Book Title: Trishashti Shalaka Purush Charitrasya Gadyatmaka Saroddhar Part 02
Author(s): Shubhankarsuri, Dharmkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009892/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aham // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH / / kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH dvitIyaM tRtIyaM ca parva kartA - A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdakaH - munidharmakIrtivijayaH : prakAzaka : kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti-zikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa- zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH 2 (dvitIyaM tRtIyaM ca parva) Trishashti-Shalakaa-Purusha-Charitam (c) sarve'dhikArAH svAyattA: kartA sampAdaka prakAzakam 2 mUlyam pRSThAni prAptisthAnam dvitIya saMskaraNam : vi.saM. 2068 I0saM0 2012 pratayaH : 500 mudraNam : A. zrIvijayazubhaGkarasUriH : munidharmakIrtivijayaH : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti - zikSaNasaMskAranidhi amadAvAda ru.100-00 : 10+122 = 132 : 1 zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, ANandajI kalyANajInI peDhI samIpe, navA zAradAmandira roDa, pAlaDI, amadAvAda 380007. phona : 26622465 dUrabhASa : 09808637714 2 sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda- 380001. phona : 25356692 : kirITa grAphIksa 416, vRndAvana zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda. dUrabhASa : 09898490091 3 samarpaNam bAlAnAmiva mAtA ca saritAmiva sAgaraH | durbalAnAmanAthAnAM kRte caikAzrayAspada ! // 1 // nigUDhamantra-tantrajJa ! jyotirvijJAnakovida / munisaMmelanastambha ! zAsanodyotatatpara ! // 2 // prabalasattvasaMpanna ! ziSyotthAne kRtodyama ! / labdhanandanasUryAzI ! pravacanakalAdhara ! // 3 // zuddhacAritrasaMniSTha ! sarvasUriziromaNe ! / tathA vAtsalyapAthodhe ! nirmalabrahmapAlaka ! // 4 // sUryasadRzatejasvin ! mRgezopamanirbhaya ! / candrasaMkAzasaMdIpta ! ratnAkaragabhIra ! ca // 5 // sadAgrahmapi satye hi sadA niyagrahin ! mudA / sva-paramohadurbheda-granthivicchedakRt ! khalu // 6 // nemi vijJAna- kastUra- yazobhadra- zubhaGkarAH / sUrIzA guravo yasya prabalamahimAncitAH // 7 // paThana-pAThanaprANa ! sevAtatpara ! sAdhurAT ! / audAryAdiguNopeta ! sUryodayaguro ! aho // 8 // jJAnAdikaM mayA'vAptaM prabhAveNa prabho ! tava / sarva puNyasmRtau tatte tvadIyaM tubhyamarpaye // 9 // - dharmakIrtivijayaH Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana kiJcit prAstAvikam kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI janmazatAbdI (vi.saM. 1145-2045)nA maMgala avasare pUjya AcArya zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI tathA pUjya AcAryazrIvijayazIlacandrasUrIzvarajInI zubhapreraNAthI amArA A TrasTanI sthApanA thaI hatI. prAcIna granthonuM saMzodhana-sampAdanapUrvaka prakAzana, aneka vidvajjanonuM sanmAna, 'anusaMdhAna'nAmanI zodhapatrikAnuM prakAzana-ityAdi sAhityika pravRttio A TrasTano mukhya uddeza che. te anusAra kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI sUripada zatAbdI (vi.saM. 1166-2066)nA upalakSyamAM teonA dvArA viracita triSaSTizalAkApuruSacaritano pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijI racita gadyAtmakasAroddhAra pragaTa karatAM amo Ananda anubhavIe chIe. A gadyAtmakasAroddhAranI racanA pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijIe pUrve vi.saM. 2016nA varSe karI hatI. Aje 50 varSa pachI pUjya zrI vijayasUryodayasUrIzvarajInA ziSya munizrIdharmakIrtivijayajI dvArA punaH sampAdita-saMzodhita karela A granthanA prakAzanano lAbha amArA TrasTane malyo, te badala amo teonA RNI chIe. suviditamevedaM viduSAM yat kalikAlasarvajJetibirudadhAriNA paramaviduSA jainAcAryeNa zrImatA hemacandrAcAryeNa bhagavatA gUrjaranarezadvayaM siddharAjajayasiMhakumArapAlacaulukyeti saMjJaM pratibodhitaM; gUrjararASTre suvizAle'mAriH pravartitA; anekazatasaGkhyA jinAlayA nirmApitAH; somanAthamahAdevAbhidhazivatIrthasyoddhArakArye rAjA preritastattIrthapunaHsthApanAvasare svayamupasthitaM ca / yugaprabhAvakenA'nena sUripAdena sarvajanatAyA hitakarANi muka-pazUnAmabhayadAni jainadharmasyodyotakArINi ca naikAni mahAnti kAryANi yathA kRtAni, tathaiva tena bhagavatA nAnAvidhazAstranirmANakAryamapi vidvazcetazcamatkRtikArakaM vihitameva / tadviraciteSu grantheSu siddhahemacandrAbhidhaM zabdAnuzAsanaM, kAvyAnuzAsanaM, chandonuzAsanaM, liGgAnuzAsanaM, vAdAnuzAsanaM, zabdakoSadvayaM, saMskRtavyAzrayamahAkAvyaM prAkRtadyAzrayakAvyaM, stutikAvyAni, yogazAstra-ityAdayo granthAH pramukhAH prasiddhAzca vidyAkSetre / tadviracita eko mahAn grantho'yamapyasti-triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam / prAyaH 36000 zlokamito grantho'yaM jainapurANaprabandhasannibho mahAkAvyalakSaNopetazca / granthe'tra jainadharmasvIkRtatIrthaGkara-cakravarti-vAsudevabaladeva-nAradAdInAM zalAkApuruSANAM caritavarNanaM vizadaM vihitamasti / jainasaMghe etadadhyayanAdhyApanapracAro'virataM bahuzatavarSebhyaH pracalati / saMskRtAdhyayanakartRNAM vidyArthinAM bodhavezadyArthametasya kAvyagranthasyA'dhyayanaM nitarAmAvazyakam / jainasiddhAntAnAM sukhabodhArtha jainetihAsasya ca jJAnArthamapyetadadhyayanamatIvopayogi / parantu mahAkAvyasyA'syA'dhyayane sarve janA na samarthA bhaveyuH / mandabodhAnAM sAralyotsukAnAM cA'bhyAsinAmetasyA'dhyayanaM bahudhA durUhamapi syAdeva / etAdRgjanAn manasi nidhAya AcAryapAdazrIvijayazubharasUrivaryeNa granthasyaitasya saralIkaraNAya tadarthaM cA'sya vi. saM. 2067 li. kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcArya navamajanmazatAbdIsmRtizikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAtmakaM mahAkAvyaprauDhisamalakRtaM ca svarUpaM gadyAtmakaM varNanAdibAhulyamuktaM ca nirmitaM kRpAparItacetasA'smatpraguruvareNa / grantho'yaM paJcAzadvarSebhyaH pUrvaM mudrita AsIt / paramasya na sajjAtastAdRk pracAro yena sarve'bhyAsotsukA janA lAbhAnvitAH syuH / samprati cA'prApyo'yaM granthaH / ata: zrIhemacandrAcAryapAdAnAM sUripadanavamazatAbdyA varSa vi.saM. 2066tamaM yadA''gataM tadA teSAM smaraNAJjalirUpeNa grantho'yaM punaH sampAdanaviSayIkRtya mudrApaNIya iti saGkalpa udito'smazcitte / sAdhavaH preritA etadartham / pUjyapAdazrIgurubhagavadbhiH zrIvijayasUryodayasUribhirapi sAnandamanujJAtametadarthe / tato munizrIdharmakIrtivijayena sambhAlitametatkAryam / tasya bhaktibhAvitamAnasasya parizrama idAnI phalAnyAvahatIti mahAnAnandaviSayaH / grantho'yaM saMskRtAbhyAsinAM yathopakArakaH, tathaiva jainadharmaviSayakaM samyag jJAnaM prAptumicchukAnAM jinAdimahApuruSacaritAnAM jijJAsUnAM ca kRte'pi nitAntamupayogI syAdeveti nizcapracam / granthasampAdanakArye yadi kA'pi skhalanA'sti tadarthamasmAkaM pramAda evopAlambhArhaH / zrIhemacandrAcAryabhagavatAM gadyAtmakasAroddhArakartRNAM cA''zayato viparItaM cet kimapyAgataM syAdatra, tadarthaM mithyAduSkRtaM dattvA kSamAprArthino vayamiti shm| viSayAnukramaH dvitIyaM parva prathamaH sargaH viSayaH vimalavAhanasya vairAgyam arindamAcAryacaritam vimalavAhanasya mantrikumArAdibodhanam vimalavAhanasya vratagrahaNAdivRttAntaH dvitIyaH sargaH jitazatrunRpakathA ajitajinasya garbhAvatArAdivRttAntaH sagarajanmavRttAnta: tRtIyaH sargaH ajitajina-sagarayorkhAlyAdivarNanam jitazatrunRpasya dIkSAdivRttAntaH ajitajinasya vairAgyam sagararAjyAbhiSeka: ajitajinadIkSAdivRttAntaH samavasaraNavarNanam ajitajinadezanAyAM dhyAnAdivivaraNam karmaprakRtivivaraNam narakanirUpaNam bhavanapatyAdivarNanam jambUdvIpAdivarNanam kalpAdivarNanam saM. 2067 Azvina zudi-1, surendranagare - zIlacandravijayaH Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH gaNadharAdivRttAntaH dvijadampativRttAntaH caturthaH sargaH sagarasya cakritvavRttAntaH sukezApariNayaH paJcamaH sargaH pUrNamegha-sulocanakathA meghavAhana-sahasranayana-sagarapUrvabhavAdikathA sagaraputrANAM mahIbhramaNAdivRttAntaH gaGgAkarSaNa-sagaraputravinAzAdivRttAntaH SaSThaH sargaH sagarasainyAgamanam vipreNa sagarasya bodhanam (vipraputramaraNakathA) mantribhiH sagarasya bodhanam (aindrajAlikadRSTAntaH) aindrajAlikadRSTAntaH bhagIrathavRttAntaH sagarasya vratagrahaNavRttAntaH ajitajinAdinirvANAdivRttAntaH tRtIyaM parva prathamaH sargaH (zrIsambhavajinacaritam) vipulavAhananRpakathA sambhavajinajanmAdivRttAntaH sambhavajinadezanA sambhavajinanirvANAdivRttAntaH viSayaH dvitIyaH sargaH (zrIabhinandanajinacaritam) mahAbalanRpakathA abhinandanajinajanmAdivRttAntaH abhinandanajinadezanA abhinandanajinanirvANAdivRttAntaH tRtIyaH sargaH (zrIsumatisvAmicaritam) sudarzanA-vijayasenavRttAntaH puruSasiMhajanmAdikathA vinayanandanasUridezanA sumatijinajanmAdivarNanam vaNikpanyorvivAdanirNayaH sumatijinadezanA sumatijinanirvANAdivRttAntaH caturthaH sargaH (zrIpadmaprabhajinacaritam) aparAjitanRpakathA padmaprabhajinajanmAdivRttAntaH padmaprabhajinadezanA padmaprabhajinanirvANAdivRttAntaH paJcamaH sargaH (zrIsupArzvanAthacaritam) nandiSeNanRpakathA supArzvajinajanmAdivRttAntaH supArzvajinadezanA supArzvajinanirvANAdivRttAntaH Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH SaSThaH sargaH (zrIcandraprabhajinacaritam) padmanRpakathA candraprabhajinajanmAdivRttAntaH candraprabhajinadezanA candraprabhajinanirvANAdivRttAntaH saptamaH sargaH (zrIsuvidhinAthacaritam) mahApadmanRpakathA suvidhijinajanmAdivRttAntaH suvidhijinadezanA suvidhijinanirvANAdivarNanam aSTamaH sargaH ( zrIzItalanAthacaritam) padyottaranRpakathA zItalajinajanmAdivRttAntaH zItalajinadezanA zItalajinanirvANAdivRttAntaH kaThinazabdArthaH 116 116 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadra-sUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH ajitasvAmi-sagaracakravartipratibaddhaM dvitIyaM parva prathamaH sargaH mithyAtvaviSaniHsArakArakAruvaco'mRtam / yasyA'sau sarvadA bhUyAt, zreyase vo'jito jinaH // 1 // athA'sti jambUdvIpe duHSamasuSamaprAye videhakSetre sItAkhyamahAnadyA dakSiNe taTe bhuvi svargapradezakhaNDa iva ramaNIyo vatsAkhyo nagara-grAma-taDAgodyAna-latAvRkSAdisanAtho vijayaH / tatra sarvarddhisampannAyAM parikhA-prAkArapariveSTitAyAM caitya-krIDodyAnAdimanoharAyAM bhogAvatyamarAvatItulyAyAM vikhyAtAyAM susImAnAmnyAM nagaryA vimalaguNo vimalavAhano nAma raajaa'bhvt| sa ca prajAvatsalo nyAyaparAyaNo jagadbhUpatipraNato'kuNThitazAsano jitendriyo dAnI prajAnAM dharmapathapravartakazcAritrapavitrazca ciraM vasudhAM zazAsa / tasyaikadA jagataH sArAsAratAM vivecayato bhavavairAgyavAsanA prbuddhaa| tathAhi-"aho? ayamapAraH saMsAro yonilakSAva-bhISaNaH, dhigenm| atra hi kSaNAdindrajAlavad dRSTanaSTairathairjantavo muhyanti / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yauvanamAyuzcA'trA'tyantamasthiram / asyA'pyAyuSo garbhavAse narakavAsavad mAsA atikaSTena gacchanti / tato nirgatasya bAlatve parAdhInatayA kiyAnapi bhAgo gacchati / yauvane cendriyArthopasevanena mattasyeva vRthA''yarbhAgo gacchati / vArdhake ca prasaptasyeva dehinastrivargasAdhanAzaktavapuSaH zeSamAyurvathaiva vytyeti| tadetajjAnannapi jano viSayalolupo bhavAyaiva yatate / yauvane viSayebhya iva muktyai ced yateta, na tena kimapi nyUnaM bhaved bhavinaH / tathA'pi svayaM kRtaireva karmapAzaiH prANI svameva veSTayati / bhave ca bhavI puNyayogato mAnuSaM janma lbhte| tatra yo muktaye na yatate, sa jAte'pi pAke bubhukSita iva tisstthti| Urdhvamadhazca gatiH svAdhInA / tatra mandabuddhirjano jlvddhogtirdhaavti| avasare svArtha sAdhayiSyAmIti cintayan madhya eva yamaigRhyate / tatazca narake nIto'nantavedanAM labhate / karmANi hi Rnnvjjnmaantrmnudhaavnti| pitA-putrAdibuddhirmithyaiva / dehamapi na nijam / vRkSe pakSiNAmivaite pRthak pRthak sthaanaadetyaa'traiktraa'vsthitaaH| tato'pyanyatra te pRthak pRthageva gacchanti / ato'tra na kasyA'pi ko'pi nijaH paro vA / tasmAt kuTumbAdi tyaktavyam, AtmakalyANAyaiva yatitavyam / yataH svArthabhraMzo muurkhtaiv| zAzvatA-'nantasukhamayo muktilakSaNa: svArthazca mUlottaraguNairbhavati" / evaM cintayati rAjJi zrImAnarindamo nAma sUrirudyAne samAyayau / tadAgamanavArtA samAkarNya ca mahIpatihaSTastaM vandituM chatra-cAmarAdizobhitasturaGga-kuJjarAdivAhanasamanvitaH, sAmantAdiparivArito, maGgalatUryanAdapurassaraM sahasrazo'ntaHpurastrIsahitaH prasthAya tadudyAnaM praap| tatra ca gajaskandhAduttIryodyAnaM pravizya mahAmunimarindamAcAryamadrAkSIt / tathA vividhAsanasthitAn, zarIre'pi nirapekSAn, kaThinopasargasahAn, niSkaSAyAn, tapodhyAnaniSThAn, parISahAn sahiSNUn bahuzaH Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-prathamaH sargaH sAdhUMzcA'pi dadarza / tato bhaktipulakitAGgo nRpa upetyA'rindamAcArya vavande / sUrirapi mukhavastrikAmupamukhaM vinyasya dharmalAbhAziSaM dadau / tato vinayasaGkacitagAtro nRpaH kRtAJjalirupavizyaikAgracitaH sUrerdezanAM shushraav| tayA ca dharmadezanayA rAjJo vairAgyamavardhata / sUriM vanditvA ca sa kRtAJjaliH savinayamuvAca- "duHkhamanubhavannapi naro na saMsArAd virajyate, tato bhagavataH saMsAravairAgyaM kathaM jAtam ? tatrA'vazyaM kenA'pyAlambanena bhavitavyam" / tataH sUriruvAca -"saMsAre dhImatAM sarvameva vairAgyahetuH, tathA'pi kasyA'pi kazcana vizeSato vairAgyaheturjAyate / ahaM gRhavAsakAle purA digvijayArthaM caturaGgasenAsametazcalan mArge nAnAvidhadrumalatAsanArtha pallavakusumAdisamRddhaM manoharamudyAnamadrAkSam / cirAd digvijayaM kRtvA nivartamAnaH punarapi senayA saha tasyodyAnasya samIpaM smaagmm| vAhanAduttIrya ca kautukAt tasyodyAnasyA'ntaH pravizya purato'nyAdRzameva daSTvA'cintayam -"kimahaM bhrAntyA'nyatrA''gamaM, kiM vA kimapIndrajAlamIdRzam ? yato'tra na tAdRzyaH patralatAH, kintu pracaNDa AtapaH / nA'pyatra puSpa-phalasamRddhiH, kintu kaNTakAdi-kAkAdyajagarAdibAhulyam / tanmanye, yathA'yamArAmo'nyAdRzo jAtastathaiva saMsArasthitiH / saMsAre'pi hi yo'tisundaraH, sa eva rogAdigrasta: kaGkAla iva bhavati / ya eva hi vAgmI sa eva kAlavazAd muukaayte| tathA vegAd gamanasamartho vAtAdiparigataH paGgarjAyate / balavadvAhuH kuNThitakaro bhavati / dUradarzanasamartho'ndho jAyate / tadevamatra bhave prANinAM zarIraM kSaNAdevA'nyathA jAyate" / ityevaM cintayato mama saMsAravairAgyaM prabalaM jAtam / tato'haM mahAmunisakAzAd nirvANapradaM vrtmgrhiissm"| tato nRpaH sUri praNamya bhaktyA punaH papraccha-"niHspRhA bhavanto'smAdRzAM puNyaireva pRthivIM viharante / iha viSame saMsAre'ndhakUpe triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH gauriva tRNalobhena vaiSayikasukhalobhena janaH patati / tAMtrAtuM ca bhagavAn dharmadezanAM vidhatte / atra putrAdi sarvamevA'sAram / kevalaM guruvaca eva sAram / tato mama sampadA putrAdibhirvA na prayojanam / prasadya me bhavAbdhitaraNanAvaM dIkSAM dehi / yAvaccA'haM kumAraM rAjye nivezyA''gacchAmi, tAvad bhavadbhiH kRpayA'tra nivasanIyam" / tata: sUrirapyuvAca-"rAjan ! taveyamuttamA'bhilASA, pUrvajanmasaMskArAt purA'pi prabuddha eva bhavAn / mama dezanA tu tatra nimittamAtram / tvAdRzaihi gRhItA dIkSA tIrthakRllakSmImapi phalati / vayaM bhavyopakArAyaiva viharAmaH / atastvadupacikIrSayA'traiva sthAsyAmaH" / tato nRpaH sUri praNamyotthAya gRhaM gatvA siMhAsana upavizya mantriNa: samAhUyA'bravIt-"kulaparamparAto'trA'haM rAjA, bhavantazca mantriNaH / bhavanmantrabalenaiva mayA pRthivI sAdhitA, mama bAhubalaM tu tatra nimittmaatrm| purA'pi mama rAjyabhAraM bhavanta eva dadhuH / ahaM tu divAnizaM bhogAsakta evA'bhavam / kintvadya mayA'yaM pramAdo'nantabhavamUlaM gurukRpayA jJAtaH / asmAbhirajJAnAdAtmanaivA''tmA vaJcitaH / iyatkAlamadAntairindriyairvAjibhirivotpathaM nItaH / durbuddhyA ca duSpariNAmA viSayasevA kRtA / digvijayayAtrAyAM ca bahuzo niraparAdhA bhUpatayo'sahiSNunA mayA hatAH / rAjanItau ca kiyanmithyA samAcaritA / Ajanma cA'nyarAjyamapaharatA'dattAdAnameva kRtam / abrahma-parigrahAzca mohAd bhRzamanuSThitAH / tato'dya gurusannidhau vairAgyAt prANAtipAtAdipaJcakAd viratiM grahISye / kumAre ca vayasthe rAjyabhAramAropayiSyAmi / bhavadbhizca mayIva kumAre'pi bhaktimadbhirbhavitavyam" / tacchrutvA mantriNo'pyUcuH- "svAmin ! AsannamokSANAmevaivaMvidhA buddhirjAyate / yuSmAkaM pUrvajA api pRthivIM sAdhayitvA'nte Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-prathamaH sargaH rAjyaM tyaktvA vrataM jagRhuH / bhavatA ca rAjyabhAraH svabhujabalenaiva dhRtaH / vayaM tu tatra zobhAbhUtA eva / kulakramAgataM bhavataH sAmrAjyaM parAkramArjitam / vratAdAnaM ca nidaanrhitmev| kumArazca rAjyabhAraM voDhuM bhavAniva kSamaH / ato bhavAn mokSaphalAM dIkSAM gRhNAti ced gRhNAtu / svAmina Urdhvagati tyAnAmutsavAyaiva jAyate / bhavateva nItimatA vIryavatA ca kumAreNa pRthivI nRpasanAthA bhvtu"| ___tacchrutvA mudito nRpaH kumAraM dvArapAlenA''hUtavAn / kumAro'pi samupetya nRpati bhaktyA praNamya yathAsthAnaM racitAJjalirupaviSTavAn / tato nRpaH kumAraM pazyan jagAda -"asmatpUrvajA api pRthivIM pAlayanto yogyeSu putreSu rAjyabhAramAropyaM vrataM gRhItavantaH / iyatkAlaM madanyaH ko'pi gRhavAse nA'sthAt / ato'dhunA tvamimaM rAjyabhAraM gRhANa / vayaM vrataM grhiissyaamH'| tacchrutvA mlAnavadanaH sAzrunetra: kumAro'bravIt -"mayyAjJAvazavarttini kuto'yamanavasare'prasAdaH ? yadevamAdizati bhavAn / kiM mama ko'pyaparAdhaH? pRthivyA vA'parAdhaH kRtaH, yacciraM rakSitA'pyadhunA tyajyate ? tAtapAdAn vinA mama na rAjyena prayojanam / mamaiSA mandabhAgyatA, yad mAM tyajan tAta evamAdizati / nA'haM rAjyaM grahISyAmi, yadyevaM gurvAdezavyatikramastarhi prAyazcittaM crissyaami"| tato nRpaH punaruvAca-"vivekyapi tvaM mama snehAdavicAryaivaM vadasi / gurorAjJA hi yuktAyuktavicAraM nA'rhati / putre bhArakSame jAte pitA nizcinto bhavati / tvAmapyapRSTvaivA'haM mumukSuva'taM grahISyAmi / nA'haM paratantraH / tatazca tvamanAthAM bhuvaM pAlayiSyasyeva / kintu gurvAjJAlaGghanadoSo'tiricyate / tasmAd bhaktimatA tvayA madvaco'nuSTheyam / etadevocitam" / mantriNo'pyUcuH- "yadyapi kumArasya vaco nA'samIcInaM, tathA'pi gurvAjJApAlanamAvazyakamiti yathA deva Adizati tathA''caraNIyam / devenA'pi pitRvaco gurvAjJeti svIkRtam" / tataH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kumAro'vanatamukho devAdezaH pramANamityuvAca / tena ca nRpatinitarAM mumude / tatazca nRpaH svayameva pANinA gRhItvA'bhiSekAsane kumAramupavezya vAdyamAneSu maGgalavAdyeSu pavitraistIrthAdyAnItajalairabhiSiSice / tathA'pare'pi rAjAnastamabhiSicya namazcakruH / tataH sa kumAro nRpAdezena zubhrANyaMzukAni parihitavAn / vArayoSitazca tasya gozIrSacandanairaGgarAgaM cakruH / tatazca sarvAGga muktAmayabhUSaNabhUSitasya tasya mUni mukuTaM sitaM chatraM ca nRpatiH svayaM dhArayAmAsa / vAranArIbhizcAmarairvIjitasya tasya bhAle ca bhUpatiH svayaM tilaka cakAra / evaM kumAraM rAjye sthApayitvA prasanno nRpastamupadideza-"tvaM kSiterAdhAraH, tvaM ca svayaM nirAdhAraH, tadAtmanaivA''tmAnaM dhArayaH, viSayAtiprasaGgena nijAtmanaH zaithilyaM na karttavyam / yauvana-vibhavarUpa-svAmitveSu pratyekaM pramAdakAraNaM viddhi / kulakramAgatA'pi lakSmIni:snehA labdhe'vasare nirgacchati / atastasyA rakSaNe prAharika iva nayena vikrameNa ca sadA jAgarUko bhaveH / zriyamicchatA'pi ca tvayA nirlobhena pRthivI pAlanIyA / duHsahakarabhArAkrAntAH prajA mA kRthAH / kRtAnyAyaM nijaM janamapi daNDayeH / rAjye ca mRgayA-dyUtasurApAnAdi vArayaH / yata: prajAnAM pApa-dharmayopo bhAgI bhavati / antaraGgazatruzca sadA vazagAn kuryAH / anyathA tadavijaye bAhyA api zatravo'vijitA eva syuH / dharmA-'rtha-kAmAMzca yathAkAlaM parasparamabAdhayA sevethAH / samaye ca caturthe puruSArthe'pi prytethaaH"| evamupadizya virate vimalavAhane kamAro baddhAJjalistatheti sarvaM pratyapadyata / tato vinIta: sa siMhAsanAdutthAya vratArthamuttiSThAsoH piturhastAvalambaM dadau / tato nRpaH snAnAgAraM gatvA snAtvA dukUlenA'GgaM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-prathamaH sargaH pramRjya gozIrSacandanamupalipya kezapAzajhai racitapuSpagarbhakezapAzo divyavAsasI paridhAya mANikyasvarNamukuTaM mUrdhani nivezayAmAsa / hAra-keyUrAdIni bhUSaNAnyaGgeSu nivezya rala-kAJcana-vastrAdInyarthibhyaH pradAya narazatodvAhyAM zibikAmAruroha nRpaH / zvetacchatra-cAmaravirAjito, banditUryAditumuladhvanipUrvakaM nRpa-sAmantAdiparivRtaH, puraHsthena putreNa zobhitaH, sampUrNapAtrakumbhAbhiH purastrIbhiryathAkramaM pade pade kriyamANAni maGgalAni nirIkSamANo, maJca-patAkA-mAlAdizobhite yakSakardamapaGkile rAjamArge vArastrIbhiH kRtamArAtrikamaGgalaM gRhNan paurairadRSTapUrvavad dUrAdudgrIvairavalokyamAno lokasamUhairanusriyamANo'rindamAcAryAdhiSThitamudyAnaM prApa / tatra zibikAto'varuhya pAdAbhyAmudyAnaM pravizyA'GgAdAbharaNAni mAlyAdIni ca nirasyA''cAryavAmapArzvasthazcaityavandanAM vidhAyA''cAryadattaM rajoharaNAdi gRhItavAn / tato nRpaH "sakalaM sAvadyayogaM pratyAkhyAmI"tyadIrayana paJcabhirmaSTibhiH kezAnutpATya pradakSiNAtrayapUrvakaM guruvandanAM vidhAya sthitavAn / tato gururdharmadezanAM vidadhe-"asmin saMsAre mAnuSyaM janma kathaJcit prApyate / tatrA'pi bodhibIjaM parivrajyA ca puNyata evoplbhyte| tAvadeva bhavinAM bhavabhIryAvad vrataM na gRhyate / udite hi sUrye na tamobhayam / vratena hyArogya-rUpa-lAvaNya-dIrghAyuSyarAjatva-cakravartitva-devatva-devendratva-siddhatva-tIrthakaratvAdi sarvameva prApyate / ekAhamapi pravrajyAparipAlako mokSAnavAptAvapi svarga prApnotyeva / yazca pravrajyA ciraM pAlayati, tasya kimu vaktavyam ?" evaM dezanAM vidhAyA'rindamAcAryo'nyatra vijahAra / tataH sa vimalavAhano'pi chAyeva guruNA saha pura-grAmAdiSu vijhaar| IryApaNDita: sa lokAkrAnte sUryakarapavitre pathi janturakSAkRte yugamAtradattadRSTirjagAma / tathA bhASAsamitijJa: sa niravadyAM mitAM triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sArvajanInAM vAcamuvAca / eSaNAnipuNazca sa pAraNeSa dvicatvAriMzatA bhikSAdoSairadUSitaM piNDamagrahIt / AdAnanikSepasamitijJazca sa AsanAdIni saMvIkSya yatnataH pratilekhya cA'grahInyakSipacca / tathA prANidayAluH sa nirjantubhUmau kapha-mUtra-malAdInyutsasarja / tathA guNAnvitaH sa nirvikalpaM samatApratiSThitaM mana AtmArAmaM vyaghAt / sa saMjJAdiparihAreNa prAyo maunena tasthau / avicalaM ca kAyotsarga cakAra / evaM zayanAsanAdiSu ceSTAniyamamanupAlayan sa mahAsattvazcAritragAtrasya jananarakSaNazodhanaiH kRtvA mAtRbhUtAH paJcasamitIstisro guptIzcA'dhArayat / kSudhArto'pyeSaNAmavilaGghayan yAtrAmAtrodyato'carat / pipAsitazca pathistho'pi na zItodakaM, kintu prAsukodakameva jagrAha / zItArto'pi ca tvagvastratrANavarjito'kalpyaM vAso na jagrAha / agni ca nA'sevata / dharmAtto'pi coSNaM nA'nindat, chAyAM ca naicchat / vIjanaM snAnaM gAtrAdyabhiSekAdyapi ca nA'karot / daMzAdyairdaSTo'pi copekSayA'sthAt / teSAM nirAsAdi nA'karot / sa nAgnyabAdhito lAbhA-'lAbhavicitratA jAnan vAso neyeSa / tathA sa dharmamatiH kadA'pyaprIti na cakre / sadA svAsthyamevA'dhizizriye / mokSadvArArgalAbhUtAH striyazca kadAcidapi nA'cintayat / vividhAbhigrahairyutaH so'niyatasthAyyeko'pi cA~ cakre / niHspRho'bhayazca sa iSTA-'niSTAn sarvAnevopasargAn sehe / zubhA'zubhAyAM zayyAyAM prAtastyAjyeti cintayannaraktadviSTaH sukhA-'sukhe vissehe| kenacidAkruSTo'pi taM nA'krozat / pratyutA''kroSTaryupakAritAmeva mene / hanyamAno'pi na pratijaghAna / yAcanAM na cakAra, gRhavAsaM ca naicchat / parasmAt parArthaM svArthaM vA'nnAdikaM na lebhe / lAbhe vA nA'tuvyat / alAbhe ca paraM nA'nindat / rogebhyazca nodvigno'bhUt, 2 tripabhA-2 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva prathamaH sargaH 9 cikitsAM ca naicchat / saMstRteSu tRNAdiSu ca tatsparzajaM duHkhaM sehe, mRdUni tRNAdIni ca naicchat / aGgeSu kledAdibhirmale jAte'pi snAtuM naicchat / nA'pyudavarttayat, na vodvivije / abhyutthAnAdiSu saspRho nA'bhavat asatkAre na vyaSIdat, satkAre vA na mumoda / svasminnaprajJatAM prajJAvatAM prajJAM ca jAnanna vyaSIdanna vA mumoda / jJAnacAritrayukto'pi chadmastho'hamityajJAnaM viSehe / samyagdarzanavAMzca sa jinoktajIvAdi na mRSetyamanyata / vazI sa uktaprakAreNa zArIrAn mAnasAMzca svaparasambhavAn parISahAn viSehe / sa satatamarhadhyAnaikatAno babhUva / tathA sa siddha-guru- bahuzrutasthavira tapasvi - zrutajJAna- saGghAdiSu bhaktimAn babhUva / evaM sa durlabhAni tIrthakara karmopArjanAnyaparANyapi sthAnakAni niSevitavAn / ekAvalyAdi jyeSTha kaniSThaM ca vrataM cakAra / mAsopavAsAdArabhyA'STamAsopavAsAntaM karmanirjarArthamupavAsatapazcakAra / evaM samatAparAyaNaH sa tIvraM tapastaptvA saMlekhanAdvayaM kRtvA prAntasamaye'nazanaM prapadya samAhitaH paJcaparameSThinamaskAraM smaran dehatyAgaM kRtvA'nuttaravimAneSu vijayAkhye vimAne trayastriMzatsAgaropamAyuramaro jAta: / tatra ca cArubhUSaNabhUSito, nirahaGkArazcandrakarojvalo, hastamAtratanuH, sarvadA niSpratIkAraH, sukhazayyAmadhiSThitaH, sthAnAntaramagAmyanirmitottaravaikriyo'vadhijJAnena lokanADIM pazyannahamindro nirvANasukhatulyamuttamaM sukhamanvabhUt / tathA sa tatra trayastriMzatA pakSairniHzvasitaM trayastriMzadvarSasahastraizca bhakSyecchAM vyadhAt / mAsaSaTkAyuH zeSe cA'paradevavat tasya moho nA'bhUt, pratyutA''sannapuNyatvAt tejo vyavardhata / evamadvaitasukhasAgaramagno nijamAyurekAhavad nirgamayAJcakAra // 1 // iti dvitIyaparvaNi zrI ajitasvAmipUrvabhavavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 // dvitIyaH sargaH athA'sya jambUdvIpasya bharatakSetre pRthivyAH ziromaNiriva vinItAnAmnI nagaryasti / tasyAmAdIzvaramokSakAlAnantaraM saGkhyAtIteSvikSvAkuvaMzyeSu rAjasu siddhiM sarvArthasiddhaM ca nirantaraM gateSu vizvasantApApahArako jitazatrunAmA mahIpatirbabhUva / sa yazasvI samutsAhAdiguNopetaH zrImAn dhIro lokAhlAdakaH sarvanaradevamanojJo digantazAsano jagaduttamo vadAnyo dharmamatizcA''sIt / tasyA'nujazca mahAparAkramaH sumitravijayo nAma yuvarAjo'bhUt, jitazatrozca bhAryA sarvAGgasundarI zIlaguNabhUSaNA kalAvatI vijayAnAmnI lakSmIsarasvatIpratinidhibhUtevA''sIt / vimalavAhanajIvazca vijayAccyutvA vijayAgarbhe vaizAkhazuklatrayodazyAM rohiNIgatacandre jJAnatrayadharaH putratvenotpede / tasmin samaye ca kSaNaM tadgarbhaprabhAvAd nArakANAmapi sukhamutpede / tasyA rAtrezcaturthe prahare ca vijayAdevyA svapne prasiddhA gajAdayazcaturdazA'mbhoje bhramarA iva mukhe pravizanto 'dRzyanta / tadAnIM ca siMhAsanaprakampena zakro'vadhiM prayujya tIrthakRto garbhAvatAraM jJAtvA pulakitatanurdadhyau "anuttaravimAnato vijayAccyutvedAnIM jambUdvIpe yAmyabharatArdhamadhyakhaNDamadhye vinItApuryAM jitazatrunRpasya bhAryAyA vijayAdevyAH kukSAvavatIrNo bhagavAnetasyAmavasarpiNyAM dayAlurdvitIyastIrthakaro bhaviSyati / evaM dhyAtvA sasambhramaM siMhAsanAdi tyaktvA tIrthavRddiksammukhaM saptASTapadAni gatvA kRtottarAsaGgo bhuvi dakSiNaM jAnu nidhAya vAmaM ca kiJcana vinamya zirasA pANibhyAM ca saMspRSTabhUmiH zakrastavapUrvakaM jinamavandiSTa / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-dvitIyaH sargaH tatazca zakraH vinItAyAM jitazatrugRhaM jagAma / tathA''sanakampato'vadhijJAnena jinasya garbhAvatAraM jJAtvA'nye'pi zakrAstatra smaayyuH| tatra ca manorame haMsatUlagarbhazayane svAminI vijayAM dRSTvA svaM jJApayitvA natvA ca tasyai tIrthakRjjanmarUpaM svapnaphalaM vrnnyaamaasuH| anantaraM zakraH kuberamAdizat-"RSabhasvAmirAjyAdau ratnAdyaistvayA pUriteyaM nagarI nUtanagRhAdibhirnavIkRtya ratnAdibhiH punaH pUryatAm" / tatazcendrAH sampAditatadAdezaH kuberazca svaM svaM sthAnaM yayuH / tadAnIM ca kuberakRtapratiyatnA sA nagarI dvitIyA'lakeva babhau / / atha tasyAM rAtrau sumitrasyA'pi bhAryA yazomatyaparA'bhidhA vaijayantI tAneva svapnAn dadarza / tatazca te vijayA-vaijayantyau tadrAtrizeSa jAgratyAveva gamayAmAsatuH / prAtazca tAn svapnAn vijayA jitazatrave, vaijayantI ca sumitravijayAya kathayAmAsatuH / tatazca vijayAdevyai "etatsvapnAnusAreNa bhuvanatrayottamastava putro bhaviSyatI"ti kathayati nRpe dvArapAlaniveditaH sumitravijayastatrA'' jagAma / praNamya ca yathAsthAnamupavizya kSaNaM sthitvA racitAJjaliH punarnatvA rAje nivedayAmAsa-"adya rAtrerantime prahare vaijayantyA mukhakamalapravezinaH khyAtA diggajAdayazcaturdaza mahAsvapnA avalokitAH / eSAM phalaM ca deva eva jAnAti / tatphalabhAk ca deva eva" / tacchrutvA rAjovAca-"vijayayA'pIme eva svapnA dRSTAH, yadyapyete mahAsvapnA mahAphalAH, tathA'pi vizeSataH phalaM jJAtuM tajjJAH prssttvyaaH"| tataH kumAreNa tathetyukte rAjJA''diSTo dvArapAla: sAdaraM svapnazAstrajJAnAjuhAva / te ca kRtasnAnA, amalA dhautazvetavAsovasAnAH, zironyastadUrvAGkurAH, sapuSpakezA, bhAlasthale gorocanAkRtatilakA, anAlpamaNDanamaNDitA naimittikAH sAkSAd jJAnazAstrarahasyAnIva samAyayuH / rAjJaH pura AzIrvAdAtmakAnAryavedoktAn mantrAn pratyeka yugapacca paThitvA mAGgalikaM dUrvAkSatAdikaM rAjJo mUni prakSipya triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dvArapAladarziteSu bhadrAsaneSu samupAvizan te / tato rAjA jAyAM vadhU ca yavanikAntare samupavezyA'Jjalau puSpa-phale samAdAya teSAM tAbhyAM dRSTAn mahAsvapnAnakathayat / tataste rahasi svapnazAstrAnusArata: parasparaM paryAlocya svapnArthaM kathayAmAsuH-"deva ! svapnazAstre dvAsaptatiH svapnA uktAH, teSu triMzadutkRSTAH, teSu madhye tajjJairete caturdaza mahAsvapnAH kathyante / tIrthakare cakriNi ca garbhasthe sati tanmAtA rAtrezcaramayAme kramaza etAn svapnAn pshyti| tathaiSAM svapnAnAM madhye vAsudevasya mAtA sapta, baladevasya mAtA caturaH, maNDalezasya mAtA caikaM pazyati" / tathA yugapad dvAvarhantau na bhavataH, dvau cakriNau ca yugapad na bhavataH / tathaikasyA eva tIrthakRccakrI ca dvAvapi na bhvtH| RSabhe bharatazcakrI, saumitriH sagaro'jite tIrthakare sati cakrItyarhadAgamAd vijayAdevyAH putrastIrthakaraH, vaijayantyAzca putrazcakrI bhaviteti jJAtavyaH / tacchrutvA parituSTena nRpeNa vitIrNaM dausthyApahArakaM grAma-vastrA-'laGkArAdikaM pAritoSikamAdAya rAjAjJayA te svaM svaM sthAnaM jagmuH / vijayAvaijayantyau ca mudite svaM svaM vAsAgAraM jagmatuH / tataH zakrAjJayA devA-'surastriyo vijayAdevIM sevituM prvRttaaH| tatra vAyukumArastriyo nityaM pAMsu-tRNa-kASThAdi svaaminiigRhaadpninyuH| meghakumArastriyazca gandhodakena gRhAGgaNabhUmi siSicuH / RtudevatAzca nityaM paJcavarNAni puSpANi samAjahuH / jyotiSkadevyazca yathAkAlaM yathAsukhaM prakAzaM vidadhuH / vanadevyazca dAsya iva toraNAdikaM ckruH| tAzca sarvA mAgadhastriya ivA'harahastuSTuvuH / vijayA-vaijayantyau ca nisargeNA'pi rAjantyau garbhaprabhAveNa vizeSato rejatuH / tayoH svarNagauraM vadanaM pANDimAnaM dadhau / svabhAvAdapi dIrgha locane zaratkamalavadadhikaM savikAse ajaayetaam| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-dvitIyaH sargaH 13 hemazalAkAvacca tayorlAvaNyamadhikAdhikamavardhiSTa / svabhAvato mantharagatI te atimantharaM jagmatuH / tayorgI zuktyomauktikavadatigUDhaM vavRdhAte / tato navasu mAseSu dineSvardhASTameSu ca vyatIteSu mAghamAsasya zuklASTamyAM zubhe kSaNe graheSUccastheSu rohiNInakSatre vijayA satyA vAk puNyamiva gajAIM sutamasUta / tIrthakarasahajaprabhAvAcca mAtuH sutasya vA prasUtiduHkhaM naa'bhvt| tadAnIM ca bhuvanatraye'pi kSaNamudyoto'jani / nArakA api kSaNaM sukhino jAtAH, dizaH praseduH, lokAnAmatyullAso'bhUt / vAyuzcA'nukUlo mandaM mandaM vavau / sarvatazca zubhasUcakAH zakunAH saJjajJire / tadAnIM ca dikkumArINAmAsanAni cakampire / tenA''sanakampena ca kimetaditi sambhrAntAzcArucUDAmaNirAjitA, mauktikakuNDalazobhitA, maNinirmitatraiveyakAH, stanataTasparzimuktAhArA, mANikyakaGkaNazobhitakarapallavA, ratnakhacitarasanAsanAthanitambA, ratnanUpuramaNDitapAdapadmAH, kAzcinnIlakAntayaH, kAzcid bAlAruNarucayaH, kAzcijyotsnAkAntayaH, kAzcit kanakarucayaH, kAzcicca vaiDUryaratnarucayo, vRttapInastanamanoharAH, salIlagAminyaH, komalapANipallavAH, padmalocanA, divyalAvaNyavatyaH, saundaryazAlivantyastAH sarvAH SaTpaJcAzadapi sadyo'vadhi prAyuJjata / vijayAdevyAstIrthakRjjanma jJAtvA''sanebhyaH samutthAya sapramodAstIrthakRddizaH sammukhaM saptASTapadAni dadustAH / jinezvaraM namaskRtya zakrastavena bhaktyA vanditvA punarvalitvA ratnasiMhAsanAnyadhyAsya vistRtanAnAmaNimayavimAnavikaraNArthaM nijAnAbhiyogikasurAnAdizan / te cA''bhiyogikAstAsAmAdezena sadya eva svarNakumbha-ketu-zAlabhaJjIsahitamaNistambha-kiGkiNIjAla-vajravedI-ratnamayehAmRgAdilatAvRkSAdyaGkitabhittyAdiramyANi vimAnAni vikRtya darzayAmAsuH / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH __tato'dholokavAstavyA divyavastra-puSpAdyalaGkRtA bhogaGkarAprabhRtayo'STau dikkumArikAH pratyekaM catvAriMzacchatasAmAnikI-mahattarAcatuSTaya-mahAnIkasaptaka-pratyekAnIkapatisaptaka-SoDazAtmarakSIsahasravyantaradevadevyAdisahitA vimAnAni samAruhya gItAdipUrvakaM sotkaNThaM pUrvottaradizaM prati samupaprakramya vaikriyasamuddhAtaM kRtvA'saGkhyAtAni yojanAni daNDaM cakrire / ratnAnAM vaiDUryAdimaNInAM ca sthUlapudgalAn zAtayitvA'NupudgalAn gRhItvottaravaikriyaM svasvarUpaM vikRtya sarvA sarvabalena ca saha tA devagatyA'yodhyAyAM jitazatrunRpasadma yayuH / svaivimAnastIrthakRtsUtikAgRhaM triH pradakSiNIkRtya pRthivItazcaturaGgalamUvaM pUrvodIcyAM vimAnAni sthApayitvA sUtikAgRhaM pravizya jinendra jinamAtaraM ca triH pradakSiNIkRtya baddhAJjalayastAH procire / "mAtarvayamadholokavAstavyA dikkumArikAstIrthakRto janmamahimAnaM kartumihA''gatAH, tanna bhetavya"mityudIrya praNamya ca pUrvottarasyAM dizi vyapakramya vaikriyeNa samudghAtena saMvartakaM nAma vAtaM vicakrire / zItalamandasugandhinA zivena tena vAtena sUtikAgAraM parito yojanAvadhi tRNAdyapanIya pRthivIM siktvA jina-tanmAtRbhyAmArAdeva maGgalyagItaM gAyantyo muditA avatasthire / UrdhvarucakasaMsthA nandanodyAnakUTagA aSTau meghaGkarApramukhA dikkumArikAH sAmAnikyAdibhiH parivRttAH pUrvavat sUtikAgRhamAgatya tri: pradakSiNIkRtya svaM jJApayitvA praNamya stutvA ca meghaM vickruH| gandhodakavRSTiM vidhAya yojanAvadhi rajAMsi zamayitvA puSpANi vicitrANi vikRtya vikIrya ca dhUpadhUmena tAM bhuvaM vAsayitvA'natidUra eva svAmiguNAn gAyantyo'vatasthire / evaM pUrvarucakAdivAstavyA nandAdyA aSTAvapAcyarucakavAstavyAH samAhArAdyA aSTau, pratyagrucakAdrivAstavyA ilAdevyAdyA aSTAvudagrucakAdivAstavyA alambusAdyA aSTau, vidigrucakAdivAstavyAzcitrAdyAzcatasrazca pUrvavadupacAraM vidhAya yathAkrama Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-dvitIyaH sargaH ratnadarpaNa-bhRGgAra-vyajana-cAmara-dIpikApANayaH sarvAstAdikumArikA maGgalAni gAyantyo yathAsthAnaM samupavivizuH / atha rucakadvIpamadhyasthAH pratyekaM pUrvavat svaparivArasahitA rUpAdyA dikkumArikA vimAnavaramAruhya jinajanmagRhamAgatya vimAnasthA eva triH pradakSiNIcakruH / tatastAH samucitadeze vimAnAni sthApayitvA pAdacAriNyo jina tanmAtarau bhaktyA pradakSiNIkRtya natvA stutvA svaM jJApayitvA ca "jinajanmakRtyakaraNArthaM vayamAgatAH, tanna bhetavyamityuktvA jinasya caturaGgulavargaM nAbhinAlamakalpayan / vivaraM khanitvA tatra nAlaM nidhAya ratnAdibhistatpUrayitvA tatra sadyaH samudbhUtadUrvAsahitaM pIThaM baddhvA sUtikAgRhasya tisRSu dikSu zrIgRhANa kadalIgRhANi ca vickruH| pratyekaM tanmadhye catuHzAlaM tanmadhye caikaikaM ratnasiMhAsanaM ca vikRtya karatalena tIrthakaraM tanmAtaraM ca bhuje gRhItvA'pAcyakadalIgRha upanIyA'ntazcatuHzAlaM ratnasiMhAsane jina tanmAtaraM ca nyavezayan / svayaM dAsIbhUya zatapAkAditailairabhyaGgaM vidhAya gandhadravyairudvartya tau punaH pUrvakadalIgRhe nItvopavezyA'ntazcatuHzAlaratnasiMhAsane gandhodakAdibhiH snapayitvA vicitraratnAlaGkArAdi paryadhApayan / tatastAvAdAyodIcyakadalIgRhe samupanIya siMhAsane samupavezyA''bhiyogikaiH kSaNAd gozIrSacandanendhanAdyAnAyyA'raNidAruNI mathitvA'gni samutpAdya gozIrSacandanAni samidhIkRtya homena bhUtikarma vidhAya jinasya rakSAgranthi babandhuH / " parvatAyurbhaveta vadantyo jinakarNayo ratnagolakAvAsphAlya punastAvAdAya sUtikAgRhe samupanIya zayyAyAmadhyAropya tayorguNAn maJju gAyantyo'natidUra eva tasthuH / 15 itazca saudharme parivArapariveSTitaH zakra AsanakampenA'vadhimupayujya jinajanma jJAtvA kRtocitopacAro jinajanmotsavArthaM sughoSAghaNTAnAde sarvAn devAnAhvAyya pAlakAkhyaM divyavimAnamuttaravaikriyeNa triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH rUpeNA'dhyAruhya saparivAro nandIzvaradvIpamAsAdya vimAnaM samakSipat / sUtikAgRhamAgatya kRtasakalocitopacAro jinamAturavasvApanikAM dattvA tatpArzve tIrthakRdrUpaM vikRtya nidhAya ca jinamAdAya meruzailaM saparivAra Agatya cUlAdakSiNataH sthitAyAmatipANDukambalAkhyAyAM zilAyAM svotsaGgasthApitajinaH pUrvAbhimukha upAvizat / tathA'nye'pi triSaSTiri ndrAH svasvaghaNTAvAdanena svasvaparivArAnAhvAyya taiH sahitA jinajanmotsavArthaM merau jinamupAjagmuH / tata AbhiyogikadevairAnItaiH snAtropakaraNairAraNA - 'cyutendro jinaM devaiH sahito yathAvidhi samahotsavaM snapayitvA 'jaya jayetyudIryA'GgapramArjanAdi vidhAya pUjayitvA - 'STamaGgalIM likhitvA''rAtrikAdi vidhAya praNamya stutvA kiJcidapakramya kRtAJjaliH zuzrUSAtatparastasthau / AraNA 'cyutendravaccA'nye'pi dvASaSTirindrAH saparicchadA jinasya yathAvidhi snAtraM vidhAya yathocitaM tasthuH | tato dvitIyasvargAdhipa AtmAnaM paJcadhA vikRtya jinaM nijotsaGga AdAyA''ditIrtha karatulyopacAreNa siMhAsanamadhizritaH / saudharmakalpendro'pi prathamatIrthakRttulyopacAreNa snAtrAdi vidhAya zakrastavena vanditvA praNamyA'STottarazatazlokaiH stutvA paJcadhA''tmAnaM vicakAra / yathAyathaM jinaM chatrAdi ca gRhItvA saparicchado vinItAyAM sUtikAgRhamAgatya tIrthakRtpratirUpaM saMvRtya tatra jinaM nidhAyA'laGkaraNAdi dattvA jinamAturavasvApanikAmapahRtavAn saH / zakrAdiSTakuberapreSitAzca jRmbhakA devAstatrA''gatya ratna-vastrAdivRSTi kalpadruvajjitazatrunRpagRhe vitenuH / saudharmendrAjJayA cA''bhiyogikA devAH prathamatIrthakRdvajjinarakSAM ghoSayAmAsuH / tato meruzikharAt sarve devA:, jitazatrugRhAt saudharmendrazca jinaM praNamya nandIzvaradvIpe'JjanAdrAvAgatyA'STAhnikAM vyadhuH / tallokapAlAdayazcA'pi prathamajinendravad yathAyathaM tattatparva 16. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-dvitIyaH sargaH teSvaSTAhnikAmahotsavaM vydhuH| tatastasmAd dvIpAt kRtakRtyAH surAH svasvasthAnaM jgmuH| itazca tasyAmeva rAtrau vaijayantyapi sukhena sUnuM suSuve / tataH paricchado jAyAvadhvovijayA-vaijayantyoH putrotpattivArttayA jitazatrumavardhayat / tayA vArttayA ca parituSTo nRpo yatheSTaM pAritoSikaM pradAya prahRSTatanuH parAM tRpti bhajamAnaH kArAbandhAd dviSo'pi pramuktenirdezaM dadau / caityeSu jinabimbAnAmabhRtAH pUjAzca vidadhe / arthinazca dhanairatarpayat / tathA tatra saziSyANAmupAdhyAyAnAM sUtamAtRkApAThairbrAhmaNAnAM mantradhvanibhimauhUrtikAnAM lagnAdivicAravAgbhiH, kulavadhUnAmulUladhvanibhirvArayoSitAM maGgalyagItazabdairbandikolAhalaizcAraNAzIbhizceTavargANAM harSottAlagIbhirvetriNAM yAcakAhvAnavacobhizca nRpagRhAGgaNaM zabdAdvaitamiva jAtam / ___ lokAzca kvacit kuGkumAdibhivilepanAni, kvacit kSaumAdivastraparidhApanAni, kvacid divyamAlyAdibhiH sammAnanAni, kvacit karpUramizratAmbUlaiH prINanAni, kuGkumena gRhAGgaNe secanAni, mauktikaiH svastikAdiviracanAni, stambhatoraNabandhanAni, svarNakumbhasthApanAni, ratnamAlyAdilambanAni, gItatAlamanoharANi saGgItakAni ca cakruH / tathA tatra vicitravastrA-'laGkAra-nepathyakalitA maGgalArthaM puSpAdisahitAni pUrNapAtrANi bibhrANA: paurebhyakulavadhvaH sAmantAdayazca tatra samAyayuH / tathA kecid ratnAbharaNAni, kecid mahArghANi dukUlAni, kecit svarNarAzIn, kecid gajAn, kecijjAtyavAjina upAyanAni daduH / nRpazca tAni sarvANi saparitoSa jagrAha / nagare ca nRpateH samAdezAt sthAne sthAne mahAmaJcAstoraNAH pratirathyaM kuGkumAmbusekAH, pade pade ca nATaka-saGgItakamaGgalyatUryanAdAzca pravRttAH / evaM nRpo dazAhaM yAvad mahotsavamayIM purI vidadhe / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH __atha nRpaH zubhe'hani suta-bhrAtRvyayornAmakaraNotsavAya rAjapuruSAnAdizat / tatazca taiH paTamaNDapo niramAyi, tatra ca stambhe stambhe kadalIstambhAH zuzubhire / tathA vicitraiH puSpaiH puSpagRhANi cakruH, tatra ca haMsaromagarbha-tUlagarbha-dArumayAdyAsanAni babhUvuH / harSAd narA nAryazca maGgaladravyahastAH samAyAtAstatra yathAsthAnamupAvezyanta / niyoginazca tAn kuGkumena tAmbUlaiH puSpaizca saccakruH / dvijanmAna: pavitrAn mantrAn peThuH / gandharvairgItAni prArebhire / vaitAlikairjayajayArAvazcakre / tato mahatA mahotsavena nRpatiH svaputrasya "garbhasthitasyA'sya mAtA mayA'kSayUte na jite"tyato'jita iti, svabhrAtRvyasya ca sagara ityanuttamaM nAmA'karot / evamutkRSTalakSaNau dharoddharaNakarmaThau kumArau pazyan nRpatirnitarAM mumude // 2 // iti dvitIyaparvaNi zrIajitasvAmi-sagaracakrijanmavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tRtIyaH sargaH atha surapatiniyuktAbhiH paJcabhirdhAtrIbhirajito mahIpatiniyuktAbhistAbhistAvatIbhi: sagarazca pAlyamAnau vavRdhAte / tayozcA'jitaH surendrasaGkramitasvAGguSThasudhAM sagarazca dhAtrIstanyaM ythaakaalmpibtaam| vardhamAnau ca tau krameNa yugapacca nRpaterutsaGgamAruruhatuH / tau ca kadAcid nitAntamugdhaM siSmiyAte, dhAtrIbhirdhAryamANAvapyutsaGge na tasthatuH / svacchandaM vicarantAvanudhAvinIrdhAtrI: khedayAmAsatuH, vegAcca krIDAzukAdInAdadAte / tayozca pAdapadmeSu jhaNajjhaNitikurvANA divyaghargharakA rejuH / svarNamAlya-kuNDalAdizobhitau ca tau nRpeNotsaGge bAhroH skandhadeze ca prItyA samAropayAmAsAte / / evaM nRpeNA'tiprItyA lAlyamAnayodine dine vardhamAnayostayorajito jinAnAM trijJAnatvAt svayameva sarvakalAzAstrAdi jajJe / sagarazcopAdhyAyAcchabda-nyAya-sAhityAdizAstrANi katipayaireva divasaitivAn / sa ca sagaraH karNarasAyanaiH kAvyairvItarAgastavanaiH svAM vAcamakRtArthayat / syAdvAdopanyAsaizca prativAdino vijigye / evmrthshaastraa-''yurved-vaadyshaastr-gjaashvaadilkssnn-dhnurved-snggraamkaushlaadyytnsiddhmaadde| tadevaM sa bhUSaNAdyairiva guNairvinayAdibhirbhUSitaH sarvakalApUrNo'bhUt / zrImAnajitanAtho'pi ca zakraH krIDAdibhirasevyata / zAstraM paThaMzca sagaraH svasaMzayAnupAdhyAyenA'pyacchinnAn jinaM pRSTavAn / jinazcA'pi mati-zrutA-'vadhijJAnastAn sNshyaaNshcicched| zastraprayoga-lakSyavedhA-'zvAdivAhanakauzalyAdi ca sagaro jinAya triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kAle kAle'darzayata / jinazca taM sambhavantIM nyUnatAmaziSat / evamAtmAnurUpaM ceSTamAnau tau prathamaM vayo lalacAte / tathA samAnacaturasrasaMsthAnopazobhitau, vajrarSabhanArAcasaMhananau, svarNakAntI, sArdhacaturdhanu:zatasamucchyau, zrIvatsalAJchitavakSaskI, ruciroSNISazAlinau zarIralakSmIvizeSakaM yauvanamApatuH / tayozca kuTilazyAmalA: kezAH, unnate nAsike, zubhAvatau karNI, rekhAtrayAGkitau kaNThau, gajakumbhAvivonnatau bAhuzikharau, pInau bhujau, svarNaphalakatulye ura:sthale, gambhIrau nAbhI, kRzau madhyadezo, saralakomalau karikarAkArAvUrU, mRgIjaGghAtulye jaGghAkANDe, Rjavo'Ggulaya: pAdAzcetyevaM sarvANi sulakSaNAnyevA''san / tau ca nisargasubhagau yauvanena vizeSato madhunA''rAmAviva zuzubhAte / tadevaM sagaro rUpeNa vikramAdiguNaizca sarvamaryebhya utkRSTo'bhUt / ajitasvAmI ca devebhyo manuSyebhyazca rUpAdibhirutkRSTo'bhUt / atha jitazatrunRpeNa vivAhArthamuparuddho nIrAgo'pi karmaphalasyA'vazyamupabhoktavyatayA'jitasvAmI tadvAcaM tatheti pratipadya zatazaH svayaMvarA rAjakanyAH pariNinye / sagaro'pi ca devakanyopamA rAjakanyA: pariNinye / bhogyaM karma kSapayituM jitendriyo'pyajitaprabhuH sagarazca tAbhiH svabhAryAbhirnAnAvidhakrIDAbhiH kareNubhiH karIva remAte / anyadA bhavodvigno bhrAtrA samaM jitazatrunRpaH sampUrNASTAdazapUrvalakSAvajita-sagarAvavadat-"vatsau ! na: pUrve'pi katipayapUrva lakSANi pRthivIM paripAlya putreSu rAjyamAropya nirvANasAdhanaM vrtmaaddire| tattathAvaMzakramAdAvAmapi vrataM grahISyAvaH / tato'dya prabhRtyAvAmiva vAM rAja-yuvarAjau bhavatam / nau pravrajyAyai cA'nujAnItamadya" / tacchrutvA'jitasvAmyuvAca-"yuktamidaM vH| mamA'pi tadeva yujyate / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-tRtIyaH sargaH kintu karmabhogaphalamatra vighnaH / vivekinaH kasyA'pi vratAdAne na vighnAH, tAtapAdAnAM tu kathaiva kA ? yaH piturbhaktyA'pi caturtha puruSArthaM niSedhati, sa putravyAjena zatrureva / kintu vinayI tava laghubhrAtA rAjyabhRdastu" / tacchrutvA sumitravijayo'bhyadhAt-"rAjyArthaM svAmipAdAn tyaktumahaM na samarthaH, rAjyAdibhyaH sarvebhyo'pi gurusevA garIyasI matA" / tato'jitanAthaH punaruvAca-"yadi rAjyaM nA''ditsasi, tarhi bhAvayatirbhUtvA'pi naH sukhAyA''sva" | jitazatruzcA'pyuvAca"bandho ! AgrahiNaH sUnorvacanaM manyasva / yato bhAvayatirapi yatireva / ayaM cA'jitaH sAkSAt tIrthakara eva / asyaiva tIrthe tavepsitaM setsyati, atyutsuko mA bhUH, pratIkSasva / tvamekasya putrasya dharmacakritvamaparasya ca cakritvaM pazyan sarvasukhAdhikaM sukhaM lapsyase" / tato gurvAjJAyA alajhyatvAd vratotsuko'pi sumitrastadvAcaM pratyapadyata / tataH prIto jitazatrurmahIyasotsavenA'jitasvAmino rAjyAbhiSekamakarot / tena ca sarvamedinI mumude / tathA sagaramapi svayaM yauvarAjye nidhAyA'jitasvAmyapi jitazatrostadaiva mahA vidhivad niSkramaNotsavaM cakre / tato jitazatrurAdIzvaratIrthasthasthavirAntike pravrajyAM prapadya bahiraGgAnivA'ntaraGgAnarInapi jayannakhaNDitaM vrataM paripAlyotpannakevalajJAna: zailezIdhyAnamAsthitaH kSINASTakarmA krameNa paramaM padaM prApa / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nA'karot / pratyuta sa sarvANyeva madasthAnAnyanityAni jAnaMstRNAyA'masta / evaM rAjyaM zAsat prabhuH kaumArAt prabhRti tripaJcAzatpUrvalakSI sukhenA'tyavAhayat / athA'nyadA sabhAM visRjya rahasi trijJAno'jitasvAmyacintayat"bhuktaprAyabhogaphalairasmAbhiradyA'pi kiyad gRhavAsibhiH stheyam ? prANI hi 'mayA'yaM dezastrAtavyaH, idaM puraM rakSaNIyam, amI grAmA vAsanIyAH, ime janAH pAlanIyAH, ime hastyazva-bhRtyAdayaH poSaNIyAH, ime paNDita-mitra-mantryAdaya upacaraNIyAH, dArAH sutAdayazca raJjanIyAzce'tyevaM parakAryaiH samAkulaH pratikSaNamapyakhilaM janma niSphalaM ksspyti| teSu kAryeSu ca yuktA-'yuktamavicArayan nAnA pApAni vidadhAti / yeSAmarthe ca tAni vidhatte te. svazarIramapi ca vA, kimapi mRtyupathe nA'nuyAnti / tataH zarIrArthamapi pApakarma mudhaiva prANibhirvidhIyate / jantuSeka evotpadyate, eka eva ca purAkRtakarmaphalAnyanubhavati, tenA'jitaM vittaM cA'nyo'nubhavati, sa caiko narakaM prAptaH klishyte| karmavazagazca jIvo duHkhadAvAnalabhayaGkare bhavakAnane eka eva bmbhrmyte| bhavaduHkhaM mokSasukhaM vaiko niHsahAya evA'nubhavati / yathA hi loka: pANi-pAdAdivyApAreNa taran sindhupAraM yAti, tathA dhanAdiparigrahaparAGmukhaH svastho jIvo bhavasindhupAramAsAdayati" / evaM cintayati prabhau bhavaniviNNamAnase sArasvatAdayo lokAntikAH surAstamupetyA'bruvan-"bhagavan ! svayaM buddho'si, asmAbhihiM na bodhyase, kintu smAryase 'yat tIrthaM pravarttaye'ti" / evamuktvA svAminaM natvA te brahmalokaM yayuH / tata AtmacintAnukUlena tadvacasA pravRddhabhavavairAgyaH prabhuH sagaramAhUya jagAda-"saMsArAbdhi titIrSatAM naH sAmrAjyabhAraM gRhyatAm" / tacchrutvA bASpasambhRtanayanaH sagaro'bravIt-"kiM mayA kA'pyabhaktividadhe ? yenA''tmanaH pRthak kartumevamAdizaH ? chAyAhInena mahatA zAkhineva tvadvihInenA'nena itazcA'jitanAtho'pi sakaladdhisanAthaH svApatyamiva prajAH pAlayAmAsa / tasminnavanIM pAlayati daNDAdibhivinaiva prajA nyAyavartmanA yayuH / mAnavanto'pi bhUbhujastasya pattitAM bhejire / tasya sainye ca pattInAM rathAnAM ca vAridhestaraGgANAmiva saGkhyAM kartuM ko'pi nA'lam / advitIye aizvarye satyapi ca sa ekadA'pyabhimAnaM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 dvitIyaM parva-tRtIyaH sargaH rAjyena mama na prayojanam / mumukSorapi te pAdau na mokSyAmi / mama rAjyAdi sarvaM sutyajaM na tu tvatpAdau / yad vA tvayi vratadhare'haM ziSyIbhaviSyAmi / gopucchalagno gopAlabAlako nadImiva bhavatpAdAvalambyahamapi bhavaM tariSyAmi / tvayA sahA'hamapi dIkSAmAdAsye, vihariSye, parISahAnupasargAzca sahiSye, tvayA vinA'trA'haM kathaJcidapi na sthAsyAmi, mayi prasIda" / tataH sudhopamagirA svAmI sagaraM nijagAda-"saMyamagrahaNaM prati tavA''graho yukta eva / kintu bhogaphalaM karmA'dyA'pi na kSIyate tv| tasmAt karmaphalaM bhuktvA svayaM tvaM samaye vrataM gRhNIyAH / ata idaM kramAgataM rAjyaM gRhANa / vayaM punaH saMyamasAmrAjyaM grahISyAmaH" / tataH sagaro manasyacintayat-"prabhuvirahabhIrAjJAbhaGgabhIzca dvayamapi mAM dunoti / tatra gurvAjJApAlanameva varam" / itthaM nizcitya gadgadasvarastatheti svAmino vAcaM pratipede / tato'jitanAtho niyogibhiH kRtvA rAjyAbhiSekArthaM tIrthasalilAdhupakaraNAnyAnAyya rAjasu mantriSu camUpAleSu cA''gateSu satsu, bandhuSu pramuditeSu, hastyAdisAdhanAdhyakSAdiSUpasthiteSu, zaGkha-mRdaGgAdivAdyeSu vAdyamAneSu, gandharveSu zuddhagItAni gAyatsu, vaitAlikAdiSvAzIrvacanAni bhASamANeSu purohitazreSThaiH kRtvA vidhivat sagarasya rAjyAbhiSekaM cakAra / tadAnIM ca sarve nRpasAmanta-mantriNAH sagaraM praNamuH / varopahArahastAH paurA upetya taM bhaktyA navendumivA'naman / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH NA'zItilakSAdhikASTAzItikoTyuttarazatatrayaM hemakoTiM dadau / vArSikadAnAnte cA''sanakampato'vadhi prayujya prabhorzAtadIkSAkSaNAH zakrAH sAmAnikAdibhiH saha niSkramaNotsavaM kartuM vimAnaiH prasthAya narendrAzca sarve vinItAmAyayuH / tatra cA'cyutAdyA devendrAH sagarAdayo narendrAzca krameNa prabhordIkSAbhiSekaM vyadhuH / ___tatazca zakro devadUSyeNa vastreNa prabhoraGgAni pramAA'GgarAgaizcarcayitvA, divyAnyadUSyANi vAsAMsi paridhApya, mukuTa-hArAdibhibhUSaNaidivyapuSpamAlyaizca vibhUSya, lalATe tilakaM vidhAya, devyAdInAM maGgalagItapUrvakaM, zvetacchatravirAjitaM, devaizcAmarairvIjyamAnaM, svayaM dattahastAvalambaM harSa-zokavimUDhenA'zruvarSiNA sagareNA'nvIyamAnaM sahasravAhyAM suprabhAM nAma zibikAM prbhumaarohyt| tAM ca zibikAM prathamaM narAstato vidyAdharAstadanu devAzcoDhavantaH / tatra ca siMhAsanAsInaM prabhuM saudharmezAnendrau cAmarairvIjayAmAsatuH / tataH prabhurdIkSAmAdAtumutsuko vinItAmadhyamArgeNa cacAla / ___ tadAnIM ca prabhuM draSTuM paurA narA nAryazca sasambhramamupAyayuH / tadAnIM ca kAzcidaJcalAn cAlayAmAsuH , lAjAnavAkiran, saptazikhamArAtrikaM vyadhuH, prabhoH puraH pUrNapAtrANi nyadhuH, maGgalyAn pUrNakumbhAn dadhuH, maGgalAni jaguH, nRtyAni cA'tipramuditAzcakruH / gaganamapi bhaktaividyAdhara-surAsurairitastato dhAvamAnAptam / indrANAM ca nATyakAribhiH prabhoragre nATakAnyakriyanta / tathA sagarAnajIvibhinarttakaiH pauragandharvanArIbhizca vicitrANi prekSaNakAni cakrire / tadevaM tadAnIM divyaiImaizca nATya-saGgItakasvarAdibhistumuladhvanirjAtaH / nirIho'pi prabhuratyantadakSiNatayA pade pade maGgalAni svIcakAra / tathA sambhUya gacchataH sura-narAdIn samaprasAdayA dRSTyA'nujagrAha / evaM surAdibhiH kriyamANaniSkramaNotsavaH prabhuH sahasrAmravaNaM nAmodyAnaM prApa / nAnAtaru-latAdimanoharaM phala-puSpAdisamRddhaM tadudyAnaM athA'jitanAtho'pi vArSikaM dAnaM pradAtumArebhe / tadA ca zakrAjJaptA: kuberapreritAstiryagjRmbhakA devAstattaducitasthAnebhyo dhanAnyAjahuH / svAmI ca zRGgATaka-catvarAdiSu sarvatra "etad vasu gRhNIte"tyevaM ghoSaNAmakArayat / sUryodayAt samArabhya bhojanAvadhi niSaNNazcA'STalakSAdhikakoTi dine dine'rthibhyo dadau / evaM prabhurvarSe 3triSa.bhA-2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 26 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kusumAdibhirapUjayat / tasminnapUjite svAminIvA'bhukte bhRtya iva nA'bhukta ca / dvitIyaM parva-tRtIyaH sargaH pravizya cA'jitaprabhuH zibikAto'vatIrya ratnAlaGkaraNAdikaM parityajya, devarAjopanItaM devadUSyaM paridhAya, SaSThaM tapaH kRtvA mAghazuklanavamyAM rohiNInakSatrage candre saptacchadatarutale sAyaM paJcabhirmuSTibhiH kezAn rAgAdInivotpATayAmAsa / saudharmendrazca prasAdamiva tAn kezAn nijottarIyAJcalena gRhItvA kSaNenaiva kSIrode prakSipya vegAdAgatya surA'surAdInAM tumulaM muSTisaMjJayA niSiddhavAn / prabhozca kRtasiddhanamaskArasya sAmAyikamudIrayatastadaiva dIkSAsodaryamiva turIyaM manaHparyayajJAnamutpede / tadAnIM ca nArakA api kSaNaM sukhino jAtAH / jagattraye ca pradyota AvirabhUt / prabhumanu ca sahasraM nRpA dIkSAM jagRhuH / tatazcA'cyutendrAdyAH sarve devAH prabhuM pradakSiNIkRtya praNamya bhaktyA stutvA punarnatvA ca nandIzvaraM jagmuH / tatra janmAbhiSekavadaJjanaparvatAdiSu zAzvatArhatpratimASTAhnikAmahotsavaM kRtvA svaM svaM sthAnaM yayuste / sagaro'pi ca nRpa-sAmantAdisahitaH prabhuM praNamya kRtAJjalirgadgadayA vAcA stutvA punarbhaktito namaskRtya bASpaklinnanetro mandaM mandaM nijAM purIM yayau / atha prabhudvitIyadivase brahmadattanRpagRhe paramAnnena SaSThatapasaH pAraNaM cakAra / tadAnIM ca devAstadgRhAGgaNe sArdhasvarNadvAdazakoTikA vasudhArAM vavRSuH, celAnuccikSipuH / vyomni sAnandairdevaistADitA dundubhayo neduH / tathA tatra devA gandhAmbuvRSTiM paJcavarNapuSpavRSTiM ca cakruH / vyomni ca "aho ! asya nRpasya dAnaM mahAdAnam , idameva sudAnaM, yatprabhAvAd dAtA'tulavaibhavo bhavati, tathA'traiva bhave dvitIye tRtIye vA mucyate, kalpAtIteSu kalpeSUtpadyate ve"tyevaM divaukaso jayajayArAvapUrvakaM muditacetasaH kolAhalaM cakruH / ye ca prabhordIyamAnAM bhikSAM prekSAJcakrire te nIrogA jAtAH / bhagavAMzca kRtapAraNo brahmadattanRpagRhAd niragAt / sa ca nRpaH "prabhoH padAni mA sma kazcidatikrAme"diti tatra ratnaiH pIThamakArayat / tacca trisandhyaM bhagavAMzcA'khaNDiteryAsamitiH zrAddhaiH prAsukaiH pAyasAdibhiH pratilAbhyamAnaH, kvA'pi pUjyamAnaH, kvA'pi pratIkSyamANaH, kvA'pyanvIyamAnaH, kvA'pi vihitamaGgalaH, kvA'pi dadhyakSatadUrvAdibhirdIyamAnArghaH, kvacit svavezmopanayanAyoparodhyamAnaH, kvA'pyAdeza yAcyamAno nirmamo nirIho nirgranthazca svasaMsargAd grAmAn purANi ca tIrthIkurvANo mahIM vijahAra / sa zvApadAdibhayaGkareSvapi vaneSu parvateSvapi ca grAmeSviva niSprakampamanA vijahAra / tathA sa kadAcid girizRGgeSu, kadAcid nadItIre, kadAcicca zmazAne tathA raudratareSvanyeSvapi sthAneSu lIlayA kAyotsarga cakAra / kadAciccaturtha-SaSThA'STama-dazamAdyaSTamAsikaM yAvat tapa AryadezeSu viharan cakAra / tathA grISmAtapAdisuduHsahaparISahAn sahamAno dvAdazAbdAn vyatIyAya / tata: kvA'pyanAsIno niSkampo'pratihatagatistapobhirvardhamAnakAntistriguptaH paJcasamita AjJA-'pAya-vipAka-saMsthAnacintayA caturvidhaM dhyeyaM dhyAyan bhuvaM viharan kramAt sahasrAmravaNaM samAyayau / tatra ca saptacchadatarostale'prakampaH pratimayA tasthau / tatazcA'pramattasaMyatAkhyaguNasthAnAdapUrvakaraNAkhyamaSTamaM guNasthAnakaM prapadya zrautazabdArthoM cintayan nAnAtvazrutavIcAraM prathamaM zukladhyAnaM prApya tato'pyanivRttibAdarAkhyaM navamaM guNasthAnakamAruroha / tato lobhakaSAyakiTTIkaraNato dazamaM sUkSmasamparAyaM guNasthAnakaM prApya mohakSayAt kSINamohaM guNasthAnakamAruhya kramazo dvAdazasya guNasthAnakasyA'ntime kSaNe ekatvazrutamavIcAraM dvitIyazukladhyAnamagAt / tato'Nau mano nidhAya ghAtikarmaNAM sAkalyena kSaye pauSazuklaikAdazyAM rohiNIgatacandre Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-tRtIyaH sargaH 27 kRtaSaSThatapAH kevalajJAnaM prApya trikAlaviSayAn trilokavatino bhAvAn hastAmalakavad dadarza / tataH sarve zakrA Asanakampato'vadhi prayujya 'svAminaH kevalamutpanna miti jJAtvA yathocitopacAreNa paJcAGgaspRSTabhUmayaH praNamya siMhAsanamadhiSThAya samAhUtAzeSaparivArasamanvitAH kssnnaagjinendrmupaayyuH| tathA yathAsvaM yathocitaM yathopakaraNaM yathAvidhi devA bhUmimArjanAdipUrvakaM bhavatrastaikazaraNaM nikhilApaddharaNaM raupyAdiprAkArasamanvitaM samavasaraNaM vidadhuH / tato jayajayArAvapUrvakamamaraiH parivAritaH svarNakamaleSu padaM nyasya prabhuH pUrvadvAreNa pravizya yathopacAraM pUrvamukhaH siMhAsanamalaJcakAra / tadAnIM vyantarA anyAsvapi dikSu svAmibimbAni vicakruH / bhAmaNDalAdayazca yathAsthAnaM svayaM prAdurAsan / yathAdvAraM ca pravizya pradakSiNApUrvakaM praNamya sAdhusAdhvI-surA-'sura-nara-tiryakprabhRtayo yathAsthAnamupavivizuH / tataH zakro racitAJjalirbhaktyA bhagavantaM tussttaav| itazcodyAnapAlakAdajitaprabhuM samavasRtaM jJAtvA tasmai pAritoSikaM vitIrya sagaraH kRtasnAnAdhupacAraH kuJjaramAruhya sAzeSasainyaparivaro drutaM sahasrAmravaNamAsasAda / tatra gajAdavatIrya rAjyacihAnyapAsya padAtireva samavasaraNamAgatya prabhuM natvA stutvA ca yathAsthAnaM samupaviveza / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatrA''jJA nAmA''ptavacanaM, sA cA''gama-hetuvAdabhedAbhyAM dvidhaa| shbdaarthprtipttikRdaagmH| pramANAntarasaMvAdAdarthapratipattikRddhetuvAdaH / aduSTakAraNArabdhaM pramANamiti lakSaNAdetad dvayamapi pramANameva / tatra doSAsampRktatvAdahato vacanamaduSTakAraNArabdhamiti pramANam / taddhi nayapramANasiddha paurvAparyAvirodhi zAsanAntarairabAdhyamaGgopAGgaprakIrNAdibahubhedaM gaNipiTakAkhyam / tAmimAmAjJAmAlambya syAdvAdanyAyayogAd dravya-paryAyarUpeNa nityA-'nityeSu sva-pararUpAbhyAM sadasadAtmasu vastuSu sthirapratyaya AjJAvicayAkhyaM dhyAnam / ___ "ajJAtajinamArgANAmanAtmajJAnAmavicAritottarakAlAnAM ca sahasrazo'pyapAyAH syuH / mAyAdiparavazena kiM kiM pApaM na kriyate ? kasko vA'pAyo nA''pyate ? mayA narakAdiSu sarva duHkhaM prAptaM, tad mamaiva prmaadH| paramAM bodhi prApyA'pi mayA kAyAdiduzceSTitairazubhamupArjitam / mokSe svAdhIne'pi jIvo bhavAya bhrAntavAn" / evaM prakAreNa rAgAdihetukApAyAcintA'pAyavicayAkhyaM dhyAnam / "karmaNAM zabhA-'zabhAtmakaM phalaM vipAkaH / sa ca dravyakSetrAdivazAd nAnArUpaH / tatra srak-candanAdidravyopabhogata: zubho, viSA-'gnyAdidravyato'zubho'nubhUyate / kSetrato vimAno-pavanAdau vAsAcchabhaH, zmazAnAdAvazubhaH / kAlato vasantAdau rate: zubhaH, grISmAdau bhramaNato'zubhaH / bhAvato manaHprasAdAdau zubhaH, krodhaadaavshubhH| tathA devAdibhave zubhaH, nArakAdiSvazubhaH / kiM ca dravyAditaH karmaNAmudaya-kSaya-kSayopazamo-pazamA bhavanti / evaM karmANi dravyAdisAmagrIyogAd dehinAM svaM svaM phalaM prayacchanti / / tAni karmANi cA'STadhA / paTena cakSuriva yena jJAnamAviyate tajjJAnAvaraNam / tacca matyAdipaJcajJAnAvaraNAt paJcabhedam / svAmidarzananirodhakadvArapAlasamaM darzanacatuSTayasyA''varaNaM paJca nidrAzca tato bhagavAn yojanagAminyA sarvabhASAmayyA girA dharmadezanAM prArebhe-tathAhi mandabuddhibhirasAvasAraH saMsAraH kAco vaiDUryabuddhyeva sArabuddhyA gRhyate / saMsArazca prANinAM vividhakarmabhiH saMvardhyate / karmAbhAve ca saMsArAbhAvaH / tasmAt karmadhvaMsAya sudhiyA sadA yatitavyam / karmadhvaMsazca zubhadhyAnAjjAyate / tacca dhyAnamAjJA'pAya-vipAka-saMsthAnacintAbhedaizcaturvidham / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-tRtIyaH sargaH yatastatkarma darzanAvaraNIyaM navabhedaM, yenA''tmA svaM dikSurapi na pazyati / madhuliptakhaDgadhArAlehanatulyaM sukha-du:khAnubhavAtmakaM vedyaM karma dvividham / surApAnavat kRtyA-'kRtyavimohakAri mohanIyaM karmA'STAviMzatibhedam / tatra mithyAdRSTisvabhAvaM dRSTimohAkhyaM, vairAgyapratiSedhasvabhAvaM cAritramohanIyAkhyaM kIrtitam / kArAgAramiva jantUnAM svasvajanmani dhArakaM narAdibhedAdAyuSkarma caturvidham / citrakAropamaM gati-jAtyAdivaicitryakRd nAmakarma tryadhikazatabhedam / asya vipAkazca dehinAM deheSu bhavati / kSIra-surAdibhANDakRt kulAlakalpamuccairnIcagotrakRd gotrAkhyaM karma dvibhedam / yena bAdhitA dAnAdilabdhayo na phalanti , tad bhANDAgArikopamamantarAyAkhyaM karma paJcabhedam / ityevaM mUlaprakRtInAM karmaNAM vipAkacintayA vipAkavicayAkhyaM dharmadhyAnaM kathyate / utpAda-vyaya-dhrauvyAtmakAnAdyanantalokAkRticintayA saMsthAnavicayAkhyaM dhyAnaM kathyate / kaTisthakarasya vaizAkhasthAnakasthitasya narasyA''kRtiriva lokasyA''kRtiH / sa ca loka utpAda-vyayadhau-vyAtmakadravyaiH pUrNaH / adhastAd vetrAsanatulyo, madhye jhallarIsannibho'gre marajAkhyavAdyasadRza ityevaMprakArAkatirlokaH / sa ca trijagatsu vyAptaH / tatra saptabhuvo ghnaambhodhi-ghnvaat-tnuvaatairvessttitaaH| rucakApekSayA'dhastiryagUrbabhedAt trINi jaganti bhavanti / merorantargostanAkAracaturkomapradezo'dha UrdhvaM cetyevamaSTapradezo rucakaH / rucakasyopariSTAdadhastAcca yojanAnAM nava nava zatAni tiryaglokaH / tiryaglokasyA'dhastAccA'dholoko navayojanazatonasaptarajjupramANaH pratiSThitaH / tatrA'dhobhAgamAsAdya saptabhUmayo'dho'dhasthAH / yAsu nArakANAM bhISaNA nivAsA: santi / ratna-zarkarA-vAlukA-paGka-dhUma-tamaHprabhA 30 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mahAtamaHprabhAzca kramazastannAmAni / tAsAM ca bAhalye lakSayojanaM kramazo'zIti-dvAtriMzada-STAviMzati-viMzatya-STAdaza-SoDazA-STasahasrasahitaM saptAnAmapi mAnaM vijJeyam / ratnaprabhAyA adho'dhastAH kramAt pRthutarAH / tatra prathamanarakabhUmau narakAvAsAnAM triMzallakSANi, dvitIyAyAM paJcaviMzatilakSANi, tRtIyasyAM paJcadazalakSANi, caturthyAM dazalakSANi, paJcamyAM trINi lakSANi, SaSTyAM paJconaM lakSamekaM saptamyAM ca paJca narakAvAsAH / ratnaprabhAdInAmadhastAcca ghanAbdhayo madhyotsedhe yojanAnAM viMzatisahasrANi / tato'dhastAd ghanavAtA madhyotsedhe ghanAbdhito yojanAnAmasaGkhyAni sahasrANi / ghanavAtatazca tanuvAtA asaGkhyAni sahasrANi / tanuvAtatazcA''kAzamasaGkhyeyAni sahasrANi / madhyotsedhAcca krameNa hIyamAnA ghanAbdhyAdayaH prAnte vlyaakaardhaarinnH| ratnaprabhAyAH paridhisthitasya ghanAbdhivalayasya viSkambhaH Sar3a yojanAni, ghanavAtasya ca valayaviSkambhe sArdhAni catvAri yojanAni, tanuvAtasya valayaviSkambhe ca sAdhU yojanam / zarkarAprabhAyA ghanAbdhau ca pUrvoktavalayamAnAd yojanasya tribhAgaH, mahAvAte gavyUtamekaM, tanuvAte ca gavyUtatRtIyAMzo'dhikaH / evaM saptamI bhUmiM yAvat pUrvapUrvavalayamAnAdevamevA'dhikaM valayamAnaM veditavyam / sarvatra ca ghanAdhyAdivalayAni svasvapRthivIgatotsedhatulyotsedhAni / Asveva ghanAbyAdidhAritAsu saptasu bhUmiSu kukarmaNAM bhogasthAnaM narakAvAsAH / Asu bhUmiSvadho'dho yAtanAdivRddhirjeyA / atha ratnaprabhAyA bAhalye'dha UrdhvaM caikaikasahasrayojanaM tyaktvA tadantarbhavanapatInAM bhavanAni santi / te ca bhavanapatayo dakSiNotarayordizoH zreNidvayena tiSThanti / teSu bhavanAdhipeSvasurAzcUDAmaNicihnAH, nAgAH phaNAlAJchanAH, vidyuto vajralAJchanAH, suparNA garuDacihnAH, vahnayo ghaTacihnAH, vAyavo'zvalAJchanAH, stanitA vardhamAnacihvAH, Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva tRtIyaH sargaH 31 udadhayo makaracihnAH, dvIpAH kesaricihnAH, dikkumArAzca sarve gajacihnA: santi / tatrA'surANAM camaro balizca dvau, nAgAnAM dharaNo bhUtAnandazca dvau, vidyutAM hari-harisahau, suparNAnAM veNudeva- veNudAriNau, vahnInAmagnizikhA'gnimANavau, vAyUnAM velamba - prabhaJjanau, stanitAnAM sughoSa- mahAghoSau, udadhInAM jalakAnta - jalaprabhau, dvIpAnAM pUrNa vaziSThau dikkumArANAmamitA - 'mitavAhanau cendrAH / ratnaprabhAyA upari ca yojanAnAM sahasraM yAvadUrdhvamadhazcaikaikAM zatayojanIM tyaktvA'STasu yojanazateSu dakSiNottarayoH zreNyoraSTavidhA vyantaranikAyAH santi / teSu pizAcAH kadambatarucihnAH, bhUtAH sulasavRkSAGkAH, yakSA vaTalAJchanAH, rAkSasAH khaTvAGgAGkAH, kinnarA azokAGkAH, kiMpuruSAzcampakAGkAH, mahoragAH nAgadrumAGkAH, gandharvAstumburudrumalAJchanAH / tathA teSAM kAla-mahAkAlau pizAcAnAM, surUpo'pratirUpazca bhUtAnAM yakSANAM pUrNabhadra - mANibhadrau, rAkSasAnAM bhIma - mahAbhImau, kinnarANAM kinnara - kiMpuruSau, kiMpuruSANAM satpuruSa - mahApuruSau mahoragANAmatikAya mahAkAyau, gandharvANAM gItarati - gItayazasau cetyevaM SoDazendrAH santi / tathA ratnaprabhAyAH prathame yojanazate Urdhvamadhazca daza daza yojanAni parityajyA'zItau yojaneSvaSTau vyantaranikAyA aprajJaptikapaJcaprajJapti-RSivAdita bhUtavAdita krandita- mahAkranditakUSmANDa-pavaketyAkhyAH santi / teSu pratyekaM dvau dvAvindrau kramazaH sannihita-samAnau, dhAtR-vidhAtRkau, RSi RSipAlau, IzvaramahezvarI, suvatsaka - vizAlau, hAsa-hAsaratI, zveta- mahAzvetau, pavaka- pavakAdhipau ca jJeyAH / ratnaprabhAtalAdUrdhvamaSTAsu yojanazateSu dazahIneSu jyotiSkANAmadhastalam / tadUrdhvaM dazayojanyAM sUryaH, taduparyazItiyojanyAM candraH, 32 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato viMzatiyojanyAH prAnte tArA grahAzca / jyotirlokaM ca bAhalye dazottaraM yojanazataM, jambUdvIpasya meruparvatamasaMspRzadekaviMzAdhikaikAdazazatayojanairmaNDalikayA sthitaM jyotizcakraM sarvAsu dikSu sarvadA bambhramIti / dhruva evaiko nizcalaH / taddhi yojanAnAmekAdazAdhikairekAdazazatairlokAntamaspRzanmaNDalenA'vatiSThate / tatra sarvata upari svAtiH, sarvato'dhazca bharaNI, mUlaH sarvebhyo dakSiNo'bhijicca sarvebhya uttaraH / tatra jambUdvIpe dvau candrau dvau sUryau ca, lavaNode pratyekaM catvArazcandrAH sUryAzca / dhAtakIkhaNDe candrAH sUryAzca pratyekaM dvAdaza, kAlode ca candrAH sUryAzca pratyekaM dvicatvAriMzat / puSkarArdhe ca candrAH sUryAzca pratyekaM dvAsaptatiH, evaM militAH sUryAzcandrAzca pratyekaM dvAtriMzadadhikaM zatam / tathA pratyekaM candrasya parivAro'STAzItirgrahA aSTAviMzatirnakSatrANi c| tArakANAM ca koTikoTInAM SaTSaSTisahasrANi nava zatAni paJcasaptatizca / candrasya vimAnaM ca viSkambhA'' yAmayoryojanasyaikaSaSTyaMzIkRtasya SaTpaJcAzadaMzAH / sUryasya vimAne cA'STacatvAriMzadaMzAH, grahANAM yojanArthaM, nakSatrANAM gavyUtamekam / tathA sarvotkRSTAyuSastArakAyAH krozArdhaM, sarvajaghanyAyuSkAyAzca paJcadhanuH zatAni / sthUlatA ca sarvatra dairdhyArdham / te ca paJcacatvAriMzallakSayojanapramite martyakSetre bhavanti / candrAdivimAnavAhanAni ca pUrvataH siMhA, dakSiNato gajAH, pazcimato vRSAH uttaratazcA'zvAH / candra-sUryayozcA''bhiyogikAste siMhAdayaH SoDazasahasrANi grahanakSatra - tArANAM ca kramazo'STau catvAri dve ca sahasrANi / te cA''bhiyogikAH svato gatimatAM candrAdInAM vAhanatvenA''bhiyogyena karmaNA tiSThanti / mAnuSottarAt paratazca yojanAnAM paJcAzatA sahastraizcandrAH sUryAzca mitho'ntaritAstiSThanti / te ca manuSyakSetracandrArkamAnAdardhapramANakAH kramazaH kSetraparivRddhayA vardhamAnasaGkhyA grahAdiparivAritAH Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-tRtIyaH sargaH sulezyA: ghaNTAkArAH sadA svayambhUramaNAbdhimavadhIkRtya yojanalakSAntaritAbhiH paGktibhistiSThanti / madhyaloke ca jambUdvIpa-lavaNAdyA asaGkhyAtA dvIpa-sAgarA dviguNadviguNAbhogA: pUrvapUrvadvIpa-samudraparigatA valayAkArAH santi / teSAmante ca svayambhUramaNo nAma mahodadhiH / jambUdvIpamadhye ca suvarNasthAlavartulo'dho mahItale yojanasahasramavagADho, navanavati yojanasahasrANi samucchrito, bhUtale dazayojanasahasrANi vistRta, upariSTAccaikaM yojanasahasraM vistRtastrikANDastrilokavibhaktatanumeMrugirirasti / tasyA''dyaM kANDamekaM yojanasahasraM zuddhamRtpASANAdimayaM, dvitIyaM ca kANDaM triSaSTiyojanasahasrANi svarNasphaTikAdimayaM, tRtIyaM tu kANDaM SaTtriMzadyojanasahasrANi jAmbUnadazilAmayam / tasya cUlikA ca vaiDUryaratnamayI / cUlikAyAH samucchrAyazcatvAriMzadyojanAni, mUlaviSkambhamAnaM ca dvAdaza yojanAni, aSTau madhye upari vistAre ca catvAri yojanAni / merormUle ca valayAkRti bhadrazAlAkhyaM vanam / tadupari paJcazatayojanyAM mekhalAyAM paJcayojanazatAni vistRtaM nandanaM vanam / tadupari sArdhadviSaSTisahasrayojanAnyatItya dvitIyamekhalAyAM saumanasaM vanam / tadupari SaTtriMzadyojanasahasrANyatItya tRtIyamekhalAyAM meroH zirobhAge caturnavatyadhikacatuHzatayojanavistRtaM, valayAkRti pANDukamudyAnam / tathA jambUdvIpe bhArata-haimavata-harivarSa-videha-ramyaka-hairaNyavatai-rAvatAni saptavarSANi dakSiNottaraM himavan-mahAhimavan niSadhanIla-rukmi-zikharinAmabhirvarSadharaparvatairmUlazikharayostulyavistAraiH kRtavibhAgAni / tatra himamayo himavAn paJcaviMzatiyojanI mahyAmavagADha: zatayojanImucchritaH / tadviguNaH sauvarNo mahAhimavAn, tadviguNaH suvarNamayo niSadhAdriH / vaiDUryamayo nIlo niSadhatulya:, rAjato rukmI mahAhimavatastulyaH / sauvarNa: zikharI himavatastulyaH / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sarve cA'mI pArzvabhAgeSu vicitramaNimayAH / tathA kSudrahimavati sahasrayojanAyAmastadardhena vistRtaH padmanAmA mahAhRdaH / mahAhimavati ca padmahadato dviguNAyAmavistRto mahApadmAbhidho hRdaH / niSadhe ca mahApadmato dviguNastiGgicchirnAma hRdaH / tattulyazca nIlAdrau kesarinAmA hRdaH / rukmiNi ca mahApadmatulyo mahApuNDarIko hRdaH / zikhariNi ca padmatulya: puNDarIko hRdaH / teSu ca hRdeSu jalAntardazayojanImavagADhAni vikasvarANi padmAni tiSThanti / tathA''tmarakSAnIkayutA: sAmAnikapArSadyaparivRtAH palyAyuSasteSu kramazaH zrI-hIdhRti-kIrti-buddhi-lakSyo nivasanti / ___ tathA bharatakSetre gaGgA-sindhU mahAnadyau, haimavate rohitArohitAMze, harivarSe harid-harikAnte, mahAvidehe zItA-zItode, ramyake narakAntA-nArIkAnte, hairaNyavate svarNakUlA-rUpyakUle, airavate raktA-raktode ca mahAnadyaH santi / tAsu yugmAsvAdyA: pUrvAbdhigAminyo dvitIyAzca pazcimAbdhigAH / tathA gaGgA-sindhU pratyekamApagAnAM caturdazasahasraiH parivArite / tataH pare ca dve dve api puurvdvigunndvigunnndiiprivaarite| zItA-zItodAbhyAM parAzca yathAkrama gaGgA-sindhvAditulyAH / zItA-zItode tu pratyekaM dvAtriMzatsahasrAdhikairnadIpaJcalakSairvRte / bharatakSetrasya pRthutvamAnaM ca yojanAnAM SaDvizatyadhikA paJcazatI, ekonaviMzatyaMzasya yojanasya SaDaMzAzca / tato videhAntA varSadharAcalavarSA yathottaraM dviguNadviguNaviSkambhAH / tathottare varSadharAcalavarSA dakSiNaistulyAH / varSadharAcalavarSANAmidameva pramANam / niSadhAneruttarato merodakSiNatazca vidyutprabha-saumanasau pazcimapUrvako parvatau gajadantAkRtizikharau stokAdaspRSTameruko / tayorantare bhogabhUmayo devkurvH| tadviSkambhamAnaM ca yojanAnAmekAdazasahasrANi dvicatvAriMzadadhikA'STazatI ca / tatra ca zItodAnadyAH pUrvA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva - tRtIyaH sargaH parataTayorvicitrakUTa - citrakUTanAmAnAvutsedhe yojanasahasramAnAvadho'pi tAvanmAna - vistArau tadardhamUrdhvaM vistAra - mAnau / meroruttarato nIlagirerdakSiNatazca gajadantAkRtI gandhamAdano mAlyavAMzceti dvau parvatau / tayorantare ca zItAbhinnahRdapaJcakapArzvayoH svarNazailazatenA'tiramyA uttarAH kuravaH / tatra zItAyA nadyAstaTayoryamakAkhyau vicitrakUTa- citrakUTatulyau svarNaparvatau / devottarakurubhyaH pUrvasyAM prAgvidehAH, pazcime cA'paravidehAH, parasparasaJcArarahitA saridadribhirvibhaktAH / teSu SoDaza SoDaza vijayAzcakravarttibhirvijeyA: / tatra kacchAdayo vijayAH prAgvidehottarAH vatsakAdayazca dakSiNA:, aparavidehe ca padmAdayo dakSiNe vaprAdayazcottare vijayAH / 35 bharatasya madhye ca pUrvAparasamudrau yAvad dIrghaH sakrozaSaDyojanAni pRthvImagnaH, paJcAzataM yojanAni vistRtaH, ucchrAye tadardhamAno vaitADhyAkhyo'driH / tatra bhUmito dazayojanyAM satyAM dakSiNottarapArzvayordazayojanavistRte dve vidyAdhara zreNyau / tatra dakSiNasyAM vidyAdharendrANAM sarASTrANi paJcAzannagarANi, uttarasyAM ca SaSTiH / tadUrdhvaM dazayojanyanantaraM vyantarAvAsazobhite dve vyantara zreNyau / tadUrdhvaM paJcayojanyAM satyAM nava kUTAni / airavate'pyetat sarvaM tulyam / tathA jambUdvIpasya prAkArabhUtocchraye'STayojanI vajramayI jagatI / tasyAzca mUle viSkambhamAne dvAdazayojanI, madhyabhAge'STa yojanI, zikhare ca catvAri yojanAni / tadUrdhvaM gavyUtadvayocchrAyo jAlakaTako nAma manoharaM vidyAdharANAM krIDAsthAnam / tadUrdhvaM ca padmavarAbhidhA devAnAM bhogabhUmI ramyA vedikA / tasyA jagatyAzca pUrvAdidikSu kramazo vijaya- vaijayanta - jayantA 'parAjitAkhyAni dvArANi / kSudrahimavanmahAhimavadantare ca zabdApAtInAmA vRttavaitADhyaparvataH / zikhari - rukmiNormadhye vikaTApAtI, mahAhimavad - niSadhayorantare 36. triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ca gandhApAtI, nIla-rukmiNorantare mAlyavAMzca / sarve'pyete palyAkRtayaH sahasrayojanocchrayAzca / jambUdvIpaparikSepI tato dviguNavistAro yojanasahasragambhIraH paJcanavatiyojanasahasrIM kramaza: kramaza ubhayato'pyucchrayeNa vardhamAnajalo madhye yojanadazasahastrIpramANo yojanAnAM SoDazasahastrANyucchrayavacchikhaH, tadupari kAladvaye gavyUtadvitayAvadhiAsa vRddhimAn nAmnA lavaNodAkhyaH samudraH / tatrA'ntaH pUrvAdidikSu kramAt pramANe lakSayojanAH sahasrayojanIpramANavajrakuDyAH, adho'nte ca yojanAnAM dazasahasrANi vistRtA vAyupUritatRtIyAMzajalA mahAliJjarAkRtayazcatvAraH pAtAlakalasAH / teSu ca krIDAsthAneSu kAla - mahAkAla - velamba - prabhaJjanA devA vasanti / anye ca kSudrapAtAlakalasAH sahasrayojanamAnA dazayojanamAnakuDyA adhastAdupari ca zatayojanamAnA madhye vAyUttolitamizrajalA aSTasaptatiH zatAni caturazItizca / atra samudre cA'ntarvelAdhAriNo dvicatvAriMzatsahasrasaGkhyA nAgakumArAH, bAhyavelAdhAriNo dvisaptatisahasrasaGkhyA:, zikhAvelAdhAriNazca SaSTisahasrasaGkhyAH / velAdhArIndraparvatAzca haimA-'GkaraupyasphATikA gostUpa- udakAbhAsa-zaGkhodaka-sImakanAmAnaH / dvicatvAriMzatsahasrayojanyAM digbhavA gostUpa- zivaka-zaGkha-manohRnnAmAnazcA'surAzrayAH / te cA'dho dvAviMzayojanasahasravistRtA:, ekaviMzasaptadazazatayojanocchrayA, upariSTAcca caturviMzatyadhikacatuzzatayojanaM vistRtAH santi, tathA teSAmupari zobhanAH prAsAdAH santi / karkoTaka-kArdamaka-kailAzA 'ruNaprabhAzcA'NuvelAdhAriparvatAH sarvaratnamayAH / teSu ca karkoTaka- vidyujjihva-kailAzA - 'ruNaprabhA devAH kramazaH sarvadaiva vasanti / vidikSu ca dvAdazasahasrayojanyAM prAcyAmindudvIpaH tAvadvistAra- dairghyazaubhitau / pazcime ca savitRdvIpa:, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-tRtIyaH sargaH 37 tathA susthitAkhyadevAzrayo gautmdviipo'sti| teSu cA'ntarbAhyalAvaNaka candrA-'rkANAM prAsAdAH santi / lavaNodadhizca lavaNarasaH / lavaNodaparikSepI tato dviguNavistAro dhAtakIkhaNDanAmA dvitIyo dvIpaH / tatra jambUdvIpato dviguNAstannAmakhyAtA eva meru-varSavarSadhara-parvatAH / jambUdvIpasthasaGkhyA: pUrvAparArdhayoriSvAkAraparvatAbhyAmudagdakSiNayovibhaktAzcakrArAbhA niSadhoccAH kAlodalavaNodaspRzaH varSadharAH seSvAkArA varSAstvarAntarasthitAH / dhAtakIkhaNDa-dvIpaparikSepI yojanASTalakSavistRta: kAlodAkhyaH smudrH| puSkarArdhe ca dhAtakItulya eva mervAdiH / kSetrAdivibhAgazca dhAtakIto dvigunnH| tathA dhAtakI puSkarArdhayormerutaH paJcadazasahasrayojanalaghavazcatvAraH kSadrameravaH kSitau meroryojanaSaTazatyA hInaviSkambhakAH / teSAM ca prathamaM kANDaM mahAmerostulyaM, dvitIyaM saptabhistRtIyaM caa'ssttbhiryojnshrenyuunm / tathA tatra meruvadeva bhadrazAla-nandane vane / sArdhapaJcapaJcAzasahasrayojanopari paJcazatavistAri saumanasaM vanam / aSTAviMzatisahasrayojanopari SaDUnayojanapaJcazatavistAri pANDakaM vanam / teSAmupariSTAdadhastAcca viSkambho'vagAhazUlikA ca mahAmerutulyAH / tadevaM sArdhatRtIyako dvIpau dvAvadhI paJcatriMzadvarSAH paJcameravastriMzadvarSadharAH paJca devakuravaH paJcottarAH kuravaH SaSTyuttaraM zataM vijayAzca mAnuSyaM kSetram / tataH paraM ca martyalokaparikSepI vartula: puSkarArdhe niviSTaH suvarNamaya ekaviMzatyadhikasaptadazazatayojanAni samucchritastriMzadadhikacatuHzatayojanAni sakrozaM ca bhUmyAmavagADho, dvAviMzatisahasrayojanAnyadho vistIrNo, madhyatazca trayoviMzatyadhikasaptazatayojanAnyupari ca caturviMzatyadhikacatuHzatayojanAni vistIrNo mAnuSottarAkhyaH parvato'sti / tatparato manuSyA notpadyante na vA 38 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mriyante, tatparato gatAzcAraNAdyA api na mriyante / tatparatazca bAdarAgni-megha-vidyud-nadI-kAlAdayo na varttante / tato'rvAgevaiSu paJcatriMzativarSeSu sAntaradvIpeSu manuSyA janmata utpadyante / te cA''rya-mlecchabhedAd dvividhAH / tatra kSetra-jAtikula-karma-zilpa-bhASAdibhedAt SaDvidhA AryAH / paJcadazasu karmabhUmiSu kSetrAryA jAyante te ca bhArate sArdhapaJcaviMzatidezajAH / te AryadezAzca magadhAdayo rAjagRhAdinagarairupalakSitAH / yeSu tIrthakRtcakrabhRd-baladeva-vAsudevAnAM janma / tathekSvAku-jJAtAdayo jAtyAryAH, kulakarAdayaH kulAryAH, yajanayAjanAdibhirvRttimantaH kAryAH, tantuvAyAdayaH svalpasAvadyavRttayaH zilpAryAH, ziSTabhASA-niyatavarNaka paJcAryavyavahAravido bhASAryAH / mlecchAstu zaka-yavanAdayo dharmAnabhijJA anAryAH / te ca mlecchA dharmavarjitA antaradvIpajA api santi / antaradvIpAzca SaTpaJcAzat / te ca kSudrahimavato'rdhe pUrvA-'paravibhAgayoH pUrvottarAprabhRtiSu catasRSu vidikSvapi santi / tatra pUrvodIcyAM dizi triyojanazatAyAmavistAro lavaNodadhiravagADhaH / prathama ekorunAmA'ntaradvIpaH, tatra puruSA dvIpanAmAna: srvaanggsundraaH| anyatrA'pi dvIpanAmnA puruSA bhvnti| AgneyyAdiSu tanmAtrAvagAhA-''yAma-vistArA: kramAdAbhASika-lAGgalika-vaiSANikadvIpAH / tataH paraM catuHzatayojanAnyavagAhya tAvadAyAma-viSkambhA aizAnyAdividikSu hayakarNakAdyA antarvIpA: kramazaH / tataH paraM paJcazatayojanAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA aizAnyAdiSu pUrvavadAdarzamukhAdyAH antrdviipkaaH| tataH SaDyojanazatyavagAhA-''yAma-vistRtA azvamukhAdayaH, tato yojanAnAM saptazatAvagAhA-5'yAma-vistRtA azvakarNAdayaH, tato'STayojanazatyavagAhA-''yAma-vistRtA ulkAmukhAdyAH, tato yojananavazatyavagAhA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva tRtIyaH sargaH ssyAma - vistRtA gUDhadantAdayo'ntaradvIpAH / tadevamete'STAviMzatiH zikhariparvatasthAzca tAvanto militvA SaTpaJcAzad bhavanti / 39 mAnuSottarAt parato dvitIyaM puSkarArdham / puSkaraparikSepI dviguNa: puSkarodakaH / tato vAruNivarau, tataH paraM kSIravarau ghRtavarAvikSuvarau ca dvIpasAgarAH / tato'STamo dvIpo valaya- viSkambhayostriSaSTikoTicaturazItilakSayojanakoTizatayojano nandIzvaro devabhogabhUmiH / asya madhyapradeze pUrvAdividikSvaJjanavarNAzcatvAro'JjanaparvatAstale dazayojanasahasrAdhikavistRtA, UrdhvaM sahasrayojanavistArAH, kSudramerutulyocchrayAzca / tatra prAg devaramaNaH, dakSiNo nityodyotaH pazcimaH svayamprabhaH udIcyo ramaNIyaH / teSu ca zatayojanAyatAni tadardhaM vistRtAni dvisaptatiyojanoccAnyarhaccaityAni santi / teSu ca SoDazayojanoccAni, vistAre praveze cA'STayojanAni catvAri dvArANi devA'sura-nAga-suparNAnAmAzrayAstatannAmaprasiddhAni / tanmadhye ca SoDazayojanAyAmAstAvadvistRtA aSTayojanotsedhA maNipIThakAH / tadupari tadadhikAyAmocchrayA devacchandakAH / teSu ca RSabhA vardhamAnA candrAnanA vAriSeNeti ca nAmnA paryaGkAsanasaMsthitAH svasvaparivArayutAH pratyekamaSTottaraM zataM zAzvatArhatpratimAH / pRthak ca dve dve nAga-yakSa-bhUta-kuNDabhRtpratime / tatpRSThata ekA chatrabhRtpratimA / tathA teSu dhUpaghaTI -dAma-ghaNTA'STamaGgalI-dhvaja-toraNa- caGgerI-paTalA - ''sanAni SoDazapUrNakalasAdInyalaGkaraNAni suvarNarajovAlukAstalabhUmayaH, AyatanapramANena mukhamaNDapAH prekSArthamaNDapA akSavATikA maNipIThikA: stUpapratimAzcaityavRkSA indradhvajA puSkariNyazca divyA yathAkramaM santi / aJjanAdrINAM pratyekaM catasRSvapi dikSu lakSayojanamAnA nandiSeNAdyAH puSkariNyaH santi / tAsAM pratyekaM yojanapaJcazatyAH parataH paJcazatayojanavistRtAni lakSayojanadIrghANyazokAdyAkhyAni 4 tripa. bhA-2 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH mahodyAnAni / puSkariNI ca madhye palyAkRtayaH sphATikA udyAnAdisamanvitAzcatuSSaSTisahasrayojanoccAH sahasrayojanAvagADhA uparyadhazca dazasahasrayojanavistArA dadhimukhAdrayaH / puSkariNInAmAntare ca dvau dvau pratyekamiti militA dvAtriMzadratikarAcalAH / teSu dadhimukhAdriSu cA'JjanAgiriSviva zAzvatAnyarhaccaityAni / yojanasahasroccA dazayojanasahasrAyAma-viSkambhavantaH sarvaratnamayA jhallaryAkRtayazca dvIpavidikSu catvAro ratikarAcalAH / 40 tatra dakSiNasthayordvayo ratikarAcalayoH zakrasya, uttarasthayoraizAnasyA'STadikSvaSTAnAM mahAdevInAM jinAyatanabhUSitA rAjadhAnyaH / tathA prAkkramAt sujAtAdaya ArAmarakSitAparyantAH / tAsu sarvarddhayo devAzcaityeSu puNyatithiSu zrImadarhatAmaSTAhnikAH kurvate / tato nandIzvaraparikSepI nandIzvarAbdhi:, tataH paro'ruNadvIpo'ruNodaH sAgarazca / tato'ruNavaro dvIpo'bdhizca tannAmA / tato'ruNAbhAso dvIpastannAmA sAgarazca / tataH kuNDaladvIpastadAkhyaH sAgarastato rucakadvIpastadAkhyaH sAgarazca / evaM kramAd dviguNA dviguNA dvIpA: sAgarAzca / teSvantyaH svayambhUramaNAkhyo'mbudhiH / ardhatRtIyeSu dvIpeSu cottarakurUn vinA bharatai- rAvatamahAvidehAH karmabhUmayaH / kAloda - puSkaroda - svayambhUramaNAH pAnIyarasAH / lavaNodo lavaNarasaH / vAruNodazcitrapAnahRdyaH / kSIrodadhiH khaNDamizra - ghRtacaturbhAgagokSIratulyaH / ghRtodaH sadyaH kvathitagoghRtAbhaH / apare ikSurasopamAH sAgarAH / tathA lavaNodakAloda-svayambhUramaNA matsya- kUrmAdisahitAH, nA'nye / tathA jambUdvIpe jaghanyatazcatvArastIrthakarAzcakriNo vAsudevA baladevAzca sadA bhavanti / utkarSatazca catustriMzajjinAstriMzacca cakripArthivAH / dhAtakIpuSkarArdhayozcaite dviguNA bhavanti / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 dvitIyaM parva-tRtIyaH sargaH tiryaglokAditazcordhvaM navayojanazatyUnasaptarajjupramANo mahaddhika avalokaH / tatra saudharme-zAna-sanatkumAra-mAhendra-brahmalokalAntaka-zukra-sahastrArA-''nata-prANatA-''raNA-'cyutAkhyA dvAdaza kalpAH / nava graiveyakAH sudarzanAdayaH / tataH paramanuttarAkhyAni vijayAdIni prAkkrameNa vimAnAni / tato dvAdazayojanyA UrdhvaM paJcacatvAriMzallakSayojanAyAma-vistArA siddhazilA / tato'pyupari gavyUtatritayAt samanantaraM turyagavyUtaSaSThAMze lokAgratAvadhi siddhAH santi / A saudharmezAnakalpamavaneH samA sArdhA rajjuH / sanatkumAramAhendrau sArdharaNjudvayam / AsahasrAraM paJca, acyutAvadhi SaT, tato lokAntaM yAvat sapta rajjavo jAyante / saudharmezAnau candramaNDalavartulau, tatra dakSiNArdhe zakra, uttarArdhe IzAnaH / apAcyArdhe sanatkumAraH, uttarArdhe mAhendraH, saudharmezAnasaMsthAnau / tataH paraM lokapuruSakUrparatulyadeze lokamadhyabhAge ca brahmalokaH, tatprabhuzca brahmA / prAnte ca sArasvatAdayo lokAntikA devAH / tadUrdhvaM lAntakastannAmendrazca tatra / tato mahAzukrastannAmendrazca / tataH sahastrArastannAmendrazca / Anata-prANatau saudharmezAnasaMsthAnau, tayoH prANatakalpastha: prANatAkhya indraH / tadUrdhvaM tadAkArAvAraNA-'cyutau kalpau, tayoracyutastho'cyutAkhya indraH / graiveyakA-'nuttareSu cA'hamindrA devAH / prathamau dvau kalpau ghanodadhipratiSThAnau, tataH paraM traya: kalpA vAyupratiSThAnAH, tatastrayo ghanodadhi-ghanavAtapratiSThAnAH, tadUrdhvamAkAzapratiSThAnA: kalpAH / teSvindrasvAmikA: sAmAnikAdyA dazavidhA devAH / tatra sAmAnikA indratulyAH, trAyastriMzA mantryAditulyAH, pArSadyA vayasyatulyAH, AtmarakSA rakSakAH, lokapAlAzcaratulyAH, anIkAni senAtulyAni, prakIrNA grAmyAditulyAH, AbhiyogyA dAsatulyAH, kilbissaashcaa'ntyjtulyaaH| trAyastriMzalokapAlavajitA triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jyotiSka-vyantarAH / saudharme devAnAM dvAtriMzat, aizAne'STAviMzatiH, sanatkumAre dvAdaza, mAhendre'STI, brahmakalpe ca catvAro vimAnalakSAH / lAntake lakSAdhaM, zukre catvAriMzatsahasrakAH, sahasrAre SaTsahasrAH, Anata-prANatayozcatuHzatI, AraNA-'cyutayostrizatI, Adye graiveyakatrike ekAdazAgraM zataM, madhye saptottaraM zatam, antyapraiveyakatrike zataM vimAnAnAM santi, anuttaravimAnAni tu paJcaiva / tadevaM devavimAnAnAM caturazItilakSasaptanavatisahasratrayoviMzatiH saGkhyA / anuttaravimAneSu caturpu vijayAdiSu devA dvicaramAH, paJcame tvekacaramAH / saudharmAdArabhya sarvArthasiddhaM yAvat pUrvapUrvebhya uttarottarAH sthityavadhi-jJAnAdibhirabhyadhikA bhavanti / parigrahAdibhizca yathAkrama hInahInatarA bhavanti / tathA sarvajaghanyasthitInAM devAnAmucchvAsaH saptastokAntaH, aahaarshcturthtH| palyopamasthitInAM devAnAM tu divasasyA'ntarucchvAsaH, AhArazca dinapRthaktvataH / sAgaropamasthitInAM tu yasya yAvantaH sAgarAstasya tAvanmAsArdhakairucchvAsaH. AhArazca taavdbhirbdshstraiH| tathA devAH prAya: sadvedanAH, asadvedanAzcedantarmuhUrtameva, na tu tataH param / devInAM ca A aizAnAt samutpattiH, gatirA acyutAt / tApasAstu jyotiSkadevAvadhi samutpadyante / carakaparivrAjAmAbrahmalokAt smbhvH| paJcendriyatirazcAmAsahasrAraM sambhavaH / zrAddhAnAmAacyutAt, mithyAdRzAM jinaliGginAM sAmAcArIpAlakAnAmantyagraiveyakAvadhi, pUrNa pUrviNAM brahmalokAdisarvArthasiddhAntaM, jaghanyata: sAdhu-zrAddhAnAM saudharme ca sambhavaH / A aizAnAcca bhavanavAsino devAH, te cA'GgapravIcArA: saMkliSTakarmakA: surate tIvrAnurAgA manuSyavat sarvAGgINasparzasukhAt prItiM prApnuvanti / zeSA dvayordvayoH sparza-rUpa-zabdapratIcArAH, AnatAdiSu catuSu ca mana:pravIcArAH, graiveyakAdiSu cA'pravIcArA: pravIcAravadbhyo'nantasukhAtmakA devA bhavanti / ityadhastAt Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva- tRtIyaH sargaH 43 tiryagUrdhvabhedo lokaH / asya madhyatazcaturdazarajjupramANA trasanADyasti / sA cordhva'dhobhAgayo rajjupramANAyAma - vistRtiH / tatrA'ntastrasAH sthAvarAzca santi / tadbahistu sthAvarA eva / sa cA'yaM loko vistAre'dhaH saptarajjurmadhyata ekarajjurbrahmaloke paJca rajjuH paryante caikarajjuH supratiSThAkRtiH, na kenA'pi kRto dhRto vA / vyomni nirAdhAraH svayaMsiddhastiSThati / dhImAnamuM lokaM samastaM vyastaM vA zubhetara dhyAnanivartakaM cintayet / dharmadhyAne kSAyopazamikAdiko bhAvaH, kramavizuddhAH pItAdayo lezyAzca bhavanti / asmin dhyAne ca svasaMvedyamatIndriyaM saukhyaM jAyate / anena ca dhyAnena yoginastanuM tyaktvA graiveyakAdiSu devottamA jAyante / tatra nirantarAyaM nirupamaM sukhaM ciraM labhante / ante ca tatazcyutvA mahItale divyakule samutpannA vividhAn bhogAn bhuktvA virajya dhyAnena kSINakarmANo'vyayaM padaM prayAnti " | tadevaM tIrthakRnnirmitAM dharmadezanAM zrutvA pratibuddhAH sahasrazo narA nAryazca dIkSAM jagRhu: / tadAnIM ca sumitro'pi purA bhAvayatirdIkSAmAdade / tataH prabhuH paJcanavatergaNabhRtAM siMhasenaprabhRtInAmutpatti-vigama- dhrauvyarUpAM tripadImUce / te ca tatripadyanusAreNa sapUrvAM dvAdazAGgImaracayan / tato vAsavazcUrNapUrNasthAlamAdAya suragaNAvRtaH prabhoH pAdapadmAnte tasthau / prabhuzcotthAya gaNabhRtAM mUrdhasu cUrNaM nikSipan krameNa sUtrA'rthAdibhiranuyogAnujJAM gaNAnujJAM ca dadau / devAdayazcA'pi gaNabhRtAmupari dundubhidhvAnapUrvakaM vAsakSepaM vidadhuH / tato gaNadharA racitAJjalayaH svAmivAcaM pratIcchantastasthuH / prabhuzca siMhAsanamadhiSThAya pUrvAbhimukhastebhyo'nuzAsanAtmikAM dezanAM vidadhe / tataH prathamaSauruSyAM vyatItAyAM prabhurdharmadezanAM pArayAmAsa / tadA vizAlasthAlasthacatuH prasthapramANAtmakaH, sugandhibhiH zAlibhiH pUrNaH, sagararAjena kArito, varapuruSairutkSipto, dundubhi triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH dhvAnasahito, vadhUjanairanugamyamAnaH, pauraiH parivRto baliH pUrvadvAreNa samavasaraNaM prAvizat / tataH prabhuM pradakSiNIkRtya taiH puraH sa cikSipe, devAdibhirAmayanivArakaH sa jagRhe ca / tataH siMhAsanAdutthAyottaradvAreNa prabhurnirgatyaizAnyAM devacchande vizazrAma / tataH sagareNopanIte siMhAsane sthitaH siMhaseno gaNadharo dezanAM cakAra / bhagavatsthAnamAhAtmyAcca sa lokaiH pRSTAn asaGkhyAtAn bhavAnAkhyat / tatra tadAnIM taM kevalinaM vinA ko'pi chadmasthaM nA'jJAsIt / tato dvitIyasyAM pauruSyAM vyatItAyAM gaNadhare dezanAto virate devA: svasvasthAnaM prati prasthitA nandIzvaradvIpamApyA'JjanAdiSu parvateSu zAzvatArhatpratimAnAmaSTAkotsavaM vidhAya yathAgataM nijanijasthAnaM yayuH / sagaro'pi ca prabhuM namaskRtya sAketaM jagAma / 44 tatastatraiva tIrthe samutpannazcaturmukhaH zyAmavarNo gajavAhanazcaturbhidakSiNairhastairvarada mudgarA - 'kSasUtra - pAzadharairvAmaizca bIjapUrA 'bhayA'Gkuza zaktidharaiH zobhito mahAyakSAkhyo yakSaH prabhoH pAripArzvako 'bhUt / tadotpannA suvarNakAntirlohAsanasthA varada-pAzadharAbhyAM dakSiNabAhubhyAM bIjApUrA -'GkuzadharAbhyAM vAmabAhubhyAM ca zobhitA' jitabalA zAsanadevatA bhartuH pArzve'sthAt / Mi Mi Mi atha catustriMzadatizayo bhagavAnapi siMhasenAdiparivRto mahIM viharan bhavyAn bodhayan kauzAmbIM prAptastasyAH pUrvottaradizi suraiH kRte samavasaraNe'zokatarutale siMhAsanAsIno dezanAM vyadhAt / tadAna dvijamithunametya prabhuM pradakSiNIkRtya natvA yathAsthAnamupavizya kathAprastAve sAJjaliH papraccha-'kathaM nu bhagavanniti / tataH prabhuH zazaMsa -"ayaM samyaktvamahimA, taddhi srvaanrthnivaarnnaa-'rthsiddhikrm| tena vaira-vyAdhi-duSkarmANi sUryeNa himamiva nazyanti / cintAmaNineva tena kSaNAdevA'bhISTaM siddhyati / tathA tena devAyu:karma badhyate / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva - tRtIyaH sargaH 45 devatAH sannidhIyante / kiM bahunA ? siddhistIrthakRttvaM ca tena jAyate / tacchrutvA mudite praNamya kRtAJjalinA 'bhagavannevamevedaM, na sarvajJagiro'nyathetyukte janajJAnakRte gaNadharaH prabhuM papraccha - "prabho ! kimanena pRSTam ? kiM ca bhavatA kathitam ? tad naH sphuTaM bodhaya" / tataH prabhuruvAca - "asyAH puryA anatidUre zAligrAme dAmodarasomayordvijadampatyoH putraH zuddhabhaTTaH siddhabhaTTatanayAM sulakSaNAM pariNIya yauvanaM prApya tau yathAkAmaM bhogAn bubhujAte / kAlakramatastayoH pitarau vipannavantau vibhavaH kSINavAn / tato'nna-vastrAdirahito durgataH san bhAryAmapyanAkhyAya dUradezAntaraM yayau / tadbhAryA ca katipayairdinaistacchrutvA'tyudvignamAnasA tiSThati / ekadA vasatIcchayA samAgatAyA vipulAyA gaNinyA vasatiM dattvA tanmukhAd dharmadezanA pratidinaM zuzrAva / tayA ca mithyAtve vigalite samyaktvaM pratipadya jIvAdipadArthAn yathAvajjJAtvA jainaM dharmaM pratipadya viraktA sA sAdhvIzuzrUSayA varSAkAlamajIgamat / tasyA aNuvratAni dattvA sAdhvyanyatra vijahAra / tadaiva zuddhabhaTTaH kuto'pi samAjagAma / ca 'madviyogaM kathamasahiSThA' iti pRSTA tvadvirahakAle samAgatAyA vipulAyA gaNinyA darzanena bhavadvirahajaM duHkhamatItya mayA manuSyabhavaphalaM samyaktvaM prAptam / punarapi kiM samyaktvamiti tena pRSTA sA "deve devatAbuddhirgurau gurutAmatirdharme dharmadhIzca samyaktvam, adevAdau ca tathA buddhirmithyAtvam / sarvajJo vItarAgo'rhanneva devaH sa eva dhyAtavyaH zaraNyazca tasyaiva zAsanaM pratipattavyam / ye rAgadveSaparAste devA na muktaye / mahAvratAdidharAzca guravaH / sarvajJokto dazavidho dharmaH / zamAdibha paJcabhiH samyaktvamupalakSyate / sthairya prabhAvanA-bhakti-jinazAsanakauzala- tIrthasevA: paJca tadbhUSaNAni" ityudatarat / tacchrutvA brAhmaNo'pi triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH priyAmabhinandya samyaktvaM pratipannavAn / tadevaM zrAvakatvaM prapannayostayormithyAdRSTyapavAdAnagaNayatoH kAlakramAt putro jajJe / anyadA prAtastaM putramAdAya vipraparSatparivRtAM dharmArthAgniSTikAM gataH 'zrAvako'sIti parato gaccheti vipraiH samAkruSTaH saGkruddhaH satyApanAM cakre - "yadi jinAdiSTo dharmo na yadyarhanto nA''ptAH, jJAnAdayo yadi na mukteH panthAH bhuvi cet samyaktvaM nA'sti, tarhi me putro dahyatAm / ityevamuditvA sa roSeNa putramagnau cikSepa / tadA sA parSad 'anena hanta ! putro dagdha' ityAcukroza / tadAnIM ca tatrasthA samyaktvazAlinI devatA taM bAlamutkSipyA'gnerdAhazakti jahAra / sA 46 ca devatA purA saMyamavirAdhinI mRtvA vyantarIbhUtA 'samyaktva bhAvanayA bodhiH sulabhe'ti kevalinopadiSTA tadvaco hAramiva hRdaye vibhratI samyaktvamAhAtmyakRte taM bAlaM jugopa / taM prabhAvaM saMprekSya te sarve vismitAH / sa brAhmaNo'pi gRhaM gatvA hRSTo brAhmaNyai tat sarvamAkhyAtavAn / brAhmaNI ca tacchrutvA-"tava kopakRtacApalamazobhanaM samyaktva - vattyA kayA'pi devatayaiva tava putro rakSitaH, anyathA sa dagdha eva bhavet / nAtaH paramevamavicAritamAcaraNIyam / jinapraNIto dharmo na pramANamiti pApA eva brUyuH ", evamabhidhAya sA tamasmadantike'naiSIt / tadetanmanasi kRtyA'nena vipreNa pRSTam / samyaktvasyA'yaM prabhAva iti ca mayottaritam / tacchrutvA bahavaH prANinaH pratibuddhAH sthiradharmANo jAtAH / tau ca dvijadampatI prabhoH pAdAntike dIkSAmAdAya krameNa kevalaM prApatuH / tato bhagavAnapi tAM dezanAM samApyA'gracareNa dharmacakreNa zobhamAno bhuvaM vijahAra ||3|| iti dvitIyaparvaNi zrIajitasvAmidIkSA kevalajJAnavarNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH atha sagarasyA'strAgAre suvarNamayanemIkaM, lohitAkSamayAraM, svarNAdighaNTikAnvitaM, maNimuktAdimaNDitaM vajranirmitanAbhIkaM, yakSasahasrAdhiSThitamantarikSasthitaM sudarzanaM nAma cakraralaM samudapadyata / tata AyudhAgArikastad dRSTvA praNamya mAlyAdibhiH pUjayitvA mudito gatvA sagarAya zazaMsa / tataH sagaraH siMhAsanAdi tyaktvA katicit padAni gatvA cakraM manasikRtya nanAma / tataH siMhAsanamadhiSThAya nivedakAya pAritoSikaM dattvA snAnAdikaM vidhAya padbhyAM calan sAmanta-nRpAdiparivRto'strAgAraM yayau paJcAGgaspRSTabhUtalazca cakraM natvA romahastaiH pramArNya snapayitvA vividhairmAlyaiH pUjayitvA vastrA'laGkaraNairalaGkRtyA'STamaGgalAni lilekha / tadagrataH puSpa- dhUpAdi dattvA triH pradakSiNIkRtyA'pasRtya namaskRtya cA'STAhnikAmahaM sapauro vidhAya digyAtrAsamutsukaH svaM niketanaM jagAma sagaraH / atha sagaraH snAnAGgarAgAdi vidhAya vastrA'laGkArAdi paridhAya maGgalye muhUrte digyAtrAyai gajaratnamAruroha / senAnIratnaM cA'pi daNDaratnamAdAyA'zvaratnaM samAruhya bhUpateH puraH pratasthe / tathA purodhoratnaM gRhiralaM vardhakiranaM chatra carmarale maNi- kAkiNIrale bahudAsI parivAramantaHpuraM ca tena sahA'cAlIt / tato dine dine ekayojanapramANena yAnena katipayaidivasaiH sa mAgadhakSetraM prApa / tatra ca sagarAjJayA vardhakiratnaM navayojanavistAraM dvAdazayojanadIrghaM triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH skandhAvAraM cakAra / tatra ca nRpo mAgadhatIrthakumAraM manasikRtya pauSadhazAlAyAmaSTamatapo vidhAya tato nirgatya snAnAdikaM vidhAya rathacakranAbhidaghnaM sAgarajalamavagAhya mAgadhatIrthezaM prati nijanAmAGkitaM zaraM cikSepa / tena zareNa ca dvitIyacakriNaM jJAtvopahAramAdAya samupasthitaH sagarAya tat samarpya sAJjalirmAgadheza:- 'tavA''dezakaro'smItyavocat / cakrI cA'pi tat svIkRtya satkRtya taM visRjya ca snAnAdikaM vidhAya saparIvAraH pAraNaM kRtvA mAgadhatIrthezasyA'STAhnikotsavaM cakAra / 48 tatazcakrAnugo dakSiNAM prati pratiSThamAno'pAkpazcimamArgeNa mArge nRpAn svAjJAvazaMvadAn kurvan kramAd dakSiNAbdhestaTamAsAdya kRte skandhAvAre gajAdavaruhya pauSadhazAlAyAM varadAmezamuddizyA'STamatapo vidhAya prAnte varadAmezaM prati samudrajale'vagAhya zaraM visasarja / varadAmezo'pi zareNa dvitIyacakriNamupalakSya sadyaH samupasthAya kirITAdyupahRtya 'tavA''dezakaro'smIti prArthayat / sagaro'pi tat svIkRtya taM satkRtya visRjya ca skandhAvAramupetya snAnapAraNAdi vidhAya varadAmezasyA'STAhnikAM cakAra / tataH pazcimAbhimukhaM cakrAnugaH pratiSThamAno draviDAnAndhrAn, trikaliGgAn, vidarbhAn, mahArASTrAn, kauGkaNAllATAn, kacchAn, surASTrAMzca vazaMvadAn vidadhAnaH krameNa pazcimAbdhestaTamApa / tatra skandhAvAramadhiSThAya prabhAsezamuddizya pauSadhagRhe'STamatapo vidhAya nAbhidaghnaM lavaNodadhijalamavagAhya prabhAsatIrthezaM prati bANaM visasarja / prabhAsatIrthezo'pi tena bANena dvitIyacakriNaM jJAtvA satvaramAgatya cUDAmaNyAdyupahRtya 'tavA''dezakaro'smI'tyavocat / cakrayapi tat svIkRtya prabhAsezaM satkRtya visRjya ca zibiramAgatya prabhAsezasyA'STAhnikaM cakre / sindhordakSiNataTena prAGmukho gacchan nRpaH sindhudevIgRhAdArAt zibiraM nivezayitvA tatra sindhudevImuddizyA'STamatapo vicakre / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-caturthaH sargaH AsanakampenA'vadhinA jJAtacakrayAgamanayA sindhudevyA''gatyopahRtASTottararatnakumbhasahasrAdikayA 'tava vazaMvadA'smI'ti prArthitastAM satkRtya visRjya ca sindhudevyA aSTAhnikAM viddhe| tata uttarapUrvadizA cakrAnugo gacchan bhUpatiH katipayairdinairvaitADhyasya dakSiNaM nitambamApya tatra pUrvavidhAnenopahRtaratna-vastrAdikaM vaitADhyakumAraM vazaMvadaM vidhAya tadaSTAhnikAM ca cakre / tatazcakrAnugastamitrAM guhAmApya tadIzaM kRtamAlaM svavazaMvadaM vidhAya tataH strIratnayogyaM tilakacaturdazAdInyupAyanAni svIkRtyA'STAhnikAM kRtvA'nte pazcimaM sindhuniSkuTaM vijetuM sainyArdhena senAnIratnaM samAdizat / atha tatsenAnIratnaM racitAJjalirnRpAjJAM zirasA''dAya snAnAdikaM vidhAya caturaGgasainyaparivRto gajamAruroha / tata: sindhupravAhamupagatya svapANispRSTavistRtena carmaratnena sindhumuttIrya siMhalakAn barbarakAn TaGkaNAn itarAnapi yavanadvIpaM ca kAlamukhAn jonakAMzca tathA vaitADhyasaMzritA nAnAvidhA mlecchajAtI: kacchadezaM ca lIlayA svavazagaM vidhAya tadantAt pratinivRttya kacchasyaiva same pRthivItale'vatasthe / tatra ca sarvato'pyAgatya maDamba-grAmAdyadhIzvarA mlecchA bhUSaNavAhanAdInyuttamAnyupajahaH / baddhAJjalayaza 'tava vazagAH karadAzca sthAsyAma' iti te prArthayan / tataH sa senAnIratnaM tat sarvaM svIkRtya tAn visRjya pUrvavaccarmaratnena sindhumuttIrya sagarAya sarvamupanItavAn / sagarazca sAgara iva saridbhirdUrAdetya bhUpairupAsyamAnazciraM tatra zibire'sthAt / athA'nyadA nRpastamisrAdakSiNadvArakapATodghATanAya daNDakuJcikAM bibhrANaM senAnyamAdizat / sa ca senAnIstamitrAmupagatya kRtamAladevamuddizyA'STamatapo vidhAyA'nte kRtasnAnAdikriyo dhUpadahanamAdAya guhAM prApya tAM natvA taddvAre dvA:stha iva daNDapANiravasthAyA'STAhnikAM kRtvA'STamaGgalI likhitvA daNDaratnena tatkapATAvatADayat / tau ca triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kapATau saratsaraditi zabdaM kurvANau kSaNAccakrijIvitaM yAvadvighaTitau sagarAya niveditavAn senAnIH / tato nRpo gajaratnamAruhya caturaGgacamUsanAthastatrA''gatya gajaratnasya dakSiNe kumbhe maNiratnaM nivezya cakrAnugaH paJcAzadyojanAyAmAM tamitrAM prAvizat / tato gomUtrikAkrameNa dvayorguhAbhittyoH kAkiNyA dhvAntanAzAya viSkambhA''yAmayoH paJcadhanvazatamAnAni yojanAntaritAnyekonapaJcAzataM cakrijIvitasthAyIni maNDalAnyAlikhat / tato guhAbhittyormadhyato nirgacchantyAvunamagnA-nimagnAkhye sindhuge nadyAvApya vardhakiratnena sadyo baddhayA padyayA ca te uttIrya svayameva vighaTitakapATamuttaradvAramApya saparivAro nRpastato nirgatavAn / atha taM ca cakrAnugaM sasainyamAgacchantaM prekSyA''pAtA nAma kirAtAH sakrodhaM tadagrAnIkamupAdravan / senAnIratnaM ca tAn sainyAn nighnato'siratnaM samAkRSya vanebho drumAnivA'pAtayat / te ca kirAtAstena bhagnA dUre gatvA sambhUya sindhunadyAstaTabhUmau kuladevatA meghamukhAn nAgakumArAnuddizyA'STamabhaktAni jagRhuH / tadaSTamAnte te devAstAnAsanakampato'vadhinA tathAvidhAn dRSTvA kRpayopetyA'ntarikSasthAH procuH-"kena hetunA yUyamevamanutiSThatha ? tad brUta" / ___tataste UcuH-"kenA'pyatra pravizya vayaM parAbhUtAH, sa yathA yAti, punarnA''yAti ca, tathA vidhatta" / te devA UcuH-"ayaM sagaro nAma cakravartI surA-'surairajayyaH zastrAdyagocaraH / tathA'pi yuSmAkamanurodhena vayaM tasyopadravaM kariSyAmaH" / ityuditvA tirobhUya zibiropari sthitvA ghoradurdinaM tathA vitenire, yathA mahAndhakAro jAtastathA zibiropari saptarAtraM musaladhArAbhirvavRSuzca / cakravartyapi tad dRSTvA svapANispRSTe zibirapramANena vistRte salilopari tarati carmaratne sasainyaH samArohat / tathA chatraratnaM spRSTvA carmaratnavat taM taccarmopari cakre, maNiratnaM ca prakAzArthaM chatradaNDopari nyadhAt / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva caturthaH sargaH gRhiratnaM ca ratnamAhAtmyAt prAtaruptAni dhAnyAdIni sAyaM dadau / meghamukhAzca tathaiva nirantaraM vavRSuH / 'ka ete mAmupadrotuM pravRttA' iti sakopaM sagaraM cintayantaM dRSTvA sannihitaiH SoDazasahasrairdevai' yUyaM tUrNamapasarpata, anyathA vo na kuzalamiti nirbhatsitAste meghamukhAstrastA meghAn saMhRtya tiroddhuH| 'nA'yaM cakrI no jayya' iti kirAtAnUcuzca / tataste kirAtA bhItA ratnopAyanAnyAdAya sagaraM zaraNamupetya baddhAJjalayaH-"jJAnAdasmAbhirasadRzamanuSThitaM kSamasva, ataH paraM tvadadhInA bhaviSyAma' iti prArthayAmAsuH / cakrayapi tAnanugRhya satkRtya ca vyasRjat / tathA sindhoH pazcimaniSkuTaM jetuM senAnIratnamAdizat / sa ca senAnIzcarmaratnena sindhumuttIrya giri-sAgarAvadhIn sindhuniSkuTAn jitvA mlecchAnAM daNDamAdAya sagaramupAyayau / cakrI ca nRpaiH sevyamAno vicitrAn bhogAn bhuJjAnastatra ciramasthAt / athA'nyadA''yudhAgArAd nirgatyottarapUrvamArgeNa gacchaccakramanuvrajan nRpaH kSudrahimavadgirerdakSiNaM nitambaM prApa / pauSadhAnte ca rathAgreNa taM giriM hatvA tatra turagAn baddhvA bANaM visasarja / dvA yojanAnyatItya sabhAyAM patitaM taM bANaM tatra likhitamakSaraM ca dRSTvA cakriNaM jJAtvA kSudrahimAdrikumAro gozIrSacandana - ratnAdyupAyanAnyAdAya sagaramupagatya samarpya nabhaH sthito jayetyuktvA sevAM svIkRtavAn / rAjA ca taM visRjya rathaM vAlayitvA RSabhakUTAdriM prApya taM pUrvavat trirhatvA'zvAn baddhvA kAkiNyA tasya pUrvabhAge dvitIyaH sagarazcakrItyakSarANi likhitvA'STamabhaktAntapAraNaM kRtvA himAdrikumArasyA'STAhnikAM cakAra / tata uttarapUrvamArgeNa cakrAnugo gaGgAdevIsa prApyA'STamabhaktaM cakAra / tadante cA''sanakampato vijJAya gaGgA'pi sindhudevIva cakriNamupasthAya ratnakumbhAdyupahatavatI / nRpazca tAM visRjya pAraNaM vidhAyA'STAhnikAM cakAra / tatazcakrAnugazcakrI khaNDaprapAtaM prApya triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nATyamAlakamuddizyA'STamabhaktaM cakAra / nATyamAlazcopetya nAnAvidhAlaGkArAdyupahatya sevAM svIkRtavAn / nRpazca taM visRjya pAraNaM vidhAyA'STAhnikAmatanot / tato nRpAjJayA senAnIrardhasenayA sindhuniSkuTavad gaGgAprAgniSkuTamasAdhayat / tathA cakrI vaitADhyaparvatazreNIdvayavidyAdharAn parvatIyanRpAniva jitvA tAnupahataratna-vastrAdIn satkRtya visasarja / 52 tato nRpAdezenA'STamAdipUrvakaM tamisrAvat senAnyA khaNDaprapAtaguhAyAmudghATitAyAM nRpo gajamAruhya taddakSiNakumbhe maNi nyasya guhAM prAvizat / tatazcakrI kAkiNyA dvayobhittyormaNDalAnyAlikhanunmagnA - nimagne nau pUrvavaduttIrya svayamudghaTitena guhAdakSiNadvAreNa nirgatya gaGgApazcimataTe zibiraM nivezya nidhiratnAnyuddizyA'STamaM vidadhe / naisarpAdyA nidhayazca "gaGgAmukhamAgadhavAsino vayaM tvadbhAgyavazIkRtA:, asmAn yathAkAmamupabhuGkSva, prayaccha ca / vayaM na kadA'pi kSIyAmahe, navabhiryakSasahastraiH satatamApUryamANAzcakraSTaSTha dvAdazayojanAyAmA navayojanavistRtA bhuvi tvatpAripArzvikAH saJcariSyAma" ityUcuH / nRpazca tadvAcamanumanya kRtapAraNo'STAhnikAM vidadhe / tataH senAnIH sagarAdezAd gaGgAyA dvitIyamapi niSkuTaM sAdhayAmAsa / tadevaM dvAtriMzatA'bdasahasraiH sagarazcaturbhirniSkuTairgaGgAsindhvormadhyasthitena khaNDadvayena SaDkhaNDaM bhArataM varSaM sukhamanvazAt / tatazcaturdazamahAratna-navanidhIzvaro, dvAtriMzatsahasranRpasevito, dvAtriMzatsahastrai rAjaputrIbhistAvatIbhirjAnapadastrIbhizca samanvito, dvAtriMzajjanapadasahasrAdhIzvaro, dvAsaptatipurasahasrazAsitaikasahasronadroNamukhalakSAdhipaH pattanASTacatvAriMzatsahasrAdhIzvaraH, karbaTAdInAM caturviMzatisahasrANAM caturdazasahasrasambAdhAnAM SoDazasahasrakheTakAnAM viMzatyAkarasahasrANAmekonapaJcAzata: kurAjyAnAM SaTpaJcAzadantaradvIpAnAM SaNNavatigrAma-koTInAM ca svAmitAM prAptaH pattInAM SaNNavatyA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-caturthaH sargaH koTibhiH parivAritaH, kuJjarANAM vAjinAM rathAnAM ca pratyekaM caturazItyA lakSAbhirvyAptabhUtalazcakAnugo mahaddhisampanno nivavRte / mArge ca grAmezAdibhiH pUjito dine dine yojanikaiH prayANairvinItAM prApa / purIparisare ca zibiraM nivezyA'vatasthe / athaikadA tatra sagaro vAhyAlyAmazvakrIDArthamekaM sUkalAzvamAruhya gataH / tatra ca taM turaGgamaM vikramayyottarottaradhArAsu krameNA''ropayan paJcamI dhArAmArUDho nabhastala utpapAta / tataH so'zvo'pahatya sagaraM zIghrameva raMhasA mahAraNye prcikssep| tataH sa nRpo jhampAM dttvotttaar| so'zvo'pi bhUmau papAta / tato nRpaH pAdAbhyAmeva gacchan mahAsaro dRSTvA tatra zramApanodAya snAtvA paya: papau / tato nirgatya tIre sthito nRpaH sarvAGgamanoharAmekAM yuvatiM dRSTvA keyamiti cintAcAntasvAntastayA'pi dRSTaH / tatazca kAmavidhurA mlAnamukhI sA sakhIbhiH kathaJcana nijAvAsamupAnIyata / sagaro'pi smarAturo mandaM sarastIre gacchan kaJcukinaitya natvA kRtAJjalinoce-"rAjan ! ihaiva bharatakSetravaitADhyaparvate gaganavallabhapure vidyAdharapateH sulocanasya sahasranayano nAma tanayaH, sukezAnAmnIyaM tanayA cA'sti / naimittikena caikena "iyaM strIratnaM cakravarttino mahiSI bhavitrI"ti varNitA / anantaraM ca rathanUpurezena pUrNameghena yAcitA'pIyaM pitrA na dattA / tadA kruddhena tena yuddhe sulocane hate sahasranayano bhaginImimAmAdAyAtrA'gAt / tvAM ca dRSTavatI sA kAmArtA viSamAM dazAmApannA tvayA'vazyaM trAtavyA" / tadAnImeva ca nabhasA samAgataH sahasranayano natvA sagaraM nijAvAsamAnIya sukezAM tasmai pradAya tena saha gaganavallabhapuraM yayau / tatra ca sagarastaM paitRke rAjye nivezya 54 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sarvavidyAdharAdhIzaM vidhAya strIratnaM sukezAmAdAya sAketaM yayau / tatra sAketamuddizyA'STamatapo vidhAyA'nte pAraNaM vidhAya pade pade toraNa-patAkAdisamanvitAM purIM praviveza / tatra gRhAGgaNagataH sannihitAn devAn nRpAdIMzca visRjya sAntaHpuraparIvAro nijaM vezma pravizya snAnAdi vidhAya kRtadevArcano bhuktvA saGgItakAdibhivinodai reme / ___athA'paredhurdevAdyA upetya sagaramUcuH-"bhArataM kSetraM tvayA vazaMvadaM kRtam / adhunA yuSmAkaM cakravarttitvAbhiSekaM kartumicchAmaH "| tatastadanujJAtAste puryA uttarapUrvato divyaM ratnamaNDapaM vicakruH, abhiSekasAmagrIzcA''ninyuH / tataH sAntaHpuraH sastrIratnastatra maNDape maNimayaM snAnapIThaM pradakSiNIkRtya pUrvasopAnamArgeNa tadAruhya siMhAsanaM prAGmukho'laJcakre nRpaH / tato nRpAdiSu yathAsthAnaM niviSTeSu zubhe lagne devAdibhiH sauvarNAdikalazairabhiSicyA'GgaM pramArNya divyamAlyavastra-ratlA-'laGkArAdibhiralaGkRto nRpaH zakreNa / tataH sa cakrI nagarAdhyakSaM samAdikSat-"dvAdazavatsarI yAvadimAM purImadaNDazulkAmabhaTapravezAmakarAM mahotsavAM kuru" | tadAjJAM ca nagarAdhyakSo hastyArUDhainijaiH puruSaiDiNDimikaiH sadya aaghossyaamaas| tatazca yathAnRpAzaM sA purI sarvata AnandapUrNA jAtA // 4 // iti dvitIyaparvaNi sagaradigvijaya-cakravartitvAbhiSeka varNanAtmakaH caturthaH sargaH // 4 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH athA'nyadA sAketanagarodyAne'jitajinaH samavasRtya devAdiSu yathAsthAnaM niviSTeSu dezanAM vidadhe / tadAnIM ca vaitADhye sahastranayanaH pitRvadhasmaraNakruddhaH pUrNameghamavadhIt / tatastadAtmajo ghanavAhano naMSTvA zaraNecchuH samavasaraNe samAgatya yathAvidhi jinaM praNamyopaviSTavAn / sahastranayanazca tadvadhecchayA'nupadameva tatrA''gataH, kintu prabhuprabhAvAdupazAntakopastyaktAstraH prabhuM natvA yathAsthAnamupaviSTavAn / tataH sagaraH prabhuM tayorvairakAraNaM papraccha / tato bhagavAnuvAca - " purA''dityAbhe pure bhAvano nAma dravyakoTIzvaro vaNig babhUva / sa ca svaputrasya haridAsasyA'khilaM dhanamarpayitvA vaNijyAyai dezAntaraM jagAma / tatra dvAdazAbdAni sthitvA pracuraM dhanamupArNya parAvRttya nagarAd bahistasthau / utkaNThitazca rAtrau tatra parivAraM muktvaikAkyeva nijagRhamAyayau / gRhaM pravizazca haridAsena caurabuddhyA khaDgaprahAreNa nihataH / bhAvanazca svaghAtakaM jJAtvA tatkAlajAtadveSaH kAladharmamupeyivAn / haridAsazca pitaraM jJAtvA pazcAttApayutaH pretakAryANi kRtavAn / kAlakrameNa sa vipannavAMzca / tatazca dvAvapi tau katicidbhavAn duHkhadAn bhramatuH / kiJcit sukRtaM kRtvA ca bhAvanajIva: pUrNamegho haridAsajIvazca sulocano'bhavat / ityevaM prAgbhavasambaddhaM tayorvairam" / tataH sagaraH punastatputrayorvairahetuM sahastranayane svasnehaM cA'pRcchat / tataH prabhuH punaruvAca - "tvaM prAgbhave rambhako nAma 5 jipa bhA-2 56 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH dAnazIla: parivrADabhUH / imau ca tava ziSyau shshyaavliinaamaa'bhuutaam| tayorAvalirativinItatvAt tava priyo draviNaM dattvA godhenumekAmakrINAt / tadA zazI bhedaM kRtvA gosvAminastAM dhenuM krINAti sma / tatastayordaNDAdaNDi yuddhe pravRtte zazinA''valirhataH / tataH zazI ciraM bhavaM bhrAntvA meghavAhana Avalizca sahasranayano jajJe / tat tayorvairakAraNam / rambhako'pi zubhA gatIrbhrAntvA dAnaprabhAveNa cakrI tvamabhUH / prAgjanmabhavazca tava sahastranayane snehaH " / tatastatra niSaNNo rakSaH patirbhIma utthAya rabhasA''liGgaya meghavAhanamabravIt-"ahaM prAgbhave puSkaradvIpabharatakSetre vaitADhye kAJcanapure vidyuddaMSTro nAma nRpo'bhavam / tatra ca tvaM mama rativallabho nAma putro'bhUH / tena tvaM mamA'tipriyaH sAdhu dRSTo'si, sampratyapi tvaM mama putro'si mama sainyamanyadapi ca tvadIyameva, tatsarvaM parigRhANa / lavaNode yojanAnAM saptazatIM vistRte rAkSasadvIpe trikUTAdrau paJcazataM yojanAni vistIrNe navayojanonnate valayAkAre maharddhike mayA laGkAnAmnI purI sauvarNaprAkArAdisamanvitA kAritA / prAktanI ca bhUmadhyaM SaD yojanAnyatikramya sphaTikaprAkArA, ratnamayAlayA, sapAdayojanazatapramANA mama paataallngkaa'tidurgmaa| tadidaM purIdvayaM gRhANa, tannRpatizca bhava" ityevamuktvA sa rAkSasapatistasmai navabhirmANikyaiH kRtaM mahAhAraM rAkSasIM vidyAM ca dadau / ghanavAhanazca tadaiva rAkSasadvIpamAgatya tayorlaGkayo rAjA'bhUt / tadAdi tasya vaMzo rAkSasavaMzatAM yayau / tato jino'nyatra vijahAra / surAdayo'pi svaM svaM sthAnaM yayuH / itazca sagarazcatuSSaSTisahastrastrIbhiranvito viSayAn bubhuje / strIratnabhogAcca tasyA'ntaHpurasambhogajA mlAnirnanAza / evaM krameNa tasya januprabhRtayaH SaSTisahasrAH sutA jajJire / te ca dhAtrIbhiH pAlyamAnAH kramazo vardhamAnAH sarvAH kalA jagRhu: yauvanaM ca prApuH / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dvitIyaM parva-paJcamaH sargaH ekadA ca te kumArAH sadasi sthitaM cakriNaM sagaraM vijJapayAmAsuH"tAtena sarve'pi mAgadhezAdayo devAH sAdhitAH, SaTkhaNDaM pRthivItalamariSaDvargavat sAdhitaM, tAtasya caivaM na kimapi kRtyazeSa yadasmAbhiH kartavyam / tataH sakale'pi bhUtale svecchaavihaarmevecchaamH"| tataH svIkRtaprArthanaM nRpaM natvA nijAvAsAnupetya yAtrAmaGgalasUcakAn dundubhIstADayAmAsuH / tadAnIM ca teSAmutpAtazakunAni jajJire-"sUryamaNDalaM ketuzatAkulamajAyata / candramaNDalaM ca saJjAtamadhyacchidramadRzyata / vasundharA cakampe / rajovRSTayaH karakavRSTayazca jAtAH / vAyuH sammukha uddaNDazca babhUva / zivA dakSiNasthA azivA vavAzire / ulUkAJcukruzuH / cillAzca nabhasi maNDalIbhUya nIcakairdhemuH / gandhagajA api nirmadA jAtAH / heSamANAnAM hayAnAM mukhAntarAd dhUmalekhA niryyuH"| te ca tajjJA api bhavitavyatAvazAt tAnyutpAtazakunAnyavAjIgaNan / kRtasnAnAdayazca sarvasainyena saha te kumArA: pratasthire / tathodyAneSu parvateSu saritpulinAdiSu ca svacchandaM ramamANA bhramuH / grAma-purAdiSu jinArcA vyadhuH / evaM krameNa vicarantaste darzanamAtreNa kSuttRSAharaNamaSTApadaM triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sopAnabhUtapadASTakavidhAnenA'yamaSTApada ityucyte"| tato'smatpUrvajAnAmasAviti muditAste tamAruhya siMhaniSadyAM pravizyA''dijinezvaraM tathA'jitasvAmibimbamanyeSAmarhatAM ca bimbAni namazcakruH / tato gandhodakaiH snapayitvA gandha-puSpa-dhUpa-vasvAdibhirarcayitvA'STamaGgalI likhitvA''rAtrikaM vidhAya zakrastavena vanditvA racitAJjalayaH stutvA punarnatvA ca muditA: prAsAdAd nirgatya bharatabhrAtRstUpAMzca vavandire / tataH kiJcid dhyAtvA januranujAnuvAca-"aSTApadasamaM sthAnaM kvA'pi na vidyate / vayamatrA'paraM caityaM kArayAmaH / bhAvibhilRpyamAnasyA'muSya caityasya rakSaNamasmAbhividhIyate / yato duHSamAkAle pravRtte narANAmatidurgatatvAd navInacaityakaraNAccirantanAnAM dharmasthAnAnAM parirakSaNamadhikam" / tato'nujaiH 'Am' ityukte sa daNDaratnamupAdAya parikhAkRte tenA'STApadaM paritaH sAnujaH khanitumArebhe / te ca paritaH sahasrayojanAM parikhAM cakhnuH / nAgasadmAni ca babhaJjire / tena ca kSubdho nAgalokaH / nAgAzcetastatastresuH / tatazca nAgapati+lanaprabhaH kruddhaH sagarakumArAnAgatyoce-"aho ! kimetadupakrAntam ? zAzvatAnAmapi bhavanAdhipavezmanAmaprekSApUrvakAribhirajitasvAminAM bhrAtuSputrairapi bhavadbhiH ko'yamupadravo'kAri ?" tato januruvAca-"nAgarAja ! yuktamuktaM bhavatA, kintu daNDapANibhirasmAbhiryuSmadvezmabhaGgo'stviti buddhyA neyaM mahI khAtA, pratyutA'STApadatIrtharakSaNAya / yuSmadvezmanAM bhaGgo dUratvAd na shngkitH| tatrA'moghA daNDazaktirevA'parAdhyati / yat kRtaM tat kSamasva, ataH paraM nedRzaM kariSyAmaH" / evaM janukumAreNA'nunIto nAgarAD jalairagniriva zazAma / tathA yUyaM punarmA smaivaM kRDDhvamityabhidhAya svaM dhAma jgaam| tato jahnaH sodarAnuvAca -"iyaM vihitA parikhA taM dRSTvA te svasacivAn subuddhiprabhRtIn papracchu:-"ayaM ko nAma parvata: ? kenA'trA'bhraMlihaM caityaM vinirmitam ?" te mantriNo'pyUcuH-"purA'tra bhArate yuSmadvaMzastha AditIrthakara RSabha: prabhurjajJe / tatsUnurbharatazcakrayabhUt / sa eva RSabhasvAminirvANAnantaraM siMhaniSadyAkhyaM caityaM kArayAmAsa / tatra ca yathAvidhi RSabhasvAmino bhAvinAmarhatAmapi ca bimbAni cAraNazramaNaiH pratiSThApayAmAsa / tathA bAhubalyAdibandhUnAM bimbAni stUpAn mUrtIzca kRtavAn / tatra ca tena Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-paJcamaH sargaH buddhi vinA dehIva pAtAlagabhIrA'pyambhoriktA na zobhate, tata iyaM nIreNA'vazya pUraNIyA, tacca gaGgAM vinA na kartuM pAryate" / tataH sodarAnumato jau~rdaNDaratnamAdAya gaGgAtaTaM dArayAmAsa / tato daNDadAraNamArgeNa calitA gaGgA svAmbuvegena daNDakRtamArga dviguNaM kurvANA samudravadaSTApadaparikhAM prApya tAM pUrayituM pravRttA / janunA''kRSTatvAcca sA tataH prabhRti jAhnavI kathitA / __ atha sA parikhAM pUrayitvA gaGgA nAgabhavaneSvapi praviSTA / payobhiH pUryamANeSu vezmasu nAgAH phUtkurvanta: pratidizaM tresuH / tenA'tikruddho nAgarADuvAca-"pitRvaibhavadurmadA: sagarajA na sAmayogyAH, kintu rAsabhA iva daNDAr2yA eva / purA tasyaiko'parAdho mayA vyaSahyata, punastairaparAddham, ata: zikSaNIyA evA'dhunAste" / evamudIrya rasAtalAd nirgatya nAgakumAraiH samaM vegena tatrA''gatya sa dRSTiviSezastAn dRSTayekSAJcakre / tena ca te vahninA tRNapUlavad bhasmarAzIbabhUvuH / tatastAn kathAzeSAn vidhAya sanAgo nAgarAjo rasAtalaM viveza / / 5 / / iti dvitIyaparvaNi sagaraputranidhanavarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 // SaSThaH sargaH atha cakrisainye sainyAnAM mahAnAkranda udabhUt / sarpadaSTA iva kecit petuH / kecit svazira AsphAlayAmAsuH / kecid vakSa aajghnire| ke'pi pAdAn prasAryA'sthuH / kecijjhampAM ditsavo bhRgUNyAruruhuH / kecit svAnyudarANi vididIrSavaH kSurikA kozAccakRSuH / kecidAtmAnamubandhuM taruzAkhAyAmuttarIyANi babandhuH / ke'pi zirasa: kezAnatroTayan / keciccintAgrastA hastanyastakapolA asthuH / kecicca paridhAnavastrANyapyasaMvahanta unmattA iva bhUmau vyaluThan / antaHpurastrINAM ca pRthak pRthag vilApo'bhUt / senAnyAdayazcA'pi zokAdisahitaM prAlapan / tato vividhaM pralapya bhUyo mitho militvA dhairyamAlambya mantrayAmAsuH"vidhiH sarvebhyo balavAn, tadebhiH pralAparalam / idAnIM vayaM nyAsadharA iva hastyazvAdyakhilaM prabhorarpayAmaH / tataH paraM svAmI yathocitaM viddhaatu"| evaM vicArya te sarve sarvamantaHpurAdikamAdAya dInavadanA ayodhyAM prati pratasthire / tato'yodhyAsamIpametya viSaNNAstatra sthitvopavizya mitho babhASire-"vayaM tanayaiH saha satkRtya 'bhaktA bahujJA doSmantaH purA'pi dRSTasArA' ityAdiSTA rAjJA vinA kumArAn vadanaM kathaM darzayiSyAma: ? kathaM vedRzaM putravRttAntaM kathayiSyAma: ? kiM ca putrakSayaM zrutvA nRpazced vipadyeta, tadapi no mRtyuragresaraH", iti mantrayitvA te sarve maraNe kRtanizcayA yAvat tasthustAvadekaH kASAyavastrabhRd dvija AgAt / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 dvitIyaM parva-SaSThaH sargaH sa ca hastAvatthApya jIvAtukalpayA girA tAnuvAca-"ki yUyamevamasvasthacetasaH stha ? vipanneSu svAmiputreSu viSAdena kRtaM, mRtyuH sarveSAM pAripAzvikaH / sa upAyazatenA'pi na niSedhituM zakyaH, tato dhIrIbhavata / yuSmAkaM prabhumapi bodhyissyaami"| evaM tAnAzvAsyA''dAya ca vinItAM yayau / sagarasya sabhAGgaNaM gatvA cobAhuruccaiH pUccakAra-"cakrin ! idamatyAhitamabrahmaNyamabrahmaNyam / tvayA rakSite'pyasmin bharatakSetre'haM muSito'smi" / tacchrutvA cakrayapi duHkhito dvArapAlaM jagAda-"kenaiSa muSita: ? ko'yam ? kutaH samAgataH ? sarvametadvijJAyatAM, svayaM cA'tra pravezyatAm ?" tato dvArapAlo vipraM kSipramupetya papraccha / sa cA'nAkarNitakaM kurvan tathaiva pUccakAra / tataH sa punastaM papraccha / svayamAgatya mahIbhuje svaduHkhakAraNaM nivedayetyuvAca saH / tataH sa dvijo dInavadanazcakriNa: sabhAM mandaM prAvizat / kRpAlunA cakriNA svayaM pRSTazcA'lIkamazrUNi muJcan racitAJjalirvyAjahAra-"tvayi zAsati na kasyA'pi kimapi duHkhAkaram / kintu mama tapasvina eva tat / ___ihA'vantyAM puryAmazvabhadragrAme vAstavyo'ham / ekadA patnyAH putramarpayitvA vizeSavidyAdhyayanahetoAmAntaraM gato'zakunAni dRSTvA tato nyavartiSi / samAyAntaM mAM dRSTvA ca brAhmaNI 'hA putre-' tyAkrandantI bhuvi patitA / dhruvaM me putro vipanna ityanumAyA'hamapi gataprANa iva sadyo bhuvyapatam / mUrchAvirAma ca gRhamadhye sarpadaSTaM putramapazyam / bhojanAdyapyakRtvA nizi jAgraccA'haM kuladevatayA''diSTa:-"bhoH ! kiM samudvigno'si ? yadi mamA''dezaM karoSi, tahi te putraM sampAdayAmi" / tato'haM devyA AdezaH pramANamityavocam / tatastayA 'yatra ko'pi na vipannastato maGgalagRhAt satvaramagnimAnaye' triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tyukta: pratyahaM pratimandiraM pRcchaMstadalabhamAno devatAM tat sarvaM vyajijJapam / tacchrutvA devatayoktam-"yadi na maGgalagRhaM kvA'pi, tadA kathamahaM tavA'maGgalaM rakSitumIzvarI" ? tayA ca devatAvAcA pravarttito'haM tvAM zaraNaM praapto'smi| tvaM sarvasamartho matkRte kuto'pi maGgalagRhAdagnimAnaya / yathA mama putro jIvet" / ____ tato bhavasvarUpajJo nRpatiH kiJcid vicAryA'bravIt-"brAhmaNa ! bhUmau mama gRhaM sarvotkRSTam, asminnevA''ditIrthakaro bhagavAn vRSabhasvAmI babhUva / so'pi kAlato vipanna: / anye cA'pi bharatAdayazcakrayAdayo'traiva kAladharmeNa kAladharmamupAyayuH / kA vArtA'nyagRheSu ? tanmaGgalagRhaM kutaH ? naikastava putra eva mRtaH, mRtyurhi vahniriva sarvabhakSI / kRtAntazca bAlake sthavire vA daridre cakriNi vA samaM vartata ityata: samavartI nigadyate / ayaM saMsArasvabhAvaH, yadatra na kazcit sthirH| kiM cA'sau me mAtA pitA vetyAdiH sambandho bhave na pAramArthikaH / ekatra gRhe hi dharmazAlAyAM pAnthA iva kuto'pyetya ke'pi ke'pi milanti / svakarmapariNAmatazca pRthak pRthak pathaiva yAnti / tato mA sma zokaM kRthAH / dhairya dhehi, vivekAd na pramaditavyam" / tato brAhmaNa uvAca-"rAjan ! bhavasvarUpaM jAnAmi, kintvadya putrazokato vyasmArSam / tAvat sarvaH paNDito dhIrazca, yAvad neSTaviyogaM svayamanubhavati / tAdRzA dhIrA viralAH / bhavatA'haM muhyan sAdhu bodhitaH / kintvAtmakRte'pi tvayaiSa viveka upskaaryH| vyasane samupasthite nazyannayaM viveko rakSaNIyaH / kAlazca na kuto'pi bibheti / putrAdi yasyA'lpaM tasyA'lpameva yasya ca bhUyiSThaM tasya bhUyiSThaM ca vipadyate / pIDA ca dvayorapi tulyaiva / ata: paramekasya putrasya nAzena na zociSyAmi / madvat tvamapi ca sarvaputrakSaye'pi mA zocI: / kAlayogataste SaSTisahasrasaGkhyAstanayA yugapad mRtAH" / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-SaSThaH sargaH atrA'ntare sAmantAdayaH uttarIyacchannamukhAH khedena vivarNadehA yugapad rAjJaH sabhAmavizan / namaskRtya ca rAjAnamadhomukhAstasthuH / tatastAM vipravAcamAkarNya tAMzca kumAravarjamAyAtAn dRSTvA nRpatilikhita iva zUnyo niSpandanayano'bhUt / tato vipraH punaruvAca-"rAjan ! tvaM vizvamohanAzakasya RSabhasvAmino vaMzyo'jitaprabhozca bhraataa'si| tvayA na pRthagjaneneva mohavazaMvadena bhavitavyam" / rAjA'pi dadhyau-"ayaM vipraH svaputramaraNavyAjato matputrakSayanATyaprastAvanAmeva jgau| adhunA ca vyaktaM matputrANAM kSayaM vadati / amI ca sAmantAdayaH kumAravarjamevA''gatAH / teSAM kSayaH kutaH sambhAvyate ? mahAratnaparIvArAste kathaM kenA'pi nihantuM zakyA: ? evaM cintayitvA kimidamiti pprcch| te'pi sacivAdayo jvalanaprabhavRttAntaM shshNsuH| tataH kulizena tADita iva tenodantena bhUpatirbhUmau mUcchitaH papAta / kumArANAM mAtarazcA'pi mUrcchayA petuH / rAjavezmani ca lokAnAM mahAnAkrando jAtaH / mantryAdayazcA'pi sarve karuNasvaraM ruruduH / vilapantaM ca nRpaM vipro bodhayituM punarUce"prabodhastavA'nvaye mukhyAdhikAraprAptaH / anyairmudhaiva bodhyase / rAjan ! saMsAre pitA-putrAdayaH svpndRsstttulyaaH| tvaM svayaM tattvavidasi / dhairymaadhehi"| nRpazca tad vipravacanaM zRNvan putramRtyuM ca muhuH smaran bodhena ca mohena ca vyAnaze / tato nRpaM bodhayituM subuddhirnAma saciva uvAca-"rAjan ! tvAdRzA mahatsvapi vyasaneSu samupasthiteSu manAgapi vaidhuryaM na bhjnte| vivekina: kuTumbaM kSaNAd dRSTanaSTaM jJAtvA na kadA'pi muhyanti / ihaiva jambUdvIpe bharatakSetre ko'pi nRpo babhUva / sa ekadA sabhAyAM sukhamAsthito dvArapAlena nivedita:-"dvAri puSpamAlyahastaH ko'pi puruSaH kiJcid vijJIpsustiSThati, sa cA''kRtyA guNavAn jnyaayte"| tato nRpAdezAd vetriNA sa puruSa: sabhAmavizat / riktahastasya triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH svAmidarzananiSedhAt sa bhUbhuje sumanodAma samarpya vetriNA darzite sthAne AsanAyuktairdatte Asane racitAJjalirupAvizat / tvaM ko'sIti nRpeNa pRSTazca sa namaskRtya sAdaramavadat-"aindrajAliko'hamindrajAlaprayogArthamupAgato'smi / tathodyAnavIthikAM, gandharvasaGgItamaGgArabhakSaNamadRzyIbhavanaM, taptAyaHzalAkAcarvaNaM, jalacarAdirUpadhAraNaM, padArthAkarSaNaM, varNAntarAdhAnamanyAni cA''zcaryabhUtAni dRSTvA mama kalAbhyAsaM saphalIkuru" / tacchrutvA nRpatistamuvAca-"aho ! tvayA mUSakArthaM parvatakhananamivA'pavidyArthaM kiyAn zramaH kRtaH ? tavA'pavidyAmavalokayatAmapi dhIbhraMzo jAyate / tvaM yAcako'si, ata evameva yathepsitamarthaM gRhANa" / tacchrutvA sa gUDharoSamabhASata"yo'smi, so'smi, kintu svakauzalamadarzayitvA kathaM kimapi gRhNAmi ? tubhyaM svastyastu, ayaM ca mama namaskAro'stu, ahamanyatra yAsyAmi" / evamuktvA sa utthAya nRpeNa dIyamAnamapi kopataH parityajya niryyau| tato'nyadA sa eva puruSo vipraveSamupAdAyopAyanakaro vetriNA rAjJe nivedya pravezita: sabhAmAgatya nRpateragre AryavedoditAn mantrAn paThitvA yathocitamupAvizat / ko'sIti rAjJA pRSTazca racitAJjali"naimittiko'haM trikAlavakte"tyudatarat / tato yad 'asmin samaye bhAvi, tat kathaye'ti rAjJA pRSTaH sa 'saptame vAsare samudro jagatpralayaM praapyissytii'tyuvaac| tadvAcA vismitena rAjJA bhrUsaMjJayA pRSTA anye naimittikA UcuH-"sUryAdigrahAnumAnena vayaM nedRzaM mnmhe| ayaM matto vA syAdanyo vA, na tu naimittikaH" / tataH sa kupito naimittikaH prAha-"rAjana ! neme zAstrarahasyajJAH, yadi mama vacanaM tavA' zraddheyaM, tadA na dUre saptavAsarI, tAvat tvatpuruSaidhRto'hamatra sthAsyAmi, saptame'hni madvaco'satyaM ced bhavet tadA'haM taskaravat tvayA nigrAhyaH" / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva - SaSThaH sargaH 65 rAjA ca saptame'hni satyAsatyavivecanaM bhavitetyuktvA taM svAGgarakSiNAM samarpayAmAsa / nAgarAzcotsukAH khinnAH sandehAkrAntazca babhUvuH / saptame'hani samprApte AzcaryaM darzayiSyAmItyutsuko dvijaH kaSTena SaD dinAnyatyavAhayat / rAjA'pyutkaNThito muhurgaNayan kathaJcit SaNmAsAniva SaD dinAn vyatIyAya / tatazcandrazAlasthito rAjA saptame'hani tamuvAca - " tvadIyasya vacaso jIvitasya cA'vadhiH sampUrNaH / kintu tava nigraheNa kim ? unmattastvaM, gaccha" / tato nRpo-varAka eSa mucyatAmityAtmarakSAnuccairAdideza / tadA vipra uvAca - " sarveSu prANiSu kAruNyaM yuktaM, kintu nA'haM karuNApAtraM yAvad madvaco nA'nRtIbhavati, matpratijJApUraNe stokamevA'ntaraM, kSaNaM pratIkSasva, kSaNAdUrdhvaM ke'pi na bhaviSyanti " / evamuktvA sa naimittikastUSNIM tasthau / kiyatkAlAnantaraM coccakairavyakto dhvaniH zuzruve / tadAkarNya sarve vanamRgA ivotkarNAstasthuH / tato dvijo mandaM hasan punarUce"rAjan ! ambhodheH prasthAnasUcako'yaM dhvaniH zrUyatAm / sa hi maryAdAmullaGghyorvI plAvayan svayaM pracalitaH, prekSyatAm " evaM bruvANaM dvijaM pazyato mahIpaterdUrAd viSvagjalamAvirbabhUva / bdha vizvaM saMhRtam | hA hetyAkrozino dInAH sarve unmukhA dadRzuH / tato rAjasadane SaSThabhUmi yAvajjalamagne rAjA satvaramutthAya baddhaparikara utpatya jhampAM dadau / svaM ca siMhAsanAsInaM vipraM ca tathAvidhamavalokya sarvaM prAkAra-vana- grAmAdikaM ca tathAsthitaM vismitaH prekSAJcakre / tataH sa mAyAnaimittikaH kaTyAmAbadhya mardalaM svapANibhyAmAsphAlayan papATha - "indrajAlaprayogAdau zakrasya zambarasya ca caraNau namAmi" / tato nijasiMhAsanAsIno nRpaH sAzcarya: kimetaditi vipraM papraccha / vipro'pyuvAca - "kalAvidAM guNaprakAzI rAjeti purA triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tvAmupasthito'smi / indrajAlaM matibhraMzakArIti tvayA nyakkRto dIyamAnamapyarthamanAdAyA'haM gato'smi / guNinAM zramo hi guNaprakAzanena caritArtho bhavati, na punararthopArjanamAtreNa / ato mayA chalenA'pi svaguNo jJApitaH, mayi prasIda / yacca sadasyA nyakkRtAH, tvaM ca ciraM mohitaH, tat sahasva / tattvato me'parAdho nAsti" / tato rAjA jagAda - " tvaM mA bhaiSIH / tvaM me paramopakAryasi / mAyAmimAM darzayitvA tvayA tattulyaM saMsAraM jJApito'smi / tato vipraM kRtArthIkRtya nRpaH svayaM pravrajyAmAdade / tadayaM bhavo'smAbhirindrajAlarUpo'nUdyate / tvaM svayaM sarvaM vetsi / 66 atha dvitIyo'pi mantryuvAca - "ihaiva bharatakSetre kasmizcinnagare ko'pi guNAkaro nRpo'jani / ekadA mAyIti nRpatinA niSiddhasabhApravezaH ko'pi mAyikaH katicidahAni nItvA rUpaparAvarttaM vidhAya kRpANapANi: phalakadharo vAranArIsamanvito vihAyasA tameva nRptimuptsthe"| tataH 'ko'si,' 'keyaM', 'kena hetunA'trA''gamaH ?' iti rAjJA pRSTaH so'bravIt-"ahaM vidyAdharaH, iyaM mama priyA kenA'pi chalenA'pahRtA mayA pratyapahRtya zaraNArthaM tvadantikaM samAnItA'sti / ayaM matpreyasIrUpo nyAsazcet tvayA svIkRtaH, so'rirbalavAnapi hata eva jJAyatAm " / tacchrutvA rAjovAca-"tvaM taM zatrumeva darzaya, yena taM nihanmi / tato nirvizaGkaM bhogAn bhuGkSva" / tato muditaH sa puruSo'pyuvAca - " tvayi nyAse bibhrANe tvayaiva zatrurnihato manye / tato matprArthanAmanumanyasva / eSo'hamantarikSeNa kSaNAd gacchAmi" / tato "janakadhAmavad maddhAni te bhAryA tiSThatu, tvaM svairaM vraje" ti kathitavati rAjJi sa pumAn vihAyovad vihAyasotpapAta / tadbhAryA ca svaputrItulyatayA rAjJA svIkRtA tatraiva svasthamAnasA tasthau / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 68 dvitIyaM parva-SaSThaH sargaH tatastatraiva tiSThan nRpatirnabhasi jAyamAnAM kSveDAM zuzrAva / tataH pArSadyaiH saha vismita unmukhaM pazyan bhuvi purata: patitaM bhujadaNDaM dadarza / sA vidyAdharI ca tad dRSTvA'yaM matpaterbhujadaNDa iti jgaad| tato bhuvi punaH patitaM pAdaM dRSTvodazruvadanAyA matpateH pAda iti bruvANAyA dvitIyo bhujaH pAdazca bhuvi petatuH / tato muNDa-ruNDau hRdayena samaM patitau dRSTvA hA hatA'smIti vadantIM karuNaM vilapantI patimanugantuM pAvakaM yAcamAnAM ca tAM rAjovAca-"muhUrtaM pratIkSasva, vidyAdharAdInAM mAyA'pIdRzI bhavitumarhati" / tata: puna: "sAkSAdeSa mama patiyuddhe mRta iha patitazca dRzyate / ataH paraM ca jaladharaM vinA vidyuta iva mamA'vasthAnaM na yuktam, AyuktAnAdiza, matkRte indhanAni samAnAyaya, ahaM patizarIreNa samamagnau pravekSyAmI"ti sAgrahaM bhASamANAM tAM punA rAjovAca-"vimRzya kiJcit karttavyaM, sahasA na marttavyam / kiyatkAlaM tiSTha" / tato"'ta: paraM dhArayan mAM tvaM tAto nA'sIti jJAtaM, yadi satyaM tAto'si, tarhi matsamIhitaM kurvi"ti kopAd bhASamANAM tAM "svasamIhitaM kuru, nA'taH paraM niroddhA'smi, satIvrataM pavitraye"ti rAjJoktA muditA nRpAdezAdAnIte rathe patyaGgAni satkRtyA''ropayAmAsa sA / tataH svayamapi bhUSitopavizya sazokena nRpeNA'nvIyamAnA pauraiH sAzcaryairvIkSyamANA ca saritaM prApa / pitreva nRpeNa dattaM vasu yAcakebhyo dadatI vahni triHpradakSiNIkRtya satIsatyApanAM kRtvA patyuraGgaH sahaiva pauraracitacitAntaH pravizya bhasmasAdabhavat / rAjA ca tasyA nivApAdi kRtvA zokasamAkulo nijaM dhAma jagAma / yAvat svapariSadi nRpatiH sazoka AsAJcakre, tAvannabhasta: phalakA-'sibhRt sa pumAnAgatya sarvaiH savismayaM vIkSyamANa: purobhUyA'bravIt-"deva ! diSTyA vardhase, tava zaraNe dArAn nyasyotpatito triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nabhastale sATopaM samApatantaM taM bharatavat parAkrameNa SaTakhaNDamakArSam / tacca nyAsIbhUtaM kalatraM trAyamANena tvayaiva kRtm| samprati tannyAsIkRtaM me kalatraM samarpaya, svAM krIDAbhUmi gamiSyAmi, tvatprasAdAd nirAzaGkazca vihariSyAmi" / tato yugapallajjA-cintAdibhirAkrAnto nRpastamuvAca"sA tvayA pAtitAni tAnyaGgAni tavetikRtvA putrIpremNA vAryamANA'pi tairaGgaiH saha citAM praviSTA, samprati ca saMzayenA'jJAnamudritamukhA vayaM kimiha brUmahe ?" tena ca kupitena tena paruSaM bhASamANena "priyAM me dehI"ti yAcito nRpaH puna:-tavA'GgAnyupalakSya sA paurAdisamakSa citAM praviSTavatI, tatra na saMzayaH / tasmAt paruSaM mA vada / eSu kamapi sAkSiNaM pramANIkurvi"tyuktavAn / "sati pratyakSe pramANe na pramANAntaraprayojanaM, tava pazcAdiyaM kA sthitA ? tat prekSyatA"miti tenokto nRpo valitagrIvastAM tatpriyAM dRSTvA pAradArikadoSazaGkayA mahatI glAni prapede / tatastaM glAnaM nirdoSaM nRpaM baddhAJjali: sa pumAnuvAca-"kapaTanATakaM kRtvA rUpaM parAvartya mayA tvayA niSiddhena mAyAM darzito'si / kRtArtho'smi, mayi prasIda / vrajiSyAmi, smaadish"| tatastaM bhUyiSTherathaiH kRtArthIkRtya visRjya kiJciccintayitvA'bravIt-"mAyAprayogavat saMsAraH, asmin sarvaM vastu bubudavad dRSTanaSTam" / tato nRpo bhavavAsato virakto rAjyamutsRjya pravrajyAM jagrAha / tadatra zokavivazo mA bhUH, svArthasiddhaye yatasva" / tato bhavaniviNNazcakrI sagara udAjahAra-"yuSmAbhiviveki bhiryuktmuktm| svakarmaNA jantUnAM janma-maraNAdayaH / tasmAt pravrajyAdvArAya svArthAya ytaamhe"| evamAbhASamANe nRpe'STApadAbhyarNajanapadavAsinastrAyasva trAyasveti pUtkArakAriNo vetriNA pravezitA namaskRtya sambhUya vyajijJapan Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva-SaSThaH sargaH "deva ! aSTApadAdripUraNAya daNDaratnena tava putrairAkRSTA sarit kSaNena tAM pUrayitvA kulaTA kuladvayamiva kUladvayamatikramya grAma-purAdikamAplAvayitumArabdhA / tadAdiza, vayaM kutra nirupadravAstiSThAma: ?" tatazcakriNA sagareNa "tAM saritaM daNDena samAkRSya pUrvapayonidhau kssip| payo hyadarzitapathamandhavadutpathe yAti / ApadAspadaM vidyAbala-kulaizvaryAdapi darpa mA kRthAH / yathApAtraM vinItairbhavitavyam / surAdInAM ca yathAkSetramupacAraH kArya" ityupadiSTo nijapautro bhagIrathaH / tatassa: tatpratipadya nRpArpitadaNDaratnamupAdAya nRpaM praNamya nirgatya sainyairjanapadaizca parivRto mandAkinyA valayitamaSTApadAdrimAsasAda / ___ jvalanaprabhakumAramuddizya kRtenA'STamatapasopasthitaM prasannaM taM gandhAdibhiH pUjayitvA "tvadAjJayA janapadopadravakAriNImimAM mandAkinI daNDenA''kRSya pUrvAbdhau kSipAmI"ti samprArthito bhagIrathaH / tadA jvalanaprabho "nijasamIhitaM kuryAH, tavA'vighnamastu, nAgebhyo mA bhaiSI"rityuktavAn / rasAtalaM gate nAgendre pAraNaM vidhAya daNDaralamAdAya mandAkinImAkRSya kurumadhyAdito nItvA pUrvAbdhi prApayat bhagIrathaH / tataH prabhRti tat tIrthaM gaGgAsAgara iti prsiddhm| bhagIrathena kRSTeti gaGgA bhAgIrathIti khyAtA / yatra ca gaGgApravAheNa nAgabhavanAni bhagnAni, tatra tatra bhagIratho nAgebhyo bali dadau / tena pravAheNa ca sagaraputrANAM zarIrAsthIni pUrvAbdhi ninyire / tato bhagIratho dadhyau-"sAdhu jAtamidaM, yad gaGgayA pitrasthIni payonidhimIyuH" / evaM cintayaMzca sa lokailokmpRnno'siiti punaH punaH prazazaMse / bhagIrathena pitRRNAmasthIni jale kSiptAnItyadyApi lokastat kSipati / tataH parAvRtto rathArUDho bhagIrathaH pathi kevalajJAninaM muni dRSTvA syandanAdavatIrya natvA puraH sthitvA papraccha-"mama pitaro triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yugapat kena karmaNA'mriyanta ?" tatastrikAlajJo bhagavAnuvAca-"purA tIrthayAtrAkRte ekaH saGghazcacAla / sAyamekaM pratyantagrAmamAsAdya nizAyAmupakumbhakAragRhamadhyuvAsa ca / samRddhaM taM saGkaM dRSTvA hRSTo grAmajanastalluNTanAya daNDAdyAdAya samupasthitaH / kumbhakAreNa cATuvacanaiH prabodhya nivAritastaM saGghamamucat / / tata ekadA sa grAma: sabAlavRddhastadvAstavyadasyudoSAd mahIbhujA dAhitaH / sa kumbhakArazca mitreNA''mantrito grAmAntaraM gato dAhAdavaziSTo'bhUt / sa kAlayogena vipadya virATadeze vaNigabhUt / grAmajanazca mRtvA tatraiva jAnapado jjnye| kumbhakArajIvazca mRtvA tatra nRpo'bhUt / tato'pi kAlena mRtvA paramaddhiko devo'bhUt / devasadanAcca cyutvA tvaM bhagIratho'si / grAmyAzca bhavaM bhrAntvA januprabhRtayo'bhUvan / manasikRtena saGghopadravarUpeNa karmaNA ca bhasmasAdabhavan / yatra jvalanaprabho nimittam / tannivAraNarUpeNa zubhakarmaNA ca tvaM tasminnivA'trA'pi bhave na dgdho'si"| tadAkarNya vivekI bhagIrathaH paraM sNsaarnirvedmaaptvaan| kintu pitAmahasya duHkhaM mA bhUditi sa tadaiva na prAvAjIt / tata: kevalajJAninaH pAdau vanditvA rathamAruhya sa bhagIrathaH sAketanagaraM yayau / tatra cA''jJAM paripAlya samAgataM praNamantaM bhagIrathaM pitAmahaH sagaro muhuH zirasyAghrAya pANinA pRSThe spRSTvA ca snehagauravAdavocata-"bAlo'pi tvaM sthavirANAmagraNIrasi, no rAjyabhAraM gRhANa / yena nirbhAro bhUtvA saMsArasAgaraM tarAmi / matpUrvaistIrNaH sa saMsAra iti mamA'pi tatra zraddhA'sti / vatsa ! tato mahIM pAlyatAM dhriyatAM c"| tato bhagIratho natvoce-"pravrajyAmAditsate tAtastadyuktam / kintvayamapi janastadutsukaH" / tataH sagara uvAca-"asmatkale vrataM yuktam / tato'pi gurvaajnyaapaalnvrtmbhydhikm| ata: svApatye Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya parva-SaSThaH sargaH 71 kavacahare mahIM nidhAya samaye parivrajyAM gRhNIyAH" / tacchrutvA bhagIratho gurvAjJAbhaGgabhiyA maunyasthAt / sagarazca taM bhagIrathaM siMhAsane samupavezya parayA mudA rAjye'bhyaSiJcat / tadAnImudyAnapAlakA abhyetya cakriNe bAhyodyAne samavasRtamajitaprabhuM zazaMsuH / tadA pautrarAjyAbhiSekeNA'jitasvAmyAgamanena ca cakriNo yathottaraM harSotkarSo'jani / sa cotthAya jagatpati natvA zakrastavairvanditvA svAmyAgamanazaMsibhyo'rdhatrayodazasuvarNakoTIrdadau / sAmantAdiparivRtazcakrI bhagIrathena samaM samavasaraNamAgatyottaradvAreNa pravizya dharmacakriNaM tri: pradakSiNIkRtya natvA purobhUya stutvA yathAsthAnamupavizya dharmadezanAM so'zrauSId / tataH punaH prabhuM natvA baddhAJjali:-'prasIda, me dIkSAM dehI'tyuktvA sthito dIkSArthaM bhgvtaa'nujnyaatH| tato bhagIratha utthAya bhagavantaM praNamya niSkramaNotsavAnantaraM tAtAya dIkSAM deyeti samprArthya tadanujJAto jagadguruM praNamya sagareNa saha nagarI gatvA siMhAsanAsInasya sagarasya dIkSAbhiSekaM kRtavAn / tatra sagaraM gandhakASAyyonmRjya, gozIrSacandanairupalipya, divyavAsasI paridhApya, devopanItairdivyAlaGkaraNairalaGkRtavAn / sagarazcA'thibhyo yathAkAmamarthaM pradAya sacchatracAmara: zibikAmAruhya toraNAdibhiralaGkRte nagare paurAdibhiH kRtAnekamaGgalo janairanvIyamAno jinasamIpamAgAt / tatra jinaM pradakSiNIkRtya praNamya ca bhagIrathopanItaM yativeSamupAdAya saGghasamakSaM svAmivAcanayA sAmAyikaM paThan caturyAmAM dIkSAmAdade / nRpa-sAmanta-mantriNazca bhavodvignAH sagareNa samaM pravavrajuH / tIrthakRcca tasya cakrimuneranuziSTimayIM dharmadezanAM vidhAya triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prathamapauruSyAM pUrNAyAmutthAya devacchandamalaJcakre / tato gaNadharaH svAmipAdapIThamadhyAsya dvitIyasyAM pauruSyAM pUrNAyAM dezanAM smaapyaamaas| tata: prabhustata: sthAnAdanyatra vihattuM prAcalat / bhagIrathAdyAzca nijaM nijaM sthAnaM yayuH / atha svAminA sArdhaM viharan sagaro dvAdazAGgAnyadhyeSTa / cAritramAtRkA: paJcasamitIstisro guptIzca samyagArAdhayAmAsa / svAmizuzrUSAmagnazca parISahaklezaM na viveda / saMyateSu sadA vinayaM cakre / evaM krameNa ghAtikarmakSayAt tasya kevalamutpannam / kevalotpatterArabhyo| viharato'jitasvAminaH parIvAre paJcanavatirgaNabhRtaH, munInAM lakSaM, sAdhvInAM triMzatsahasrayuglakSatrayaM, pUrviNAM saptatriMzacchatAni, sArdhacatuHzatA dvAdaza manaHparyayisahasrAH, avadhibhAjAM caturNavatizatI, utpannakevalAnAM dvAviMzatisahasrI, vAdalabdhimatAM sacatuHzatA dvAdazasahasrAH, sacatuHzatA viMzatirvaikriyalabdhimatsahasrAH, zrAvakANAM sahasradvayonA trilakSI, zrAvikANAM paJcacatvAriMzatsahasrAdhikA paJcalakSI cA'bhavan / tato dIkSAkalyANakAdekAGgone pUrvalakSe gate nirvANasamayaM jJAtvA sammetAdriM gataH prabhustamadhiruhya dvAsaptatipUrvalakSasaGkhyAyuH zramaNAnAM sahasreNa samaM pAdapopagamaM nAmA'nazanaM pratyapadyata / tata Asanakampato'vadhi prayujya jJAtaprabhunirvANasamayA indrAH sammetagirimupetya prabhuM pradakSiNIkRtye zuzrUSamANAstasthuH / ___ tata: pAdapopagamasya mAse pUrNe caitrasya zuklapaJcamyAM mRgaziraHsthite candre bAdare kAyayoge paryaGkastho bAdarau citta-vAgyogau nirudhya sUkSmeNa kAyayogena bAdaraM kAyayogaM rudhvA sUkSme kAyayoge sthitaH sUkSmau vAk-cittayogI nirurodha / sUkSmakriyaM dhyAnaM prapadya caturthe 6 ziSa.bhA-2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva - SaSThaH sargaH 73 zukladhyAne paJcalaghvakSaroccAramAtrakAlaM zailezIkaraNaM samAzritya kSINAvaziSTakarmA siddhAnantacatuSTaya RjunA pathA lokAgraM prApa / te'pi pAdapopagamasthitAH sahasraM munaya utpannakevalA ruddhayogAH zivaM yayuH / mahAmuniH sagaro'pi ca samudghAtaM kRtvA svAmiprAptaM padaM prApa / svAminirvANAcca nArakANAmapi kSaNaM sukhamajAyata / jagatpaterajitasya kaumAre'STAdaza pUrvalakSI, rAjye pUrvAGgasaMyutAstripaJcAzatpUrvalakSA:, vrate chadmasthabhAve dvAdazAbdI, kevale ca dvAdazAbdyA pUrvAGgeNa ca varjitaM pUrvalakSamagAt / tatazcarSabhanirvANAt sAgarANAM paJcAzatkoTilakSeSu gateSvajitaprabhornirvANamabhUt / atha zakraH svAmino'GgaM divyairjalaiH snapayitvA gozIrSacandanarasairanulipya vicitrairbhUSaNairbhUSitavAn / munyantarAGgANAM ca devAH snAnAdi kArayAmAsuH / tataH svAmidehaM divyazibikAmAropya purandaraH anyamunyaGgAni ca devAH zibikAmAropya gozIrSacandanaracitAM citAM ninyuH / tato'gnikumArAzcitAntaragniM cakruH / vAyukumArAca tamajvAlayan / zakrAdezena ca devA: karpUrAdIn ghRtakumbhAMzca zatazazcitAntaH paricikSipuH / asthIni vimucya svAmino'nyadhAtuSu dagdheSu meghakumArazcitAvahniM vyadhyApayan / tataH zakrezAnau dakSiNa-dakSiNetare svAmidaMSTre Urdhvasthe, camara-balI adhaH sthitaM, aparA~zca'pare indrA jagRhu: / anye devAzca kIkasAni vibhajya jagRhuH / tatastatratyaM sarvaM vidheyaM vidhAya nandIzvaraM samadhigamya zAzvatArhadaSTAhnikAM kRtvA nijanijasadanaM gatvA zakrA madhyesudharmaM mANavakAbhidheSu stambheSu vajramayavRttasamudgakAntarvinyasya tA jinadaMSTrA dadhire / tAzca daMSTrAH satataM gandhAdibhiH pUjayanti / tatprabhAvAcca teSAM vijayamaGgalamavyAhataM triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH 74 jAyate / tadevaM sagaracakricaritragarbhamajitanAthacaritaM zrotRsAmAjikAnAmaihikAmuSmikANi sukhAni pravitaratu // 6 // iti dvitIyaparvaNi ajitasvAmi-sagaradIkSA- nirvANavarNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 // iti kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati zAsanasamrAT - bAlabrahmacAri - zrIkadambagiritAladhvaja- rANakapura- kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAra samayajJa - zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi- prAkRtavizAradAcAryavarya zrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR - kaviratna zrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyaratna zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre dvitIyaparvaNi samAptam ajitasvAmi sagaracakravartipratibaddhaM dvitIyaM parva // 2 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // // zrInemi-vijJAna-kastUra- yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH / / triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH zrIsambhavajinAdi - zItalajinaparyanta-jinASTakacaritapratibaddhaM tRtIyaM parva prathamaH sargaH jitArisambhavaM naumi jitAriM sambhavaM jinam / senAjAtaM vinA senAM nityA'nityavivekadam // 1 // atha dhAtakIkhaNDe airAvatakSetre kSemapuryAM puryAM vipulavAhano nAma nRpo babhUva / sa ca prajApAlako nItijJa upAyacatuSTayapra guNapUjako nirabhimAnaH sarvajJabhakto deva - gurusevakaJzcA''sIt / tathA sadA svAdhyAyanirato dvAdazavidha zrAvakadharmaparipAlakaH saptakSetryAM draviNaprayoktA'rthikAmadaH zatrUnmUlakazca babhUva / tasmiMzca mahInAthe zAsati bhavitavyatAvazAd mahAdurbhikSamabhavat / tasmin kalpAntakalpe duSkAle caturvidhaM saGgha kSIyamANaM prekSya nRpo dadhyau - "mayeyaM sakalA dharitrI trAtavyA / paraM kiM karomi ? kAlo na svavaza: / tathA'pi saGghastrAtavya eva" / evaM cintayitvA sa sUdAn samAdizat-"ataH paraM saGghabhuktAvazeSamahaM bhokSye / matkRte kRtamannAdi vratinAM dAtavyam / zrAvakAzca pRthak siddhaudanena triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH bhojayitavyAH" / tatheti pratipadya te sUdAstathaiva nityaM vidadhuH / rAjA ca svayaM tadaikSiSTa / tathA svayameSaNIyakalpanIyaprAsukAni mahAmunInAM dadau / evaM sa mahAmanA yAvad durbhikSakAlaM sakalasaGghAya yathAvidhi bhojanAdi ddau| tena sarvasaGghasya vaiyAvRttyaM samAdhiM ca kurvatA nRpeNa tIrthakRnnAmakarmopArjitam / athaikadA sa candrazAlAntarniSaNNo nabhasi samantAdunnataM vAridaM dRSTavAn / sa ca vAridaH samutthitena mahatA samIraNenA'rkatUlamivodbhUya dizo dizamanIyata / evaM kSaNAd dRSTanaSTaM meghaM prekSya so'cintayat"saMsAre'nyadapi meghavat kSaNAd dRSTanaSTam / lokA hi yathAkAmamAcaranto gRhe vA bahirvA kAlavazagena sarpeNa dazyante, vidyutA nipAtyante, mataGgajena piSyante, jIrNaprAkArAdibhittyA vA vinipatya saMcUrNyante, vyAghrAdibhirbhakSyante, duzcikitsyena doSeNa gRhyante, turagAdinA vA pAtyante, caurAdinA vA kSurikAdinA hanyante vahninA dahyante, nadIpUrAdivegena kRSyante, vAtadoSeNa sarvAGgaM bhajyante, zleSmaNAss zliSyante, pittadoSeNa vilupyante, sannipAtena paribhUyante, lUtayA bhakSyante, anyena ca vividhena rogeNa kadarthyante / evaM sadA sannihitaiH kRtAntasya dUtairiva doSairanekazo jantavaH paJcatvamApyante / evaM satyapi mandamatirlokaH zAzvatammanyo jIvitataroH phalaM grahItuM na pravarttate / pitA putrAdikaM pAlyaM janaM ca nirantaraM cintayati, atRptazca kAmeSvantakAle pazcAttApaM karoti / dharmo mayA na cakre ityevaM manAgapi nA'nuzete / Adhi-vyAdhi-rAga-dveSAdiSu sadodyateSviha na kiJcana sukhAya / AH ! tathA'pi prANI na virajyati / sukhAbhAsavimUDhasya tasya kAlapAza Azu patati / tasmAt siddhAnnasya bhojanamivA'muSya nazvarasya zarIrasya phalaM dharmAcaraNam / tadadyA'nena zarIreNa nirvANasampadaM kretumeSo'hamutthAsye, rAjyaM cA''tmaje nidhAsye" / 76 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva - prathamaH sargaH 77 evaM nizcitya sa nRpo dvArapAlena vimalakIrti nAma sutamAjUhavat / tataH sa kumAro bhaktyA natvA baddhAJjaliravadat-"prasIda, mahatA'pi nidezena mAmanugRhANa / asau bAla iti zaGkAM mA kRthAH / yuSmAkaM yat kiJcana zalyAyate, tat sarvamahamutkhanAmi" / tato rAjovAca" vatsa ! eko bhavavAsa eva mamA'nizaM zalyAyate, taddharAbhAramuddhara, yathA''ttadIkSo'haM bhavavAsaM tyajAmi / tatastathA'stviti tenokte nRpaH svapANinA tamAdAya sarAjyAbhiSekamahotsavaM rAjye nidadhe / rAjA'pi ca vimalakIrtinA kRtadIkSAbhiSeko'dhiruhya zibikAM svayaMprabhaM nAma sUrimupetya sarvasAvadyapratyAkhyAnapurassaraM prAvrAjIt / tathA vidhivat parivrajyAM pratipAlyA''yuH kSapayitvA vihitAnazano mRtvA''nataM kalpaM prApat / itazca jambUdvIpe'pAgbharatArdhe zrAvastyAM nagaryAmikSvAkuvaMze yathArthanAmA jitArirnRpo babhUva / tasya ca rUpasampadA'nurUpA senAdevI mahiSI babhUva / tayA ca saha sa itarapuruSArthAbAdhayA rohiNyA candra iva yathAsukhamaraMsta / tadAnIM vipulavAhanajIvo nijamAyuH pUrayitvA''natAccyutvA phAlgunasya sitASTamyAM mRgaziraH sthite candre senAdevIkukSAvavAtarat / tadAnIM ca kSaNaM nArakANAmapi sukhaM trailokye mahAnudyotazcA'bhavat / rAtrizeSe zayAnayA senAdevyA ca mukhe pravizantazcaturdazamahAsvapnA dadRzire / tataH prabuddhayA devyA tadA'khya nRpa" strailokyavandyaste putro nUnaM bhavite - "tyAkhyat / indrAzcA''sanakampena jJAtvopetya ca senAdevIM namaskRtya 'svAmini ! etasyAmavasarpiNyAM tRtIyastIrthakarastava putro bhaviSyatI 'ti svapnArthamAhuH / sA ca tena muditA jAgratyeva nizAzeSamanaiSIt / araNiragnimiva ca mahAsAraM garbhaM babhAra / tato navasu mAseSu dineSvardhASTameSu ca mArgazuklacaturdazyAM mRgaziraHsthe candre prAcI triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH sUryamivA'zvalAJchanaM sutaM sukhaM suSuve / tadAnIM ca sarvatra sukhamudyotazcA'bhavat / grahAH svoccaM sthAnaM yayuH / dizaH praseduH vAyuH sukhaM vavau, gandhAmbuvRSTirabhavat divi dundubhirdadhvAna / 78 athA'dholokato bhogaGkarAdyA aSTau dikkumArikA, Urdhvalokzca meghaGkarAdyA aSTau, prAgrucakAcca nandottarAdayo'STau apAgrucakAt samahArAdayo'STau pratyagrucakAdilAdayo'STau udagrucakAdalambusAdyA aSTau vidicakatazcitrAdyAzcatasraH, rucakamadhyatazca rUpAdyAzcatastrazca dikkumAryo yathAkramaM sametya nAlacchedAdinopacarya prathamatIrthakaravatsUtigRhe'rhantaM tanmAtaraM ca zayyAyAmavasthApya maGgalAni gAyantyo'vatasthire / zakrazcA''sanakampato jJAtvA vihitayathocitopacAra: pAlakaM vimAnamadhiruhya nandIzvareNa tIrthakRgRhamAyayau / avasvApanikAdividhipUrvakaM svAminaM gRhItvA merumAgatyA'tipANDukambalAyAM zilAyAmAbhiyogikaiH sAmagryAM samAnItAyAM prathamatIrthakaravad yathAvidhi yathocitamAgatairanyaizcendrAdibhiH saha svAminaH snAtraM vidhAya so'stavIt / yathAvidhi svAminaM vastrA - 'laGkArAdibhUSitaM senAdevyAH pArzve muktvA'vasvApanikAdi saMhRtya yathApUrvaM prabho rakSAghoSaNAdi kRtvA dhAtrIkarmArthaM paJcA'psaraso dhAtrIH samAdizya nandIzvaramupetya zAzvatpratimASTAhnikotsavaM vidhAya sarvaiH saha nijaM sthAnaM jagAma / prAtazca jitAriNA putratvamApannasyA'rhato janmotsavazcakre / tasmin garbhasthe sarvatra zamabhavaditi tasya prabhoH 'zambhavaH' 'sambhava'zceti nAma cakre / prabhuzca paJcabhirdhAtrIbhirlAlyamAnaH, pitrA pAlyamAno bAlakrIDayA parijanAn pramodaM kurvan candramAH pradoSamiva zaizavamalaGghayat / caturdhanvazatottuGgaH, svarNavarNo, nisargasarvAGgasubhagaH, zaradA pArvaNacandravad yauvanenA'dhikaM zobhamAnaH pitrorAjJayA samahotsavaM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH natvA kRtAJjalayorbhaktyA stutvA ca prabhuM smaranto nijanijasthAna jagmuH / tRtIyaM parva-prathamaH sargaH 79 nRpakanyA: pariNIyodyAnAdiSu tAbhiH kariNIbhiH karIva reme / evaM prabhuH kaumAre paJcadaza pUrvalakSANi gamayAmAsa / atha jitArirbhavaniviNNaH sambhavasvAminaM rAjye nidhAya parivrajyAmAdAya svArthamasAdhayat / sambhavasvAmI ca rAjyamAdAya pRthivIM puSpadAmavad rarakSa / rAjye ca tatprabhAvAt prajAH sukhinyo'bhavan / rAjyaM zAsatazca tasya pUrvAGgacatuSTayasahitA catuzcatvAriMzatpUrvalakSI vyatikrAntA / tadAnIM ca jJAnatrayadharo bhagavAn bhavasvarUpaM dadhyau"saMsAre saviSabhojyavadApAtamadhuraM pariNAme'narthadaM viSayAsvAdasukham / mUDhaiH pAdazaucena sudhArasa iva durlabhaM prAptaM mAnuSatvaM viSayasevayA mudhA nirgmyte"| tadAnImeva cA''gatya lokAntikairdevaiH "svAmin ! tIrtha pravarttaye"ti vijJaptasteSu gateSu dIkSAdAnotsavotsukaH sAMvatsarikadAnaM dAtumArebhe svAmI / jRmbhakadevaizca svarNAdiSvAnIteSu sASTalakSAM svarNakoTIM dadAno vatsareNa koTizatatrayamaSTAzItikoTIrlakSAzItizca svarNasya dattavAn / ante ca vAsavaretya yathopacAraM yathAvidhi ca sambhavasvAmino dIkSAkalyANakasnAnaM vidadhe / narendrAdyairapi ca tasya pavitrairambubhiH snAtraM vidadhe / tato vastra-bhUSaNAdyalaGkRto bhagavAnAbhiyogikaivikRtAyAM siddhArthAkhyAyAM zibikAyAmindradattahasto'dhiruhya surA-'surAdibhiranvIyamAnaH zrAvastImadhyataH sahasrAmravaNaM prApa / zibikAta uttIrya mAlyA-'laGkaraNAdikaM parityajya mArgazIrSapUrNimAyAM mRgaziraHsthe candre divasasya pazcime bhAge kRtaSaSThatapA mUrdhnaH paJcabhirmuSTibhiH pUrvAjitAn klezAniva kezAnutpATayAmAsa / zakrazca tAn kezAn svakIyavasanAJcala AdAya kSIrode'kSipat / prabhuzca devAdiparSatsamakSaM 'sarvasAvadyayogaM pratyAkhyAmI'tyudIrayan cAritraM zizriye / tadaiva ca prabhozcaturthaM manaHparyAyajJAnamutpede / bhagavatA saha sahasraM pRthivIbhujo'pi tRNavad rAjyamutsRjya svayaM diikssaamaaddire| tataH zakrAdayo bhagavantaM dvitIyadine ca prabhustasyAmeva puryAM rAjJaH surendradattasya gRhe pAraNecchayA jagAma / sa cA'bhyutthAya prabhuM namaskRtya paramAnnamupAdAya gRhyatAmityabhASata / prabhuzca pANipAtreNa tadAdAya dAtuH kalyANakAraNaM prANamAtradhAraNaM pAraNaM cakAra / tadAnIM ca divi dundubhayo neduH / divyA vasudhArA apatan / puSpavRSTirgandhAmbuvRSTizcA'bhavat / prabhupAraNasthAne ca surendradatto maNipIThaM vidhAya trisandhyaM pUjayAmAsa / tataH sthAnAcca prabhuAmAdiSu viharan vividhAbhigrahodyato, dvAviMzatiM parISahAn sahamAnastriguptaH, paJcasamito, nirbhaya, ekAgradRSTizcaturdaza vatsarANi vihRtya sahasrAmravaNe sAlatarostale dvitIyazukladhyAnastha: pratimayA tasthau / dhyAnAntareNa ca tasya zuSkapatravad ghAtikarmacatuSTayamatruTyat / tatazca kArtike mAsi kRSNa pakSe mRgaziraHsthe candre kRtaSaSThasya svAmina: kevalajJAnamutpede / kampitAsanAH surAdayazca prabhoH kevalajJAnamahimAnaM kartuM tatra samAyayuH / tatazca devairnirmite samavasaraNe surakoTIparivRtaH prabhuH pUrvadvArA pravizya prAGmukho namastIrthAyeti vadan siMhAsanamalaJcakAra / evaM sarveSu surA-'surAdiSu yathAsthAnaM niviSTeSu zakro racitAJjalinamaskRtya prabhumastaut / tato vizvasyopacikIrSayA prabhurdezanAM vidadhe "asmin saMsAre sarvamapi vastvanityam / zarIriNAM sukhabuddhyA tatra mUrchA mudhA / sarvatazcA''patsvAgacchatsu jantavaH kaSTaM jIvanti / mantra-tantrAdInyapi na trANasamarthAni / jarA-mRtyvAdibhizca zarIriNo grasyante / bubudvaddhi zarIriNAM zarIrANi kSaNenaiva vipadyante / kRtAnto hyavizeSeNa sarvAn Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 tRtIyaM parva-prathamaH sargaH nRpAn raGkAdIMzca saMhartuM pravarttate / kAyo hi na kenA'pyupAyena nirapAya: kartuM zakyate / mahAbalA api mRtyostrAtuM na prabhavanti / yauvanamapi jarasA gRhyate / yauvane ca strIbhiH sevitA vArdhakye tyajyante / klezairapyupArjitaM dhaninAM dhanaM kSaNena nazyati / suhRdAdibhirapi samAgamAH sApagamAH / anityatAM dhyAyan mRtaM putramapi na zocati / nityamatizca bhittibhaGge'pi roditi / na kevalaM zarIrAdyevA'nityaM, kintu sacarAcarametadbhuvanamapi / tadevaM sarvamanityaM vidan dehI nityAya padAyaiva prayateta" / prabhordezanAmimAM zrutvA prabuddhA bahavo narA nAryazca dIkSAmAdadire / tadA prabhuzcAruprabhRtInAM gaNabhRtAM sthityutpAda-vyayAtmikAM tripadImupadideza / vyadhikazataM te gaNadharAzca tadanusArataH sacaturdazapUrvikA dvAdazAGgImasUtrayan / tatazca prabhurutthAya zakropanItaM cUrNamAdAya kSipannanuyoga-gaNAnujJAM teSAM dadau / punazca siMhAsanamadhyAsya teSAmanuziSTimayIM dharmadezanAM vidadhe / prathamapauruSyAM pUrNAyAM ca prabhurdezanaM vyasrAkSIt / tata utthAyottaradvAreNa nirgatya prabhurdevacchande vizazrAma / tatazcArurgaNadharAgraNI: prabhupAdapIThamadhyAsya saMzayacchidaM dezanAM vidhAya dvitIyasyAM pauruSyAM pUrNAyAM dezanAto vyaraMsIt / surAdayazca prabhuM natvA muditA nijanijasthAnaM yayuH / ___ tatra tIrthe ca trinetrastrimukha: zyAmaH SaDbAhurmayUravAhano dakSiNaiH karairnakuladhara-gadAbhRdabhayapradaiH mAtuliGga-nAgA-'kSisUtri-bhiryutastrimukho nAma yakSarAT, caturbhujA gauravarNA meSavAhanA dakSiNAbhyAM bAhubhyAM varadA-'kSasUtradharA vAmAbhyAM ca phaNyabhayadharA duritArizcotpannau zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / tatazca prabhustataH sthAnAccatustriMzadatizayAnvitaH sAdhubhiH parivArito'nyato vijhaar| viharatazca prabhoH parivAre vratinAM dve lakSe, vratinInAM trINi lakSANi SaTtriMzatsahasrANi ca, pUrvabhRtAM sArdhekaviMzatizatam, triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH avadhijJAninAM SaNNavatizatAni, caturthajJAninAM sArdhazatAdhikadvAdazasahasrANi, kevalajJAninAM paJcadazasahastrANi, jAtavaikriyalabdhInAM dvizatonaviMzatisahasrANi, vAdalabdhimatAM dvAdazasahasrANi, zrAvakANAM sahasrasaptakanyUnA trilakSI, zrAvikANAM ca saSaTtriMzatsahasrA SaDlakSI cA'bhavan / tathA kevalAdArabhya prabhuzcaturdazAbdyA catuHpUrvAGgayA ca varjitaM pUrvalakSaM vyaharata / ___ atha sarvajJo bhagavAn sambhavaprabhurAtmano mokSakAlaM jJAtvA saparicchadaH sammetazikharamAgatya munisahasreNa samaM pAdapopagamaM nAmA'nazanaM pratyapadyata / surendrAdayazca saparicchadAstatraitya bhaktita: prabhuM sevamAnAstasthuH / mAsAnte ca prabhuH sarvayoganirodhinI zailezI prapede / caitrasya sitapaJcamyAM candre mRgazira:sthe ca siddhAnantacatuSka: paramaM padaM prApa / sahasraM munayazca te tenaiva vidhinA tadeva paramaM padaM prApuH / tadevaM prabhoH kumArabhAve paJcadaza pUrvalakSAH, rAjye ca sapUrvAGgacatuSTayAzcatuzcatvAriMzat pUrvalakSAH, pravrajyAyAM ca catuSpUrvAGgavarjitaM pUrvalakSamagaman / evaM zrIsambhavaprabhoH SaSTipUrvalakSANyAyuH / sambhavaprabhonirvANaM cA'jitasvAminirvANAt sAgarANAM triMzatikoTilakSeSu gateSvAsIt / tata indrAdayaH sambhavajinapate: zarIrasaMskAramanyadapi ca yathocitaM vidhAya daMSTrAdIn vibhajyA''dAya svaM svaM sthAnamAgamyoccairmANavakastambhamUrti sthApayAmAsuH / tIrthezAnAM kiM vA nA'rcanIyam ? // 1 // iti tRtIyaparvaNi zrIsambhavasvAmicaritravarNanAtmaka: prathamaH sargaH // 1 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH zrIabhinandanajinacaritram sAMvariH saMvRtaH zrImAn siddhArthAkukSijo jinaH / vipannazaraNaM jIyAt siddhArthaH so'bhinandanaH // 1 // athA'smin jambUdvIpe maGgalAvatyAM vijaye ratnasaJcayAyAM puri mahAbalo nAma mahAbalo nRpo babhUva / sa cotsAhAdizaktimAnupAyacatuSTayajJo, jinavacanAzrito, dAnAdicaturvidhadharmaparAyaNo, dezaviratAvatuSyan vimalasUripAdAnte sarvavirativratamagrahIt / nindApUjayoranAkAro, grISmAtapa-zItAdiparISahAn sahamAna, ekAvalyAditapolIno viMzatisthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArjanaM kRtvA prapannAnazano mRtvA vijayAkhye vimAne mahaddhikaH suro'bhavat / itazca jambUdvIpe bharatakSetre'yodhyAnagaryAmikSvAkukulakSIrodacandramA: saMvaro nAma nRpo babhUva / guNagrAmasamagrasya tasya zIlAdiguNasampannA siddhArthA nAmnI mahiSI babhUva / tasyA eva kukSau vijaye vimAne trayastriMzatsAgaropamamAyuH pUrayitvA tatazcyutvA mahAbalajIvo vaizAkhazuklacaturthyAmabhIcinakSatre samavAtarat / tatrA'vatIrNe ca tasmin jagattraye'pi sukhamudyotazcA'bhavat / siddhArthA ca sukhasuptA rAtrerantime prahare mukhe pravizataH prasiddhAMzcaturdazamahAsvapnAn dadarza / nRpazca tasyAstAn svapnAn 84 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jJAtvA 'tribhuvanezvarastava putro bhavite'tyavocat / indro'pi ca sametya caturthastIrthanAthaste putro bhaviSyatIti svapnArthamuvAca / tata: pramuditA sA devI jAgratyeva tAM nizAmatyavAhayat / tasyAH sa garbhazca dine dine gUDhamavardhata / sA ca siddhArthA jagatsukhAlayaM taM garbha sukhenA'dhArayat / tato navasu mAseSu sArdhASTamadineSu cA'tIteSu mAghazukladvitIyAyAmabhIcisthe candre siddhArthA tejasA ravitulyaM svarNavarNaM plavagalAJchanaM putraM sukhena suSuve / atha SaTpaJcAzad dikkumAryaH svasvasthAnAdetya devyAH sUnozca yathocitaM sUtikarma vidadhuH / zakrazca saparivAra: pAlakamadhiruhya tatra sametya vimAnAduttIrya sUtikAgRhaM pravizya jinaM jinamAtaraM ca namaskRtavAn / devyA avasvApanI dattvA'rhatpratibimbaM nidhAya paJcadhA bhUtvA'rhantamAdAya merAvatipANDukambalAyAmaGkAropitajinaH zakraH siMhAsanamadhyAsya sarvairindrAdibhiH saha yathAvidhi snAtraM vicakre / vastrA-'laGkaraNAdibhirvibhUSya bhaktita: stutvA ca kSaNAd yathAvidhi svAmigRhametyA'vasvApanImahatpraticchandaM ca saMhRtya devyAH pArzve'rhantaM nidhAya svaM svaM dhAma yayuH / rAjJI rAjA ca prAtaH sUnormahAntaM janmotsavaM vidhAya "asmin garbhasthe kulaM rAjyaM purI cA'bhyanandad" iti tasyA'bhinandana iti nAmA'karot / prabhuzca zakrasaGkramitAM sudhAM svAGguSThAt piban, dhAtrIbhiH pAlyamAnaH krameNa vavRdhe / surA-'surakumAraiH saha bAlakrIDAM kurvan zaizavamatyavAhayat / krameNa yauvanaM prApya sArdhadhanvatrizatyucca, AjAnubhujaH, sarvasAmudrikalakSaNopetaH, karmaNo'vazyabhoktavyatayA pitRbhyAM prArthito rAjaputrI: pariNIya krIDodyAnAdiSu tArAbhizcandramA iva samaM tAbhI ramAbhI reme / itthaM ca janmataH saukhyamagnaH sArdha pUrvalakSadvAdazakaM gamayAmAsa / tataH saMvaro'nunIyA'bhinandanavibhuM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 tRtIyaM parva-dvitIyaH sargaH rAjye nidhAya pravrajyAmAdade / svAmI ca lIlayA'vanI pAlayan sArdhAnaSTAGgasaMyutAn SaTtriMzataM pUrvalakSAn ninAya / tato dIkSAM jighRkSurlokAntikairdevaistIrthaM pravarttayeti prArthitaH zakrAdiSTakuberapreritajRmbhakadevaiH pUritena draviNena vArSikadAnaM vidhAya vAsavaiH kRtadIkSAbhiSekaH sarvAlaGkArabhUSitaH zibikAmArohat / sahasrAmravaNamAgatyottIrya bhUSaNAdikaM tyaktvA ca skandhasthApitavAsavadattadevadUSyo mAghazukladvAdazyAmabhIcisthe candre'parAhne kRtaSaSThaH paJcabhirmuSTimiH kezAnuddadhe / zakrazca tadAdAya kSIrAbdhAvakSipat / svAmI ca sAmAyikaM paThan cAritraM pratipede / tadAnImeva ca prabhozcaturthaM jJAnamutpede / sahasraM nRpAzca rAjyamamaGgalavat tyaktvA svAminA sAdha pravrajyAM jagRhuH / zakrAdayazca prabhuM natvA saparicchadAH svaM svaM dhAma yayuH / dvitIye'hni ca svAmI sAketapure indradattanRpasadmani paramAnnena pAraNaM cakAra / devAdayazca muditAstaddAnaM prazazaMsuH / prabhuzcA'nyatra vijahAra / indradattazca svAmipAdasthAne pUjayituM ratnapIThaM vyaghAt / tataH svAmI vividhAbhigrahodyata: parISahAn sahamAno'STAdaza varSANi yAvad vijahAra / ekadA ca sahastrAmravaNamAgatya kRtaSaSThaH priyAlataroradhaH pratimayA'sthAt / tatazca dvitIyazukladhyAnAnte ghAtikarmakSaye sati pauSazuklacaturdazyAmabhIcisthe candre prabhoramalaM kevalamutpannam / indrAdibhizcA''gatya vihite samavasaraNe devaiH saJcAryamANeSu svarNAbjeSu pAdanyAsaM kurvan prAradvArA samavasaraNaM prAvizat svAmI / caityavRkSaM pradakSiNIkRtya namastIrthAyeti vadan devacchandasya madhyataH prAGmukhaH siMhAsanamalaGkRtya sasurAsurAdicaturvidhasaGkeSu yathAsthAnamupaviSTeSu bhagavantaM namaskRtya zakro racitAJjaliH stutavAn / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatazca svAmI gambhIrayA girA dezanAM vidadhe-"vipadAspade'smin saMsAre pitrAdayaH kepi na zaraNam / indrAdayo'pi yatra mRtyuvazaM yAnti, tatra zarIriNAM kaH zaraNyaH ? jantuhi pitrAdibhirarakSita: karmaNA yamasadmani nIyate / mUDhabuddhaya eva svakarmabhirnIyamAnAn svajanAn zocanti / AtmAnaM tu tairneSyamANaM na zocanti / mRtyuhyepratIkAraH, dharmo'pi zubhAM gatiM dadAno na maraNaM prati prbhvti| tasmAt pravrajyAlakSaNopAyamAdAya zAzvatasukhAya caturthapuruSArthAya yatitavyam" / tayA dezanayA ca prabuddhA bahavo narA nAryazca prvvrjuH| tato vibhurvajranAbhAdInAM SoDazAdhikazatagaNadharANAmanuyoga-gaNAnujJe yathAvidhi dattvA'nuziSTimayIM dharmadezanAM vidhAya sthityutpAdavyayAtmikAM tripadI jagau / te ca gaNadharAH tripadyanusAreNa dvAdazAGgI jagranthuH / tataH prabhuH pauruSyAM pUrNAyAM dezanAM visRjya rAjAnItaM bali kSiptvotthAya madhyaprAkAramupetyezAnadiksthe devacchande samupAvizat / vajranAbho gaNadharazca svAmyavipIThastho dvitIyasyAM pauruSyAM vyatItAyAM dezanAM vyasRjat / surAdayazcA'rhantaM namaskRtya svaM svaM sthAnaM yayuH / ___ tatra tIrthe ca samutpanne zyAmavarNo gajavAhano dakSiNAbhyAM bAhubhyAM mAtuliGgA-'kSisUtre vAmAbhyAM ca nakulA-'Gkuzau dhArayan yakSezvaraH, zyAmavarNA'mbujAsanA dakSiNAbhyAM hastAbhyAM varada-pAzau vAmAbhyAM ca nAgA-'Gkuzau dhArayantI kAlikAdevI ca zAsanadevate prabhoH sadA sannihite abhUtAm / ____ tatazcatustrizadatizayAnvito grAmAdiSu jantUn bodhayan prabhurvijahAra / tadAnIM ca viharata: prabhoH parIvAre sAdhutrilakSI, triMzatsahasrayuk sAdhvISaDlakSI, avadhijJAninAmaSTanavatiH zatAni, pUrvavidAM sAdhaM sahasraM, mana:paryayiNAmekAdaza sahasrANi sapaJcAzat SaTzatI ca, kevalajJAninAM caturdaza sahasrANi, vaikriyalabdhimatAmekonaviMzatiH Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 tRtIyaM parva-dvitIyaH sargaH sahasrA, vAdalabdhimatAmekAdaza sahasrANi, zrAvakANAmaSTAzItisahastrayug lakSadvayaM, zrAvikANAM saptaviMzatisahasrayuk paJcalakSI caa'jaaynt| ____ atha kevalAdaSTAGgyA'STAdazAbdyone pUrvalakSe gate prabhunirvANakAlaM jJAtvA sammetAdrimupetya munisahasreNa samaM prapannAnazanaH surendrAdibhiH sevyamAno mAsaM sthitavAn / bhavopagrAhikarmabhicchailezIdhyAnamAsthAya siddhAnantacatuSko vaizAkhamAsasya sitASTamyAM puSyasthe candre munisahasreNa samaM paramaM padaM praap| tadevaM prabhorabhinandanasya kaumAre sArdhadvAdaza pUrvalakSAH, rAjye'STAGgayutAni sArdhaSaTtriMzad lakSANi, pravrajyAyAmaSTAGgonaM pUrvalakSamagaman / tadevaM prabhoH paJcAzat pUrvalakSANi yAvadAyurabhavat / sambhavasvAminirvANAcca dazasu sAgaropamakoTilakSeSu vyatIteSu bhagavato'bhinandanasya nirvANamabhUt / zakrAdayazca svAmino vratinAmapi cA'GgasaMskAraM vidhAya pUjanAya daMSTrAdi gRhItvA nandIzvarAntaH zAzvatArhatpratimASTAhnikAM kRtvA svaM svaM dhAma jagmuH // 2 // iti tRtIyaparvaNi zrIabhinandanasvAmicaritavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 // tRtIyaH sargaH zrIsumatisvAmicaritram nandanaH sarvasattvAnAM maGgalAmeghayoriva / sumatiM vitaran jIyAt sumatyAkhyo jinezvaraH // 1 // athA'traiva jambUdvIpe prAgvideheSu puSkalAvatyAM vijaye'tisundare zaGkhapure pure vijayI vijayaseno nAma nRpo babhUva / sa cendulekhayeva sudarzanayA sudarzanAnAmnyA priyayA saha ratyA kAma iva ramamANa: kAlaM ninAya / ekadA sarvo'pi nAgarajanaH saparIvAraH kasmiMzcidutsave samAgate udyAnaM yayau / sudarzanA'pi hastinImAruhya tatra gatA / aSTabhirvadhUbhirupAsyamAnAM kAmapi striyaM dRSTvA citte bhRzaM vismitA "keyam ? pAripArzvikyazcaitasyAH kA" iti jJAtuM kaJcukinaM samAdizat / kaJcukyapi tat pRSTvA sametya vyajijJapat-"iyaM zreSThino nandiSeNasya preyasI sulakSaNA, tasyAzca dvau putrau, tayoH pratyeka catasro vadhvaH, tAbhirupAsyate sA" / tacchrutvA sA sudarzanA'cintayat-"dhanyeyaM, yA putramukhamIkSate, vadhUbhizca sevyate / sUnusnuSAvirahitAM mAmapuNyAM dhik / yoSito hi tanayaM vinA'toyA nadya iva nindanIyAH zocanIyAce''ti / evaM bahu vicintya mlAnamukhI sA sudarzanA sakhedA nijaM sadanametya priyasakhIvisRjya zayanIye muktani:zvAsA papAta / bhojanAdikamapi tyaktvA zUnyamanaskA tasthau / parivAramukhAcca tAM tathAvasthitAM zrutvA nRpa upetya premapUrNayA girA khedakAraNaM pprcch| tato niHzvasya 7riSa.bhA-2 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 90 tRtIyaM parva-tRtIyaH sargaH sudarzanA'vocat-"putraM vinA sarvasaukhyAni vRthA, putrahInAnasmAn dhik, nA'nyat kimapi khedakAraNam" / ___ tacchrutvA nRpa uvAca-"devi ! dhIrA bhava, devatArAdhanena tava manorathaM puuryissye"| evaM rAjJImAzvAsya nijadhAmato nirgatya kRtazauca: zuciveSa: kuladevyA niketanaM gatvA devatAM pUjayitvA''putralAbhaM tyaktAnnapAnavRttirdRDhanizcaya upAvizat / tataH SaSThe upavAse prasannA devatA pratyakSIbhUya 'varaM vRNu' iti vyAjahAra / tato rAjA'pi natvA, 'sarvapuruSotkRSTaM putraM me dehI'tyabravIt / devI ca 'divaH suravarazcyutvA tava sUnurbhaviSyatI'ti varaM dattvA tirodadhe / sudarzanA ca tat sarva varapradAnaM devyA nRpAjjJAtvA'tyantaM mumude / athA'nyadA RtusnAtAyAH sudarzanAyAH kukSau divo maharddhiko devazcyutvA'vAtarat / tatastayA rAtrau suptayA svapne mukhe pravizan siMho dRSTaH / tena ca prabuddhA bhItabhItA satvaraM zayyAta utthAya rAjJe tanniveditavatI / rAjA ca tacchrutvA-"siMha iva vikramI tava putro bhaviSyatI"ti svapnArthamuvAca / tato rAjJI tacchrutvA hRSTamAnasA jAgratI zubhakathAparA rAtrizeSa ninAya / kramazaH samutpannAn 'sarvadehinAmabhayaM dadAmi, purAdiSvamArimudghoSayitumicchAmi, aSTAhnikA nikhilAyataneSu cikIrSAmI'ti dohadAn rAje zazaMsa / rAjA ca tadabhinandya sadyo bhItAnAmabhayamamAriM ca DiNDimavAdana-pUrvakamAghoSayAmAsa / praticaityamaSTAhnikotsavAMzcoccaizcakAra / tairdohadaizca hRSTA devI pUNe samaye vallI phalamiva putraratnamasUta / rAjA ca tato'tyantaM mudito'thibhyo yathAkAmamarthaM dadau / rAjJA paurairapi ca mhotsvshckre| svapnAnusAreNa ca kumArasya "puruSasiMha" iti nAma cakre / kumArazca sa dhAtrIbhiAlyamAnaH kramAd vardhamAna: sakalA: kalA jagrAha / yauvanaM prAptazcA'STau nRpakanyA: pariNIya tAbhI ramamANo vaiSayikaM sukhamanvabhUt / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH anyadA ca krIDitumudyAnaM gataH sa samavasRtaM vinayanandanasUrimapazyat / tamavalokya vismito dadhyau "vezyAyAH sAmIpye satItvasya pAlanamiva yauvane'muSya vratadhAraNamAzcaryam / tadadyA'yaM diSTyA puNyadRSTaH" / evaM vicintya satvaramupasRtya muni vanditvA muninA dharmalAbhAziSA'bhinandito bhUyastaM natvA'pRcchat-"navayauvane'pi vratadharazcitrIyase / atra saMsAre na kiJcana sAraM manye, yato bhavAdRzAstatparihArAya prayatante / tato mamA'pi saMsArataraNopAyaM samAdiza, mAmapi svena pathA naya" / tacchrutvA sUriruvAca "yauvanAdIni madasthAnAni na zAntaye / saMsArasindhutaraNe yatidharmo dRDhaM yAnapAtraM bhagavadbhiH samAmnAtaH / sa ca dharmaH saMyama-sUnRta-zauca-brahmA-''kiJcanya-tapa:-kSAnti-mArdavajUtA-muktimedA dRzavidhaH / tatra prANAtipAtavyAvRttiH saMyamaH / mRSAvAdaparihAraH sUnRtam / adattAdAnavarjanAt saMyamasaMzuddhiH zaucam / upasthasaMyamo navaguptisamanvito brahma / zarIrAdAvapi nirmamatvamakiJcanatA / anazanamUnodaratA vRttisakSepo rasatyAgastanuklezo lInateti ca bahistapaH, prAyazcittaM vaiyAvRttyaM svAdhyAyo vinayo vyutsargaH zubhadhyAnamiti cA''bhyantaraM tapaH / zaktAvazaktau vA krodhanigrahAt sahanaM kSAntiH / mAnanirjayAd madadoSaparihAro mArdavam / mAyAjayAd vAg-mana:-kAyairavakratarjutA / bAhyAbhyantaravastuSu tRSNAvicchedo muktiH / evaM ca dazavidho dharmo jagati punnyairvaapyte"| tacchrutvA puruSasiMhaH savinayamuvAca "raGkasya nidhAnamivA'yaM dharmaH sAdhu darzitaH / kintu gRhasthairayaM dharmo'nuSThAtuM na zakyate / tanme dharmarAjarAjadhAnI pravrajyAM prayaccha, bhavavAsAdudvigno'ham" / tataH sUriruvAca-"puNyasampadAM sAdhakastava manorathaH sAdhuH / tvaM vratabhArasya yogyo'si, tvatsamIhitaM dAsyAmaH / kintu gatvA pitarAvApRcchasva, yatastAveva nRNAM jagati prathamato gurU" || Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 tRtIyaM parva-tRtIyaH sargaH 91 tataH sa gatvA pitarau praNamya kRtAJjali:-"mAM vratAyA'nujAnIthA''mityuccairvyajijJapat / tacchrutvA pitarAvUcatuH-"vatsa ! pravrajyA yuktA, kintu paJcamahAvratabhAro'tidurvahaH / svadehe'pi nirmamatvaM, rAtribhojanAd viratiH, dvicatvAriMzatA doSairmuktasya piNDasya bhojanaM, nityodyuktatvaM, nirmamatvam, AkiJcanyaM, guNatatparatA, sarvadA samitipaJcakasya guptitrayasya ca dhAraNaM, yathAvidhi mAsAdika pratimAvidhAnaM, dravyAdyanusAreNA'bhigrahAH, yAvajjIvitamasnAnaM bhUzayyA kezaluJcanaM zarIrasyA'pratikarma ca, gurukule sadA vAsaH, parISahopasargANAM sAnumodanaM sahanam, aSTAdazAnAM zIlAGgasahasrANAM dhAraNaM caite pravrajyAyAmupAttAyAM nirantaraM carvaNIyA lohacaNakAH / gRhItAyAH pravrajyAyA AjanmA'pi pAlanaM mahat sattvaM, mahaddhairya, mahatI buddhirmahad balam" / kumAro'pi tadAkovAca-"pUjyapAdA yadabhASiSata, evametat / kintu yadiha dRzyate, sa bhavavAsasamutthAnAM kaSTAnAM zatatamo'pyaMzaH kimu ? tAvad durvacA duHzravaNAzca narakavedanA dare tiSThanta, ihA'pi loke'kRtAgasAmapi bandhanacchedAdikaM, vyAdhayo viyoga-parAbhavau guptivAsAdyAzca duHsahA:" / tenaivamuktau pitarau sAdhu sAdhviti vAdinau muditau vratAdAnAya tamanumenAte / ___tataH sapramodaM pitrA kRtaniSkramaNotsavo dIkSArthI sa munimupagamya puruSasiMhaH sAmAyikamudIrayan pravrajyAmAdade / tathA pramAdaparihAreNa pravrajyAM dRDhaM pAlayAmAsa / viMzatisthAnakAnAM ca katipayaiH sthAnakaiH sa tIrthakRnnAmakarmA'rjayAmAsa / ciraM ca vihRtyA'nazanena kAlaM kRtvA vaijayante vimAne maharddhiko'maro'bhavat / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH saha mahendrasya paulomyeva bhogAnupabhuJjAnasyA'kSayA prItirabhavat / tasyAzca maGgalAdevyAH kukSau zrAvaNazukladvitIyAyAM maghAsthe candre puruSasiMhajIvastrayastriMzatsAgaropamamAyuH pUrayitvA vaijayantavimAnAccyutvA'vAtarat / tadAnIM ca sA rAtrau suptA svapne gajAdIMzcaturdaza mahAsvapnAn dadarza / medinI nidhAnamiva nigUDhaM garbhaM dadhAra ca / atha kazcidADhyastasyA nagaryA vaNijyayA sahagbhAryAdvayayuto dUradezAntaraM yayau / tasya ca mArgasthasyaivaikasyAM patnyAM putro'bhavat / sa ca putro dvAbhyAmapi patnIbhyAM nirvizeSamavaya'ta / kramAcca sa dhanamarjayitvA dezAntarAt parAvarttamAno mArga eva vipede / tasya ca dve api bhArye zokasantapte agnisaMskAraM vidhAyaudaihikaM cakrAte / anantaraM ca putro vittaM ca madIye iti bhASiNI putrajananyA sahA'nyA mAyinI kalahAyamAnA'yodhyAmIyatuH / tatra ca svA-'nyakulayordharmAdhikaraNe'pi cobhe jagmatuH / kintu tayovivAdo na manAgapi chinnaH / tataste parasparaM vivadantyau nRpamupatasthAte / rAjJA ca sabhAyAmupavezya vivAdakAraNaM pRSTe / ___ tato vimAtoce-"sakale pure vAdo'yamAkhyAtaH / kintu ko'pyenaM nA'cchidat / tato bhavantamupasthitA'smi / ayaM tanayo mamauraso mama sahag, mayA vardhitaH, vittaM caitad mama / yato yasyAH putrastasyA dhnaadikm"| putramAtovAca "putro'sau me, dhanaM ca mama, sapatnI me'napatyA lobhena klhaayte| tad nirNetuM ceSTasva, vivAdastvayyeva tiSThate" / ___ tato dvAbhyAM vijJapto nRpo jagAda-"dve apyete sadRzyau, eSa putrazca dvayoH sadRzaH / bAlazcA'sau kA mAtA vimAtA veti vaktumapi na jAnAti, tadadya vivAdo dunirNayaH / itthaM rAjJo madhyAhro jajJe / tata: pAriSadyAzca-"SaDbhirmAsairapi vivAdo'smAbhirnA'bhedi / idAnIM ca nityakRtyAnAM kSaNo mA'tivarttatAmiti svAminA kSaNAntare'yaM itazca jambUdvIpe bharatakSetre vinItAyAM nagaryAmikSvAkuvaMze megho nAma nRpo babhUva / tasya ca maGgalAspadabhUtayA maGgalAkhyayA mahiSyA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva - tRtIyaH sargaH 93 vivAdo vicAryaH punaH" ityavocan / rAjA'pyevamastviti nigadya sabhAM visRjyA'ntaHpuraM yyau| tatra ca maGgalAdevI rAjJastayorvivAdavRttAntaM jJAtvA "strINAM vivAdo nirNetuM strIbhireva yujyate, tadahaM tayorvivAdacchedanaM kariSyAmi', evamuktavatI / tataH sA savismayena rAjJA samaM parSadamAgatya tayoH pUrvapakSamuttarapakSaM kathitaM vicAryA'vocat-"mamodare jJAnatrayadharastIrthakaro'sti tasmin prasUte sati amuSyA'zokatarostale nirNayaM dAsyati / tasmAt tAvadubhe api pratIkSethAm' / tato vimAtA 'om' ityUce / "mAtA tvahaM na pratIkSituM kSamA, bhavatI sarvajJamAtA'dyaiva nirNayaM karotu / svamAtmajaM neyatkAlaM sapatnIsAt kariSyAmi / tato maGgalAdevyuvAca"kAlakSepAsahatvenA'syA evA'yaM sutaH / vimAtA hi kAlaharaNaM sahate, na tu jananI / tatastava putro'yaM gRhANa, svagRhaM vraja" / garbhaprabhAvAd devyaivaM nirNaye vihite sA pariSad visiSmiye / atha devyA bAdhAmajanayan garbhaH zuklapakSe zazIva krameNa vvRdhe| tato navasu mAseSu sArdhASTamadineSu cA'tIteSu vaizAkhazuklASTamyAM maghAsthe candre maGgalAdevI suvarNavarNaM krauJcAGkaM sUnuM sukhena suSuve / tato dikkumAryastatraitya yathAvidhi sUtikarma cakruH / zakrazca maGgalAtalpAt prabhuM sumeruM nItvA yathocitaM yathAvidhi ca tatrendrAdibhiH saha snAtraM vidhAyA'nulipya vastrA - 'laGkaraNAdibhiH pUjayitvA''rAtrikaM prottArya bhaktyA'stavIt / tata Agatya maGgalAsvAminIpArzve muktvA ca svaM dhAma jagAma zakraH / pitA prabhorgarbhasthe'smin jananyA sumatibhAvAt sumatiriti tasya nAmA'karot / zakrAdiSTAbhirdhAtrIbhirlAlyamAnaH prabhuH zaizavamatItya dhanuHzatatrayottuGga AjAnubAhuyauvanaM prapannaH karmaNo'vazya bhoktavyatayA pitroruparodhAcca nRpakanyAH paryaNaiSIt / janmato dazasu pUrvalakSeSu 94 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH gateSu nRpeNa rAjye nivezita: sadvAdazAGgikAnekonatriMzataM pUrvalakSAnanaiSIt prabhuH / tataH svayaMbuddho lokAntikAmaraizca bodhito dIkSecchurvArSikaM dAnaM pradAya zakrAdibhiH kRtadIkSAbhiSeko'bhayaGkarAM zibikAmAruhya sahasrAmravaNaM prApya vaizAkhasitanavamyAM maghAsu pUrvAhNe kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM prAvrAjIt / tadAnImeva ca prabhozcaturthaM jJAnamutpannam / dvitIye dine ca vijayapure padmanRpasya sadane paramAnnena pAraNaM vidadhe / tatra ca devairvasudhArAdIni paJcAdbhutadivyAni cakrire, padmazcA'rcAyai ratnapIThaM niramAt / tataH prabhurvividhAbhigrahaparaH parISahAn sahamAno viMzati varSANi mahIM vijahAra / *** athA'nyadA grAma - purAdiSu viharan prabhurdIkSAgrahaNasthAnaM sahastrApravaNaM samAgataH / tatra ca dhyAnasthasya tasyA'pUrvakaraNAt kSapakazreNyArUDhasya ghAtikarmANi tutruTuH / caitrazuklaikAdazyAM maghAsthe candre ca kRtaSaSThasya prabhoH kevalamutpede / tato devairvikRte samavasaraNe prAgdvArA pravizya caityavRkSaM pradakSiNIkRtya 'tIrthAya nama' ityuktvA prAGmukhaH siMhAsanamadhyAsta / devA 'surAdayazcA'pi yathAsthAnamupavivizuH / tataH zakre bhaktitaH stutvA virate sumatiprabhurdezanAM dadau -"zarIriNA jJAnavatA svakAryamUDhena na sthAtavyam / zarIrAdisatkArazca parakAryaM, na svakAryam / jantureka evotpadyate, vipadyate, bhavAntaropArjitAni karmANyanubhavati ca / ekena copArjitaM dhanamanyairbhujyate / sa tveka eva narake svakarmabhiH klizyate / eka eva ca bhave karmavazago bhramati / yathA hi bAndhavAdayo na janto: sahAyAstathA zarIramapi, taddhi na pUrvabhavata AyAti, na vA parabhavaM yAti / dharmA'dharmAvapi mokSe na sahAyau / yata eka eva mokSamAdatte, na tatra kasyA'pi sambandhasya sambhavaH / bhavasambandhiduHkhaM mokSasukhaM caika Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH __tadevaM sumatiprabhoH kaumAre daza pUrvalakSAH, rAjye sadvAdazAGgikA pUrvalakSakonatriMzad, vrate dvAdazAGganyUnaM pUrvalakSaM gatAni / tadevaM militvA catvAriMzatpUrvalakSAH prabhorAyuH / abhinandanasvAminirvANAcca sAgarANAM navasu koTilakSeSu gateSu sumatisvAminirvRtirabhUt / indrAzca sumatiprabhoH sahasrANAM munipuGgavAnAM cA'gnisaMskArAdi vidhivad vidhAya nandIzvare'STAhnikAM ca kRtvA punaH svadhAma jagmuH // 3 // iti tRtIyaparvaNi zrIsumatisvAmicaritavarNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 // tRtIyaM parva-tRtIyaH sargaH eva bhuGkte / yathA caikastaran sindhupAraM vrajati, na tu baddhapANipAdAdiH / tathA dhana-dArAdiparigraharahita eva bhavaM tarati / tasmAt sAMsArikasambandhaM vihAyaikAkinaiva mokSAya ytitvym"| itthaM prabhordezanAM zrutvA prabuddhA bahavo narA nAryazca saGgaM vihAya vratamAdadire / camarAdyAH zataM gaNabhRtazca prabhostripadIM prApya dvAdazAGgImasUtrayan / tataH prathamapauruSyAM vyatItAyAM prabhurdezanAM vyasRjat / gaNadharazca dezanAM dadad dvitIyapauruSyante virato babhUva / tato'rhantaM natvA surAdayaH sarve svaM svaM sthAnaM yyuH| tattIrthe ca samutpanne zvetAGgo garuDavAhano dakSiNAbhyAM bAhubhyAM vara-zaktI bibhrANo vAmAbhyAM ca gadA-pAzau dhArayan tumbururnAma yakSaH, svarNakAntiH padmavAhanA dakSiNau bAhU varada-pAzinau vAmau ca mAtuliGgA-'Gkazadharau dadhAnA mahAkAlI ca zAsanadevate prabhoH sadA sannihite abhUtAm / prabhuzca paJcatriMzatA vacanAtizayai rAjito bhavyabhavino bodhayan mahIM vijahAra / tasya ca prabhoviharamANasya parIvAre sAdhUnAM trINi lakSANi vizatisahasrANi ca, sAdhvInAM satriMzatsahastrikA paJcalakSI, pUrviNAM sacatuHzate dve sahasre, avadhijJAninAmekAdaza sahasrANi, mana:paryayiNAmayutaM sArdhA catuHzatI, kevalinAM trayodaza sahasrANi, jAtavaikriyalabdhInAmaSTAdaza sahasrANi catuHzatI ca, vAdalabdhimatAmayutaM sArdhA catuHzatI, zrAvakANAM saikAzItisahasrakaM lakSadvayaM, zrAvikANAM paJca lakSANi SoDaza sahasrANi caa'bhvn| tathA sumatiprabhuH kevalotpatterArabhya dvAdazAGgayA viMzatyabdayA ca rahitaM pUrvalakSaM vijahAra / tataH svamokSakAlaM jJAtvA sammetAdrimAgatya munisahasreNa samamanazanaM prapadya mAsAnte kSINabhavopagrAhikarmA siddhAnantacatuSka: zaileSIdhyAnamAsthitazcaitrazuklanavamyAM punarvasugate candre tairmunibhiH samamavyayaM padaM prapede prabhuH / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH zrIpadmaprabhasvAmicaritram padmaprabhaH padmakAntiH susImA-dharayoH sutaH / asmAdasArasaMsArAd mocakaH zreyase jinaH // 1 // atheha dhAtakIkhaNDadvIpe prAgvideheSu vatsAkhye vijaye susImAkhyAyAM puryAM dviSadbhiraparAjito'parAjitanAmA guNadha jitendriyo nRpo babhUva / ekadA ca so'rhatparAyaNazcintayAmAsa"rUpa- sampadAdIni zarIriNAM dustyajAni, durdazo mRto vaibhistya - jyate / teSu ca snehaM kurvan svArthAd bhrazyati / aho ! dhig mandamatijanam / tataH pauruSamAlambyaitAn tyajAmi " / evaM suciraM vicintya dhArAdhirUDhavairAgyo rAjyaM putrAya pradAya pihitAstravasUrimupetya parivrajyAmupAdade saH / ciraM yathAvidhi vrataM pAlayitvA viMzatisthAnakebhyaH katipayaiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArNya zubhadhyAnaparaH svamAyuH kSapayitvA navame graiveyake maharddhiramaro'bhavat / itazca jambUdvIpe bharate vatsadezamaNDane sarvasampanne kauzAmbInagare'khaNDitAjJo guNarAziH parAkramI dharo nAma bhUbhRd babhUva / tasya ca satIziromaNiH sarvAGgamanoharA guNasampannA susImAnAmnI palyAsIt / tasyAH kukSau mAghakRSNaSaSTyAM citrAsthe candre graiveyakAdeka triMzatsAgaropamamAyuH pUrayitvA cyutvA'parAjitajIvo'vatAra / tadA ca susImA mukhe pravizatazcaturdaza mahAsvapnAMstIrthakRjjanmasUcakAn 98 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH dRSTavatI / kramAcca tasmin garbhe vardhamAne devyAH padmazayyAsu dohado nRpeNa tatkSaNaM paryapUri / tato navasu mAseSu sArdhASTamadineSu ca vyatIteSu susImA kArtikakRSNadvAdazyAM citrAsthe candre padmavarNaM padmacihnaM sutamasUta | dikkumAryazca tadAnImetya sUtikarma cakruH / zakrazcaitya prabhuM sumeruM nItvA tatra sarvairindrAdibhiH saha yathAvidhi snAtrAdi vidhAya bhaktitaH stutvA drutamAdAya punaH susImApArzve mumoca / atha prabhuH paJcabhirdhAtrIbhirlAlyamAnaH surakumAraiH saha krIDan prathamaM vayo'tItya krameNa dvitIyaM vayaH prapannaH sArdhadhanvadvizatyuccaH pitroruparodhAllokAnuvarttanAcca dAraparigrahaM cakre / prabhurjanmato'rdhASTameSu pUrvalakSeSu gateSu pituranurodhAd rAjyabhAramupAdade / tatra prajAH pAlayan pUrvalakSaikaviMzatiM SoDazapUrvAGgANi cA'tItya lokAntikAmaraiH prArthito dIkSecchurvArSikadAnaM dadau / tataH prabhurdevendrAdibhirvihitadIkSAbhiSekaH zibikAM nirvRtikarAkhyAmAruhya sahastrAmravaNaM prAptavAn / tatra ca kRtaSaSThaH kArtikakRSNatrayodazyAM citrAsthe candre nRpasahasreNa samaM prAvrAjIt / dvitIyadivase brahmasthale somadevanRpagRhe paramAnnena pAraNaM cakAra / devAzca tatra paJca divyAni cakruH / nRpazca prabhupAdasthAne ratnapIThamakarot / *** tataH prabhuH SaNmAsAn chadmastho vihatya bhUyaH sahastrAmravaNaM prApto vaTatarostale SaSThena pratimAsthastasthau / tena ca vinaSTe ghAtikarmaNi caitrapUrNimAyAM citrAsthe candre prabhoramalaM kevalamutpannam / tato devaiH kRte samavasaraNe yathAvidhi ratnasiMhAsanamadhyAsya zakreNa bhaktyA stuto bhagavAn dharmadezanAM prArebhe - " eSa saMsAraH pArAvAra ivA'pAra: prANinazcaturazItilakSayoniSu pAtayan ghorazca / hanta ! iha dehI nAnopAdhi prApnuvan naTavacceSTate / karmasambandhAcca prANI kAM yoniM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva - caturthaH sargaH na yAti muJcati vA ? samastalokAkAze'pi vAlAgramapi tad nA'sti yat prANibhiH svakarmavazagairna spRSTam / te ca saMsAriNazcaturvidhA nAraka - tiryaG narA - 'marA duHkhabahulAH karmapIDitA: / AdyeSu triSu narakeSUSNaM pareSu ca zItaM caturthe tu zItamuSNaM kSetrodbhavaM duHkham / zItoSNeSu ca narakeSu lohaparvatamapi pateccet tadapi vilIyeta vizIryeta vA, na tu bhuvaM prApnuyAt / evamudIritamahAduHkhAH kSetrAnyonyAsurakRtatrividhaduHkhArttA narakAvanau vasanti / tatra samutpannAzca jIvAH paramAdhArmikasurairghaTIyantreSvAkRSyante, pANipAdAdau gRhItvA vajrakaNTake samAsphAlyante, krakacairdArudAraM vidAryante, citrayantraistilapeSaM piSyante, pipAsArttAstaptatrapu-sIsakavAhinIM vaitaraNI nadImavatAryante / chAyecchavo'sipatravanaM gatAH patadbhiH patrazastraistilazo'sRcchidyante / vajrakaNTakAH zAlmalyastaptAyaH putrikAzca pAradArikaM saMsmArya saMzleSyante / mAMsalolatvaM saMsmArya svAGgajaM mAMsamAzyante / madhulaulyaM ca prakhyApya tApitaM trapu pAyyante / tathA bhrASTrAdivedanA anavaratamanubhAvyante / bakAdibhirnetrAdyaGgAni kRSyante / evaM sukhAMzenA'pi varjitA mahAduHkhahatA A trayastriMzatsAgaropamaM kAlaM gamayanti / tiryaJco'pyekendriyAdayaH pRthivIkAyA halAdizastraiH pATyante, azvAdibhirmRdyante, vAripUraiH plAvyante, davAgninA dahyante, lavaNAdijalairvyathyante, uSNavAriNA lavaNakSAratAM prAptAH kvathyante, kumbhakArAdyaiH kumbheSTakAdisAt kRtvA pacyante, kardamarUpatAM nItvA bhittimadhye cIyante ca / apkAyatAM prAptAzca sUryAMzubhistApyante, himairghanIkriyante, pAMsubhiH zoSyante, pipAsitaiH pIyante, anekadhA vipacyante ca / teja:kAyatAmAptAzca jalAdibhirvidhyApyante, ghanAdibhiH prakuTyante, kASThAdibhirjyAlyante ca / vAyukAyAzca vyajanAdibhirhanyante, zItAdi triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH dravyasambandhAt kSaNe kSaNe vipadyante ca / kandAdibhedato dazadhA vanaspatitvaM prAptAzca cchidyante bhidyante pacyante piSyante khAdyante bhajyante bhasmasAt kriyante ceti sarvadA klezasantatimanubhavanti / dvIndriyA api ca pUtarAdayastApyante pIyante ca / kRyazca cUrNyante, caTakAdibhiH pakSibhirbhakSyante, zaGkhAdayo nikhanyante niSkRSyante ca / gaNDUpadAdyA jaTharAdauSadhAdibhiH pAtyante ca / trIndriyA api SaTpadI- matkuNAdayo dehena vipadyante, uSNavAriNA tApyante, pipIlikAdyAH pAdAdibhistudyante, adRzyamAnAH kunthvAdyAzcA''sanAdibhirmathyante ca / caturindriyAzca saraghAdayo madhubhakSAdibhistADyante, daMza-mazakAdayastAlavRntAdyaistADyante, makSikAdayo gRhagodhikAdyairbhakSyante ca / paJcendriyAzca jalacarA anyonyaM khAdyante, dhIvarAdibhiH paribhUyante, vipacyante ca / sthalacarAzcA'balA balavadbhirhanyante, kSudAdivedanAM cA'nubhavanti / khecarAzca tittira- zukAdayaH zyena gRdhrAdibhi: zAkunikaizca grasyante saGgRhya hanyante ca / evaM jalAdibhavamapi tirazcAM bhayaM kiyad varNyate ? 100 manuSyAzcA'nAryAstat tat pApaM prakurvanti yad vaktumapi na kssmm| cANDAlAdayazcA'pi tat tat pApaM prakurvanti duHkhAnyanubhavanti ca / dAri-vyAdhi- jarAdibhizca mAnavA duHkhadazAM pratipadyante / garbhavAsazca ghoranarakAvAsatulyaH, yatastaptAbhiH sUcIbhiH pratiroma bhinnasya yadduHkhaM tadaSTaguNaM duHkhaM garbhavAsinaH / tanniSkramaNe cA'nantaguNaM duHkham / bAlye ca mUtrAdibhiryauvane rataceSTAdibhirvArdhakye ca zvAsa-kAsAdibhirjanaH pIDyate / pUrvaM purISasUkarastato madanagardabhaH, pazcAcca jarAjaradgavaH / tatazca pumAn na kadA'pi pumAn / bAlye ca mAtRmukhastAruNye taruNImukho vArdhakye sutamukhaH, tadevaM jIvo na kadA'pyantarmukho bhavati / dhanAzAvihvalAzca sevAdibhiraphalameva janma Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 102 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH athA''sannaM mokSakAlaM jJAtvA prabhaH sammetAdrimapetya mAsikamanazanaM vyadhAt / mArgazIrSe kRSNaikAdazyAM citrAsthe candre kSINAzeSakarmA siddhAnantacatuSko'nazaninAmaSTottarazatatrayyA saha caturthAd dhyAnAccaturthaM pumarthamagamat / tadevaM prabhoH kaumAre sArdhASTamA: pUrvalakSAH, rAjye SoDazAGgayuk pUrvalakSANAM sArdhekaviMzatiH, vrate SoDazAjhyA nyUnaM pUrvalakSam, evaM militvA ca triMzat pUrvalakSANyAyuH padmaprabhoH / sumatisvAminirvANAcca sAgaropamakoTInAM sahasranavatau gatAyAM padmaprabhormokSo'bhUt / indrAzcopetya prabhormunInAM ca zarIrasaMskAraM nirvANakalyANamahotsavaM ca cakruH // 4 // iti tRtIyaparvaNi padmaprabhusvAmicaritavarNanAtmakaH caturthaH sargaH // 4 // tRtIyaM parva-caturthaH sargaH kSapayanti janAH / cauryAdibhizca puna: punarbhavaM bhramanti / sukhitve ca kAmaceSTitairduHkhitve ca dainya-rodanairjanma nayanti, na tu dharmakarmabhiH / karmanAzakSamaM mAnuSatvaM prApto'pi jana: pApAni karoti / deveSvapi ca zokAdibhirhatamatiSu duHkhasAmrAjyamanuvartata eva / puNyataH svarga prAptA api surA: kAmakrodhAdyAturA na svasthAstiSThanti, cyavanacihnAni ca dRSTvA zocanti / tathAhi teSAmamlAnA api mAlA mukhaiH samaM mlAnIbhavanti, nizcitacyavanAzca svarlokavastUni smAra smAraM sarvato vilapantaH kvA'pi nandanAdiSu rati na labhante / tadevaM saMsAramasAraM vicArya zubhamatirjanaH pravrajyopAyena vimuktaye prytet"| prabhostayA dezanayA pratibuddhAH sahasrazo dIkSAM samyaktvaM ca prtipedire| saptottaraM zataM suvratAdyA gaNabhRtazca prabhostripadIM prapadya dvAdazAGgI jagranthuH / prabhau ca dezanAvirate suvrato dezanAM dadau / tasminnapi ca virate devAdayaH prabhuM praNamya nijanijasthAnaM yayuH / tasmistIrthe ca samutpanne nIlAGgo mRgavAhana: phalA-'bhayadharau dakSiNI bAhU, vAmau ca nakulA-'kSisUtradharau dhArayan kusumo nAma yakSaH, zyAmAGgI naravAhanA varada-pAzinau dakSiNI bAhU kArmukA'bhayadharau vAmau ca dhArayantyacyutA ca zAsanadevate prabhoH padmaprabhasya sadA sannihite abhUtAm / tato jagatsvAmI grAma-purAdiSu vijhaar| __ tadAnIM ca prabhoH parIvAre sAdhUnAM trINi lakSANi triMzat sahasrAzca, sAdhvInAM ca caturlakSI viMzatiH sahasrANi ca, pUrviNAM dve sahasra zatatrayam, avadhijJAninAM daza sahasrANi, manaHparyayiNAM trINi zatAnyayutaM ca, kevalajJAninAM dvAdaza sahasrANi, jAtavaikriyalabdhInAM SoDaza sahasrANi zatamaSTottaraM ca, vAdalabdhimatAM nava sahasrANi SaTzatI ca, zrAvakANAM lakSadvayaM SaTsaptatisahastrI ca, zrAvikANAM paJca lakSANi paJca sahasrI cA'bhavan / prabhuzca kevalajJAnakAlataH SaNmAsyA SoDazAGyA conaM pUrvalakSaM vijahAra / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH zrIsupArzvanAthacaritram mamatvacchedanipuNaH supArzvaH pArzvavartinAm / pRthvIpratiSThanetrAbja-bodhako bodhako'stu vaH // 1 // atha dhAtakIkhaNDadvIpasya prAgvideheSu ramaNIye vijaye kSemapuryA puryAM vItarAgabhakto dharmaparAyaNo dInA-'nAthapAlako nandiSeNo nAma nRpo babhUva / sa ca kiyatA kAlena bhavodvigno'ridamanAcAryamupagamya dIkSAmAdAya vrataM pAlayan kaizcit sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArSyA'nazanaM vidhAya mRtvA SaSThe graiveyake maharddhiramaro'bhavat / itazca jambUdvIpasya bharatakSetre kAzidezamaNDanabhUtAyAM vArANasyAM paryA parAkramI pratiSTho nAma nyAyaniSTho nRpo babhUva / tasya ca rUpazIlaguNAdisamanvitA sarvAGgasundarI pRthvInAmnI mahiSI babhUva / tasyAzca kukSau nandiSaNajIvaH svamaSTAviMzatisAgaropamamAyuH pUrayitvA graiveyakAccyutvA bhAdrakRSNASTamyAM vizAkhAsthe candre'vAtarat / pRthvIdevI ca sukhasuptA nizAzeSe caturdaza mahAsvapnAn dRSTavatI / tathA svamekaphaNe paJcaphaNe navaphaNe'pi ca nAgatalpe suptAM dadarza / pUrNe ca samaye jyeSThazukladvAdazyAM vizAkhAsthe candre svarNavarNaM svastikAGka sutamasUta / tataH SaTpaJcAzad dikkumAryaH samupetya sUtikarma viddhuH| zakrazca samupetya prabhuM samAdAya merAvatipANDukambalAyAM zilAyAM sarvairindraiH saha snAtrAdi yathAvidhi vidhAya vilipya vastrAdibhiH pUjayitvA bhaktyA stutvA ca tataH prabhumAdAya sametya 8 ziSa.bhA-2 104 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pRthvIdevyAH pArzve yathAsthiti mumoca / nRpazca mahotsavapurassaraM garbhasthe'smin jananI supArvA'bhUditi tasya supArzva iti nAmA'karot / tataH prabhuH zakrasaGkramitAguSThasudhAM piban vardhamAno bAlakrIDayA zaizavamatItya sarvalakSaNalakSito dhanu:zatadvayottuGgo yauvanaM prapadya pitroruparodhAd nRpaputrI: pariNIya bhogyaM karma kSapayituM tAbhiryathAsukhamaraMsta / * ** tato lokAntikairdevastIrthaM pravartayeti prArthitaH svayaMbuddho bhagavAn dIkSAgrahaNotsuko vArSikadAnaM pradAya vAsavaiH kRtadIkSAbhiSeko manoharAM zibikAmAruhya surA-'surAdibhiranvIyamAnaH sahasrAmravaNaM jagAma / bhUSaNAdikaM muktvA zakranyastaM devadUSyaM skandhe bibhrANo jyeSThazuklatrayodazyAM vizAkhAsthe candre'parAhne kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM pravavrAja / tadAnImeva ca prabhosturya jJAnamutpede / nArakANAmapi ca kSaNaM sukhamajAyata / dvitIye'hni ca pATalIkhaNDanagare mahendranRpagRhe paramAnnena pAraNaM cakre / devAzca vasudhArAdi divyapaJcakaM vidadhuH / mahendranRpazca prabhupAdasthAne ratnapIThaM vyadhAt / tataH prabhuH parISahAn sahamAno maunI vividhAH pratimAH kurvan dhyAnamAsthitazchadmastho nava mAsAn mahIM vijahAra / tataH sahasrAmravaNametya zirISamUle SaSThena pratimAdharo'sthAt / dvitIyazukladhyAnAnte ca ghAtikarmasu kSINeSu phAlgunakRSNaSaSThayAM vizAkhAsthe candre supArzvasvAmino'malakevalamutpede / tata: suraiH sametya kRte samavasaraNe prAgdvArA pravizya caityapradakSiNAM kRtvA 'tIrthAya nama' iti vadan prAGmukha: siMhAsanamalaGkRtavAn / pRthvIdevyA svapne dRSTaM mahoragaM ca zakro'paraM chatramiva prabhormUni vicakre / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tRtIyaM parva-paJcamaH sargaH 105 tatprabhRti cA'pareSvapi samavasaraNeSvekaphaNa: paJcaphaNo navaphaNo vA nAgo'bhUt / tataH sarvasmin vidhau yathAvidhi sampanne saGke devAdiSu ca yathAsthAnamupaviSTeSu saudharmendraH prabhuM praNamya mUni racitAJjalirbhaktyA stutvA yathAsthAnamupAvizat / / tato bhagavAn dezanAM prArebhe-"AtmanaH sarvamapyetadanyat / abudho janastatkRte karma kRtvA svaM bhavAbdhau pAtayati / yo hi dehAdibhyo bhinnamAtmAnaM pazyati, tasya kutaH zokAdiH ? AtmadehAdibhedazca sAkSAdeva pratIyate / dehaprahArAdinA''tmapIDA ca teSAM, yeSAmAtma-dehAdAvabhedabuddhirnA'nyeSAM vivekinAm / bhedaM jAnAno hi pitRduHkhe'pi na pIDyeta / AtmIyatvAbhimAnena ca bhRtyadu:khe'pi muhyati / tasmAt sarvamapyetad bhinnaM jJAtvA kasyA'pi vinAzAd na muhyet / mamatvaM tyaktvA hi zuddhAtmA parivrajyAdharo naraH sukhena bhavaM tarati" / tAmetAM prabhordezanAM zrutvA prabuddhA bahavo janAH parivrajyA zrAvakatvaM ca jagRhuH / vidarbhAdyAH paJcanavatirgaNabhRtazca svAminastripadI prapadya dvAdazAGgI cakruH / svAmino dezanAnte ca vidarbho gaNabhRt svAmyajripIThastho dharmadezanAM vidadhe / tadante ca surAdayaH prabhu namaskRtya svaM svaM sthAnaM yayuH / tattIrthe ca samutpanne nIlAGgo gajavAhano bilva-pAzadharau dakSiNI karau nakulA-'Gkazadharau vAmau ca bibhrANo mAtaGgo nAma yakSaH, svarNakAntirgajavAhanA varadA-'kSasUtradharau dakSiNau karau zUlA-'bhayadharau vAmau ca bibhrANA zAntAdevI ca zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / tataH svAmI paGkajAni sUrya iva bhavyabhavino bodhayan bhuvaM vijahAra / tadAnIM ca prabhoH parIvAre sAdhUnAM trilakSI, sAdhvInAM satriMzatsahasrikA caturlakSI, pUrviNAM triMzadanvitau sahasro, avadhijJAninAM nava sahasrANi, manaHparyayiNAM sAdhaikanavatizatI, kevalinAmekAdaza triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sahasrANi, jAtavaikriyalabdhInAM paJcadaza sahasrANi trizatI ca, vAdalabdhimatAM sacatuHzatA aSTau sahasrAH, zrAvakANAM ve lakSe saptapaJcAzat sahasrANi ca, zrAvikANAM paJcalakSI saptabhiH sahasraiH rahitA cA'bhUvan / kevalAt prabhRti navamAsyA viMzatyaDyA ca vajite pUrvalakSe gate prabhuH sammetAdimupetya munInAM paJcabhiH zataiH samamanazanaM prapadya surA'suraiH sevyamAno mAsAnte phAlgunakRSNasaptamyAM mUlasthe candre tairmunibhiH samamavyayaM padaM jagAma / tadevaM prabhoH kaumAre paJca pUrvalakSANi, rAjye viMzatipUrvAGgyA yuktAzcaturdaza pUrvalakSAH, vrate ca viMzatipUrvAGgInyUnaM pUrvalakSamiti vizatiH pUrvalakSANyAyaH / zrIpadmaprabhajinanirvANAcca sAgaropamakoTInAM navasu sahasreSu gateSu supArzvasvAmimokSo'bhUt / acyutAdayazcendrAH svAmino munInAM cA'gnisaMskArapUrvakaM mokSaparvamahimAnaM cakruH, yathA''gataM svaM svaM dhAma yayuzca // 5 // iti tRtIyaparvaNi zrIsupArzvasvAmicaritavarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH zrIcandraprabhajinacaritram mahAsenasutaH zrImAn lakSmaNAkukSijo jinaH / candraprabho bhavatamastatau candraprabho'vatu // 1 // atha dhAtakIkhaNDadvIpe prAgvideheSu maGgalAvatyAM vijaye ratnasaJcayAyAM puri lakSmIvilAsabhUmiH padmo nAma nRpo'bhavat / sa nayena prajAH pAlayan saMsAravirakto bhavacchedAya yugandharamuneH pravrajyAmagrahIta / dAnto jitendriyo nirmamo vrataM pAlayan sa kaizcit sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArNya kSINAyurmRtvA vaijayantaM vimAnaM jagAma / itazca jambUdvIpe bharatakSetre candrAnanAyAM puryAM mahAseno nAma pratApI rAjA''sIt / tasya ca lAvaNyavatyA guNagrAmasamagrAyA lakSmaNAnAmnyA mahiSyAH kukSau trayastriMzatsAgaropamamAyuH pUrayitvA padmajIvo vaijayantAccyutvA caitrakRSNapaJcamyAmanurAdhAsthe candre'vatatAra / tadAnIM ca sA lakSmaNA devI tIrthakRjjanmasUcakAMzcaturdaza mahAsvapnAn dadarza / yathocite samaye pUrNe ca sA pauSakRSNadvAdazyAmanurAdhAsthe candre candrAGkaM candravarNaM ca putraratnamasUta / tadAnIM ca SaTpaJcAzad dikkumAryastatraitya yathAvidhi sUtikarma cakruH / zakrazcaitya prabhuM merau nItvA tatra sarvairindraiH saha yathAvidhi snAtraM vidhAya punarlakSmaNAdevyAH pArzve mumoca / mahAsenanRpazca samahotsavaM garbhasthe'smin mAtuzcandrapAnadohado'bhUditi candravarNazcaiSa iti ca tasya candraprabha iti nAmA'karot / krameNa ca sa SaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH candraprabhaprabhurbAlalIlayA zaizavamatikramya sArdhadhanvazatottuGgI yauvanaM prapadya janmataH sArdhapUrvalakSadvaye gate pitroruparodhAd nRpakanyAH pariNIya tAbhI ramamANaH prajAH pAlayan sArdhAH SaT pUrvalakSA anaiSIt / *Dai Lai 108 atha lokAntikAmaraiH prArthito dIkSecchurvArSikadAnaM pradAyendrakRtadIkSAbhiSeko manoramAM zibikAmAruhya surAdibhiranvIyamAnaH sahastrAmravaNaM prApa / pauSakRSNatrayodazyAmanurAdhAsthe candre kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM pravrajyAmAdAyotpannacaturthajJAno dvitIyadine padmakhaNDapure somadattanRpasadmani paramAnnena pAraNaM vyadhAt prabhuH / zItavAtA''tapAdiparISahAn sahamAno maunI nirgranthastrIn mAsAn mahIM vihRtya sahastrAmravaNaM prApya punnAgatarutale pratimAsthastasthau / dvitIyazukladhyAnAnte ca tasya candraprabhaprabhoH praNaSTeSu ghAtikarmasu phAlgunAsitasaptamyAmanurAdhAsthe candre kRtaSaSThasyojjvalaM kevalamutpannam / tato devaiH kRte samavasaraNe yathAvidhi siMhAsanamadhyAsya zakrastuto bhagavAn dezanAM dAtumArebhe-"anantaklezataraGga eSa bhavasAgaro jantUn pratikSaNamitastataH kSipati / tannibandhanaM cA'zucAvasmin zarIre prIti: / rasA - 'sRgAdyazucipadaM hi kutaH zuci ? navadvArai: sravallohitasya, garbhe jarAyusaJchannasya, zukra- zoNitasambhUtasya, malani:syandavardhitasya, doSadhAtumalAdyAkIrNasya, kRmyAdyAspadasya rogArttasya cA'sya zarIrasya kaH zucitAM vadet ? yatra ca svAdUnyapyannAdIni bhuktAni viSThAyai jAyante, yakSakardamo'pi malIbhavati, gandha-dhUpAdayo daurgandhyaM yAnti, tat kathaM zucIbhavet ? kAyo hi surAghaTa iva na kenA'pyupAyena zucIbhavati / tadanenA'sAreNa zarIreNa sAraM mokSaphalaM tapaH kuryAt" / zrutvA ca prabhordharmadezanAmetAM sahasrazo narA nAryazca prabuddhAH prAvrajan / dattAdayastrinavatirgaNadharAzca prabhostripadIM prApya dvAdazAGgIma Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 tRtIyaM parva-SaSThaH sargaH sUtrayan / prabhordezanAnte ca gaNadharo datto dharmadezanAM vidadhe / tadante ca prabhuM namaskRtya surAdayaH svaM svaM dhAma yayuH / tattIrthe ca samutpanne haMsavAhano dakSiNe cakraM vAme ca bhuje mudgaraM dadhAno vijayo yakSaH, haMsavAhanA pItAGgI dakSiNau bAhU khaDgamudgaradhAriNau vAmau ca phalaka-parazudhAriNau dadhAnA bhRkuTI devI ca zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / tatazcandraprabhaprabhuH saparivArazcandro gaganamiva bhuvaM vijahAra / tadAnIM ca prabhoH parivAre sAdhUnAM sArdhA dvilakSI, sAdhvInAM sAzItisahasrA lakSatrayI, pUrviNAM dve sahasre, avadhimatAmazItizataM, manaHparyayiNAM ca tAvadeva, kevalajJAninAM daza sahasrANi, jAtavaikriyalabdhInAM caturdaza sahasrANi, vAdalabdhimatAM saptasahasrI SaTzatAni ca, zrAvakANAM sArdhalakSadvayaM, zrAvikANAM navabhiH sahasranyU~naM lakSapaJcakamabhavan / __atha prabhustrimAsonaM caturvizatyaGgavarjitaM pUrvalakSaM vihatya sammetAdrimupetya munisahasreNa samamanazanaM prapede / mAsAnte sarvayoganirodhapUrvakaniSkampadhyAnamAsthitaH kSINasarvakarmA bhAdrapadakRSNasaptamyAM zravaNasthe candre tairmunibhiH samaM paramaM dhAma jagAma prabhuH / tadevaM prabhoH kaumAre sArdhapUrvalakSadvayaM, rAjye caturvizatyaGgasaMyutAH sArdhAH SaT pUrvalakSAH, vrate ca caturvizatyaGgahInaM pUrvalakSamiti daza pUrvalakSANi candraprabhajinasyA''yuH / supArzvajinanirvANAcca sAgaropamakoTInAM navasu zateSu gateSu candraprabhaprabhunirvRtirabhUt / zakrAzca prabhormunInAM cA'gnisaMskAraM vidhAya vidhivad yathApUrva tridivaM prapedire // 6 // iti tRtIyaparvaNi zrIcandraprabhasvAmicaritavarNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 // saptamaH sargaH zrIsuvidhinAthacaritram durvidhAnAM suvidhikRtsuvidhiH suvidhirjinaH / bhavyAnAM saddhiyai bhUyAd rAmA-sugrIvanandanaH // 1 // atha puSkaradvIpArdhe prAgvideheSu puSkale kSetre puSkalAvatyAM vijaye puNDarIkiNyAM nagaryAmAjanmasvIkRtadharmo mahApadmo nAma nRpo babhUva / sa ca nyAyena prajAH pAlayan zrAvakadharmanirato bhavapAraM yiyAsurjagannandamuneH puraH parivrajyAM jagrAha / dRDhaM vrataM pAlayaMzcaikAvalyAdibhistapobhiH katipayaiH sthAnakaica tIrthakRnnAmakarmopArjitavAn / itthaM ca kSINAyurvaijayante vimAne mahaddhiko'maro'bhavat / itazca jambUdvIpe bharatArdhe dakSiNe sarvata: samRddhAyAM kAkandyAM nagaryAmavyAhatAjJo nItimAn khyAtakIrtiH sugrIvo nAma nRpa aasiit| tasya cA'malairguNairabhirAmAyA rAmAyA: palyAH kukSau mahApadmajIvastrayastriMzatsAgaropamamAyuH pUrayitvA phAlgunakRSNanavamyAM mUlasthe candre vaijayantAccyutvA'vAtarat / devI ca tadAnIM rAtrau sukhasuptA nizAzeSe mukhe pravizatazcaturdaza mahAsvapnAn dRSTavatI / pUrNe ca samaye sA devI mArgazIrSakRSNapaJcamyAM mUlasthe candre zvetavarNaM makarAta putraratnamasUta / tatazca dikkumAryo bhogakarAdayaH sametya yathAvidhi sUtikarmANi cakruH / zakrazca sametya prabhuM merau nItvA tatra yathAvidhi yathApUrva sarvairindrAdibhiH saha prabhoH snAtraM vidhAya vastrAdibhiH pUjAmArAtrikaM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva-saptamaH sargaH ca kRtvA bhaktyA stutvA tato nItvA rAmAsvAminIpAveM muktvA nijasthAnaM yayau / pitarau ca zubhe dine samahotsavam-"asmin garbhasthe jananI sarvavidhiSu kuzalA'bhUditi puSpadohadatazcA'sya dantodgamo'bhU"diti ca tasya prabhoH suvidhiriti puSpadanta iti ca nAmadvayamakarot / janmataH prabhRti ca vayo'nurUpaM kramazo vardhamAnaH prabhuyauvanaM prApya dhanuHzatoccaH pitroranurodhato rAjakanyA: pariNinye / janmata: pUrvapaJcAzatsahasrayAM gatAyAM ca pitRdAkSiNyAd rAjyabhAramupAdade / sASTAviMzatipUrvAGgaM tAvantaM kAlaM ca sAmrAjyaM pAlayAmAsa / tato lokAntikadevairbodhito vratecchurbhagavAn vArSikadAnaM pradAya vAsavaiH kRtadIkSAbhiSekaH sUraprabhA nAma zibikAmAruhya surA'surAdibhiranusRtaH sahasrAmravaNaM prApa / mArgakRSNaSaSThayAM mUlasthe candre'parAhne kRtaSaSTho nRpasahasreNa sahaiva pravrajyAmAdade / dvitIyadine ca zvetapure pure puSpanRpagRhe paramAnnena pAraNaM cakAra / tadA ca devA vasudhArAdipaJcakaM nRpazca svAmipAdasthAne ratnapIThaM vidadhuH / ___ tata: prabhuryathAvidhi caturmAsI yAvad vihRtya sahasrAmravaNamAgatya bilvavRkSamUle pratimAdharastasthau / kSapakazreNimArUDhasya ca tasyA'pUrvakaraNakrameNa kArtikazuklatRtIyAyAM mUlasthe candre ujjvalaM kevalamutpannam / tato devaiH kRte samavasaraNe yathAvidhi ratnasiMhAsanamadhyAsya zakreNa stuto bhagavAn dharmadezanAM prArebhe-"ayaM bhavo'nantaduHkhanidhAnam / tasya ca viSasya mahAsarpa ivA''sravaH prabhavaH / mano-vAk-kAyakarmANi yogAH / yatazca te jantUnAM zubhAzubhaM karmA''stravanti, tataste AsravAH kathitAH / manazca maitryAdibhAvanAbhAvitaM zubhaM, viparItaM cA'zubhaM karma sUte / zrutajJAnAzritaM satyaM vacazca zubhaM, viparItaM cA'zubhaM karma sUte / suguptena zarIreNa ca dehI zubhaM, triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH satatArambhavatA jantughAtakena cA'zubhaM karma cinute / kaSAyA viSayA yogAH pramAdA-'viratI mithyAtvamArtta-raudradhyAne cA'zubhakarmahetavaH / tathA ca yaH karmapudgalAdAnahetuH sa AsravaH / / karmANi ca jJAnAvaraNIyAdibhedAdaSTadhA / jJAna-darzanayostaddhetUnAM ca vighna-nihnava-paizunyA-''zAtanA-ghAta-matsarA AvArakA AsravAH / tathA devapUjA, gurUpAsanA, pAtradAnaM, dayA, kSamA, sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA, zaucaM, bAlatapazca sadvedyasyA''sravAH / asadvedyasya ca svA-'nyo-bhayasthA duHkha-zoka-vadha-tApA-''krandana-paridevanAnyAsravAH / vItarAge zrute saGgha dharme sarvadeveSu cA'varNavAditA, tIvramithyAtvapariNAmaH, sarvajJasiddhi-devApahnavo, dhArmikadUSaNamunmArgadezanA'nAgraho'saMyatapUjanamasamIkSitakAritvaM gurvAdyavamAnanAdayazca dRSTimohasyA''sravAH / kaSAyodayata AtmanastIvraH pariNAmazcAritramohanIyasyA''zravaH / hAsasya cotprAsanaM, sakandarpopahAso, hAsazIlatA, bahupralApo, dainyoktizcA''sravAH / ratezcA'GgopAGgAdidarzanautsukyaM citre ramaNakhelane, paracittAvarjanaM cA''sravAH / aratezcA'sUyA, pApazIlatA, pararatinAzanamakuzalaprotsAhanaM caa''srvaaH| bhayasya ca svayaM bhayapariNAmaH, pareSAM bhApanaM, trAsanaM, nirdayatvaM cA''sravAH / zokasya ca parazokotpAdanaM, svazokotpAda-zocane rodanAdipravRttizcA''sravAH / jagapsAyAzca saparivAda-jagapsane sadAcArajugupsA cA''sravAH / strIvedasya ceA-viSayagAyeM, mRSAvAdo'tivakratA, paradAraprasaktizcA''sravAH / puMvedasya ca svadAramAtrasantoSo'nIA , mandakaSAyatA'vakrAcArazIlatA caa''strvaaH| SaNDhavedasya ca strI-paMsA-'naGgasevonakaSAyAstIvakAmatA, pAkhaNDastrIvratabhraMzazcA''zravAH / cAritramohanIyasya ca sAdhUnAM garhaNA, dharmonmukhAnAM vighnakAritA, madhumAMsAdiviratAnAmaviratyabhivarNanaM, viratA-'viratAnAM muhurantarAya Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva-saptamaH sargaH 113 karaNamacAritraguNAkhyAnaM cAritradUSaNam, anyasthAnAM kaSAyanokaSAyANAmudIraNaM caite sAmAnyenA''sravAH / narakAyuSaH paJcendriyaprANivadho, bahvArambha-parigrahau, niranugrahatA, mAMsabhojanaM, sthiravairatA, raudradhyAnaM, mithyAtvA-'nantAnubandhikaSAyate, kRSNa-nIla-kApotalezyA, anRtabhASaNaM, paradravyApaharaNaM, maithunasevanamavazendriyatA cA''sravAH / tiryagAyuSazconmArgadezanA, mArgapraNAzo, gUDhacittatA''rtadhyAnaM, sazalyatvaM mAyA, Arambha-parigrahau, sAticAre zIlavrate, nIla-kApota-lezyatA'pratyAkhyAnakaSAyAzcA''sravAH / mAnuSAyuSazcA'lpaparigrahA-''rambhau, sahajamArdavA-''rjave, kApotapItalezyAtvaM, dharmadhyAnAnurAgitA, pratyAkhyAnakaSAyatvaM, madhyamapariNAmaH, saMvibhAgavidhAyitA, devatAgurupUjanaM, pUrvAlApa-priyAlApau, sukhaprajJApanIyatA, lokayAtrAsu mAdhyasthyaM cA''sravAH / devAyuSazca sarAgasaMyamo, dezasaMyamo'kAmanirjarA, kalyANamitrasamparko, dharmazravaNazIlatA, pAtradAnaM, tapaH, zraddhA, ratnatrayAvirAdhanA, mRtyukAle padmapIta-lezyApariNAmo, bAlatapo-'gnijalAdisAdhanollambanAnyavyaktasAmAyikatA cA''sravAH / azubhanAmnazca mano-vAk-kAyavakratA, paravipratAraNaM, mAyAprayogo, mithyAtvaM, paizunyaM, calacittatA, suvarNAdipraticchandakaraNaM, kUTasAkSitA, varNAdyanyathApAdanAnyaGgAdicyAvanAni, yantra-paJjarakarma, kUTamAna-tulAkarma, paranindA-''tmaprazaMsanaM, hiMsA-'nRta-steyA-'brahma-mahArambhaparigrahAH, paruSA-'sabhyavacanaM, zuciveSAdinA mado, maukharyA-''krozau, saubhAgyopaghAtaH, kArmaNakriyA, parakautUhalotpAdaH, parahAsa-viDambane, vezyAdInAmalaGkAradAnaM, dAvAgnidIpanaM, devAdivyAjAd gandhAdicaurya, tIvrakaSAyatA, caitya-pratizrayA-''rAma-pratimAvinAzanamagArAdikriyA cA''sravAH / zubhanAmnazca pUrvoktA anyathArUpAstathA saMsArabhIrutA, pramAdahAnaM, sadbhAvArpaNaM, kSAntyAdayo, dhArmikANAM darzane sambhramaH, 114 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH svAgatakriyA cA''sravAH / tIrthakRnnAmnazcA'rhat-siddha-guru-sthavirabahuzruta-gaccha-zrutajJAna-tapasviSu bhaktirAvazyake vrata-zIleSu cA'pramAdo, vinItatA, jJAnAbhyAsastapastyAgau, dhyAnaM, prabhAvanA, saGgha samAdhijananaM, sAdhuSu vaiyAvRttyamapUrvajJAnagrahaNaM, darzanavizuddhizcA''sravAH / tatrA''dyantatIrthanAthAnAmete viMzatirAsravAH, anyeSAM ca jinezvarANAmeko dvau trayaH sarve vA spRssttaaH| nIcairgotrasya paranindA-'vajJopahAsAH, sadguNalopana, sadasaddoSakathanamAtmaprazaMsA, sadasadguNazaMsanaM, sadoSAcchAdanaM, jAtyAdibhirmadazcA''sravAH / uccairgotrasya ca pUrvoktA evA'nyathArUpA vigatagarvatA, vAk-kAya-cittaivinayazcA''stravAH / antarAyakarmaNazca dAna-lAbhavIrya-bhogopabhogeSu savyAjA-'vyAjavighna AsravAH / tAdRzAsravajanmA'yamapAro bhavasAgaraH pravrajyAyAnapAtreNa trnniiyH"| prabhorevaM dezanayA ca prabuddhAH sahasrazaH prAvrajan / prabhozca varAhAdyA aSTAzItirgaNabhRto'bhavan / tatra prabhordezanAnte varAho gaNabhRd dezanAM dadau / tadante ca surAdayaH prabhuM praNamya svasvasthAnaM yyuH| tattIrthe ca samutpanne zvetAGgaH kUrmavAhano mAtuliGgA-'kSasUtriNI dakSiNI bAhU vAmau ca nakula-kuntadhAriNau dhArayannajito yakSaH, gaurAGgI vRSavAhanA varadA-'kSasUtriNau dakSiNau bAhU vAmau ca kalazA'Gkuzinau dadhAnA sutArAdevI ca zAsanadevate prabhoH sannihite abhUtAm / prabhuzca saparivAro bhavyAn bodhayan mahIM vijahAra / kevalAdArabhyA'STAviMzatyaGgyA caturmAsyA conaM pUrvalakSaM yAvad viharamANasya ca prabhoH parIvAre sAdhudvilakSI, sAdhvInAM viMzatisahasrayuglakSam, avadhijJAninAM sacatuHzatA aSTau sahasrAH, pUviNAM sArdha sahasraM, manaHparyayiNAM kevalinAM ca paJcasaptatizatI, jAtavaikriyalabdhInAM trayodaza sahasrANi, vAdalabdhimatAM SaT sahasrANi, zrAvakANAM saikonatriMzatsahasrA dvilakSI, zrAvikANAM dvAsaptatisahasrayuk caturlakSI caa'bhvn| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva-saptamaH sargaH 115 tato nirvANasamayaM jJAtvA sammetAdriM gatvA munisahasreNa samamanazanaM prapanno mAsAnte bhAdrapade kRSNanavamyAM mUlasthe candre zailezIdhyAnalIna: prabhustairmunibhiH samamavyayaM padaM prApa / tadevaM prabhoH kaumAre pUrvalakSArdha, rAjye cA'STAviMzatyA'GgairyuktaM pUrvalakSArdhaM, vrate'STAviMzatyaGgahInaM pUrvalakSamiti pUrvalakSe dve AyuH suvidhisvAmino'bhavat / zrIcandraprabhajinanirvANAcca sAgaropamakoTInAM navatau gatAyAM suvidhisvAminirvRtirabhUt / zakrAzca vidhivadarhato munInAM cA'gnisaMskAraM vidhAya nirvANamahimAnaM kRtvA svaM svaM dhAma yyuH| ___tataH suvidhisvAminiSNAt kiyatyapi kAle gate huNDAvasarpiNIdoSAt sAdhUcchedo jAtaH / ajJAzca sthavira zrAvakAn dharmamapRcchan / tathA teSAM zrAvakocitAmarthapUjAM vidadhire / pUjayA ca jAtagarddhAste zrAvakAstatkSaNaM zAstrANyAsUtrya vividhAni mahAphalAni dAnAnyAcakSire / te gRdhnavo'nvahamatra cA'mutra ca nizcitaM mahAphalaM kanyAdAnAdikaM vyAcakhyuH / dAnasyocitaM pAtraM svamapAtraM cA'paramUcuH / nirvakSe deze eraNDasyeva ca te vaJcakA lokAnAM gurutAmIyuH / evamAzItalasvAmitIrthaM tIrthocchedo jajJe / AzAntijinezaM ca mithyAtvamabhUt / evamanyeSvapi SaTsu jinAntareSvabhUt / tIrthapraNAzAcca teSu mithyAdRzAmaskhalitaH pracAro'bhavat // 7 // iti tRtIyaparvaNi zrIsuvidhisvAmicaritavarNanAtmakaH saptamaH sargaH // 7 // aSTamaH sargaH zrIzItalanAthacaritram bhavogratApataptAnAM muktizItopacArataH / zItala: zItalo jIyAd nandA-dRDharathAtmajaH // 1 // atha puSkaradvIpArdhe prAgvideheSu vatsAkhye vijaye susImAyAM nagaryAmaladhyazAsano dharmaparAyaNaH karuNApara: padmottarAkhyo nRpo babhUva / sa ca saMsAravAsaviraktaH prAjyamapi rAjyamutsRjya srastAghasUripAdAnte pravrajyAmupAdade / tathA niratIcAraM vrataM pAlayan AgamoditaiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopAya' tapobhiH sakalaM janmA'tItya prANatezvaro'bhavat / itazca jambUdvIpe bharatakSetre prAkArAdizobhite samRddhipracure bhadrilapure sakalabhUpAlanamaskRto jJAnI dAnI ca dRDharatho nAma nRpo babhUva / tasya ca sarvasatIziromaNibhUtAyAH sarvasAmudrikalakSaNalakSitAyA: nandAnAmnyAH patnyAH kukSau viMzatisAgaropamamAyuH pUrayitvA padmottarajIvo vaizAkhakRSNaSaSThyAM pUrvASADhAsthite candre'vAtarat / tadAnIM ca nandAdevI tIrthakRjjanmasUcakAMzcaturdaza mahAsvapnAn dRssttvtii| pUrNe ca samaye mAghakRSNadvAdazyAM pUrvASADhAsthe candre svarNavarNa zrIvatsAkaM putraratnaM suSuve / tadA ca SaTpaJcAzad dikkumAryaH sametya sUtikarma cakruH / zakrazca svAminaM merumupanIya sarvairevendrAdibhiH saha prabhoH snAtrAdi vidhAya Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva-aSTamaH sargaH 117 nandApArzve yathApUrvamamuJcat / dRDharathazcA'pi samahotsavam -"tasmin garbhasthe rAjJaH santaptamapyaGga nandAsparzena zItalamabhU"diti tasya zItala iti nAmA'karot / divyadhAtrIbhiH pAlyamAnazca prabhuH krameNa zaizavamullaGghya yauvanaM prApto navatidhanvocco viSayavirakto'pi pitRprArthito rAjakanyA: pariNinAya / tathA pUrvasahasrANAM paJcaviMzatau gatAyAM pitRdAkSiNyAd rAjyabhAramupAdAya paJcAzat pUrvasahasrA yAvat prajAH pAlayAmAsa / atha prabhuH saMsArodvigno lokAntikAmaraistIrthapravartanAya prArthito vArSikadAnaM pradAya vAsavaiH kRtadIkSAbhiSekazcandraprabhAM zibikAmAruroha / surA-'surAdibhiranvIyamAnaH sahasrAmravaNaM prApya bhUSaNAdikaM parityajya kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM pravrajyAmupAdade / dvitIyadivase ca riSTapure punarvasunRpagRhe paramAnnena pAraNaM vidhAya parISahAn sahamAnazchadmasthastrIn mAsAn mahIM vijahAra / punaH sahasrAmravaNaM prApya plakSatarutale pratimAsthito dvitIyaM zukladhyAnaM prapanno bhagavAn ripUniva ghAtikarmANyudamUmulat / tatazca zItalaprabhoH pauSakRSNacaturdazyAM pUrvASADhAsthe candre samujjvalaM kevalamutpannam / ___ tata: svAmI devairvihite samavasaraNe yathAvidhi pravizya siMhAsanamadhyAsya sarveSu surAdiSu yathAsthAnamupaviSTeSu zakrastuto madhurayA girA dharmadezanAM prArebhe-"saMsAre sarvaM kSaNikaM nAnAduHkhanibandhanaM ca tasmAd mokSAya yatitavyam / mokSazca saMvarAd bhavati / sarvAtravanirodharUpa: saMvarazca dravya-bhAvabhedAd dvividhaH / tatra karmapudgalAdAnacchedo dravyasaMvaraH, bhavahetukriyAtyAgazca bhAvasaMvaraH / tathA yenopAyena ya Asravo nirudhyate, tannirodhAya sa eva yojanIyaH / tatra kSamA-mArdavA-''rjavA-unIhAbhiH kramazaH krodha-mAnamAyA-lobhAn rundhyAt / viSasannibhAn viSayAMzcA'khaNDena saMyamena 118 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nirAkuryAt / tisRbhirguptibhiryogAn, apramAdataH pramAdAn, sAvadyayogapratyAkhyAnenA'virati, saddarzanena mithyAtvaM, cetasaH zubhasthiratayA''rtaraudradhyAne ca saMvarArthaM kRtodyamaH sAdhayet / tadevamAsravadvAreSu yogAdiSu sarvato niruddheSu gRhe iva saMvarazAlini jIve karmadravyapravezo na bhavati / saMvarAdAsravadvAranirodha: kSAntyAdibhedAd bahudhA prtipaaditH| tatra mithyAtvAnudayAd mithyaatvsNvrH| dezaviratyAdAvaviratisaMvaraH / apramattasaMyatAdau pramAdasaMvaraH / prazAntakSINamohAdau kaSAyasaMvaraH / ayogyAkhyakevalini yogasaMvarazca jaayte| tadevaM saMvareNa yAnapAtreNa sudhIrbhavAmbudherantaM vrjet"| prabhozcaitayA dezanayA prabuddhA bahavo janA dIkSAM pratipedire, kiyantazca zrAvakatAM prapannAH / prabhordezanAnte cA''nandAdiSvekAzItau gaNabhRtsvAnando dezanAM vidadhe / tadante ca surAdayo jagadguruM namaskRtya svaM svaM dhAma yayuH / tattIrthe ca samutpanne padmAsanazcaturmukha: zvetavarNazcatubhirdakSiNairbhujairmAtuliGga-mudgara-pAzA-'bhayadharo vAmaizca nakula-gadA-'GkuzA'kSasUtradharo brahmanAmA yakSaH, mudgavarNA'bdavAhanA dakSiNAbhyAM bhujAbhyAM varada-pAzadharA vAmAbhyAM ca phalA-'GkuzadharA'zokA nAmnI devI ca zAsanadevate dazamAhataH sannihite abhUtAm / tAbhyAmupAsyamAnazca zItalo jinastrimAsonAM pUrvasahasrANAM paJcaviMzati vijahe / tadAnIM ca prabhoH parIvAre munInAM lakSaM, sAdhvInAM SaDuttaraM lakSaM, pUrviNAM caturdaza zatAni, avadhijJAninAM dvAsaptatizatI, manaHparyAyiNAM sArdhA saptasahasrI, kevalinAM saptatizatAni, vaikriyalabdhimatAM dvAdazasahasrI, vAdalabdhimatAmaSTapaJcAzacchatAni, zrAvakANAmubhe lakSe navAzItisahasrI ca, zrAvikANAmaSTapaJcAzatsahasrayuk caturlakSI cA'bhavan / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva - aSTamaH sargaH 119 atha mokSakAlaM jJAtvA sammetAdriM prApya munisahasreNa samamanazanaM prapanno mAsAnte vaizAkhakRSNadvitIyAyAM pUrvASADhAgate candre svAmI mokSamagAt / tadevaM prabhoH kaumAre pUrvasahasrANAM paJcaviMzatiH, rAjye paJcAzat pUrvasahasrAH, vrate pUrvasahasrANAM paJcaviMzatiriti militvA pUrvalakSamAyuH / suvidhisvAminirvANAcca navasu sAgaropamakoTiSu vyatItAsu zItalaprabhornirvANamabhUt / devAdayazca prabhormunInAM cA'gnisaMskAraM vidhAya nirvANamahotsavaM cakrurnijanijaM lokaM yayuzca // 8 // iti tRtIyaparvaNi zrIzItalasvAmicaritavarNanAtmakaH aSTamaH sargaH // 8 // zrIsambhavaprabhRtitIrthakRtAM tRtIye'STAnAM caritramiha parvavare'STasarge / dhyeyaM padasthamiva vAriruhe'STapatre'nudhyAyato bhavati siddhiravazyameva // 1 // iti kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati zAsanasamrAT - bAlabrahmacAri - zrIkadambagiritAladhvaja - rANakapura- kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAra samayajJa-zAntamUrtyAcAryavarya zrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi- prAkRtavizAradAcAryavarya zrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR - kaviratna zrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyaratna zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre tRtIyaparvaNi samAptaM zrIsambhavajinAdi-zItalajinaparyanta-jinASTakacaritapratibaddha tRtIyaM parva // 3 // 9 tripa. bhA-2 120 parikhA prAkAraH mukhavasvikA kaGkAla: upacikIrSAM vAjI aMzukam vArayoSit mRgayA dukUlam paGkila: udgrIvaH sArvajanInaH vIjanam agalA kledaH vadAnyaH alakA yavanikA graiveyakam karapallavaH triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH kaThinazabdArthaH dvitIyaM parva prathamaH sargaH khAI bheTa, vArDa muhapatti bhRGgAraH hADapIMjara kadalIgRham upakAra karavAnI ulUladhvaniH icchA ghoDo vastra vezyA zikAra jhINuM vastra kAdavavALuM UMcI DokavALo lokamAnya vIMjhaNo, paMkho AgaLIo bhInAza, ArdratA dvitIyaH sargaH udAra kuberanagarI paDado DokamAM paheravAno dAgIno AMgaLI That Fundator zAlabhaJjI pUtaLI kiGkiNIjAlam dhudharIno samUha vajranI vedikA vajravediH tAmbUlam ghargharakA uSNISaH kareNuH karI vaitAlikaH upahAraH padAtiH vetrAsanam utsedhaH gavyUtam ghanavAtaH sonAnuM jaLapAtra keLanuM ghara vivAhAdi mahotsavamAM strIono harSano avAja sopArI, nAgaravelanuM pAna tRtIyaH sargaH ghugharI, ghaMTaDI pAghaDI hAthaNI hAthI mArga, rasto bhATa, bhArata meTaluM page cAlanAra netaranuM Asana UMcAI gAu eka prakArano kaThina vAyu Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaThinazabdArtha 121 122 cina triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH AnaMdadAyaka | puranA indra bakhtara dhArI zake | karI kAsam hADakAM tevI umaravALo kavacahara: kumAra ditsuH ghanodadhiH saghana pANI mAI: koLuM vijam: vistAra AyAmaH laMbAI avagADhaH UMDANa aliJjaraH mATInuM vizeSa vAsaNanuM nAma uttolitaH UMce pheMkAyela cUlikA zikhara caGgerI chAbaDI akSavATikA zilpanI paribhASAno zabda puSkariNI nAnuM jaLAzaya kUrpara: koNI vAsavaH indra AmayaH roga bIjapUraH bIjoruM vArtha: : cakrano uparano gherAvo (paridhi) skandhAvAraH chAvaNI, paDAva sainya vane ma; jaMgalI hAthI pAripAzcika: nokara vAhyAlI azvanI krIDAbhUmi sUnAhya: uddhata ghoDo vegapUrvaka jhampA kUdako kaJcukI aMtaHpurano adhikArI pazcama: : draviNam anU: ghuvaDa samaLo pakSI ghoDo anaMlihaH gaganacuMbI tRNapUla: ghAsano pULo paE: : ApavAnI icchAvALo vididIrghaH phADI nAMkhavAnI icchAvALo nyAsadharaH thApaNa sAcavanAra jIvAtukalpA jIvADanAra tulya atyAhitam atyaMta bIka pedA kare tevuM bhUyiSTham ghaNuM kuliza: indranuM vaja AsanAyuktaH sthAna ApavAnA adhikArI udyAnavIthikA bagIcAnI hAramALA upAyanam bheTayuM candrazAlA agAsI paraMta: eka prakAranuM vAjiMtra zambaraH deva vizeSa nAma phalakam hAla vihAyovad pakSInI jema nivApaH pitRne uddezIne apAtuM dAna. syandanaH ratha bhRgu jayAMthI jhaMpApAta karI zakAya tevuM girizikhara lokampRNaH jagatane nemIkaH tRtIyaM parva prathama: saH matkuNaH mAMkaDa rasoIyo pipIlikA kIDI avaMtUnavat AMkaDo ane rUnI saraghA madhamAkhI jema gRhagodhikA garoLI mAtutiH bIjoruM dhovara: mAchImAra tiya: sa: tittiraH tetara pakSI panava : vAMdaro zyena: bAja pakSI tRtIyaH saf: zAkunikaH pakSIone mAranAra snuSA putravadhU gIdha pakSI daivayoge diSTiH sa: udharasa A : aparAdha paulomI kArmukam indrANI aurdhvadehikam marelAnI pajhama: sA: maraNatithie mahoragaH moTo sarpa khavAtuM piMDAdi pa: saf: zadhyA asRg lohI vaiturtha: : saptama: sa: jad: karavo yiyAsuH javAnI zAlmaliH zImaLAnuM jhADa icchAvALo tapela lokhaMDanI bilvaH bilInuM jhADa pUtaLI zaTha, chUpAvanAra bhrASTram tavImAM sekAvuM guNa upara vyajanam vIMjhaNo, paMkho doSAropaNa karanAra gaNDUpadaH jaMtu vizeSa nAma lobhI pUtaraH porA paizunyam cADI, cugalI SaTpadI jU, bhamarI plakSataruH pIpaLAnuM jhADa anIkam talyam niGgavaH asUyA