________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૈરાગ્ય.
રસ અથવા રસ પ્રત્યેના રાગમાં વસ્તુત: કશીજ બુરાઈ નથી. જે બુરાઈ છે તે ત્યાં ચૂંટી રહેવામાં, તેને અતિ ભંગ કરવામાં છે. રસ અને રાગ વિશ્વના મે રેમમાં ઓતપ્રોત છે, અને તે સર્વ આમાના વિવેક પુર:સરના આનંદ અને ઉપભેગ અર્થે જ નિમાયેલ છે. પ્રાણીમાત્ર આ રસને ચુસીને જ જીવે છે અને તેમ થવું તે કુદરતના નિયમને અનુસરતું છે. આપણા બધા જ આવશ્યક કર્મોમાં રસ અને આનંદ છે. રસ શેમાં નથી ? બધી ફરજોમાં તે છે, આહાર ગ્રહણમાં રસ છે, કેમકે તે આપણાં જીવન અને જીવનના ઉદેશ સ્વરૂપ આમન્નતિ માટે આહાર જરૂર છે. વોના પરિધાનમાં રસ અને આનંદ છે, કેમકે તે પણ જીવન અને જીવન વડે સાધવા ગ્ય ઉન્નતિ માટે જરૂરનું છે. તે જ પ્રમાણે નિદ્રા, પ્રજોત્પત્તિ, વ્યાયામ, જ્ઞાને પાર્જન આદિ સર્વમાં તેના સ્થાનમાં રસ અને આનંદ છે, કેમકે તે સર્વ જીવન અને ઉન્નતિ અર્થે અનિવાર્ય ઉપયોગી છે. તે કાર્યોના સ્વાભાવિક ક્રમમાંથી નિષ્પન્ન થતા આનંદ ભગવે તેમાં કશીજ બુરાઈ નથી. પરંતુ બુરાઈ ત્યાં છે કે જ્યાં તે આનંદને વિવેકની હદ છોડીને, કુદરતની ઈરછેલી હદથી બહાર જઈ અતિ માત્રામાં ભેગવવું, તેમજ તેના તે ભેગને આસક્તિપૂર્વક વળગી રહેવું.
આપણા માંહેના ઘણા જ એ શાસ્ત્રો વાંચીને તેમાંથી એ અર્થ તારો છે કે દરેક પ્રકારના સ્થળ સૂક્ષમ વિષયે, અને તેમાંથી ઉત્પન્ન થતે આનંદ, સર્વ કાળ, સર્વ દેશ અને સર્વ અવસ્થામાં એક સરખી રીતે અનિષ્ટ અને આત્માને અધોગતિમાં દોરી જનાર છે. આ માન્યતા સાથે તત્વદષ્ટિને ઘણો મહત્વનો મતભેદ છે. તત્વદષ્ટિએ ખરી વાત એ છે કે આમાના વિકાસક્રમની જે અવસ્થાએ જે વિષયોને ભેગે પગ સ્વાભાવિક હોય છે તે અવસ્થામાં તે વિષયોને ભેગોપગ નિંદાપાત્ર નથી. એટલું જ નહી પણ તે દ્વારાજ તેમના ક્રમવિદાસને સંકેત નિમાં હોય છે. પશુસૃષ્ટિમાં દશ્યમાન થતા તેમના વિવિધ પ્રકારના ઈન્દ્રિયજન્ય ભેગેપગેમાં તેમના આત્મવિકાસને સંકેત કયાં રહેલો છે એનું વિવેચન કરતા એક જુદે જ લેખ થઈ પડે તેમ છે. તેથી વિષયાંતર નહી કરતાં સિદ્ધાંતરૂપે એટ લુંજ કહેવા દે કે પશુઓ તેમના ઈદ્રિયજન્ય સુખ અને દુખના અનુભવ અને સંસ્કારો વડેજ મનુષ્યપદને અધિકાર ધીરે ધીરે મેળવી શકે છે.
આત્મા મનુષ્યત્વની ભૂમિકામાં આવ્યા પછી તેનામાં પશુતા અને પશુએને સુલભ ઈન્દ્રિયની લાલસા કમી થતી જાય છે એ કુદરતનો સ્વાભાવિક નિયમ છે. તેમ છતાં અત્યારે ભાસ્યમાન થતો “મનુષ્ય ” એ સોએ પિસો ટકા પશુ છે. તેનામાં હજી પશુત્વ કાળના સંસ્કાર, ભેગાનુભ, અને વિકારનું તારતમ્ય ઘણું વધારે છે. પશુવની ભૂમિકાને વળોટીને ઘણે પંથ કાપે ન હોય
For Private And Personal Use Only
