________________
બેતાજ બાદશાહ
ઉગમણુ પ્રભાવિક હતી, અને તેમના માતુશ્રી રાજબાઈએ તેમનામાં આદર્શ સંસ્કાર રેડ્યા હતા.
મુંબઈમાં જેમ ધંધે કે નેકરીની જેને જે જોઈએ તે સગવડ મળી રહેતી હતી, તેમ જ અભ્યાસમાં આગળ વધવા ઉચ્ચ શિક્ષણાલ ખુલ્યાં હતાં. તે બધી અનુકૂળતા જોઈને રાયચંદ શેઠે સુરતને ધંધે સંકેલી સહકુટુંબ મુંબઈ તરફ પ્રયાણ કર્યું. ત્યાં પહોંચતાં શેઠ રતનચંદ લાલાની માતબર પેઢીમાં રાયચંદ શેઠને મુનીમગીરી મળી ને પ્રેમચંદને શિક્ષણમાં આગળ વધવાને તક સાંપડી.
બ્રીટીશ રાજનીતિમાં વેપારની ખીલવણીનું શ્રેય હાઇને તેના વિકાસ માટે દેશભરમાં ટપાલખાતાની યોજના થઈ ગઈ હતી, તેમ જ દેશવ્યાપક ચલણનું એકીકરણ કરી સરકારી ટંકશાળદ્વારા ‘કલદાર” નાણું ચાલુ થયું હતું તેમ જ પશ્ચિમમાં વેપારીઓની ઓફીસ (પેઢીઓ) વધતાં કલાબાને કિનારે વિલાયતી વેપારીઓનું નગર વસી ગયું.
શેઠ રતનચંદની પેઢી શરાફી અને વછીયાતીનું કામ કરતી. આ કામ રાયચંદ શેઠે સંભાળી લીધું. શેઠ રતનચંદને ભાર આ રીતે ઓછો થતાં તેને કેટમાં પગરવ વધે, અને ત્યાંની ધંધાની છાળામાં માથું મારવાની જિજ્ઞાસા જાગૃત થઈ.
ભાઈ પ્રેમચંદ અંગ્રેજી અભ્યાસમાં આગળ વધે જતા હતા. તેઓ વખતોવખત રતનચંદ શેઠની પેઢીએ તેમના પિતા રાયચંદ પાસે આવતા જતા અને વેપાર-ધંધાની વાતમાં રસ લેતા. પ્રેમચંદની સમજણભરી વાતો અને કામકાજમાં ખંત જોઈ રતનચંદ શેઠનું તેના તરફ ખેંચાણ વધવા લાગ્યું અને પ્રેમચંદ
