________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માનસિક અવસ્થાઓ.
ર૪૯
Mental events imperceptible to consciousness are far more numerous than the others and of the world that makes op our being, we only perceive the highest points-the lighted up peaks of a continent whose lower levels remain in the shade.
અર્થાત્—આપણા જ્ઞપ્તિપ્રદેશને વિષય બની શકનાશ માનસ વ્યતિકરા કરતાં અજ્ઞાત વ્યતિકરાની સંખ્યા ઘણી જ અધિક છે. આપણી જીવનસૃષ્ટિના ઉચ્ચતમ વિભાગે જ આપણી દષ્ટિમર્યાદામાં આવી શકે છે–એક મહાન પ્રદેશ
જેની તળીઆની સપાટી અંધકારમાં રહે છે અને માત્ર ઉચેના પ્રકાશિત શિખરા જ દેખાય તેના જેવી આપણા માનસપ્રદેશની પરિસ્થિતિ છે.
Liebnita નામને પંડિત પણ એજ મત દર્શાવતાં કહે છે કે –
It does not follow that because we do not perceive thought, that it does not exist. It is a great source of error to believe that there is no perception in the mind but that of which it is conscious,
અર્થાત આપણે માનસ વ્યાપારને અનુભવી ન શકીએ એટલા માટે તેનું અસ્તિત્વ જ નથી એમ કહી શકાય નહીં. આપણા જ્ઞપ્તિપ્રદેશની સપાટી ઉપર છે તેથી અધિક આપણાં માનસબંધારણમાં નથી એમ માનવું એ જાતિનું મોટું ઉત્પત્તિસ્થાન છે.
સમર્થ કવિઓ, તત્વ, પ્રતિભાસંપન્ન પુરૂષ અને અપૂર્વકક મહાજનેની અદ્દભુત કુતિએનાં બીજ તેમનાં બાહ્ય મનની સપાટી ઉપર હોતા નથી. મનુષ્યનાં મનમાં શું છે તેની કેઈને ખબર પડતી નથી. મહાન લેખકના વિચાર કાંઇ તેમનાં મનના જ્ઞપ્તિક્ષેત્ર ઉપર સમુદ્રમાં ફિણ તરે છે તેમ કાંઈ તરતા હતા નથી. ઘણી વાર તેમને પિતાને પણ તેમનામાં શું છે અને કઈ ભાવના અક્ષરાત્મક રૂપે બહિર્ભાવ પામશે તેની ખબર હોતી નથી. Maudsle નામને એક સંમર્સ માતવિદ્દ ખરું કહે છે કે:
“The best thoughts of an author are the unwilled thoughts which surprize himself; and the poet under the influence of creative activity, is so far as consciousness is concerned, being dictated to."
અર્થાત્ –થકર્તા પિતાના સરસમાં સરસ વિચારને કાંઈ સંક૯૫થી ઉપજાવી શકતો નથી. એટલે કે એ વિચારે તેના ધારવામાં પણ લેતા નથી. અને લેખકને પિતાને અજાયબીમાં નાખી દે છે. કવિ જ્યારે તેની ઉત્પાદક પ્રતિભાના આવેગને આધિન બનેલું હોય છે ત્યારે તેને કોઈ ઇતર સત્તા પ્રેર્યા કરતી હોય
For Private And Personal Use Only
