Book Title: Pratapi Purvajo Part 01
Author(s): Devchand Damji Kundlakar
Publisher: Anand Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032375/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' pratApI pUrva saMpAdaka:zeTha devacaMda dAmajI kuMDalAkara taMtrI jena >> AnaMda kAryAlaya-bhAvanagara. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Liao (Soul . 1--- LG 38 -- Aleft: levo, [ sarva haka saMpAdakane svAdhIna.] Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA racana itihAsa dhAtA jaina saMdha aMga-aMga ne magadhamAMthI nIkaLI mALavA tarA vaLye, ane tyAMthI gujarAta-saurASTra taraph prayANu kyuM". e ja jaina saMdhanI khIjI zAkhA dakSiNa tarapha vistarI ane tyAM cAla-pAMDaya-hAyasAla Adi rAjavIonI chatrachAyA meLavI zramajIsa"skRtinA prabhAva pravartAvyA. je vakhate, e pramANe, jaina saMdhanA tapasvIo, sAmaMtA, zrImaMtA, cakravatI A bhAratavarSanA itihAsa racatA hatA. te vakhate sAhitya, zilpa ane kaLAnAM judAM judAM svarUpA, vividha kAvyA ane prabadhA dvArA enuM Alekhana karatA. Aje paNa ema kahevAya che ke jaina zilpa-sthApatya ane sAhityamAM AApaNA prajAkIya itihAsanAM ghaNAM sAdhanA chupAM rahI gayAM che, ke jenA sazodhanathI anerA prakAza prApta thaI zake tema che. jo ke zilAlekhA, tAmrapatrA, sIkkA ane kAvyaprazastiomAM e itihAsasRSTAonAM parAkramA cADeNe aMze jaLavAI rahyAM che, je meATe bhAge vidbhAgya sAmagrI gaNAya che. sAmAnya vAcakasamudAya AgaLa e ciratrA kathArUpe zu"khalAada rajU karavAnA ane e rIte jaina itihAsa ke prAdha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityamAM prakAzatA atihAsika vIra puruSanA yathApaze paricaya *rAvavAnA, ame ' jaina' patranAM bheTa pustakAkUrA prayatna AraMbhyA che. prastuta pustakamAM, kALamaryAdAnI daSTie ApaNI najIkanA ja aitihAsika pAtrAnu Alekhana karyuM" che jaina itihAsanA kathApAtrA mAtra jaina hatA, emane peAtAnI mAtRbhUmi ke yugasthiti sAthe kaze| sabaMdha ja nahAtA ema na kahI zakAya. jaina saMdhanA sabhya hai|vA chatAM emanAM audArya ane sAhasa sau kASTha rASTrapremIne abhimAnathI bharI de che. A brAhmaNa te A jaina, A kSatriya ane A vaizya evA badhA bhedo ahIM bhUlI javAyA che. meTI nadIe jema pa tAmAMthI nIkaLe che, paNa Akhare te! AkhA dezanI sapatti banI rahe che tema A jaina nAyakA paNu jaina sudhamAM janmavA chatAM peAtAnA sAhasa ane baLathI samasta dezanI saMpatti samA gaNAyA che. itihAsanA avazeSAmAM AvAM ghaNuM mAdaka caritrA DhaMkAcelAM paDayAM che. krame krame enA uddhAra karavAnI ane jaina saMdhanI pAse enA purAtana Adarzo rajU karavAnI ame umeda rAkhI che. * ame ja zreSTha hatA ane chIe ame ja eka divase itihAsane dhaDatA hatA' evA prakAranA mithyAbhimAnathI prerAne nahi, pazu jaina saMdhe paNa prabhAvazAlI puruSo pedA karyAM che ane emaNe vizvasevAmAM phUla nahi te phUlapAMkhaDI dharI che, ane emanA vArasadAra mATe e ja kavyapatha che ema batAvavAne amArA uddeza che. e uddeza keTale aMze siddha thayA che tene nitAra ame amArA vAcakAnI munasaphI upara ja cheDI daie chIe. deva Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajArAnA betAja bAdazAha. " AvatI kAlanA bhAva premacaMdna rAyacaMdra jANe' ( muMbainA vepArIonA patranI rUkha uparathI ) cAlatI sadInI A vAta che. vi. saM. 1918 thI 1921 mAM vepArIo ADatIyAne patra lakhatAM temAM te divasanA cAlatA bhAva jaNAvIne pachI bajAra rUkha mATe lakhatA ke' - AvatI kAlanA bhAva premacaMdna rAyacaMda jANe. ? Aje jyAM bhalabhalA kAccAdhipati ekahaththu mAtra karIne--khelA karIne paNa ajAra upara kAbU meLavI zakatA nathI, Aje amerikA jevI virATa ane samRddha rAjasattA paNa vAvaNI upara aMkuza ane taiyAra mAlane leAnanI huph ApavA chatAM bajAra upara vijaya meLavI zakela nathI te najare jotA hAie tyAre AvatI kAlanA bhAva eka suratI vANIyAnI jIbhe kAvAnI vAta ja pahelI take sAMbhaLanArane asaMbhavita lAge, chatAM te vAta taddana sAcI ane atizayAkti vinAnI che. hiMdu upara kudaratanI kRpA hAvAthI jamInamAMthI navividha nIpajatuM, jethI udaranirvAha mATe anna ane zarIra DhAMkavAne vastra meLavI levAmAM hiMdu svAvalaMkhI hatuM. pazudhananI paNa barakata hatI. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bajArane gAmogAma khetara ne vADI, ADa ne vADa, carakhA ne sALanA sAdhanamAM saMtoSa hato. egaNusamI sadI sudhI nahotI tAra, TelIphenanI sAThamArI, nahetI rela, vimAnanI doDAdoDI ke nahoto yaMtravAdano unmAda. hunnara hAthane hato. kapAsane pIlavA gAmogAma ADa maMDAya, sutara mATe ghareghare reMTIyA cAle ne hAthanI sAthe DhagalAbaMdha kApaDa taiyAra thAya. hAthakArIgarInI kalA eTalI AgaLa vadhelI ke vAMsanI naLImAM malamalane Akhe tAke samAI zake tevuM mulAyama ne bArIka kApaDa paNa banatuM. kahe che ke te kApaDa IglAMDanI sAmrAjJI mahArANuM vikaTArIyAe vApareluM ne tenI mukataka The prazaMsA karI hatI. A rIte rU, una ane rezamanA kApaDanI pedAza eTalI thatI ke je dezane pahoMcI vaLavA uparAMta paradeza paNa jatuM, temaja rasAyaNa, khanIja vagere laIne hiMdanA vahANo paradeza vecI AvatAM. hiMdanI AbAdI ne barakata paradezanuM dhyAna kheMcatAM TepIvAlA (valaMdA-porTugIjha, aMgrejo vigere pazcimAtya vepArIo) kharIdI mATe hiMdamAM AvavA lAgyA ane vepArI kaMpanIo UbhI karIne peDhIo (kAThIo) ughADI rahyA. paradezamAMthI soLamA saikAmAM pahelA porTugIjha vepArIo AvyA. temaNe dIva-damaNa-govA-muMbaI vagere darIyAkAMThAnA gAmomAM pitAnI koThI nAkhIne mAlanI le-veca karavA lAgyA hatA. A prasaMge muMbaInA TApu upara thaDA khAravA ane mAchImAronA jhuMpaDAM ' hatAM. saM. 1717mAM porTugIjhee muMbaIne TApu IglAMDanA rAjA cATarsa bIjAne dAyajAmAM Apyo hato. A arasAmAM kamanasIbe hiMdanA rAja-rajavADAmAM jara, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha jamIna ne jesanA bahAne aMdaroaMdara athaDAmaNa thavA lAgI. e AMtarakalezano lAbha laIne TopIvALA pitAnI sattA jamAvavA lAgyA ne dhIme dhIme vepArI maTI sattAdhIzanuM sthAna prApta thatAM aMglADanI hiMdamAM vepAra karatI kaMpanIe pitAnI hakumata-satA jamAvIne "kaMpanI sarakAranA nAme hiMdamAM rAjaamala zarU karyo. muMbaInuM bAruM taratuM baMdara hovAthI kaMpanI sarakArane tene bhagavaTe karavAnI IcchA thaI ane vArSika se rUpIyAnA bhADAthI IMglAMDanA rAjA pAse teNe te TApu bhADe lIdhe-paTe karAvyo. paraMtu tenA pAsethI jaMjIrAnA habasI saradAre humalo karI muMbaIne TApu paDAvI lIdho. jo ke lAMbe vakhate te TApu kaMpanI sarakAranA kabajAmAM AvI zake paraMtu tenI gaDamathalamAM kaMpanI sarakArane tene bhogavaTo karavAne lAbha maLyo nahi. A sthitimAM kaMpanI sarakAranuM gujarAtanuM pAyatakhta (kaDI) suratamAM hatuM. te vakhate suratamAM rAyacaMda dIpacaMda lAkaDAne vepAra karatA. suratanA paDakhAmAM senagaDha-vIyArAnA vizALa jaMgalo rahevAthI tyAMnuM lAkaDuM suratamAM ThalavAtuM ane te vakhate surata, gujarAtanuM dhIkatuM baMdara hovAthI kaccha-kAThiyAvADa ne kAcIna sudhI ja nahi paNa aphaghAnistAna [makA], arabastAna, jAvA, turkastAna, jaMgabAra ne brahmadezanA dUra dezAMtare sAthe sapharI vahANene avarajavara cAlu rahe eTale mAlanA nIkAzanI paNa tyAMthI sAnukULatA hatI. suratanI AsapAsano phalakUpa pradeza, rezama, chaka, sonA-rUpAnA patarAM-tAranI banAvaTa, tathA rezamI ane sutarAu vaNATakAma, raMgATakAma vagere hunnara-udyoga temaja arabastAna vagere dezamAMthI AyAta Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bajArano thatA motI, mANeka, tejamaturI ane vividha mAlanA avarajavarathI khIlI UTheluM surata te prasaMge sanArI surata kahevAtuM hatuM. vIsamI sadInI zarUAtamAM hiMdanA ke kaMpanI sarakAra sAme unmAde caDavAthI IMglAMDanA rAjAe (sAmrAjJI mahArANI vikaTerIyA) hiMdane vahIvaTa hAthamAM lIdhe. ane temaNe prajAne abhayavacana ApavAthI dezamAM zAMti patharANI. temaNe pazcima hiMdanI rAjadhAnI mATe gujarAta ane mahArAddhanuM saMdhisthAna muMbaIne TApu pasaMda karyo. ane suratathI rAjadhAnI pheravIne tyAM thANuM nAkhyuM. surata karatAM muMbaIne TApu hiMdImahAsAgaranA avarajavara mATe vizeSa anukula tiratA baMdara jevo] hato. temAM rAjariyAsatanA kempa nakhAvAthI e thoDA jhuMpaDAvALA TApune utkarSa zarU thayo ane bhUminI prabhAvikatA khIlI UThatAM tenA tarapha AsapAsanA, dUranA ane paradezanA vepArIonuM AkarSaNa thayuM hoya tema jotajetAmAM vasavATa ane vepAra khIlavA lAgyo. zrImaMtane ahIMthI deza-paradeza sAthe peTabharIne vepAra kheDavAne anukULatA maLavA lAgI tema garIbone jIvananirvAha mATe nokarI-kAmagIrI maLI rahevAthI muMbaI zahera garIbo ane tavaMgara saunuM AzrayasthAna thaI paDayuM.. suratane rAjadhAnIne lAbha jatAM vepAra-vaNaja paNa muMbaI tarapha ghasaDAvA lAge. vahANane avarajavara ghaTI jatAM lAkaDAne upADa paNa ghaTa eTale rAyacaMda zeThanuM mana muMbaI tarapha AkarSAyuM. temane ghare saMvata 1887 mAM putra ratnanI prApti thaI hatI. putranA lakSaNa pAraNAmAMthI jaNAya ' tema tenA putra premacaMdanI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha ugamaNu prabhAvika hatI, ane temanA mAtuzrI rAjabAIe temanAmAM Adarza saMskAra reDyA hatA. muMbaImAM jema dhaMdhe ke nekarInI jene je joIe te sagavaDa maLI rahetI hatI, tema ja abhyAsamAM AgaLa vadhavA ucca zikSaNAla khulyAM hatAM. te badhI anukULatA joIne rAyacaMda zeThe suratane dhaMdhe saMkelI sahakuTuMba muMbaI tarapha prayANa karyuM. tyAM pahoMcatAM zeTha ratanacaMda lAlAnI mAtabara peDhImAM rAyacaMda zeThane munImagIrI maLI ne premacaMdane zikSaNamAM AgaLa vadhavAne taka sAMpaDI. brITIza rAjanItimAM vepAranI khIlavaNInuM zreya hAine tenA vikAsa mATe dezabharamAM TapAlakhAtAnI yojanA thaI gaI hatI, tema ja dezavyApaka calaNanuM ekIkaraNa karI sarakArI TaMkazALadvArA 'kaladAra" nANuM cAlu thayuM hatuM tema ja pazcimamAM vepArIonI ophIsa (peDhIo) vadhatAM kalAbAne kinAre vilAyatI vepArIonuM nagara vasI gayuM. zeTha ratanacaMdanI peDhI zarAphI ane vachIyAtInuM kAma karatI. A kAma rAyacaMda zeThe saMbhALI lIdhuM. zeTha ratanacaMdane bhAra A rIte ocho thatAM tene keTamAM pagarava vadhe, ane tyAMnI dhaMdhAnI chALAmAM mAthuM mAravAnI jijJAsA jAgRta thaI. bhAI premacaMda aMgrejI abhyAsamAM AgaLa vadhe jatA hatA. teo vakhatovakhata ratanacaMda zeThanI peDhIe temanA pitA rAyacaMda pAse AvatA jatA ane vepAra-dhaMdhAnI vAtamAM rasa letA. premacaMdanI samajaNabharI vAto ane kAmakAjamAM khaMta joI ratanacaMda zeThanuM tenA tarapha kheMcANa vadhavA lAgyuM ane premacaMda Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bajArene aMgrejI bhaNela hovAthI tene dukAnamAM joDavAmAM Ave to keTanI peDhIo sAthe kAmakAjanI sagavaDa rahe tevI IchA temaNe munIma rAyacaMda zeTha pAse vyakta karI. bhAI premacaMnuM dila dhaMdhA tarapha vaLavA lAgyuM hatuM temAM A taka maLatAM zeThanI vAtane rAyacaMda zeThe vadhAvI lIdhI ne pitAputra baMnee rasapUrvaka koTanI peDhIo sAthe saMbaMdha vadhAratAM, premacaMda beMkonA nakaTa paricayamAM AvavAthI ophisomAM temanI pratiSThA jAmavA lAgI. zeTha ratanacaMda ane rAyacaMda vacce bhAcAro eTalo badhe vadhI gaye hatuM ke teo dhaMdhA uparAMta gharaparIyANuM paNa eka dilathI karatA. bhAI premacaMde TUMka vakhatamAM peDhInI vadhArelI pratiSThA ane lAgavagathI khuzI thaI ratanacaMda zeThe peDhInI lagAma premacaMdane soMpIne pite nivRta thavAnI IcchA rAyacaMda pAse vyakta karI. rAyacaMda zeThane te pitAnA putrane utkarSa vadhate jaI harSathI hadaya ubharAya te svAbhAvika hatuM. temaNe zeThanI A vAta vadhAvI lIdhI ne premacaMde pitAnA nAmathI vahIvaTa zarU karyo. baDabhAgI premacaMdane dalAlInA kAmane aMge ophIsomAM ane be kemAM sAro paricaya thayo hato, tethI dalAlInuM kAma zarU rAkhavA uparAMta aMgata jokhame huMDIo kharIdavA-vecavAnuM temaNe zarU karyuM ane AgaLa vadhIne beMkanA zerenuM paNa rUkha joine levANa-vecANa karavA lAgyA. "rUu" e bajArane rAjA gaNAya che. hiMdamAM rUunuM utpanna vadhavA lAgyuM hatuM ane tene paradezanA bajAromAM pagapesAro thavA mAMDyo hato te joIne premacaMde rUhanA dhaMdhAmAM paNa jhaMpalAvyuM. ' Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha premacaMdane jema vepAramAM AgaLa vadhavAne utsAha hato tema vepAranI khIlavaNa mATe pairya ane jAte kAma karavAnI khaMta hatI. muMbaI vepArI mathaka thaI paDavAthI rUune ja tenA utpanna kSetramAMthI muMbaInA bAre kheMcAI AvatA ane tene tAtkAlika upADa paNa thaI jatuM. A pramANe rUu kharIdanAra dezI-paradezI peDhIne gharabeThAM joItuM rU maLI rahetuM tethI saMtoSa mAnatA hatA jyAre premacaMde AgaLa vadhI rUunA pAkavALA mULa mathakamAM kharIdI mATe peDhIo kholavA agara ADatIyA rokIne manamAnya mAla meLavavA ane paradezI peDhIone mAla pUro pADavAne sagavaDa vadhArI. hiMda mATe A navI sRSTi maMDAvAno uSAkALa hato. yuropapazcimamAM yaMtrayugane janma thaI cUkyo hato. kApaDa mATe rUu kAMtavA ane vaNATa mATe yAMtrika saMcA sAlovALI milonA maMDANa thavA lAgyAM hatAM, jyAre A milonA khorAka mATe joItuM rUu utpanna karavAne tyAM jamInamAM rasa-kasa ke kudaratanI kRpA na hovAthI kArakhAnA mATe joItuM rUu meLavavAne amerikA tathA hiMdustAna upara AdhAra hato. jogAnujoga je vakhate premacaMde rUnA dhaMdhAmAM jhaMpalAvyuM ane rUunA utpanna kSetromAM bharUca-gujarAta-kAThiyAvADa ane varADa-khAnadezamAM ejansIonI cejanA karI te arasAmAM amerikAmAM AMtaravigrahanA zrIgaNeza maMDAvAthI tyAMnA kheDUtone hathiyAra sajavAne vakhata Avyo.A rIte mAnacesTaranI milone joItuM rUu pUruM pADavAne amerikAnA dvAra baMdha thavAthI leMkezAyara-lIvarapuranA rUunA vepArInuM lakSa hiMda nI kheMcAyuM. A vakhate muMbaImAM lIvarapurane rUu pUruM vAM mAMDatA ne sa rIcI TuarDa enDa kuM nI peDhI karatI. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majArAnA teNe unA dalAla premacaMdanI taiyAra rU pUruM pADavAnI vyavasthA ane kAryadakSatA joine temane peDhInI dalAlInu kAma suprata karyuM". AvA sayAgathI hiMdanA rUunI mAMga vadhavAthI majAramAM bharatIne juvALa caDhavA lAgyA, ane jema jema le kezAyaralIvarapulanA bajAramAM amerIkana rUnI AyAta azakaya thavA lAgI tema tema hiMdI rUnI mAMga ekadhArI vadhavA lAgI. rU e hiMdanA bajAranA rAjA gaNAya che te pratyakSa dekhAvA lAgyuM. rUnA vikrayathI pazcimamAMthI hiMdanA kinAre nANAnA gaMja khaDakAvA lAgyA. "lAva khAuM " nI levALIthI rUA bajAra uchALe caDavA lAgyA ane duSkALamAM khArI jAra paNa khapI jAya tema cheka gAdalAmAM bharAelA jUnA jADA kacarA rUu paNa AMkha vIMcIne upaDavA lAgyuM. hiMga maracAneA vepArI hai| ke zAka vecatA bakAlI hai| sau gheADA ghaNA paNu rUnA vepAramAM rasa levA lAgyA. nAnuM gAmaDuM ke ekalaDeAkala jhuMpaDI sudhI paNa rUuM bajAranA rAjaamala paheAMcI gayeA. eTalu` chatAM taiyArane na paheAMcI zakAvAthI vAyadAnA vepAra cAlyuM| . te lIdhA-dIdhAnA sanepAtane pAyA naMkhAyeA. rUu rAjAnI khela-khAlA kheAlAtAM nANAMnI cheALA cAlI. kheDUta ane majUra| paNa senA cAMdInA ghATa ghaDAvA lAgyA. meM kA kheAlAvA lAgI ane avanavI kupanIo UbhI thatAM tenA zerAnI le-vecanA mArkeTa khulyAM. dareka bajArAmAM vepAranA rasIyA premacaMdanI buddhi-zakti tarI AvavA lAgI. rUnA taiyAra ane vAyadA bajAra temaNe hAtha karavA uparAMta masI`ala eka ane marakanaTAila memA' jherA lIdhA ane anukrame temaNe zerabajAramAM pazu pagapesAvAmAM paNa jhaMpalA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetAja bAdazAha muMbaimAM te vakhate sara jamazedajI jIjIbhAi, zeTha baherAmajI heAramasajI kAmA, mI. rUstamajI jamazedajI, zrImAna khaTAu makanajI, zeTha geAkaLadAsa tejapALa, zrI karazanadAsa mAdhavajI, zeThe nasaravAnajI Ara. tAtA. mI. maherabAna bhAvanagarI, zrI bhImajI giradhara vagere vepArIe AgaLa paDatA hatA. AvI sama vepArI AlamamAM zeTha premacaMdanuM zreSThatva tarI AvavAthI saM. 1919 mAM za. seAnA pacAsa hajAra zera( pacAsa lAkha)nI thApaNuM dharAvatI te ezIyATIka enDIMga kArapeArezana "mAM te .. vakhatanI agragaNya dalAla nImAyA. zrImAna premacaMdnanA hAthamAM ekIMga kArapeArezananA vahIvaTa AvatAM tenA zerAnI mAMga vadhavA lAgI ane jema bhAgyazAlIne pagale nidhAna hoya tema premacaMdanI .kAyadakSatAthI tenA zeranA prImIyama melAtAM eka ja varSamAM ekIMga kArpArezananI mUDI eka karADa ne cAra lAkhanI aMkANI. lakSmI evI capaLa che ke nANA vinA jema nara nImANA lAge tema nANA maLavA pachI tene sAcavavAnI ciMtA karAve. tene TharI ThAma rahevu game nahi. rUunA pratApe jema jema nANAnI cheLA uchaLavA lAgI . tema tema temane ThekANe pADavAne zera bajAra'nI jamAvaTa thai. divasa Ugye zere| kADhIne navI navI 'panIoekA udhaDavA lAgI. A banne bajAramAM premacaMdanuM rAja hatuM. rUunI Avaka--bharatI ane nIkAzanA kSetramAM tenuM sAmrAjya hovAthI AvatI kAlanA bhAva premacaMda rAyacaMdanI jIbhe nakkI thavA lAgyA hatA ane bIjI tara phathI je kaMpanImAM premaca`da hAya tenA zeranA bhAva vadhavA mAMDatA ne jotajotAmAM te zerA upaDI jatA. kudake ne bhusake premacaMdu zeDha Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bajArone jANe nANAnA me varasAvanArA jAdugara hoya tema tenA nAma pAchaLa zrImata, sanehIo ane saMbaMdhIo nANAnA DhagalA karavAne pAchuM vALI jotA nahi. ezIyATIka beMkIMga koraporezana'nI jAhojalAlIno yaza premacaMda zeTha jItI gayA. kharuM kahIe te temanI A yazabhAgI kAryadakSatAthI teo beMkanA dalAla chatAM ghaNI-raNuM thaI paDatAM tenI gaNanA lAkhathI vadhIne kehyAdhipatimAM thavA lAgI. beMka opha bombe "e saM. 1920 mAM potAnuM sukAna A gAmaThI beMkara premacaMdane soMpyuM. ne jANe temanA hAthamAM camakAra hoya tema eka varSamAM "beMka opha bombe'nA rU. 500 nA zerano bhAva rU. 2850 bolAyo. A rIte janatAnI thApaNa divasa Ugye dADhI ne be mahine bamaNuM aMkAtAM beMkonI mUDI lAkhomAMthI karoDonI gaNatrIe caDatAM prabhAvika premacaMda zeThanI bolabAlA bolAvA lAgI. beMka opha bombe nA te varSanA riporTamAM lakhAyuM ke dalAla premacaMdanA anupama sahakArathI A beMka tenI ja banI gaI che" eTaluM ja nahi paNa beMkanA TrejharI ophIsara mI. khera temanA upara AkrIna thaI gayA. premacaMda zeThanI chabhAna upara temanI aMgata lena ke eDavAnsa joIe tema maLavA uparAMta temanA snehIsaMbaMdhIne paNa premacaMda zeThanI jIbha upara aMgaudhAra dhIradhAra thavA lAgI ane premacaMda zeTha vagara pUchaye koine kaMi apAvI zake te mATe mI. blere te beMkanI karI ceka buka tene suprata karI dIdhI. zrI premacaMda zeTha jema jema AgaLa vadhatA gayA tema tema temanI lAgavaga ane saMbaMdha dUra dezAvaramAM paNa vadhavA lAgyA. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha muMbaImAM cAlatI yuropanI kohyAdhipati ku. enA saMcAlako sara jyorja barDavuDa, mI. mArkala skoTana vagere temanuM pratibhAzALI mitramaMDaLa hatuM. muMbaImAM jemajema vepAra vadhavA lAgyo tema tema peDhIo ane kArakhAnA, milo ane majUronI bharatI thavA lAgI eTale tenA vasavATa ane ArAmasthaLa-vADIvajIphA mATe muMbaInI bhUmi sAMkaDI. paDavA lAgI. eka vakhata paise vAra maLatI jamInanA bhAva rUpiyAnA hisAbe upajavA lAgyA, ane koTyAdhipatinA baMgalAo mATe jamInanI kheMca jaNAvavA lAgI. jamInanI A bhUkha bhAMgavAne premacaMdanA mitramaMDale maLI muMbaine bekabene darIyo pUrIne tyAM jalamAMthI sthaLa medAna upajAvavA ane tenA vecANamAMthI karoDonuM utpanna karavAnI yojanA taiyAra karI. koTyAdhipationA havAmahela bAMdhavAnA sthaLa-sarjananI A janAne amalI banAvavA "bekabe" kuM. UbhI thaI, ne tenI lagAma premacaMda zeThanA hAthamAM mukAtAM tenA rUA. pAMca hajAranA zera taDAbhAra upaDI gayA. bharatImAM bharatI jovAya tema darIya purAIne tyAM mahelo caNAI javA lAgyA hoya tevAM janatAne svamAM AvavA lAgyAM. ne A senAnI kukaDIne saMgharI levAne bekabenA zeranI mAMgaNuM asAdhAraNa vadhI jatAM pAMca hajAranA zeranA pacAsa hajAraupajavA lAgyA. premacaMda zeThe muhUrtamAM A kaMpanInA cAra zera saMdhare karI rAkhyo hato te A takane lAbha laI bajAramAM kADhatAM jotajotAmAM temAMthI nevuM lAkhano naphe bAMdhI lIdho. premacaMda jema beMka dalAla hatA tema beMka zarApha paNa hatA. ekabenA naphAnI lagabhaga eka karoDanI rakama temaNe eka ja kalame Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bajArene "esIATIka beMkamAM jamA karAvelI. muMbaImAM te vakhate khulelI lagabhaga poNeso beMkamAM temanI lAgavaga ane pratiSThA hatI. teo dhAre tyAre game te beMkamAMthI game teTalI rakamanI vagara rokaToke kreDITa upara le-mUka karI zakatA. beMka ane nANu bajAramAM temanI AMTa eTalI jAmI hatI ke temanI jIbhe pANImAM patthara tare tema sAmAnya mANasanA vaLa utarI jatA ane temanI itarAjI thatAM bhalabhalAne beghaDI thaMbhI javuM paDatuM. premacaMda zeThane bhAgya-ravi atyAre madhyAhe hato. dezamAM ane paradezamAM tenI kAryadakSatAe bhalabhalAne AMjI dIdhA hatA. muMbaInA TApumAM trIzeka varSane eka suratI vANIyo bajAranA bhAvI upara kAbU dharAve che tevI vAta sAmrAjJI mahArANuM vikaTorIyAne kAne AvatAM temane paNa Azcarya thayuM. kahevAya che ke temane premacaMdane najare jovAnI bhAvanA thaI hatI, paraMtu te vakhatanA rUu ane zera bajAranA betAja bAdazAhane dhaMdhAnI dhamAlamAM te jANavAjavAne avakAza nahe. premacaMda zeThanI sAdAI amIrI ane phakIrImAM eka sarakhI ja rahelI. suratI cALanuM keDIyuM ne pArasI ghATanI suratI pAghaDI e temane haMmezano paheraveza, bhAyakhALA lavabenamAM temane raheNuka hatA. ArogyanI dRSTie pharatI bAgAyAta ne khetI-vADInI vacamAM sAdo baMgalo e tenuM nivAsasthAna, jene leke "premadyAna'nA nAme oLakhatA. gAdI takIyAnI sAdI beThaka ane pitAnI peDhIe javAnI jarUra paDaye upayogI thaI zake te mATe vAhanamAM hamaNayuM rAkhatA. savAramAM velA uThIne nitya niyama ane bAjunA motIzA zeThanA derAsara sevA-pUjA karI-jamI paravArIne dasa vAgye vADInA daravAjA pAse Ave tyAre tyAM apaMga Azrita UbhA ja Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha 13 hoya. bahAra nIkaLatI vakhate rUpIyA ane paracuraNathI premacaMda zeThe keDIyAne khIso bharI rAkhela ja hoya. gharethI nIkaLatAM daravAje ubhelA zikSakone chUTe hAthe paisA veratA veratA te DamaNIyAmAM paga mUktA ne caMpAgalInI pitAnI peDhIe jai bajAra rUkha-varadhI-vachIyAtI ane aneka saMbaMdhIonI ADa-opaTInI araja hevAla sAMbhaLI keTamAM pahoMcI jatA ne pagapALA dareka beMkomAM pharI vaLatA. nirAzAvAda ke ALasa temanI DIkSanerImAM nahotAM. "anukaMpa" e temane svabhAvajanya guNa hatA. temanI pAse AzAbharyo AvanAra khAlI hAthe pAcho na jato. chupuM dAna ane jAhera sakhAvatamAM temanuM dila dilAvara hatuM. khAnadeza gujarAta ke kAThiyAvADanA dholerA, ghedhA jevA sthaLomAM jyAM temane ADatasaMbaMdha hatA tyAM pAMjarApoLa ke dharmazALA ane kUvA, aveDA ke pArevAnI chatrI jevAM kaMi ne kaMi smaraNacihno baMdhAvelAM. temanI sakhAvatane pravAha keLavaNInA kSetramAM ane jAhera bAMdhakAmo pAchaLa vadhAre pramANamAM vahela jovAya che. teo chUTe hAthe vAparI zakatA paraMtu vAparavAnuM sthaLa pasaMda karavAno dara temanA mitramaMDaLanA hAthamAM hoya tema temanA aMgreja mitronI preraNAderavaNa temAM mukhyatve tarI Ave che. teo te jema vAtavAtamAM lAkho raLI zaktA hatA, tema kSaNa mAtramAM lAkho ApI zakatA. muMbaInA gavarnaranA netRtva nIce muMbaimAM yunIvarasITInA vikAsa mATe meLAvaDo thaye tyAre yunIvarasITI phaMDamAM kaMIka ApavAne premacaMda zeTha pAse mAgaNI karatAM temaNe cAra lAkha rUpIyAne ceka temanA hAthamAM mUkyo. tenA vaparAsa ke vyavasthAnI pUchaparacha karyA vinA ane pitAnuM nAmasmaraNa ke tevI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bajArene bIjI koI jAtanI haka-hakumatanI dakhala ke hakkanI apekSA vinA saheja isAro thatAM cAra lAkhanI bAdazAhI rakama alipta bhAve ApIne cAlI nIkaLelA premacaMda zeTha mATe ilAkAnA hAkemane UMDI asara thaI. ne te rakamanI yAdagAra vyavasthA mATe temaNe jAtidekharekha nIce maMtraNuM karIne muMbaI-koTanA latAmAM rUA. be lAkhanA kharce AkAza sAthe vAto karate kIrtistaMbha TAvara) Ubhe karI tenA sAthe premacaMda zeThanAM mAtuzrI rAjabAInuM nAma joDayuM je rAjabAi TAvaranA nAmathI atyAre paNa Ubho che. temaja bAkInI rakama (rA. be lAkha) muMbainI yunIvarasITInI lAyabrerImAM ApI tenA sAthe premacaMda rAyacaMdanuM nAma joDavAmAM AvyuM. A sakhAvate hiMdanA ghaNuM zikSaNakSetranuM dhyAna kheMcyuM. judI judI seneTa ane saMsthAo taraphathI premacaMda zeThane mAgaNuM thavA lAgI ke je koIne temaNe nirAza thaIne pAchA kADhyA nahatA. kalakattA yunIvarasITIne paNa temaNe be lAkha rU. ApyA ke jenA vyAjamAMthI kalakattA yunIvarasITInA pAMca gejyueTane zeTha premacaMda rAyacaMda olara ane phele tarIke kAyamI uttejana apAya che. kahevAya che ke sara surendranAtha benarajI jevA ratno pakAvavAne yaza A phelozIpa khATI gaI hatI. teo pitAnA vatana suratane paNa nathI bhUlyA. tyAMnI rAyacaMda dIpacaMda kanyAzALA, dharmazALA, jinAlaya vagere temanAM yAdagAra sevAsthAne uparAMta suratanI vikaTorIyA gArDana (5blIka bAga) jevA sArvajanika kAryomAM paNa temanI nirbheda sahAya tarI Ave che. teo eka vakhata amadAvAda AvyA. A vakhate phArabasa sAhebe gujarAtI bhASAnA ghaDatara ane pracAra mATe gujarAta vana Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha kayulara sosAyaTI zarU karI hatI, tathA zikSakane zikSaNa saMskAra ApavAne TrenIMga koleja kholavAmAM AvI hatI. sAhityapracAranI A banne saMsthAne piSaNa ApavAnI mAgaNuM thaI ane turta premacaMda zeThe gujarAta varnAkyulara sosAyaTIne pAyA pAke karavAne tene jamIna apAvI makAna bAMdhavAmAM rUA. trIsa hajAra ane TrenIMga koleja mATe rUA. vIza hajAra ApyA. tyAMnA kalekaTare A sakhAvatI puruSanI prazaMsA karI ane e zikSaNa saMsthAne zeTha premacaMda rAyacaMda TrenIMga kolejanA nAmathI vibhUSita karavAmAM AvI. A uparAMta bharUcamAM lAyabrerI ane muMbaI, amadAvAda vagere je je kSetramAM te vakhate zikSaNa saMsthAo UbhI thatI te zeTha premacaMda rAyacaMda pAse mAgaNI karatAM pAMca daza hajAranA ceka vinA pAchA pharatA nahi. garIbo pratye anukaMpA dAnamAM paNa teone phALe sAro seMdhAyo che tema beMgAla sAIkana-rIlIpha phaMDamAM rUA. pacIsa hajAra temaja gujarAtane A prasaMge rIlIpha phaMDamAM mokalAvela madadathI jovAya che. zeTha premacaMdano dAnapravAha A rIte aMgreja mitranI preraNa anusAra dezabharamAM vahevA uparAMta temanA mitra mI. mArkala oNTe saM. 1920mAM muMbaithI pitAnuM kAma saMkelIne potAne vatana IglAMDa javAnI taiyArI karI tyAre temane vidAyamAna ApavAne potAne baMgale mIjabAnI (gArDana pArTI ApI hatI temAM dezI-paradezI lagabhaga be hajAra dhaMdhAdArIonI hAjarImAM mAna ApI yuropamAM tene game te saMsthAmAM vAparavA mATe rUA. 750000 sADAsAta lAkhano ceka suprata karyo hato. premacaMda zeThanI sakhAvata A rIte lAkhonA AMko najare Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bajArano caDe che. tenA mukAbale pitAnI kema, dharma ane rASTrasevAnI kartayaparAyaNatA tarapha temanuM dhyAna kheMcAyuM na hoya ke tevI preraNA karanArA prabhAvika saMdha-deza nAyakethI teo vaMcita rahyA hoya tema anumAna karavuM rahyuM. jo ke temanAmAM dhArmika saMskAra ane kAmI lAgaNI hatI tema suratamAM ane zatruMjaya uparanuM zeTha premacaMda rAyacaMda jinAlaya ane chUTAchavAyAM dharmazAlA-pAMjarApoLanA sthApatya khAtrI Ape che, eTaluM ja nahi paNa kahevAya che ke eka vakhata teo zatruMjayanI yAtrArthe AvelA tyAre rAjya ane kema vacce tIrthanAM hakka-hakumatanI athaDAmaNuM na rahe te mATe "zatruMjaya pahADa vecANa laI levAne rAjya sAthe vAta cheDelI. rAjyane te prasaMge vasunI upayogitA hatI, paraMtu rakamanA AMkane sAmAnya pheraphAra ane temane sthiratA mATe samayane abhAva hovAthI "thaI raheze'nI gaNatrImAM te vAta vAtamAM ja rahI gaI. A hakIkata uparathI mAnavAne kAraNa maLe che ke teo zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI ke muMbaI-amadAvAdanA sAmAjika kAryavAhakanA paricayamAM ochA AvyA heya. premacaMda zeThane bhAgyodaya khAsa karIne rUu sAthe saMkaLAela hatuM. temanA bhAgyane sItAre 1911 thI 1921nA dAyakAmAM e tejasvI hatuM ke teo jyAM hAtha nAkhatA tyAM Dhagale dhana dekhAtuM. AvI ekadhArI nANAnI choLamAM bajAranI aMtararUkhabhAvI vicAravAne temane phurasada nahatI. temanI dRSTamAM rUunA puMbhaDe puMbhaDe lakSmInA thara patharAyelA hoya tevA cAlu anubhavane pariNAme hiMdI unI belabelAnuM kAraNa vicAravAne khyAla na rahyo. kALanuM caka pitAnuM kAma karyA kare che. amerikAnA AMtaravigrahanI avadhi AvI rahI hoya tema aMdara aMdara laDIne potAnI pAyamAlI pote ja notare che tenuM amerikAne bhAna AvavAthI "lI " nA lazkare namatuM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha 17 jenI sulehanA saMdezA zarU karyA. yuddhanAyake samajI gayA ke AvI ghara uThI karavAmAM sAdhana, samRddhi ane mAnavagaNanI hAni pitAnA gharamAM ja thaI che. AvA gRhakalezanA pariNAme te hArelA hAre che tema nahi paraMtu jItelA paNa hAryA ja (pAyamAla thayelA) heya che. rAMDyA pachI paNa amerikAne A DahApaNu AvavAthI rASTraejya mATe pheDaralsanA dhoraNe amerikAnI laDAI ekadama saMkelAI gaI. purajozamAM cAlI jatI gADIne ekadama dhakko vAgavAthI jema samatolapaNuM gumAvI bese, tema ekAeka amerikAnI suleha-zAMtinA khabara maLatAM rUunA lADa utarI gayAM. amerikana rUunA abhAve hiMdI unA meM mAgyA bhAva denAra khasI javAthI lIvarapulamAM caDele bhAla ThekANe pADa muzkela thaI paDyo. basonA bArasa thavAmAM samaya-saMjoga joIe, paNa bArasenA basa thatAM kSaNa mAtra nathI lAgatI, tema amerikAnI zAMtinA khabara paDatAM vIjaLInA vege muMbaImAM azAMtinuM mojuM pharI vaLyuM. bhalabhalA saddhara ophIsenAM taLIyAM dekhAI jatAM seMkaDe bake hajAre peDhIne tALAM devAI gayAM-kaIke nAdArImAM cepaDA mokalI dai devALAM kADhyAM. eka kSaNa pahelAnA amIra ghaDImAM phakIra jevA thaI gayA. rUunA dhaMdhA mATe muMbaImAM ughaDelI paradezI peDhIo pitAnuM kAma saMkelavA lAgI, kharIda-vecANanA sodA ke ADa-deDhAMnI patAvaTa akArI thaI paDI. jogAnujoga rUnA phATI gayela bajArane lAbha levA dezabharamAM kapAsanuM vAvetara vadhAre thayeluM ane amerikA paNa rUu nIpajAvanAra deza hevAthI tyAMnA kheDutee laDAI baMdha thavAthI kapAsanI vAvaNuM karI eTale rUunA maMdA bajAre nAnA gAmaDAmAM paNa bI bevaDAMne Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -- bajArane kahArA dhIranArane mAlanA muLagA karavA paNa AkarA thaI paDayA. lAgelA dAvAnaLa ke dharatIkaMpanA AMcakAmAM nAnAne nAne ne moTAne meTe dhakko vAgyA vinA nathI rahe tema darekane maMdInA majAnI zaradI lAgyA vinA na rahI. 'A zaradImAM bhalabhalI peDhIonI AMTa toLAI gaI. kaIka beMke ane phInenzIyala sosAyaTIonA pAyA DagamagavA lAgyA. eka eka kalame karoDonA hisAbe raLeluM muMbaI Aje pAyamAlInA khADAmAM gabaDI paDyuM. "maMdInA meM kALA'nI kahevata kharI paDI. premacaMda zeThane muMbaInA baheLA vepAra sAthe paradezanI caDagata ane prAMtamAM kharIda khAtAne pathAre hatuM. A rIte mAthA karatAM moTI thaI gayela pAghaDIne jALavavI muzkela thaI paDI. zeranA pAzerA thaI javAthI vidhavAo ane muzIbate ekaThI karIne zeramAM sAlavelI rAMkanI muDI rajaLI paDI. premacaMda zeThanI pAchaLa lakhezarI thavAne rUu ane zera saTAnA medAne jaMgamAM utarI paDelA hajAre pataMgIyAM AjanI Arthika maMdInA ulkApAtane bhoga thavA mATe premacaMda zeThane javAbadAra gaNI belagAma vAMkuM bolavA lAgyA. eka vakhatana upakArI premacaMda temanI AMkhe Aje akAre thaI paDe. bIjane caMdra bhale jarA jeTalo dekhAya chatAM tene sau name che. sUrya Uga pujAya che, tema manuSyanI caDatomAM jenI AsapAsa seMkaDe manuSyo khamA-khamAM pikAratA bhamatA hoya che tenI paDatImAM kaI paDakhe UbhuM rahetuM nathI. seMkaDo mAkhIo je madhapuDAnI AsapAsa guMjatI hoya che te madhapuDAmAMthI madha jarI jAya to pachI eka paNa mAkhI dekhAtI nathI tema premacaMdanA kahevAtA Aptajane sau khasI gayA, eTaluM ja nahi paNa peTane baLe gAma bALe tema pitAnA bhAgyane deza temanA upara DhaLavA lAgyA. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha vepAranI AMTI-ghUMTI samajyA vinA AMdhaLukIyA karIne medAne jaMgamAM utaranArAone potAnI ajJAnatA sujhatI nathI. keI paNa bajAranI tejI-maMdI zA mATe ane kayAre thAya che. pote vepAra kare che te mAlanuM usanna kayAM-keTaluM thaI zake che ne tene sAce bhAMga-vaparAsa keTalo hoI zake e vyApAranA muLa tatvane abhyAsa na karatAM kevaLa gatAnumatika nyAye gAmaDAne kheDuta rUumAM tejI bhALI rUu vAvavA ne zIMgamAM tejI bhALI zIMganI vAvaNuM karavA lAge. dukAnadAra tenA AkAzI bhAva upara havAI kIllA bAMdhI bIje kaI pesI na jAya mATe kheDutane kabaje rAkhavA dhIradhAra kare, tevA vepArIne paDakhenA nAnA zaheranA ADatIyA dhIre ne tene mukhya zaheranI kothaLI upara jhujhavAnuM hoya, temAM nathI koIne rUpa-raMganI khabara paDatI ke nathI te mATe cIvaTa. gheTAnuM rALuM jema ekanI pAchaLa bIju nIcuM mAthuM karIne cAlI nIkaLe ne vagara vicAryuM kuvAmAM paDe tema vAyadA ane zeramAM salavAI jatAM saune maMdInA dhakkAe muMjhavI nAkhyA. beMka opha bombe' nA zeranA rUA. 2850 hatA tenA phakta rUA. satyAsI thaI gayA, "eka be' nA zere eka vakhata rUA. 50000 pacAsa hajAra joyA hatA tenA rUA. 1750 mAM paNa lenAra na rahyA. vyAja vaTAva upara jIvanArAnA nANuM A rIte cuMthAI gayAM. jIvana ane vyavahArane vaLa utAravA pANInA mUle makAne vecAvA lAgyAM. A zaradInA mojAnI asara garIba ane zrImaMtanA bheda vinA saune thaI hatI. bekamAM mukAelI thApaNe upaDavA lAgI hatI. mudde saune saunI paDI hatI. premacaMda zeThe A AphatamAMthI bacavA-pitAnI AbarU jALa Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. bajArano rU AvavAne beMko tarapha najara nAkhI. temane manamAnI madada meLavavAne e beMka" ane "esIATIka benka" e adhI rAtanA hoMkArA hatA. eTale A phATelA Abhane thIgaDuM devA teNe A ke pAse rU. pacIsa lAkhanI mAMgaNI karI. vakhata evo kasoTIne hatuM ke A tophAnI pavanamAM beMkanI sthiti paNa DAmADola hatI. "esIATIka beMkanuM taLIyuM mapAvAnI aNa upara AveluM. A sthitimAM beMkenI kreDITa TakAvavAparaspara sahAnubhUti mATe vicAra karavAne mITIMga maLatAM temAM beMkonA dalAla premacaMdane lena dhIravAnI vAta mukANu. premacaMda zeThanI beMke uparanI lAgavaga tAjI hatI ane tenA pAse "bekabe " kuAM nA ane "elaDInaraTana enDa enDa ke nA zerene saMgraha che tevI mAnyatAnI huMphamAM temane pacIza lAkhanI lona dhIravAmAM AvI. paraMtu jyAM Abha phATyo hoya tyAM thIgaDuM kayAM deyAya? saM. 192ranI dIvALI pahelAM (sane 1866 nA sapTembaramAM) temanA copaDA nAdArI kerTane eNpavAno vakhata Avyo. A vizALa vahIvaTanI tapAsane pahoMcI vaLavA khAsa "insolavanTa kArTa " beThI. temanI lAkho balake karoDonI leNa-deNa, bhara-jara ane hAra- . chatanA zIMgA meLavatAM kalArke kAyara thaI gayA. keTalIe kaMpanIo sAthe temane vahIvaTa saMkaLAelo hato. koImAM ochI vadhatI bhAgIdArI, keAImAM kamIzana, koI zAkhA ane kaImAM zarAphI vahIvaTanI AMTIghUMTIne samajavA-UkelavAnuM kAma sahajasAdhya nahetuM. cepaDA lakhavA e saheluM kAma che paNa cepaDA dhavA (cekhAI karavI) temAM ja nAmAvALAnI kasoTI thAya che te kahetI mujaba A samudamaMthanane tAga lAvatAM nAdArI korTane navanejA thaI paDayuM. e beMkanA riporTamAM jaNAvavA pramANe te beMkamAMthI zeTha premacaMde tenA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ betAja bAdazAha ane tenA be mitronA nAme rU. eka karoDa ne trIsa lAkha upADelA ke jemAMthI bharajaranA TAMgAmela karavA pachI paNa sADA chapana lAkha rUA. bAkI leNuM rahI gayA ane e rIte beMkanI thApa nA cAlIza TakA salavAI rahevAthI te beMkanA sarvanAzanA kAraNabhUta premacaMda hovAne kamITIne neMdha karavo paDyo. premacaMda zeThanI tAsIramAM nirAzAne sthAna nahotuM. tenI khaMtabharo jahemata, sAdAI ane jAtizramanA lIdhe te vidyArthImAMthI nekarIyAta, vepArI ane zerabajAranA senApati thayela. enI jIbhe rUnA bhAva belAyA ane be konI cAvI tenA hAthamAM AvI. AtmabaLathI AgaLa vadhela premacaMda sAtame AsamAnethI pAtALamAM paDI javA chatAM tenuM manobaLa tenuM te ja hatuM. kAyaratA tene sparzI zakatI nahi. sukhamAM ke du:khamAM temanA mahe upara sadA prasannatA dekhAtI. "nirAzA' zabda tenI DAyarImAM naheAte. unnatine zikhare pahoMcavA chatAM tenAmAM abhimAna-garva nahoto tema paDatImAM he upara udAsInatA ke kaMgALIyata javAtI nahotI. garIbI ane tavaMgarImAM eno sAdo paheraveza, dharyo ane khaMtabharI jAte kAma karavAnI Tevane pariNAme gharamAM paDI na rahetAM teNe pAchuM dalAlInuM kAma hAthamAM lIdhuM ane rU uparAMta aphINanA vAyadAnuM kAmakAja zarU karyuM. kALa kALanuM kAma kare che. divasa pachI rAta ane rAta pachI divasa A kudaratI krame muMbaI ane dezanA vepArI bajArane dhIme dhIme cha varSe darda keThe paDI gayuM. A daramiyAna muMbaImAM vepAravikAsa mATe relave uparAMta tAra-TelIphona vagere saM. 1928 pachI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bajArAnA sAdhana-sagavaDe| astitvamAM AvyAM. vyApAra udyoganA kSetramAM navI diSTa navI sRSTinA maMDANumAM premacaMda zeThe punaH jhukAvyuM. 1 jo ke eka vakhatanI anubhavelI jAheAjalAlInuM sthAna punaHprApta na thai zakayuM, chatAM te pachInA cAlIza varSanA jIvanamAM prematha'de caDatI-paDatInA dasakA anubhavatAM eka zrImaMtanI gaNatrImAM jiMdagI pasAra karI. > temanAmAM viziSTatA e hatI ke taDakA-chAyAnA vahenamAMthI pasAra thatAM * abhimAna ke nirAzA ' spI zakatAM naheAtAM temaja tenA AMgaNe AvanArane teo nirAza karatA nahi. temanA khamIranI A udAratAne aMge saMvata 1962mAM muMbaimAM maLela jaina zve, kAnpharansa prasaMge sakhAvatanI zarUAta rUA. pAMca hajArathI temaNe karI ne pariNAme te krUDa lAkhAnuM thai gayuM. upara|kta jaina zve. konpharansanA praNetA ane yazabhAgI temanA putra phakIracaMdabhAi kramanasIkhe akALe avasAna pAmatAM temanA avasAnane kArI dhA premacaMda zeThane prANadhAtaka thai paDyo te sa 1963mAM 76 varSanI uMmare temanA dehavilaya thayA. * kathAnAyakanA jIvanaparicayanA agrejI graMtha ane zrI. talakaca'da ema. zAhanA nibaMdhane AdhAre. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchane karNa ( 1 ) ratnagarbhA kaccha dharA aneka bhUtakAlIna bhavya ratnanA bhaMDAravaDe vibhUSita che samRddha che. anaMta kALanI athAga UMDI gartAmAMthI e tirdhara nara- ranI javalaMta jyoti adyApi jhaLahaLA rahela che, ane emAM jena jyotirdharane phALo paNa kaMi kama nathI. kacchanI eka vakhatanI bhavya bhadrAvatI nagarInI rAkhamAMthI AjanA bhadrezvaranI utpatti che. bhadrezvara e kacchanuM ati prAcIna mAM prAcIna dhAma che. e bhUmi upara aneka kALacakro pharI vaLyAM che. rAjapUtonI rAjavaTane kIrti-kaLaza bhadrezvaranI vIra bhUmie nihALyo che, islAmane lIle neje bhadrezvaranI purANuM bhUmi para pharakI gayuM che ane e ja bhadrezvara jainonuM punita tIrthadhAma paNa banI gayuM che. bhadrezvaranI dhIMgI dharaNuM upara sukha-duHkhanAM, vijaya-parAjayanAM, ane harSa-zokanAM aneka prakAranAM vAdaLa-daLo gherAI gayAM che ane verAI gayAM che. e ja bhadrAvatI nagarI para eka vakhata rAjA viradhavaLanI ANa vatI gaI che. e ja raNabaMkI raNabhUmi Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchano -~-~ ~~ upara paDiyAra rAjaputenI raNagarjanAo gaI gaI che. e ja bhadratama bhUmi para solaMkI saradArenI saMpUrNa sattA sthApita thaI cUkI che. kacacha bhUminA purAtanamAM purAtana dhAmamAM paNa bhAgye ja koie bhadrezvara jeTalA bhALya-palaTA bhAgyA haze. bhadrezvarane bhavya bhUtakrALa karachanA kIrti-kaLazarU5 atyaMta ujajavaLa ane prakAzamAna che. ahIM ja rAjapUtonI rAjapUtI parAkASThAe pahoMcI hatI, ahIM ja IslAmane vijaya ke mane vIMdhato vAgI gaye hatA, ahIM ja jenonuM jainatva pUrNa bahAramAM prakAzI nIkaLyuM hatuM. kacchanI A parama purAtana puNyabhUmi, jagatamAM jenI jeDa jaDe nahi evA eka puNyazloka jaina jyotirdharanAM punita pagalAMvaDe pAvana thaI gaI che. A mahAnubhAva jaina jyotirdhara anya koI nahi paraMtu jagata-dAtAra jaina-tilaka jagaDuzAha. | vikrama saMvata teraze paMdarane trAsajanaka duSkALa pRthvInA paTa para trATako hato. garIbaDI gAyane mATe ghAsanuM eka taraNuM AkAza-kusumavata banyuM hatuM. mAnavIne mATe annano dANo muzkela banyo hato. trAhya trAhA ane hAhAkAranA pakArathI duniyA trAsI UThI hatI. "panotare" duSkALa bhayaMkaramAM bhayaMkara svarUpamAM pitAnuM virATa mukha prasArI rahyo hato. enA mRtyu-mukhanI aMdara gAya, bheMsa, gheTAM-bakarAM, UMTa-ghaDA Adi nirdoSa pazuonAM TALAnAM ToLAM haDaselAI gayAM hatAM. anekAneka mAnava-hadayo A bhayaMkara Aphatane bhega banavAnI bhItimAM bhaDake baLI rahyAM hatAM. samasta dezamAM evuM eka paNa sthAna na hatuM ke jyAM javAthI duSkALanI A ati dArUNa AphatamAMthI ugarI zakAya. jyAM juo tyAM e ja "panotarA kALa" ne bhaDabhaDato agni kUdake ne bhUske pitAnAM bhayAnaka pagalAM bharato AgaLa vadhI rahyo hato. akhila Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNa 25 AryAvarta A aghora AphatathI akaLAI rahyuM hatuM. eka paNa ilAja, eka paNa dizA, eka paNa mArga ene mATe khullo na hato. mAnavagaNanA aMtaramAM AzAnuM eka paNa kiraNa astitvamAM na hatuM. nirAzAnA adhera aMdhakAre jagatane jANe gherI lIdhuM hatuM. kaLiyuganA AvA kaSTakALamAM duniyAnA eka dUradUranA khUNAmAM Avela kaccha pradezanI puNyabhUmi bhadrAvatI nagarImAM eka parama puNyAtmA prakaTa thaye. eNe pitAnI asIma dAnavIratAthI samasta jagatanI jANe zIkala badalI nAkhI. kuberanA bhaMDAro jevA tenA anaMta ane akhUTa dhanabhaMDAre lekene mATe khullA thaI gayA. zeTha ane zrImaMta, rAjAo ane mahArAjAo, zAha ane zahenazAhI - jagatazeTha jagaDuzAhanA jAcaka banyA. deze ane paradezomAM jagaDazAhanA nAmane vijaya-Dake vAgI gaye, kacchanA A karmavIranA anargaLa annabhaMDAroe DUbatI duniyAne eka aghera AphatamAMthI ugArI lIdhI. (2) panotarA kALane grISma Rtuno madhyAha kALa dharaNI para dhIkhI rahyo hato. tAvaDAmAM dANu zekAya tema kALA unALAnA duSkALarUpI dAvAnaLamAM loko zekAI rahyA hatA. tapatA taraNuMnA *bAra hajara hamIrane, vIsala ATha hajAra ekavIsa dilhIpati, dIdhA jaMga-dAtAra mAlavapati mahArAjane, dIdha aDhAra hajAra mUDA mevADIpatine, batrIsa hajAra bhAvArtha-jagaDuzAhe siMdhanA hamIra sumarAne bAra hajAra maMDA anAja, vIsaladevane ATha hajara, dilahInA pAdazAhane ekavIsa hajAra, mAlavAnA rAjane aDhAra hajAra tathA mevADanA rAjane batrIsa hajAra maDA anAja panoterA duSkALanA samayamAM Apela hatuM. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kacchano pracaMDa tApe pRthvI jANe "baLuM baLuM "nA pikAra karI rahI hatI. cera na cerI nIkaLe mAgaNa mAgavA na jAya " evo sakhta tApa jagatanA paTa para patharAI rahyo hato. paMkhI-paraMdA paNa potapitAnA mALAmAM laMpAI rahyAM hatAM. gAtrAne bALI nAkhe evI kALI lU caNacaMNATa karatI, baLatI ane bALatI cAlI jatI hatI. AvA dhIkhatA dhAmanA dhagadhagatA bapore jagaDuzAhanA bhejanAlayamAM kaLazI kaLazInA kaDAyA ati vistAravALI vizALa bhaThThIo para caDelA hatA. unALAnA ati pracaMDa tApamAM bhaThThIne sakhata tApa bhaLavAthI bhUmine bhAra jhIlanAra zeSanAga jANe kaMpAyamAna banI gayA hoya e ghaDIbhara bhAsa thayA vinA na rahe. ema lAgatuM. jagaDuzAhanA bhejanAlaye kSadhitene mATe ATha prahara yAne sATha ghaDI khullAM rahetAM. AkhA dezamAM AvA sothI savAso bhejanAlayo cAlatAM hatAM ane temAM dararoja pAMca lAkha mANaso pitAnI sudhAne zAnta karatA hatA. duSkALanI dArUNa dRSTAmAM daLAtAM lAkho. naranArIo jagaDuzAhanA jagavikhyAta bhejanAlayomAM bhUkhanuM bhayaMkara dukha vIsarIne zAntinI prApti karatAM hatAM. koIne mATe paNa ahIM ADI lAkaDI na hatI. garIba ke tavaMgara, rAjA ke raMka je Ave tene A bhejanAlayamAM peTa bharIne khavaDAvavAmAM AvatuM. barAbara madhyAhna kALanA samaye sakhata tapatA tApa vacce eka cIMtharehAla bhikhArI jagaDuzAhanA A bhejanagRhamAM AvI caDhyo. eka phATITUTI lageTa sivAya enA zarIra para eka paNa vastrano abhAva hato. enA dilanI cAmaDI hADakAMnI aMdara utarI gaI hatI, ane AMkho UMDI cAlI gaI hatI. bhUkhanA duHkhathI hADapIMjara jevA dekhAtA tenA dehane jotAM ja jANe cha juga-jUnA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNa muDadAne kabaramAMthI khAdI kADhela heya evo ghaDIbhara bhAsa thato hato. keAI jIrNa khaMDeranA khavAI gaelA gokhalAmAM "TamaTama" baLatA be dIvaDA samI enI AMkho enA deharUpI hADakAnA mALakhAmAM TamaTamI rahI hatI. caherA paranAM aNudAra hADakAM jANe enI cAmaDI phADIne bahAra nIkaLavA tatpara banelAM jaNAtAM hatAM. enuM peTa te jANe bhUkhanA trAsathI pAtALamAM pesI gayuM hoya evuM jaNAtuM hatuM. hAtha-paga sukA lAkaDAnAM ThuMThAM jevA pAtaLA banI gayA hatA. lohInuM eka paNa TIpuM ke mAMsanuM eka paNa rajakaNa tenA zarIramAM bAkI rahela dekhAtAM na hatAM. ene mANasanuM nAma ApavA karatAM jIvatuM hADapIMjara kahevuM e ja vadhAre ucita gaNAya. mazAnanA koI sukAI gaelA bhUta jevo A AkAra ekAeka jagaDuzAhanA bhajanamaMdiramAM AvI Ubho. saunI daSTi anAcaka AvI caDelA A vicitra AdamI upara cUMTI gaI. ahIM durbaLa dehavALA aneka dukALIAo AvatA hatA paraMtu A AkAra kadI kedanI najare caDyo na hato. A vilakSaNa vyakti dhoLe dahADe hajAro mANasanI vacce AvI pahecela hevAthI koIne kazI bIka te na lAgI, paraMtu saunAM hadaya aneka prakAranA tarka-vitarkonI paraMparAthI gherAI gayAM. bhUkhyA DAMsa jevA A bubhukSita AdamInA mukhamAMthI "khAuM khAuM ene avirata dhvani vahI rahyo hate. bhejanazALAnA adhikArIoe tarataja ene besADavA mATe sthAna karI ApyuM ane jamavA besavAnI IzArata karI. koI judI ja duniyAne mANasa heAya evI judI ja DhabathI A mANasa jamIna para besI gayA. tarataja ene mATe eka svaccha thALImAM mIThuM bhejana AvI pahe Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kacchanA muM; paraMtu e thALI te eka nimiSa mAtramAM enA udara-pradezamAM padharAvAI gaI. ane "khAuM-khAuM nA enA pokAre punarapi cAlu thayA. ghaNuM divasano bhUkhyo jANuM eka mANasa zIrAnA kaDAyA sAthe enI pAse AvI hAjara thayo ane ene peTabharI khavaDAvavAnI bhAvanAthI eka pachI eka pIraselI thALIo enI AgaLa mUkavA lAgyo. paraMtu ghaNI ja ajAyabInI vacce A tamAma bhajanasAmagrI, UMTanAM jaDabAmAM jema jIrAnI phADa adazya thaI jAya tema koNa jANe kyAMe adRzya thaI gaI! tamAma khorAka aphATa udarasAgaramAM jANe koI agamya jAdunA jorathI alopa thavA lAgyo. A eka ja vyaktie Aje keAI ajaba zakitathI alpa samayamAM ja kaDAyAnA kaDAyA khAlIkhaMma karI nAkhyAM. koI paNa prakAre ane kaI paNa kALe ene udara-pUti thAya evAM kazAM ciha jevAmAM AvyAM nahi. rAMdhanArA rAMdhI rAMdhIne thAkyA, pIrasanArA pIrasI pIrasIne thAkyA, paraMtu bhISaNa duSkALanA bhayAnaka svarUpa jevo A mAnava-rAkSasa kadI paNa khAtAM thAke ema na hatuM. A mAnava che ke pAtALI peTavALo koI pretAtmA che tene nirNaya thaI zakyo nahi. prekSakonA acaMbAne pAra rahyo nahi. sau koI phATI Akhe A atula kSudhAtu-pAtALapeTA vyakti pratye nihALI rahyA. A vAta thoDI ja vAramAM khUda jagaDuzAha pAse AvI pahoMcI. Azcaryacakti thaelo A mahAna dAnavIra bhajanagRhamAM AvI lAge ane pharIthI moTA moTA kaDAyAM bhaThThIo para caDAvI devAmAM AvyAM. paraMtu A navIna sAmagrIne paNa e ja agamya rIte aMta AvI gaye. samasta jagatane paritRpta karI zake evI jagatadAtAra jagaDuzAhanI bhavya bhojanazALA Aje A cIMthare hAla mAnavInI bhUkha bhAMgavA azakta nIvaDI. sau koI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~ ~~~ ~ ~ Akhare to kaMTALyA. A ajaba prANIe cAre tarapha trAhya trAvya kirAvI dIdhI. duniyAnA dAnavIranI dAnavIratA Aje jANe bhayaMkara kasoTIe caDI hatI. Akhare eka navo ilAja ajamAvI levAno nirNaya karavAmAM Avyo. eka moTAmAM moTI tAMbAnI keThI bhajanasAmagrIthI bharapUra bharavAmAM AvI. e keThInI aMdara A nara-rAkSasane dAkhala karI devAmAM Avyo. uparathI ghInI paranALo varasAdanI avirata paranALAnI peThe ekadhArI varasAvavAmAM AvI. A na ilAja Akhare kharekhara kAragata nIvaDayo. sAgara jevI uchaLatI ghInI choLothI A duSkALane dAnava Akhare akaLAyo. ekAeka eNe pitAne koThImAMthI bahAra kADhavA bUma mArI. avAja sAMbhaLatAM ja jagaDuzAhanA hadaya-sAgaramAM eka harSanuM mojuM pharI vaLyuM. jaga-dAtAranI dAnavIratAnI jaga9tIe jANe lAja rAkhI ! aMdarathI uparAuparI pikAre AvavA lAgyA paraMtu have to tene jhaTa bahAra kADhavAmAM Ave evuM na hatuM. koThImAM reDAtI dhRtadhArA vadhu ne vadhu vadhavA lAgI. ane kAThImAMnuM bhojana AregI javA pachI ja tene bahAra kADhavAmAM Avaze evuM sApha jaNAvI devAmAM AvyuM. paraMtu thAkela mANasane eka pagaluM cAlavuM paNa muzkela thaI paDe che tema A vyaktine mATe have eka ghInuM TIpuM paNa moTuM thaI paDayuM hatuM. eNe aMdarathI anekAneka AjIjIe ane vinavaNI karavA mAMDI. have bacavAne eka paNa ilAja zilakamAM na hovAthI Akhare A panoterA duSkAne pitAnuM sAcuM pita prakAzI detAM pikAra karyo ke - mela jagaDuzAha jIvate, panotera paDuM nahi." Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 kacchano arthAta- jagaDuzAha! tuM Aje mane jIvato mUke te pharIthI huM potere duSkALa pRthvI para paDuM nahi. che uparokta zabdo zravaNapaTa para athaDAtAM ja sau koI AzcaryavisphArita AMkhe khaMbhita thaI gayA. A vyakti anya keI nahi paraMtu mAnava ravarUpe panatere duSkALa pite ja che e jANuM badhA digamUDha ja banI gayA. A kathA alpa samayamAM ja jagajAhera thaI gaI ane jagaDuzAhanI kItine sUrya deza-videzamAM pracaMDa tejathI prakAzavA lAge. ( 3) jagaDuzAhanA vaDIlenuM mULa sthAna kacha-kaMthakoTa hatuM. kaMthakoTanI sthiti Aje te eka ujjaDa nagarI jevI banI gaI che, paraMtu purAtana samayanuM kaMthakoTa mahAsamRddha hatuM. kaMthakoTanI sthApanA viSe eka ati rasika lokakathA pracalita che. kacchanA rAjyakartAo asala siMdhathI AvelA che. siMdhanA suvikhyAta rAjyAdhikArI jAma lAkhA ghurArAne rAjaya amala siMdhamAM cAlato hato. vIra vikramanI navamI sadIne e samaya hate. jAma lAkhAne be rANIo hatI. cAvaDI ane gohila. moTI cAvaDI rANIne peTe meDa, vareA, sAMdha ane eThe nAmanA cAra putro thayA hatA. jAma lAkhAnI atyaMta vRddhAvasthAmAM enAM lagna sUryapara arthAta pAlItANAnA gohila rAjA sUryasiMhanI kuMvarI vera thayAM hatAM. A gohila rANI pitAnI eka TekanI khAtara maraNapathArI para paDelA jAma lAkhA ghurArAne jAte AvIne varI hatI. gohila rANanI ANanI vela AvavA vakhate siMdhane jAma cheka pathArI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na vaza hato. paraMtu gohila rANuM pitAnA nirNayamAM makkama hatI. te ja divasathI te tanamana-dhanathI jAma lAkhAnI sevA-suzraSAmAM tallIna banI gaI. gohila rANuM mahAcakora ane kAbela hovAthI, teNe tamAma kaLA-kauzalya vAparIne jAma lAkhA para tenI vRddhAva sthAmAM navI juvAnInAM pANuM caDAvI dIdhAM. nevanAM pANI jANe mobhe caDayAM! maraNa-kinAre AvI pahecela jAma lAkhA ghurArAe jyAre vijayAdazamInI savArI vakhate prathama ja rAjamahela bahAra paga mUkyo tyAre tenA caherA paranI dhUra (pracaMDa tejasvitA) joIne lekee tene ghurArAnuM upanAma ApyuM. savArI jyAre zahera bahAra AvI tyAre ghoDesvAra banelA jAma lAkhAnI najara pitAnA jUnA vaDalAnI jhulatI vaDavAIo para paDI. A jotAM ja tene pitAnI juvAnInA divase ane juvAnInI ramata yAda AvI, enA zarIramAM have juvAnIno thanaganATa AvI pahoMcela hevAthI tarata ja teNe gheDA sahita pelA vaTavRkSa tarapha deTa mUkI. pitAnA mAnItA azvane baMne sAthaLo ane paga vacce barAbara bhIDI rAkhIne, ubhaya hAthe vaDanI vaDavAIo majabUta rIte pakaDIne teNe dhaDA sahita hIMcakA khAvA mAMDyA. enI A atula parAkrama-gAthA kaccha ane siMdhanA itihAsa-paTTa para Aja paNuM suvarNAkSare aMkita che. jAma lAkhA ghurArAne gohila rANIthI paNa cAra kumAra thayA. unnaDa, jeha, kula ane manAI. jAma lAkhAno prema gohila rANunI apUrva bhaktithI tenA prati vizeSa DhaLelo hate. kharI rIte pATavIpaNAno haka moDakumArano hato, paraMtu jAma lAkhAne bhAva gohila rANInA vaDA kuvara unna pratye dinapratidina vadhatuM ja. A kAraNathI jAma lAkhAnA avasAna pachI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchanA siMdhanI gAdI unnaDa kumAranA hAthamAM AvI. Ama thatAM rAjakumAreAnA hRdayanI aMdara asa teASanA agni utpanna thayA. . pATavI kuMvara mADe unnaDa jAmanA bhAi manAne cAlAkIthI peAtAnA hAthamAM laI lIdhA ane unnaDa viruddha kAvatarAM racavA mAMDayAM. eka divasa A aMte jaNe maLIne, lAga sAdhIne jAma unnaDane rAjadhAnI bahAra lai jane tenuM khUna karI nAkhyuM. AthI A ane jaNate pakaDI pADavA cAre dizAe DesvArAne doDAvavAmAM AvyAM. have meDa ane manAthI sidhamAM rahI zakAya ema na hatuM. eTale e baMne jaNAe navalakhI si'dhane chellA salAma karIne kaccha tarapha prayANa karyuM. 32 kaccha-pATagaDhamAM e vakhate vAdhama . cAvaDAnA amala hatA. vAdhama cAvaDA meADanA mAmA thatA hatA. A baMne jaNa mAmAne Azare AvIne pATagaDhamAM rahevA lAgyA. vAdhama cAvaDA devIbhakta hatA. eka vakhata e jyAre mAtAnI bhaktimAM mazagUla hatA tyAre enA Azrita bhANeja meADe enu dagAthI khUna karI nAkhyuM ane pATagaDhanI gAdI para caDI beThA. A meADa jAme 'kATanA killA caNavAnuM kAma zarU karyu, paraMtu killA krAi gekhI zakatavaDe, jevA caNAtA tevA ja tUTI paDatA haiAvAthI, e killAnu kArya adhUruM rahyuM ane meDa maraNa pAmyA. mADa pachI enA putra sADa thayeA. pitAnuM kArya paripUrNa karavAnI enA manamAM meATI abhilASA hatI. eNe sauthI pahelAM kathATanA killA caNavA mAMDyo, paraMtu A vakhate paNa e ja rIte killA jevA caNAtA tevA tUTI paDatA. A kaMthaDanAtha nAme eka ceAgI e DuM`gara para tapazcaryAM karI rahyo hatA. A killA enA mAthI tUTI paDe che evI vAta cAre tarapha phelAi gai hatI. A yAgIne bharamanAtha nAme eka celA hatA. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI kaNa 33 jAma sADe eka divasa e bhasmanAthane bolAvIne kilo caNavavAnI pitAnI murAda tenI pAse vyakta karI. AthI bhamanAthe jAma sADane killo taiyAra karAvavAnI eka uttama yukti batAvI dIdhI. bhasmanAthanI sUcanA anusAra jAma sADe sAta UMcI kisamanA pipaTa pALIne temane paDhAvavA mAMDyA. tamAma popaTa taiyAra thaI jatAM jAma sADa yogI kaMthaDanAthanI guphA pAse Avyo. tarata ja eka pipaTa bolI UThazeH dAdA kaMthaDa! Adeza!" tapamAM khalela pADatA avAja kAne AvatAM gIe kedhathI prazna karyo "kaona?" "jAma sADa." paDhAvelA pipaTe pratyuttara Apyo. * "sADa! bhasma he jA !" guphAmAMthI megIne kedhAyamAna avAja Avyo. te ja kSaNe pelo popaTa baLIne bhasmIbhUta thaI gaye. tarata ja bIjA pipaTe pikAra karyo: dAdA kaMthaDa! Adeza !" kana?" pharIthI yogIe pUchyuM. " jAma sADa." popaTe javAba dIdho. sADIA ! bhasma ho jA !" gInA Aga-jharatA avAje guphAne jANe kaMpAvI mUkI. bIje pipaTa paNa rAkhanA Dhagale banI DhaLI paDe. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 kacchano nnnnn Ama eka pachI eka A sAte nirdoSa paMkhIDAM baLIne bhasma thaI gayAM. AThamI vakhata jAma sADa pite AgaLa Avyo. tene dhAstI hatI. ke gInA mahemAMthI zabda chUTatAM rakhe tenI paNa e ja dazA thAya, chatAM saghaLI hiMmata ekaThI karIne teNe guphAnA dvAra pAse pikAra karyo -"dAdA kaMthaDa ! Adeza !" kahena?" yogIe kedhathI kharakharA banelA avAje pikAra karyo. sADanA hadayanA dhabakArA vadhavA lAgyA. khUda kALa tenI pAse AvI Ubho hoya e ene bhAsa thaze. tenI jIma jANe tALave ceTI gaI. kaMthaDa dAdAno celo bhasmanAtha je A ghaTanAne zAMtipUrvaka nihALI rahyo hato te have AgaLa AvyA ane be hAtha joDIne gIne dayA mATe vinavavA lAgyo. - yogIne have bhAna AvyuM. sAta sAta vacane niSphaLa gaelAM joIne tene atyaMta navAI lAgI. Ama kema banavA pAmyuM? tenuM kaMI paNa kAraNa te kaLI zakayo nahi, paraMtu bhasmanAthanI kSamA prArthanAthI tene gusso jarA zAnta thayo ane teNe jAma sADane bolAvavAnI AjJA karI. jAma sADa aMdara AvatAM ja rogInAM caraNomAM ALoTI paDyo. enI kharA aMtaranI namratA joine yogIe tene tenI hadayecchA vyakta karavAnI AjJA karI. jAma sADane te kille caNAvavAnI eka ja umeda hatI ane te teNe ati dInatAthI vegI pAse vyakta karI. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka 35 killA badhAtravAnI jAma sADanI ati utkaTa icchA jANIne ceAgIe tene tema karavAnI paravAnagI ApI. ceAgonI AjJA maLatAM jAma sADanuM haiyuM harSAvezathI nAcI UThayuM. tarata ja teNe killo caNAvavAnuM kAya cAlu karI dIdhuM. killAnu nAma kathaDa dAdAnA nAma smaraNu mATe 'OM zakAya ' rAkhavAmAM AvyuM. ane killAnI khaDakI(bArI)nuM nAma 'sADa khaDakI ' rAkhavAmAM AvyuM, je adyApi meAjIda che. ( 4 ) kathakATa e eka vakhate ati nAmAMkita zahera hatu. kathakATanA killAnI prakhyAti cAre bAju phelAyalI hatI. kathakATanA DuMgara traNa mAilanA gherAvAmAM AvelA che. AThamA saikAmAM zrI kAThIAnI rAjadhAnI hatI, ane tyArabAda A pradeza cAvaDA rajapUtAnA hAthamAM AnyA. e ja kathATanA killAmAM kalyANu ketAhanA bhayathI nAsI AvelA aNuhIlavADanA mULarAja sAlakIe AzA lIdhe hatA. e ja kacakATa para gujarAtanA rAjanagara amadAvAdanA badazAha mujaparazAhe dherA dhAlyeA hatA, ane e ja kathakoTanA kSiA para chelle chelle briTiza sainye paNa tApA mAMDI dIdhI hatI. graMthakATamAM mevaDA bha'Dapatu zrI mahAvIrasvAmInuM eka jINu devAlaya che. pravezagRhanA eka staMbha paranA saMvat 1340 nA lekhathI jaDDAya che ke A maMdira jagaDuzAhanA vazanA AtmadevanAthanA putrA lakhA ane sAhIe baMdhAvela che. jagaDuzAhanA pitA sALazAha ke cADhathI bhadresara AvIne vasyA. bhadresaramAM khAsa karIne jagaDuzAhe samarAvelAM vasahInAM daherAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 kacchane AvyuM paNa za. lAMbA 3 bAMdhavAmAM ati prakhyAta che. e daherAno nIceno bhAga jUnAmAM jUno gaNAya che. tyArabAda maMdirano bhAga ane te pachI AgaLano bhAga taiyAra thaela jaNAya che. A devaLe Abu parvata paranAM delavADAnAM daherAMnI Dhaba para bAMdhavAmAM Avela che. 48 phITa pahoLA ane 85 phITa lAMbA eka viratIrNa cokanA pAchaLanA bhAgamAM A daherAMo mAvela che. ene pharatI 44 daherAonI hAra AvelI che. AgaLanA bhAgamAM eka vizALa staMbha-maMDita cAle che. tenI sAthe joDAele eka maMDapa ane traNa chUTA ghumaTa che. parazALa para eka bIje moTo maMDapa che. maMdiramAM traNa sapheda ArasanI pratimAo che. vacalI pratimA bIjA tIrthaMkara zrI ajitanAthasvAmInI che. jamaNuM bAju zeSaphaNA zrI pArzvanAthanI pratimA che ane DAbI bAju seLamAM tIrthakara zrI zAtinAthanI mUrti che. vasahInAM daherAM jagaDuzAhathI paNa ghaNA samaya pahelAMnAM che, paraMtu jagaDuzAhe temAM khUbakhUba sudhArAvadhAro (choMhAra) karAvIne e daherAMonuM AkhuM svarUpa ja palaTAvI dIdhuM ema kahIe te cAle. A daherAMne mATe bhAga jagaDuzAhe baMdhAvela che. saMvata 1315 nI sAlanA vikrALa duSkALa vakhate jagaDuzAhe tamAma mAnava janatAnI apUrva sevA bajAvelI hovAthI bhadresara tene bakSIsamAM ApavAmAM AvyuM hatuM, paraMtu te niHsaMtAna maraNa pAmatAM bhadresara navagaNa vAghelAnA hAthamAM gayuM. sattaramI sadInA aMtamAM e zahera musalamAnee lUMTayuM tyAre vasahInAM daherAMnI ghaNI pratimAene nAza karavAmAM AvyA. tyArabAda dhADa ane lUMTano eTalo te bhaya pesI gayo ke e daherAMnA nitya khUNAmAM eka khAsa bhoMyaruM taiyAra karavAmAM AvyuM. luMTa ke dhADanA prasaMge badhI mUrtio Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. e bhayarAmAM mUkI devAmAM AvatI ane upara retI DhAMkI devAmAM AvatI. A bhoMyarA mATe kacchamAM evI daMtakathA pracalita che ke, emAM thaIne jAmanagara jaI zakAtuM, paraMtu e vAta zakya jaNAtI nathI. bhoMyarAnuM kharuM kAraNa upara jaNAvavAmAM AvyuM te che. vaccenA samayamAM bhadresara upara musalamAnI sattA khUba joramAM AvelI jaNAya che, ane tenI sAkSIrUpa Aja paNa vasahInAM daherAMthI thoDe dUra be majidanAM purAtana avazeSa dRSTigocara thAya che. A baMne masijado jaMgI zilAo vaDe bAMdhelI che. eka majida seLa staMbhI che. ene ghaNokhare bhAga jamInanI aMdara daTAI gaelo che. bIjI masjidanA staMbhe jaina daherAMnAM staMbhane maLatA AvatA hovAthI paNa kahevAya che ke e jagaDuzAhe baMdhAvelI khImalI masjida che. ekaMdare masjidanI kArIgIrI paNa prekSakone be ghaDI vicAra karatAM karI mUke evI bhavya ane addabhuta che. jagaDuzAha jAte zrImALI vaNika hatuM. zrImALIo mULa mAravADanuM bhinmAla gAma je hAla zrImAlanA nAme oLakhAya che tyAMnA rahevAsI hatA. tyAMnA rAjAe e kAyado karyo hato ke lakSAdhipati sivAya koIne paNa pitAnA rAjamAM rahevA devo nahi. tyAMnA rUADa nAmanA eka zrImALI vaNikane sADa nAme eka bhAI hate. te lakSAdhipati na hovAthI tene gAma bahAra cAlyA javAnI AjJA karavAmAM AvI. ethI A mANase potAnA bhAI pAse amuka rakamanI mAgaNI karI, paraMtu tenA bhAIe tene kaMi paNa rakama ApavAnI nA pADavAthI tenAthI gAmamAM rahI zakAya ema na hatuM. A kAraNathI A catura vaNike khUda rAjAnA kumAra jayacaMdane pitAnA pakSamAM laI lIdhe ane bIjA keTalAka mANaso Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ------- - 38 kane sAthe emaNe badhAe gAmane tyAga karyo. jayacaMda emane rAjA bace. A jayacaMdane jaina dharmaguruo ahiMsAne upadeza ApIne jainadharmamAM A, ane tyArathI A loke "zrImALI jainanA nAme jAhera thayA. jagaDuzAha pAse ATalo aDhaLaka paiso kayAMthI Avyo? te viSe aneka prakAranI lokakathAo pracalita che. koI kahe che ke ene jamInamAMthI akhUTa khajAne hAtha caDI gaye. koI kahe che ke enA khetaramAM vAvavA mATenuM bIja eNe sAdhuone ApI dIdhuM ane khIne badale retI vAvIne ghera Avyo paraMtu e ja khetaramAM pAkelAM juvAranAM kaNasalAMmAM metI pAkI paDayAM ane temAMthI e ATalo dhanavAna banI gayo. vaLI koI kahe che ke eno munIma jayaMtasiMha hejha TApumAMthI eka moTe pathara kharIdI lAvele temAMthI amUlya ratane nIkaLI paDyAM. AvI AvI aneka kathAo jagaDuzAhanA saMbaMdhamAM pracalita hovAthI emAMthI satya tatva zodhI kADhavAnuM kArya ati muzkela che. game tema che, paraMtu e vAta te nirvivAda che ke e akhUTa saMpattine svAmI hato. ATalI badhI dalitane kaI rIte upayoga karavo teno vicAra karavAmAM e muMjhAI gayo hate. koI kharekharA paropakArI mArge potAnI lata kharacAya evo ilAja batAvavA te hamezAM potAnA dharmagura pAse vinavaNI karatA, paramadevasUri nAmanA eka jaina dharmaguru e vakhate mahAvidvAna hatA. emanA jovAmAM AvyuM ke saMvata 1313, 1314 ane 1315 e traNe varSa bhayaMkara duSkALa paDavAnA che. A vAta eNe jagaDuzAhanA kAna para mUkI. jagaDuzAhe te divasathI ja anAjane saMgraha karavA mAMDe ane AkhA dezamAM ThekANe ThekANe Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 anAjanA atala bhaDArA bharI dIdhA. kharAkhara terase teranI sAlathI duSkALAnI paraMparA zarU thai ane 'panarAtarA' duSkALe tA sau para kaLaza caDhAvyeA. zvAsa ane anAja jagatanA paTa parathI jANe adRzya thayAM. AvI bhayAnaka vipattinA samaye jaina mukudramaNi jagaDuzAhe kAkyula, kaMdahAra, kAzI, sidha Adi aneka sthAnAnA rAjA-mahArAjAo ane pAdazAhane hajArA mUDA dhAnanuM dAna ApI amara kIrtine prApta karI. A anupama kArya jagaDuzAhane jagatadAtAranuM upanAma ApIne jagavikhyAta banAvI dIdheA. ( 5 ) A samaye pArakara pradezamAM rAjA pIThadevanA amala cAlatA hatA. pIThadeva eka parAkramI rAjA hovA chatAM enA aMtaramAM pardhAmA aza vizeSa pramANamAM hatA. bhadrAvatI nagarInI bhadrabhUminA pratApI puruSa jagaDuzAhanI dinapratidina vizvabharamAM vistaratI jatI jhaLakrutI kIrtithI enA aMtaramAM ekAeka adekhASTanI jvAlA jAgI UThI. jagaDuzAhanI ujjvaLa kIrtine kalakita karavAnA IrAdAthI te peAtAnA moTA lazkara sAthe bhadrAvatI nagarI para caDI Avye, ane rAjA bhImadeve adhAvelA bhadrAvatInA majabUta killA para teApAnA mArA calAvIne tene tADI nAkhyA. zAntinA avatAra samA jagaDuzAhe pharIthI A sthaLe killA caNAvavA mAMDayA. A vartamAna sAMbhaLane pIThadeva karIthI caDhI mAnceA ane jagaDuzAhane 'deza mAkalAbyA ke "jo gadheDAnA mastaka para zI'gaDA UgI zake te ja tame bhadrAvatIne krUratA killA caNAvI zakazeA." Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchanA pIThadevanA AvA abhimAnI zabdothI jagaDuzAha jevA zAnta puruSanuM rakta pazu ukaLI UThayuM. pIThadevanuM abhimAna bhAMgavAnI tenI abhilASA dinapratidina ugra banatI gaI. vinA kAraNe petAnI nagarI para caDI AvelA, sattAnA gumAnamAM ghelA anelA pIThadevanI sAna ThekANe lAvavAnI tene anivArya AvazyakatA lAgI. A dAnavIrane have kArya prakAre raNavIra banyA vagara chUTA na hatA. vicAra karatAM chevaTe tene eka ilAja sUjhayA. 40 A vakhate aNuhIlavADa pATaNa upara rAjA lavaNuprasAdanI ANu vatI hatI. lavaNuprasAda mahApratApI hatA. enu sainya anaMta hatuM. gujarAta-saurASTramAM enA nAmaneA DaMkA vAgatA. A lavaNuprasAda jagaDuzAhanA khAsa mitra thatA hatA. AthI jagaDuzAha ekadama enI pAse pahoMcI gayA ane lavaNuprasAdanA vizALa sainya sAthe phrI bhadrAvatI AvI pIThadeva sAthe yuddha karI tene harAvIne pAchA hAMkI kADhyo. A kuMteha pachI jagaDuzAhe bhadrAvatI nagarIne karatA majabUta killA badhAvI lIdhe| ane pIThadevanA saMdezAne satyA karavA killAnA eka khUNAmAM khAsa zIMgaDAvALA gadheDA khaDA karavAmAM AvyA eTaluM ja nahi paraMtu AnA khakhkhara pArakarapati pIThadevane paNa paheoMcADavAmAM AvyA. paNa pIThadeva have jagaDuzAha jevA jazanAmI cAddA sAthe bAtha bhIDavA taiyAra' thAya tema na hatuM. jagaDuzAhanA kIrti kADha Aje sArA bhAratavarSanI bhUmi para aDaga ane aTaka UbhA che. enI yaza-gAthAnuM eka kacchI kAvya A sthaLe Apavu ucita hovAthI atre rajU karavAmAM Ave che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchI saMga2 karacha mulaka keDAmaNuM, keDe ke kiratAra, nIlI nAgaravela kara, bhadrA nagarI nyAra, ane dhanaM-sukhasaMparse, amarAvatI AcAra, jaina kuTuMbI jeDa, devAsI avatAra, sela* dhare saNagAra, jagaDu jana jagatameM...... jagaDu janamo jagatameM, pRthvI pAlaNahAra, phulaDejA mIMyaDA vaThA, svarga mathAnuM sAra, kaccha je kIrti-zaMbha, jagaDu jasa-bhaMDAra, sIlavatI ne saguNuM, jamatI ghara-nAra, dAtArI avatAra, karamI jAge kacchame............ karamI jAgyo kacchameM, guNiyala garIba-navAja, suraja zrAvaka kema je, zrImALI-ziratAja, dharmAtmA bilameM rakhuM, dayA-dharama ne dAjha, vaDA vaNaja vepAra ne, sarasA kare sukAja, jagI jaMjA jahAja, ghaDaMtA dharIA mathe.......... ghaDaMtA dharIA mathe, khaNI arthe khANuM, vyA te vANa irAnameM, thANAM uta thANuM, jagaDuzAhanA pitAnuM nAma.. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kesano munIma inaje meM-kahe, eTa avaTANuM, khaMta kare A khaNa, IrAna pAchuM, khuTe na U khANuM, pANe meM padhayuM thayuM.......... pANe meM padharA theA, bhalA ratana-bhaMDAra, hIrA-mANuka-motIDA, amUla aparaMpAra, AgarIA ughaDI A, nasIbanA niradhAra, delata je darIA mathe, uthalyA sAgara sAra, jagaDu jaga-dAtAra padhare che pRthvI mathe. padhare thI pRthvI mathe, jagaDuzA dAtAra, pUraNa pravINa paramadeva-suri bele sAra, acetA 2 ecaMdhA, kAro kAra-DukAra, tera se panotare, AMkhe Aya apAra jagaDu jhaTa saMbhAra, deza keka dhA DulI**** deza keka vedhA DulI, mUra na vasaMdhA mIM; jagaDu jhaTapaTa jAga tuM, suto meM kIM sIM ? maMgaNanikaradhA mahIpatI, I acadhA DIM, sAtha na haidhI sira maLe, kamAI heDI kI. kamara kase karamI, - kAyama kara tuM kacchake...... kacchaDe paNa kAyama thIe, eDo kara ojAra, mulaka-mulakameM bhara bhalA, ana-dhana bhaMDAra Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - karNa che anagaLa dhanA dhaNI, bhavajA bhAra utAra, buDadhala beDI dejI, kara tAre ne pAra," tapasI taiyAra, Agama bhAMkhe IlamaseM.. Agama bhAMkhe ilamaseM, cekhA bola cuTA, tere so tere vaTA, kerA Aya guTA, panare je paDakAra pheM, jagA jera chuTA, lage lAya laMbhameM, kaNa-koThAra khuTA, chaTakI ke na chuTA cakara diye khUTameM.. cakara kriye khUTameM, ghere desa DukAra, jaga-ekadhAraNa jAge, jagaDuzA dAtAra, khaMta kare khole Dine, ana-dhananA aMbAra, dharI A chilakayA dhAMIjA, gadhAra cikAra, jAmI raI jayakAra jagaDucha kula jahAnameM... . jagaDuzAjI jahAnameM, jAmaI jayajayakAra, dhillI ujajana siMdha khyA, kAzI ne kaMdhAra, mulaka mulakaja mahIpatI, reMjA jAcaNahAra, be Dine te dhAMIjA, mUDA keka hajAra, jagaDu jagadAtAra, dhana jananI jaNanAra ke.......... dhana jananI ne dhana pitA, dhana dhana pacchama pada, jegI alakha jagAMdho, Ayo jagaDu vaTa, 1 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja kacchane - 12 panatere piMDhai, jamaNa viThe jhaTapaTa, khAMkhyAM kaMdhe khise nata, dhApe nata nipaTa, cakhe kare te caDha, keka kaDAIyA kepaseM. ... kaka kaDAIyA kepase, joM saphA ke sela, keThI rmija DukAra ke, Dine jamaNajI jela, bhathe maDhe te dhRtaryuM, nArUM relamachela, pukAra ke panare DisI, kharAkharI je khela, "jagaDu! jIvo mela, panarotera paDuM nahi"... ... panare jAmIna yo jagaDuzA dAtAra, kaccha jI kIrti mathe, karasa caDAvaNahAra, satiyA! teje satta ke, kAyama ke kiratAra, kArANI caeN kaccha je, so tuM ja saNagAra, juga juga jaga-dAtAra ! jIre remeM jagaDu! ...* * lekhaka ra. rA. kalerAya kArANI. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThane sUbA dAra gAyakavADanI domadoma sAhyabIbharI sUbAgIrInA damAmane vitye hajI to AMgaLIne veDhe gaNAya eTalAM varSo gayAM nahetAM. polITikala ejanTanI padavInI ane kAThiyAvADa ejansInI sthApanA thaye mAMDa vIsa varasa paNa bhAgye ja thayAM haze, tyAre amarelImAM gAyakavADI vahivaTadAra mIra sAheba hatA. jAnI sUbAgIrInI jIvana-maraNanI sattAo have te emanI pAse rahI na hatI. rAjArajavADAM upara vinAzanA vaMToLa samI phejonI pagadaMDIo bhUsAI gaI hatI. have te gAyakavADI gAmane ijAre ApavAM ane ijArAnI rakama vasula karavI tathA gAyakavADI hadamAM vahivaTadArI akhatyAre bhegAvavA eTaluM ja ene bhAgya sAMpaDyuM hatuM. mIra sAhebane eTalAthI ya saMtoSa hate. leke ene "annadAtA" kahe, ijAradAre ene "sUbA sAheba" mAne ane prajA ene salAma bhare eTalAthI ya mIra sAhebane saMtoSa hato. amarelInA sUbAnI badhI cintA paropakAra ane janadayA nA bahAnA nIce pitAne mAthe upADI beThela ejansInA gerA amaladArane mIra sAheba to duvA ja detA hatA. evA e alpasaMtiSI ane kAvA-kasuMbAmAM mazagUla vahi Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThane vaTadAra mIra sAheba upara eka divasa AphatanuM AsamAna phATI nIkaLyuM. Aphatane e payagAma eka deDatA AvatA lAMbA ane athAka pravAse dhULathI raMgAyelA eka kAsade saMvata 1902 nI sAlamAM eka divase bharakacerImAM Apyo. sUbA sAheba! mArI hUMDI thaI!" "kAM vaLI zuM thayuM ?" mIra sAheba kaMTALIne bolyA. enA manamAM ema thayuM ke ekAda kheDUte jamA ApavAnI nA pADatAM mukhI paTela vacce taraphAna thayuM haze. "bApu!" kAsade hAtha joDI kahyuM: "e khAne vAghA mANeka gAyakavADa sarakAra sAme bahAravaTe caDyo che." zuM kahyuM?" mIra sAheba AMkhe pADIne bebhA. "hA ! sAthe rUDo rabArI paNa bhaLe che." "ka rUDe? navaghaNavA?" "hA bApu! keNa jANe kyAre i be jaNa pitAnA ToLAM sAthe nIkaLyA haze. e bane paDayA koDInAra upara." zuM bahAravaTIyA keDInAra upara paDyA? pachI?" bicArA mIra sAhebanI svasthatA UDI gaI. jarA jeTalI ya pravRttinA viredhIne AsapAsanA mulakamAM bAravaTIyAne pakaDavA rAtadivasa bhaTakavAnuM Ama acAnaka AvI paDyuM te ene ze rUce ? have emAM te zuM moTI vAta che?" mIra sAheba manamAM muMjhAtA ane mee dama mAratA belyA. "pheja zaNagArIne pachI caDI jazuM ne ghaDIvAramAM e vAghA ane rUDAne jhAlI AvazuM." are bApu! hajI vAta to sAMbhaLo! A to khaMDerAva sarakArane jANa karavI paDe evI vAta che." Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmA " prema ? sarakArane kAgaLa lakhazuM. emAM eDI te zI utAvaLa che? " 47 66 66 kAsade tharatharatAM tharatharatAM kahyuMH bApu ! vAghA mANeka ane rUDA rabArIe teA kADInAra bhAMgyu' che ne tyAM vAgheranI gAdI sthApI che. vAdheA thayA che ThAkAra ne rUDA rabArI thayA che kAmadAra. kADInAramAMthI ene emane ema nahi hAMkI melAya. e eya pAse mANasAnA kAMI pAra nathI. AkhI kADInAra ubharAi hAlI che. " mIra sAheba kAsada sAme AMkhA phADI maMtramugdha jevA banI joi rahyo. kAsade vAta AgaLa calAvatAM kahyuM: " ane bApu ! eka TApIvALA sAheba pArabadara jAtA hatA tenA ! e ya jAme kaTakA karI nAMkhyA. enuM aTapaTuM nAma tA yAda na rahe, paNa lokAyokA-ke kAMika evuM ja nAma hatuM. "D sIra sAheba te A AkhA payagAma sAMbhaLI khUba ja asvastha banI gayA. cha varasa pahelAM AvA vALAe gIranA jaMgalamAM kaeNpTana grAMTa nAmanA eka geArA amaladArane pakaDelA, emAM, jUnAgaDha rAjya mAthe ejansIe keTalA vAnAM karyAM hatAM te te jANatA hatA. gAyakavADa sarakArane A payagAma paheoMcADavA uparAMta teNe pote paNa tAtkAlika pagalAM bharavAM joIe ema ene lAgyuM. eNe rAjakAjamAM peAtAne vAraMvAra salAha ApatA gAyakavADI gAmanA pujAradAra jeThA kurAvALA mAvajI mahetA taraph najara nAMkhI. X * * amarelImAM jeThA purAvALAnI dhIkatI peDhI cAlatI. emanI mukhya peDhI cItaLamAM rahetI. te daravarSe gAyakavADI gAmeAnA IjArA pazu rAkhatA. Ama emane tyAM badhA rajavADI damAma hatA. x Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThane vara-vachIyAtane avarajavara eTalo hato ke temane tyAM dararoja dasa paMdara maNa dUdhane vaparAza raheto. - jeThA kurA vALAne tyAM emane bhANeja mAvajI raheto. mAvajI mULa junAgaDha tAbe majevaDI pAsenA gAmaDAne rahevAsI hato, paNa nAnapaNamAM tenA mAbApa gujarI javAthI mosALamAM teDI lAvelA. mAvajI nAnapaNamAM mAmAnA hAtha nIce tAlIma laI taiyAra thaele. ijAre rAkhelAM gAme tapAsavA aMdhArAmAM ghoDe caDIne upaDI jAya. nAnapaNamAM junAgaDhane laDAyaka ItihAsa khUba sAMbhaLeluM. pitAnI janmabhUmi pAse janmelI rANakadevI ane rA'kheMgAra vigerenI vAto sAMbhaLIne temAMthI zurAtana-TekanA pATha zIkhelo ane eka vakhata tenA mAmAnI huMphamAM gAyakavADI gAmenI IjAradArI tathA thANadArI paNa karI cUkele. kAThiyAvADanI ugharAtanI jyAre sarakAre IjAradArI lIdhI ane ejansInA thANuM nAkhyAM tyAre e ucharate yuvAna pilITikalanA paDakhAM sevIne pAvaradho thaela. e mAvajI mahete Aje darabAramAM beThela. kAsada ane mIrakhAM vaccenI vAta sAMbhaLI tene lAgyuM ke khAMDAnA khela khelavAnI je aNumela takanI Aja dasa dasa varSathI rAha jotA hatA te kema javA devAya? turta te mIrakhAnanI pAse Avyo ane jaNAvyuM ke "vahivaTadAra sAheba mane rajA Apo te e bahAravaTIyAne pakaDI lAvuM." mIra sAheba mAvajI mahetAne oLakhatA hatA. juvAna lohI, jeThA karAno bhANeja ane gerA sAhebonI sAthe rahelo bhAva tenI meLe ja mAMgaNI kare te mIra sAhebane goLape gaLI lAgI. ene ekadama koDInAra tarapha ravAnA karI devAya te pite gAyakavADa sarakAra ane ejansI banene javAba ApI zake. khabara maLatAMnI sAthe vahAra mekalI gaNAya ane pote vaDodarAthI sUca Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUbo ^^^^^^^^^^^^ ^^^^ ^ ^^^ nAe AvyA mujaba karI zake. mIra sAhebe kahyuM -"bhale mAvajI, mahetA ! tamArA mAmA hA pADe te tamane joitI sAja-sAmagrIne baMbasta thaI jaze. tyAM ja beThelA jeThA zeTha tarapha mAvajIe namra dRSTi karI. bhANejanA koDathI vAkepha mAmAe rajA ApI. mIrasAhebe amarelImAM paDelI gAyakavADI phejanA mukhI chavA saMdhIne belA, ane tene ne mAvajI mahetAne rAterAta keDInAra tarapha vidAya karI dIdhA. ne mahArAja sarakArane khabara ApavA vaDodare kAsadane paNa ravAnA karI dIdho. | gAyakavADI amalamAM je nAmIcA jamAdAroe peTane mATe jaMga khelI gAyakvADI amala besAryo hato temAM cha saMdhI paNa eka hato. hADamAra thaela, parezAna thaelo e saMdhI cheDA vakhata pahelAM rakhaDato rakhaDato amarelI bhego thaI gAyakavADanI phojamAM cAkarI bAMdhI rahyo hato, ane dhIme dhIme jamAdArI meLavI ne atyAre amarelImAM eka AgevAna laDavaiyo khAte hato. e chavA jamAdArane sAthe javAne mIra sAhebe sUcanA karatAM tenI TukaDI sAthe te ane koDInAranI vAre jatA mAvajI mahetA, gAyakavADI mulakagIrI phejanA zirastA mujaba ravAnA thayA. keDInAramAM to vAghA vAghera ane rUDA rabArIne dhamadhamato amala jAmI paDyo hato. gAyakavADI nekare kayAranA jIva laIne dUra dUra bhAgatA pharatA hatA. bAravaTIyAnA hAthe haNAyelA kaptAna lekenA hADa hajI to koDInAranA sImADe rakhaDatAM hatAM. keDInAramAM rUDA rabArIe Aga, lUMTa ne hInA khADAkhela mAMDyA hatA. tyAM te gAyakavADanI vahAra laIne cha saMdhI ne mAvajI mahetA AvI pahoMcyA, paNa rUDe rabArI ke vAgha mANeka ema macaka Ape ema na hatA. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAranA gAyakavADanI vadhu bhAranI jIvA sadhI ane mAvajI mahetAe lAMkhI lAMkhI najara pheMkI rAha joi, paNa amarelIne mAgethI tA kAi sIpAi sapaMce karakayuM nahi. 50 66 jIvA sadhI te mAvajI mahetA kADInArane sImADe khATI thatAM vAtA karatA hatA. have te| mahetA! " jIvA saMdhIe kapALe hAtha mUkIne kahyuM " taravArlR gai ne kalamuM AvIyuM. gAyakavADI mulakagIrInAM teja AthamI gayAM, ne TApIvALAnA tumAra AvyA. have tA mANusa pazu mANasa maTIne pazu banI gayuM. nahitara A mALuM navadhaNIyAtu` rabArlR ApaNI sAme grIka jhIlI zake kharuM ?" "" 79 " sudhI ! mAvajI mahetA mAlyA. yugayuganA ciAra judAM heAya che. have taravAranA yuga AthamyA ne kalamanA yuga meThA. pahelAM te| taravAre ya mANusanAM mAta na thAtAM; have te kalama ce mANasa te zuM paNa rAjanAM ce dhaneAtapaneAta kADhavAM hoya teA yu nIkaLaze. '' " ThIka ! bhA ! ThIka ! samA samAnA vAyarA che. sarakAranI vahAra te| AvI nahiM. have ApaNe karavuM zuM ? " ' tame jo rajA dyo tA kalamane kArasA batAvu! " 66 4 kalame AruM mAnaze kharu' ? " " are khIjuM na thAya. huM mAraga batAvuM ema karA tA hamaNAM rakhAruM sIdhu* dAra ,, 66 * tA. pachI ! dharamanA kAmamAM DhIla zuM ? ame to tarata buddhinA saMdhI bhAyaDA, lAMkhI lekhaNu ne lAMkhI kasanI vAtuM tamane sAMpI. " * tA eka kAma kare. kAThInArane pAdara olyA gArAnAM hADa paDayAM che. sAMbhaLyu che ke saDe che. ene junAgaDhanI hadamAM melAvI "6 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - navAra 17. sUbe --- ~ ~ gho. DalAsA gAma junAgaDhanuM che. ghAMTavaDa paNa junAgaDhanuM. enI hadamAM kayAMka mukAvI lo. pachI huM chuM ne mArI kalama che." "tame kahe che emAM mane sUjha nathI paDatI, paNa be bAkarakhaMdhA saMdhIone rAte bhaLAvI dauM te savAre kAma karIne pAchA Ave. pachI kAMI?" be traNa saMdhIoe A kAma pAra pADavAne keDa bAMdhI ne rAte rAta sarakI gayA. saMdhInI jAta mULe raNavagaDAmAM dhumanArI. pagalAM paDe e enA jAtanA ge kAne na sAMbhaLe evI rIte mAkhaNamAMthI movALAnI mAphaka be javAnaDA sarakI gayA ne vaLate divasa savAre pAchA ye AvI gayA. rAtorAta kaptAna 'lokanA zAbane gAyakavADI hadamAMthI khaseDI junAgaDhanI hadamAM DalAsA ne ghAMTavaDa vacce mUkI AvyA. mAvajI mahetAe have lekha cholIne sAre je kAgaLa lIdho. ne enI mAthe motInA dANu jevA daskata pADyA. mAMDI lakhyuM ke "vAghe mANeka ne rUDa ArI nAme be dhADapADuoe junAgaDhanI hadamAM kaptAna loko nAmanA eka sAhebanuM khUna karyuM che. ane pachI junAgaDha rAjyanI khaphagImAMthI bacavA koDInAramAM bharAyA che, mATe tamArA cerane pakaDavAne amane jarUrI madada mokalI Apo." lIphAphe junAgaDha pahoMcyo ne mahetAnA kAgaLe navAbanI UMdha urADI mUkI. cha varasa pahelAM bAvAvALA nAmanA eka bahAravIyAe gIranA jaMgalamAM kepTana grAMTa nAmanA gorA sAhebane jIte jhAlyo hato, temAM te navAbI rAja zeSanAga saLavaLe ne dharatI brije ema DolI uThayuM hatuM. A to eka gorAne jAna gaye. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ seThane ~~~~ ~ ~~ navAbanI bhayabhIta AMkha samakSa gusse thayelA ne junAgaDhanI navAbIne AkhI ne AkhI pAtALamAM cAMpI detA baDA lATanI mati taravaravA lAgI. navAbanI bhayathI phATatI hAkale navAbI sainya laDAyaka kUcanA sAja sajI lIdhA ane navAbI phojanI berakha upara berakha hAlI nIkaLI. koDInAra upara "haba bela saba bolo" pokAratI arabI zabaMdI jamaiyA uchALatI caDI gaI. pavana sAthe heDa khelatI ghaDInA asvAra mAvajI mahetAne navAbI pegAma dIdhuM ke "navAba sAhebe tAbaDatoba tamArA havAlAmAM ArabI berakha ravAnA karI che. pahoMce tyAre sAMbhaLI leje. sarakArI cerane jhAlavAmAM joIe teTalI vAra jarUra paDaye maMgAvI leje." eka taraphathI mAvajI maheto amarelIthI cahela che ane junAgaDhathI paNa raNachoDajI, rUghanAthajI, sAlamIna, kalyANa zeTha jevA laDAyaka khamIranA saradAranI tAlIma pAmeluM ArabI sainya caDa Ave che ema keDInAra vAvaDa maLatAM ja leTo-jeTa karIne vAdhe. mANeka jIva laIne sAtapuDA tarapha bhAgyo; ane rUDo rabArI bAkInA tenA mANasa sAthe gIra tarapha nAsI chUTayo. jIvA saMdhIe vAghA mANekanI ane mAvajI mahetAe rUDA rabArInI pUMTha pakaDI. vAdhe mANeka sAtapuDAnA DuMgaramAM thoDAMka mANasane lUMTane mAla sAcavavA rAkhI tyAMthI okhA tarapha nAThe. AvA saMdhIe vAdhAnA sAgarIta lAlIyA vAgherane mAryo ane lUMTane mAla hAtha karyo. ANakAra gIranA pahADanI eka khINamAM raDe rabArI bharAI beThe. tyAM mAvajI mahetAe thApa mAratAM mANaso nAsI chUTayAM ane mAvajI mahetAnA bhAve rUDe ghavAIne tammara khAIne nIce paDe. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUbo paER eTale tene bAMdhIne amarelI lAvyA. cha saMdhI paNa lUMTanA mAla sAthe AvI maLyA. vaDodarAnA mahArAja phejane teyAra karIne amarelI tarapha ravAnA karavAnI peravIo kare che tyAM to amarelIthI vAvaDa paNa AvI gayA ke mAvajI mahetAe ane chavA jamAdAre koDInAra pAchuM lIdhuM che ne eka bahAravaTIyAne jIvato jhAlI lUMTa mAla kabaje karyo che. mahArAja khaMDerAva gAyakavADa A samAcAra sAMbhaLI bahu khuzI thayA. " belAvo emane AMhI." mahArAje hukama karyo. mahArAjanA teDyA bane jaNuM vaDodarA gayA. tyAM zrImaMta sarakAre emane yathAyogya AvakAryA. mANeka te malakamAM rakhaDavA mAMDyo ane rUDo rabArI jhalAI gayuM hatuM. tene vaDedare phAMsI maLI, lAlIye vAra sAtapuDAnI dhAramAM marAye. Ama vAghera ne rabArInAM e bahAravaTAnA khela te badhAya vikhAI gayA. paNa junAgaDhanA navAba mAthe eka navuM bahAravaTuM caDayuM. "vaDha, nahitara vaDhanAra de e ejansInI zarUAtanA kALanI paddhati pramANe kaptAna lekenA khUnanI vAta kAgaLe caDhI. enuM zaba junAgaDhanI sarahadamAMthI maLyuM hatuM, eTale junAgaDhanA navAba pAse ejansIe javAba mAgyo. maranAra gerAnI vidhavA taraphathI moTI rakamanI nukazAnI maMgAI. junAgaDhanA javAbane DhIla thatAM javAbanI tAkIda thavA mAMDI. tumAranI Amatema AvajA thavA lAgI. Akhare navAba muMjhANuM. ane muMjhavaNa sAthe cha varasa pahelAnI grAMTa sAhebanA banAve gabharAmaNa paNa bheLavI. navAbI kArabhArane AkharI javAba e thayo ke " tajavIja karatAM e sarahada amArI nathI ema dekhAya che te sAheba bahAdurane rezana thAya." vaDedarAnA resIDenTa karnala vaikare navAbane A javAba gAyakavADa Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. seraThana upara mokalI temane e bAbatamAM khulAso mAMgyo. je dIe tumAra Avyo te dI' mAvajI metA tyAM hatA. zrImate darabAramAM A vAta karIne kahyuM ke "nakaze jemAM ne sImADAne meLa karatAM sarahada te navAbI che ne atyAre navAba kahe che ke sarahada amArI nathI. ApaNe resIDanTa mAraphata ejansIvALAne lakhI dyo ke "tumAre caDatA pahelAM vaoNkara sAhebe akelA sImADAne meLa meLavI levAthI sadarahu sImADe to junAgaDhane che, tema jaNAze." "zrImaMta sarakAra !' mAvajI mahetA hAtha joDI UbhA thaI bolyA. "kema zuM che?" zrImaMta sarakAre emanA sAmuM joI pUchayuM. garIba parivara! je ejansIvALA chatI AMkhe na jotA heya te ApaNe kahI ne ke sImADe amAro che." AvI nakAmI balA zA mATe gaLe vaLagADavI joIe?" mAvajI mahetAe hAtha joDI AgaLa calAvyuM: "bApu! junAgaDhane navAba ejansIthI DarI gayo che. kaptAna lekenA khUnanI javAbadArI enuM rAjya levA mAgatuM nathI. eTale kaptAna lekenuM zaba paDayuM hatuM e sImADe ene che ema nahi kahe. ApaNe javAba daIe ke ghAMTavaDathI DolAsA sudhIne sImADe amAre che te ya junAgaDha atyAre kaheze ke "hA, e sImADe tamAre sAco, senAmahera jeva!' hajura A pramANe sahejamAM kuMdana jevAM be gAma ghara beThe maLe che tyAre ke sAhebanI vidhavAne kadAca thoDIghaNuM nukasAnI ApI devI paDe teye cAra gAune sImADe ne be gAma e bhAve meMghA nathI. bAkI ejansI bIjuM karI zuM nAMkhaze? bahAravaTIyA te bhAgI chUTayA. ne rUDo rabArI te phAMsIe caDe. bahu bahu te lekenI vidhavA mATe nukazAnI mAgaze te bharI devI. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sUbo 55 minimum um ne ghara beThace Avato sImADe keDInAranA sImADA bhege bheLavI de." zrImaMta sarakAra kSaNabhara to vicAramAM paDayA. pachI khaMDerAva mahArAja bolyA. "mAvajI metAnI vAta taddana khoTI nathI. divAna sAheba! ejansIne ema ja lakhI nAkho ke ghAMTavAthI DolAsAne sImADo amAre che, ne kamAna lokonuM je khUna thayuM che tenI " javAbadArI ame svIkArIe chIe." darabAra barakhAsta karatAM khaMDerAve divAnane kahyuM. amarelI, koDInAra, dAmanagara vagere kAThiyAvADanA pAMca mahAlI vahIvaTadArane ahIM teDAvI bIje gAThave ane A mAvajI mahetAne paMcamahAlane vahIvaTa sapi. Aje rUkko lakhIne sAMje lAvaje eTale sahI karI daIza. Ama mAvajI mahetA vaDodarethI paMcamahAlanA mahAlakArIne vahIvaTI darajajo meLavatA AvyA. ( 2 ) amarelI pragaNAmAM desAI kuTuMba mogala bAdazAhInA kALathI amarelI paMthakanA gAme ijAre rAkhatuM. ochI rakame ijAre je, vahIvaTadArane sAcave ne aDhaLaka upaja ghera laI jAya. rAjadarabAra jeTalI te ghera riyAsata hatI. mAvajI mahetAe kharacALa gaNAtA kAThiyAvADanI paMcamahAlIne vaDodarA sarakArane kamAu dIkaro karavAne keDa bhIDI tyAre savajI dezAinA hAthamAM gAyakavADanA ghaNuM gAmo IjAre hatAM. mAvajI mahetAe adhikAra maLatAM ADAavaLA kharco ghaTADI nAMkhyA. mahAlanA gAmanA navA IjArAonI rakama bhAre karavA mAMDI. banI zake tyAMthI teNe IjArA paddhati kADhI sIdho rAjavahIvaTa karyo. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThane mAvajI mahetAnI A pravRtti savajI desAIne Apatti samAna hatI. sarakArI upaja vadhavA lAgI. mAvajI mahetAnA navA zarU thatA rAjavahIvaTamAM te kheDutane saMgharatA ne sAcavatA. pariNAme dezAInI ijAre lIdhelI jamIna paDatara rahevA mAMDI. savajI dezAI eka divasa mAvajIbhAI pAse gayA. ADIavaLI vAta karI savajIbhAIe pUchayuM. vahIvaTadAra! peTamAM dukhatuM hoya te bolI nAkhe ne ? amane zIda saMtApa che?" . mAvajI mahete manamAM badhuM samajato hato, paNa meDhethI Azcarya batAvate mIThAzathI be: "zuM che dezAI! tamane keNa saMtApe che?" mahetA! have e vAta mAMDI vALane ! varSothI IjArA letA AvyA chIe te badhuM ya samajIye chIe." savajI desAI AkaLA thaIne bolyA. mAvajIbhAIe javAba na Ave eTale dezAIe AgaLa calAvyuM. "sarakAranI tIjorImAM bharAze emAM tamArAM chokarAM nahI ghaMTI cATe he! rAja keAInuM nathI thayuM ne tamAruM nahi thAya. hajI amArA jevAnuM rAkhazo te tame kAMIka pAmaze. IjArAnA jUnA AMkaDA rahevA de ne tame kahe e be gAmanI AkhI upaja tamane mahenatANAmAM mAMDI ApuM." "zenuM mahenatANuM dezAI !" mAvajI maheta dekhAI Ave evA nirdoSabhAve belyA. "A-IjArAnI rakama.." dezAI, mAvajIbhAInI madazA samajI nahi zakavAthI asvastha utAvaLathI bAlavA lAgyA. "desAI !" mAvajIbhAIe dezAI sAmuM joine kahyuM. "amAre Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sume 57 evu' vagara parasevAnuM mahenatANuM pace nahi. zrImaMta sarakAranuM lUNu khAu chu te hakka karavAnuM mAruM kAma che. ane dezAI ! A te rAja mArA bApanuM che ema huM samajuM chuM. rAjAe raiyatanA Apa thAya. enuM e te mArA bApanuM, tyAre dhULa jevA nANA mATe mArA bApanI tIjorI krama lUTAya ?" dezAi kuTubavALA mULa khAdazAhI kALathI jUnA IjAradAra, rAjakAjanA kAvAdAvAnA jUnA jogI, e saMskAramAM dhaDAelA dezAIe e siddhAntA khAMdhyAM hatAM ke darekamANasane vecAtA levA hAya teA laI zakAya. dareka mANasane peTa teA hAya ja-kAinuM nAtuM te krAnuM meATu, ane pramANikapaNu' eTale ke AchI lAlacamAM na lapaTAvuM te. bAdazAhI kALanA te khIjAM vahIvaTadvArA enA pahelA kheALAnA dIkarA cane rahelA. enAthI mAvajI mahetAnI vAta na samajAI. te kheAlyuM " mahetA ! gAyakavADe tA Aja rAkhyA te kAla kADhI mUkaze, mATe dhara bharAtu hoya te| bharI lyeAne, e gAmane bo traNa gAmanI UbhI upaja tamArI; pachI che kAM4 ? mArA jevI cAkhkhI vAta kahenAra kASTa nahi maLe. ,, " dezAI jI talamAM tela nathI huM! ! mArA jevA nA pADanAra paNa tamane bIjo kAi nahi maLyA hoya. have e vAta mUkI dRSTa ApaNA kAmakAjanI ja vAta karIne ! ', savajI dezAInI upaja khUba ghaTI gai. mahetAe ijArAnI rakama vadhAravA mAMDI hatI, ane khAlasA gAmeA vasAvavA mAMDayAM jema jema desAinI upaja dhaTatI cAlIne khAlasA gAmeA AbAda thavA mAMDayAM tema tema dezAnA gussA vadhye jatAM Akhare enAthI na jIravAyu ane dhoDe caDIne te vaDeAdare gayA. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThane - ~~ ~ ~ ~- ~ zrImaMta pAse dezAInA khUba mAna hatA. eka khaMDIyA ane jamaNA hAtha samA rAjanA sAmaMta jevAM enAM vaDedare svAgata thayAM. darabAra bharAya tyAre savajIbhAI jamaNe paDakhe bese ne zrImaMta sAthe kAnamAM dhIme dhIme vAta karI zake. vaLI vakhate kavakhate darabAragaDhamAM paNa zrImaMtane maLI zake. divAna tathA bIjA aladAre paNa savajIbhAI-savajIbhAI kare ne sIpAIsaparA ne gAmanA zeThIyA ene salAmuM bhare. vaDodare savajIbhAInAM evAM sanmAna hatAM. dhIme dhIme eNe sarakAranA kAna bhaMbheravA mAMDayAM. mAvajIbhAI sarakAranAM nANAM khAI jAya che ne yata upara julama kare che evI vAta thaI, mAvajI mahetAe khAlasA vahIvaTa zarU karelo enA saMbaMdhI desAIe khulAso karyo ke "sarakAra ! Apane e ramatane khyAla na hoya, ijAradArI gAma hoya to vahIvaTadAra rAtI pAI na dekhe ne khAlasA gAma hoya to upaja ochIvattI dekhADavI e enA hAthamAM. ijArAmAM cekhI rakama varase varasa hAlI Ave, emAM keI AghApAchI thoDI ja thAya ? ne sarakArI gAmamAM te A varasa nabaLuM che ne oluM varasa ATha AnI che ema kaMIka bahAnA maLI Ave." gAyakavADa sarakAranI rAjavahIvaTa praNAlikA te mULathI ja jANItI che. kahevAya che ke eka kuMbhAra gAyakavADa sarakAranI rANunA sALA tarIke traNa varasa vaDodare rahyo emAM koIne sUjha na paDI, ne " sALA sAheba" tarIke jyAM jAya tyAM mAnapAna pAme. e vAtanA anubhavI savajIbhAInI vAtanuM uMdarIyuM jhera khaMDerAva mahArAjane haiye vasI gayuM. mAvajI mahetA upara eka rUko lakhI Apyo ke "tamAre vaDodare hAjara thavuM ne vahivaTadArapaNuM savajI desAine ApatA AvavuM.' A uparAMta mahetA upara kherAkInA mesala mokalyA. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( patra sUbo jUnA kALamAM voraMTa jevI vastu rAjadarabAre nahetI. tahematadAro upara mokalAtA mosala be jAtanA hatA. eka rAkInA ne bIjA hAlAkInA. khorAkInA mosala eTale ke be traNa Arabo AropIne ghera jaine bese ane jyAM sudhI te mANasa batAvyuM kAma na kare ke hAjara na thAya tyAM sudhI e Arabo enI cekI kare, ne e ArabanI kherAkI jenA upara mesala beThA hoya tene mAthe caDe. e rIte pAMca pAMca ArabanA khorAkInA mesala besAryAnA koI koI dAkhalA nIkaLe che. hAlAkInA mesala "bhayaMkara' mANasa upara besArAya. eTale Arabo ene ghera jaIne bane eTalI hAlAkI pahoMcADe. je cIja dekhe te upADI jAya, DheraDhAMkhara choDI mele ne hAMkI mUke. hAlAkInA masalamAM tenAM bairAM chokarAne na raMjADAya; bAkI badhuM thAya. mAvajI mahetAne tyAM besAravAnA pacAsa jeTalA mosalI, Araba laine paMcamahAlane navo vahIvaTadAra savajI desAI malakAto malakAto vaDodarethI hAlyo Ave che. mAtra jUnA jamAnAnA gAyakavADI taMtra sivAya bIjo koI sthaLa ane samaye asaMbhavita e ene darajaje thaye. IjAradAra eTale gAmane IjAro rAkhe e ane vahivaTadAra paNa e. eTale gAmanI IjArAnI rakama nakkI karanAra paNa e savajI desAI. savajI desAInA harakhane te kAMI pAra nahoto. pIparIyA gAmane pAdara savajI desAI utaryA. gAmane pAdara mahAdevanI DerI pAsenA utAre rAtavAse gALavA rahyA. phATa phATa thatI chAtIye savajI desAIe tyAM maLavA AvelA gAmaloka pAse pirasa karyo ke mAvajI mahetAne vaDodare hAjara thavAnA mesala, laine pote amarelI jAya che ne havethI pote ja paMcamahAlanA vahIvaTadAra che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seraThanA - pIparIyAmAM rahetA kALA bhImANIe A vAta jANu. mAvajI mahetAne bhImANu sAthe sagAI-saMbaMdha hato. kALAbhAIne thayuM ke savajI desAI mAvajI mahetAne ja kanaDavA jAya che. eTale e rAte- rAta pitAnI joDIe caDIne amarelI upaDyo. "mAvajI mahetA ! e mahetA !" kALA bhImANue mahetAnI DelI khakhaDAvI bUma pADavA mAMDI. pAchalI rAtanI gulAbI niMdaramAM sau japI gayuM hatuM. mAvajI maheto sAda sAMbhaLI kamADa ughADavA cA. kALo bhImANI baDabaDato hato ke "maheto nathI udhata paNa Aja tenuM nasIba UMdhe che." DelI ughADavA AvatAM mAvajI mahetAe A vAkya sAMbhaLyuM. teNe phaTa daIne DelI ughADIne kahyuM: "ahe ! kANu kALabhAI! AvaDI meDI rAte ?' " "mahetA!" kALAbhAIe kahyuM: "vAtane vakhata nathI. savajI desAIe zrImaMta sarakArane kAdhuMcatuM bharAvIne tamArA upara sarakArI mesala mUkAvyA che ne pacAsa mesalanI berakha sAthe desAI pite Ave che." paNa mAro kAMI vAMka?" - "vAMkanI te bhAI mane paNa khabara nathI. paraMtu mesalanI vAta te desAine meDhethI sAMbhaLI che, ne pIparIye sau rAta rahelA che." kALAbhAI ! ThIka te AvavA che. maradane mAthe ja Aphata heya." "mahetA ! ApaNe vANIyA kaLe kAma karIe." kALAbhAI bolyo "Aje huM tamane kAma na AvuM te kyAre AvIza? tamArAM bairAM chokarAM mAre ghera raheze. tamAre tenI ciMtA karavAnI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sU nathI. maLavuM hoya tene maLI ne ghaDI upara caDI jaIne atyAre te pIparIyA bhegA thaI jAo. pachI zuM karavuM e zuM." mAvajIbhAI samaju mANasa hatA. vakhatane oLakhata ne mAna Apato. hajIye savajI dezAI pIparIyAne pAdara UMghatA hatA tyAM mAvajI maheto rAtorAta pIparIyA javA ravAnA thayo ne tenI pAchaLa enAM bAyaDI chokarAMne lai kALo bhImANI nIkaLyo. have A bAju pIparIyAmAM moTe bhaLakaDe hAthIvALo zImanI khabara kADhavA nIkaLelo. pIparIyAnA kAThI darabAra karajamAM bahu DubelA nahi ane hAthIvALA reTa ane mANase khUba paheLo. mAthe bokAnIbaMdha pAghaDI paherI eka bagalamAM phALIye vITALelI taravAra nAMkhI, darabAra gAmathI cheTA cheTA hAlyA jAya che. koI koI vAra yAda Ave eTale keI bhajananI kaDIo lalakAre che; tyAM koI utAvaLI doDatI ghoDInAM pagalAM sAMbhaLI darabAre kAna mAMDayA ane je dizAmAMthI avAja Avato hato te tarapha AMkha mAMDI. jotajotAmAM pavanavege uo Avato ghoDesvAra tyAM thaIne nIkaLyo, eTale kAThIe "rAmarAma' karIne pUchyuM "keNu cho bhAI ? Ama kayAM javAM bhA?" jAvuM hamaNuM te pIparIye, pachI te daza sUjhe tyAM. " ghoDesvAre javAba Ape. kAM bhAI? utAvaLa zuM che? pIparIye jA che te A rahyuM. DelIe ja utaraje he bApa !" Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seraThane "bApu, Aje mArAthI khetI thavAya tema nathI. jarA pAsADhALa karIne caDI javAnuM che." " "paNa evI zI dhADa che ? pIyarIyAne pAdarathI roTalA khAdhA vagara jA te mArI janetA lAje. huM hAthIyovALemAre pAdarathI eka paMkhI bhUkhyuM vaLe te mATe apavAsa karavA paDe." paNa darabAra ! mArI pAchaLa vahAre caDaze. ane caDI haze te savAramAM ahIM AvI lAgaze." te bApa ! mArI pAse ya pAMca pacAsa kAThI che he ! i. vAte tuM phakara karyAM. tuM tAre gAmamAM jA. gaDhamAM utaraje he !" ' " nA bApu ! huM bhImANIne tyAM utarIza. tyAM tamAre ja role che ne ! paNa mArI rUkAvaTa bhAre paDaze che." bApa kAThIne vaLI bhAre zuM ne halakuM zuM? mANasane bahu bahu te cha hAtha jamIna joIe, ane teya dena devAya tyAM ja sudhI ne ? A badhI jamIna zA kAmanI che ? mATe phakara karyAmAM. kALA bhImANIne sage te mAre ya sago gaNAya. ghaDI bAMdhIne gaDhamAM AMTe AvI jaje he. tArA upara zenI dhADa che te vAtuM DelIe karazuM. jA, bApa !" savajI desAI savAramAM pIparIyAthI nIkaLI amarelI pahecyo ane mesalI Arabane gAmanI UbhI bajAramAM pheravI-ane e rIte potAne maLelI navI sattAne dara dekhADI-mAvajI mahetAne ghera pahoMcyA te DelIe khaMbhAtI tALAM bhALyAM. savajI desAIe gussAmAM hAthapaMcA karaDavA mAMDayA. tapAsa karI to khabara paDI ke rAtre koI eka svAra mahetAne ghera AvyA hatA. bUma pADI pADIne ghara ughaDAvI mahetA sAthe vAta karI. pAchA gheDIe caDIne svAra rAtorAta | Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSma 3 cAlyA gayA ne pachI pADha phATatAM ja mAvajI bhAInuM kuTuMba Akhu` ucALA bharIne kAI ajANyA mANasanI sa`gAthe cAlyu gayuM che. savajIe hAkala mArIne eka pagIne kheAlAbyA ne sagaDa kaDhAvyA. pagIe pIparIyAnI dizAmAM pageruM' lIdhuM ane enI pAchaLa cAye dhoDe savajIbhAi hathiyAra bAMdhI cAlavA mAMDayA. pacAsa pacAsa ArakhAnI erakha jamaiyA uchALatI uchALatI pAchaLa cAlI nIkaLI. pIparIyAmAM hAthIyAvALAnI DelIe DAyarA jAmyA che. kasuAnA lAla hIMgaLA| jevAM pANI karI rahyAM che. hukko gaDagaDI rahyo che, tyAM savajI desAi sagaDa jotA jotA pIparIye AvI paheAMcyA. Arakhene laine sIdheA darabAranI DelIe gayA ne tADukI uThyoH "darabAra! amArA cAra tamArA gAmamAM Avye che. kADhI Ape. '; AMkha karI hajAmane pUchyu '' darabAre savajI sAmI trAMsI A manakha kANu AvyuM che ? ' savajIthI A tirarakAra sahevAye nahi, eTale te gAjI uThyo: "e teA huM amarelInA vahIvaTadAra savajI desAi. " "ema!" darabAre marakatAM kahyuM: "me te jANyu` ke gAyakavADa te AvyA lAge che. amane abhaNune zI gatya ke tuM enu vahIvaTadAru kaccha ? '' " darabAra ! amAre enI tapAse AvyA chuM. , eka cAra A gAmamAM bharAyA che, " krama ! tAre vaLI cAra hAya ?" , Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAranA cera mAre nathI." savajIno gusso vadhate hataH cera khUda zrImaMta sarakArane che. samajyA ?" Ima ! te kahe tArA sarakArane ke jAte AvIne laI jAya. emAM tuM ahI zene Avyo ? ne tuM vaLI ke dADAne amAro dhaNuM thaI gayo ke amArA gAmamAM tuM tapAsa karavA AvyuM ? khabaDadAra ! je amArA gAmamAM paga mUke che te paga kApI nAMkhIza. oLakhacha ? chAnemAne hAlavA mAMDe hAlavA." ' darabAra ! ThIka nathI thatuM che. pachI kaheze ke savajI kanaDe che tyAre dAda-phariyAda kaI nahi sAMbhaLe." "alyA huM hAthIvALA. tArA gAyakavADane ya na gaNakAre te tArA jevA enA traNa kAvaDIyAnA mANasa pAse dAda mAMguM ? raste paDI jA bApa ! nahitara dAda-phariyAda to karavI paDaze tArI bAyaDIne !" darabAra ! mAre cora te tamAre mane saMpa ja paDaze. huM pacAsa Araba lAvyo chuM, te hamaNuM A darabAragaDha ukheDIne pheMkI deze che ?" to savajI ! te di' huM amarelIne ukhADIne pheMkI daIza. bhUlI gayo? joLe dahADe covIsa kalAka AgotarI kaMkotarI mekalIne amarelI huM AvyuM hatuM ne amarelI bhAMgyuM hatuM te ? huM che hAthIvALe, bIje nahi; mATe che badhI vAtuM rahevA de ne tAre mArage paDI jA." darabAra " alyA keNa che ahI ? hAthIyAvALAe trADa pADI. " A traNe dekaDAnuM magataruM gaNagaNyA kare te tame kema beThA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUbe beThA sAMbhaLI rahyA che ? TAMTIyo jhAlIne pheMkI vo bahAra ne kADhe taravAra ! hamaNAM ene ne enA Arabone mApI laIe." hoMkAro detAM DAyare te Akho Ubho thaI gayo. taravAranI mUThane bAMdhelI cAmaDAMnI vAdharIo choDAvA mAMDI. savajIe jANyuM ke darabAranuM jora jhAjhuM che ne A vakhate dhIMgANe phAvIe ema nathI. eTale "darabAra ! A vakhate to huM pAcho jAuM chuM, paNa AnuM pariNAma sAruM nahi Ave ho !" ema kahI savajI tyAMthI cAlyo gayo. DAyarA sAmuM joI darabAra marAtA belyAH "i to bhImANane ghera savAre memAna AvyA hatA, te A savachanI bIke pAdarethI reTalA vagara thAkyApAyA AgaLa jAtA'tA. bAkI te zuM samajato haze savajI ? ene khabara nathI ke kAThI je di jamInanI paravA karaze te dienAmAM kAThIpaNuM nahi rahe. suraja mahArAjanI kIrapA hoya to jamIna ne saMpata AvI maLe; paNa kAMi pUnya maLe che ?" jamI paravArIne mAvajI maheto kALA bhImANune sAthe laine darabArane maLavA gayo. DAyare bharIne darabAra beThA hatA. hAtha joDIne mahetAe javAnI rajA mAgI "alyA ! A te mAvajI mahete ! gAyakavADane vahIvaTadAra ! te mahetA ! tamane ja jhAlavAne A desAI Avyo hate?" hA ! bApu ! Apane khabara nahatI ?" " are mane khabara hatI ke mAvajI mahete pite che to te che desAIne jIvato ja zene jAvA dauM ? mAruM vera vALavAno Avo sarasa meke bIjo kaye maLata?" Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seraThane "dezAI upara vera? bApu! teNe tamAruM zuM bagADavuM che?" are bApa!" darabAre javAba dIdho. "bhImANIno sago e amAree nAtAdAra gaNAya. e kAla savArane dezAI tane kanaDavA Ave te amAruM vera ja gaNAya ne ?" bApu! mAre khAtara tamArI rAjavADI medAna thAya I mAre nahetuM joItuM." have khedAnamedAna to badhuM samajyAmAM che. mAe jaNyA'tA te di kayAM kaMi hAre laI AvyA'tA ?" nA bApu! mApha kare. tamAre gAmane pAdara lohI reDAya ne mAre khAtara tamane badhAne dukha paDe enA karatAM to huM ja bhogavI laIza. kyAM meM kAInI cerI karI che? dhaNuM je dhaNuM mAthe beThe mArA kAma sAmuM jaze." Ama pitAne Azraya ApanAra darabAra hAthIyAvALo AphatamAM na Ave e khAtara mAvajI maheto te ja rAtre gAma choDI hAlI nIkaLyA. darabAre eka sArI joDI ne se rUpiyA rokaDa ApyA te mAvajI mahetAe mAthe caDAvyA. ( 3 ). zrI neminAthanA puNyapAdathI punita banelA giranAranI chAyAmAM junAgaDhanuM kALajUnuM nagara vasyuM che. musApharI karatA mAvajI mahetA bhAgyanI zodhamAM e gAmane pAdara utaryA. junAgaDhanI bajAramAM amarelIno mAjI vahIvaTadAra Azcarya cakita AMkhe comera mAMDI rahyo che. AkhuM junAgaDha zahera jANe ke zokanAM sAja sajI rahyuM che. hAla hAla mAvajIbhAI darabAra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUbo gaDha sAme Avyo. gaDhamAM pattharane haivAne ya pIgaLAve evA marasIyA gavAya che. teNe eka mANasane pUchyuM: "bhAI ! A zuM che?" pelA mANase tenA sAmuM joIne kahyuM: "khabara nathI? kayAM vase che? navAba sAheba hAmIdakhAnajI Aje savAre bahetavAsI thayA che." ema! mArI hUMDI thaI. " mAvajI mahete bolyo, ane UMDA vicAramAM paDyo. amarelIne gAyakavADI vahIvaTadAra kAThiyAvADanA rAjakAraNathI pUrA vAkepha hatA. mahUma navAba hAmIdakhAna ane tene bhAi mahebatakhAna vacce meTe khaTarAga hato. AjArI zarIra ane nabaLA magajanA navAbe pitAnA nAnAbhAIne najarakedamAM rAkhyo hate. mahAbatakhAnane najarakedamAM parAdhIna ane baMdIvAna banAvavAmAM mahebatakhAnanI sAvakI mAne pUre hAtha hovAnuM kAThiyAvADamAM gheraghera jAhera hatuM. navAba hAmIdakhAna aputra hato eTale enI pAchaLa junAgaDhanI gAdIno vArasa mahebatakhAna hato. mahebata khAna thoDA vakhata pahelAM navAba hAmIdakhAnane junAgaDha pAchA pharavA mATenA hAmI ApI rAdhanapura zAdI karavA gaye hate. . mahebatakhAnane herAna karavAmAM ane eno vArasAhaka rada karI bIja vArasane gAdI apAvI ene hatheLImAM ramADavAnI bAI nAjubIne salAha ApanAra ane badhI khaTapaTa UbhI karanAra nAjubIne kAmadAra jambara bhATIye hatA. mAvajI maheto A AkhA ya du:khada prakaraNathI vAkepha hatA, eTale mahetAnA mutsaddI magaje pitAne sAMpaDelI sonerI taka pArakhI lIdhI. mAvajI mahete jhaTapaTa mahebatakhAnanA sALA bahAvadInabhAI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThane pAse pahoMcyA. bahAvadInabhAI mAthe hAtha daI gabharAmaNamAM beThA hatA, vakhatanuM mUla te samajatA, paNa mahAbatakhAna jAte hAjara na hovAthI atyAre aphasesa gujAravA sivAya bIjuM kazuM emane karavAnuM sUjhayuM nahotuM. mAvajI maheto ene maLyA ne pitAnI oLakhANa ApI. ane avasare bahAvadInabhAIne sagA bhAI maLela hoya teTaluM joma AvyuM ane mahetAnI salAha pramANe bane jaNa chAnAmAnA junAgaDhamAMthI sarakIne gaMDala tarapha hAthI nIkaLyA. mArgamAM jetalasarane pAdara mahebatakhAna emane bhegA thayA. hAmIdakhAnanA svargavAsanI vAta karI. mahetA! have mahAbatakhAnajIe karavuM zuM? ene kaI mAraga kharo? nAjubI, cAitIbu, ne jambara bhATIye junAgaDhamAM te emane jIvatA nahi rahevA che. emaNe rAjanAM mANasa badhAM vaza karyo che. kAM te gAdIe nahi caDavA 9 ne kAM te jAnanuM vahelAmoDuM jokhama thaze." "mahetA! kAMIka te mAraga dekhADe! junAgaDhamAM huM paga mUkIza ke nAjubI mane pakaDI leze ne kAM te jAnathI mAraze. rAjanAM badhAM ya mANaso enAM. mArA mANasomAM kahIe to huM ne bahAvadIna." mahAbatakhAne kahyuM. hA! e vAta sAcI che. tame vANIyA che. kAMIka teDa kADhe. kahevAya che ne ke vANIyA vagara te rAvaNanI laMkA gaI. laMkAnuM to thayuM je thavAnuM hatuM te; paNa A junAgaDha kaLamAMthI javA beThuM che." bahAvadInabhAIe eka dIrdha ni:zvAsa nAkhe. maheto kSaNabhara vicAramAM paDyo. pachI beH "mAruM mAnaze ? tame junAgaDha na jAva paNa sIdhA mANekavADA jAe. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUbo pilITIkala ejanTa sAruM mANasa che. ene jaIne maLo ne ene badhI vAta karI enI madada mAge. sahu sArAM vAnAM thaze." mahetAe sAthe AvavAnI zarate mahebatakhAne salAha mAthe caDAvI. traNe jaNa mANekavADA pahoMcyA. ejansInA rakhavALAM nIce junAgaDhanA gAdIvArasa mahebatakhAnane jIva bacAvavA AvavuM paDavuM che ema mAvajI mahetAe sAhebane barobara ThasAvyuM. sAta sAta AsamAna vadhIne AkAza saLagAve e roSa sAhebanA aMtaramAM phATI nIkaLe. ejansInA kArabhAra cAlatA hoya, kepTana bAnela pilITIkala ejanTa hoya, gorA amaladAre Amatema AMTA detA hoya ne junAgaDha jevI riyAsatanA mIMDhoLabaMdhA bhAvI navAbane Ama rakhaDavuM paDe ! kepTana bArnelane kaMpanI sarakAranA rAja rasAtaLa jAtAM lAgyAM. eNe mahebatakhAnane navAba kahI saMbo ane AsIsTanTa polITIkala ejanTa iliyaTane junAgaDha mokalyo. nAjubI ane cAitIbu baMne junAgaDhanI gAdIne muThThImAM rAkhavA AkAzapAtALa eka karI rahyAM hatAM. amaladArone potAnA karavA mATe emaNe rAjanI tIjorI lUMTAvA dIdhI hatI. ilIyaTa junAgaDha pahoMcyA pachI atIva zaMkAspada saMjogamAM enuM maraNa thayuM. koI kahe chalIyaTe hAtha melA karI ApaghAta karyo. kAI kahe ilIyaTanuM rAjakhaTapaTathI khUna thayuM. game te sAcuM heya, e bheda Aja sudhI aNaukela rahyo che. pachI te ejansInA mesala laine kolasana sAheba junAgaDha upara caDI gayo. vATAghATa, vAtacIta ke kAgaLavahevAra jevI koI khaTapaTamAM na paDavAnuM kepTana bArnelanuM pharamAna laIne e junAgaDha pahoMce. kolasane bAI nAjubI ane cAitIbune pakaDyAM. jambara bhATIya jIva laIne bhAge. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThane pachI te nagAre dAMDIyuM devANI. to haDukavA lAgI ne raiyatanA rAjIpA sAthe vAjategAjate mahAbatakhAna gAdIe beThA. navAbe mAvajI mahetAne inAma akarAma ApyAM. junAgaDhanI divAnagIrI saMbhALI levA kahyuM. hAtha joDI mahetAe kahyuM "garIbaparavara ! ApanI mArA upara kRpA che. pharI koI vAra AvIza. hAla to kAma che, jAuM chuM." " "paNa evaDuM te zuM kAma che mahetA ?" hajura ! sevakane mAthe eka ALa che. e khoTuM tarakaTa che ema gAyakavADa sarakArane khAtrI na karAvuM tyAM sudhI mArAthI na rahevAya." have enA karatAM ahIM rahI jAo ne ? e khAtrInI khaTapaTamAM zA mATe paDe che ? kayAM vaDodarA ne kayAM amarelI ? ahIM ja rokAI jAva ne." hajura ! ejaTa pAse vAta karIne e ALa ghaDInA chaThThA bhAgamAM dhAI zakuM, paNa gAyakavADa sarakAranuM mArA hAMmAM anna che; tethI mAruM huM ja pheDI laIza." paNa e te muzkela kAma che, ema tamane nathI lAgatuM ? " zrImaMta sarakArane bheLo svabhAva jotAM muzkelI jhAjhI che te huM jANuM chuM. paNa e bheLIyo bAdazAha bhalo ya che. eTale vakhata Avye badhuM thaI raheze. bAkI mAro niyama che ke mArI jAta. jyAM sudhI cAle tyAM sudhI bIje kayAMya nokarI karavI nahi." - navAba mahAbatakhAne sArI paherAmaNI karI. tyAMthI mAnapUrvaka rajA laI mAvajI mahetA gaMDaLa gayA. gAMDaLamAM ThAkora sagarAmajI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUo 7 annammamun tAjA gAdIe beThelA. thoDe vakhata ThAkora pAse rahyA. ThAkore mahetAnI salAhathI khuza thaI, senAnAM kaDAM ne toDA bheTa karyA. tyAMthI porabaMdaramAM gayA. tyAMya cAkarInuM kaheNa AvyuM. paNa "lAja kADhI tenI kADhI; eka dhaNI jIvato hoya tyAM bIjA kema. karAya?" mahetAne e ja javAba hato. bhramaNathI mahete kaMTALyo. AvI rIte athaDAvAthI kalaMkamukta nahi thavAya ema mAnI mahetA tyAMthI sIdhA vaDodare pahoMcyA. vaDadarAmAM ghara lIdhuM ne tyAM jAhera rIte rahevA mAMDayuM. mAvajI mahetA upara masala nIkaLyAne varasa vItI gayuM tethI te vaDodarAmAM jaI vasavA chatAM phejadAra gopALarAva, mahetAne pakaDavAnuM bhUlI gaye. mAvajI mahetA thoDA divasa javA daIne gAyakavADa sarakArane rUbarU maLavA rAvapurAnA rAjamahele pahoMcyA. mahetA rAjamahelanA bagIcAmAM UbhA rahI pUchaparacha karatA hatA tyAM khaMDerAva gAyakavADa pote baMgalAnI bahAra nIkaLyA. pagathiye paga mUkatAM ja mAvajI mahetAne ubhelA joI sarakAre moTuM pheravyuM. mAvajI mahetAne manamAM te khUba lAgI AvyuM paNa uparathI hasatuM moM rAkhI tyAM AvelI caNAnI vADI tarapha AMgaLI batAvIne pAse ubhelA palisane kahevA lAgyAH "he bhAI ! A te : caNuM phAlyA che ke zrImaMtanuM nasIba teja kare che ?" gAyakavADe A vAkaya sAMbhaLyuM. khuzAmata te khudAne ya pyArI che. gAyakavADe hAthanI imArate mAvajI mahetAne potAnI pAse bolAvyA. "kema mahetA? ahIM kyAMthI ?" "hajura !" mAvajI mahetAnI AMkhamAMthI AMsunA be bindu Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 seraThane nIce TapakI paDayAM. je dhaNIne khAtara teNe amarelI mahAlane kAThiyAvADanA lIlAchama bagIcA je banAvyo hato, ane jenA kAcA kAnane kAraNe tene eka coranI mAphaka varasadahADAthI bhamavuM paDayuM hatuM te dhaNuM-khaMDerAva gAyakavADanA hastane teNe AMkha upara sparza karyo. ane zrImaMtane paNa ema thayuM ke mAvajI mahetAnA viruddhanI ekapakSI vAta sAMbhaLI pate tene anyAya Ape che. gAyakavADanA avAjamAM naramAza AvI. teNe pUchyuM: "mahetA ! tamAre mane kAMI kahevuM che ?" "hajura ! mArA viredhIonI vAta sAMbhaLI Ape mArA upara mesala mokalyA. bhale mekavyA. mArA bairAM chokarAM kyAMka, huM kayAMka ema dhaNuM vagaranA Dhera jema ame rakhaDayAM. chatAM sarakAra ! mane e vAtane saMtApa nathI. paNa huM ApanAM darzana karI chellI rajA levA Avyo chuM. chatAM jatAM jatAM eTaluM hitadaSTie kaheto jAuM chuM ke savajI desAI ane enA maLatIyAthI sarakAre cetavA jevuM che." kema? "bApu! huM tamane vahAla hatA, kemake huM rAjane vaphAdAra hato. ApanI tIjorI bharAya, ApanAM gAma AbAda thAya ne ApanI raiyata rAjI rahe e mATe huM mathatA. kAThiyAvADanA paMcakezInI upaja keTalI hatI, keTalI vadhI ne atyAre keTalI Ave che te Apa hajura jeze te samajAI jaze ke-ghara bharavA kANu AvyA che. khAja-akhAjano jene bheda na hoya te ja bApanA gharamAM khAtara pADe, " " mahetA ! A te tame tamArA uparano doSa TALavA dezAI Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUbo upara doSa nAMkhe che te huM kema mAnuM ? tame mane e vAta sAbita karI che te huM tamArI vAta sAcI mAnuM." bhale sarakAra! mane cha mAsanI mahetala Ape. AjathI barAbara cha mahine bhAre ne dezAine nyAya Apa ja tALaje." bhale, tame tyAM sudhI ahIM raheje." mAvajI mahetAe vaDodarAnA dhorI raste mukAma rAkhI DAyare jamAvavA mAMDayo. rAtadivasa rAjanA nAnA moTA nekare emane tyAM paDyA pAtharyA rahe. pATanA pAsA rAta divasa cAlI rahyA che. mahemAna joga kasuMbA ne heMgApANInI mahephIla jAmI paDI che. mahetAne haiye jANe ke kaI bhAra ja na hoya ema mAvajI mahetA ramata ane gamatamAM divasa-rAta gumAvavA maMDI paDayA che. jyAre jyAre mahetAnA ghara pAsethI koI mANasa nIkaLe tyAre tyAre " A pAMca ghara pacIsa" ke "A eke agIyArAM" ke evA ja pAsAnI ramatanA avAjA cAlatA hoya. jANe ke mAthe gAyakavADanA mudatI teDIne ene bhaya ja na hoya. mAvajI mahetA kAMI karato nathI ne Akho divasa ramatamAM di' vitAve che e joine mahetAnA nAtAdAra mutsaddIo ane mitro kahetA ke "mahetA! tame ramatamAM paDyA che paNa sarakArI insApha eka diye pAcho nahi ThelAya he." mahetAe hasIne javAba dIdheH "te di nI vAta te di. paDaze evA devAze." A bedarakArIbharyA javAbathI sau Azcarya pAmatA. jo ke bIjItaraphathI mAvajI mahetAe potAnA dIkarA ane bharAMsAdAra mANasone evI rIte goThavI dIdhA hatA ke kaI vezapalaTAthI to kAinekarIAta banIne taLa amarelI ane AsapAsathI aneka sattA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAranA vAra hakIkate ekaThI karI rahyA hatA. savajI dezAinA ceApaDA lakhavAnA kAmamAM paNa temane ja khAtamIdAra gADhavI dIdhA hatA. eka mANusa taLa vaDAdarAmAM harIbhaktine tyAM munIma anI tyAMnA mukAkhalA ane havAlAnA teAMdhA meLavI mAvajI mahetAnA hAthamAM mUkaye jatA hatA. zrImaMta sarakAre mahetAne cha mahinAnI muddata ApI te ja vakhate amarelI dezAine te muddate hAjara rahevA sarakAre khabara mAkalAvelA. mahetA ane potAnA vacceteA nyAya khuda gAyakavADa sarakAra tALavAnA che e samAcAra sAMbhaLI savajI dezAinA peTamAM phALa paDI hatI. ane A badhuM' zu' raMdhAya che tenI tapAsa mATe khAsa mANasAne vaDAdare mekalyAM hatAM. teo vAraMvAra vAvaDa ApatA gayA ke " mAvajI mahetA tA cApATa, ramatagamata te raMgarAgamAM gaLAM sudhI khetI gayA che. '' AvA khabarathI dezAInA pagamAM jora AvatAM peAtAnA vahIvaTanA cepaDA rItasara taiyAra karAvavAnuM zarU karI dIdhuM ane kharAbara cha mahinA thayA te ja divase dezAi cApaDA sAthe vaDeAdare AvI gayA. zrImate Aje hiMsAkhI, dIvAna ane peAlisapATIne hAjara rahevA karamAveluM. vakhata thatAM eka taraph savajI dezAi copaDAne gaMja khaDakI kheDA ane khIjI tarapha mAvajI mahetA khIsAmAM muddAnA kAgaLA mUkI hAjara thayA, " kAM mahetA ? khele have tamAre zuM kahevuM che ? tamArA purAvA kayAM che? ' " sarakAra ! mAre karyAM kAinA kAna karaDavA che. huM teA temanA dekhatAM ja kahu chuM ke dezAi rAjanuM dhana khAI jAya che. '' "8 sarakAra ! mArI AbarU......" kahetA savajI UbhuM thayeA. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUbA 75 gAyakavADe tene besArI dIdhe ne mahetAne pUchayuM: "ene purAvo batAvavo joIe." paraMtu mahetA paheryo kapaDe darabAramAM AvelA hatA e joine have zuM javAba deze? te vicArathI sau mUchamAM hasavA lAgyA. nAmadAra ! enA copaDA mane javA dyo. eTale temAMthI ja badhuM dekhAI jaze." savajI desAie ANelA copaDA tarapha AMgaLI cIMdhI. mAvajI mahete eka copaDe hAthamAM laI pAnA pheravavAM zarU karyo. ane jANe cora pakaDAya hAya tema eka pAnA upara AMgaLI pheravI bolyAH " juo nAmadAra ! mAgasara suda 5 ne poSa vada 10 nI vacamAM rU. pacAsa hajAra rokaDA khavAI gayA che." "e moDhAnI vAta na cAle ! hakIkata samajAvo." hisAbI pAse paDe laI jaIne mahetAe kahyuMH "juo mAgasara suda 5 ne roja dezAIe eka hAthI vecAtI lIdho che, tenA rU. 40 hajAra udhAryA che." hA ! e to mane hAthI! ahIMnI maMjurIthI ja e - hAthI dezAIe kharIdyo hato ane lIdhe tyAre emaNe jAhera paNa karyuM hatuM." hisAbIe khulAso karyo. tema to kareluM ja haze, paNa purI vigata joI le. juo. piSa vada 5 ne divasa hAthI marI gayo ema copaDAmAM lakhI hAthIne dATavAnuM kharca copaDe udhAyuM che. ne te arasAmAM dararoja 200 rUpIA hAthInI kherAkInA ane hAthInI rakhavALa karavA mATe eka mANasa ne eka mahAvatanAM kharce paNa udhAryA che. A kharco. pioSa vada 5 sudhI udharyA che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 sAranA " hA ! te divase e hAthI marI gaye| ema dezAie amane tAbaDatAkha jAhera paNa karyuM hatuM. e khAkhata tamAre zuM kahevu che? '' " zrImaMta sarakAra! e AkhuM nAmu` banAvaTI che. vAstavamAM savajIe kAi hAthI lIdheA ja nathI. temaja kharIdInI, khArAkInI, mANasAnA pagAranI ane dATavA khAkhatanI udhArelI tamAma rakama sAcI che ke krama? te dezAine arUmAM pUchavAthI khAtrI thaze. 29 nAmadAra hujura! amarelImAM puchAvavAthI hAthI hatA ke nahI tenI khAtrI thaze. " dezAIe khulAse karyo. 60 " zrImatane amarelI sudhI najara karavAnI jarUra nathI. A copaDA kahe te sAcuM. nAmadAra ! hAthI teA jIvatAM lAkhane te mare savA lAkhanA kahevAya che. ApanA kAi bharAsAdAra hiMsAkhIne pUche) ke hAthI muvA bAda daMtuzuLa ne enuM cAmaDu nIkaLe e enA paisA khAtAmAM krama nathI ? jo hAthI lIdhe| ja hAya ane kharekhara marI gayA hoya tA tA e be cIjanA vecANunA paisA jame thavA joie ja; paNa e rakama ja A ceApaDAmAM jame nathI bApu ! A AkhA cApaDA ja banAvaTI che.' savajI dezAi tA cepaDAnI AvI tapAsathI mUDha jevA banI gayA. tenA cApaDA jo AvI rIte tapAsAvAnA haiAya te hajI khIjA keTalAya bhedo bahAra Ave enI ene khUba bhIti lAgI. aMtaranI mu jhavaNune jema tema dabAvIne dezAie hAtha joDIne kahyuM: " sarakAra ! A mahetA nakAmuM ALa caDAve che. " mahetAe hasIne kahyuM. "nAmadAra, mArI vAta sAcI che ke khATI te pahelAM tA ane hAjara rahelA hisAkhIone pUche. hajI teA A Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUbo 77 pAzerAmAM pahelI pUNuM che. evA to kaIka goTALA huM ApanI sanmukha rajU karavA mAMguM chuM." | gAyakavADe pitAnA mukhya hisAbI amaladAra sAme joyuM. teNe kahyuM: "mahetAnI vAta sAcI lAge che. hAthInI kharIdI thaI che ke nahi e zaMkA paDatI vAta dekhAya che." mAvajI mahetAe TApasI pUratAM kahyuM. "sarakAra! A hAthInA saMbaMdhamAM khAtrI karavAnI vAta to sahelI che. huM ne dezAI baMne ahIM rahIe. A5 mANasa mokalAvI koIne pUchagAcha karyA vinA mAtra hAthI dATyo hoya e jagyA khedAvI juo. hAthInI cAmaDI saDI gaI haze to ya chevaTa tenuM hADapIMjara te nIkaLaze ja ane je ema thAya to dezAI sAcA ane je kaMi na nIkaLe to pachI mArI vAta kharI mAnaje." khaMDerAva gAyakavADe desAI sAme joyuM. enuM mukha taddana nisteja banI gayuM ane sarakArane savajInI AkhI ramata samajAI gaI. cora keNa, zAhukAra koNa, rAjane kherakhAM kaNa ne badAra koNa, enI ene pArakha paDI gaI.. hAM, bahAra koNa che ?" khaMDera garjanA karI. namratApUrvaka "jI hajura !' kahetAM keTalAka hajurIo hAtha joDI khaDA thaI gayA. . "sIyAIo ! A dezAine bAMdhIne hAla turata suraMgamAM pUrI gho ane kArabhArI ! tame hamaNAM ja amarelI lakhI nAkhe ke dezAinI tamAma mIlkata sarakAra havAle laI le." paNa nAmadAra"--mahetAe araja karavA zabdo uccAryAM. "mahetA! tamArI sevA mATe egya kadara karavAnuM mArA dhyAnamAM ja che." Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThanA nAmadAra sarakAra ! ApanAM darzana ane dilasojIthI deSamukta thayo chuM te ja mArI kadara che, eTale mAre te mATe have kaMI kahevAnuM nathI. " tyAre tame zuM kahevA mAge che?" dezAI tarapha hajure dayAnI najare javuM joIe." "eTale tame zuM ema kahevA mAgo cho ke dezAI gumAranathI?' gunahAnI tapAsa te thaI cUkI. huM te mAtra dayAnI najare jevA namra araja gujAruM chuM." . "kenI dayA? tamAre mATe jeNe sAcAM-beThAM batAvI ATalAM varSo tamane herAna karyA te dezAIne mATe?" "hajura sarakAra ! huM herAna thayo tethI te mArI kasoTI thaI che. mAro araja evI che ke, zrImaMtanI chaDI bhogavanAra eka sevakane sarakAra ane adhikArI maMDaLa barAbara oLakhI bhe te ja tenA mATe sajA che. hajuranA caraNe UbhelA mATe bIjI sajAnI jarUra nathI. zrImaMtanA zrImukhe te dayAnAM ja dAna heya." mahetA! kAyado saune mATe sarakho ja hoya che. eTale puravAra thayelA aparAdhane jato karavo te gerainsApha che, chatAM tamArI arajane dhyAnamAM laI sakhtAI ochI thAya teTaluM dhyAna raheze." X barAbara aDhAra varSa vItyA bAda mAvajI mahetA mAthethI ALa utArIne pAchA amarelInA vahIvaTadAra tarIke jatA hatA. khaMDerAva mahArAjanI mAnabharI bheTa tarIke chatrI, masAla, cammara, chaDI ane pAlakhInA rajavADI mAna sAthe teo Aje pIparIyAne pAdara AvI pahoMcyA. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ II sUbe - ~* ~ ~ - ~gAmamAM khabara paDI ke turata kALA bhImANa pAdare Avyo. eka bIjAne bheTayA ane harSanA AMsu sAryA. tyAMthI mAvajI maheta hAthIyAvALAnA gaDhamAM gayA. aDhAra varasanI desAinI kanaDagata ane kAvA kasuMbAnA kharcAe e kAThInA eka vAranAM kesarIyAM teja bujhAvyAM hatAM. aphINa baMdhANuM vRddha banele hAthIovALo kSaNe kSaNe jhelA khAte beThA hatA. mAvajI maheto enA pagamAM paDyo ane bolyAH "bApu! tamArA rUDA pratApa !" i kuNu che bApa !" hAthIyAvALAe baMdhANunA nIzAbharyA avAje pUchayuM. bApu! e te dezAinI vADa vakhate tame jenI ADe DhAla dharI hatI te huM mAvajI." "kaNa bApa mAvajI meto ! Ava bApa Ava ! ? che te sArone ? kAThIne AMgaNe Ave tenA ADA UbhA rahevuM te te kAThIno dharama che emAM te ame zuM mAtha mArI'tI bApa ? paNa mahetA ThIka Avyo ! have kAyAne bharoso nathI. olyA desAIe dakha devAmAM mAthuM rAkhI nathI; paNa have te dehanI mamatA melI che. to I savajI hAthamAM Ave te tAruM ne mAruM bheguM vera lauM ema thAya che." "bApu! dezAInI kanaDagatanI sarakAre ja khabaruM lIdhI che, mATe e vAta have bhUlI jAva. zrImaMta sarakAre soraTha saMbhALavA mane mokalyo che, to bApu! tamAruM badhuM karaja gAyakavADa khamaze. ne sImADAnI takarAra tamArI jIbhe patAvIe. UThe, jyAM tamAro paNa phare e jamIna gAyakavADane na khape, pachI zuM che?" Ama aa u5kAre banne vALane amarelI mahAlakArI mAvajI mahete doSamukta thaI pitAne asala Asane pAcho beThe ane A rIte Akhare satyAsatyano pheMsalo thayo. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThano mAvajI mahetAne vahIvaTadArI amala eTale jUnI ane navI paddhatine saMdhikALa. jUnA jamAnAmAM rAjAe gAme ijAre ApatA. ne ijAradAro gAmamAMthI ugharAta letA. rAjA ane kheDUta vaccene saMbaMdha te nAmane ja. ane rAjAone ijAradAranI sAthe UThabesa hevAthI pariNAme e paddhatimAM kheDUto sAtA ne cUMsAtA. emane koI dhaNadherI nahe. mAvajI mahetAe pitAnA amalakALamAM e paddhati baMdha karI khAlasA vahIvaTa zarU karyo. kheDUto pAsethI rAja sIdhuM jamebaMdhI le. vacamAM ijAradAranI dalAlI nahi. emaNe jAte AkhA amarelI prAMtanI AMkaDAvArI taiyAra karI. ijAradArI yugamAM amarelI prAMtanA paMcamahAlanI kula upaja aDhI lAkha bAbAzAhInI hatI te AMkaDAvArInA pariNAme khAlasA vahIvaTathI mAvajI mahetAe sattara lAkhanI karI batAvI. ane chatAM ya kheDUto vadhAre sukhI ne vadhAre AbAda thayA. gAmaDAM taratAM thayAM ne vepAra dhaMdhA vadhyA. khaMDerAva mahArAja A kAmathI khUba khuzI thayA ane mAvajI mahetAne gejhindAparU gAma ApavAnI vAta calAvI; paNa lekha taiyAra thAya te pahelAM vidhie navA lekha lakhI nAMkhyA. vaLate varase eTale ke saM. 1926nA mAgasara mAsamAM khaMDerAva gAyakavADa svargastha thayA. ne mahA mAsamAM jANe ke hArIkArI karato hoya ema eno A ekala TekI maheto enI pAchaLa cAlyA gayA. pachI khaTapaTa vadhI. desAinuM pharI jera jAmyuM. ne rAjakAjanA nitya navIna raMgamAM mAvajI mahetAnI sevAo bhUlAI gaI. mAvajI mahetAnA smAraka tarIke rahI mAtra enI yAdagIrI-enA kAmanuM pratyakSa pariNAma. IjAradArI vahIvaTano aMta lAvanAra mAvajI mahetA gayo tyAre gAyakavADane eka ekaniSTha sevakanI khoTa paDIne jena kAme eka bhaDavIra boyo. * rA. guNavaMtarAya AcArya. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANiyAne vaTTa 8 paTela! AvArI ghaDI to asAM garAsIeN vaTa saMbhe !" (paTela ! tamArI ghaDI to amo garAsIA pAse zobhe) kararatADIAnA ThAkora AsArIAie bhujapuranA korazI paTelanI vIjaLI jevI ghaDI joine yuktipUrvaka tenI mAgaNI karI joI. dharabAra ! garAsIA caDI jANetA, ne vANuA kuro natA jANe?" (darabAra ! garAsIo caDI jANe che, ne vANaA zuM nathI jANatA ?) nIDaratAnA namUnA jevA korazI paTele ThAkaranA praznane pratyuttara ApatAM sAme prazna karyo. DIjI kiMmata AMke khape ItarI ginajA! piya kuro?" DInI kiMmata tamane joIe teTalI leje ! pachI zuM?) darabAra paTelanA praznane uDAvI daIne muddAnI vAta para AvyA. "korI bhupe hI kerazI na ve Thakakara ! mAMgA dhIreMjA ja semeM, vareiMjA mAMgA na sobhe."(karIone bhUkhyo A korazI na hAya ThAkara ! mAgAM dIkarIonAM zebhe,vahuarenAM mAgAM zobhe nahiM.) kArazI paTele ThAkoranI prAgaNIne mULamAMthI ja kApI nAMkhatAM kahyuM. paTela! asAMjI gAla uthalAyaNI koMka bhArI paeNdhI." (paTela ! amArI vAta uthalAvavI keIka vakhata bhAre paDaze.) ThAkore have dhamakIno ilAja ajamAvI joyA. "bhArI padhI kahalakI, se piya nyAre ginabe." (bhAre Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANiyAne paDaze ke halakI, te pAchaLathI joI lezuM.) kerazI paTele nIDaratApUrvaka pitAne chevaTano nizcaya jaNAvI dIdhuM ane te ja kSaNe baMne jaNa chUTA paDayA. X uparokta vArtAlApa pachI keTaloka samaya vyatIta thaI gayo. mAre tenI tavAra ane baLIyAnA be bhAga evo rA' rAyadhaNune jamAno kaccha para jAmelo hato. bhujapurano korazI paTela eTale Agraha ane eMTanI jIvaMta pratimA. jeTalo e dhanADhaya hato, eTale ja akkaDa ane eMTIlo hatA. uttama koTinAM ghaDAM ucheravAno ane azvaparIkSAne ene atyaMta zokha hato. enA jevA ja aTakI ene cAra putro hatA. dareka pAse kaccha-kAThiyAvADamAM gatI na jaDe evI akeka namUnedAra ghaDI hatI. bhujapura gAmamAM karazI paTelanI hAka vAge. AkhI cha kezImAM enA nAmane Dako paDe. kacchAdhipati mahArAe zrI rAyadhaNajI pote paNa karaNI paTelane kAkA kahI bolAvatA. enuM mana dubhavatAM deza-dhaNI paNa AMcake khAya, evuM enuM vyaktitva. kaMIka Avazyaka kArya prasaMge eka vakhata kArazI paTela ratADIA jai caDyo. A vAtanI ratADIA-ThAkara AsArI AjIne jANa thaI. koraza paTela sAthe kaDo vArtAlApa enA aMtaramAM tAjo ja khaTakI rahyo hato. abhimAnI karazI paTelanuM abhimAna utArI nAkhavAnI kyAre taka Ave, tenI e utkaMThita hRdaye rAha joI rahyo hato. jene mATe te rAtadivasa jhaMkhato hato te vyaktine Aje acAnaka bheTa thavAne prasaMga AvI pahecele hevAthI, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhu 83 darabAranA AnaMdane pAra rahyo nahi. bagAsuM khAtAM mukhanI aMdara anAyAse AvI paDelA sAkaranA gAMgaDA cAvI javAnI ene icchA thai AvI. " aNIjo cukayA se| varejiye " arthAt aNInA cUkelA se| varasa jIve e sUtre darabAranA aMtaramAM ghara karyuM.. Aje akasmAt AvI maLelI A suMdara taka eLe javA na devI evA eNe potAnA mananI aMdara dRDha nizcaya karI lIdhA, A samaye samasta dezamAM krAinI sattA para khAsa aMkuza na hatA. jenAthI jevA ThaMDA khajAvAya tevA te bajAvI zakateA. niraMkuza sattAnuM sAmrAjya cAre bAju vyApI rahyuM hatuM. ratADIAnA darabAre peAtAnI ekahaththu sattAne AdhAre kArathI paTelane paraheja karI lIdheA. pratApI paTela Aje DAkAranA khAna anyeA. ThAkAre paTelanI jUnI vAtanI yAda ApatAM jaNAvyuM ke 4 paTela, dheADI tAM hANe ghaNuM mAMthI pAMdhI, hANeM tAM kAhI paMja hajAra kaDhaMdhA, taDe ja chuTadhA." (arthAt paTela, dheADI have bahu mAMghI paDaze, have te kArI pAMca hajAra kADhA tyAre ja chUTI zakazeA.) vANiyA mUcha nIcI tA sAta vAra nIcI ' evuM kahenAre A kArazI paTela na hatA. vaNika zauyanAM teja paNa meM samaye. hAyalAM na hatAM. e vakhatanA vANiyA pazu ke ajaba zauya dharAvatA. katarAthI bharapUra bharAvadAra cahe, tejasI AMkhA, kaDAM-mAravALA cAraNA para lAMkhI laTakatI bheTa, upara kamAnadAra keDiyu', pecadAra kacchIvaTa vALI pAghaDI, kamara para jhulatI tavArI ane caDavAne pavanavegI gheADI. evA vIra vikrAnA paNu kaccha dharA para pAra na hatA eTalu' ja nahi paNa jenAM cAre tarapha dhADAM caDe, ane duzmananI sAthe sAmI chAtIe laDe, evA vike! paNa aneka * paisA paDAvavAnI khAtara kAIne pakDIne rokI rAkhavA te. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANiyAne hatAM. kariza paTelamAM paNa zaurya ane AgrahanA saMskAra garbha mAMthI ja utarelA hatA. "bake bAyaDI, ane dhImejI dharA.' athAMta baLavALAnI bairI, ane dhIMgAnI dharaNuM evA avyavasthita bAra bhAyA karacha rAjyamAM paNa bhujapura aNIzuddha ane akhaMDa raheluM hoya, to te kerazI paTelane ja pratApa hatA. AvA kerazI paTelane ratADIA jAgIradAre pitAnA Apakhuda amalathI havAlatamAM laI lIdho. bahAdura karazI paTela ThAkorane baMdIvAna-bAna banyo. ratADIA-darabArane eka paNa kerI na ApavAne teNe pitAnA mana sAthe aDaga nizcaya karI lIdhe. eTaluM ja nahi paNa A vera keI ne koI vAra vyAja sahita vasula karavAnI tenA aMtaramAM atyaMta ugra abhilASA jAgI UThI. kedI banelo koralza paTela rAtadina AvA vicAra ane yojanA javAmAM mazagUla rahevA lAge. "ka paTela ! hANe ghaDI DINuM Aya, kakayuM DIyuM aI? ke jINuM-maraNuM ratADIe meM ja Aya?" (kema paTela ! have ghaDI devI che ke karI devI che? ke jIvavuM maravuM ratADIAmAM ja che.) ratADIAnA darabAre uparokta traNa rastAmAMthI kaye rasto pasaMda che te eka divasa kedI kerazI paTelane pUchI joyuM. che, "Thakkara ! ghaDayuM paNa juDavuM, ne karIuM paNa juDavuM. paNa paNa ratADIe mijA bAra thI taDe. hevara kI na." (ThAkara, + kacchamAM keTalAka vaNike Aja paNa taravArIAnI oLakhathI oLakhAya che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va8 ghaDIo paNa maLaze, ane kero paNa maLaze, paNa ratADIAmAMthI huM bahAra thAuM tyAre. hamaNuM kaI nahi.) paTele nIDaratAthI uttara ApatAM jaNAvyuM. ratADIe mijA bAra kaDhaghala tAM hANe miDe marIvyA paTela !" (ratADIAmAMthI bahAra kADhanArA te have badhA marI gayA paTela !). ThAkare mUchane vaLa detAM akaDAIthI jaNAvyuM. marIvyA hudhA, se paNa koMka jIrA thIMdhA, Thakkara ! ane AMI paNa jAdha rAkhana, je tenI AMvArI hI gaDhaDI chaNAya ne te meM hara halAchamAM,ta ja AMuM vANiyuM saco." (marI gayA haze, te paNa kaIka divasa jIvatA thaze ThAkAra ! ane tame paNa yAda rAkhaje, ke tyAre tamArI A gaDhaDI paDAvIne temAM haLa calAvuM, to ja huM vANiyo sAce.) korazI paTele AMkha lAla karIne javAba Ape. meM ja laDu po me jA. bhAkI chudhA tAM hANe masANameM karazI zA!" meMnA lADu khAo nA. bAkI che te have smazAnamAM kerazI zAha !) ThAkare paTelanI vAta mazkarImAM uDAvI detAM kahyuM. masANameM tAM pANa miDe chuTadhAsa dharabAra ! hI tAM are kyuM gAlyuM aI; jarA dUdha sI; ta DisaMdhAsIM." (smazAnamAM te ApaNe badhA chUTazuM, darabAra ! A te chatAnI vAta che. jIvatA haizuM te joIzuM.) paTele pitA nI mULa vAtane pANI ApatAM kahyuM. ta ochA mAM utarajA paTela!" (arthAta tyAre ochA na utaraje paTela!) ThAkare jatAM jatAM gussAmAM jaNAvyuM. "ochA tAM AMI utaryA hudhA, teDA asIM utaraMdhAsI" Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANiyAne (ochA to tame utaryA hazo, tevA ame utarazuM.) pAchA pharelA ThAkora para kerazI paTele pharIthI zabda-bANane ghA karyo. kerazI paTela pitAnI eka aTala eMTanI khAtara phanA thaI javA suddhAM taiyAra hato, paraMtu hAlamAM to te baMdhIvAna hAlatamAM hevAthI, sarva prakAre lAlAja hato. Abhane thaMbha bharAve, evA kArazI zAhane Aje ratADIA-darabAranI pakaDamAMthI choDAve evo kAI na hate. te divasathI kerazI paTela para sakhta jAptA ane khaDo pahere cAlu thaI gaye. khAvuM, pIvuM, UThavuM, besavuM-badhuM eka ja koTaDImAM mAtra jayAre jaMgala javuM hoya tyAre ja gAma bahAra jAya, ane te paNa hAthe bAMdheluM doraDuM pakaDIne baMne bAjue cAlatA be paheregInA paherA heThaLa. Ama ne Ama keTaloka vadhu samaya vyatIta thaI gayo. na te kerazI paTela tene korI pAMca hajAra Ape ke na te ratADIone paNa tene mukta kare. na A name, na e name. eka divasa saMdhyA samaye kerazI paTelane dizAe javAnI khaNasa thatAM cokIdAre tene gAma bahAra laI gayA. eka vokaLAnI taDa nIce kariza paTela kaLazIe beThe. deraDAne eka cheDe tene hAthe bAMdhelo che, ane bIje cheDo pitAnA hAthamAM pakaDIne cekIdAre eka bhekhaDa para vAta karatA beThA che. karazI paTela barAbara samaya sAdhIne ja bahAra nIkaLyo hato. saMdhyA samayanI suMdara takane suMdara upayoga karI levAnuM Aja eNe prathamathI ja nakkI karI lIdhuM hatuM. eka hAthe bAMdheluM deraDuM bIjA hAthe choDIne, te teNe pAse Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 . ~~ ~ ~ ~ ubhelA eka AkaDAnI DALImAM bAMdhI dIdhuM, ane tarata te vokaLAnI nIce nIce thaIne cAlAkIthI chaTakI gaye. bhujanuM nizAna bAMdhIne, te tarapha te utAvaLe utAvaLe ADe mAge upaDI cUkayo. cekIdAre te saMkhyAnI ramaNIya zAtimAM vAtAnA taDAkA mAravAmAM talIna banyA hatA-pitA potAnA bApa-dAdAnI bahAdurInAM baNagAM pheMkavAmAM e lake evA te mazagUla banI beThA hatA ke keTalo vakhata pasAra thaI gaye, tenuM temane leza mAtra bhAna rahyuM nahi. baMdIvAnanA hAtha majabUta deraDAvaDe jakaDAelA heIne temane haiDe nirAMta hatI. vaLI game tema te paNa kedI eka vANIo hevAthI, ane samaya saMdhyAno hevAthI kedInA saMbaMdhamAM kaMI khAsa kALajI karavApaNuM paNa temanA manamAM na hatuM. dAdA-paradAdAnA divasonI vAtane mahAmuzkelIe aMta . AvatAM temane mAlama paDayuM, ke samaya te ghaNe vyatIta thaI gaye che, haju kedI kema UDyo nahi hoya, evI zaMkA AvatAM temaNe pitAnA hAthamAMnI deraDI kheMcI joI to te barAbara bAMdhelI ja heya ema jaNAyuM, paraMtu e deraDI baMdIvAnane badale eka AkaDAnA thaDamAM bAMdhelI che, evI e lokone kyAMthI khabara? vaLI pate aphINanA aThaMga baMdhAvyuM hovAthI kerazI paTelane kaLazIe esatAM vadhu vakhata lAge, to tethI temane kaMI navAI lAge ema na hatuM. te paNa hAthamAMnI doraDI pharIthI kheMcIne, kedIne have tarata UThavA temaNe tAkIda karI. vaLa jarA vadhAre vakhata vATa joI, paraMtu kedI te hajue Uyo nahi. paTelane hAjara samajI temaNe tene eka vAra pharIthI jarA vadhu AkarI vANIthI dhamakAvavA mAMDyo. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANiyAnA paTela tA hamaNAM AkaDeA hateA. ane AvI dhamakIothI e AkaDA paTela DarI jAya evu paNu enDru ja hatuM ! e 'r bhalA marI raye| Aya karI ? " ( bhalA, marI gayA che. ke zuM ? ) ceAkIdAreAnI zakAnI zarUAta thavA mAMDI sUryadeva DUbatA hatA tyAre A lA ahIM AvelA, paraMtu have te| samasta vizva aMdhakAre vITaLAI vaLelu` chatAM kArazI paTela tA kaLazAethI na UThyo te na ja UThyo. have temanI dhIraja khUTavA mAMDI. paTelane gALeA bhAMDatA te vAkaLAnA taDa para cAlI AvyA, paraMtu tyAM te temanI anahada ajAyabI ane bheAMThapa vacce kArazIM paTelane badale nIkaLye AkaDA paTela. AkaDAnI DALImAM AMdhelI dArI joine kArazI paTelanI karAmata te kaLI gayA. temanA peTamAM ekAeka phALa paDI. kArazIM paTelane zeAdhavA mATe temaNe AjubAjunA pradezamAM nirarthIka DhoDAdoDa karI mUkI paraMtu temAM temane taddana niSphaLatA prApta thatAM, nirAza thai tharatharate pagale gAmamAM AvyA, ane sadhaLI hakIkata jAhera karI dIdhI. A ati bhayaMkara ane bhaDakAvanArA vamAna zravaNu karatAM, ThAkArane tA Abha phATI paDavA jevu" thayu.. kRSNa pakSanI rAta hatI. cAre tarapha pragADha aMdhakAra chavAi rahyA~ hatA. kArazI paTela chUTe, ane khAMDA karelA sApa chUTe, e khate tene mana sarakhuM hatuM. mahA muzIbate hAthamAM AveleA zikAra salAmata chaTakI gaelA haiAvAthI ratADIAnA darabAra gussAthI rAtAcALa banI gayA hatA. tarata ja kAzI paTelane pAtALamAMthI paNa pakaDI pADavAnA jahAMgIra hukame nIkaLI cUkayA. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - aMdhArI rAte moTI moTI mazAla saLagAvIne pagIo, sipAIo ane ghoDesvAroe cAre tarapha zodhAzodha karI mUkI. paraMtu "zenAranI se vATa ane nahAsanAranI eka.' e sUtrAnusAra kArazI paTela kaI rIte hAtha AvyuM nahi. cAlAka paTela saunI AMkho AMjIne gheLI dharAra chaTakI gayo hato. eNe rasto paNa ADe ane jAgaDa lIdhela hovAthI, pagIoe aneka vADaka nAkhatAM chatAM paTelane paga na nIkaLe te na ja nIkaLyo. cora hAthamAM AvavAne badale saLagatI mazAlo ja saunA hAthamAM rahI gaI. madharAta pachI badhA vIle moDhe pAchA pharyA. jherI nAma je . kerazI paTela have koNa jANe zuM karaze? tenI dhAstI darabAranuM haiyuM ghaDI ghaDI dhaDakAvavA lAgI. vikrama saMvata 184nI sAla hatI. mahArAva zrI rAyadhaNajI bIjA bhujanagaranI rAjagAdI para birAjamAna hatA. dUra dUrathI AvatA bAra bhAIyA rAjamAM ane avyavasthAnAM pagalAM sApha sApha saMbhaLAI rahyAM hatAM. sArAe dezamAM AMdhI ane arAjaktA prasaravAnI zarUAta thavA mAMDI hatI. mahArAva zrI rAyadhaNajI savAramAM kacerI bharIne beThA che. tephAne caDelA arAjakatAnA mahAsAgaramAM DolamaDala ane Dabaka DAImAM thatA kacchanA tuMbaDAne thALe pADavA mATe kaMI kaMI carcAo cAlI rahelI hatI. eTalAmAM AkhI kacerInI najara dUrathI AvatI eka vilakSaNa vyakti para ceTI. dekhAva, saune ajAyabImAM gara aTakI paDelA pagane pharI cAlu karavA pagI leke gAu babbe gAumAM cAre bAju pagane jovA mATe pharI vaLe te. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANiyAne kAva karI devA mATe pUrato hato. AvanAra vyaktinA marataka para eka sagaDI mUkelI hatI. sagaDImAM tela ane kapAsIA saLagAvIne eka meTo bhaDako karavAmAM Avyo hato. AgaMtuka vyakti vadhu ne vadhu najadIka AvatI jatI hatI. saunI daSTie ekITase enA para mITa mAMDI hatI. prabhAtanA paheramAM dhoLA divase mAthA para baLatI sagaDI laI AvanAro A mAthA pharela mANasa anya ke nahi paraMtu ratADI darabArane hamaNuM ja ramADI Avelo korazI paTela pite hato. kArazI paTela samAna DahApaNanA darIAvane AvA AcAre Avate joIne, rAozrI rAyadhaNajI pote paNa ati vismaya pAmyA. paMcamAM puchAya evo eka bAhoza mANasa Avo eka vicitra veza kADhI Ave ene artha che? AkhI kacerI kArazI paTelane joIne jANe jaDa banI gaI-vaMbhI gaI. koI kahe, ke paTela luMTAI gayA lAge che, ane kaI kahe, ke paTela gAMDo banI gaye jaNAya che. vaLI koIe kahyuM ke e to DAhyAone paNa gAMDA banAvI mUke evo DahApaNane bhaMDAra che. Ama sau koI vagara pUchaje potapotAnA abhiprAya vyakta karavA lAgyA. have ke raMga nIkaLe che te jovAne AkhI kacerI Atura banI beThI. "paTela ! hA varI kara pAkhaMDha kayAM?" (paTela A vaLI zA pAkhaMDa karyA?) rAvazrI rAyadhaNIe korazI paTelane ati vicitra veza nihALIne sahasA prazna karyo. bAvA ! A je rAjameM aMdhAro Aya se sAo to karI." (bAvA ! tamArA rAjamAM aMdhAruM che te ajavALuM karuM chuM.) karazI paTele kaLApUrvaka mArmika uttara Apyo. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa eDa Aya kare, se co tAM kharA." (paNa evuM che zuM, te kahe to kharA.) be kIM na annadAtA ! hikaDI gAla puchaNI Aya." (bIjuM kaMI nahi annadAtA, eka vAta pUchavI che.) pucho, kure gAla puche che?" (pUcho zI vAta pUche che?) gAla chatarI, je kaccha AMje ghare Aya ka ratADIe vAre je?"(vAta eTalI ke kaccha tamAra ghera che ke ratADIvALAne ?) paNa tejo kure Aya kAkA, kucha tAM kharA ?" (paNa tenuM zuM che kAkA, kahe to kharA !). kAraza paTele have pahelethI chelle sudhI tamAma hakIkata rAozrI pAse rajU karI. vizeSamAM umeryuM ke "jyAM sudhI ratADIne gaDha. pADIne temAM haLa calAvuM nahi, tyAM sudhI anna agrAhya che." kArazI paTelanI kaSTa-kathA sAMbhaLatAM rA' rAyadhaNano krodhAgni ekadama bhabhUkI UThyo. jera ane julmanI vyApaka sattA kacchamAM sarvatra phelAtI ane jAmatI jatI joIne, rA' rAyadhaNanuM hadaya akaLAI UThayuM. paTelanI pratijJAne paripUrNa karavA tathA kaccha . para aMdhAdhuMdhInI AvatI AMdhIne aTakAvI devA kaTibaddha banelA rAozrI rAyadhaNajIe jAte eka moTA sainya sAthe ratADIA para caDI javA taiyArI karavA mAMDI. - bhujathI chUTIne pahelI ja coTe lazkara berAjA gAme AvI pahoMcyuM. berAjAthI sArA bhemIone sAthe levAmAM AvyA ane bIje divase pheja pharI upaDI cUkI. ratADIAnA killA para tAsIra * dArU-gaLAthI karelA sakhta humale. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya vANiyAne calAvavA mATe sAthe lIdhelI jabarajaJa tApe ja jANe! Adi vizALa lazkarI saraMjAma sAthe bhujanA bhaDavIra saradArAnA jaMgI kAlA ratADIAne raste cAlavA lAgyA. ratADIAnA pAdare rA' rAyadhaNanA ravIrAe paDAva karyAM. * raNabhUminA raDakA dhanadhAra medha-garjanA sameA gaDagaDI rahyo. eka A killA nIce suraMgA DhAkAvA lAgI. bIjI tarapha tApAnA gulamadArAe tApAnA meAracA killA para geAThavavA mAMDyA. kAna para jAmagarI paDatAM ja tAA dhaDAdhaDa phUTavA mAMDI. dharaNIne dhrujAvI mUke evA guDuDuDu karatA bhayaMkara nivaDe vAtAvaraNa gherAi gayuM. dArU-gALAnA dhUmADAnA adhAra adhakAra cAre tarapha chavAi gayA. " pahADAM pachADe, ariyAM uDADe, gaDhAM mhAta gArDa, mahAjoravALI-mahAjoravALI, AvI dhIMgI tApAnA dhaNATathI jamIna kaMpavA lAgI. ratADIAnA killA dhrujavA vAgyA. ghera ghera bhaya ane gabharATanuM vAtAvaraNu pharI vaLyuM. leAkeA jAnamAlanA rakSaNu mATe kaMika rastA kADhavA ratADIA-darabArane vinavavA lAgyA. darabAra muMjhAi paDyA. X X X bhujathI rAmezrInA sainya sAthe vArU cAraNu nAme eka prakhyAta kavi AvelA hatA. raNabhUmimAM raNavIrA para zaunAM pANI kADhavA mATe hamezAM lazkara sAthe AvA tejasvI JAnInA kaviene rAkhavAmAM AvatA. kavi samarabhUmimAM khAsa agatyanA bhAga bhajavatA. yuddhamAM jhajhumatA naravIre para navuM pANI caDAvavAnI A leAkeAnI zakti ajaba hatI. emanA eka zabda zonAM esarI gaelAM pUrane pAchAM ANI zakatA. emanI eka kavitA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAkhonA lazkaramAM navuM jIvana reDI zakatI. A kAraNathI e samaye raNasaMgrAmamAM kavionI agatya anivArya hatI. vArU bAroTa eka vikhyAta kAvyakAra hatA. eTaluM ja nahi paNa rAjakAraNanA bheda paNa sArI rIte samajI zake evI enAmAM DahApaNabharelI buddhi hatI. te zarIra paNa hato, ane suleha-zAtino cAhaka paNa hato. eka najIvA kAraNane mATe AkhuM gAma AvI rIte tArAja ane pAyamAla banI jAya, e vAta enA manamAM kAMTAnI peThe khUMcatI hatI-khaTakatI hatI. eNe pitAnI manabhAvanA yuktipUrvaka rAozrI samakSa rajU karI. vArU bAroTanI vApha-chaTApUrNa vANIe rAozrInA hadayane dhAni para zItala jala samAna asara karI. ekanA kAraNe aneka nirdoSone ghANa nIkaLI jAya, e pADAne vAMke pakhAlIne DAma devA jevuM ja thatuM hatuM. A vastu eNe rAozrI rAyadhaNajInA aMtara para ThIka karIne ThasAvI dIdhI. ATalI saphaLatA prApta karyA pachI, vArU bAroTe eka navI pejanA ghaDI. rAozrInI rajA laine viSTinI vAtacIta calAvavA mATe te ratADI ThAkora pAse pahoMcI che, ane 'vA tevI puMTha de" tene samajAvyuM. ThAkaranA manamAM paNa aneka vicAro ane gabharAmaNanI ghaTamALa cAlatI hatI baLiyA sAthe bAtha bhIDavAmAM salAmatI nathI, e vAta have ThAkaeNra sAhebane vahelI ja samajAI gaI hatI. kayAM samasta kaccha-dharaNane dhaNu, ane kayAM eka nAnakaDe jAgIradAra ! vArU bAreTa pitAnI apUrva buddhi-cAturI ane kAryadakSatAthI suleha sAcavavAmAM saphaLa thayA. ratADIA darabAre tenI sarva zarato svIkArI lIdhI ane pitAnA Aptava sAthe, te darabArI chAvaNI tarapha cAlavA lAge. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANiyAne ratADIA-ThAkora cAlI-calAvIne Ave che, e sAMbhaLIne rAozrInI prasannatAne pAra rahyo nahi. gAma para gherAI raheluM bhayaMkara vAdaLa utarI jAya che, e jANuM saune AnaMda ayo. A samaye eka vicitra ghaTanA banI. ratADIAnA gaDhanI bacharI para eka juvAna khavAsa beThelo hate. viSTinI cAlatI vAtacItathI te sadaMtara ajJAna hate. killAnI bacharI uparathI darabArI lazkara para ekAda baMdUka pheDavAnI tene umeda thai AvI. pitAnA aMtaramAM ekAeka jAgI UThelI A abhilASane teNe te ja vakhate amalamAM mUkI. eka meTI baMdUkane teNe ThIka karIne ThAMsI lIdhI. aMdara gaLI bharI, teNe te darabArI chAvaNI tarapha tAkI ane tarata ja dAgI lIdhI. khavAse gaDha parathI cheDelI baMdUkanI goLI sananana karatI TI, ane darabArI lazkaranA bAburAma nAmanA eka jamAdArane vIMdhIne cAlI gaI. jamAdAranA prANa te ja ghaDIe paravArI gayA. AkhA lazkaramAM bhayaMkara khaLabhaLATa macI rahyo. sau koI pitapotAnA hathiyAra saMbhALavA lAgyA. bAburAma jamAdArane bhatrIje je e ja lazkaramAM hatuM, tenA manamAM evo vahema ThasAI gayuM ke A kAvatarAne racanAra anya koI nahi paNa bAroTa ja che. A mANase e vAta tarata ja rAozrI pAse rajU karI. #killAnI divAlamAM aMtare aMtare AvelA goLa AkAranA gherAvAvALA kaThA kahevAya ane cerasa AkAranI bacharI kahevAya. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhu 95 vizvAsaghAtI vArU cAraNane pahelI ja take ThAra karavAnI teNe rAe zro pAse AjJA mAgI. rAmezrI rAyadhaNajI kAi paNa niyaM karavAmAM ane tene pheravI nAkhavAmAM atyaMta utAvaLA hatA. vArU cAraNanI vaphAdArI viSe emanA manamAM paNu vahema paDyo. AvA evaphA mANasAne duniyAnA paTa parathI dUra karI nAkhavAne tarata ja temaNe nizcaya AMdhI lIdhA. vArU cAraNane ThAra karavAnI paravAnagI maLI gai. susavATa karatI gALI chUTI, ane bekhabara vArU bAroTanuM kapALa vIMdhIne tenI ArapAra nIkaLI gai. nirdoSa sarasvato--putra dhaba detA jamIna para DhaLI paDyo. vAr bAroTa eka kharekharA rAjabhakta ane zIghra kavi hatA, paDatAM paDatAM tenA aMtaramAMthI eka amUlya udgAra bahAra pADyo:-- duhA kaTaka keA kAche zreNI, ratADIe te ; saraga sidhAyA vAnarA, vAk rAma hathA. bhAvArtha-kacchAdhipatie ratADIA gAma para lazkarI caDAi karI, ane rAozrI rUpa rAmanA hAthe vArU rUpa vAlI vAnara svarge sIdhAvyeA. vArU khAreTanI rAjabhakti ane vaphAdArI keTalI nimA~La hatI, te jANI levAne A eka ja duhai! basa che. vAlI vAnara je rIte rAmacaMdrajInA pavitra hane svargavAsI thayA, te ja upamA peAtAnA mRtyu mATe joDIne, svAmi-bhaktinI eNe parAkASThA batAvI. vArU khAroTa tadna nirdoSa hatA, e vAtanI jyAre rAzrIne Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va gayAmA jANa thai tyAre temane paNa anahada aksesa thaye|. eka megunAha cAraNu-putrane kaSTa paNa pUchyA-gALyA vinA eka ja jhukrame ThAra karAvI nAkhavAnI peAtAnI utAvaLI buddhi mATe emane pAchaLathI atizaya kheda thayA. utAvaLe karelAM kAryonA hamezAM nirAMte asAsa karavAnA rahe che. vArU AzaTano AvA duHkhakAraka ane akALa avasAna pachI paNa suleha tA thavAnI ja hatI ane te thaI. ratADIAdarabAre rAozrInI tamAma zaratA svIkArI lIdhI. kArazI paTelanI bhISaNa pratijJA paNa pUrNa thaI. vArU khAreTanI dIdha dRSTi ane kunehathI ratADIA gAma tApane gALe uDI jatuM aTakI gayuM. tehamada aneluM darabArI lazkara vijaya-dhvaja sAthe pAchuM ". kacchamAM kUdake ne bhUraae kUdatI AvatI arAjakatAne eka zikasta ApIne, rAozrInuM hRdaya ghaDIbhara Atma-sa MtASa anubhavI rahyuM, paraMtu kacchamAM eka bhayaMkara AMdhI ane aMdha dhInAM tarata ja paDavAnAM pagalAM kudarate maMjura karelAM hatA. ane kudaratanA abAdhita kAyadAne aTakAvavAnAM pAmara mAnavanAM zAM gajA ? Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarakArI sarApha mi. mahetA! tame kone muMbaI sAthe paisA mokalavA maMgAvavA mATe kAThiyAvADamAM benkanI sagavaDa che ke?" phakta eka ja saikA pahelAMnI savAre mANekavADAnA pAdaramAM taMbuothI kAmacalAu baMdhAela navA ja sarakArI kempanA rAjazAhI taMbumAM ArAma-khurazI para paDela kepTana bAnele cIrUTa pItAM pItAM pAse beThela gAyakavADI mukIdAra mAvajI mahetAne prazna karyo. . benkanuM zuM kAma che?" mAvajI. mahetAe vAtane hetu jANavA sAme prazna karyo. " benka te bIjA zuM kAmamAM Ave ? eTalI ye khabara nathI mi. mahetA ? paNa hA...samajyo. tamArA kAThiyAvAne deDhaso varSe nAmadAra kaMpanI sarakArane hajI hamaNAM ja lAbha maLe che, eTale duniyA sAthenA vepAra-vahevAranI tamArA khUNe paDelA mulakane kayAMthI khabara heya? juo, kAThiyAvADanI muhakagIrI ane joratalabInI ugharAta thaI rahevA AvI che. sarakAranA hakkanI jame rakama muMbaI sarakArane mokalavI joIe, tethI ja pUchuM chuM ke AvaDI moTI rakamano ceka lakhI zake tevI kAThiyAvADamAM kayAMye saddhara benDanI 7 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 98 sarakArI zAkhA ophisa che ke?" sarakArI gauravanI chApa pADanAruM vivaraNa karatAM sAhebe punaH e ja prazna karyo. samajyo mi. bArnela! kahe ne ke kAThiyAvADanI muzkagIrI ane joratalabIne aMge ekaThA thayelA kaMpanI sarakAranA varADanA paisA muMbaI ophise jame karAvavA mokalavA che. paNa temAM benkanuM zuM kAma che? sAheba, amArA kAThiyAvADamAM nANAMnI bharajara mATe gAmogAma sarAphanI peDhIo che. teo muMbaI ke kalakattA tame jyAMnI bhAge tyAMnI game teTalI rakamanI huMDI lakhI zake che, ke je huMDInAM nANuM turtaja cukAvI devAya che. evI dareka sthaLe benka ane cekanI sarAphI sagavaDavALA kAThiyAvADane pArakI benkanI zuM paDI hoya?" mAvajI mahetAe khulAso karyo. A..hA...hA..mi. mahetA! huM tamArI sarAphI samajo, paNa kaMpanI sarakArane traNa lAkha rUpIyAnI rakama mekalavAnI che te tamArA dhyAnamAM che ke?" kepane haDInA AMkanI gaMbhIratA tarapha dhyAna kheMcyuM. "kema khabara na hoya sAheba! kAle ApaNe kAThiyAvADanI mukagIrIne hisAbu karyo che, eTale kaMpanI sarakAranA varADanI raka. manI te khabara hoya ja ne?" ThIka. tyAre e sarApha keNa che?" "sAheba Apane kahyuM nahi ke AvA sarAphe gAmegAma che, ke je pratidina hajAro balake lAkhanI huMDIonI le-de kare che. Apane te traNa lAkhanI huMDI joIe temAM dara pUchavAnI zuM jarUra che? A juone mANekavADAnI hadane cheDe bagasarA rahyuM tyAM paNa ATalI uMDI lakhanArA che." Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarApha "zuM bagasarAmAM? vALAnuM bagasarA bAjumAM che te ? kANa che e sarApha? cIThThI lakhIne atyAre ja teDAvo joIe." - " hA sAheba, e ja kAThInuM bagasarA ! tyAM amarazI zeTha, -bhA zeTha vagere ghaNuM sArA che. lyo cIThThI lakhIne belAvuM. hamaNAM ja Avaze.' - mAvajI mahetAe vAtane upADI letAM cIThThI dvArA zeTha amarazI dhanajIne TUMkamAM khabara ApyA ke "bArnela sAheba tamane yAda kare che to mokalAvela sagarAma sAthe jarUra AvI jaze." A sarakArI sagarAma sAthe eka svArane paNa bagasare ravAnA karyo. saM. 1876 mAM kaMpanI sarakAre kAThiyAvADamAM pagapesAre karyo. vyApAra, hunnara ane khetIvADInI AbAdIthI kAThiyAvADa ubharAI jatuM hatuM. juvAra, bAjaro ane aDadane pauSTika pAka pAMcathI bAra rUpiyA sudhI kaLazInA bhAve pUre paData. vacce varasAdanI kheMcamAM muMjhAvuM na paDe mATe gAmegAma jAranI khANa ane koThArIyAM bharAtAM nAnA-moTAM gAmanAM dareka ghare dujhaNanA khADu hevAthI ghI-dUdhanI barakta hatI. zeraDInA vAta ke kapAsa loDhAvAnuM ATha mAsa sudhI cAlatuM. harIyALI jamIna, madabharI nadIonA suramya chalachala nAde, ane nhAnAmaheTA DuMgaranI hAramALAthI sohAtI A bhUmine saurASTranuM bi4 maLeluM. ane A naisargika bheTa uparAMta kAThiyAvADa hunnara-udyoganuM paNu mathaka hatuM. pharate samudra hovAthI dezaparadeza sAthe vyApAra cAlato, jAmanagaranA samudra kinAre metI nIpajatAM, vividha dhAtuenA bhaMDArayukta pahADomAM gerU, abarakha ane plAsTara oNpha Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 perIsanI spardhA karatI cIkaNI mATInA bhaMDAra uchaLatA, AvaLa, sAraMgI, IMgorIyAnI patharAela kAMTAne aMge raMgATa ane bAMdhaNInA kAme meTA jaththAmAM thatAM. vaNATa mATe seMkaDe zALe cAlatI ane tene jarUrI sutara kAThiyAvADanI ja bahene pUruM pADatI. ane A samRddhazALI bhUmi tIrthasthAna heI anekavidha yAtrike-pravAsIo kAThiyAvADanA pradezamAM AvatA. kAThiyAvADanA sAhasika vyApArIone jAvA vagere dUranA TApuomAM, ane kaccha, gujarAta ke vANijyanA vikasita kSetramAM pagapesAro hato ane vyApArI chApa eTalI saddhara hatI ke game tyAM kuMkAvAvane kaTakA ke dharAno havAle' calaNa neTanI jema vaTAvI zakAta. - rAjakIya vahIvaTamAM vacagALAne bahoLA pradeza kAThI darabAronA hAthamAM hatuM ane AsapAsa rAjaputa rAjyo patharAyAM hatAM. A pradezanI baheLI rAjasattAnI athaDAmaNIno lAbha laIne gujarAtanA prabaLa rAjya dakhala karatAM ane khasI jatA. pATaNanA rAjaputa nareze eka vakhata soraThamAM sattA pAtharI gayA, te pachI mugala, marAThA ane pezvAe pagapesAra karI gAyakavADane garAsa seMco. ghaNAM rAjyothI gherAela dharatIne sAcavavA ane mukagIrI ugharAvavA gAyakavADe amarelImAM thANuM nAkheluM ane joratalabI ugharAvavAnuM dezAIne sepeluM; paraMtu tema karatAM lAva-lazkara ane dezAI dasturImAM Avaka taNAI jatI, tethI ijAro Apavo zarU karyo, ne chevaTe amarelInA mAvajI mahetAne pAMca mahAlanI mudakagIrI sapAela. daramiyAna kaMpanI sarakAranI gujarAtamAM jamAvaTa thavA lAgI, ane gAyakavADa sarakAra sAthenI saMdhImAM maThiyAvADane meTe bhAga lazkarI kharcanA badalAmAM maLe ane Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azapha. dhIme dhIme kAThiyAvADanI pasakazI amuka badalAthI ugharAvavAne kaMpanI sarakAravatI vaDodarAnA resIDenTa karnala vakare nakkI karIne anukrame gAyakavADanA mukagIrI ane jUnAgaDhanI joratalabInA hakko saMbhALavA kaMpanI sarakAre amarelI ane junAgaDha vacce mANekavADamAM kAmacalAu kempa Ubhe karyo ane kAThiyAvADa pahelA piliTikala ejanTa tarIke kepTana bArnelane meka hato. gAyakavADa sarakAranA mulkI adhikArI mAvajI mahetAne kempa paNa tyAM rAkhavAmAM Avyo hato. bagasarA e mANekavADA najIkanuM vALAkAThIonI rAjadhAnInuM gAma che. jyAM seMkaDe zALA upara cAlatuM vaNATakAma tathA raMgATakAma sArAye soraThanuM zarIra DhAMkatuM. gAyakavADa ke junAgaDhanI navAbI sattA sAme aDaga rahelA vALAkAThIonI tyAM ANuM hatI. bhAlAnI aNIe dharatI dhrujAve tevA e kadAvara kAThIonA garAsa jetapura, bagasarA ane cIttaLa vagere chUTAchavAyA mahAlamAM - cuMthAI javAthI temanuM sArAe saurASTra upara sAmrAjya sthApI zakAyuM na hatuM, chatAM kAThInA nAme ghaNuM kaMpI UThatA. A uparathI ja kaMpanI sarakAre potAne kempa kAThiyAvADamAM gAyakavADa, navAba ane kAThI darabAranI jAmelI traNa sattAne tarabheTe rAkhavAne mANekavADA pasaMda kareluM. kaMpanI sarakAranuM lazkara paNa tyAM ja rAkheluM ane merabI * pAsenA paiDuM gAme kAThiyAvADanA nAnA moTA rAjyo sAthe karela karAra pramANe gAyakavADanI pasakazI ane junAgaDhanI joratalabI pahelA varSanI bhegI thaI hatI. A vakhate kAThiyAvADamAM tAra-TapAla na hatAM tyAM relavenI to kalpanA ja kayAMthI hoya ? Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sarakArI nANu pheravatA ane vyApArIe pitAne vahIvaTa khepIyAthI karatA, ghoDA ane kAvaDathI piTho ke gADA-gaDerAthI mAla lAvatA. A sthitimAM kaMpanI sarakAranI ekaThI thaelI bharaNAnI rakama tene muMbaInA gavarnarane mokalavAne be ja mArga hatAH kAM te puSkaLa cokI paherA vacce rokaDanA gADA bharIne amadAvAda pahecADIne tyAMthI relve raste muMbai mokalAya agara to lAMbA kharca ane jokhamathI bacavA hUMDI lakhAvavI. A bemAM muMbaInI huMDI lakhAvavI anukULa hoI mAvajI mahetAnI salAha mAgavAmAM AvI hatI, ane e salAhanA pariNAme bagasarethI amarazI zeThane teDAvyA. X bagasarAnA daravAjAmAM kaMpanI sarakArane svAra sagarAma sAthe. paheco. A jotAM koI darabArane sAhebe teDAvyA haze ema kalpanA cAlI, teTalAmAM svAra devacaMda jeThAnI peDhI pAse jaI Ubho ane amarazI zeThane cIThThI ApI. bagasarAmAM cAlatI devacaMda jeThAnI peDhInA amarazI zeTha mukhya vahIvaTa calAvanAra mAleka hatA. devacaMda jeThAnI peDhI eTale sAMja sudhImAM hajAronI uthalapAthala karanAra jAnI sarakhI benka-pharaka mAtra eTalo ja ke tyAM khurazI-Tebala ke ilekaTrIka paMkhAnA bhabhakAne sthAne sAdA gAdI-takIyA hatA, benkanA menejaranI jema cembaramAM, besI vIjhITIMga kArDathI vAta karavAne badale amarazI zeTha, eka kuDatAbhara savAramAM dukAnane eTale prAtaHkALe dAtaNa karavA besatA, bharAvadAra sADAcAra haththu pahADI zarIra, prabhAvika mUcho ane bulaMda avAje AvatA-jatAnA khabara aMtara pUchatA amarazI zeTha eTale dAtaNa karatAM hoya tyAre koI mahAna sattAdhArI ke nAnosUno rAjavI, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sApha 103 joi haze. tenI peDhIe haMmeza se-pacAsa vachIyAto paDyA ja heya. koi kApaDa kharIdavA te kei anAja kapAsa vecavA Avela heya, koI nANune vaLa utAravA to koI jame mUkavA beThA heya. AvanAra zeThanI gAdInA cheDe kAgaLa, patro ke huDInA kaTakA bharAvI jAya, zeTha dAtaNa karatA hoya, tene putra DA, kheDA, hIre ke kapura je hAjara hoya te akeka kAgaLa ukheLIne vAta kare, te kAga. nAmAMthI huMDIo nIkaLatI jAya te metAne Ape, kharIda ke varadhInA kAma mATe mANasane bhalAmaNa kare. amarazI zeTha dukAnanA oTale cAkaLA upara beThA hatA tyAM kaMpanI sarakAranA svAre AvIne cIThThI ApI. - mahAlakArI mAvajI mahetAno dIkaro haMsarAja bagasare amarazI zeThane tyAM varAvelo. tethI amarazI zeTha mahetAnI mutsaddIgIrIthI vAkepha hatA. teNe mahetAnI cIThThI jotAM sAheba sAthe kaMi vyApArI vAtacIta haze tevuM anumAna karI lIdhuM, ane "hamaNAM ja AvuM chu." ema kahI mANasane pitAnI gADI jevA mokalyA.. zeTha sAheba! Apake lIye sAhebane sagarAma bhejA hai" svAre vAhananI sagavaDa mATe zeThajInuM dhyAna kheMcyuM. paraMtu zeThanuM zarIra eTaluM rUSTapuSTa hatuM ke Avela sagarAmamAM caDhavAnI pagathI tenuM vajana jhIlI zake nahi ane pesavAnI bArI tenA mATe sAMkaDI paDe, tethI ja pitA mATe zeThe anukuLa gADI karAvI hatI, te joDAvavA varadI ApIne tenA moTA putra DAyAbhAI sAthe dukAnanA kAryanI bhalAmaNamAM guMthAyA. jotajotAmAM gADI AvI ane zeTha temAM besI ravAnA thayA. baporanA jamI paravArIne karnala bArnela tathA mAvajI mahetA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104. sarakArI vAte beThA hatA. amarazI zeThane AvavAne vakhata thavAthI mAvajI mahetA vacce vacce bagasarAne keDe najara phekatA hatA tevAmAM dUrathI dhULa UDatI joI. sagarAma AvI pahoMcyA. te khAlI jeI kAle pUchyuM: "kema mi. mahetA! tamArA sarApha gabharAI gayA ke zuM?" mAvajI mahetA jANatA hatA ke amarazI zeTha mATe sagarAma nakAme ha; chatAM mobhA khAtara javA dIdhela, tethI sagarAma khAlI je nirAza na thatAM khulAse karyo ke; "teo pitAnI gADImAM AvavA ja joIe, evuM kayuM moTuM kAma hatuM ke gabharAI jAya?" hajI te vAta cAle che tevAmAM svAre AvIne amarazI zeThanA AvavAnI varadhI ApI. mAvajI mahetAe sAme jaI zeThane AvakAra didhe. karnale UThIne amarazI zeThane "acche che ke?' kahIne khuzI khabara pUchayA ne zeThanuM bharAvadAra prabaLa zarIra joI AzcaryathI bolI UThayAH "oha, zeTha baDA AdamI hai!" amarazI zeThane besavA mATe anukULa paDe tevI khurasI sAhe banA taMbumAM na hatI tethI zeThanI beThaka mATe teo vicAra karatA hatA tyAM te mAvajI mahetAe samayasUcakatA vAparI sAhebanA Tebala uparanA kAgaLo dUra mukAvI zeThanI beThakanI tenA upara vyavasthA karI lIdhI. ATalI badhI takalIphanI zuM jarUra che?" amarazI zeThe Tebala upara beThaka letAM viveka karyo, ane teDAnuM kAraNa jANavA pUchayuM: " kahe mahetA ! mArA lAyaka zuM hukama che?" zeTha! amAre muMbaI traNa lAkha rUpiyA mokalavA che. tame huDI lakhI zakaze?" sAhebe ja vAta rajU karI. traNa lAkha rUpiyAmAM zuM moTI vAta che? amAro te che Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sApha 105 rahyo tethI kema na kahevAya ? khuzIthI jeTalI joIe teTalI rakamanI huMDI lakhI dezuM." "amAre eka ja kaTake joIe chIe samajyA ke ?" "hA sAheba hA, traNa lAkhanA te vaLI keTalA kaTa hAya! ame paNa eTaluM to samajIe chIe." - "huDInAM nANuM te sIkarAI gayAnA khabara AvyA pachI maLaze, he ke? A sarakArI kAma heI amArAthI aMga udhAra nahi devAya." "paisA kANu mAge che, mahinA pachI dejone! amAre te vaTAva ane vyAjanuM kAma che ne? traNa TakA vyAja chUTatuM hoya te tamAre tyAM nANA rahe te amArI peDhImAM ja gaNAya." kepTana bAlane kAThiyAvADanI A sarANIe maMtramubdha banAvyo. te vaTAva vachIyAtInAM aAMkaDA mUkatA ho tyAre amarazI zeTha muMbaImAM huMDI kenA upara lakhavI tene vicAra karavA lAgyA; kAraNa ke tene muMbaImAM keI ADatIyo ke oLakhANa na hatI, temAM traNa lAkha rUpiyAne javAba lakho ane te paNa kaMpanI sarakArane lakhI devAmAM keTaluM jokhama che te tenA dhyAnamAM hatuM. chatAM devacaMda jeThAnI peDhIethI kaI malakane vachIyAta pAchA na ja pharavA joIe tevI tenI peDhInI Teka jALavavAnI hatI. sAheba hajI vyAja vaTAvane saravALe kare teTalAmAM amarazI zeThe sArAe saurASTra tarapha najara pheravI lIdhI ane gAMDalavALA kAnajI chavAnI peDhI muMbaImA che tevo khyAla AvatAM ja kSaNamAtramAM nizciMta thaI sAhebanA javAbanI rAha jotA beThA. khUba vicAra pachI karnale vaTAva, vachIyAtI ane vyAjanI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarakArI mAgaNI kabUla karatAM amarazI zeThe cAra icanI cabarakhI phADIne muMbaI zA. kAnajI chavA, The. khalAsI cakalA, jega turata mudatanI rUpiyA traNa lAkhanI huMDI lakhI sAhebanA hAthamAM mUkI, ane je je karI vidAya mAgI. - sAheba vANiyAnI sAdAI ane sarANInA guNakAra bhAgAkAramAM magna hatA. amarazI zeThane rajA mAgatA joI teNe rokAvA Agraha karyo, paraMtu vachIyAtI kAmane aMge nahi rokAtAM pharI AvavAnuM vacana ApI vidAya lIdhI. pitAnA sagAnI sarAphI joI mAvajI mahetAnI chAtI harSathI uchaLavA lAgI ane amarazI zeThane vidAya ApatAM dhanyavAdathI vadhAvI lIdhA. sAyaMkALe zeTha bagasare pahoMcyA. vALane vakhata thatAM sau ghare gayA. jamI-paravArI pitAnA cAre putrane eka oraDAmAM belAvI, mANekavADAnI musApharI, kaMpanI sarakAranI mAgaNI ane pite lakhI Apela traNa lAkhanI huMDInI vAta karI. sarAkIne dhadha karanAra chokarAone A sAhasathI abhimAna AvyuM. kaMpanI sarakAra pAse paNa pitAnI AMTa saddhara che tenI kasoTIne A virala prasaMga maLavAthI khuzI thatAM huMDIne sIkAranI vyavasthA karavAnI maMtranuM zarU karI. zeThanA putra DAhyAbhAIe dukAnamAM je aveja heya te laIne sAMje ja mahuvA tarapha vidAya thavAnuM mAthe lIdhuM. eke kukAvAva thaIne jetapura javAnuM ane tyAMthI bane teTalo aveja sAMje mahuve pahoMcADavAnuM svIkAryuM. eka junAgaDha tarapha ravAnA thaye. sauthI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sazake 17 hAne peDhI sAcavavA tyAM ja rokAyo. eka vizvAsu munImane dhorAjI mokale. zeThane tyAM aveja pheravavAne kasAela ghoDAM rahetAM, dhorAjIjetapurathI UMTanI sagavaDa hatI. nirNaya thavA mujaba sau rAtabuDhA nIkaLI cUkyA. chatrIza kalAka pachInA savArathI bapora sudhImAM mahuvAnA ADatIyAnI dukAne traNa lAkhane Dhagalo thaI paDaye. DAhyo zeTha savAranA ja mahuve pahoMcI gayo hato. teNe ADatIyAne tyAM utarI muMbaInuM vahANa naravavAne sUcanA karI. mahuvAnA vyApArIo paNa dharanA vahANa rAkhatA eTale vahANane vAMdho na hato; paraMtu purA bharata vinA vahANa darIyAmAM DolA khAya te muMjhavaNa hatI. mahuvAmAMthI te ja divase vahANanuM bharata thAya tevI sagavaDa na hatI, ane kadAca maLe to paNa A vahANane mAla. baMdare vakhatasara pahoMcADavAne vahANamAM bharavA jatAM pahoMcI zakAya. teTale vakhata na hato. ADatIyAnI muMjhavaNa jANatAM DAhyA zeThe kahyuM ke "A nekane svAla che, kharcane vicAra karavAnuM nathI. Aje sAMjanI bharatIe vahANa nIkaLI javuM joIe, mATe game teTalA mANasa rokIne vahANamAM darIyA kAMThethI reta nakhAvIne bharata karAvI le." ADatIyAnA mANaso turta kataparane kAMThe pahoMcyA ane majUrone ekaThAM karI vahANamAM reta bharavA mAMDI. bIjI taraphathI dukAnethI ekaThI thatI rokaDanAM gADAM ravAnA thayAM ane sAMja pahelAM traNa lAkhanI thelI retamAM dAbIne DAhyA zeTha vahANe caDhI beThA. * mahuvAthI darIye sIdhe hatA, pavana anukULa hato ane Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sarakArI khAravA anubhavI hatA tethI khIjA divase bapAranA vahANu su'bainA kinAre paheAMcyuM. X x X mANekavADethI huMDI lakhI ApIne amarazI zeTha vidAya thayA eTale tuta sAhekhe huMDInA neoMdha karAvI muMbainI heDa ophise mekalavAne lIphphA taiyArI karAvI, sIlabaMdha pAkITa kADesvArane sAMpyu. svAra TapAla lai majala daramajala kApatA dhaMdhukA raste amadAvAda pahoMcyA ne tyAMthI sarakArI TapAla sAthe bIDela huDI muMbai ravAnA thai. ceAthe divase agyAra vAgatAM lIkAphe muMbainA gavarnaranA hAthamAM AvatAM teNe nAMdha karAvI kheMkane meAkalyA. ne khe"kanA menejare huMDInA dekhADa karavA sIpAine bahArakATamAM ravAnA karyAM. * X x kAnajI jIvAnI peDhI khalAsI cakalAmAM pele dAdare Avela hatI. peDhInA vahIvaTa lAkhAnA hatA chatAM tene na maLe meDa` ke na maLe paheregIra ! traNu lAkhanI huMDInA pramANamAM zAbhAnA mAbhe zeAdhavAmAM sIpAie thADA vakhata kADhavo ane pUchaparacha karatAM kAnajI jIvAnI peDhIe pahoMcyA. peDhI upara munIma nAmAnA cApaDA pheravatA hatAM. sIpAie tenA hAthamAM huDI mUkI. munIme athathI iti vAMcI joi. bagasarA gAma ane dozI devacaMda jeThAnuM nAma tenA mATe navu ja hatuM, traNa lAkhanA javAba lakhanAra ADatIyA tenAthI ajANyA ja hatA, tethI phrI vAMcI gaye.. enuM e khagasarA ane enA e ozI devacaMda jeThA lakhanAra che tema khAtrI thai. zeTha bajAre gayA hatA. gAma te nAma ajANyAM hatAM, ceApaDAmAM khAtuM na hatuM tethI munIma mujhAyA. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sApha zuM javAba devo te na sUjhayuM eTale " zeTha bahAra gayA che, te Ave eTale Avo." tema javAba dai huMDI sIpAInA hAthamAM pAchI ApI. - sIpAI be ghaDI AsapAsa pharI AvavA nIce utarato hato tyAM zeTha sAme maLyA. pitAnI peDhImAMthI sIpAI utare che tema joI. tene kenuM kAma che ? ema pUchayuM. sIpAIe kAnajI zeTha uparanI huMDI dekhADavAnI che tema khulAso karyo. eTale tene pAcho vALI zeTha upara AvyA ane gAdIe besatAM ja huMDI jevA mAgI. huMDI vAMcIne zeTha paNa pahelI take vicAramAM paDyA. bagasarA gAmamAM devacaMda jeThA nAmano koI temane ADatI hoya tema khyAla na Avyo tethI munIma sAme joyuM. munIme paDakhe besIne "A nAmanA mANasanuM ApaNe tyAM khAtuM nathI." tema kahI dIdhuM. te ja kSaNe zeThane vicAra che ke A gAma ke nAma bhale mane ajANyA hoya, bhale dukAnamAM tene eka paise paNa jamA na heyara chatAM je mANasa eka ja kalame traNa lAkhanI huMDI lakhe che ane te paNa kaMpanI sarakAranA rAkhyAnI che te pachI A mANasa sAmAnya na ho ghaTe. A to nekane svAla che, mATe huMDInA dekhADane eka ghaDo paNa roka na joIe. zeThe kSaNamAtramAM manamAM upara vicAra karIne turta sIpAIne kahyuM: "cAle, rekaDa gaNanArA kayAM che?" zeThajI! mane to huMDI dekhADI AvavAne hukama che, tame kaho te menejara sAhebane jaNAvuM." jAo, tamArA menejarane kahe ke huMDI tarata muddatanI che, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sarakArI amArI dukAne beThA devAnI che, mATe hamaNAM ja nANuM taLanArapArakhanArane mokale. sAMja pahelAM je nANuM nahI upADI jAva te sacavAmaNa besaze. A khabara tAkIde jaIne Apaje." - bapora pachI kAnajI chavAnI peDhIe koTe maMDAya. huMDInAM nANAMne jekha zarU thayo. munIma zeThanA sAhasa mATe vicAramAM paDe ane zeTha huMDInA lakhanAranI hiMmatanI manamAM ne manamAM ja rastuti karatA hatA. tevAmAM nIce kaIne kAnajI chavAnI dukAna pUcho sAMbhaLyo. te koNa che tema jue tevAmAM to dAdara upara koInA caDhavAne avAja Avyo eTale zeThe dAdara tarapha najara karI. "bhAI, kAnajI chavAbhAinI peDhI kayAM che?" dAdara caDhanAre pUchayuM. "A, zeTha Ave, A rahI, upara Ave. kayAM rahevuM?" oha, Apa ja kAnajI zeTha ke? ThIka bApA, hamaNuM ja AvuM chuM." are zeTha! upara te Ave, kaye gAma rahe che ?" rahevuM te zeTha bagasare, tamArI dukAna zodho ja Avyo chuM / te kayAM javAnuM hato? A jarA bhAra che te laIne A Avyo." kAThiyAvADI bAMdhaNIne pheTa ane bagasarAnuM nAma sAMbhaLI zeTha samajI gayA ke huMDIne lakhanAra AvI pahoMce che. kAnajI zeThane jarAe adhIrAI na hatI. temAM AvanAranI lAgaNI joI tene bevaDuM bhAna thayuM ane AgrahapUrvaka kahevA lAgyA ke "are zeTha! dukAna zodhatA AvyA che tyAre maLyA vinA cAlyA na javAya. tamAruM nAma zuM? upara A upara." Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 zeThajI ! mAruM nAma DAye. ame tamAruM nAma sAMbhaLIne AMkhanIce oLakhANu vinA devacaMda jeThAnA nAmathI tamArA upara traNa lAkhanI huMDI lakhI che tene veja lAvyA chuM. te aMdarethI upaDAvIne hamaNAM ja AvuM chuM. " sarApha 66 " are bhalA mANusa upara Ave| upara ! tamArI hUMDIneA ja tAla cAle che. ATalA mATe tamAre ahI sudhI dhakko zAmATe khAvA pAmyA ? A rUpiyA amAre ahiMyA kSetrAnA nathI, mATe adhIrAI na karA" kAnajI zeThanI peDhImAM eka tarapha jokha zarU hatA. thelA ThalavAtA ne zItrAtA hatA te joi DAye| zeThe gaLI gayA. AMkhanI pazu oLakhANu vinA ane nAma-ThAmanA anubhava vinA traNa lAkhanI rakama lIlI-TAMke bharI denAra kAnajI zeThane caraNe tenu mAthuM namI gayu, huM ane upakArathI hRdaya bharAI AvyuM eTale eka akSara paNa khelI zakayA nahi. kAnajI zeThe UbhA thaIne tene AthamAM lIdhA, te peAtAnI pAse esArI ThaMDuM pANI te pAna-sApArIthI svAgata karyuM. ane sarAInA e teA paraspara sabaMdha che ema jaNAvI khabara-aMtara pUchavA lAgyA. DAyA zeTha rUpiyA laIne Avela te tethI vahANumAMthI rIkaDA maMgAvI jame vatana javAne rajA mAgI, parantu kAnajI zeThe aThavADIyA sudhI muMbai rokI Agye ja chUTakA hato, karAvI dIdhA ane pAchA tene bahu ja Agraha karI samAnapUrvaka sAcI vidAya ApI. x X * Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sarakArI haDI te ja divase sIkarAI gayAno javAba muMbaI benDavALe kAThiyAvADa pilITIkala ejanTane lakhI nAkhyo. sarakArI kharItA ane TapAlanI khAsa goThavaNuM pramANe TapAla amadAvAda AvI ane kalekaTara ophise rokAela mANekavADAnA svAra sAthe te mekalavAmAM AvI. nANA muMbaI sarakArane vakhatasara gaLI gayAnA khabara AvatAM kepTana bArnele mAvajI metAne vAta karI ane kAThiyAvADanI sarANIthI tAjuba thatAM amarazI zeThane teDAvavA jaNAvyuM. amarazI zeTha te mahinA pachI rUpIyA levAnuM kahetA hatA te pachI dasa divasamAM teDAvavAnI utAvaLa zuM che? mAvajI metAe lAga joine amarazI zoThanI pAtratAno vadhu paricaya karAvyuM. "mi. mahetA! tamArA lokone bhAMgaDa bhatho paheraveza ane jADI bhASA jotAM mane huMDI mATe zaMkA hatI, paraMtu te paNa pahelI ja take maLI gayAnuM jANIne amarazI zeThanI sarANI mATe mane ghaNuM ja mAna thAya che. ane Aje huM temane teDAvI aveja ApI devA uparAMta kaMpanI sarakAranuM bharaNuM temane tyAM thAya tevo baMdobasta karavA dhAruM chuM. " mAvajI mahetAe amarazI zeThane teDAvyA. huMDInA paisA vaTAva sAthe ApavA uparAMta sAhebe temane sarakAranA sarAphane paravAne A ane mAvajI mahetAe "amara divAnane abhiSeka karI prema darzAvyo. ( 2 ) amarazI zeTha jema sarAphImAM aTakI hatA tema nAnapaNathI ravamAnamAM paNa samartha hatA. kaMpanI sarakAranA hajI seraThamAM pagalAM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azapha 113 mama nahAtA maMDAyAM tyAre vALA ane khAcaranI zaktinA teje sAro ya - saurASTra kAThIonI vADathI oLakhAI cUkyo hato. vALA kAThInI sattA jetapura-bagasarA ne cheka cIttaLa sudhI patharAelI hatI ane khAcara kAThInA rAja gaDhaDA-pALIyAda tarapha hatA. gAyakavADanI zikasI ugharAvavAmAM ke junAgaDhanI joratalabI levAmAM kAThIo navanejA pANuM utarAvatA ane bhAlAnI aNue dharatI dhrujAvatA. dhIme dhIme temanAmAM aphINanA kasuMbA ane dAyarAnA dabadabA vadhavAthI ane bhAIe bhAga pADavAnI rUDhIthI mAMhomAMhe athaDAIne teo ghasAvA lAgyA hatA chatAM temane hAkalA-paDakAra e che thayA nahe. bagasarAmAM vALA kAThIonI be pArTI hatI. kaMpanI sarakAranAM pagalAM thayAM te pahelAnAM pAMceka varSa agAu eka divase amarazI zeTha rahetA te pATInA darabAra jagAvALA gaDhanI DelIe DAyare mAMDI beThA hatA. DAyarAmAM pacIsa-trIza mANasa jAmI paDyAM hatAM. vacamAM vacamAM hoke hAthaphera thatAM ane eka cheDethI bIje cheDe pharato raheto. eka khUNAmAM beThe beThe eka hajAma kharalamAMthI aphINane kasuMbo gALI rahyo hato. lAla hiMgaLoka je kasuMbo eka hAthamAM lai bIjA hAthamAM rUnuM UjaLuM dUdha jevuM pumaDuM laI darabAra kasuMbo pIvA beThA hatA. kAThInA DAyarA jAme tyAre vAtane te meLa na rahe. temAM ya darabAranA kAmadArane dIkare tAjetaramAM muMbaIthI Avyo hato. darabAra ene muMbaInI vigato pUchI rahyA hatA. he gagA! i muMbhI ApaNuM bagasarA jevaDI haze? ke ithI kaMIka meTI ! Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sarakArI are! bApu!" kAmadAranA dIkarAe kahyuM: "vAte ma karo, dariyAmAM I muMbaI bAMdhI che, te AMhIthI TheTha jANe ke vAghaNIyA sudhInA pathaka jevaDI moTI." mALuM ! evaDuM badhuM meTuM ! paNa taIe I muMbI dariyAmAM zuM kAma bAMdhI ? i TopIvALAne kayAMya jamIna ne maLI te TheTha dariyAmAM pUgyo ! kIdhuM hota to ApaNe pATImAMthI ekAda kaTakuM kADhI deta nA!" abhimAnathI chAtI phUlAvatAM kAThIe pirasa karyo, ane potAnI bharAvadAra dADhI-mUcha upara hAtha pheravI phATI AMkhe DAyarAne DAravA mathata AsapAsa jevA lAge. hajAmanI adakapAMsaLI jIbha saLavaLI UThI hoya ema te bolyAH "bApu! i TopIvALAne kAraNe e na samaje. eNe muMbI dariyAmAM zuM kAma bAMdhI ke je Aga lAgene to dariyAmAMthI pANI laIne ThArI devAya. bApu! bhI te TopIvALAne corAzI baMdarane vAvaTe !" corAzI baMdarane vAvaTa! I vaLI kevaDeka moTA heya ?" are bApu ! I pIvALAnI te vAta ja na kare. gAmanAM badhAM ya godaDAMne phALIyAM bhegAM karIne sIvIye te ya enAthI e moTe. TheTha malaka badhAmAM dekhAya ! I vAvaTo kAMI nA hoya ? i pavanamAM pharaphare ne ene phaDa! phaDa ! phaDa! avAja thAya te bApu! TheTha surata sudhI saMbhaLAya. amastI surata muMbhIthI dabAI gaI haze?" * darabAra hajAma sAme bhAvathI joIne DAyarA tarapha pharIne bolyAH " mALo, hajAma te kAMI hajAma ! I paNa malaka AkhAnI khabaruM rAkhe che ne? mAre beTe kAmadAra thAvAne lAyaka." hajAma phUlAIne beH "bApu! ito huM bhaNyo nahi; Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarAka nahitara to muMjInA gavaMDara pAse paNa salAmuM levarAvuM evo su ha !" A pramANe gAma-gapATA cAle che tevAmAM jagAvALAnI DelIe UjaLI ghaDIne asvAra Age. ene joIne A DAyaro Ubho thaI gayo. jagAvALA paNa UThIne AvakAra detAM bolyA : A bApa! Avo! amArI DelIe rANIMgavALo kyAMthI ?" gheDIethI gavarIdaDane rAgavALa utaryo ane e tathA jagAvALe eka bIjAne hetathI bhecyA. "alyA hajAma ! aMdara jene ! gharamAM jaine majAnuM kaheluM dUdha laI Ava dUdha! doDa, deDa, jarA sAbado thaI jA !" "have bApa ! dUdhanI zI jarUra che? jeTalA ja khAzuM." rANuMgavALAe viveka karyo. bApa roTalA te moDA thAya ne tame A cho lAMbe paMthathI. jA, jA, alyA jhaTa jA." hajAme DelImAM jaI dUdha mAgyuM. kAThIyAe jaNAvyuM kebheMsa hajI hamaNuM ja parathI cAlI Ave che. pANIe pAyAM nathI eTale davAne vAra che. " hajAme DAyarAmAM AvI jagAvALAnA kAnamAM e samAcAra dIdhA. jagAvALo kaheH " jAne ! amarazI zeThanI bheMso parathI velI Ave che eTale daravarAvato Ava. . amarazI zeThanI DelI pAse ja hatI. eTale hajAma temane ghare pahoMcyA. zeThanI gamANamAM bheMse ogALI rahI hatI. khaDakInA mohe eka tarapha pItaLanA uTakela hAMDA paDyA hatA ane dahAvA. mATe bharavADanI rAha jovAtI hatI tyAM hajAma gamANe pahoMcyA. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sarakArI ane bharavADa Avela na heAvAthI pAte ja eka hAMDA laine 'bhagarI' DhAvA besI gayA. amarazI zeTha savAre UThIne dukAnane eTale dAtaNu karavA esatA. te jyAre dAtaNu karatA hoya tyAre gAdIne khUNe vachIyAtA sUkI gayela hu'DIe! ane kAgaLA eka cheAkare! vAMce ane zeTha tenI vyavasthA mATe sUcanA kare. pachI ghare jatAM rastAmAM dvAra-DhAMkharane nIraNu-puLA thayAM che ke kema ? te jovA DhArane vaDe DAku nAkhatA jAya. gAyA, bheMsA ane gheADIonI bAMdhelI hAra vacce kare ane temane hAtha pheravI cAmaDe. niyama pramANe zeThavaDAmAM peThA tyAM ' bhagarI ' ne kAi ajANyA dAvA beThelA joine pUchyuM; ' e kANu dAvA beThuM che ? ' " e tA huM bhagalA thru bApA. bApu jagAvALAne tyAM memAna AvyA che te me zeDa pADavA beThA chu." hajAme deAtAM dAtAM khulAsA karyAM. " memAna AvyA tA bApune tyAM bheMse AvI gai che. vagara pUjye bhagarIne dAvA kema besI gayA ? jA tArA darabArane kahe ke bhagarI mAthe te| savA maNa lAkhAna maLe che. tenA dUdha kaSTa reDhAM nathI paDyAM. UTha, hAMDA mUkIne raste paDI jA. "" zeThanA tAlukA sAMbhaLIne bhagaaA dharabAI gayA. dAtA TThAtA UbhA thaI dAela tAMkhaDI tyAM ja paDatI mUkI cAlI nIkaLyA te rAyatuM meLavI devAnA AvezamAM darabAra pAse mIThuM -maracuM bhabharAvIne rAva reDI. darabAranI bhALAi upara nabhI khAnAra bhagalAnI vAta sAMbhaLI DAyarA tAjIba thai gayA. darabAra jagAvALA jevA kAThIrAjanuM eka traNa TakAne vANiyA Avu apamAna kare teA dharatI rasAtaLa jAya tema teone lAgyuM. mahemAna jevA mahemAna ane DAyarA vacce Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarApha 117 peAtAnuM thayeluM apamAna jagAvALA na khaMmI zakayeA. tenI lAla thai gai ane jANe raNe caDatA hoya tema paDakAra karyo ke-- khA " alyA ! I vANiyAne AMhI pakaDI lAvA ! zeTha hAya tA enA dharanA ! vANiyA hATa mAMDIne paisA paisA raLanArA mane AvA javAba dIe ! alyA, e jaNA jAe te DhAMDha mArIne ane jhAlI AvA !" tarata ja bagalamAM taravAra nAkhI darabAranA e pasAyatA amarazI zeThane pakaDI lAvavA dADyA. amarazI zeThe hajI teA dhare paheAMcyA hatA tyAM tA darabAranA * mAkalelA e mANuseAe khaDakImAM pesatAM kahyuM--" hAtheA zeTha, bApu . teDAve che. ' amarazI zeTha jema zrImata ane sukhI hatA tema jADA khaLIyA ane kAMDAkhaLIyA paNa hatA. eTale darabAranA hukamathI dakhAi jAya tema naheAtuM; chatAM vaNikabuddhi vAparIne darabAra pAse javA UThayA ane aMgarakhuM paheravA lAgyA. amarazI zeThanA aMgarakhAnI AMya zarIranA pramANamAM jema paheALI rahetI tema hAtha karatAM khevaDI lAMkhI rakhAvIne kAMDe kAcalI paDatA. aMgarakhA upara pacheDInI bheTa ane mAthe sIraaMdha mukatA, eTale kapaDAM paheratAM saheje pAMca dasa miniTa nIkaLI jAya te svAbhAvika hatuM. amarazI zeThane taiyAra thatAM je vakhata jatA hatA te sIpAione asahya lAgyA. eka tA bApunA hukama maLelA ane jAti svabhAva paNa tIkhA rahyo eTale jamAdArI batAvavAne eka jaNe Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 sarakArI tAkIda karatAM kahyuM--" zeTha utAvaLa karA, nahitara bAvaDe bAMdhIne lAvavAnA bApue hukama karyo che. "" amarazI zeThane AvA bhADUtI mANase| sAthe vivAdamAM utaravuM ThIka na lAgyu tethI * cAle! AvuM chuM' kahIne bahAra nIkaLyA. 6 amarazI zeThanI udAratA ane rakhAvaTathI AkhA gAmanA tenA taraph pUjyabhAva hatA. zeThanuM adeddaLuM zarIra hAvAthI te bhAgye ja dukAnathI Adhe jatA. Aje bApunA e sipAi sAthe zeThane jatA tene saune navAi lAgI. jotajotAmAM mANusA tenI AsapAsa vI'TAi gayA ane prema zeTha atyAramAM kemanA ?" kahIne pUchavA lAgyA. zeThe jANe kaMi na banyuM hoya tema 'jarA bApu khelAve che te| AMTA jai Avu" tevA TUMkA khulAseA karIne ekaThI maLelI janatAne AzvAsana dIdhuM. chatAM jagAvALAnA taNakhAnA bhaNakArA AsapAsa saMbhaLAyA hatA, tethI khecAra jaNA sAthe cAlyA ane bAkInA zeThanI dukAna pAse UbhA rahyA. amarazI zeTha hAthInI jema jhulatA dhIme pagale vALAnI DelIe paheAMcyA ane bApune rAmarAma karI darabAranI bAjunA cAkaLe esI. gayA ane tyAM rANIMgavALAne beThelA joi temane rAma rAma karI khuzIkhabara pUchavA lAgyA. darabAra jagAvALA teA lAlaceALa AMkhAthI vANiyAne tAkI rahyo hatA, paNa amarazI zeThanI prabhA ane bahAra TALe maLelA lokAne joi raMga samajI gaye; chatAM DAyarAmAM zeThane teDAvyA pachI darabAranA damadamATa dekhADavA amarazI zeThane uddezIne kahyuM " kema amarazI ! tArAM e badAmanA DAkhAnuM mutara mane pAvuM che ema ke " amarazI zeTha darabAra sAmu joi svasthatAthI khelyA- "te Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sApha 119 bApu i be mAthAne evo keNuM che je tamane mutara pIvAnuM kahe?" "have DAhyo thA mAM DAhyo. tArI badhI zeThAI kADhI nAMkhIza. e to nathI bolatAM emAM; bAkI sAMja pahelAM tane bhAMgIne bhUkko karI nAMkhu ema chuM. tuM vANiyo mArI pATImAM rahIne mane mutara pAvA nIkaLyo che kema?" darabAra jagAvALA gAdIethI ardhI beThA thaI bolyA. paNa bApu! meM ema kahyuM kayAre?" "puchane A hajAmane ?" hajAme vAtane vadhArI hatI eTale vAtamAMthI vatesara thaI gayeluM joIne te A pAcho khasI gayo hato ane amarazI zeThane AvA cAkarIyAta mANasa sAthe meM-kabUlA karAvavAnI darakAra paNa nahatI, tethI khaDakhaDATa hasIne darabArane kahyuM: "are bApu! A te vAta ja becarAI gaI. mane zuM khabara ke A hajAma ApanA mATe dUdha levA Ave che. meM to jANyuM ke bApunA nAme golA jema carI khAya che tema Aje bhagalo amArA vaDe bhAvI - co haze." '' "e badhe DoLa javA de, vANiyAnI phATa vadhI gaI che te huM jANuM chuM. amArI pArTImAM rahIne gadarI khAvuM che ne sAme javAba zuM daI rahyo cho. ghaDInA chaThThA bhAgamAM ukheDI nAkhIza te yAda rAkhaje." darabAre dama chAMTo. - amarazI zeTha je ke sarala svabhAvI hatA chatAM svamAna samajatA hatA. eTale darabAranI dabAmaNIne sAMkhI zake tevA nahetA, chatAM dhIrajathI kahyuM. "bApu ame tamArAthI rUDA chIe ne e Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sarakArI tamArA rUDA paratApa che. paNa pachI pezakasI ne joratalabInAM teDAM Ave tyAre tame ya amArAthI ja UjaLA che. kharUne bApu ?" darabAra jagAvALA ekadama gama khAI gayA. junAgaDhanI joratalakhI ke gAyakavADanI pezasI vakhate amarakSI zeTha aradhI rAte upayegI thatA ane sara avasare joitI rakamanA vaLa pazu tyAMthI ja utaratA te Aje paNa nAmu kare teA zeThanu devu" nIkaLe te bApune yAda AvyuM. paNu have bhInuM saMkele te| darabAranuM hINu dekhAya tethI jaNAvyuM keH " e badhuM thai raheze. amArA nAmanu apamAna kare tevA mANasane huM mArI pATImAM rahevA dai zaku nahiM, mATe tamAre cAvIza kalAkamAM amArI hRdamAMthI nIkaLI javuM." ahu sAruM Apu !' kahIne amarazI zeThe UDavA. eTale tenI sAthe AvelA mANase paNa UbhA thai cAlavA lAgyA. darabAra samajatA hatA ke amarazIne ATalo meTA pathArA mArI pATImAM che, ane gharaAranA UbhA imalAmAM khUba kharca thaI gayA che te kayAM javAnA hatA ? tethI hadapAranA hukama kADhI tene dabAvI devA, paraMtu amarazI zeTha te! jANe kaie. darakAra na heAya tema cAlI nIkaLavAthI darabAra ane dAyarA tAjjuba thai gayA. '' x * amarazI zeThane gaDhamAM teDAvyA che te vAta gAmamAM phelAtAM zeThanI dukAna pAse .mANuseAnI ThaTha jAmavA lAgI hatI. zeThanA cAre dIkarA dukAne ekaThAM maLelAM leAkeAne zAMtvana ApatA hatA. vaDai bhagale lagarI dAvA beThe| hatA, tene zeThe kADhI mUkavAnI vAta te vaDe chANuvAzIduM karatI bAie pAsethI maLI AvI hatI, paNa temAM jagAvALAnuM teDuM zA mATe ? e na samajAvAthI sau kAi navA navA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarAke 121 tarka-vitarka karatA hatA. eTalAmAM amarazI zeTha dukAna tarapha AvatA dekhAyA. " kAThInI AMkha karI che eTale kAkaDInuM jhera kayAre utare te na kahevAya. tene pahoMcI vaLavAmAM vAMdho nathI, chatAM jayAM se varSanA nAnA ane rakhAvaTanI kadara na thaI tyAM eka kSaNa paNa rahevuM ucita nathI." e pramANe vicAra karatAM amarazI zeTha cAlyA AvatA hatA tyAM dukAna pAse mANasanuM ToLuM ekaThuM thaela joi tyAM pahoMcyA ane dukAnane eTale jai beThA. eTale ekaThA maLelA loko AsapAsa vIMTaLAI gayA ane kema zeTha zuM hatuM? nA cotaraphathI prazna thavA lAgyA. amarazI zeTha ane jagAvALA vacce kaMi manaduHkha thayuM che. tevI vAta jotajotAmAM gAmamAM phelAI javAthI zeThanI peDhI upara tenA kheDUto-nAtAdAre ane khAtedArenuM jUtha jAmyuM hatuM. teone saheja jagAvALAe leNadeNanI vAta karavA belAla' tema kahIne vAtane TADhI pADI tyAM bagasarAnA ardha jAgIradAra muLuvALAnA kAmadAra AvI pahoMcyA. rAma rAma karI zeTha pAse besIne kAmadAre AstethI jaNAvyuM. "bApu mULavALAe khabara pUchAvyA che ane kahela che ke amArA lAyaka kAmakAja hoya to judAI mAnaze nahi." amarazI zeThe upakAra mAnatAM kSaNamAtramAM progAma ghaDI kADhayo hoya tema kAmadArane kahyuM ke " darabArane mArA rAmarAma kahejo ne jaNAvaje ke amarazI tamArI vastI thavA Icche che mATe khoraDAkhAbaDanI vetaraNa thaI zake to atyAre ja AvI jAuM." "darabAra mULuvALAnI pATI e tamArI ja che. zeTha devacaMda jeThAnI vArIthI tame amArA ja che. mATe khuzIthI tamane joIe te Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sarakArI sagavaDa karI dezuM. tame DelI sudhI AvI jAva to ThIka, kemake tamane maLavA darabAra paNa jhaMkhe che." "hamaNuM ja AvuM chuM" kahIne kAmadArane vidAya karyA ane amarazI zeThe tyAM beThA beThA ja hukame cheDavA zarU karyo. "DAyA, ApaNe atyAre ja mULavALAnI pATImAM rahevA javuM che mATe gharavakharI saMkelavA mAMDe." dukAna pAse mANasanI ThaTha UbhI hatI. kAmadAra ane amarazI zeTha vaccenI vAta pUrI thatAM ja zeThe DAyAbhAIne ghara pheravavAnuM jaNAvyuM te joI badhA cetI gayA ane vagaramAgyuM keI ucALA bharavAne gADIo joDavA to koI anAjanA koThAra pheravavAne hAthahAtha madada karavA devA. ane amarazI zeTha mULavALAnI DelIe javA upaDyA. darabAra mULuvALAne kAmadAre vAta karI ke tu rAjI thaIne tene joItA makAnanI sagavaDa mATe mANase deDAvyAM hatAM tyAM amarazI zeThane AvatA joI AvakAra ApavA UDyA ane "Ava bApa amarazI" kahIne tene paDakhe besArI "Aja mArI pArTImAM jUnuM nANuM Ave che tema harakha karI sAkara vahecAvI ane amarazI zeThane pAghaDI baMdhAvI. sAMja paDatAM ja zeThanI badhIe gharavakharI pharI gaI. dANAnA kekAra, ghAsanA kheraDAM khAlI karI nAkhyA. DhoraDhAMkhara derI gayA.. paNa anargala mAlamattAne pheravatAM di AthamavA AvyuM tyAre telanI bharelI cAra kAThIo na pheravANI. zeThane covIsa kalAkane badale daza kalAkamAM jagAvALAnI jamIna cheDavI hatI. eTale cAra maNa telane trAga kayAMthI Ave? mANasa pUchavA Avyo ke zeTha, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarApha 123 have telanI cAra kAThIo ja rahI che to kuDalA bharIne sopo paDayA pahelAM pheravI nAkhazuM. tame savAranA bhUkhyA cho to have di chatAM vALu karI Avo." "jagAvALAnI pATImAM mAro ucALe paDayo hoya tyAM sudhI mAre anna na khape ! telanI keDI pheravavAmAM moTI vAta zuM che ? jAva e cAre kaThIne ADI pADI nAkho eTale tela enI meLe cAlyuM jaze ane keDIo page deDavIne mULavALAnI pATImAM mUkI de, eTale A pArTImAM AvavuM maTayuM." jotajotAmAM bagasarAnI bajAramAM telanI nadI cAlI. vagara varasAde DelI pAsethI dhodhamAra jalapralaya jevuM pura AvatuM joIne darabAra jagAvALA thaMbhI gayA. vANaMdanI vAta upara vaDavAnaLa saLagAvavAnI utAvaLa mATe manamAM pastAvo thavA lAgyo. amarazIne manAvI levAne lAlaca thaI paNa tenA TekI svabhAva pAse e DahApaNa asuruM hatuM. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArI vIrAMganA " "" " jA, bhAi jA. amArI ' lIlama * dhaNIyAtI che. malakamAM mAmAM eTInA karAya ke khIkhInA ? te munazIjIne pUchI jo. amruta zeThANIe mukhya kArabhArInA kArakunane javAba ApyA. * zeThANI, jAnavaranI sarakhAmaNI mANasa sAthe karIne tame vAtane uDADI devA dhAyuM" hAya tA te kAMmAM che. A kaMi vANiyAbhAinI vAtA nathI, mATe samajIne ' lIlama ' sAMpI dyo te sAruM ' kArakune sattAnu pradarzana pAtharavAnI zarUAta karI. 9 " " nathI paNa " ema ! vadhAre DAgho lAge che. jAnavara jevI buddhine badhu jAnavara jevuM ja dekhAya. jA, bApa, jA,DahApaNu DALatA cAlyA jA. lIlama e gheAr3AranuM TAya u amArA vaDIlAnA dhruvaprasAda' che. munazIjIne kaheje ke Ama pANI leAvavA jevI mAgaNI karavAthI kaMi tamane aDadhI rAtre dhIrelI pacAsa hajAra kArInI rAMga pacI zakaze nahi, mATe DAhyA thaine chAnAmAnA kArabhAra hAMkatA hai| tema hAMkye rAkhA, temAM ja zAbhA che." " bhAi, huM atyAre kAnA taraphathI vAta karuM chuM te tamane pAkhara che ke ? khudAvIMda salAmammu bApunu kmAna thayuM che ke ghaDInA chaThThA bhAgamAM - lIlama ' tamAre AMgaNethI cheDI lAvavI. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA 15 ApaNu rAjavIne hukama ke hAya che te to tame jANe che. AmAM to vajIra sAhebe tamAro nAto jALavIne mane mokalyo che, te lAMbI pahoLI vAta cheDI daine "lIlama' soMpI lo. temAM tamArI zobhA che. huM te tamArA sArA mATe kahuM chuM zeThANuM ema. tArA vajIra sAhebe amAre saMbaMdha sAcavavA tane mokalyo che ema ke? tArA vajIrane kahI de ke-zekha bApune avaLe mArge caDAvIne temanA nAme mAMgarolamAM Aga pAtharavA jatAM kyAMka tamAre hemAI javuM na paDe te sAcavaje." bAI huM vinayathI vAta karuM chuM tema tema tame mArA mUkatAM jAya che temAM aMte tamAre vadhAre sahana karavuM paDaze. junAgaDhanA raNachoDajI dIvAnanA ApaNu vajIra sAheba saMbaMdhI thAya che. te dhAre to tamArAM gharabAra sudhdhAM rAjane kabaje laI letAM vAra na lAge. hajIe huM to jatAM jatAM cetavo jauM chuM ke samajI jAva to sAruM. A kaMI vANiyAbhAInA khela nathI" "khabaradAra mAre tArI zikhAmaNa nathI sAMbhaLavI. kayArane jema Ave tema belyo jAya che paNa A vANiyA vasamA che samaye ke? tArA vajIra sAbane junAgaDhanA vajIranuM jora heya te dharamazI hemacaMdanA gharane navAba bApune nAto che. AvI dhULa jevI vAta mATe pArake baLe jhUjhavAnI jarUra nathI. tuM cIThThIne cAkara che te sAje-naro DelI bahAra nIkaLI jA ne tArA vajIrane cetavI deje ke amalanI adhImAM karI levA jatAM pATaNa paravAravuM na paDe." "ane e DelIe kahyuM che? Ama Ave." amRta zeThANuM khATe beThAM beThAM tANune vAta karatAM hatAM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 soraThI tenA tarapha saunuM dhyAna kheMcAyuM hatuM eTale koNa che? nA paDakArathI ja DelIe Ubhe pahero bharatA hathiyArabaMdha be Arabo zeThANane hukama jhIlavA deDI AvyA. tenI pAchaLa DelIe devaDIe ArAma letI ArabonI eka TukaDI paNa deDI AvI. pAchalanA vaDethI TheraDhAMkhara devA-levA Avela bharavADo ane majUre deDayA. parasALa ane rasoDAmAM beThela barAM maMDaLa thaMbhI gayuM. kArakuna A lazkarI deDadamAma ane zeThANInuM ojasa joI daMga thaI gaye, ne cokIyAtanuM zeThANI tarapha dhyAna hatuM te takano lAbha laIne DelI bahAra nIkaLI gaye. daramiyAna zeThANIe paheregIrene tenA jamAdarane baMdaranI berakhethI bolAvavAne hukama karyo hato tema te jANI zako. zeTha dharamazI hemacaMdanuM nAma seraThamAM AgaLa paDatuM prasiddha hatuM. temaNe garIbene anna ApIne ane zrImaMtone nANAnI dhIradhAra karI tenA para hAtha rAkhelA. mananI meTAIne jIbhanI mIThAzathI temaNe lokone prema ne vizvAsa jItI lIdhelA. mAMgaroLanA mahAjanamAM temanuM nagarazeThanuM sthAna hatuM. mahAjanamAM te mevaDI hatA ane AsapAsanA rAjarajavADAne paNa bhIDa paDaye vaLa utAratA. mAMgarolamAM zekhanuM rAja hatuM. teo junAgaDhanA jahAMgIradAra ane navAbI saMbaMdhathI guMthAelA heine junAgaDha sAthenA cAlatA Avela rivAja mujaba dazarA-dIvALInI svArImAM bhAga levA sivAya mAMgaroLanA rAjavIne svataMtra darajajo bhogavatA hatA. dharamazI zeThanA vakhatamAM mAMgarelamAM zekha baDAmIyAMne rAjaamala hatA. dharamazI zeThanA kuTuMba ane rAjane sArA saMbaMdha hatA. potAnA rAjamAM paragaNuM priya vastI hoya temAM te mAna samajatAne Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA 129 zAdI-mamI jevA sukha-duHkhanA prasaMge kuMTuMba jema paDakhe UbhA rahetA. halA e vakhate hiMdu-muslImanA bheda nahAtA. hiMdurAjamAM muslIma adhikArI hoya ne muslIma rAjamAM hiMdu amaladAra hAya. jusaba kAkAnA gharanI jAnamAM padmamA paTela paNa hAya ne vIThala vANIyA varanA bApa thaine ghumatA heAya. ApaNe vAta karIe chIe te divase *manasIbe gAmane pAdara nadhaNIyAtA DhArane kAi harAma lIe mArI nAkhyu. vastIne khabara paDatAM nagarazeTha pAse rAva AvatAM dharamazI zeThe mahAjana bheguM karyuM. mahAjanamAM nitya dhAraNe dareka nAta-jAtanA vayAvRd anubhavI pratinidhio AvI beThA. nAnA gAmamAM AvI khabara pharI vaLatAM zuM vAra lAge ? nirdoSa jAnavarane halAla kareluM joi badhAnA hRdaya dubhAya te zekha maLIne AvA kIssA krI na bane te mATe aDhAasta thAya araja karavA javAnu hatu.. zekha aDAmIyAMnI atyAre juvAnI hatI. tene AvI nadhaNIyAtA DhAranI vAta, ne te paNa gAmane pAdara keAi mArI gayuM temAM sAMbhaLavA jevuM na lAgyuM. K ThIka na lAgyuM. sAthe rAjavI zekhane satASakAraka javAba na maLavAthI mahAjana pAchu kIte nagarazeThane makAne ekaThuM thayuM. AmAM DeAsI marI jAya tenuM duHkha naheAtuM paNu jama ghara bhALI jAya te zekha bApune nadhaNIyAtA ke dhaNIyAtA kAma nahotuM, tene AMgaNe te| mahAjana gayeluM hatu tene A uDAu javAba e mahAjananuM ja apamAna lAgyu. zekha bApune rAjaamalanuM gumAna caDI gayu hAya teA bhale gAmanA makAna ne dharanAM sIpAi-saparAM upara rAja kare. jyAM mahAjananA mAna-maratae| na rahe tyAM vasavuM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 soraThI te smazAnavAsa jevuM lAgavAthI ucALA bharI gAma khAlI karavAnI vAta AvI.. A ane AvI dalIlo sAMbhaLIne dharamazI zeThe lokalAgaNInuM mApa karI lIdhuM. temane mahAjanane gauravanI kimata hatI, ne game te bhega ApavAnI zakti hatI.vAta vadhI gayela hovAthI zeThanI DelIe "mANasa ghaNuM ekaThuM thaI gayuM hatuM. zeThe sau bhAIone sAMbhaLI lIdhA pachI kahyuM ke -" ApaNe rAjya sAthe vAMdho nathI paNa rAjanI rItabhAta sAthe vadhe che. rAjA ne prajA vacce mAvatara-choruno saMbaMdha joIe. bAkI baDAmIyA bApunA manamAM rAjasattAnA keDa jAgyA hoya to ApaNe atyAre ja ucALA bharavA vyAjabI che. jema pIchAnI zobhA mora sAthe che tema moranI zobhA pIchA che te zekha bApune samaya zIkhavaze." atyAre ja uchALA bharavAno nirNaya thatAM sau nIkaLI javAnI taiyArI karavA deDyA ne be kalAkamAM te baLada ane ghaDA, eka ke UMTa je phAvyuM te laIne ane bAkI mAthe piTalAM mUkIne strIpuruSonI katAra cAlI. rAjagaDhamAM A vAtanI khabara rAjamAtAne paDayA. vayovRddha mamAe baDAmIyAMne bolAvyA ne sApha kahI dIdhuM ke- " ApaNI vastI rIsAine bIje cAlI jAya che tenI tane khabara che ke?" "mamA ! meM kaMI kADhI mUkyA nathI. tenI meLe javA lAgyA che temAM huM zuM karuM? tenI meLe thAkaze tyAre Avaze. ApaNe daravAjA kayAM baMdha karavA che?" baDAbhAI A tuM zuM bole che? raiyata rIsAI jAya te prajA vinAnuM rAja kenI upara karIza bhAI? mAre te tArI jema vastI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA 129 ApaNI paNa meTA--meTI ja che. vastI dhAma tAke cAlI nIkaLe ne huM mAMgarALamAM besI rahuM te mane ja nahi. tAre hisAbe tA huye vastI chuM eTale jyAM te tyAM huM zANu. temanI sAthe rahIne khudAnI baMdagI karIza, mATe mane gADuM' magAvI keke mArA ucALA bharAvIne sAMja pahelAM tenI bhegI thai jAuM. ' rAjamAtAnuM prajAvAtsalya khamIra ane mAtRbhAvanA joine baDAmIyAMnuM hRdaya gaLagaLuM thai gayu. amAnI pagacu karI potAnI bhUla sudhArI levAne khAtrI ApI ne tarata ja tyAM ja dheDI magAvIne raiyatanA rasAlA pAchaLa cAlI nIkaLyA. gAmathI traNeka maila dUra AMbAvADIyA pAse pANInI sagavaDa hAvAthI saune tyAM bhegA thavAnu mahAjane rAkhyuM hatuM. eka tarapha gADAM-dhADAnI haTha patharAI gaI hatI ne vaDa nIce mAnavamedanI jAmse jatI hatI. nagarazeTha vagere mahAjananA meAvaDIo chAMyaDe esIne saune sAMjanA jamADavA, suvA ane navA vasavATanA sthaLanI pasaMdeMgI mATe vicAraNA karI rahyA hatA. tyAM dUrathI mArate dhADe AvatA svAra tarapha sarvenuM jyAna kheMcAyuM. dUrathI mAMgarALanA dhaNI khaDA sIyAMne ja AvatA joi sau UbhA thaI gayA. AgevAnA sAme dAcyA, ane dhADethI utaratAM " bApu tame...??" kruhIne DAmIyAMne AthamAM letAM dharamazI zeThanu haiyu' bharAI AvyuM. rAjA ane prajA vacce te vakhate adhikArIonAM AMtarAM gAThavAyAM naheAtAM. saunA eka bhANAmAM hAtha ne dharavaTa jevI vahevAranI phUlaguMcI hatI. khAmIyAM cAlIcalAvIne ATale dUra AvyA pachI have teA prajAne prAdhama bajAvavAnI pharaja UbhI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 rahI thaI hatI. A kaMI hakka-hakumatanI zetraMja nahatI ke temAM viSTinI sarata ke bAMdhachoDanI sAThamArI heya. eka kheDUte gADethI buMgaNa AyuM, eka gheDA uparathI ArI bhAratanI daLI lAvyo ne kSaNamAtramAM tyAM rAjakacerI jAmI gaI. baDAmIyAMne bahumAnapUrvaka tyAM besAryA ane parizrama utAravA pavana heLAvA lAge. eka jaNe buruM lAvI sarabata karyuM. eka jaNa vADImAM deDI lIMbu lAge. koIne kaMI kahevAnuM nahatuM ke koine aMtaranA vera ke hadayamAM jhera nahetuM. vIsAme laI sau gAma tarapha vaLI nIkaLyuM. mahAjananA mavaDIo baDAmIyAMnI sAthe rAjamAtAne page lAgavA gayA. amAe saune AvakAra ApIne baDAmIyAMne kahyuM ke-"bhAI, vastInuM rakSaNa karavuM te rAjadharma che, ne DhoraDhAMkhara e to rAjanI rasAvaLa che. ApaNA rAjamAM kaI Dhora na mArI zake tevI tAre goThavaNa karavI joIe." ( 2 ) mAMgaroLa e vakhate kAThiyAvADamAM dhIkatuM baMdara hatuM. tene meTo vepAra arabastAna ane muMbaI sAthe raheto. dharamazI zeThane mukhya vepAra rUu ane dhIradhArane hato. vepAravaNajamAM temane rasa hatA. mAMgaroLamAM kharIdatuM rUu muMbaI ADatIyAne vecavA mokalatA. chellA banAvathI temanuM mana muMbaI tarapha kheMcAyuM ne turata ja muMbaI jaIne keTanA cheDe bajArageTanA chAparIyAvAsamAM dharamazI zeThe peDhI khelI dIdhI.. mAMgaroLamAM paNa temaNe vepAra khIlavavA mAMDe hato. arabastAnathI kAThiyAvADa mATe mAMgaroLa baMdare khajuranA bagalA vecAvA AvatA ne te verAvaLa, porabaMdara ke mAMgaroLamAM jayAM khape Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA 11 tyAM vecI jatA. hemacaMda zeThe arabastAnathI AvatA khajuranA vepArIo sAthe AData bAMdhI lIdhI ke tene ahIM-tahIM pharavuM na paDe ne nANuM turata maLI jAya. dharamazI zeThane hAma, dAma ne ThAmane suyoga hato. khajuranA vahANe Ave tyAre gharAkI maMda hoya to pite baMdarakaThi utarAvI levA vakhAre baMdhAvI. TaMDela, khalAsI vagere mANasane utArA mATe vakhAro najIka berakha baMdhAvI dIdhI ne temane jamavA mATe pitA taraphathI bhaThIyArakhAnuM (rasoDuM) khulluM mUkI dIdhuM. temanI rAkhapata, rakhapata ane dhIrapathI Araba vepArIonuM temanA tarapha valaNa vadhavA lAgyuM. zeThamAM temane e vizvAsa besI gayo ke teo moTA bhAge khajuranA bagalA mAMgaroLa caDAvavA lAgyA. mesama ukaye vepArIo nAmA karavA Ave tyAre tyAMthI tAja mevA zeTha mATe letA Ave ne jatI vakhate zeThane ghare arabastAnI sAcA motInI sero barA-chokarA mATe saMbhAraNAmAM AgrahathI ApatA jAya. Araba kAmanI pramANikatA ane vaphAdArI mATe evI chApa paDI hatI ke rAjarajavADAmAM ane zeTha sodAgaronA jAnamAlanA rakSaNa sthaLamAM Arabone rokavA lAgyA. zeThe ArabanA utArA mATe baMdarakAThe baMdhAvela berakha ane bhaThIyArakhAnAnI sagavaDa rAkhelI hoI arabasthAna ane soraTha vacce mAMgaroLa temanuM nivAsasthAna thaI paDayuM. dezamAM jatA-AvatA se pacAsa ArabAnI paDI pathArI tyAM hoya ja. keIne cekI-paherA mATe Araba joIe to dharamazI zeThane lakhavAthI teo meLa besArI detA. rAjarajavADAmAM dharamazI zeThane nAto-saMbaMdha AvA aneka prasaMgothI vaLe jato hato. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra seraThI A vAtane bAreka varSa vItI gayAM. daramiyAna zrI dharamazI zeTha muMbaI ane arabastAnanA vepAranA pAyA nAkhI pAMceka varSe gujarI gayA. temanA putra kapuracaMda ke jenI umara te vakhate pacIzeka varSanI hatI temanI zarIrasaMpatti barAbara rahetI nahI. jo ke banne sthaLe mahetA-munI khAnadAna ane zeThanA hAtha nIce tAlIma laIne taiyAra thayelA hatA e anukULa saMyoga hatA. kapuracaMda zeThane temanA pitAnI pAchaLa pAMceka varSe (saM. 1891) dehavilaya thaye. A vakhate temanA putra catrabhuja tera varSanA ane bIjA premajI daza varSanA hatA. Ama ghaDIye ghara thaI javAthI cAlatA vahIvaTanuM zuM karavuM te vicAraNIya prazna hato. puracaMda zeThanA dharmapatnI amRta zeThANI saMskArI hatAM. mAMgaroLamAM ja temanuM piyara hovAthI nAnapaNathI ja temane dharamazI zeThanA parAkrama ane pratiSThAne anubhava hato. dAyakA pahelA gAme ucALA bharelA tyAre to temanA lagna thaI gayelAM eTale pitAnA aTaMkI sasarAnuM AtmabaLa ane agama buddhinA temane saMskAra paDelA. have gharane bhAra tenA upara AvI paDayA. temaNe AvI paDela ApattimAM haiye rAkhIne bane putrone ucheravA ane tene Adarza saMskAra ApavA uparAMta peDhIone vahIvaTa paNa saMbhALI lIdho. savAramAM chokarAone uThADI devadarzana vagere nityakarma karavA prere, pachI dAtaNa karavA bahArane oTale besAre tyAre anAjabharelI TopalI ane dokaDAnI thelI tenI pAse mukAve. bane bhAIe dAtaNa karatAM garIba-gurabAMne vATake bharI anAja ane koI apaMga ke rogI dukhIyAne muThI bharIne dokaDA Ape. pachI bhAjIne vaMdana karI dhuLI nizALe jAya-A teno nityane kAryakrama rAkhelo. gharamAM amRta zeThANa vahelAM UThI nitya niyamathI phArega thAya Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA ane chokarAne dAtaNa karavA besAre teTalAmAM vADethI bharavADa dUdha dohIne AvI gayA heya. gharamAM chAza taiyAra thaI gaI hoya. "mA" nivRta thaine parasALamAM bese ne gAmamAMthI chAza levA Ave tene AvakAra ApI khabara-aMtara pUche. sukha-duHkhanI vAto sAMbhaLatAM koIne madada devA jevuM lAge te tenI chAzanI deNamAM chAnI mAnI(dIvAnazAhI) kerI nAkhI detAM, keAInA ThAmamAM chokarAM mATe zeDuM mAkhaNa mUkI che. vAta karatAM gAmamAM nAtajAtanA bheda vinA game tenI vasamI veLAnA khabara jANe to tene baporanA AMTe teDAve ne be kAna na jANe tema tenI bhUkha bhAMge. trIsa varSanAM amRta mA sATha varSanA DozImAnA jevA prauDha dekhAtAM. TANe avasare jyAM joIe tyAM mA" pahoMcyA ja heya. teo du:khIyAne dilAsa ne garIbonA belInuM kAma karatA. muMbaInI peDhIe aMgata mANaso hatAM, chatAM vakhato vakhata vahANa sAthe tyAMnA khabara bhagAve ne jarUra paDe te salAha Ape, arabastAnane vepAra vadhAryo hato tethI pAMca daza Araba DelImAM beThA ja hoya. baMdarakAMThe berakhe se-pacAsa ne koI koI vakhata baso traNaso ArabAne jAmo thase. AsapAsa nokarI karanAra Arabone dezamAM AvatAM-jatAM mAMgaroLanI berakha ArAmagRhanI garaja sAratI. kapuracaMda zeThanA svargavAsane varSa vItye sahakuTuMba ne lAgatAvaLagatA saMbaMdhIone laI amRtamA giranArajI upara temanA sasarAe jIrNoddhAra karAvela zrI zAMtinAtha jinAlayanA darzane ane zatruMjayanI yAtrAe jaI AvyAM. A prasaMge banne putro mATe khAsa ratho, taMbuo vagere sAdhana sAmagrI taiyAra karAvyAM. senAnA kaLazathI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sADI susajjita jinAlaya sAthe lIdhuM ne mAkaLA manathI kharca karIne AtmasAdhanA karI AvyA. * A doDha dAyakAmAM rAjataMtramAM paNa aneka palaTA AvI gayA hatA. rAjavI aDAmIyAM tema ja temanA amA behastanazIna thavAthI ane temanA pATavI kumAra bAra varSanA bALaka hAvAthI rAjamAtAe zekha kuTu'khamAMthI salAmaNu sAhebane rAjavahIvaTa sAMpelA. X X dezanI daSTie A arasAmAM `panI sarakAre kAThiyAvADamAM pagapesAro karI dIdhA hatAM. talavAranu rAja esaratuM jatuM hatuM, dAyakA pahelAM kAMDAbaLe jeNe jeTalu jItelu tene teTalu rahyuM hatu.. prajA sAthe rahI khAMDAnA khela khelavAnA vakhata vahI gayA hatA. ne vAkara sarave seTalamenTathI rAjyeAnI hada maryAdA baMdhAi gai hatI. kAMDAbaLanu sthAna kalame lIdhu hatu. krAMti yuga hAvAthI mAMgarALamAM ekAda kalamabAja hAya te| ThIka tema rAjamAtAne vicAra thatAM junAgaDhathI kharakhare Avela mahemAnAne kAi rAjakAjane jANukAra munazI tyAM heAya tA kAmadAru' karavA joie chIe tema vAta karelI. A te vakhate junAgaDha rAjakuTu'khamAM AMtarakaleza jevuM hAvAthI rAjataMtranI lagAma jenuM jora hoya tenA pAsavAnanA hAthamAM rahetI, ne te vajIra ke dIvAnanA nAme rAjakArabhAra calAvatA. mAMgareALanAM rAjamAtAe anubhavI mANasanI mAgaNI karelI te saMdezA raNachoDajI dIvAnane maLyo. temaNe peAtAne tyAM dhelA Thakkara nAkarI mATe AvI pA hatA tene mAMgarALa mAkalI dIdhA. mAMgarALamAM AvIne temaNe joyuM ke rAjamAtA AjalamAM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA 15 rahe che. rAjakumAra bAra varSanA bALaka ane rAjavahIvaTa calAvanAra salAmabu sAheba sarala svabhAvI che. A rIte AkaDe madha ane te paNa mAkhIo vinAnuM jemAM munazI Thakkarane paNa raNachoDajI dIvAnanI peThe mAMgaroLanI zekhAi bhogavavAne koDa thaye. kAmadAruM karavA Avela Thakkara vacharAtane chAjatA dabadabAthI ' rahetA ane pitAnA hAdAne " vachara nA saMbaMdhanathI oLakhAvavA lAgyA hatA. rAjA ane prajA vacce meLa na hoya, ekabIjAne paricaya ocho thAya to ja karazAhI jAmI zake te muddo dhyAnamAM rAkhIne rAjanI lagAma pitAnA hAthamAM laI lIdhI hatI. salAmabu sAhebamAM amIrAta hatI tethI rAjataMtrano bhAra munazI upADatuM hoya to teTalI upAdhi ochI tema samajatA. munazIThakakarane ekahaththu sattAnA koDa pUrA karavAne AvI taka maLI javAthI rAjanA nAme te manasvI hukamo kADhavA ane niraMkuza rAjazAhI bhogavavA TevAI gayo ne koI vakhata tenA geravyAjabI hukamanI salAmabu sAhebane ke rAjamAtAne khabara paDI jAya ne pUchaparacha kare to javAbamAM "A rAjanA kAma che, rAjane bhAra mane navAba sAhebe sepela che tethI temane khabara paDe to Thapake mane Ape" vagere zabdaprayogathI temane bhaDakAvI mUkato. ' adhikAranI AMdhI evI hoya che ke te pote ja gaIkAla koI rAjanI ramata hato ne AvatI kAle raiyata tarIke jIvavAnuM che te taddana bhUlI jAya che ane pitAne maLelI sattAne rAjazAhI lAbha levAnA tucha IrAdAthI rAjA ane prajA vacce AMtarabheda vadhAravAnI ramata rame che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArI munazIjIe joyuM ke mAMgarolamAM rAjA-raiyata vacce kuTu%0 sabaMdha che ane tenuM kendrasthAna nagarazeTha che. jema rAjakuTu'amAM atyAre khALarAja hatuM tema nagarazeThanA kuTuMbamAM paNa kapuracaMda zeTha gujarI javAthI amala calAvavA ThIka paDhaze tema mAnI lIdhuM. te mAMgarAla AvyA tyAre junAgaDhathI teA kArAAkAra AvelA. ahIM tene daDhamAthI rahevAnuM hatuM tethI kapuracaMda zeTha pAsethI pacAsa hajAra kArI vyAje upADelI ne te paisA upara ThAThamAThe AraMbhelA. te pachI kapuracadaM zeTha vage sIdhAvyA tene e varSo thavA chatAM kAie udharANI karI naheAtI tethI A vAta kAi jANanAra nathI tema mAnyuM. 136 nagarazeThane dhare dharamathI zeThanA vakhatathI * lIlama' gheADI hatI. tenA devatAi cihna ane tenA pagale barakata hatI tema eka vakhata kapuracaMduM zeTha pAsethI vAta vAtamAM teNe jANelu, eTale te gheADI magAvIne salAmammu sAhebane devAthI khuzI thaze, ne nahi Ape te zekhabApu tathA rAjamAtAnA kAna bherI tenA dhare meAsala mekalI gheADI upADI lAvazuM eTale raiyata ane rAja vaccenA prema-pUla tUTI jaze te nagarazeThanI vyAjI lIdhela rakama pacI jaze te hAMsalamAM mAnI laIne tenA kArakunane '* lIlama' levA mAkalyA hatA. x x X kArakune tharatharate page munazIne dhare jai amRta zeThANInA nakArane spaSTa javAba TUMkamAM kahI saMbhaLAvye. ghelA ThakkaranA magajamAM rAjasattAnuM joma hatuM. vaLI paDakhAmAM ja dIvAna raNuEAjInI hukuM che tema mAnatA. kacchamAM paNa rAjataMtra luhANAnA hAthamAM hatuM. AvA paDakhAMnA pArasathI abhimAnamAM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA 137 madha anelA munazIne A javAba asahya lAgyA. AvezathI tapI jatAM teNe kArakunane hukama karyo ke " AvA nAdAna javAba laIne AvatAM tane zarama nathI AvatI. Ama vidhavAthI DarI jaie teA rAja sabhALI zakAya nahI. tAruM zarIra kema dhrUje che tAvanI TADha te| nathI caDI ne ? jA hamaNA ja senApati pAse jaine kahe ke vajIra sAhebanA hukama che ke atyAre ja rasAlAnI hathiyAraaMdha TukaDIne laine kapuracaMda zeThane dhare javuM te tene AMgaNe 8 dhoDI ' che te cheADI lAvI mArI pAse rajU karavI. ' "6 paNa...vajIra sAheba, zeThANIe tenA Araba jamAdArane meAlAvyeA che. tema huM kAneAkAna sAMbhaLIne AvyeA chuM. tyAMthI 'lIlama' lAvavI te sihanI kheDamAM--" 66 cUpa kara nAdAna, hajUra kacerImAM tArA jevA nirmAlya mANasa na joie. khasa, bahAra nIkaLa...are e ! DelI upara krANu che ?" vajIra sAhebane pyAlA phATI gayA che tema jone kArakuna vadhAre DahApaNu na DALatAM bahAra nIkaLyA te DelIe kheDela cAkIdAra kuranasa bajAvI vajIr sAheba sAme Ubhe rahyo. . jAva senApatine hamaNAM ja rAjagaDhamAM mAkalA. huM tyAM ja DAiza. khATI na thatA. '" vANiyAbhAi pAsethI ane te paNa eka vidhavA pAsethI TAya u' upADI lAvavuM te tene mana ramata jevuM lAgavAthI teNe salAmaNu sAhebane ke rAjamAtAne vAta ja naheAtI. eTale tenA kAne vAta nAkhavA dhelA hara rAjagaDha javA upaDyo. karI gaDhamAM rAjavI salAmathru sAheba jhule esI ArAma letA hatA tyAM jate munazI Thakkare vAta " Apane zarU karatAM kahyuM: Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138. seraDI svArIne zokha che ne sArAmAM sArAM nAmI ghoDAM vasAvavAne Ape jaNAveluM tethI tapAsa karatAM ahIM mAMgaroLamAM ja kapuracaMda zeThane ghare eka ghoDI rAjadarabAre zobhe tevI che evI khabara maLavAthI puchAvI joyuM tyAM te zeThANI tapI jaine na bolavAnuM belavA lAgyAM hatAM tema mANase khabara ApyA che. mane to rAjavahIvaTa saMbhALatAM ghoDA khelavAne kayAM navarAza che? paNa ApanA zekhane pUro pADe te mArI pharaja samajI tene pUchAvyuM ne ghoDInI meM mAgI kImata ApavAnuM paNa jaNAveluM, chatAM udhata javAba Apyo te mArA rAjavInuM apamAna mAnuM chuM."munazI zekhabApune tapAvavAne vAtane camakAvatuM hatuM teTalAmAM senApati AvI pahoMcyA. rAjavI salAmabune A vAtamAM kaMI samajaNa na paDI. tene ghoDAne evo zekha nahe ke riyatane lUMTIne raDI khelavAnA keDa thAya. vaLI A vAtathI mAcha(rAjamAtA)ne paNa vAkepha karyA nahatAM te pahelAM senApatine Avela joIne A badhuM zuM raMdhAya che tenA vicAramAM paDI gayA. | munazIjIne te have pitAne nAka gaLe vaLagyo hato temAM zekha sAhebane mauna joI temanA taraphathI saMmati maLI gaI che tema mAnI lIdhuM, ne senApati sAme joI "atyAre ApaNuM sIbaMdhI muchIpheja keTalI che?' tema puchayuM. gaDha, jela, rasAle ne gAmanA cokIyAta maLI se savAso mANasa thaI jAya kharuM. kema kaMi pharamAna che?" haM. je kapuracaMda zeThane tyAM eka ghaDuM che te bApu mATe laI AvavAnuM che. tame pote ja jajo ne jarUra jaNAya te sabaMdhI rasAlo. sAthe laI jaje." munazIe senApatine sUcanA karI. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA (139 viramagAma salAmaNuM sAheba vicAramAM garakAva thaI gayA hatA tyAM munazInA chellA zabdo sAMbhaLIne camakI jatAM bolyAH "paNa huM munazIjI, evaDI zI utAvaLa che? ApaNI vastI kaMI pathAre mUkIne rAtorAta bhAgI javAnI nathI. cAlo ApaNe mAjIne vAta karIe." - "bhale bApu, te leke ghara choDIne bhAgI na jAya e huM paNa samajuM chuM, paraMtu vANiyA bhAine jAnavara bhagADI mUkatAM keTalI vAra lAge ? bhale ghoDI laI AvavAnuM pachI rAkhazuM paNa te upaDI na jAya te mATe cokI paherAnI khabaradArI rAkhavI joIe. Ama je taddana DhIluM mUkI daIe to rAja thaI zake nahi. Apa " mAjI pAse padhAre tyAM huM senApatine jarUrI varadhI ApIne tyAM AvuM chuM." amRta zeThANIe Araba berakhanA jamAdArane teDavA mokalyA. pachI pitAnA ane putrone pAse besArIne tenA bhaNatarane khabara pUchavA mAMDayAM. "paNa mAjI hamaNuM eka bhAyaDe zuM kAma Avyo hato? ne tame ApaNuM "lIlama' devInuM nAma laine zuM kahetAM hatAM ?" moTA putra catrabhune pUchayuM. bhAI, e to amasthI "lIlama' nI vAta karatI hatI." zeThANIe bALakane haiyALI detAM vAta saMkelavA mATe TUMkamAM javAba dIdho. " haka-mane khabara che, ApaNe "lIlama'ne te zekha bApu mATe laI javAnuM kaheto hato. mane "lIlama" bahu game che, ne bApu ne tame tenI pUjA karo che tene laI javAnuM kahe tene huM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 * soraThI te eka dhela mArIne kADhI mUkuM. tame tene nA pADI dIdhI te ThIka karyuM mA." nAnA premajIe pitAne vicAra vyakta karyo. mA-dIkarAnI vAta cAlatI hatI tyAM peDhImAMthI munIma devakaraNa amRta mA pAse AvI pahoMce. munazInuM mANasa ghare gayuM hatuM ne tyAM zeThANI sAthe kaMI vaDacaDa thaI hatI tevI adhakacarI havA peDhIe pahoMcatAM kharI hakIkata jANavA te ghare doDI Avyo hato. devakaraNa kaMpANuM dharamazI zeThanA vakhatane jUne munIma hate. tenI pramANikatA, khaMtIle svabhAva ne vyApArI kuzaLatAthI zeThANIe mAMgaroLanI peDhIne vahIvaTa tene soMpela. baMne bALakone amRta mAe tenA mATe alAhedA rAkhela ramavAbhaNavAnA eAraDe mokalI munIma devakaraNane besAryo ne munazIne kArakana "lIlama " levA AvyuM hatuM te vAta karI. teTalAmAM berakhethI Araba jamAdAra sAlebIna hamada paNa AvI gayo. jamAdArane AvakAra ApatAM zeThANIe pUchayuM ke: "sAlebhAI, baMdaranI berakhe atyAre keTalA mANasa che?" " kamameM kama aDhAIse hogA. kayA kucha hukama hai?" jamAdAre khulAso karatAM varadhI mATe pUchyuM. evuM khAsa kaMI nathI, paNa kadAca rAjanA lazkara sAthe ApaNe mukAbalo karavo paDe te kAma lAge. mANasa pAse puratAM bahathiyAra-dArUgoLe che ke?" hAM mAjIjamaiyA baMduka vinA Araba ba na hoI zake. Apake hukama para usI vakha saba khaDe he jAyagA, dArUgolIyAM bhI na ha, magara usI mAmale laMbe hene para gelIyA jyAre maMgavA lenI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA 141 " devakaraNa bhAi! erakhe gALIyA kamI haiAya te| jamAdArane la'DAramAMthI kArIonA thelA sAMpI de. Aga lAge tyAre kUvA kheAdavA na esAya, geALI mATe junAgaDha mAthusa ADAvIe ne tenA khAtara moM phADI besI rahIe tA pachI kArI zuM kAmanI?" "sAlebhAi, tame tAkIde taiyArI karA, gAlIyuM khuTe teA kArIyuM vAparajo. dArU ke je kaMi joIe te devaDIethI upaDAvatA jaze. devakaraNabhAi hamaNAM ja erakhe Ave che, te tamane varadhI ApatA rahe tema tamAre karavAnuM che.' " ' mAjI kA hukma. annadAtA ke lIye hamArA jAna bhI kurabAna mArmanI tejInuM bhAna karAvatA jamAdAra kuranasa bajAvI aMdaranI erakhe taiyArI karavA cAlyA gaye. 93 devakaraNa kapANI jema kuzAgra vyApArI hatA tema lazkarI tAlIma lIdhelA cAho hatA. jamAdAranA javA pachI zeThANInA upakAra mAnatAM teNe jaNAvyuM ke "bhAjI,laDatanuM sukAna tame mane soMpavAne kRpA karI che tema jamAdAranI sAthe vAta uparathI jANyuM, te mATe ApanA AbhArI chuM. AvI sattAzAhIne jo ApanA jevA nibhAvI lye tA garIkha-guramanA ze Azare ? atyAre vAtAnA vakhata nathI tethI Apa AzIrvAda Ape! ke huM merakhe paheAMcI jauM. 99 " bhAi kapANI, dAdA( dharamazI zeTha)nA hAthe tame dhaDAyela chA, ane bhalabhalA rAjyeA sAthenI athaDAmaNumAM tame khAMDAnA khela khelyA che. tevA prauDha ane sabaLa sukAnI mAMgarALamAM hAjara hAya tethI mane te nirAMta che. tamane salAha-sUcanAnI jarUra nathI. ApaNe rAja sAthe mIThA saMbaMdha che, temAM rAjamAtA ke zekha ApunI joNu bahAra munazIe daMDAkhAjI calAvavAne A peMtarA ramyA hoya Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 rahI tema mane vahema jAya che, te nakAmuM leAhI na reDAya ne ThakkaranI sAna ThekANe AvI jAya tema kALajIthI kAma lezo. ApaNI berakhanuM sukAna tamAre ja saMbhALavAnuM che." zeThANInI bhalAmaNa vadhu laMbAya te pahelAM devakaraNa mAjInA AzIrvAda laI DelIe paheo ne pitAne joItAM hathiyAra sajI tyAM maMgAvI rAkhela ghaDIe caDIne baMdara tarapha upaDI gaye. nagarazeThane tyAMthI munazIe "zeThanI navaratna lIlama' maMgAvelI ane zeThANue tene cekhI nA saMbhaLAvI dIdhI che tevI vAta che jotajotAmAM gAmamAM phelAI javAthI A zuM taphAna che te jANavA janatA kAna mAMDI beThI hatI, eTalAmAM ArabanI berakhethI jamAdArane zeThane ghare ne rAjanA senApatine rAjagaDha tarapha jato joI aneka tarkavitarka thavA lAgyA. munazInA mAthAbhAre vartanathI raiyata trAsI gaI hatI. temAM Aja te nagarazeThanA ghara upara ghA karavA nIkaLyA hoya te pachI garIba vastInuM zuM gajuM? tema mAMhomAMhe vAto thavA lAgI. prajA pratyenI zeThANInI rakhAvaTe janatAne jagADI mUkI hatI. jotajotAmAM bajAra baMdha thaI gaI ne ToLe maLIne prajAe zuM karavuM tene vicAra karavA lAgyA. banAva eka pachI eka vijaLInA vege bance jatA hatA. rAjane senApati rAjagaDhethI nIkaLI lazkarI kempa tarapha jato jovAyA ne zeThane gharethI Arabane jamAdAra baMdara tarapha cAlyo. tenI pAchaLa munIma devakaraNu hathiyAra sajIne mAratI ghoDIe baMdara tarapha jato jovAya. Ama eka pachI eka banatA banAvanuM tAraNa vicArAya teTalAmAM te rasAlAnA vIseka hathiyArabaMdha mANasa zeThanA gharanI pharatA goThavAI gayelA jovAyA. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA sidhdharAja jayasiMhanA lazkare junAgaDhane ghere ghAlyAnI vAta sAMbhaLelI tenI pratikRti jevo dekhAva joI gAmanuM aDhAre varNa uzkerAI gayuM hatuM. gAmanI daSTimAM nagarazeThanI AbarU upara dhADa paDe te pitAnA uparanI Apatti jevuM lAgatuM hatuM. mahAjananA AgevAnee maLI rAjamAtA pAse javAnuM nakkI karyuM tyAM to baMdara tarapha baMdUkanA tAsIrA thatA sAMbhaLyA. aNadhAryo baMdUkanA bahAra sAMbhaLIne vaLI A navI dhADa zuM AvI ? tenA vicAramAM sau paDyA. mANasanuM eka ToLuM te tarapha jovA-jANavA taiyAra thayuM teTalAmAM pacIseka ArabonI eka hathiyArabaMdha TukaDI zeThanA ghara tarapha AvatI joIne sau thaMbhI gayA. devakaraNa kaMpANI baMdara-berakhe pahoMcyA. te pahelA jamAdAre ArabanI pacIsa pacIza mANasanI ATha TukaDI ane ghoDesvAronI be TukaDI tenA cAusa sAthe dArUgoLA baMda laIne devakaraNa zeThanI rAha jetI taiyAra rAkhelI. devakaraNe Araba jamAdArane pAse rAkhI varadhI devI zarU karI. pahelI eka TukaDIne zeThanA makAnanA rakSaNa mATe javAne sUcavatAM teo baMdUkanA bahAra karI ravAnA thayA. bIjI pacIsa ghoDeDa TukaDI gAma pharatI goThavAI javA cAlI. ' devakaraNa zAhe gAmamAM ne rAjagaDha tarapha bAtamIdAre mokalI dIdhA hatA. temAMthI eka svAra zeThanA ghara tarapha rasAlo javAnA khabara lAvyA ke turata ja be TukaDIne ghare gayelA rasAlA sAthe mukAbalo karavAne ravAnA karI. dareka TukaDI baMdUkanA bahAra karIne eka pachI eka pasAra thatI. uparAuparI thatA dhaDAkA-bhaDAkAthI dharatI dhaNadhaNI UThI. zeThanA ghara tarapha pahelI TukaDI AvIne DelIe goThavAI gaI. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seraDI zeThANInI AvI taiyArI joine janatAne hiMmata AvI. rasAlAnA mANase te khAlI mosalInI moja mANavA javuM che tema samajatA hatA tyAre ahIM to loDhAnA caNA cAvavA jevI lazkarI taiyArI joIne muMjhAyA. zeThanA gharanI pharatAM chUTA chUTA mANasa goThavAI UbhA hatA teone tyAM ja UbhA mUkIne senApati rAjagaDha tarapha khabara ApavA doDyo. - senApati rAjagaDha tarapha jato hato tyAM pacIsa ArabanI eka TukaDIne munazInA gharane ghere ghAlIne ubhelI joI ne AgaLa jatAM tevI cAra TukaDIo tenA cAusanI AgevAnI nIce rAjagaDhane cetarapha bhIDavavA cAlI AvatI hatI. bAkInA ArabAnI ghoDesvAra TukaDI laIne devakaraNane rAjagaDha tarapha dhasI Avate je. * munazI senApatine hukama ApI rAjamAtAne oraDe pahoMce. rAjavI salAmabu sAheba mA pAse mauna beThA hatA. munazIe jaI ADItIDI vAtothI zarUAta karI, ne rAjamAtA pAse rAjavI mATe zeThane tyAMthI lIlAma gheDI magAvavAnI vAta kADhI tyAM to uparAchAparI baMdukonA bahAra thatA sAMbhaLIne rAjamAtAne Azcarya thayuM ne munazIne tenI tapAsa karavA pharamAvyuM. "mAjI e te kapuracaMda zeThanA gharethI zekhabApu mATe ghoDI levA mANaso gayAM che ne zeThANuM jarA AkarA svabhAvamAM rahyAM tethI dAba besAravA rasAlAe kadAca khoTA bhaDAkA karyA haze, temAM ciMtA karavA jevuM nathI." "zeThane gharethI gheDI levA mANaso mokalyAM che ? koNe? kone pUchIne mokalyAM ? bhAI abu, A badhuM zuM che? ApaNe rasAle joDIne kayAM kALa che? tuM rAja karavA beTho che ke ramata? bela, je hoya te kahI de. muMge kema thaI gaye che? kahe munazI, A Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA * 145 badhuM zuM che ? raiyata e to amAre mana beTA-beTI che. tene ghare dhADuM pADanAra ane amArAM bALako upara baMdukonA kude dAba besAranAra keNa che? evo hukama karanAre raiyatanA ghara upara hAtha nathI nAkhyA paNa rAjyanI AbarU upara ghA karyo che. A mATe tene rAkhela che ema ke? keNu che bahAra ?" A aNadhAryA utpAtathI rAjamAtAnA aMtaramAM krodhAgni prajvalI rahyo hato ne bIjI taraphathI baMdUkonA bahAra upara bahAra zarU thayA hatA.baDAmIyAMnI hayAtImAM temanA sAsujI amAe putravat prajAnA karelAM manAmaNune prasaMga rAjamAtAnA magaja upara tAjo thaI gayo. potAnI raiyata jema rAjabhakta che tema ojasazALI paNa che te teonA dhyAnamAM hatuM. amRta zeThANuM ane rAjamAtA vacce eTale gADha saMbaMdha jAmele ke pAMca-daza divase zeThANuM na maLyAM hoya te rAjamAtA temane teDavA sIgarAma mokale. Avo gADha saMbaMdha eka bhADuta nekaranA hAthe dhULamAM maLatA joI rAjamAtAne asahya duHkha thavA lAgyuM. rAjavI te cUpacApa A tophAnI mAmalo joine hebatAI gayA hatA. tene notI khabara "lIlama nI ke nahatI khabara munazInI dAdAgIrInI. muMjhAI gayelA abune joI rAjamAtAe tenA sarala svabhAvanuM pariNAma pArakhI lIdhuM. A badhAmAM tene munazInI madAMdhatA ja dekhAI. rAjamAtAnA tApamAM zekAI jato munazI beTho hato tyAM ja thaMbhI gaye. DelIne cokIyAta rAjamAtAnA avAjathI tAra upara AvI Ubho hato. rAjamAtAe jANe bhAvI kAryakrama nakkI karI lIdho hoya tema hukama choDavA mAMDayA. - "paheregIra, jA hamaNuM ja mArA mATe sIgarAma joDAvI . 10 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sevakI lAva." "munazI tAruM kALu meM mAre nathI jovuM. rAjanA kAnUna mujaba rAjadrohIne jIvate javA devo na joIe, paNa tArA jevA marelAne zuM mAre ? jA, gaDhamAMthI nIkaLI jA. sAMja sudhImAM mAMgaLanI hada cheDI deje." "ane bhAI abu, A kALamukhA Thakakarane hadapAra karyo che tema DhaDhero pITAvI de ne A badhuM zuM taphAna che tenI tapAsa karAva." baMdaranI berakhethI pacAsa mANasanI Araba TukaDI zeThanA ghara tarapha AvatI joI rasAlAnA mANaso gabharAyA. tene uparI senApati kayArane rAjagaDha tarapha cAlyo gayo hato. A sthitimAM ahIM UbhA rahevuM te mAthA sATe mAla khAvA jevuM vikaTa lAgyuM. A jokhamamAMthI nAsI chUTavAne saune eka sAthe vicAra thayo hoya tema eka bAju badhA ekaThA thaI gayA ne nAsI chUTavAne lAga zodhavA lAgyA. Araba TukaDInA cAuse dUrathI A saMtAkukaDI ramAtI joine " ra" ne avAja karyo ne bIjI ja paLe rasAlAne gherI laI tenA nAyakane belAvI kahyuM: "jo tamAre medAne AvavuM heya te huziyArIthI sAme Ave. agara te hathiyAra cheDI gho." jotajotAmAM rasAlAnA mANaso Araba TukaDInA cAusa pAse hathiyAre mUkI daIne eka bAju UbhA rahyA. munIma devakaraNe se mANasanI TukaDI agAu rAjagaDha tarapha ravAnA karI hatI ne tenI pAchaLa pote pacAsa mANasa sAthe dho Avato hato. te ArabI sainya gaDhane daravAje AvI pahoMce Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAMganA 147 teTalAmAM gaDhamAMthI munazIne muDI vALIne nAsI chUTato je. devakaraNe tenA tarapha daSTi jatAM ja " khabaradAra, eka DagaluM AgaLa cAlyo to jAnathI jaIza"ne avAja karyo ne jotajotAmAM AkhuM sainya tenA pharatuM baMdUkanI nALa tAkIne goThavAI gayuM. ghelo Thakkara kaMgAla vadane devakaraNanA pagamAM paDyo. vIjaLInI jhaDape eka pachI eka banAva bane jatA hatA. munazIne bAMdhIne rAjagaDhamAM laI javo ke zeThANIne suprata karavo tene devakaraNa vicAra karato hato tyAM gaDhamAMthI rAjamAtAne sImarAma bahAra AvyA. rAjamAtAe A drazya joine sIgarAma thobhAvyo. devakaraNa temanA pAse gayo ne namana karI rAjamAtA zuM kahe che te sAMbhaLavA Ubhe. gAmamAMthI mahAjana rAjagaDha tarapha AvatuM hatuM te paNa tyAM AvI pahoMcyuM. prajanI jAgRti joI rAjamAtAnI AMkhamAM hazru bharAI AvyAM. "rAjadrohI Thakkarane laIne nagarazeThane ghare Avaje' tema gaLagaLA avAje kahIne rAjamAtAe sImarAma nagarazeThanA ghara tarapha haMkArA. amRta zeThANu parasALamAM hamezanI beThake besIne bahAra banatA banAvanI bAtamI meLavI rahyAM hatAM, teTalAmAM DelIethI eka Araba tyAM doDI Avyo ne namana karI "rAjamAtA padhAre che nA khabara ApyA. zeThANu UbhA thaIne sAmA cAlyAM ne rAjamAtAne mAnabharyo AvakAra ApatAM bheTI paDyAM. bannenI AMkhamAMthI premAzra vahevA lAgyAM. ekAda kSaNa A karuNa drazyamAM pasAra thaI gaI. amRta zeThANIe Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sArI 66 mAjI, Ape jAte himmata lAvIne vAtanI zarUAta karatAM kahyuM : tasarI laIne amArA AMgaNe padhAravAnI kRpA karI te mATe AbhArI chu. mane jaNAvyuM hAta tA huM ApanI pAse AvI jAta. parasALe padhArA ne jarA vizrAMti lye. 99 mhena amRta, tame te| amArAM bhAMDara che. ahIM AvavAmAM mane zarama ke meTAi na hoya. te Aje te huM amArA rAjadrohIne nyAya karAvavA tamArI pAse AvI chuM. e nimakaharAma Thakkara bahAra UbheA che. tene zu` sajA karavI te tamArA upara che|DuM chuM. ' mAjI, nyAya te rAjasattA ja karI zake. ame tA tamArAM Aru chIe. tamArI putrIne vadhu paDatI meATAi ApIne na zaramAve 29 (" ww " nahi bahena, huM khoTA viveka nathI karatI. dharamazI zeTha te rAjanA thaMbha jevA hatA. tenI putravadhu tarA aDhAre varaNane premabhAva hu ahIM AvatAM joi zakI dhru. mArI sahacarInu puNyateja joi mAruM haiyuM harSoMthI ubharAya che. amArI galatanA lAbha lane Takkare prajAmAM bhAre trAsa vartAvyA che te badhuM atyAre hu jANI-joi zakI chu. eTale A amArA pramAdanuM pariNAma haiAvAthI taTastha tarIke tame ja nyAya kare| tema icchuM chuM'. ' "" basa, mArka karI mAtA. dhelA ThakkaranA nyAya kudarata karaze. te nimakaharAmIne sajA karanAra ApaNe krANu ? mane pUchatAM hA tA tene mAk karI choDI mUkavA ThIka che. ne huM paNa tenA pAsenu zu heADI dakhane tenA pApI pagalAMthI abhaDAtI ApaNI puNya bhUmine bacAvI levAya tema icchuM chuM. " Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsAgarane mahArathI motIcaMda zeTha! tamArI bhaktithI huM prasanna thaye chuM. tamAre je joIe te mAgI le. amArA vaiznava bhaktonI sevAne bhulAvI che tevI tamArA jevA dharmaniSTha zrAvakanI gurubhakti joine mane bahu AnaMda thayo che." muMbaImAM birAjatA gosvAmIzrI gokuLanAthajI mahArAje motIzA zeThanI sarabharAthI saMtoSa vyakta karatAM kahyuM. "Apa jevA gokaLazanA pagalAM mAre AMgaNe thayAM tethI vadhAre mAre zuM mAgavAnuM hoya? huM to Apa jevAnA AzIrvAdano bhUkhyo chuM." motIzA zeThe pitAnI ni:spRha bhAvanA vyakta karI. tame mane pagalAM karAvIne je mAna ApyuM che tenI yAdagIrI rahevI ja joIe. mATe AnAkAnI na karatAM je joIe te mAgI le." " ApanAM pagalAM kaMi lobha-lAlacathI meM nathI karAvyAM ke je amuka dravyanA badalAmAM vecI dauM. Apa gau-pratipAla che tethI ja Apa gosvAmInuM pUjya biruda dharAvo che. prANadayA e mAnava dharma che. muMbaImAM AthaDatA niHsahAya gaumAtA vagere avAya pazudhananA pAlana mATe ApanA maMdiranI bAjumAM pAMjarApoLa khAlI che tenI Apa saMbhALa rAkhe temAM ja AjanA ApanA pagalAMnI sAcI yAdagIrI mAnuM chuM. " Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. mahAsAgarane bhulezvarane nAke paTelanA taLAvanA medAnamAM hamaNa-hamaNA DhanA dhaNa besatAM javAya che tenI vAta kare che ne ? e tame ThIka saMbhAryuM. ame mAneluM ke gAmanA Dhora-DhAMkhara goMdare caravA AvatA haze. kahe e gaudhaNa konuM che?' e ApanuM ja che mahArAja! muMbaImAM ghaNayAtAM DherAne rAkhavAne te parAmAM tabelA che. jyAre nayaNuyAtAM jAnavarone sAcavavA-saMrakSaNa karavA ApanI chAyAmAM e pAMjarApoLanI sagavaDa karI che." "ane tenA kharcane mATe zuM gaThavaNa karI che?" zrI gokunAthajI mahArAje vAtamAM rasa letAM jANavA mAgyuM. kharca mATe to ApanA jevA mahApuruSanI ethe beThelA prANIone zenI kamInA heya?" "motIcaMda zeTha! pazurakSA mATe muMbaImAM pAMjarApoLa cAlu karavAnA khabara jANI amane bahu AnaMda thayo che. amArA taraphathI temAM tame kahe te rakama mokalAvI ApuM." ApanA jevA rokaLaza game teTalI rakama ApIne chUTI zakatA nathI. gaumAtAne Apa te saMbhALatA AvyA che, muMbaImAM ApanI padharAmaNa thavAthI bAra varSa agAu (saM. 1878) vaiznava mahAjane zrI govaradhananAthajInuM maMdira baMdhAvyuM te ja vakhate hAlAI bhATIyA mahAjane ugharANuM karIne herAne ghAsacAro nAkhavAne goThavaNa karI hatI. prANurakSA mATe ApanI e bhAvanA A khAtAthI hamezAM jaLavAI rahe tema che. eka vakhata ApanI jenA upara amadaSTi thAya tene pachI bhIDa bhegavavAnI Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI 151 na ja rahevI joIe." motIzAe pAMjarApoLanI upayogitA mATe gAsvAmIne khyAla Ave.. "motIcaMda zeTha, AvA dharmanA kAmamAM tamAruM ghara pahela. karatuM AvyuM che. muMbainA TApumAM pacIsa varSa agAu (saM. 1865) tamArA bhAI nemacaMde AgevAna thaI keTa-pArasI bajAramAM tamArA dharmanuM maMdira ( zAMtinAthanuM derAsara) baMdhAvyuM te joIne amAre bhakta parivAra ane muMbaI teDI lAvyo. hajI to ame muMbaImAM AvyA tyAM to paTelanA taLAva ne kuMbhAravADAne cheDe tamArA bhAI hastaka tamAruM bIjuM maMdira (ciMtAmaNInuM derAsara) baMdhAtuM hatuM. e joIne amArA bhakti parivAre bhulezvaramAM havelInA pAyA nAkhavA taiyArI karI tyAM to tame (1876) bhIMDI bajArane nAke trIjuM devamaMdira ( zAMtinAthanuM derAsara) taiyAra karAvyuM, ne amArA sAthe gulAlavADIne nAke tamArA bhAIoe cothuM devAlaya baMdhAvyuM. A vAtane bAra varSa thayAM tyAM te tame eka pachI eka devamaMdira baMdhAvIne lAkho rUpiA prabhubhaktimAM arpaNa karyuM jAya che. pAyadhunInuM moTuM maMdira (goDIjInuM) baMdhAvavAmAM tamArA guru dIpavijayajInI khaMta hatI. teo AvA dharmanA kAmamAM tamArI kALajI mATe mArI pAse vakhANa karatA. tamArA bhAIomAM dharma mATe UMcI bhAvanA ane moTuM mana che, tamArA munIma damaNa ne bhAyAta bhAIdAsa zeTha tathA mAravADI bhAIo paNa dharmanA kAmamAM eka rU5 raho che tevI ghaNI vAte meM temanA pAsethI sAMbhaLI hatI. ane Aje tame ahIM, (bhAyakhAlAnI vADIe) mArA pagalAM karAvyAM che tyAM paNa sAme tamAruM tAjuM ja (saM. 1885) baMdhAveluM bhavya devamaMdira tathA AjanI beThakavALI dharmazALA joine tamArI AgevAnI nIce Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra mahAsAgarane prANI rakSAnuM upADela kAma saphala thAya tema AzIrvAda ApuM chuM. metIcaMda zeTha, have kahe. A kAmamAM ame tamane kevI rIte anukULa thaI zakIe ?" mahArAjazrI, huM te eka sAmAnya mANasa chuM. AmAM meM te pharajathI vadhAre kaMI karyuM nathI. Apa meTA puruSa hovA chatAM ATalI jhINI hakIkata jANavAnI kALajI rAkho cho e ApanI UMcI bhAvanA ne vizALa dilanuM pariNAma che. bAkI sArAM kAmo te samudAyanA sahakArathI ja banI zake che. Apane bhakta parivAra baheLo che. muMbaInuM kApaDa bajAra bhATIyA mahAjananA hAthamAM che, vaiznava mahAjanane deza-paradezanA vepAra upara sAro kAbU che. teo dhAre te ghaNuM karI zake. seMkaDo ne hajAronA phALA bharavA karatAM pitAnA vepAra-dhaMdhAmAM pAMjarApoLanI pAI kADhe to lAkhanI pANa thaI jAya, ne mUMgA pANInA AzIvidathI barakta vadhe. A kAmamAM zeTha jamazedajI jIjIbhAI beroneTa, vADIyA bamanajI haramasajI vagere pArasI bhAIo paNa lAgaNI dharAve che, ne kema ke dharmanA bhedabhAva vinA A kAmamAM kapAsa, aphINa, khAMDa-sAkara, motI, huMDI vagere ghaNuM vepAra upara lAge nakkI karyo che temAM vaiznava mahAjanane sahakAra maLe te ApanA hAthamAM che." thaI raheze" nA lAgaNIbharyA zabdo sAthe zrI gokulanAthajI mahArAje vidAya lIdhI. muMbaine vepAra-vaNaja ogaNIsamI sadInI adhavacathI jAme jato hato. dezI ane paradezI peDhIo eka pachI eka nakhAtI jatI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI www hatI. vepArI ke nekarIyAta saune ahIM gajA mujaba maLI rahetuM, chatAM vatana tarIke muMbaI haju keIne gaLe vaLagyuM nahatuM ke mahAjana maMDaLanI saMkalanA nahatI. saMvata 1880mAM muMbaImAM kutarAMnuM pramANa vadhI paDayuM. kutarAMnI nImakahalAlI-vaphAdArI ajaba che. baTakuM roTalo khAine rAta-divasa gharanI cekI karanAra A prANIne na joie mAna ke maratabe kai pagAra ke paiso. gaMdha uparathI sagaDa zepI corane pakaDAvI devAmAM A prANInI kuzAgratA jANItI che. aMgreja ane pArasI bhAIo A vagara-pagAranA cokIdArane pALe che, jyAre itara kema tene vadhyuM-ghaTayuM khAvAnuM nAkhIne kRtakRtya thAya che. je ke Arya saMskRtimAM gAya-kUtarAnI roTalI kADhavAne rivAja che, ane evA peTavarAmAM puNyavarAnuM dhoraNa jaLavAI rahyuM che paraMtu tene AMgaNe bAMdhavAmAM saMkoca rahe che, tethI ja tene naNayAtAM bhaTakavuM paDe che. A sthitimAM nadhaNuyAtAM kutarAMnI raMjADa muMbaImAM vadhI paDavAthI sattAdhArIonI nidrAmAM khalela paDavA lAgI. A upadrava ocho karavAne kaMi mArga na sujhavAthI tene jAnathI mArI nAkhavAne sattAvALAoe polisane soMpyuM. A krUra ghaTanAthI lokalAgaNuM uzkerAI gaI. AvA prasaMge loka avAjane paddhatisara upalI sattA pAse pahoMcADavAnI saMkalanA nahetI, kaMI baMdhAraNa ke niyamana nahetuM. prasaMga diladrAvaka hato. pilisa jema jema DAbAjI calAvatI gaI tema tema janatA uzkerAvA lAgI. hullaDanuM chamakaluM thayuM. kaIka pakaDAyA. kerTa kesa cAlyA ne sajAo 5 buthaI. A tophAnamAM hiMdu ja nahi paNa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 mahAsAgarane gAya, sUrya ane agnimAM pavitratA mAnanArA pArasI birAdaro paNa hatA. A banAvathI muMbaImAM mahAjana maMDaLanI jarUra jaNAI. koNe kone kahevuM te na sujhavAthI sau samasamI rahyA hatA. te vAta tarapha motIcaMda zeThanuM dhyAna kheMcAyuM. metIcaMda zeThanA vaDavA zeTha amIcaMda sAkaracaMdamULa khaMbhAtanA vatanI hatA. teramI sadImAM jyAre gujarAtanuM pAyatapta pATaNa hatuM, tyAre khaMbhAta gujarAtanuM dhIkatuM baMdara hatuM. mALavAnA nAkAnI rakhavALo mATe ane dariyA raste arabI samudramAMthI kAThiyAvADa uparanI hakumata saMbhALavAne pATaNane daMDanAyaka ahIM raheto. ahIMthI dUra dezAvaranA vahANavaTAnI sArI sagavaDa hatI. moTA vepArIo ne zarAphenI peDhI cAlatI. akIkanA paththara ahIMthI nIkaLatA. rUunI pedAza ane AmadAnInuM te moTuM mathaka hatuM. ahIMnI kApaDanI vaNATa vakhaNAtI ne vahANa raste deza-paradeza mAlanI avarajavara thatI. muMbaInuM bAruM jAmavA chatAM gujarAtakAThiyAvADane mAla ahIM ghasaDAIne ekaTho thato ne khaMbhAtathI muMbaI dariyA raste jatA. kAThiyAvADanAM mukhya mathake sAthe DAka boTanI sagavaDa hatI ane rakSaNa mATe pATaNane phaujhI kempa paNa ahIM rahe. khaMbhAtanI jAhojalAlImAM AbAdI bhegavatA amIcaMda zeThanA kuTuMbane baMdara tUTavAnI asara thaI ne najIvI nekarImAM gharataMtra calAvavAno vakhata AvyA, tethI kaMTALIne amIcaMde muMbaI javAnI pitAnA pitA pAse vAta mUkI. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI 155 muMbaI te vakhate paradeza manAtuM. lAbha-labhe paNa sAkaracaMda zeThane pitAne putra paradeza jAya te gamyuM nahi, paraMtu amIcaMdanI haziyArI ane hasa joIne aMte tene javA devAne hA pADI. tyAMthI rUunI gAMsaDIo bharIne jatAM saMbaMdhI vepArInA vahANamAM nakhudAne bhalAmaNa karIne saM. 1814 mAM tera varSanA e bAlayuvAnane AzIrvAda ApI muMbaI javA dIdhe. muMbaI te vakhate hajI te trIzeka hajAranI vastInuM UbhuM thatuM zahera hatuM. amIcaMda muMbaI Avyo tyAre bajAra maMdImAMthI pasAra thato hato eTale vepArIone no nokarakharca vadhAravAne taka nahotI, tethI AzA-nirAzA vaccenI athaDAmaNamAMthI pasAra thatAM ethe divase jhaverI bajAramAM eka jayapuranA jhaverInI peDhIe jaI caDaye. jhaverI mAravADI vaNika-zrAvaka hato. pitAne jAtabhAI ne vANumAM mIThAzavALo chokaro jaI A hAthavATako paTavaDI maLI javAthI tene rAkhI levAnuM mAravADIne mana thayuM. amIcaMdane paNa sUvA-khAvAnuM AzrayasthAna joItuM hatuM eTale tyAM nekarIne meLa maLI gayo. amIcaMde khaMbhAtamAM nokarI karelI tethI tene peDhInI saMbhALa ane saphAI rAkhavAnI AvaData hatI. jhaverIne saMtatI nahatI. amIcaMda kahyAgaro ne utsAhI hato. jhaverInA gharanA mANasane paNa A chekarA tarapha rAga vadhavA lAgyo. jhaverIe peDhI upara chUTuMchavAyuM jokhama bhUlI jaIne tenI parIkSA karI che. temAM te pasAra thavAthI pramANikatA mATe amIcaMdanI suMdara chApa paDI. jhaverInI peDhI paradezathI hIrA, mANeka, motI, piparAja vagere magAvI vecavAnuM kAma karatI. pArasIonI gharAkIne tene tyAM Aga hate. dhIme dhIme amIcaMdane teNe jhaverAtanI jAta oLakhatAM zIkha Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 mahAsAgara vavA mAMDayuM. cikitsakabuddhi ane khaMtathI amIcaMda dhaMdhAmAM pAvara thavA lAge. A rIte varSa divasanA anubhavathI khuzI thaIne roke tene sATha rUpIyA ApyA. khAvA-suvAnuM tyAM ja hatuM. tema tene koI jAtanuM vyasana ke nATaka-ceTakane nAda na hovAthI A rakama zeThane kahIne tenA pitAne khaMbhAta mokalI dIdhI. chokaro lAIne caDI gayo che ne raLatA thayA che te joine mAtApitAne nIrAMta thaI. have gharAkone samajAvavA ane bapora pachI taiyAra dAgInA laI baMgalAomAM pharI AvavAnuM kAma amIcaMde upADI lIdhuM. pArasI ane yuropIyana kuTuMbomAM A chokaro saune bhAvI javAthI vakaro vadhavA lAgyo. pAMca varSamAM zeThe tene pacAsa rUpiyAne mAsika pagAra karI dIdhe. amIcaMda have pAMca mANasamAM puchAvA lAgyA hatA. zeThanA tenA upara cAre hAtha hatA. dIpate cahero, hasamukho svabhAva ane saMbaMdhIomAM maLatAvaDuM vartana joine tenA tarapha nAtIlAnuM dhyAna kheMcAvA lAgyuM. khAnadAna kuTuMba ne puNya prakRtinA udayavALa chokare jaI tenI sagAI mATe tenA pitA sAkaracaMda pAse zrIphaLa AvavA lAgyAM. sAkaracaMde tenA zeThane A khabara kahevarAvyA ne amIcaMdane eka AMTe maLavA teDAvyA. amIcaMda tarapha zeTha-zeThANIne putravata prema jAmyo hate. tene pitAne patrathI AzIrvAda ane beNI-inAma ApI tene vatana javAne rajA ApI. dezamAM pahoMcatAM tenA pitAe nakkI karI rAkhyA mujaba khaMbhAtamAM ja lagna thayAM ane be mahinA bAda amIcaMda kuTuMba sahita muMbaI AvI gayo. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI 157 e varSa vadhAre vItyAM te daramiyAna amIcaMde peDhIneA vahIvaTa upADI lIdhA hatA ne dhaMdhAnI khIlavaNIthI peDhIe kamANI paNa sArI karI hatI. tenA zeThanI ummara pAkI javAthI ane satati na hovAthI peDhI amIcaMdrune suprata karIne pAte uttarAvasthA gALavAne jayapura javAnI icchA jaNAvI. amIcaMde peDhImAM jame rahetI muDInI javAbadArI mAthe laIne zeTha amIcaMdra sAkaracaMdunA nAmathI peDhIne vahIvaTa sabhALI lIdhe. amIcaMda jhaverInI peDhIe pArasI tathA yuropIyanAne Aga sArA badhAi gayA hatA. temane tyAMthI vADIyA kuTu e rUA. daza hajAranI kiMmatanA hIrAnA hAra kharIdyo. peDhInA munIme tenuM bila bAra hajAranuM karyuM" ne te rakama vasula thaI gaI. amIcaMda zeThanuM te tarapha dhyAna kheMcAyuM. eka vAta thavA pachI temAM heraphera thAya te tene ThIka na lAgyu. vadhArAnA be hajAra rUA. temane parata karyAM. amIcaMda zeThanI A pramANika nItithI dharAkAmAM sArI chApa paDI. vepAra vadhavA lAgyA te vAMDIyA kuTuMba sAthe temanA kuTuMba jevA sabaMdha baMdhAyA. amIcaMda zeThanI gaNanA have lakSAdhipatimAM thavA lAgI hatI. temaNe vepAra khIlavavA uparAMta sthAvara milkta vasAvavA ane dhIradhAramAM nANAM rAkavAnuM kAma vadhAryuM. kramanasIbe te samaye muMbaimAM rUnA saTTAnA pagaraNu thayA. lakSmInA lAbha evA che ke game teTalI sapatti prApta thAya chatAM leNane ceAla nathI rahetA. bhAvIe kRpA ane kaphAnI cAvI peAtAnA hAthamAM rAkhI che. ghaDImAM mANasane krUkaramAMthI amIra ne amIra Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 mahAsAgarane mAMthI phakIra banAvI de che. ane khAsa karIne saTTAne cepa kayAre phaTake mAraze te bhalabhalA paNa jANI zakatA nathI. - sadAne nAde caDelA amIcaMda zeThanuM cAlu aMdhAmAM dhyAna rahyuM nahi. jotajotAmAM meLavela saMpatti khAre kuve khutI gaI. lakSmInuM teja harAI gayuM. ne bagaDI bAjI sudhArI levA taka maLe te pahelAM nemacaMda, motIcaMda ane devacaMda e traNa putro ane vidhavA rUpabAIne raDatAM mUkI te dehamukta thayA. jagatamAM bhAMgyAnA bhera kAIka ja nIkaLe che. AvI paDelI ApattimAMthI mArga zodhavAmAM rUpabAinI prauDhatA mArgadarzaka thaI paDI. temane vADIyA kuTuMba sAtheno saMbaMdha yAda AvyA. temanA duHkhanA dahADAnI hakIkata ane amIcaMda zeThanA bhaviSyanA khabara temanA moTA putra nemacaMda sAthe kahevarAvyA. vAhIyA kuTuMbanA vaDerA zeTha horamasajIne A khabara maLatAM tene lAgI AvyuM ne rUpabAine AzvAsana ApI nemacaMdane potAnI peDhInI dalAlInuM kAma soMpyuM. dalAlImAM temane ThIka lAbha maLavAthI khutela gADuM pAchuM sareDe caDI gayuM. dhIme dhIme teo pAchA zrImatanI gaNanAmAM AvI gayA. pitAnA bajArageTanA makAna najIka pArasI bajAramAM jinAlaya baMdhAvavAnA kAmanI nemacaMde AgevAnI lIdhI, paraMtu kamanasIbe krara kALe nemacaMdane jhaDapI lIdhe ne teTalI Aphata ochI hoya tema eka ja varSamAM nAne bhAi devacaMda tathA nemacaMdane putra gulAbacaMda paNa gujarI gayA. A asahya ApattinA AghAtamAM rUpabAI paNa svargavAsI thatAM temane vaceTa putra metIcaMda ekalavAyA thaI gaye. motIcaMdanI umara atyAre 31 varSanI hatI. atyAra sudhI te mAtA-pitAnI chAMyAmAM ane moTA bhAInI hUMphamAM nizcita hatuM. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI teNe haiye rAkhIne vADIyA peDhInI dalAlI zarU karI dIdhI. motIzA'nA sAdA nAmathI oLakhAtA metIcaMda zeThanuM bhaNatara gAmaThI nizALanuM hatuM paraMtu temanI kuzAgra buddhi, vepArI sAhasa ane gaNatrIbAja dIrdhadaSTithI teo dalAla uparAMta bAheza vepArI tarIke TuMka vakhatamAM jhaLako nIkaLyA. vADIyA peDhInI dalAlInuM kAma saMbhALavA uparAMtane vakhata temaNe muMbaimAM khIlatA dhaMdhAne anubhava meLavavAmAM rokavA mAMDayo. e vakhate yuropamAM 2u ane cInamAM aphINanA nIkAsane vepAra pagabhara thato jato hato. mANasane jema taDakA-chAyAnA parivartanamAMthI pasAra thavuM paDe che tema eka vakhatanA kaLApradhAna cIna dezamAM aphINe pagapasAra karyo hato. tyAMnA caDelakhAnAmAM zrImato aphINanA dhumrapAnanI lahejata uThAvavA lAgyA hatA. samajadAra rAjadvArIoe A pApane AvatuM aTakAvavAne aMgreja sattAne AjIjI karI joI, paNa temAM dAda na maLavAthI zRMgAhImAM utarela aphINane samudramAM hemI dIdhuM. prajAnA A pagalAne baLavAkharI gaNune "kAyado ne vyava sthA' nA zastrathI dAbI daine cIna mATe aphINanA vaparAzane nirbhaya banAvI mUkyo hato. aphINanI pedAza hiMdamAM thatI hovAthI cInamAM jema vyasanI vadhyA tema mAMga vadhavAthI jotajotAmAM hajAro balake lAkhanA lekhAthI aphINanI peTIo cIna upaDavA mAMDI hatI. sara jamazedajI jIjIbhAI(beroneTa )nA bhAgamAM motIzAe cInamAM aphINa caDAvavuM zarU karyuM, ne dhIme dhIme cIna sAthenA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsAgarano vepArane anubhava meLavyuM tathA te mATe pramANika ADatIyAnI goThavaNa karI. dhaMdhAnI khelavaNIne AdhAra tenI keLavaNI upara che. motIzAe cInamAM aphINa uparAMta sutara-kApaDa mekalavA ane rezama tathA cInI sAkara magAvavAnuM zarU karyuM. A kaya-vidayanI paddhatithI temane gIDara ane kaladAra vaccenA huMDIyAmaNanI bacata thavA lAgI. uparAMta banne sthaLethI mAlanA kraya-vikrapano lAbha maLavA lAgyA. A khulA phAyadA uparAMta cIna jatA mAlanA badalAmAM tyAMthI mAla caDAvavAne heya tethI tyAMnA ADatIyAne bevaDI AData maLavAthI motIzAne mAla pahelI take upaDI javA lAgyA. mAlanI mAMga jema jema vadhavA lAgI tema tema teo joi zakyA ke mAla dhAryAM pahoMcADavA--maMgAvavAne AdhAra vahANanI sagavaDa upara rahe che. kalApradhAna hiMda saikA pahelAM potAnuM vahANavaTuM dharAvato. kacchakAThiyAvADa ne gujarAtamAM temaja kAcIna-kalakattAmAM moTAM pharI vahANe baMdhAtAM. teo hiMdane sArAya sAgara kinAro kheDatA eTaluM ja nahi paNa jAvA (isTa inDIjha), barmA, makA-maskatanI khepa karatAM yuropIyana vahANavaTIone te pachI pagasaMcAra thatAM hiMdI vahANavaTuM harIphAIne kAraNe temaja rAjakIya anumodanAnA abhAve ghasatuM cAlyuM. tenuM sthAna yuropIyana vahANavaTIoe hastagata karI lIdhuM. teo vahANavaTI uparAMta vepArI hevAthI pahelI take pitAnA mAlanI sagavaDatA sAcavavA pachI ja me-mAMgyA norathI bIjAne mAla laI jatA. dhaMdhAnA vikAsamAM rahelI A paravazatA motIzAne TakavA lAgI. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI motIzAnI mAnasika ThIkasanerImAM "azakaya' zabdane sthAna nahetuM. teo pAMca varSamAM lakhapatinI gaNanAmAM AvyA eTale pahelI take temaNe darIAi sapharanA sAdhananI paravazatA nIvAravA lagabhaga pAMca cha TananAM traNa vahANe kharIdI lIdhAM. - hAma, dAma ne kAmane triveNI saMgama thavAthI motIzAne vepAra ekadhArA vadhavA lAgyo. have temaNe cIna uparAMta yuropa sAtheno vepAra vadhAryo ane joitA mAlanI kharIdI mATe te te mAlanI pedAzanA mukhya mathakamAM peDhIo bolavA mAMDI. rUha mATe te vakhatanA kAThiyAvADanA dhIkatAM baMdara-dholerA tathA ghoghAmAM metIzAe ophise lI. aphINa mATe mALavAmAM kharIdIyA rekayA. temanA mULa vatana khaMbhAta ane gujarAtanA bharUca suratanA mathakomAM paNa pagaDo jamAvyA. - A rIte vepAra vadhavAthI temane traNa vahANuthI pahoMcI vaLavuM muzkela thaI paDayuM. A vakhate gaNyAgAMThyA pArasI vepArIoe pitA puratAM eka-be vahANe rAkhelA tema motIzAe paNa traNa vahANe kharIdyAM che tevI gaNatrIthI yuropIyana vahANavaTIoe temAM mahatva na mAnyuM. temane khabara nahotI ke metIzA je kAma hAthamAM ce che temAM otaprota thaI zake che. metIzAne to mUMge meDhe makkamatAthI AgaLa vadhavAne tAlAvelI lAgI hatI. TUka vakhatamAM temane vahANavaTAne sAro anubhava thatAM te joI zakyA ke taiyAra vahANu karatAM pitAnI jAtidekharekha nIce vahANa bAMdhavAthI temAM laMDaka, kebInanI manamAnatI sagavaDa karI zakAya che ane vahANanI majabUtI vadhe che. motIzAne A vicAra sujhatAM turta AThahajAra TananAM moTAM sapharI vahANe muMbaI temaja damaNane kAMThe 11 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsAgarane khAnagI gAdI rAkhI tyAM baMdhAvavA zarU karyA. pitAnI aMgata saphara mATe sagavaDavALI nAjuka phatehamArI paNa baMdhAvI. vahANa mATe joItAM daLadAra ane paheLAM lAkaDAM gIramAM maLatAM hovAthI eka vakhata pote jAte mahuvA baMdara utarI gIramAM pharI AvyA ne kA mAla lAvavA-lai javAno kharca bace mATe kAThiyAvADanA kinAre kArIgare rokIne phatehamArIo ane gaMjAe baMdhAvavAne geThavaNa karI. temanA vahANane motIcaMda amIcaMda' vagere nAmo ApIne vaDIlanA nAmasmaraNa tAjA karyA. eka dAyakAmAM te temaNe cAlIza vahANene moTe kAjala mahAsAgaramAM vahetuM mUkI dIdhuM. ane jotajotAmAM teo hiMdanA darIyAmAM suvAMga saphara karatA aMgreja vahANavaTIonI holamAM pahelA ja hiMdI "mahAsAgaranA mahArathI tarIke bahAra AvyA. motIzAnI khAnadAnI-kahe keviziSTatA e hatI ke temanI muMbainI peDhIe seMkaDe mahetA, mutsaddI ane aneka zAkhA-prazAkhAo dezaparadezamAM patharAvA chatAM ane koTyAdhipatinI gaNanAmAM mukAvA chatAM eka vakhatanA upakAraka vADIyA kuTuMbanA dalAla tarIke oLakhAvAmAM teo mAna samajatA. vADIyA heramasajI zeThanuM baheLuM zrImaMta kuTuMba chatAM temanA paralokagamana prasaMge (saM. 1882) temanI kareDanI milkata-vahIvaTanA zeTha motIzAne ekalA ja TrasTI nImelA. te vADIyA kuTuMbamAM "motI kAkA" nA nAmathI pUjAtA ane bamanajI zeTha umaralAyaka thatAM tenI mIlkata vadhArIne suprata karyo pachI paNa khasI na jatAM jiMdagInA cheDA sudhI matI kAkA' vADIyA kuTuMbanA vaDIla tarIke dhyAna rAkhatA hatA. sara jamazedajI jIjIbhAI sAthe temaNe bhAgIdArI karelI. te pachI bannenI ekadilIthI dhaMdhAmAM chUTA paDavA chatAM ane cInanA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI dhaMdhAmAM eka ja lAina hovA chatAM temanA vacce kadI paNa hariphAI ke athaDAmaNune prasaMga Avyo nahote, balka temane sneha-saMbaMdha ekadhAre vadhato rahyo hato. motIzAnA A viziSTa guNe ane dhaMdhAnI khIlavaNIthI jema jema temanI Avaka-saMpatti vadhavA lAgI, tema tema lakSmInA madamAM aMdha na thaI jatAM temaNe sakhAvatane pravAha vahevarAvavA mAMDayo. garIbe tarapha temanI hamezAM dilasojI rahetI. chupA dAna ane jAhera sakhAvatemAM teo kadI pAchI pAnI karatA nahi. agragaNya vepArI tarIke temanuM yuropIyana peDhImAM paNa sAruM mAna hatuM. te vakhate muMbaImAM nahetuM mahAjananuM baMdhAraNa ke nahatI nagarazeThazarIphanI cuMTaNuM, chatAM muMbaImAM vasatA hiMdu-muslIma ke pArasImAM motIzAnuM mukhya sthAna hatuM. katarA prakaraNane aMge rAjasattA pAse prajAne avAja pahecADavAne baMdhArapUrvaka kaMika thavuM joIe te vicAra motIyAne AvavAthI temaNe vADIyA horamasajI zeTha tathA sara jamazedajI jIjIbhAIne vAta karI. amadAvAdanA nagarazeTha vakhatacaMda khuzAlacaMdanI peDhI te vakhate muMbaImAM khullI gaI hatI. tenA pratinidhi ane bIjA pratiSThita zaherIonuM DepyuTezana kutarAnI thatI krUra hiMsA aTakAvavAnI arajI karavA muMbaInA gavarnara pAse gayuM. temanI sAthenI vAtacItane pariNAme vastInI dhArmika lAgaNI na dubhAya ane agavaDa TaLe te mATe kutarAne revenA DabAmAM bharI bahAra mokalI devAne nirNaya thavAthI hiMsA aTakAvavAne gavarnare hukama kADhavo. A rIte tAtkAlika hiMsA baMdha thaI zakI, paraMtu temAM vahevAra pariNAma na lAgavAthI muMbaImAM bhamatAM nadhaNIyAta-apaMga hera Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsAgarane DhAMkharane saMbhALavAne pAMjarApoLa kholavAnI temane jarUra lAgI. metIzA zeTha jema mahAjanamAM mevaDI hatA tema saMdhamAM sarvamAnya hatA. amadAvAda, surata ane bhAravADanA jaina zrImAnenI peDhIo dhIme dhIme muMbaImAM khulyuM jatI hatI. temanuM saMgaThana ane saMgha baMdhAraNanI saMkalanAmAM paNa temane agrabhAga hate. muMbaImAM pAMjarApoLa kholavA mATe vicAra karavA temaNe saMghane ekaThA karyo. prANurakSA mATe pAMjarApoLanI agatya ekamate svIkAravAmAM AvI, eTaluM ja nahi paNa saMghe ja pAMjarApoLane pAye nAkhIne mahAjanane suprata karavAne nirNaya thayo. saMghapati metIzAe temanA pitAnA nAmathI zALAmAM ane makAna baMdhAvavA mATenI TIpamAM lagabhaga ekasaTha hajAra bharyA ne te beThakamAM hAjara rahela 37 bhAIemAMthI rUA. 141750nuM bIDIMga phaMDa thaI gayuM. vizALa jamIna mATe tapAsa karatAM kAvasajI paTelanA taLAvanA nAme oLakhAtuM hajAra vAranuM medAna bhulezvara najIka khAlI paDayuM hatuM. kAvasajI paTelanA putra rUstamajI paTele kutarAnA rakSaNa mATe jAtibhoga Apela. temane motIzA maLyA ane pAMjarApoLa mATe te medAna cAlIza hajAramAM aghATa vecANa laI lIdhuM, ne tyAM (saM. 1891) pAMjarApoLanA makAnanuM khAtamuhUrta thaI gayuM. have savAla hatuM tene kAyamI nibhAvane. pAMjarApoLanI agatya mATe temane sara jamazedajI jIjIbhAI sAthe pahelethI ja vAta thayelI. jamazedajI zenuM dilAvara dila prANadayA mATe kavatuM hatuM. kutarA prakaraNamAM paNa temanI lAgavaga ne vagavasIlo yazabhAgI hatAM. pAMjarApoLanI prAthamika taiyArInI vAta jamazedajI zeThane karatAM te bahu khuzI thayA. vADIyA kuTuMbamAM te "metI kAkA'nuM Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAtA viza mahArathI 165 sUcana pramAdbhUta manAtuM. sara jamazedbhajI zeThanA pramukhapaNA nIce mahAjananI mITIMga maLI. kapAsa, aIzu, khAMDa, cInI sAkara, meArasa, cA, huMDI vagere dhIkatA dhaMdhA upara pAMjarApeALane lAge nakkI karavAmAM AbhyA, te te lAge| devAne cArasAthI vadhAre hiMdu peDhI, pacAseka pArasI erIse! te eka vheArA vepArIe kabulAta ApI. pAMjarApeALanA vahIvaTa mATe sara jamazedajI jIjIbhASTanA pramukhapaNA nIce kamITI nImavAmAM AvI, jemAM vADIyA manajI zeTha, meAtIzA zeTha, vakhatacaMda zeTha temaja kAma-dhamanA bheda vinA dareka padhAdArIoAmAMthI kAryavAhaka maMDaLa cuMTI kADhavAmAM AvyuM. A puNyakArya mAM muMbaInA bAkI rahelA khInna bajArAnA sAtha meLavavA mAtIzA zeThe najara pheravI joi. te vakhate kApaDa ajAranuM sukAna bhATIyA bhAionA hAthamAM hatuM. hAlAi bhATIyA mahAjane maLAne AvA DhArAne dhAsacArA nIrAne bAreka va agAu ceAjanA karI hatI. tene vahIvaTa kAnajI Thakkare saMbhALela. atyAra agAu tee! tathA temanA putra gujarI gayA hatA, eTale bhATIyA mahAjane prANIrakSA arthe cAlu karela nIka pAchI vahetI thAya te mATe te vakhate mu`baImAM birAjatA vaiznava AcArya zrI gAkulanAthajI mahArAjanA potAne dhare pagalAM karAvIne prANIrakSAnA A kAmamAM sahAnubhUti ApavA vinati karI te agAu joi gayA chIe. * bhulezvara-bhAyavADAmAM zrI govaradhananAthajInI havelI pAse savAranA `mAsAnI ThTha jAmI hatI. zrI kRSNa bhagavAna ke zrInAthajInA bhakato, zrIraNacheDarAyajI ke vIThalanAthajInA upAsa| pazu temAM hatA. jANe * x Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsAgarano muMbaInA sArAye vaiznava samudAyane meLo heya. teo havelIe darzana ane gosvAmI mahArAjane caraNasparza karIne pachI ja kAmadhadhe caDatA. nekarIyAtavargane peDhIe javAne beDuM thatuM hatuM, paraMtu gosvAmI mahArAjanAM darzana karyA pahelAM kema jaI zake ? gAsvAmInI beThakanA dvAra hamezAM khullAM ja rahetAM. savAranA gosvAmI mahArAja tyAM birAjelA heya. Aje zrI gosvAmInI beThakanA bAraNe Dero kheMcAyela che ke zrI gokulanAthajI mahArAje darzana baMdha karAvyAM che te mukhIyAjIne khulAso sAMbhaLI sau Azrayastabdha banI gayA hatA. gosvAmI mahArAjanI chatarAjInuM kAraNa jANavA sau AturatAthI kAna mAMDI rahyA. kacchI bhATIyA bhAIo mahArAjanA paramabhakta vIsanajI jIvarAja bAlune teDavA. doDyA. zeTha khaTAu makanajI, zeTha lakSmIdAsa vagere AgevAne gharanI mahApUjAmAMthI nivRtta thaI AvavA lAgyA. mukhya mAraphata gosvAmI mahArAjane nAkhuzInuM kAraNa puchAvavuM zarU thayuM. javAba maLyo ke tame gokulanAthajInA bhakta cho ne gokuLanA dhaNanI rakSA nathI thatI te mahArAjazrInA kacavATanuM kAraNa che. gorakSA mATe mahArAjazrI kahe -tema karavA saue khAtrI ApI.Dero khulI gaye. motIzA zeThane maLI vepAramAM pAMjarApoLane lAge ApavAnuM kabUla karyuM. bhakta parivAra gosvAmInA darzana karIne temanI ge-sevAnI kALajI mATe stuti karatA pitapatAne dhadhe vaLagyA. pAMjarApoLanA nIyata thayelA lAgAnI ekaMdara vArSika Avaka rUA. paMcAvana hajAra upara zarU thaI. jayAre meLA manathI apaMga jAnavarone Azraya ApatAM vArSika kharca rUpiyA aAvIzathI ogaNatrIsa hajArane AvyA. A rIte paMdara varSamAM pAMjarApoLa pAse kharca kADhatAM rUA. 415744nI muDI vadhI. A rakama cAra-pAMca Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI TakAnI premIsarI lonamAM rekI kAryadAsara salAmatI mATe pramukha sara jamazedajI jIjIbhAI beroneTe TrasTaDIDa karI dharma ke kemanA bheda vinA agyAra TrasTIne pAMjarApoLane vahIvaTa suprata karyo ne bIDIMganuM TrasTa zrAvakee saMbhALyuM. - pAMjarApoLane have paisAne to na rahyA, paraMtu ekaThA thatA DhoranA samUhane rAkhavAne pAMjarApoLanI jamA sAMkaDI paDI. A hakIkata tarapha motIzAnuM dhyAna kheMcAtAM temaNe muMbaine lagatI cImeDa gAmamAM AvelI potAnI bahoLI jamInanuM moTuM medAna ke jyAM atyAre pAMca hajAra Dhoro rahe che te pAMjarApoLane arpaNa karyuM. - (2) cIna sAthe vepAra ane gharanA vahANavaTAnI zarUAta e motIzAnA udaya kALanuM maMgaLAcaraNa hatuM. temanI jIbha TUMkI ane hAtha lAMbA jevAtA.teo bolavAmAM saMyamI ane kArya karavAmAM udAracarita hatA. savAramAM UThIne pAMca phare anAja pitAnA hAthathI garIbomAM vaheMcI dIdhA pachI dAtaNa karavA besatA. temanI sakhAvatamAM kAma ke dharmano bheda nahote. mAtuzrI rUpabAIe temanAmAM dhArmika saMskAra reDelA, vRta-niyama, devadarzana, yAtrA-bhakti ane garIbo pratye dayA-vAtsalyanA saMskAra temanAmAM otapreta vaNAI gayA hatA. temanA patnI dIvALIbAInuM jIvana paNa dharmaparAyaNa hatuM. teo phatehamArI baMdhAvavAnuM lAkaDuM levA gIramAM gayelA tyAre mahuvAmAM jIvitasvAmInA derAsaranuM kAma cAlatuM hatuM. te takane lAbha lai (saM. 1879) saMbhAraNamAM tene dhvajAdaMDa karAvI bApela. te vakhate teo sihAcaLanI yAtrAne lAbha paNa laI AvelA. dhadhAnI barakata jAmI gaI hatI. meMtIzAnI gaNatrI lakha mAM vahecA uThIne pAMcamI ane kAja TUMkI ane Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 mahAsAgaranA patimAMthI kADhyAdhipatimAM thavA lAgI hatI. te eka hAthe aDhaLaka raLatA thayA tema khIjA hAthe chUTathI puNya mArga vAparatA jatA hatA. temanI chupI sakhAvata vadhAre thatI te prAyaH te temanA pitAnA nAmathI ApatA.. eka vakhata temane peAtAnu ALajIvana yAda AvyuM. pitAnI jhaverAtanI peDhInI jAheAjalAlI, mAtAnI huM, ane peAtAne nizciMta khALavaibhava yAda AvyeA. pachI teA pUtra jIvananI parIparAnA ramaNe caDyA. saTTAnA cha MdamAM amIcaMda jhaverIne lAgeva lakkAnA AchAM smaraNu mAtrathI temanuM hRdaya dravavA lAgyuM. eka vakhatanA lakSAdhipati amIca' jhaverI nirupAye devuM mukI gayelA tenA khyAla AvyeA. A vAtane vIza varSa vItI gayAM hatAM. khe dAyakAmAM te aneka AsamAnI sultAnI ane kALa palaTAnA cara bAjhI gayA hatA. A badhuM chatAM metIca' zeThane e devAnI DAMga khaTakavA lAgI. jUnA mANasAne khelAvIne ane bArIka tapAsathI leNudArAne zodhI kADhyA te temane dhare jai AnA pAI cukAvI pAvana thayA tyAre ja temane zAMti tha. meAtIzAnA kuTu Mbane mULa vasavATa keTa-bajArageTanA makAnamAM hatA, uparAMta vyatrasAyathI nivRti meLavavAne bhAyakhAlAmAM peAtAnA vasavATa mATe hajAro gaja jamIna ( gujarAtanAM vIzeka khetara jeTale vistAra ) lai AgaLanA bhAgamAM baMgale ane AsapAsa bagIcA karAvekSA, paratu devadarzInanI sagavaDane abhAve tyAM kAyamI vasAvaTa karelA nahAtA. dareka kAmamAM metIzA zeThanI maneAbhAvanA ane lAMkhI gaNutrI rahetI. teo zatru yanI yAtrA karavA gayelA tyAre temane Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI 169 muMbaImAM zatru jaya tIrthanI pratikRti karavAnA koDa thayA hatA. tethI taka maLatAM bhAyakhAlAnI pitAnI jamInamAM vizALa jinAlaya baMdhAvavuM zarU karyuM. AgaLa puMDarIka gaNadhara, pAchaLa surajakuMDa, rAyaNavRkSa, caraNapAdukA vagere siddhAcaLanI TuMkanI pavitra bhUmikAo sAthe A bhavya TuMka taiyAra thatAM dhAmadhumathI saM. 1885 mAM prabhupratiSThA karI. darzane AvanAranA ArAmavizrAma mATe bAjumAM dharmazALA paNa baMdhAvI. mahatsava-samAraMbha ne saMdhajamaNamAM chUTA hAthe kharca karI muMbaIne dara somavAra ane parvatithie tIrthayAtrAne lAbha levAne bhAyakhAlAmAM yAdagAra tIrtha vasAvI dIdhuM. muMbaI zahera jema jema vepAra-vaNajamAM khIlatuM hatuM tema tema deza-paradezanI peDhIone jAma thavA lAgyo hato. amadAvAdanA saMghapati zeTha vakhatacaMda khuzAlacaMda, zeTha haThIsaMga kesarIsIMga, zeTha surajamala vakhatacaMda, mAravADI amaracaMda badarIcaMda, kacachI kezavajI nAyaka, narazI nAthA, velajI mAla, suratI udayacaMda jhaverI evI evI jaina peDhIonI eka pachI eka jamAvaTa thaI rahI hatI. A samakAlIna zrImaMto sAthe dhaMdhAne aMge temaja saMdha kAyama metIzAne saMbaMdha-sahakAra rahate. vakhatacaMda zeThe muMbaImAM peDhI kholavA chatAM teo jAte tyAM AvyA na hatA. temanA putra hemAbhAI amadAvAdanA nagarazeTha ane saMghapatinI gAdIe AvyA hatA. temanA kuTuMbanI mugalasatAnA samayathI rAjadarabAramAM lAgavaga hatI. pezvAImAM paNa temane paga hato ne brITIza amalamAM paNa temane maratabo jevo ne te Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsAgarano - jaLavAI rahelo. temaNe dezI rajavADAmAM dhIradhAra zarU karI hatI. nANAnI salAmatI mATe teo gAma-garAsa maMDAvI letA ne jarUra lAge tyAM pilITIkala khAtAne sAkSI-sIkko paNa karAvatA. hemAbhAI muMbaInI peThI saMbhALavA AvyA tyAre motIzA zeke temanuM svAgata-sanmAna karyuM. bhAyakhAlAne baMgale jamavA AvatAM motIzAe baMdhAvela jinAlayanA darzana karIne motIzA zeThanI dharmabhAvanA ane zatruMjaya tIrthanA smaraNa sthaLo je saMteSa batAvyo. pAlItANAno rAjavahIvaTa te vakhate hemAbhAInA kabajAmAM hato. motIzAne temaNe zatruMjayanI yAtrAe AvavAne Agraha karyo. X motIzA zeTha sahakuTuMba (saM. 1887) zrI siddhAcaLajInI yAtrAe AvavA nIkaLyA tyAre muMbaInI peDhInA munIma-dIvAna amaracaMda damaNuM, cInanI peDhInA munIma bAlAbhAi, sahagAmI zeTha pulacaMda kasturacaMda vagere bahoLA Akha-parivAra sAthe pitAnA vahANemAM musApharI zarU karI. ghoghA baMdare zeTha kIkAbhAI kulacaMde svAgata karyuM. motIzA zeThane saMdha Ave che te khabara bhAvanagaranA darabArazrI vakhatasiMhajIne maLatAM temaNe rAjanA mahemAna tarIke mAna ApyuM. amadAvAdathI zeTha hemAbhAI motIzAnI mahemAnI sAcavavA pAlItANe AvI gayA hatA. gAmamAM derAsara pAse eka tarapha zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI ne bIjI tarapha hemAbhAinI havelI patharAelI hatI. rAjavahIvaTa saMbhALavA metAmusadI, koraTa-kacerI ne tahematadArone puravAne heDa-jela paNa tyAM ja rAkhelI. motIzA zeThanA saMghane hemAbhAIe bahumAnapUrvaka havelIe utAro Ape. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsthI 1en savAranA sau yAtrA karavA cAlyA. cAmukhajI ane hemAbhAInI TuMkamAM thaine dAdAnA darzane javAnuM hatuM. cAmukhajInI TekarI ane dAdAnA devAlayanI TekarI vacce UMDI khAI hatI, je kaMtAsaranA gALAne nAme oLakhAtI. A raste dAdAnI TuMkamAM javAne khAinI kaDhaNuM upara eka pagadaMDI-keDI hatI. kuMtAsaranA gALAnI uMDAI eTalI hatI ke temAM najara nAkhatAM tammara AvI jAya, ne paga-daMDIe cAlatAM cUke te pAvaLuM pANI paNa na mAge. haThIbhAInI TuMkamAM darzana karI kuMtAsaranI khAIne kAMThe AvatAM motIzA zeTha ane haThIbhAI vacce nIcenI vAtacIta zarU thaI. "hemAbhAI, tame te rajavADuM rahyA. tame baMdhAvela TuMka-. gaDha-kuMDa ne kArIgarImAM kahevAnuM zuM hoya?" motIzA, ame rajavADuM kahevAIe to tame sarakAra kharA ne ? muMbaI gavarnaranA tame kAunsIlara cho, muMbaImAM tame suMdara TuMka baMdhAvI che tema ahIM nAmaleNuM rAkho te tIrthabhakti paNa thaze." - "zeTha sAheba, tamArI senA jevI salAha mATe upakAra thayo, paNa tame te moTuM medAna vALIne amArA jevA garIbane. UbhA rahevAne jagA paNa kayAM rAkhI che?" " are motIcaMda zeTha, tamArA jevA bhAgyazALInAM pagalAM thatAM hoya te jagAne kayAM kALa che? ema garIba thaine tamArAthI chUTI nahi javAya, samajayA ke?" hA, hemAbhAI hA. huM chUTI javAnuM kayAM kahuM chuM? rAja Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 mahAsAgarane tamAruM, peDhI tamArI ne girirAjane vahIvaTa tamArA hAthamAM rahyo. pAlItANAmAM tamArI hakumata chatAM amane UbhA rahevAne-gAma mAM Azaro bAMdhavA devAnuM ThekANuM nathI ne AbhamAM imArata bAMdhavAnI vAta karo cho.moTA mANasa game tema bele, tenA meDhA ADe kaMi thaDe hAtha devAya che?" motIzA, huM tamArI mazkarI kare tema kema mAno cho ? tamArA jevA puNyazALI amArA pADozI thAya temAM te huM ahe1bhAgya samajuM chuM. amArA makAna sAmene meTa ceka che te jamInane nIce jatAM veMta ja tamArA nAma upara aghATa lekha thaI jaze. Aje ja tyAM motIzAnI meDInA pAyA nAkhe chUTake che, ne upara paNa juone, A ujamaphaInI TuMka baMdhAya che temAMthI kahe te tamane khAlI bhAga apAvI dauM." upakAra. zeTha sAheba, phaIbAnI sAthe mane paNa ThIka khADo batAvyuM. tamArA jevAM rajavADAne hukama amAre to mAthe caDAvavo rahyo." vAtavAtamAM manaduHkha na thaI jAya mATe hemAbhAIe ATalethI vAta saMkelI lIdhI ne tIrthamahimAnI vAto karatAM sau AgaLa cAlyA. motIzA paNa mauna cAlyA jatA hatA, chatAM kAryasiddhi mATe kuMtAsaranI gALI pasAra karatAM manamAM ja "bhAgyazALAne pagale " e zabda upara sRSTi khaDI karavAne saMkalpa karI lIdhe. dAdAnA darzana-pUjana karIne sau utAre AvyA. thaI vAta hasI TALavAne hemAbhAI zeThe pitAnA kArabhArI malakacaMda dharamacaMdane sUcanA karavAthI sAmenA medAnanI jamInanI mApaNI karAvI. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArathI 14. acea zeThane haka, rAjane cotha ne bAvAnI karI cukAvI dIdhI ne "motIDhAnI meDI"nA pAyA naMkhAyA. motIzAne to kuMtAsarane gALo puravAnI laganI lAgI hatI. muMbainuM jinAlaya bAMdhI gayelA somapurA salATane utAre bolAvyA ne ghaDIyAM lagana jovarAvyAM. muhUrtanI cekhAI ke sAdhana sAmagrInI jogavAinI temane darakAra nahatI. zumA traNanA hisAbe bIjI savAre kuMtAsarane gALo puravAne paMcaranathI khAta muhUrta karyuM. pAtALamAM beThela pAMDavamAtA-kuMtAnI mUrtine bahAra padharAvIne mAnanI bAMdhaNuthI meM nIpajAvavAnuM kAma zarU thaI gayuM. gAmamAM tAkIde motIzAnI meDI taiyAra thaI gaI tene amIcaMda sAkaracaMdanI dharmazALA' nA nAmathI khullI mUkI ne kAyamI rasoDuM ughADayuM. pAtALamAMthI pahADa nIpajAvavAnuM asAdhya kAma motIzAnA dRDha mane baLathI hele caDI gayuM. eka pachI eka sthaMbha ane tIrakasanI kATakhuNe laMgAra lAgI gaI. ne AMtare bhebaMdha thavA lAgyA. be pahADonI vacce pAtALamAMthI jANe hajAro gajane lAMbo pahoLo navo ja pahADa upacce jato heya. metIzAne eka paga muMbai ne eka paga pAlItANe raheto. game te bhAge ne game te kharca Adarela kAma tAkIde pUruM karavAnI temane tAlAvelI hatI- karyuM te kAma ne kharaccAM te dAma" e temane mudrAlekha hato. zetruMjI nadImAMthI cAra Ane hAMDa pAchuM magAvIne ane muMbaIthI seMkaDo ghATI mekalIne kAma taDAmAra upADayuM. bIjI taraphathI makarANuthI Arasa maMgAvI pitAnI jAti-dekharekha nIce kuzaLa kArIgarenA hAthathI navAM biMba bharA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 mahAsAgaranA vavAnuM zarU karyuM. traNa varSamAM te pAtAla pAyA purAine vizALa medAna taiyAra thaI gayuM, ne mULa nAyakanI TuMka baMdhAvavI zarU karI. tenA munIme ne mitrone paNa A puNyakSetramAM phUla-pAMkhaDIne lAbha levAnI bhAvanA thatAM, zeThanI saMmatithI namaMDaLanA grahaupagrahanI jema A navasarjita medAna upara prAsAdo racAvA mAMDayA. motIzAnI tabIata have ghasAvA lAgI hatI. zatruMjaya upara TuMkanuM zarU thayela kAma pitAnA hAthathI ja pUruM thAya te temanA jIvananuM mukhya dhyeya hatuM. temaNe saM. 1892 nA mahAmAsamAM pAlItANe AvIne tiSIone ekaThA karI aMjanazalAkA ane pratiSThAnA vahelAmAM vahelAM AvatAM yuddha jevarAvyAM. 1893nA mahA mAsamAM AvelA muhUrta pote ja nakkI karyA. kArIgarone bolAvIne te pahelAM kAma pUruM karI levA tAkIda karI. mULanAyakanA maMdiranI pAchaLa koTho bAMdhavAne ravaiyA cAlatA hatA te baMdha rAkhIne vakhata bacAvI levAno mArga kADhaye. TuMkane kI,derIo, TAMkA ane bAjumAM taLAva vagerenI sajAvaTa karavAnI bhalAmaNa karI gayA. motIzAnI tabIyata divasAnadivasa narama thavA lAgI hatI. aneka upacAra karavA chatAM puraNa ne jema vahetAM jAmatAM, pitAnA hAthathI pratiSThA karavAnI umeda hatI. muhUrta paNa najIkanuM lIdhuM, chatAM kSaNabhaMgura dehane bharose na rAkhatAM eka kAma pitAnA hAthathI ja ApavuM zarU karyuM. pitAnA bahoLA vepAravahIvaTanA cepaDA magAvI nabaLA paDI gayela gharAke-saMbaMdhIo pAse kheMcAtuM lAkheka rUpIyAnuM leNuM mAMDI vaLAvyuM. zrI siddhAcaLajInI TuMka baMdhAvavAmAM hajI aDhI lAkhano kharca karavAno bAkI che te daivayoge pitAnA zarIranI kA-rajAe vArasadArae kare tema vIlamAM jaNAvyuM. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'mahArathI - - 15 janma maraNanI adazya ghaTanAne kaI mithyA karI zakatuM nathI. pUratI sAravArane zuzraSA chatAM hajArAnA pAlanahAra, sakhAvate mazahuramatIzAne jIvana dIpaka phelAI gayo. puNya kSetromAM kIrtispaM ropIne tathA yAdagAra kAryothI amara nAmanA mukIne 54 varSanI ummare teo bhAdaravA su. 1 dehamukta thayA. motIzAne ekano eka putra khImacaMda lAkhano mAleka thayA. motIzAne aMtima kALa sudhI pratiSThAnI tAlAvelI hatI. temaNe nizcaya karela muhUrve ja pratiSThA thaI jAya ane maranAranI vizALa bhAvanA saphaLa thAya te mATe temanA patnI dIvALIbAI, temanA mitro ane munImee khImacaMda zeThane preraNA karI, ne sArA kAmamAM zokane ADo na lAvatAM sadgatanI bhAvanA saphaLa karIne temanA AtmAne zAMti arpavAnI pharaja samajAvI. traNa mahinA pasAra thavA daI pratiSThA mATe saMgha saha vartamAna piSa mAsamAM prayANa karavAnuM TharyuM. kaMkotrI e lakhANI. mahArASTra ane dhATamAMthI saMdha-saMbaMdhIone teDAvyA. surata, bharUca, amadAvAda ane gujarAta, mALavA, mAravADa sudhI metIzAne saMbaMdha-vahevAra jAmelo hato. kacachI bhAIomAM paNa temane nega-nAto hato ne kAThiyAvADamAM AData-ophisene pathAre bahALe hate. motIzA dravyathI dehamukta thavA chatAM bhAvathI haiyAta hatA. temanI yaza-kIti ujajavaLa hatI. metIzAne saMdha eTale temanA saMbaMdhI-nehIone ja saMdha hoya tema gAmogAmathI saMgha prayANa thayAM. amadAvAdathI haThIbhAIe saMgha kADhyo. khImacaMda zeThe potAnA vatana-khaMbhAtathI saMdha saha prayANa karyuM. jema mahAnadamAM khaLabhaLATa karatI triveNu gaMgAnA nIra bhaLatAM jAya tema taraphana saMgha-samudAya bhaLate gayo. pATaNa ne auraMgA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha * * - * * 176 mahAsAgarano bAda saMdha paNa AvI pahoMcyA. jAmanagara-kaccha ne mAMgaroLa taraphanA che be divasa agAu AvI gayA hatA. pAlItANAmAM taLeTIne medAnamAM taMbu ne kenatathI saMdhinagara vasI gayuM, doDha lAkha jeTalI mAnavamedanI,ganA bhedabhAva vinAnA AcAryo ne yAdhusAdhvInA mudAyanI hAjarImAM aDhAra divasane mahatsava zarU thaze. kahe che ke dhumadha bhojana samArohamezane cAlIza hajArane parya thatuM hatuM. meTIH dhAmadhumathI lAkhane arca karIne khImacaMda zeThe potAnA pitAe nizcita karelA mura ejanazalAkA ne prabhupratiSThA karIne saMdha sAthe giranArajI thaI khaMbhAta gayA. zeThANa dIvALIbAI jANe potAnA patinI bhAvanA pUrI thayela jovA beTI thayAM heya tema pratiSThA pachI temaNe svargagamana karyuM khImacaMda zeThanuM bheLapaNa ne buddhi-saMskAranI UNapathI motIzAne rajavADI pathAra saMbhALA azakya thaI paDyokhuzAmatakhoronI svArtha jALamAM phasAI gayA. putranA abhAve temane vAraso bhANeje utaryo, chatAM motIzAnA puNyakAryonI kIrtikathA - Aje roke vItavA pachI paNa gavAI rahI che ke motI zeTha muMbaivALe, baMdhAvyo kutAsarane gALe