઘગન્ધી ગદ્ય તે ન હોય એ તર્ક સ્કરે છે.
इत्थं स्तुतं सुयमकैर्यमकैरवेन्दुं , चारूपभूमिरमणीरमणीयहारम् । श्रीपार्श्वनाथजिनपं जिनपद्मयाऽऽयं, ध्यायामि भावसहितं सहितं समन्तात्।७।
---वसन्ततिलका
अवचूरिः इत्थमिति । इत्थम्-एवंप्रकारेण स्तुतं-नुतम् , सुयमकैः-महायमकैः । यमाः-नियमा महाव्रतानि वा ते एव कैरवाणि-कुवलयानि तेषु इन्दुः-चन्द्रः, तम्। चारूपम्-अणहिल्लपट्टनतः उत्तरस्यां विशि चतुःक्रोशदूरवर्ती ग्रामविशेषः, तस्य भूमिरेव रमणी-सुन्दरी तस्या भूषाकृते रमणीयो-मनोहरो
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
