Bhagwan Buddha

Author(s): Dharmanand Kosambi, Gopalrav Kulkarni
Publisher: N M Tripathi P L

Page 9

પ્રમાણે છે –સુત્ત, ગેય, વેચ્યાકરણ, ગાથા, ઉદન, ઇતિવૃત્તક, જાતક અભુતધમ્મ અને વેદલ્લ. આ અંગેનો ઉલ્લેખ મઝિમનિકાયના અલગહૃપમસુત્તમાં અને અંગત્તરનિકામાં સાત જગ્યાએ મળી આવે છે.
સુત્ત એ પાલિ શબ્દ સૂક્ત અથવા સૂત્ર એ બંને સંસ્કૃત શબ્દનો સમાનાર્થી શબ્દ હોઈ શકે. વેદમાં જેમ સૂક્તો છે, તેમ આ પાલિ સૂક્તો છે, એમ કેટલાક કહે છે. પણ મહાયાન સંપ્રદાયના ગ્રંશમાં એને સૂત્ર કહ્યાં છે; અને તે જ અર્થ બરાબર હોવો જોઈએ. આજકાલ સૂત્રો એટલે પાણિનિનાં કે એવી જાતનાં બીજાં સૂત્રો, એમ મનાય છે. પણ આશ્વલાયન ગૃહ્યસૂત્ર વગેરે સૂત્રો આ સંક્ષિપ્ત સૂત્રોથી કંઈક વધારે વિસ્તૃત છે; અને તે જ અર્થમાં પાલિ ભાષાનાં સૂત્રો શરૂઆતમાં રચાયાં હશે. તે સૂત્રો પરથી આશ્વલાયનાદિ વિદ્વાનોએ પોતાનાં સૂત્રોની રચના કરી કે બૌદ્ધોએ તેમનાં સૂત્રોને અનુસરીને પોતાનાં સૂત્રોની રચના કરી, એ વાદમાં ઊતરવાની જરૂર નથી. પણ એટલું ખરું કે, અશોકના સમય પહેલાં બુદ્ધનાં જે ઉપદેશ વચન હતાં તેને સુત્ત કહેવામાં આવતાં; અને તે બહુ મેટાં ન હતાં.
ગાથાયુક્ત સૂત્રોને ગેય કહે છે, એમ અલગસુત્તની અદકથામાં લખ્યું છે અને એના ઉદાહરણ તરીકે સંયુત્તનિકાયનો પહેલો વિભાગ આપવામાં આવ્યો છે. પણ જેટલી ગાથાઓ છે તે બધીનો ગેયમાં સમાવેશ થાય છે; તેથી ગાથા નામનો જુદા વિભાગ શા માટે પાડવામાં આવ્યો તે કહી શકાતું નથી. ગેધ્ય એટલે અમુક જ પ્રકારની ગાથાઓ એવી સમજ હોય તે વાત જુદી.
વેશ્યાકરણ એટલે વ્યાખ્યા. એકાદ સૂત્ર લઈને તેનો કામાં કે વિસ્તારથી અર્થ કહે, એને વેવ્યાકરણ કહે છે. (અલબત, આ શબ્દને સંસ્કૃત વ્યાકરણ સાથે કશો સંબંધ નથી.)
ધમ્મપદ, થેરગાથા અને ઘેરીગાથા: આ ત્રણ ગ્રંથ ગાથા વિભાગમાં આવે છે, એમ બુદ્ધઘોષાચાર્યનું કહેવું છે. પણ ઘેર