________________
સ્થાવર જીવમાં જીવની સિદ્ધિ ચૈતન્યશક્તિ
શરીરમાં જીવ હોવાની નિશાની ચેતન્યશક્તિ છે. પ્રગટ ચિતન્યવાળા જી ત્રસ (બેઈન્દ્રિયયાદિ) છે. અપ્રગટ ચૈતન્યવાળા જી સ્થાવર (એકેન્દ્રિ) છે. માદક દ્રવ્ય લેવાથી જેમ મનુષ્ય મૂચ્છિત રહે છે, તેમ સ્થાવર જીવે સચેતન હોવા છતાં તેમાં રહેલું ચૈતનત્વ મૂચ્છિત હોવાથી અનુમાના દિથી તથા જ્ઞાનીઓના વચનથી તેમાં ચૈતન્ય છે તેમ સમજાય છે.
પુગલ પરમાણુઓ જે ઘણા સૂક્ષમ છે, તેને જીવે શરીરરૂપે બનાવ્યા પછી જ તે પુદ્ગલે ઇન્દ્રિયનેચર જથ્થારૂપે થાય છે. જીવની મદદ વિના કેઈ શરીર બાંધી શકે નહિ. એટલે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ વગેરેના શરીરે પણ જીવે જ બનાવ્યા હોય છે. ૧. પૃથ્વી સચેતન છે –
નશો કરવાથી માણસ જેમ મૂચ્છિત દશામાં રહે છે, તેમ પૃથ્વીમાં પણ તપાસીએ તે ચૈતન્યની ખાત્રી થાય છે. પત્થર વગેરે ખાણમાં હોય ત્યાં સુધી જીવનશક્તિ હેવાથી પૃથ્વીકાયમાં ગણાય છે. ખાણમાંથી બહાર નીકળ્યા પછી શસ્ત્ર – અગ્નિ – રસાયણ વગેરેના પ્રવેગથી જીવરહિત થાય છે. પૃથ્વીને ખોદતા અસંખ્યાત પૃથ્વીકાય જી હણાય છે. માટે જયણ પાળવી જોઈએ.
મનુષ્યના શરીરના અવય વધે છે, તેમ ખાણમાં રહેલ લવણ, પથર વૃદ્ધિ પામે છે, કેટલેક ઠેકાણે પત્થરના પાળિયાઓ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
