________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાળ્ય.
૨૧
વિરાગ માત્ર એ પદાથા માં જ હોવા અને ઉપજાવવા ઘરે છે કે જે પદાર્થ આપણા વતમાન વિકાસની ભૂમિકાએ આપણને શાલતા નથી. મનુષ્યને શું નથી શેાલતુ એ તેનુ હૃદય તેને પ્રત્યેક ક્ષણે કહ્યા જ કરતુ હાય છે. તેનું હૃદય તેને નિર ંતર ડ ંખ મારી યાદી આપ્યા કરે છે કે “ હવે અમુક પ્રવૃતિ તારા માટે શેાભા ભરી નથી. તે માટે હુવે તારે શરમાવુ જોઇએ. તું દુનીયામાં ઉંચુ મ્હાં રાખી એલી શકે તેવુ નથી. ” વ્યભિચારી, વિશ્વાસઘાતી, અથવા દુરા ચારી મનુષ્યનાં મુખ સામુ જુએ અને તેની ચક્ષુએમાં તેના આત્માના ઉમ ઠંડંખ કાતરાએલે તમને ભાસ્યમાન થશે. તેને પેાતાના આત્મા ઉપર તિરસ્કાર આવે છે તેમ સુચવનારી અવ્યકત છાપ તેનાં મુખ ઉપર છવાએલી પ્રતીત થશે. એમ થવાનુ કારણ શું ? એજ કે એવી પ્રવૃતિ તે મનુષ્યના વર્તમાન અધિકારને શાભા ભરી નથી. તે પ્રવૃતિ તેનાં જીત્રનના કાઇ ધણા પાછળના-પશુવના જીવનકાળને મધ બેસતી હાઇ શકે, પણ હવે તેણે તેનાથી વિરમવું જોઇએ. આવી પ્રવૃતિથી વિમુખ થવુ એ વૈરાગ્યની મુખ્ય સાધના છે, અને વૈરાગ્યની ભાવનાનું પરમ સાફલ્ય તેમાં છે.
આત્માને તેનાં પાછલા જીવનમાં ભાગવેલા ભેગાપભાગ ફ્રી ફ્રીને ભાગ વવાનું ઘણું ખેંચાણ થાય છે. પૂર્વકાળના ભાગેાપણે ગજન્ય આનદ અને સુખના જે સકારા આત્માના માનસ-ખંધારણ ઉપર પડેલા હોય છે તે સ્મૃતિ વડે, અનુ. કૂળ પ્રસંગ અને દેશકાળનો ઉપલબ્ધિ થતાં જાગૃત થાય છે અને તેવાજ સુખાનુભવ ફરીથી ઉપજાવવા. ચેષ્ટાવાન અને છે. આમ થાય ત્યાં સુધી મનુષ્ય અને પશુમાં તફાવત નથી. પશુને તેમ થાય છે તેમાં તે દ્વારા તેના વિકાસના સ"કેત હોય છે. અને કુદરત તેને માટે તેમ થવું જરૂરનું ગણે છે ત્યારે જ તેવી વાસના તેનામાં ઉદ્ભવે છે. પરંતુ મનુષ્યમાં તેમ નથી. તેનાં સ્વતંત્ર કાર્યને પ્રદેશ પશુ કરતાં ઘણા વિસ્તારવાળા હાય છે. પશુના આત્મવિકાસ કરવાનું કામ કુદરતે પુરેપુરૂં પા તાની જ પાસે રાખ્યુ હેાય છે. પશુને તેના આત્મવિકાસમાં કશે! બુદ્ધિપૂર્વક પ્રયત્ન કરવાના હાતા નથી. પરંતુ તેજ પશુના આત્મા જ્યારે વિકાસ પામતા પામતા મનુષ્ય અની, બુદ્ધિ અને વિવેકન' શસ્ત્ર ધારણ કરવાની હરે આવે છે ત્યારે કુદરત તે આત્માના વિકાસનું કાર્ય, તે બુદ્ધિ અને વિવેકના તારતમ્યાનુસાર તેને સાંપે છે. કુદરતે અત્યાર સુધી જે નિયમે તેના ક્રમવિકાસ સાધ્યા હતા તે નિયમ બુદ્ધિપૂર્વક સમજીને તેના વિશેષ વિકાસ અથે ચેાજતા તે શીખે છે અને તે પ્રકારે તે ધારે તે કુદરતે તેને માટે ઇચ્છેલા વિકાસ તે થા યોગ્ય સાધી શકે છે.
પરંતુ કુદરતે, મનુષ્યને જે હેતુની સિદ્ધિ અર્થે બુદ્ધિ અને કાર્ય-સ્વાત ત્ર્ય આપેલાં છે તે હેતુને સફળ કરવાના ઉદ્યાગ ન કરતાં, કૃતજ્ઞ અને સ્વેચ્છાચારી મનુષ્ય,
For Private And Personal Use Only
