Book Title: Sardar Shreenu Jivan Karya
Author(s): Mukul Kalarthi
Publisher: Navjivan Prakashan Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005658/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra janmazatAbdI mALA-1 saradArazrInuM jIvana kArya mukulabhAI kalArthI For Personale e Oly ainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra janmazatAbdI mALA : 1 saradArazrInuM jIvanakArya mukulabhAI kalAthI enuM jIvanakArya akhaMDa tapo, ama vacce saradAra amara raho ! navajIvana prakAzana maMdira amadAvAda-380 014 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha pustikAnA saMpuTanI kiMmata sATha rUpiyA (c) navajIvana TrasTa, 1975 pahelI AvRtti, prata 10,00, mArca 1975 punarmudraNa, prata 3,0, oNkTobara 1999 kula prata : 13,00 ISBN 81-7229-255-4 (set) mudraka ane prakAzaka jitendra ThAkorabhAI desAI navajIvana mudraNAlaya, amadAvAda-380014 saradAra janmazatAbdI mALA saradArazrInuM jIvanakArya saradArazrInA preraka prasaMgo gAMdhIjI ane saradAra saradArazrInuM mukta hAsya satyAgrahI saradAra 0 saradArazrInI preraka vANI For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana 1998nuM varSa saradAra vallabhabhAI paTelanA janmanuM savAsomuM varSa che. saradAra Ama to AkhA hiMdanA hatA, paNa eo janme gujarAtI hatA. garavI gujarAtanA e panotA putra hatA. gAMdhIjInI AgevAnI heThaLa svataMtratAnI je AkarI laData deza laDyo, tenA teo eka agraNI laDavaiyA hatA. AjhAdInI laData pUrI thayA pachI jyAre briTiza sattAe dezamAMthI vidAya lIdhI tyAre sthiti evI hatI ke deza chinnavicchinna thaI jAya. evI aNInI veLAe dezI rAjyone hiMda sAthe bheLavI daI dezanI ekatA TakAvI rAkhIne saradAre potAnI kuneha ane vyavasthAzaktino paraco hiMdane ane jagatane batAvyo. saradAranuM e kArya ApaNA dezanA itihAsamAM suvarNAkSare nodhAvAne pAtra che. ApaNA dezanA AvA moTA yoddhA ane mutsaddInA jIvana ane kAryano UgatA kizorone khyAla Ave e daSTie saradAranA jIvananAM vividha pAsAMnuM darzana karAvatAM cha pustako zrI mukulabhAI kalArthIe khAsa A zatAbdI varSa mATe taiyAra karyA che. e pustakone gujarAta AvakAraze evA vizvAsathI ame pragaTa karIe chIe. 31-10-1999 - For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA - 1. kheDUtanA puruSArthI putra 2. mAtApitAnA saMskAra 3. vidyAkALa 4. vidyArthIonA saradAra banyA 5. maeNTrika pachI zuM? 6. saradAra vakIla thayA 7. vakIlAtamAM jhaLakI UThyA 8. be bhAIonuM heta 9. kauTuMbika Aphata 10. saradAranuM vatsala hRdaya 11. baeNrisTara saradAra 12. mahAtmA gAMdhIjInA samAgamamAM 13. AjhAdI jaMgamAM jhaMpalAvyuM 14. deza AjhAda banyo, paNa ... 15. saradAranuM abhUtapUrva kArya 16. vIranI vidAya For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kheDUtanA puruSArthI putra saradAra vallabhabhAI paTelanuM nAma koNe sAMbhaLyuM nahIM hoya? 15mI oNgasTa, 1947ne yAdagAra divase ApaNo deza AjhAda thayo. saradArazrI bhAratanA prathama gRhapradhAna ane nAyaba vaDA pradhAna banyA hatA. sAmAnya garIba kuTuMbamAM saradArazrIno janma thayo hato. pitA kheDUta hatA. gharamAM koI bhaNeluM paNa nahIM. evA gAmaDAgAmanA eka kheDUtanA putra AkhA dezamAM saradAra tarIke jANItA thayA ane svataMtra bhArata dezanA gRhapradhAna tathA nAyaba vaDA pradhAna banyA hatA, e AkhI gauravagAthA ApaNane preraNA Ape evI che. gharamAM garIbAI kevI hatI enuM varNana saradArazrInA mukhe ja sAMbhaLIe : "huM naDiyAdamAM jyAre mosALamAM raheto, tyAre koI vAra karamasada jAuM, tyAre mArAM dAdImA mane relave krosiMga sudhI mUkavA AvatAM. naDiyAdathI ANaMda relave hatI. paNa karamasada javAmAM ame kadI relagADIno upayoga na karatA. For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gherathI nIkaLuM, tyAre khAvAnuM levA mATe becAra AnA Ape. paNa te ame gADIbhADAmAM na vAparI nAkhIe, eTalA mATe dAdImAM ahIM sudhI mUkI jatAM.' maeNTrika thayA pachI paNa saradArane AgaLa abhyAsa na karavAnI khUba icchA hatI. paraMtu kaoNlejanI keLavaNI levA jeTalA to gharamAM paisA nahotA. saradArane Ama to vilAyata jaI baeNrisTara thavAnI paNa khUba icchA hatI. paraMtu saradAra kahe che ema, huM to sAdhAraNa kuTuMbano hato. mArA bApa maMdiramAM jiMdagI gALatA ane temAM ja pUrI karelI. mArI icchA pUrI karavA temanI pAse sAdhana na hatuM." Ama hovA chatAM saradAre maeNTrika pachI "DisTrikTa plIDara'no ghera beThAM abhyAsa karyo. pachI vakIlAta karatAM karatAM thoDA thoDA paisA bacAvIne vilAyata jaI baeNrisTara thavAnI taiyArI karI. chevaTe baeNrisTara thaIne AvyA, tyAre ja jaMpyA. saradAra zALAmAM bhaNatA hatA, tyArano eka prasaMga saradAranA jIvanaghaDataramAM ghaNo mahattvano gaNAya evo che. bALapaNanA temanA eka zikSaka evA hatA ke temane vidyArthI kazuM pUche, to te gusse thaIne kahetA : 'mane zuM pUcho cho? mAMya mAMya bhAgo.' A sUtra jANe saradArazrInA jIvananI gurukillI banI gayuM hatuM. saradArazrIe potAnuM badhuM bhaNatara mAMya mAMya bhaNIne ja kareluM. ' For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanA ghaDataramAM zikSakano kazo phALo hoya ema jaNAtuM nathI. AgaLa jatAM mahAtmA gAMdhI zikSaka maLyA, tyAM sudhInuM potAnA jIvananuM ghaDatara paNa saradArazrIe ApameLe ja koInI madada ke otha vinA kareluM hatuM. gAMdhIjIne zikSaka tarIke, guru tarIke svIkAryA te paNa potAnuM vyaktitva kAyama rAkhIne. ApaNe jANIe chIe ke, moTA jhADanI chAyA nIce UgelA choDano vikAsa aTakI jAya che. paraMtu gAMdhIjI to evA vizALa vaDadAdA hatA, chatAM emanI chAyA heThaLa sauno vyaktigata vikAsa thayo ja che. eTale gAMdhIjI jevA zikSakanA ziSya thaI je vyaktitva gumAvI bese, te potAne ane gAMdhIjIne baMnene lajave. saradArazrIe gAMdhIjIne lajjA pAmavAnuM jarAye kAraNa ApyuM nathI, eTaluM ja nahIM paNa potAnA ziSyatvane zobhAvyuM che. * Ama, saradArazrIe jIvanamAM je kaMI meLavyuM hatuM e mAMya mAMya bhaNIne', jAte ja nirIkSaNa ane parIkSaNa karIne meLavyuM che. teo pote ene koThAvidyA" kahetA hatA. AvA puruSArthI saradAra vallabhabhAI paTelanuM jIvanakArya ApaNane paNa puruSArtha karavA prere evuM che. For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtApitAnA saMskAra, kheDA jillAno carotara pradeza raLiyAmaNo ane aneka vividhatAthI bharelo che. enA ANaMda tAlukAmAM karamasada, gAma AveluM che. karamasada e saradArazrInuM vatana. khetIbaMdhA pATIdAra kuTuMbamAM emano janma. carotara pradezanA pATIdAro svataMtra svabhAvanA, nikhAlasa ane tejadAra gaNAya che. AvAM tejasvI mAtApitAne tyAM ApaNA dezanA be mahAna sapUto avataryA. vIra viThThalabhAI paTela ane saradAra vallabhabhAI paTela. saradArazrInI janmatArIkha 31mI oNkTobara, 1875 gaNavAmAM Ave che. gharamAM koI bhaNeluM nahIM. eTale koIe emanI janmatithinI barobara nodha lIdhI na hatI. maeNTrikanA sarTiphikeTa pramANe A tArIkha gaNAya che. naDiyAda e saradArazrInuM mosALa. temano janma naDiyAdamAM thayo hato. For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradArazrInA pitAzrInuM nAma hatuM jhaverabhAI. mAtuzrInuM nAma lADabAI. pitA jhaverabhAI svAmInArAyaNa paMthanA parama bhakta. bhakti kare ane khetI kare. jhaverabApA bahu svataMtra mijAjanA, ane kaDaka svabhAvanA hatA. Ama to gharanI sthiti sAdhAraNa hatI; chatAM jhaverabApA koI paNa bAbatamAM koIthI dabAya to zAnA ja? jhaverabApA ghaNokharo vakhata maMdiramAM gALatA. maMdiramAM kadI besI rahetA nahIM. mALA pheravatAM athavA bhajana gaNagaNatAM AMTA mAravAnI emane Teva hatI. saradArazrI paNa gharamAM hoya tyAre eka ThekANe besI rahetA nahIM, paNa AmathI tema AMTA mAryA karatA. e Teva emane pitAzrI taraphathI vArasAmAM maLelI hatI. - jhaverabApA gAmanI paMcAtamAM kadI bhAga letA ja nahIM. sau koI emanI AmanyA rAkhatuM ane koIno vAMka hoya ne jhaverabApA be zabda kahe, to saune sAMbhaLavA paDatA. bhagavatI puruSa tarIke gAmamAM emanuM mAna sAruM hatuM. saradAra vagere bhAIo jhaverabApAne 'moTAkAkA' kahetA. paraMtu gAmamAM sau emane "rAjabhA" kahetuM. kahevAya che ke, jhaverabApAe 1857nI rAjyakrAMti veLAe jhAMsInI rANInA pradezamAM bhAga lIdho hato. koIne kahyA vinA teo nIkaLI paDyA hatA. sa.jI.-2 For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgrejoe jhaverabApAne indora rAjyamAM pakaDyA hatA ane te rAjyanA kedI tarIke temane indoranA rAjA malhArarAva holakarane soMpavAmAM AvyA hatA. malhArarAva jhaverabApAne keda karI potAnI sAme bAMdhI rAkhatA. * - eka vAra malhArarAva koI darabArI sAthe zetaraMjanI ramata ramatA hatA. indoranareza ramatAM ramatAM eka sogaThuM upADyuM ane kyAMka mUkavA jatA hatA. tyAM te jhaverabApA bolI UThyA: "are rAjA, tyAM na mUkazo; pele ghera mUko." Indoranareze UMcuM joyuM, to jhaverabApA bolatA hatA! jhaverabApAe barobara sUcavyuM hatuM. pAchI bIjI sogaThI bharavAnI AvI. e prasaMge malhArarAva pAchA mUMjhAyA. tyAM to jhaverabApAe kahyuM: "e sogaThI pelA gharamAM calAvo." malhArarAva to rAjakedI jhaverabApAnI buddhizakti joIne khuza thaI gayA. temaNe jhaverabApAne mukta karyA ane potAnA mitra tarIke rAkhyA. pAchalI avasthAmAM jhaverabApAe gAmanA svAmInArAyaNanA maMdiramAM sUvA-besavAnuM rAkhyuM hatuM. eka veLa jamatA ane jamavA mATe ja ghera AvatA. 10 For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhaverabApA 1914nA mArca mAsamAM lagabhaga paMcAzI varSanI vaye gayA, tyAM sudhI dara pUname vaDatAla javAnuM ekeya vAra cUkyA nathI. saradAra paNa pitAzrInI sAthe aneka vAra vaDatAla gayelA. saradAra sattara varSanA thayA tyAM sudhI pitAzrI sAthe karamasadamAM ja rahelA ane tyAM sudhI nirAhArI ane koI koI vAra nirjaLA ekAdazI vinAnI bhAgye ja koI ekAdazI gaI haze. mAtuzrI lADabAI narama ane suzIla svabhAvanAM hatAM.' ghara calAvavAmAM bahu kuzaLa hatAM. gharanI sthiti garIba hatI, chatAM mahemAna-paroNA sArI rIte sAcavatAM. koI sAthe takarAramAM UtaravAnuM lADabAnA svabhAvamAM ja nahotuM. sevAbhAvI vRttinAM hatAM. pADozInuM paNa kAma karI chUTe. AsapAsanAM sauno prema saMpAdana karavAnI zakti emanAmAM sahaja hatI. lADabA vahuone paNa bahu sArI rIte rAkhatAM. nAnA dIkarA kAzIbhAI vidhura thayA pachI emanuM ghara lADabA ja saMbhALatAM ane chokarAMone sAcavatAM. lADabA lagabhaga paMcAzI varSanI uMmare 1932nI sAlamAM gujarI gayAM, tyAM sudhI kAzIbhAI badhuM taiyAra karI Ape ane e beThAM beThAM rAMdhI jamADe, e pramANe gharanuM kAma karatAM rahyAM. mahAtmA gAMdhIjIe reTiyA pravRtti zarU karI tyAra pachI 11 For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to navarAza maLe ke tarata reMTiyo laIne lADabA besatAM. saradArane cAra bhAIo ane eka bahena: somAbhAI, narasiMhabhAI, viThThalabhAI, kAzIbhAI ane DAhIbA. saradArane nAnI bahena para savizeSa prema hato. mAtApitAnA dharmaparAyaNa ane saMyamamaya jIvanano vAraso saradArane pUratA pramANamAM maLyo hato. saradAra brahmarSi nahIM paNa rAjarSi hatA. saradAranI dhArmikatA, emano saMyama, emano tyAga, emanI titikSA sAdhusaMtonAM nahIM paNa kSatriya vIranAM hatAM. Agraha, daDhatA, hasate moMe zArIrika du:kho sahana karavAnI zakti, saMpUrNa nirbhayatA-e badhA mahAyoddhAnA guNo saradAramAM jovA maLe che te pitAnA saMyamamaya ane AgrahI jIvanano ja vAraso che. saradArane svacchatA ane sughaDatAnI Teva paNa mAtApitA taraphathI ja vArasAmAM maLelI. 12 For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAkALa saradAre sAtamI copaDI sudhIno abhyAsa karamasadamAM ja karelo. saradAra prAthamika nizALamAM bhaNatA hatA tyAre bhANavAnI copaDIo karatAM AsapAsanAM khetaro ane gAmaDAMonuM temane vadhAre jJAna thayuM haze. jhaverabApA khAsa bhaNelA nahIM, chatAM saradAra kahe che ema, mArA pitAne mane bhaNAvavAno zokha bahu roja savAranA pahoramAM khetare laI jAya. khetaramAM kAma karatA nahIM, paNa AvatAM-jatAM raste pADA bolAvavA ane palAkhAM gokhAvavA." saradAra sattara-aDhAra varSanA thayA, tyAM sudhI karamasadamAM ja rahelA. eTale temane khetaramAM kAma karavAnuM to AveluM ja. A aMge saradAra kahetA : 'ame badhA bhAIoe khetaramAM kAma kareluM. ekalA viThThalabhAIe kadAca nahIM karyuM hoya. kAraNa ke pahelI aMgrejIthI ja teo aMgrejI bhaNavA naDiyAda mosALamAM rahelA." karamasadamAM aMgrejI nizALa nahotI. eTale AgaLa 13 For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhANavuM hoya to bIje javuM paDe. moTAbhAI viThThalabhAI aMgrejI bhaNavA mATe mosALamAM naDiyAda rahetA hatA. eTale bIjA chokarA vallabhabhAIne paNa aMgrejI bhaNavA naDiyAda mosALa mokalavAnuM jhaverabApAne yogya lAgyuM nahIM hoya. eTale aMgrejI bhaNavAno manasUbo zI rIte pAra pADavo enA vicAramAM ne vicAramAM saradAre karamasadamAM cAracha mahinA kADhI nAkhyA. eTalAmAM karamasadamAM traNa dhoraNa sudhInI eka khAnagI aMgrejI nizALa nIkaLI. temAM saradAra dAkhala thayA ane tyAM traNa aMgrejI bhaNyA. te vakhate temanI umara sattara varSanI haze. pachI AgaLa bhaNavA mATe peTalAdamAM pAMca dhoraNa sudhInI nizALa hatI, temAM saradAra dAkhala thayA. zarUAtamAM saradAra bIjA vidyArthIonI sAthe roja karamasadathI peTalAda sAtaATha mAIla jA-Ava karatA. paraMtu pachI peTalAdamAM nAnuM ghara bhADe rAkhI sAteka vidyArthIo klaba jevuM karIne rahetA. dareka jaNa dara ravivAre potAne gherathI aThavADiyAnuM sIdhuM laI Avato ane vArApharatI hAthe rasoI karI badhA jamatA. saradAre aMgrejI cothI ane pAMcamI peTalAdamAM karI. peTalAdathI chaThThA dhoraNamAM naDiyAda gayelA. maeNTrikamAM eka varasa nApAsa thayelA. eTale teo naDiyAdamAM maeNTrika 14 For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayA tyAM sudhI traNa varasa rahelA. vacce beeka mahinA vaDodarA hAIskUlamAM jaI AvelA. naDiyAdamAM mosALa hatuM, chatAM svataMtra rahevAnI khAtara saradAre eka borDiMga jevuM kADheluM emAM teo rahetA. naDiyAdanI hAIskUlamAM saradAranuM aMgrejI sAruM gaNAtuM. aMgrejI copaDIo vAMcavAno ane temAMthI phakarA moDhe karavAno paNa temane zokha hato. vidyArthIonI sabhAo karI temAM teo aMgrejImAM bhASaNa karatA. Ama, hAIskUlamAM hatA tyAre temane aMgrejIno zokha hoya ema dekhAya che. paraMtu kAma pUrato aMgrejIno upayoga karavA uparAMta temaNe koI divasa potAnI aMgrejI bhASA keLavavA vizeSa prayatna pAchaLathI karyo nathI. chevaTe sane 1897mAM naDiyAda hAIskUlamAMthI saradAra maeNTrika thayA. te vakhate emanI umara lagabhaga bAvIsa varSanI hatI. sAthe sAthe ahIM eka vAtano ullekha karI laIe. ApaNA hiMdu samAjamAM ane te jamAnAmAM vidyAbhyAsanA kALa daramiyAna ja chokarAnAM lagna thaI jatAM. saradAranAM lagna emanI aDhAra varSanI uMmare thayelAM. emanAM dharmapatnI jhaverabAnI uMmara te vakhate bAra varSanI hatI. jhaverabA najIkanA ja gAnA gAmanAM hatAM. 15 For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e jamAnAmAM paraNyA pachI pAMcasAta varSe strIo sAsare Ave evo rivAja hato. eTale saradArano gRhasthAzrama vakIla thayA pachI athavA thoDo vakhata pahelAM zarU thayo hato. 16 For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyArthIonA saradAra banyA mAnavI jevo puruSArtha kare tevuM potAnuM jIvana ghaDI zake che. e sUtra anusAra saradAra nAnapaNathI ja UrdhvagAmI, sAhasika, nIDara, kAryakuzaLa ane sahanazIla hatA. gujarAtI nizALamAM paNa potAnA sahAdhyAyIo ane sAthIonI TukaDInA saradAra teo ja hoya. pachI naDiyAda hAIskUlamAM saradAra bhaNavA gayA. tyAM temanuM vyaktitva ThIka ThIka khIlyuM. svataMtra svabhAva, mananA mojI, thoDuM chatAM arthagaMbhIra bolavuM, koInAthIye kazuM chupAvavuM nahIM, anyAyano bedhaDaka sAmano karavo ane pariNAmanI paravA karyA vinA hAthamAM lIdheluM kAma pUruM karavuM-A badhI zakti temanAmAM hatI enAM prathama darzana temanI sAthe bhaNatA, ramatA, rahetA sAthIone thayAM. naDiyAdanI hAIskUlamAM saradAra vidyArthIonA kharekhara saradAra ja banelA. eka divasa vargano samaya thaI gayo hato. paraMtu zikSaka zikSaka-khaMDamAM vAtonA Tape caDyA hatA. vargamAM vidyArthIoe pAMceka miniTa rAha joI. paraMtu 17 sa.jI.-3 For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSaka hajI vargamAM AvyA nahIM. eTale saMgItanA eka zokhIna vidyArthIe eka gIta lalakAravA mAMDyuM. badhA vidyArthIoe e jhIlI lIdhuM. e sAMbhaLIne zikSaka utAvaLA utAvaLA vargamAM doDI AvyA ane gu thaIne badhAne dhamakAvavA lAgyA. zikSaka pelA saMgItapriya vidyArthIne oLakhatA hatA. eTale tene Ubho karIne temaNe barobara khakhaDAvyo. zikSakano mijAja joIne badhA vidyArthIo cUpa besI rahyA. eka vidyArthI ja zikSakanA roSano bhoga bane e vallabhabhAIne gamyuM nahIM. te UbhA thaIne bolyA : sAheba, tame ene zA mATe dhamakAvo cho ? vargano samaya thaI jAya, chatAM tame oNphisamAM besI ToLaTappAM mAryA karo ane samayasara Avo nahIM, tyAre ame majAnuM gIta gAIe nahIM to zuM raDIe ?' A sAMbhaLIne zikSakano pAro caDI gayo. temaNe vallabhabhAIne varga bahAra javAnI AjJA karI. vallabhabhAIe potAnI copaDIo laI, cAreya bAjunA potAnA sahAdhyAyIo tarapha najara pheravI ane bahAra cAlyA gayA. tyAM to bIjA badhA vidyArthIo paNa eka pachI eka UThIne varganI bahAra cAlavA lAgyA. Akho varga khAlI thaI gayo. 18 For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIje divase zALA zarU thaI. zikSaka vargamAM AvIne jue, to varga khAlI! badhA vidyArthIo bahAra hAjara hatA. paraMtu vallabhabhAIne vargamAM dAkhala thavAnI rajA na maLe, tyAM sudhI koI vargamAM dAkhala thavA taiyAra na hatuM. zikSaka mUMjhAyA. temaNe heDamAstara AgaLa vallabhabhAI sAme phariyAda karI. heDamAstare vallabhabhAIne bolAvyA ane zikSakanI mAphI mAgavA kahyuM. saradAre daDhatAthI javAba Apyo : sAheba, A to cora koTavAlane daMDe evo nyAya thayo! doSa karyo hoya to mAstara sAhebe karyo che. ame vidyArthIoe kazo doSa karyo nathI. vargano samaya thaI gayo hato, chatAM mAstara sAheba oNphisamAM gappAM mAratA besI rahyA. ame bahu rAha joI, paNa teo AvyA nahIM. eTale nAhaka tophAna karIe ene badale svastha besIne ame gIta gAtA hatA. AmAM amAro zo doSa?' heDamAstarane vallabhabhAInI vAta barobara lAgI. temaNe badhAne samajAvIne vargamAM besADyA. chaThThA dhoraNanA eka pArasI zikSaka bahu kaDaka hatA. netaranI soTIno te khUba chUTathI upayoga karatA. eka divasa e zikSake eka vidyArthIne daMDa karyo. A e vidyArthI daMDa bharI zakyo nahIM. eTale ene varga 19 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahAMra kADhavAmAM Avyo. vallabhabhAI e ja vargamAM bhaNatA hatA. emane thayuM ke, Ano kaMI ilAja karavo joIe. saradArane rasto kADhatAM keTalI vAra ? temaNe potAno varga to tarata ja khAlI karAvyo. pachI baporanI rajAmAM AkhI zALAnA vidyArthIone ekaThA karI haDatALa paDAvI. koI paNa vidyArthI zALAmAM na jAya, eTalA mATe saradAre cAre bAju barobara cokI goThavI dIdhI. haDatALa pADI vidyArthIo Amatema bhaTakavA cAlyA jAya ke ghara bhegA thaI jAya, to haDatALanuM mahattva koInI najare na caDe. saradAra e jANatA hatA. eTale temaNe vidyArthIone samUhamAM besavA mATe dharmazALAmAM goThavaNa karI. tyAM pIvAnA pANI vagerenI paNa vyavasthA rAkhI. haDatALa traNa divasa cAlI. zALAnA heDamAstare mAmalAnI gaMbhIratA jANI. temaNe saradArane bolAvIne samajAvyA. have pachI koI paNa vidyArthIne khoTI rIte athavA vadhAre paDatI sajA nahIM thAya enI bAMyadharI ApI. eTale saradAre samAdhAna karI haDatALa pAchI kheMcI lIdhI. eka zikSaka potAnA vargamAM vaparAtI badhI copaDIono tathA kAgaLa, pensila, noTabuka vagere vidyArthIoe 20 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAparavAnI vastuono vepAra karatA. vaLI vargano dareka vidyArthI A badhI vastu potAnI pAsethI ja kharIde, evI te vidyArthIone pharaja paNa pADatA. e zALAmAM bhaNatA vidyArthI vallabhabhAIne kAne A vAta AvI. eTale saradAre vidyArthIo pAse e zikSakano evo bahiSkAra karAvyo ke, Akhare pelA zikSakane potAno vepAra choDI daIne namatuM ApavuM paDyuM. Ama, karamasada gAmano eka kheDUtano tejasvI dIkaro naDiyAdanI vidyArthI Alamano saradAra banI zakyo. AvI laDAIo uparAMta sArvajanika svarUpanI kahevAya evI pravRttimAM paNa saradAra bhAga letA. eka vAra naDiyAdanI myunisipala cUMTaNImAM mahAnaMda nAmanA eka zikSaka umedavAra tarIke UbhA rahyA hatA. sAme pakSe naDiyAdanA desAI kuTuMbanA eka bhAI UbhA hatA. gAmamAM temanI sArI vaga hatI. e desAI bhAI eka vAra baDAI hAMkatAM badhAne kahevA lAgyA : "A mAstara mArI sAme zuM joIne Ubho rahyo haze? bhalabhalAne chakkA khavaDAvI dauM evo huM chuM. huM temane kahuM chuM ke, A mAstaranI sAme huM hAruM, to mULa mUMDAvI nAkhuM. joIe to A vAta tame lakhI rAkhajo." saradAra te vakhate hatA to eka vidyArthI paraMtu emane A vAta kaNAnI mAphaka khUMcI. emANe manamAM gAMTha vALI ke, A baDAIkhora desAIne sIdho karuM to ja kharo. 21 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAre tarata ja mahAnaMda zikSakanA pakSe kAma karavA zALAnA badhA vidyArthIone taiyAra karyA.' saradAranI vAnarasenAe pelA baDAIkhora desAIbhAInI sAna ThekANe lAvavAnuM bIDuM jhaDapyuM. saradAre vidyArthIonI madadathI matadAromAM jorazorathI kAma zarU karI dIdhuM. cUMTaNI rasAkasIbharI banI gaI. chevaTe mahAnaMda mAstaranI bahu moTI bahumatIthI jIta thaI. saradArane paNa e ja joItuM hatuM. tarata ja saradAra to pacAseka chokarAonA ToLAne laIne nIkaLI paDyA. sAthe eka hajAmane paNa laI lIdho. badhA e desAIbhAIne mUcha mUMDAvavAnuM kahevA ene ghera pahoMcI gayA. bApaDA desAIbhAInuM moM jovA jevuM thaI gayuM! For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maeNTrika pachI zuM ? saradAra karamasadamAM bhaNatA hatA, e zALAnA mahetAjIne potAnA je vidyArthIo sAta copaDI pAsa thAya te badhAne siniyara TreinDa mAstara banAvavAnI bhAre hoMza hatI. saradArane paNa temaNe evI salAha ApI hatI. paraMtu saradAramAM nAnapaNathI ja, koInuM pANa protsAhana ke preraNA nahotI chatAM, moTA mANasa thavAnI bhAre mahattvAkAMkSA hatI. te jamAnAmAM moTA mANasa thavuM eTale vakIla ke baeNrisTara thavuM. sAta copaDI bhaNI rahyA pachI te vakhate vakIla ke baeNirisTara thavAno spaSTa khyAla saradAranA dilamAM jAgyo paNa na hoya. paraMtu koI paNa rIte AgaLa bhaNavAnI icchA temanA manamAM hatI ja. - have maeNTrika thayA pachI zuM karavuM e prazna saradAra sAme AvIne khaDo thayo. gharanI sthiti sAdhAraNa hatI. eTale badhA ema ja vicAratA hatA ke kAMI nokarIdhaMdhe lAgI jAya to sAruM. For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAranA mAmA DuMgarabhAI ela. sI. I. pAsa thayelA. te amadAvAda myunisipAliTImAM mukhya Ijanera hatA. myunisipAliTI tathA zaheramAM te sArI pratiSThA dharAvatA hatA. temaNe saradArane salAha ApatAM kahyuM: 'tuM have maeNTrika thaI gayo che. tuM jo amadAvAda Ave, to myunisipAliTImAM mukAdamanI jagA apAvuM. jema kAma zIkhIza tema AgaLa vadhavAno sAro cAnsa maLaze.' paraMtu svataMtra mijAjanA saradArane AvI nokarIbokarIthI zAno saMtoSa thAya? emanA magajamAM bALapaNathI ja bhAre bhAre mahattvAkAMkSAo bharelI hatI. sAhasika yuvAna saradArane moTA thaI kaMI avanavuM karavAnI mahattvAkAMkSA hatI. ' ' saradAre naDiyAda ane vaDodarAmAM vakIlone joyA hatA. baeNrisTarone pAga joyA hatA. eTale emanA juvAna magajamAM jAtajAtanAM svapnAM UbharAtAM hatAM. A aMge saradAra pote ja eka vAra jAhera sabhAmAM jaNAvyuM hatuM. 1921nA svarAjyanA juvALanA divasomAM asahakAra vize moDAsAmAM aMka hRdayasparzI vyAkhyAna ApatAM saradAre potAnI yuvAvasthAnA manorAjya vize bolatAM kahyuM hatuM : 'bhAI mohanalAle mArI oLakhANa ApatAM kahyuM ke, huM pahelAM aMgrejanI AbehUba nakala karato hato, e satya For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. vaLI, huM navarAzano vakhata ramatagamatamAM gALato e vAta paNa kharI che. "mArI mAnyatA te vakhate AvI hatI ke, A ApaNA abhAgI dezamAM paradezInI nakala karavI e ja uttama kArya che. . . * mane zikSaNa paNa evuM ja ApavAmAM AvyuM hatuM ke, A dezanA mANaso halakA ane nAlAyaka che ane ApaNA upara rAjya karanArA paradezI mANaso ja sArA ane ApaNo uddhAra karavA samartha che. A dezanA loko to gulAmagIrIne ja lAyaka che. AvuM jhera ApaNA dezanAM tamAma bALakone pivaDAvavAmAM Ave che! "huM nAnapaNathI ja je loko sAta hajAra mAIla dUra paradezathI rAjya karavA Ave che, temano deza kevo haze te jovA ane jANavAne taraphaDiyAM mArato hato. to sAdhAraNa kuTuMbano hato. mArA bApa maMdiramAM jiMdagI gALatA ane temAM ja pUrI karelI. mArI icchA pUrI karavA temanI pAse sAdhana na hatuM. 'mane mAluma paDyuM ke, dezapaMdara hajAra rUpiyA maLe to vilAyata javAya. mane koI eTalA rUpiyA Ape ema na hatuM. mArA eka mitre kahyuM ke, IDara sTeTamAM darabAra pAsethI rUpiyA vyAje maLe evo saMbhava che. e mitranA kAkA IDaramAM rahetA. te uparathI e mAro mitra ane huM baMne 'sa.jI.-4 25 For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IDara gayA ane zekhacallInA vicAro karI gAmanI pradakSiNA karIne pAchA AvyA. 'chevaTe nakkI thayuM ke vilAyata javuM hoya to paisA kamAIne javuM...' eTale saradAre 'satuM bhaNavAnuM ane sahelAIthI raLavAno dhaMdho' kayo e vicArIne vakIlAtano vicAra karyo. teya elaela.bI. thavAno nahIM, paNa 'DisTrikTa plIDara' thavAno. kaoNlejamAM jaI ucca keLavaNI levA jeTalA to gharamAM paisA nahotA. paraMtu moTuM kAraNa to elaela.bI. thatAM cha varSa lAge e ja hatuM. eTalAM badhAM varSa abhyAsamAM gALavAnuM saradArane vAjabI na lAgyuM. uMmara moTI thaI gaI hatI ane zakya eTalA vahelA vakIla thaI, paisA kamAI vilAyata javuM hatuM. vaLI, DisTrikTa plIDaranI parIkSA mATe to ghera rahIne vAMcI zakAya ane kharca kaMI ja na thAya, e paNa enI pasaMdagInuM eka kAraNa kharuM.. 26 For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 saradAra vakIla thayA saradAre vakIla thavAno vicAra karyo. oLakhItA vakIlo pAsethI copaDI lAvI temaNe abhyAsanI zarUAta karI dIdhI. vakIlAtanA abhyAsa daramiyAna saradAra moTe bhAge naDiyAdamAM emanA mitra kAzIbhAI zAmaLabhAIne tyAM rahetA. ahIM banelA eka prasaMgamAM, saradAramAM rahelI kumAzabharI bAjunuM ApaNane darzana thAya che. kAzIbhAInA pitAnA eka mitra hatA. emanuM nAma hatuM DuMgarabhAI mULajIbhAI. te naDiyAdanA prakhyAta vakIla hatA. kAzIbhAInA pitA gujarI gayA, tyAre DuMgarabhAIe kAzIbhAInA kuTuMbanI saghaLI sArasaMbhALa rAkhelI. je vakhate saradAra vakIlAtano abhyAsa karavA mATe kAzIbhAIne tyAM rahetA hatA, e arasAmAM DuMgarabhAInAM patnI chaeka mahinAno ekano eka chokaro mUkIne gujarI gayAM ! eTale kAzIbhAInAM mAtuzrI e bALakane ucheravA mATe potAne ghera laI AvyAM. 27 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra ane kAzIbhAI khaDakInI meDI upara vakIlAtanuM vAMcatA tathA sUvA besavAnuM rAkhatA. emaNe baMnee chokarAne mAnI jema ucherI moTo karyo. saradAra to chokarAne potAne paDakhe ja suvADatA ane rAte UThIne ene betraNa vAra dUdha pAtA: rIte chokaro jhADo-pezAba kare, to saradAra enAM bALotiyAM badalAvatA ane badhuM jAte sAphasUpha karIne pAchA potAnI pAse suvADatA. e chokaro traNeka varSano thayo, tyAM sudhI tene ucherIne moTo karavAmAM saradArazrIe khUba ja parizrama uThAvyo hato. A samaya daramiyAna banelo eka bIjo prasaMga paNa noMdhavA jevo che. saradAramAM rahelI adbhuta sahanazIlatAno emAM paricaya thAya che. A divasomAM saradAra potAnA eka mitrane tyAM bAkarola beeka mahinA rahyA hatA. tyAM temane kAkhabilADI thaI. gAmaDAmAM bIjA upAyo to zenA hoya? koIke kahyuM: 'gAmamAM vALaMda che. te nasara mUkIne game tevuM gUmaDuM phoDI nAkhavAmAM bahu hoziyAra che. tene bolAvI juo. tarata A pIDAno nikAla AvI jaze.' eTale e vALaMdane bolAvavAmAM Avyo. vALaMde nastara mUkavA mATe saLiyo dhagadhagato karIne 28 For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkhabilADIne lagADyo. paraMtu aMdara ekaThuM thayeluM badhuM paru kADhI nAkhavAnI tenI hiMmata na cAlI ! A joIne saradAre kahyuM : 'Ama joyA zuM kare che ? lAva, tArAthI na thAya to huM karuM.'. ema kahIne saradAre dhagadhagato saLiyo hAthamAM laI tarata aMdara khosI dIdho ane aMdara cAre bAju pheravI badhuM paru kADhI nAkhyuM ! chevaTe saradAre vakIlAtano traNa varasa barobara abhyAsa karIne sane 1980mAM DisTrikTa plIDaranI parIkSA pasAra karI. 29 For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakIlAtamAM jhaLakI UThyA saradAre vakIlAtanI zarUAta godharAmAM karI. naDiyAdamAM moTA moTA vakIloe potAnI sAthe rahIne vakIlAta karavA emane notarelA. paraMtu saradAre svataMtra rahevAnI khAtara godharAnuM nAnakaDuM kSetra pasaMda karyuM. godharA pasaMda karavAnuM eka bIjuM kAraNa e paNa lAge che ke, vallabhabhAInA moTAbhAI viThThalabhAI 1895mAM vakIla thayA pachI godharAmAM ja vakIlAta karatA hatA ane thoDA vakhata pahelAM ja borasada gayA hatA. eTale emanI oLakhANano ane lAgavagano lAbha maLe. Ama to viThThalabhAIe paNa saradArane potAnI sAthe borasada rahevAno ja Agraha karyo hato. paraMtu bIjAnI chAyA nIce rahevAthI mANasanI potAnI zakti pUrepUrI khIlI zakatI nathI, e vicAranA hovAthI saradAre potAnA ja paga para UbhA rahevAno nirNaya karyo. saradAra godhare gayA tyAre emanI pAse kAMI ja sAdhana nahotuM. ghara mAMDavA mATe joItAM vAsaNaHsaNa ane bIjuM rAcaracIluM paNa sastuM maLe mATe naDiyAdanI gujarImAMthI ane teya devuM karIne kharIdeluM. 30 For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Ama, saradAre jIvananI zarUAta bahu saMkocathI karI. godharAnA nivAsa vakhatanuM eka smaraNa noMdhavA jevuM che. saradAra godharA gayA e arasAmAM ja tyAM khUba plega cAlyo. plegamAM korTanA nAjara je saradAranA snehI hatA, temano dIkaro sapaDAyo. saradAra e chokarAnI sAravAramAM barobara lAgI gayA paraMtu daradI bacyo nahIM! daradIne smazAna mUkI AvIne saradAra pote plegamAM paTakAyA ! moTI gAMTha nIkaLI. paraMtu saradAra ethI kAMI ochA gabharAI jAya? e divasomAM saradArazrInAM dharmapatnI jhaverabA paNa sAthe hatAM. saradAra jhaverabAnI sAthe gADImAM beThA. ANaMda AvIne saradAre jhaverabAne kahyuM: 'tame jAo karamasada. huM naDiyAda jAuM chuM. tyAM sAjo thaI jaIza.' plegamAM sapaDAyelA patine ekalA choDIne javAnI kaI patnInI hiMmata cAle? paraMtu saradArazrInA Agrahane vaza thaIne jhaverabA kamane karamasada gayAM. - pachI saradAra naDiyAdamAM rahIne sajA thaI gayA. godharAmAM be ja varSa rahIne 1902mAM saradAra borasada AvI gayA. jaladI borasada AvavAnuM mukhya kAraNa e hatuM ke, borasadanA sthAnika amaladAro sAthe viThThalabhAIne bhAre 31 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaTapaTa thayelI. saradArane A vAtanI khabara paDI. pote borasadamAM hoya to viThThalabhAIne madadarUpa thavAya e hetuthI saradAre potAno mukAma ekadama borasada pheravyo. borasadamAM saradAra juduM makAna rAkhIne rahevA lAgyA. bahArano badho dekhAva ane vahevAra evo rAkhatA ke badhA sarakArI amaladAro ema mAnavA lAgyA ke A be sagA bhAIone banatuM ja nathI. - koI koI kesamAM to beu bhAIo sAmasAmA UbhA rahetA, tyAre lokone khUba rasa paDato. saradAre thoDA ja vakhatamAM saghaLA amaladAro para sAro prabhAva pADyo. saradAra pAsenA eka kesamAM eka mAmalatadAra barAbara bheravAyo hato ane resiDenTa maeNjisTreTa eno mitra hoI ene bacAvavA icchato hato. eTale e amaladArane saradArane zaraNe gayA vinA chUTako nahoto. paraMtu saradAre e lokone sakaMjAmAM barobara sapaDAvavA mATe pote A kesa hAthamAM laI zake ema nathI evuM jagAvyuM. eTale e amaladArone viThThalabhAInI madada levI paDI. viThThalabhAI paNa saradAranI tarakIba samajI gayA hatA. eTale temaNe e lokonI vAta aMge vicAravA vallabhabhAI para bhalAmaNa karI ApI. 32 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale e amaladArone pAchA vallabhabhAInI pAse javuM paDyuM. saradAre A takano lAbha laIne, viThThalabhAInI viruddha amaladAro je khaTapaTa ane kAvatarAM karatA hatA, e badhI vAta e lokonI AgaLa khullI karI ane viThThalabhAIno virodha na karavAnuM amaladArone samajAvyuM. Ama viThThalabhAI ane amaladAro vacce mitrAcArI karAvI. sAthe sAthe mAmalatadAra upara gherAyeluM vAdaLa paNa dUra karAvyuM. borasadamAM thoDA ja vakhatamAM vakIlAtamAM saradAranI pratiSThA khUba jAmI gaI ane kamANI paNa sArI thavA mAMDI. thoDA ja vakhatamAM saradAranI hAka vAgatI thaI gaI hatI. ghaNAkharA phojadArI vakIlo maeNjisTreTano mijAja sAcavIne tathA polIsa adhikArIo sAthe dostI rAkhIne potAnuM kAma calAvatA hoya che. paraMtu saradAranI e rIta nahotI. maeNjisTreTanI ke polIsa adhikArIonI raja paNa murabrata saradAra rAkhatA nahIM. potAnA kesanI jhINAmAM jhINI vigatano pAko abhyAsa karI, phariyAda pakSanA nabaLA muddA zodhI kADhI tene ughADA pADavAmAM tathA phariyAda pakSe UbhA karelA sAkSIone UlaTatapAsamAM toDI pADavAmAM saradAranI khUbI rahetI. 33 For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajAne trAsa ApanArA polIsa adhikArIone ane vakIlonuM apamAna karanArA tathA temane dhamakAvanAra gorA maeNjisTreTone saradAra pAMzarAdora rAkhatA... * saradAra je kesamAM vakIla tarIke Ave temAM korTane ane phariyAda pakSanA vakIlane bahu sAvadha rahevuM paDatuM. 34 For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ be bhAIonuM heta saradAre vakIlAta karatAM joyuM ke, bhAre kesomAM jyAM asIla paisApAtra hoya tyAM e saradArane vakIla kare, topaNa enA manamAM adhIrAI rahe. tethI te amadAvAdathI baeNrisTara laI Ave. maeNjisTreTonI sAme rophabaMdha bolIne ane dhamapachADA karIne potAnI hoziyArI dekhADanArA betraNa baeNrisTaro kheDA jillAmAM sArA jAmI gayA hatA. teo saradAra karatAM vadhAre phI letA. ' saradAra jotA ke, e baeNrisTaro kesa calAvavAnI AvaData-hoziyArImAM to potAnI tole jarAye Ave evA nahotA. chatAM evA baeNrisTarone vadhAre phI maLe ane emanA ja madadanIza tarIke saradArane korTamAM besavuM paDe ! A vastu saradArane mAthAnA ghA jevI lAgatI hatI. pote ja jo baeNrisTara thaI Ave, to A badhA baeNrisTarone kyAMya AMTI de enI saradArane khAtarI hatI. A bAbatane khyAlamAM rAkhIne saradAre vakIlAta karatAM karatAM | vilAyata jaI baeNrisTara thavA jeTalI rakama ekaThI karavA mAMDI. eTalI rakama bhegI thaI, eTale saradAre koIne paNa 35 For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jANa karyA vinA vilAyata javA sTImara vagerenI badhI goThavaNa paNa karavA mAMDI. badhuM nakkI thayAno chello je javAba Avyo, te "vI. je. paTela'ne nAme hato. have saradAranA moTAbhAI viThThalabhAInuM paNa aMgrejImAM TUMkuM nAma 'vI. je. paTela" ja thAya! eTale "vI. je. paTela" e nAmano saradArano patra akasmAt viThThalabhAInA hAthamAM Avyo! viThThalabhAIe e potAnI uparano patra samajIne phoDIne vAMcyo. patra vAMcyA pachI viThThalabhAIe saradArane kahyuM: huM tamArAthI moTo chuM, mATe mane pahelAM vilAyata javA do. mArA AvyA pachI tamane javAnI taka maLaze. paNa tamArA AvyA pachI mArAthI nahIM javAya." viThThalabhAInI A vAta saradAre tarata ja mAnya rAkhI. e uparAMta emanuM vilAyatanuM kharca mokalavAnuM paNa mAthe lIdhuM. eTale viThThalabhAI vilAyata javA taiyAra thayA. paraMtu te vakhate baMne bhAIoe e vAta gharamAM koIne karI na hatI. viThThalabhAIne mUkIne saradAra muMbaIthI borasada pAchA AvyA, tyAre badhAne e vAtanI jANa thaI. eTale viThThalabhAInAM dharmapatnI divALIbAe to khUba ja kaMkAsa mAMDyo! paraMtu saradAre e tarapha dhyAna na ApyuM. For Personal & Private Use Only * Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyAra sudhI borasadamAM baMne bhAIo judA rahetA hatA. paNa viThThalabhAI vilAyata gayA, eTale saradAre bhAbhIne potAne tyAM rahevA bolAvyAM. bhAbhInAM bhAIbhAbhI paNa viThThalabhAIne tyAM rahetAM hatAM. temane paNa saradAre potAne ghera rAkhyAM. divALIbAe to mAnatA mAnavA mAMDI, bAdhAAkhaDIo karavA mAMDI ane brAhmaNone jamADavA mAMDyA. evuM evuM keTaluMya khoTuM kharca karavA mAMDyuM. saradAre e badhuM jarA paNa kacavAyA vinA zAMtithI sahana karyuM. paraMtu derANI-jeThANIne roja jhaghaDA thavA lAgyA ane gharamAM jabaro kleza peTho ! moTAbhAI paradeza gayA hatA, tethI saradAre bhAbhIne kazuM na kahetAM potAnAM dharmapatnI jhaverabAne piyara mokalI dIdhAM. viThThalabhAI vilAyatathI pAchA AvyA, tyAM sudhI eTale beeka varasa jhaverabA piyara ja rahyAM. Ama, saradArane mAthe gharanuM kharca vadhyuM. dara mahine vilAyata rakama mokalavAnuM kharca paNa umerAyuM. vadhArAmAM jhaverabAne piyara rAkhavAM paDyAM. paraMtu saradAre e vize koInI AgaLa varALa sarakhI kADhI nahIM. For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra borasadamAM vakIlAta karatA hatA, tyAre maNibahenano janma 1904nA eprila mAsamAM ane DAhyAbhAIno janma 1905nA navembaramAM thayelo. baMne emanA mosALa gAnAmAM janmelAM. 9 kauTuMbika Aphata viThThalabhAI 1908nA madhyamAM baeNrisTara thaI pAchA dezamAM AvyA. temaNe muMbaImAM vakIlAta zarU karI. evAmAM jhaverabA mAMdA paDyAM. temane AMtaraDAno vyAdhi hato. eTale viThThalabhAI 1908nI AkharamAM temane upacAra karavA muMbaI laI gayA. jhaverabAne oNparezana karavAnI jarUra jaNAtAM temane haoNspiTalamAM dAkhala karyAM. te vakhate saradAra muMbaI gayelA. paraMtu haoNspiTalanA dAktare jaNAvyuM : 'bIjI rIte tabiyata kAMIka sudhare, eTale paMdareka divasa pachI oNparezana karI zakAze.' . te divasomAM saradAranA hAthamAM eka khUnano agatyano kesa hato. eTale temaNe dAktarane kahyuM, 'oNparezana karavAnuM nakkI thAya tyAre mane bolAvajo.' ema kahIne saradAra ANaMda gayA. 38 For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $ paraMtu e arasAmAM dAktarano vicAra rjyo. ekadama oNparezana karavAnI jarUra jaNAI. eTale dAktare saradArane khabara ApyA vinA vaheluM oNparezana karI nAkhyuM. oNparezana thaI gayA pachI saradArane tAra maLyo ke, 'oNparezana saphaLa thayuM che.' paraMtu bIje ja divase jhaverabAnI sthiti bagaDI ane saradAra korTamAM kesa calAvatA hatA, tyAM jhaverabA gujarI gayAnA kAramA samAcArano tAra Avyo ! saradArane mATe. A prasaMga atizaya du:khano ane sAthosAtha dharmasaMkaTano hato. hAtha upara khUnano kesa hato. AropI pratiSThita mANasa hato. mahattvanA sAkSInI saradAra UlaTatapAsa calAvI rahyA hatA. te ja divase e kALajIpUrvaka pUrI na thAya, to kesa kathaLI jAya ane AropIne jIvanuM jokhama AvI paDe. kAraNa phAMsInI sajA thavAno saMbhava hato. eTale saradAre Avo du:khada tAra maLyo chatAM atizaya daDhatA rAkhI, kALajuM kaThaNa karI kAma pUruM karyuM. sAMje korTanuM kAma pUruM thayuM pachI saradAre tAranA du:khada samAcAra bIjA badhAne ApyA. I. sa. 1909nA pahelA mAsamAM jhaverabAe deha choDyo. thoDA divasa pachI bIjI aNadhArI Aphata UtarI `AvI. divALIbA ekAeka mAMdAM paDI gayAM. 39. For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vallabhabhAIe emane borasada bolAvI potAne ghera rAkhyAM. sAravAra barobara karavAmAM AvI. paraMtu 1910nA. AraMbhamAM divALIbA paNa avasAna pAmyAM! 40 For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saradAranuM vatsala hradaya jhaverabA gujarI gayAM, te vakhate saradAranI umara trevIsa varSanI ja hatI. tethI sagAMvahAlAM ane mitro taraphathI saradArane pharI paraNavAno ghaNo Agraha thayo. paraMtu saradAra nahIM paraNavAnA vicAramAM khUba dRDha rahyA hatA. koI AvI vAta kADhe tyAre teo mauna jALavI besI rahetA. pachI to saradAra 1910nI sAlamAM baeNrisTara thavA vilAyata gayA. tyAM paNa mitro sArI sArI kanyAonAM nAma sAthe kAgaLo lakhatA. temanA taraphathI ekabe kanyAonA phoTA paNa saradArazrIne mokalavAmAM AvelA. paraMtu saradArazrI javAbamAM bIjI badhI vAto lakhe, paNa A vAtano javAba ja khAI jatA ! paraMtu saradAra pratye ApaNane mAna Upaje evo prasaMga to emanAmAM rahelI kumAzabharI vatsalatA darzAvanAro che. saradAra vilAyata bhaNavA gayA, tyAre teo vidhura hatA tema ja be nAnAM bALakone pAchaLa mUkIne AvyA hatA. eTale saradAra vilAyata gayA to kharA, paraMtu emano jIva mAvihoNAM emanAM be nAnAM bALakomAM ja hato. 41 For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e jamAnAmAM hiMdustAnamAMthI ghaNuM karIne zrImaMtonA chokarAo ja baeNrisTarI mATe vilAyata jatA hatA. iMgleMDa jaIne karakasarathI rahIne abhyAsa karanArA hiMdI vidyArthIo ghaNA ja ochA hatA. AvA vidyArthIomAMnA eka saradAra hatA. bIjA ghaNAkharA vidyArthIonI mAphaka mojamajA karavAnI temanI vRtti nahotI. sAdI raheNIkaraNI, sAdo pozAka ane niyamita khAvuMpIvuM eTalI vAtathI temane samAdhAna maLI rahetuM. vilAyata javAno mukhya hetu saradAre potAnI najara sAme rAkhyo hato. te e ke baeNrisTara thavuM. tethI baeNrisTara mATenI parIkSAno uttama rIte abhyAsa karavo ane temAM aDacaNarUpa thAya evI badhI bAbatothI sAvadhapAze dUra rahevuM, e rIte saradAre potAno jIvanavyavahAra goThavyo hato. pukhta umare ane jIvanano anubhava laIne saradAra vilAyata gayA hatA. tethI ApaNA keTalAka juvAnonI je dazA thAya che tevI thavAno saradArane bhaya nahoto. ahIM hAIskUlamAM vidyArthI hatA tyAre saradAra jeTalA tophAnI hatA, teTalA ja sthira ane ekAgratAvALA vilAyatamAM teo thayA. emane to baeNrisTara thaIne vahelA pAchA AvavuM hatuM. eTale vilAyatamAM bIjI kazI pravRttimAM mAthuM mAryA vinA ekAgra citta parIkSAnI ja For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taiyArI karavA mAMDI. AnuM pariNAma paNa ghaNuM sAruM AvyuM. sAdhAraNa rIte traNa varSe baeNrisTara thavAya. paraMtu jo koI vidyArthIne cha Tarma (dareka Tarma traNa mAsanI gaNAya) pUrI karyA pachI doDha varasa bAda parIkSA ApavI hoya, to te ApI zake. A pUrI parIkSAmAM je oNnarsamAM pAsa thAya, tene be Tarma eTale cha mAsanI mAphI maLe. saradAra e rIte doDha varSa pachI parIkSAmAM beThA ane pahelA varga narsamAM prathama naMbare pAsa thayA. temane pacAsa pAuDanuM inAma paNa maLyuM. Ama, AkhI parIkSA khUba mAnabhera pasAra karI ane cha mahinAnI mAphI meLavI. pachI jyAre padavIdAna samAraMbha pUro thayo, tyAre saradAra prathama naMbare mAnabhera pAsa thayelA hovAthI emane jamavAnAM AmaMtraNa uparAuparI maLavA lAgyAM. paraMtu bIje ja divase tyAMthI UpaDI javA mATe sTImaranI TikiTa laI rAkhI che ema jaNAvIne, saradAra jamavAnA nimaMtraNano asvIkAra karavA lAgyA. AvI utAvaLa karavAnuM kAraNa koI pUche, to kAraNamAM mAvihoNAM be nAnAM chokarAMne aDhI varSa thayAM ghera mUkIne Avyo chuM, ema saradAra kahetA. pachI potAnI goThavAga mujaba bIje ja divase saradAre iMglaMDano kinAro choDyo. 43 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baeNrisTara saradAra dezamAM AvI saradAre amadAvAdamAM prekTisa zarU karI. bAhoza ane nIDara vakIla tarIke saradAre kyAranI khyAti meLavelI hatI ja. eTale baeNrisTara tarIke paNa teo camakavA lAgyA. jyAre saradAra kesa calAvatA hoya, tyAre ghaNA vakIlo e jovA besatA. eTale te divase to korTa vakIlothI cikAra bharAI jatI. te vakhatanA baeNrisTara saradAranuM zabdacitra dAdAsAheba mAvaLaMkare surekha doryuM che : phAMkaDo juvAna, cheka chellI DhabanA kaTavALAM koTapATalUna paherelAM, UMcAmAM UMcI jAtanI banAvaTanI haiTa mAthA upara kaMIka vAMkI mUkelI, sAmA mANasane jotAM ja mApI letI tejasvI AMkho, bahu ochuM bolavAnI Teva, moTuM saheja malakAvIne AvanAranuM svAgata kare paNa tenI sAthe jhAjhI vAtacItamAM na Utare, mukhamudrA daDhatAsUcaka tathA gaMbhIra, kAMIka potAnI zreSThatAnA bhAna sAthe duniyAne nihALatI tINI najara, jyAre paNa bole tyAre emanA zabdomAM AtmavizvAsathI tathA prabhAvathI 44 For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharelI daDhatA, dekhAva kaDaka ane sAmA mANasane potAnI AmanyA rAkhavAnI pharaja pADe evo-AvA A navA baeNrisTara amadAvAdamAM vakIlAta karavA AvyA. 'te vakhate amadAvAdamAM chasAta baeNrisTara hatA. temAM vadhAre prekTisavALA to be ke traNa ja hatA. svAbhAvika rIte ja navA ane juvAniyA vakIlonuM A navajavAna baeNrisTara pratye dhyAna kheMcAyuM. emanA vyaktitvamAM ane vartanamAM ja amuka viziSTatA hatI. kAMIka AkarSaNa, kAMIka mAna, kAMIka aMjAI javuM ane bIjAo pratye teo je rIte jotA tene lIdhe kadAca kAMIka roSa paNa-evI mizra lAgaNIothI vakIlamaMDaLamAM temano satkAra thayo.' saradAranI prekTisa moTe bhAge phojadArI bAjunI hatI. sAkSIonI UlaTatapAsa TUMkI paNa muddAsaranI rahetI. jotAMveta ja sAkSI kevA prakArano che e teo kaLI jatA ane UlaTatapAsamAM e rIte potAno mAro calAvatA. - korTa sAtheno saradArano vyavahAra saMpUrNa nIDaratAno raheto. aMgreja jajane paNa jo kazI bhUla karato ke potAnA aMgrejapaNAno mijAja batAvato jue, to saradAra te sAMkhI letA nahIM. ane je hoya te taDa ane phaDa kahI detA. koI jajanA torIpaNAnI ke taraMgIpaNAnI TIkA karavAthI athavA te ughADI pADavAthI te jaja AgaLanI 45. For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnI prekTisane dhokho pahoMcaze evo Dara teo kadI rAkhatA nahIM. tethI ja saradAra lokonA tema ja vakIlonA svamAnanA bhAre rakSaka banI rahetA. For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtmA gAMdhIjInA samAgamamAM saradAre amadAvAdamAM baeNrisTarI zarU karI, te vakhate viThThalabhAIe jAhera kAryamAM jhaMpalAvI dIdhuM hatuM. eTale emano kharca pUro pADavAnuM saradAre mAthe upADI lIdhuM hatuM. saradArazrI ghaNI vAra kahetA : 'svataMtratA joItI hoya, to A dezamAM saMnyAsI joIe, svArthatyAga karI sevA karavI joIe. 'mATe ame baMne bhAIoe nizcaya karyo ke, bemAMthI eke dezasevA karavI ane bIjAe kuTuMbasevA karavI. 'tyArathI mArA bhAIe potAno dhIkhato dhaMdho choDI dezasevAnuM kArya karavA mAMDyuM ane ghara calAvavAnuM mAre mAthe paDyuM. * "AthI puNyakAma temane nasIbe AvI paDyuM ane mAre mAthe pApanuM kAma AvI paDyuM. paraMtu temanA puNyamAM mAro hisso che ema samajI mana vALato." e ja divasomAM ApaNA rASTrajIvanane navo palaTo apAvanAra mahAtmA gAMdhIjInuM ApaNA dezamAM punarAgamana thaI cUkayuM hatuM.. dakSiNa AphrikAmAM satyAgrahanI laDatamAM vijaya For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meLavIne gAMdhIjI 1915mAM dezamAM AvyA. bhAratasevaka gopAla kRSNa gokhalejIe gAMdhIjIne eka vAra dezabhramaNa karI AvavAnuM sUcavyuM. emanA Adezane mAna ApI gAMdhIjI ekalA dezamAM badhe pharyA. pachI chevaTe amadAvAdamAM kocaraba mukAme Azrama sthApIne teo vasyA. ghaNA vakIlo ane jAhera kSetramAM kAma karavAnI icchAvALA mANaso kautuka ane jijJAsAne kAraNe gAMdhIjInA AzramamAM vAraMvAra jatA ane kAMI ne kAMI vAto lAvI gujarAta klabamAM saradArane karatA. tyAre saradAra to e saune mazkarImAM uDAvatA. paraMtu dhIme dhIme saradAra gAMdhIjInA samAgamamAM AvatA gayA, tema tema emane gAMdhIjI pratye AkarSaNa vadhavA lAgyuM. saradArane thayuM: 'A gAmaDiyo jaNAto mANasa prajAne aMgreja sattA sAme bhIkha mAgavA javAnI sApha nA pADe che. paNa prajA tarIkenA potAnA haka meLavavAnI zakti keLavavAnuM kahe che." saradAra barobara samajI gayA ke, "A puruSa satya vAta kahe che. temanI pAse daMbha nathI, ALapaMpALa nathI, suphiyANI vAto nathI; paNa prajAne zaktizALI banAvavAnI vAta che.' pachI AgaLa jatAM saradAra gAMdhIjInA raMge pUrepUrA raMgAI gayA. : 48 For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 AjhAdI jaMgamAM jhaMpalAvyuM pachI to kheDA jillAnI satyAgrahanI laData veLAe gAMdhIjIne vallabhabhAIno pUrepUro paricaya thayo. e betraNa mAsanA sahavAsathI vallabhabhAIne paNa gAMdhIjInI satyAgrahanI kAryapraNAlI samajAtI gaI ane temAM teo pAvaradhA thayA, zraddhAvAna banyA. kheDA satyAgrahamAM vallabhabhAIe potAnuM hIra batAvyuM ane tyArathI temaNe lokahRdayamAM sthAna meLavI lIdhuM. kheDA satyAgraha pachI saradAranI jAhera pravRtti vadhatI ja gaI. raoNleTa satyAgraha, videzI kApaDanI hoLI, nAgapura jhaMDA satyAgraha, gujarAta relasaMkaTa, amadAvAdanI myunisipAliTInA meyara, bAraDolI satyAgraha, 'hiMda choDo'nI AkharI laData vagere mahattvanA dezavyApI banAvomAM saradArazrInI pratibhAnuM pota soLe kaLAe prakAzI UThyuM. emAM 1928nA bAraDolI satyAgraha veLAe to vallabhabhAI aNanama vIra yoddhA tarIke jhaLakI UThyA. temanI vIravANIe nirbaLamAM paNa prANasaMcAra karyo. ahIM ja vallabhabhAI "saradAra'nuM mAnavaMtuM biruda pAmyA. 49 For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teo gujarAtanA ja nahIM paNa bhAratanA saradAra banyA. Ama, saradAra gAMdhIjI sAthe dezanI AjhAdInI caLavaLamAM tema ja anya jAhera pravRttiomAM lagabhaga mokhare ja rahevA lAgyA. keTalIya vAra jelayAtrA paNa bhogavI AvyA. e rIte svarAja maLyuM tyAM sudhI saradAre sAcA satyAgrahI tarIke gAMdhIjI sAthe kAma karyuM. '42nI 'hiMda choDo'nI laDatamAM aMgreja sarakAre dezanA badhA ja netAone ekadama giraphatAra karyA. gAMdhIjIne AgAkhAna mahelamAM ane saradArazrIne ahamadanagaranA killAmAM kedamAM pUryA. saradArane keTalAya vakhatathI AMtaraDAnI vyAdhi pIDA ApatI hatI ja. e vyAdhi divase divase vadhatI jatI hatI. paraMtu saradAra ene gaNakAratA nahIM. paraMtu gAMdhIjIne saradAranI tabiyatanI ciMtA rahyA karatI. teo saradArane ghaNI vAra ArAma karavAnuM sUcavatA. paNa saradArane ArAma levAnuM jarAye gamatuM nahIM. chevaTe gAMdhIjInA khUba Agrahane vaza thaIne 194ranA jAnevArInI AkharamAM surata pAse dariyAkinAre AvelA hajIrA nAmanA sthaLe havAphera karavA mATe saradAra gayA. hajIrAmAM saradAra lagabhaga savA mahino rahyA. eTalAmAM to dezano rAjadvArI mAmalo eTalo badho ugra banI gayo ke, e ekAMta sthaLa choDyA vinA saradArazrI AgaLa bIjo chUTako ja na rahyo. 50 For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAre mArcanI zarUAtamAM hajIrA choDyuM. A vAtanI gAMdhIjIne jANa thatAM temaNe saradArane patra lakhI jaNAvyuM : 'game tyAM pharo, paNa ArAmanA, snAnanA ane khAvAnA vakhata sAcavo. vAisaraoNya A badhuM sAcave che, to ApaNe kema nahIM ?' paraMtu saradAre to rakhaDavAnuM cAlu ja rAkhyuM. emAM badhI sagavaDo zI rIte sacavAya ? eTale gAMdhIjIe pharIthI kAgaLamAM cetavaNI ApI : 'AMtaraDAM hajI ThekANe nathI paDatAM emAM navAI nathI. ene lAMbo ArAma joIe ja.' paraMtu karmayogI saradArazrInI philasUphI judI ja hatI. teo ghaNI vAra kahetA : 'lAMbo vakhata ArAma laIne ekaluM zarIra ja sAcava sAcava karyA karavuM tenA karatAM kAma karatAM karatAM thoDAM varasa vahelA marI javAya to zuM thaI gayuM ?' '42nI chellI jelayAtrAmAM AMtaraDAnI A jUnI bImArIthI saradAra bahu pIDAyA ane cheka naMkhAI gayA. bImArIno humalo divaso sudhI cAlato ane te vakhate saradArane asahya vedanA thatI. temanAthI sUI paNa zakAtuM nahIM! kalAko sudhI besI rahevuM paDatuM. kaMI khorAka paNa laI zakAto nahIM. mAtra pANI pIne rahetA. 1943nA unALAmAM emanuM vajana paMdara ratala ghaTI 51 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayuM. bIjI vAra vIsa ratala ghaTI gayuM! Ama chatAM aMgreja sarakAre saradArane potAnA DaoNkTarane tabiyata batAvavAnI paravAnagI na ja ApI. vaLI A vakhate sarakAra vadhAre kaDaka banI hatI. tabiyatane kAraNe koIne paNa na choDavAno teNe makkama niradhAra karyo hato. te vakhate cAlI rahelA bIjA vizvayuddhamAM 1945mAM jarmanIe namatuM ApyuM. chatAM jApAna hajI raNamedAnamAM hatuM. | hiMdanA lokono yuddhamAM sakriya sahakAra maLe to yuddhano jaladI aMta Ave, evA vicArathI vAisaraoNye jelamAM pUrelA netAone 1945nI paMdaramI jUne mukta karyA ane badhA pakSonI pariSada 25mI jUne simalAmAM bolAvI. para. For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 - deza AjhAda banyo, paNa.. saradAra ahamadanagaranI jelamAMthI chUTIne gAMdhIjIne maLyA. tyAMthI simalA gayA. paraMtu tyAM maLelI pariSadanuM kazuM sukhada pariNAma AvyuM nahIM. muslima lIganA netA jhINAsAhebe simalAmAM akkaDa valaNa dhAraNa karyuM. saradAra tyAMnI paristhiti parathI pAmI gayA ke, koMgresanA vanavAsa daramiyAna muslima lIge aMgreja sarakAranI madadathI potAnI sthiti pAkI karI nAkhI hatI. pachI to dezanuM vAtAvaraNa vadhAre ne vadhAre taMga banatuM gayuM. eTale koMgresanA keTalAka movaDIone paNa lAgavA mAMDyuM ke, have dezanA bhAgalA pADyA sivAya dezamAM sukhazAMti sthApavA muzkela che. tethI A aMge vicAraNA karavA 1947nI 14mI jUne navI dilhImAM mahAsamitinI beThaka bharavAmAM AvI. emAM phakta mahAsamitinA sabhyone ja AmaMtraNa hatuM. vAtAvaraNa gamagInIbharyuM hatuM. badhAnAM mana ciMtAtura hatAM. keTalAka AgevAnonI AMkhamAMthI AMsu paNa vahetAM hatAM. . .' 53 For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradArazrInA hRdayanA dukhano pAra nahoto. paraMtu temaNe potAnI anokhI rIte badhAne AzvAsana ApatAM kahyuM: jiMdagIbhara mulakanI ekatA mATe huM prayatnazIla rahyo chuM. tamArA koInAya karatAM A bhAgalAnA TharAvathI mane ochuM du:kha nathI thatuM. 'paNa mArA manamAM vasI gayuM che ke, A TharAva svIkAryA sivAya bIjo rasto nathI. dezanA bhAgalA pADavAnA bhoge paNa aMgreja sarakArane ahIMthI vidAya karavAmAM DahApaNa che. 'bhaviSyanI moTI bUrAIne aTakAvavA khAtara A bUrAIne svIkArIne paNa aMgreja pApane ahIMthI vidAya karavAmAM DahApaNa che. 'e daSTie huM kakaLATa karatA mitrone A kaDavo ghUMTaDo pIvAne vInavuM chuM." tyAra pachI paMdaramI oNgasTa, 1947ne roja bhArata svataMtra jAhera thayuM, pAkistAna sthapAyeluM jAhera thayuM, ane aMgreja sattAe A bhUmi parathI vidAya lIdhI. paraMtu e muktidinano AnaMda mANavAnuM bhAratavAsIonA bhAgyamAM lakhAyuM nahotuM! | hiMdu ane musalamAna keTalAya varSothI bhAI-bhAI tarIke, eka prajA tarIke ane zAMta paDozI tarIke haLImaLIne rahetA hatA. teonA dilamAM zetAne vAsa karyo ane komI ramakhANanuM gAMDapaNa badhe phelAI gayuM! nirdoSa strIo ane bALakonA lohIthI bhUmi taraboLa 54 For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banI. ekabIjAnI mA-bahenonI Ijjata lUMTAvA lAgI. sAMbhaLatAM zarama ane kamakamAM chUTe evAM ghora amAnuSI kRtyo thavA lAgyAM! A badhuM gAMDapaNa ane ghora hiMsA joIne mahAtmA gAMdhIjInuM dila dravI UThyuM. emanI vedanAno pAra nahoto. mahAtmAjI du:khIonAM AMsu lUchavA ane du:khI dilane dilAso ApavA nIkaLI paDyA. baMgALa, bihAra, kalakattA, dilhI ema badhe gAMdhIbApu vRddha vaye du:khI dile ghUmavA lAgyA. gAMdhIjI rAtadivasa e mathAmaNamAM ja rahetA. ane... tyAM to 30mI jAnevArI, 1948no gojhAro divasa Avyo ane bApujI sAMjanI prArthanA veLAe nIkaLyA, tyAM to pyArA bApunI hatyA thaI! Akho deza khaLabhaLI UThyo! lAkho haiyAM raDI UThyAM ! . 55 For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 saradAranuM abhUtapUrva kArya AvI gaMbhIra kaTokaTInI ghaDIe ApaNA AjhAda dezanuM sukAna vaDA pradhAna javAharalAla neharu ane nAyaba vaDA pradhAna saradAra sAhebane sAcavavAnuM hatuM. ' saradArazrInA hAthamAM gRhakhAtuM hatuM. eTale dezanI aMdara sulehazAMti jaLavAya, hiMdu-musalamAno sau komI verajhera kADhI nAkhIne premathI ane bhAIcArAthI rahe evI paristhiti nirmANa karavAnI hatI. vaLI, eka bIjo ati vikaTa savAla paNa deza AgaLa Ubho hato. bhArata svataMtra to thayuM paNa emAM asaMkhya nAnAMmoTAM dezI rAjyo AvelAM hatAM. e badhAMnA vilInIkaraNano bhAre koyaDo saradArazrI AgaLa AvIne Ubho hato. paraMtu saradArazrI khUba svasthatAthI, premathI, dhIrajathI ane kunehathI tanatoDa parizrama uThAvIne e savAlano saMtoSakAraka nikAla lAvI zakyA. te divasomAM saradAranI tabiyata khUba ja nAjuka hatI. chatAM ene na gaNakAratAM temaNe dezane moTI kaTokaTImAMthI ugArI lIdho. 56 For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa ke pAkistAna bhAratanI ekatA jokhamAvavA mATe haidarAbAda, jUnAgaDha vagere nAnAMmoTAM dezI rAjyone moTI moTI lAlaco ApIne potAnA pakSamAM kheMcavA peMtaro racyA karatuM hatuM. paraMtu saradArazrIe sajAga rahIne khUba kuzaLatAthI ene phAvavA dIdhuM nahIM. saradArazrIe vilInIkaraNanuM vikaTa kArya kevA premabhAvathI ane maitrIbhAvathI pAra pADyuM enuM eka udAharaNa pUratuM thaze. sadgata zrI rAvajIbhAI maNibhAI paTela mahAtmA gAMdhIjInA dakSiNa AphrikAnI satyAgrahanI laDatanA jUnA sAthI hatA. teo 1954nI sAlamAM Abu havAphera mATe gayA hatA. AbumAM rAvajIbhAIe alvara narezanI mulAkAta lIdhI hatI. rAvajIkAkAe vAtavAtamAM alvara narezane sIdhuM pUchyuM : 'Apane saradAra sAhebano anubhava kevo thayo ?' alvara nareze saradArazrInuM nAma sAMbhaLatAM ja umaLakAbhera javAba Apyo : 'saradAra sAheba ! e to amArA vaDIla. amArAM mAbApa hoya evA premathI amArI sAthe vartyA. amane prema ane vAtsalyabhAvathI jItI lIdhA. amArA hradayamAM amArA hitanI vAta utArI.' 57 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAvajIkAkA bolI UThyA : 'paNa tamArAM rAjya levAnI vAta zI rIte Ape svIkArI ? ApanA para kAMI geravAjabI sattAnuM dabANa kareluM haze ne ?' alvara nareza mALA pheravatAM pheravatAM bolyAM : 'saradArazrI to gayA. ane mALA pheravatAM huM sAcI ja vAta karIza. amArA para koI paNa prakAranuM dabANa temaNe karyuM nathI. ame pahelAM to temanAthI DaratA hatA. amane lAgeluM ke amArAM dila dUbhavI sattAne jore amane satAvaze, to laoNrDa DelahAusInAM pagalAMthI sana sattAvanamAM jevo baLavo thayo tevo baLavo navI hiMdI sarakAra sAme hiMdanA rAjAo pokAraze. 'paNa saradAra sAhebe to sattAno soTo na calAvyo. premanI gaMgA amArA jIvanamAM vahevaDAvI. amane amAro sAco svArtha samajAvyo ane mAbApa chokarAne saMtoSe tema amane saMtoSyA. 'amane prema ane udAratAthI saMtoSyA na hota, ane kevaLa sattAno soTo vAparyo hota, to bIjuM to kaMI nahIM paNa hiMdanA nAnAmoTA rAjAonA jUthamAM eTalI zakti to hatI ke bhAratanA aneka bhAgalA thAta. kaMpanI sarakAre amArI milakatano vArasadAra kone TharAvavo teno nirNaya karavAno amAro haka chInavI lIdho. tene pariNAme 1857no baLavo thayo. 58 For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'saradAra sAhebe to amArI milakata ane rAjasattA baMnenuM amArI pAse dezane samarpaNa karAvyuM. tevuM samarpaNa prema, dezadAjha ane udAratA sivAya thAya nahIM. 'saradAra sAhebe amArA pratye mAyA batAvI te zakti amArA hRdayamAM jAgrata karI. kevaLa sattAno soTo calAvI amane nArAja karyA hota, to bhArata Aje che evuM eka ane akhaMDa na ja hota.' pa9 For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 vIranI vidAya saradArazrIne AMtaraDAnI ane kabajiyAtanI pIDA prathamathI ja hatI. paraMtu dezanA kAryanA dabANane lIdhe enI sAravAra karavAno temane pUrato samaya maLyo nahIM. zarIranuM svAthya sAcavavAmAM sevAnA kAryakramane saradArazrI mulatavI rAkhatA nahIM. lAMbI mudatanA jelanivAsamAM svamAnI zistabaddha saradAra sAhebane potAnA zarIrane khAtara aMgreja sarakAra pAsethI koI sagavaDa mAgavAnI Teva nahIM. pariNAme zarIranI vadhatI pIDA mUMgA moMe ane prasanna citte teo sahana karyA karatA hatA. ahamadanagaranA killAmAMnA be varasa to temanI satata mAMdagImAM ja gayAM. tyAMthI chUTyA pachI to saradAra sAhebane zire eka pachI eka javAbadArIo AvatI ja gaI. dezamAM vyApelA komI vikhavAdathI, hiMdu ane musalamAnoe karelA amAnuSI atyAcArothI, dezanA paDelA bhAgalAthI ane evA aneka du:khada banAvothI lokhaMDI puruSa gaNAtA evA saradAra sAhebanA dila upara For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa mAThI asara thaI. saradAra sAhebane vAraMvAra hRdayanA humalA AvatA. e darda dhIme dhIme vadhatuM gayuM. deharAdUna ane masUrImAM paNa ArAma mATe rahyA. paraMtu Ama tabiyatane thIMgaDAM kyAM sudhI marAya? evI nAjuka tabiyate paNa saradAra sAheba potAnuM kAmakAja dhIme dhIme calAvyA karatA hatA. saradAra sAhebano 76mo janmadivasa 31mI oNkTobara, 1950ne roja dezabharamAM UjavavAmAM Avyo. gujarAte te prasaMge mahotsava mANyo. game tevI DhIlI tabiyata chatAM e kAraNe saradAra sAhebe saune maLavAno lAbha jato na karyo. teo amadAvAda AvyA. ane sAruM thayuM ke teo AvyA. gujarAtane temanAM darzana thayAM. jatAM pahelAM saradAra sAheba pote paNa AMkha bharIne potAnI mULa karmabhUmine ane tyAMnA potAnA jUnA sAthIone joI zakyA. paraMtu A temanI aMtima mulAkAta hatI evI kone khabara hatI? saradAra sAhebane potAne UDe UMDe ema hatuM kharuM ke, pharI na paNa maLIe. gujarAtanI kUlapAMkhaDI svIkArIne saradAra sAheba ( For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amadAvAdathI dilhI gayA. paraMtu dilhI gayA pachI tabiyate pAcho Uthalo khAdho ane saradAra sAhebane muMbaI lAvavAmAM AvyA. muMbaI AvIne be divasa to ghaNuM sAruM lAgyuM. saune thayuM ke, muMbaInI havA have ThIka sudhAro karI Apaze. paNa e to olavAtA dIvAno chello camakAro ja hato. 14mIe guruvAre rAte tabiyata kathaLI ane zukravAre savAre nava upara sADatrIsa miniTe tA. 15mI Disembara, 1950ne roja ApaNA vaMdanIya saradAra sAheba svargavAsI thayA ! A zokajanaka du:khada samAcAra badhe vAyuvege phelAI gayA. muMbaInA AgevAno ane pradhAno muMbaInA biralA hAusamAM jaI pahoMcyA. vaDA pradhAna zrI javAharalAla neharu, rASTrapati rAjendrabAbu, rAjAjI, zrI goviMdavallabha paMta vagere AgevAno paNa thoDA ja kalAkamAM dilhIthI vimAnamAM muMbaI jaI pahoMcyA. biralA hAusanI aMdara ane bahAra darekanI AMkha AMsuthI bhInI thaI gaI hatI. javAharalAla ane zrI paMta to nAnA bALakanI mAphaka dhrusake dhrusake royA. zrI rAjendrabAbu, rAjAjI, maMgaLadAsa pakavAsA, dAdAsAheba mAvaLaMkara, morArajIbhAI vagerenI paNa evI ja sthiti hatI. 62 For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra sAhebanAM suputrI maNibahena ane suputra DAhyAbhAI rAtadivasa saradAra sAhebanI sevAmAM khaDe page hatAM temanA du:khano to pAra nahoto. karoDo hradayane raDatAM mUkIne saunA zirachatra samA saradAra vallabhabhAI paTela cirazAMtimAM poDhI gayA. dezane mATe A ociMtI khabara hatI. mAMdA hatA, paNa ATalI jaladI saradAra sAheba potAnI jIvanalIlA saMkelI leze ema nahotuM lAgatuM. tethI A du:khada khabara maLatAM deza DaghAI gayo. 1947thI dezanuM je navanirmANa thaI rahyuM hatuM teno eka moTo AdhArastaMbha tUTI paDyo. saradAra vallabhabhAI paTela jatAM gujarAtane paDelI jabarI khoTa koIthI pUrI zakAya ema nathI. gujarAta para jyAre jyAre kaMI ne kaMI Aphata AvI paDe che, tyAre tyAre sau koI saradAra sAhebane acUka yAda karyA vinA rahetA nathI. paraMtu have zuM thAya ? saradAra sAhebanA agnisaMskAra veLAe ApaNA rASTrapati rAjendrabAbue uccArelA zabdo yAda karIe ane preraNA meLavIe : 'saradAranA dehane agni bharakhI rahyo che. paraMtu A dharatI parano koI paNa agni temanI kIrtine AMca lagADI zake ema nathI. 'saradAra paTelano bhautika deha to gayo. paNa temaNe Jain Education, International 63 For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karelI potAnA dezanI sevAnA rUpamAM teo sadAkALa jIvaze. temanI pAchaLa rahelAMoe hajI adhUruM kArya AgaLa cAlu rAkhavAnuM che. 'Aje ApaNe temanA sAthIo rudana karI rahyA chIe. paNa ApaNe kaMI saradArane mATe rudana karatA nathI. ApaNe to ApaNe mATe raDIe chIe. 'saradAra paTela eka moTuM kuTuMba mUkatA gayA che, e ApaNe na bhUlIe. Akho deza temano parivAra che. temanI peThe rASTranI sevA karavAnI Aje ApaNe pratijJA laIe. temanA AtmAne zAMti maLo.' gujarAta ane samagra rASTranA e mahAna sapUtane ApaNAM koTI koTI vaMdana ! 'enuM jIvanakArya akhaMDa tapo, ama vacce saradAra amara raho !' 64 For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra janmazatAbdI mALA gujarAtanI balake samasta bhAratanI prajAnA hRdaya-siMhAsana upara birAjanAra saradAra vallabhabhAI paTelanuM A savAsonuM varSa che. Akho deza umaLakAbhera enI ujavaNI karI rahyo che. saradArazrIe pote ja eka prasaMge kahyuM hatuM : "sattAdhIzonI sattA temanA mRtyu sAthe ja samApta thAya che jyAre A mahAna dezabhaktonI sattA temanA mRtyu pachI ja kharo amala calAve che." A kathana keTaluM sAcuM che ! saradArazrIno ApaNI UgatI peDhIne - jemAMthI ApaNI AvatI kAlanA prajAsevako, lokanAyako ane rAjakartAo pAkavAnA che - paricaya karAvavAno A namra prayAsa che. saradAranuM vaja jevuM kaThora chatAM mINasamuM mRdu vyaktitva, emanI nirdoSa ne nirdeza vinoda karavAnI haLavI ramUjavRtti, satyAgrahanA sainika ne senAnI tarIke emanI kuneha ne koThAsUjha, ane paradezI sattAnA jorathI jera thaI hataprANa thaI paDelI prajAmAM navA prANa phUMkatI emanI vIravANI - saradAranA jIvananAM A sarva pAsAM A mALAmAM kizorabhogya saraLa bhASAmAM rajU karavAmAM AvyAM che. cha pustikAnA saMpuTanI kiMmata 60 rUpiyA navajIvana prakAzana maMdira, amadAvAda-380 014 rU. 60 (seTa) ISBN 81-7229-255-4 For Personal & Private Use Only