________________
મહાસાગરનો
વેપારને અનુભવ મેળવ્યું તથા તે માટે પ્રમાણિક આડતીયાની ગોઠવણ કરી.
ધંધાની ખેલવણીને આધાર તેની કેળવણી ઉપર છે. મોતીશાએ ચીનમાં અફીણ ઉપરાંત સુતર-કાપડ મેકલવા અને રેશમ તથા ચીની સાકર મગાવવાનું શરૂ કર્યું. આ કય-વિદયની પદ્ધતિથી તેમને ગીડર અને કલદાર વચ્ચેના હુંડીયામણની બચત થવા લાગી. ઉપરાંત બન્ને સ્થળેથી માલના ક્રય-વિક્રપનો લાભ મળવા લાગ્યા. આ ખુલા ફાયદા ઉપરાંત ચીન જતા માલના બદલામાં ત્યાંથી માલ ચડાવવાને હેય તેથી ત્યાંના આડતીયાને બેવડી આડત મળવાથી મોતીશાને માલ પહેલી તકે ઉપડી જવા લાગ્યા.
માલની માંગ જેમ જેમ વધવા લાગી તેમ તેમ તેઓ જોઇ શક્યા કે માલ ધાર્યાં પહોંચાડવા—મંગાવવાને આધાર વહાણની સગવડ ઉપર રહે છે.
કલાપ્રધાન હિંદ સૈકા પહેલાં પોતાનું વહાણવટું ધરાવતો. કચ્છકાઠિયાવાડ ને ગુજરાતમાં તેમજ કાચીન-કલકત્તામાં મોટાં ફરી વહાણે બંધાતાં. તેઓ હિંદને સારાય સાગર કિનારો ખેડતા એટલું જ નહિ પણ જાવા (ઇસ્ટ ઇન્ડીઝ), બર્મા, મકા–મસ્કતની ખેપ કરતાં યુરોપીયન વહાણવટીઓને તે પછી પગસંચાર થતાં હિંદી વહાણવટું હરીફાઈને કારણે તેમજ રાજકીય અનુમોદનાના અભાવે ઘસતું ચાલ્યું. તેનું સ્થાન યુરોપીયન વહાણવટીઓએ હસ્તગત કરી લીધું. તેઓ વહાણવટી ઉપરાંત વેપારી હેવાથી પહેલી તકે પિતાના માલની સગવડતા સાચવવા પછી જ મે-માંગ્યા નોરથી બીજાને માલ લઈ જતા. ધંધાના વિકાસમાં રહેલી આ પરવશતા મોતીશાને ટકવા લાગી.
