Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમUL IT 8. બહUTUOUTહાલા|
MALAMANDELA ALAMOVODOVODOVOD ODVODOVOD
હા
(
t
, ૮
-
૧
• સંપાદ કે ન
પપૂ ગણિવર્યશ્રીરાજેન્દ્રવિજ્યજી મહારાજ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
TREPRESSSSSSSSLOTIREPORP५११९११९२१५
।
HOLHOTवान काम भेशगीरयता
EEEG
LAAJAaw
ALLirituteADMsonine
KAR
य
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશક : • શ્રી મહાવીર તત્ત્વજ્ઞાન પ્રચારક મંડળી - (અંજાર-કચ્છ) વતી,
છે. ઉમરશી પુનશી દેઢીઆ, M.B.; B.S. - B–૧૪, સીંધ એસ્ટેટ, ફાલકે રેડ, દાદર, મુંબઈ–૧૪.
સર્વ હકક પ્રકાશકને સ્વાધીન
મુદ્રણ-વ્યવસ્થા : શ્રી લાલચંદ કે. શાહ (વાદવાળા) બી.એ. (ઓનર્સ), બી.ટી., એસ.ટી.સી.
નકલ : ૨૦૦૦ સંવત ૨૦૩૭, વીર સંવત ૨૫૦૭, ચૈત્ર સુદ ૧૩ ને શુક્રવાર, તા. ૧૭–૪–૮૧.
પ્રાપ્તિસ્થાન : (૧) નવભારત સાહિત્ય મંદિર, - ૧૬૨, શામળદાસ માર્ગ, મુંબઈ-૨. (૨) સેવંતીલાલ વી. જૈન,
૨૦, મહાજન ગલી, ઝવેરી બજાર, મુંબઈ-૨.
મૂલ્ય : રૂ. ૨૫-૦૦ ઘેર બેઠા રજિસ્ટર્ડ પિસ્ટથી પુસ્તક મેળવવા માટે.... રૂા. ૨૫ + ૨ = ૨૭/–ને મનીઓર્ડર પ્રકાશકને કરવો.
મુદ્રક : બેલા ટાઈપ-સેટિંગ વર્કસ, ઘીકાંટા રોડ, અમદાવાદ-૧.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
※
શ્રી ભદ્રેશ્વર *
-
વસઇ મહાતીર્થ ( કચ્છ )
B
*
શ્રી અંજાર (કચ્છ) તપગચ્છ જિનાલયના મૂળ નાયકજી
શ્રી વાસુ પૂજય સ્વામી
(જે તીથ પતિના શાસન કાળમાં વીરપ્રભુએ વીસ સ્થાનક તપ દ્વારા તીથ કર નામકર્મીની નિકાચના કરી તે )
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
米米米跌杀米米米米米米米米路米兼職来来来来米米漿米米米水米米
米米米米米米米米米米聚聚米米米米浆染米米米米米米米米米米米米水米米
崇赛米类米类米类派米米米米崇崇崇张张张张张张张染米米米类米类
三三
શ્રી વીરપ્રભુની નિર્વાણભૂમિ – પાવાપુરી જલમંદિર (બિહાર)
《张张派歌淡淡派派歌歌来获观众欢欢派派派來水浓浓浓浓农眾來水水水水水
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભૂમિકા સત્કાર ગણીકાર
અનંત ગુણ્ણાના ભડાર અને અનંત ઉપકારી શ્રી મડ઼ાવીર પ્રભુના શાસનકાળમાં જન્મ પામી અનેક પુણ્યવતા આત્માએ શાસનની આરાધના તથા પ્રભાવના કરીને પેાતાનુ આત્મકલ્યાણ સાધી લીધુ છે તેમાંના એક પુણ્યાત્મા હતા મહા દાનવીર શ્રી જગડૂશાહ શેઠ અને ખીજા હતા આજીવન અખંડ બ્રહ્મચર્યવ્રતધારી શ્રી વિજય શેઠ અને વિજયા શેઠાણી.
જગડૂશાહે સંવત ૧૩૧૩ થી ૧૩૧૫ના ગાળા દરમ્યાન સતત ત્રણ વર્ષના ભયંકર દુષ્કાળમાં ભૂખ્યા લોકોને માટે અન્નના ભડારો ઉદારતા પૂર્વક ખુલ્લા મૂકીને જીવતદાન આપી મડ઼ાન પુણ્ય ઉપાર્જન કર્યું હતું .
૮૪ હજાર મુનિઓને એક સાથે આહારપાણી વહેરાવી સુપાત્રદાનના મહાન લાભ લેવાની જ્યારે એક પુણ્યાત્માને શુભ ભાવના જાગી, ત્યારે શ્રી વિમળ કેવલી ભગવતે તેમને આ ઉપદેશ આપ્યા : “ બ્રહ્મ ચ વ્રતધારી વિજય શેઠ અને વિજયા શેઠાણીની સાધર્મિક ભક્તિ કરવાથી
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
તમારી આ ઉત્તમ ભાવના શક્ય અને સફળ બની જશે !” કેવા ઉત્કૃષ્ટ પ્રકારનું વ્રત પાલન હશે એ ભાગ્યશાળી દંપતીનું !
આ બન્ને પુણ્યાત્માઓની પાવનભૂમિ છે કચ્છમાં આવેલ ભવ્ય ભદ્રાવતી નગરી! જે હાલમાં ભદ્રેશ્વર [વસઈ) નામે ઓળખાય છે. આ ભૂમિ અનેક ઉત્તમ આત્માઓના પાદસ્પર્શથી પાવનકારી બની છે. અહીંના વાતાવરણમાં નૈસર્ગિક સૌન્દર્ય છે. મંદમંદ વહેતી શીતલ પવનની આહલાદક લહેરીએ અંતરાત્માનું સંવેદન કરાવે છે. ભક્તહૃદયની વીણાના મધુર ધ્વનિને રણકાર ઝણઝણ ઊઠે છે. દિવ્ય ભક્તિરસનું સુધાપાન આસ્વાદવા મળે છે. મેક્ષપુરુષાર્થ માટે ભવ્ય પ્રેરણાની ઝણઝણાટી પણ અહીં અંતરાત્માને સ્પશી જાય છે.
વિશાળ સમુદ્રકિનારાથી થેડે દૂર આવેલ આ અતિપ્રાચીન મહાતીર્થ, બાવન શિખરબંધ દેરીઓથી ભાયુક્ત છે. રાત્રિના શાંત વાતાવરણમાં એની નાનકડી ઘંટડીઓના વિવિધ પ્રકારના મધુર નાદો જ્યારે આત્મમંદિરમાં ગૂંજી ઊઠે છે, ત્યારે તે કઈ અલૌકિક આનંદને જ અનુભવ કરાવે છે. પૂર્ણિમાની સમીસાંજે ધર્મશાળાની અગાશીમાં ઊભા રહી, આપણું સામે જ રહેલ ઘુઘવતા વિશાળ અને ગંભીર સાગર તરફ દૃષ્ટિ કરીએ, પછી ઊંચે આવેલ આકાશની અટારી તરફ નજર નાખીએ તે આખાય જગતને અંધકાર દૂર કરી વિદાય લેતે મહાપ્રતાપી રક્તવણે સૂર્ય એક બાજુ દેખાય છે અને બીજી બાજુ શીતળ ચાંદની વસાવવા આવતે પૂર્ણચંદ્ર નજરે પડે છેઃ આ નૈસર્ગિક દશ્ય એટલું તે રોમાંચક હોય છે કે શ્રી વીતરાગ પ્રભુની અજોડ મહત્તાનું વર્ણન કરતી લેગસ સૂત્રની છેલ્લી ગાથાનું સહજભાવે સ્મરણ થઈ જાય છે
ચંદેમુ નિમ્મલયર આઈચ્ચેનું અહિયં પયાસયરા; સાગરવર ગંભીરા, સિદ્ધા સિદ્ધિ મમ દિસંતુ.
જુના મૂળનાયક શ્રી શામળિયા પાર્શ્વનાથ ભગવંત પચ્ચીસમી દેરીમાં આજે બિરાજમાન છે અને નવા મૂળનાયક શ્રી મહાવીર સ્વામી મુખ્ય મંદિરમાં બિરાજમાન છે.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
અહીં શ્રી મહાવીર પ્રભુના ર૭ ભવેના મુખ્ય મુખ્ય પ્રસંગેની ઝાંખી કરાવતાં આરસના પથ્થરમાં કેતરકામથી કંડારેલાં અને સુશોભિત રંગથી શણગારેલા ચિત્રપટો ભમતીમાં ગોઠવાયેલાં છે. અહીં દર્શનાર્થે આવતા જૈન તેમજ જૈનેતર યાત્રિકે માટે આ ચિત્રપટએ એક અનેરું આકર્ષણ જમાવ્યું છે. દરેક પ્રસંગ પાછળ રહેલ ઇતિહાસ તથા એનું રહસ્ય જાણવા-સમજવાને તીવ્ર જિજ્ઞાસાભાવ સ્પષ્ટ રીતે એમના ચહેરા ઉપર જણાઈ આવે છે. આ ચિત્રપટની સમજણ અંગે યાત્રિકે એકબીજાને અરસપરસ પૂછપરછ કરે છે. પરંતુ આધારભૂત સત્ય માહિતી ન મળતાં એઓ અજાણ રહે છે. ઉપલક રીતે સાચું બેટું જે કંઈ જાણવા-સાંભળવા મળે છે તેનાથી એમને પૂરે સંતોષ થતો નથી.
સંવત ૨૦૬માં પરમપૂજ્ય ૧૦૮ વર્ધમાન તપોનિધિ યુવા , પ્રતિબંધક પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના પરમ તારવી મુનિરાજ શ્રી મણિપ્રવિજયજી મહારાજ સાહેબ તથા પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી રાજેન્દ્રવિજયજી મહારાજ સાહેબ [ હાલ પૂ. ગણિવર્ય ના ચેમાસાને અતિ સુંદર અને અવિસ્મરણીય લાભ અમારા શ્રી અંજાર સંઘને મળે. અનેકવિધ માંગલિક આરાધનાઓથી ભરપુર એવું માસું તે જોતજોતામાં જ પૂર્ણ થઈ ગયું. પૂજ્યશ્રીએ છરી પાળતા સંઘ સાથે શ્રી ભદ્રેશ્વરજી તીર્થની યાત્રા અંગે પ્રેરણસિંચન કર્યું અને અંજારના રહેવાસી શ્રી શાંતિલાલભાઈ દેશી મદ્રાસથી ચોમાસું કરવા આવેલા, એમણે આ પુણ્ય-તક ઝડપી લીધી. ૨પ૦ પુણ્યાત્માઓ સાથે ખૂબ જ યાદગાર યાત્રાને પુણ્ય પ્રસંગ દેવગુરુની પરમકૃપા દ્વારા શાસનપ્રભાવક બની ગયે.
આ ભવ્યપ્રસંગે પ્રેરણા જાગે છે કે શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર હું પ્રભુને ર૭ ભનાં વિવિધ પાસાંઓની રજુઆત કરતાં આ સુંદર ચિત્રપટોને વાચા આપવામાં આવે તે એ ચિત્રપટો જીવંત બની જાય! અને જિજ્ઞાસુ યાત્રિકને પ્રભુના આત્મવિકાસને અદ્ભુત અને રોમાંચક ઇતિહાસ જાણવા મળે. આત્મા-કર્મ તથા ધર્મની ત્રિપુટિની
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રદ્ધા પ્રગટે........અને કર્મની સામે ધર્મના બળ વડે આત્માને વિજ્રય અવશ્ય થાય જ છે એની ખાતરી થઈ જાય.
નયસારના આત્મવિકાસની સાચી જીવનયાત્રા શરૂ થઈ સમ્યગ્દેશનની પ્રાપ્તિથી : અને ત્યાર પછી પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિ થઈ ત્યાં સુધી તે એમને આ સંસારની ચારેય ગતિની નાટકશાળાના ર'ગમચ ઉપર કેવા કેવા જન્મ ધારણ કરી, વિવિધ પ્રકારના બહુરૂપી વેશ ભજવવા પડયા હતા ! ઊંડું ચિ ́તન કરીએ તે આપણાં સાડા ત્રણ કરોડ રુવાડાં ખડાં થઈ જાય એવી ચઢતી-પડતીની કથા એમના આત્માની છે. એનાથી કર્મીની પરવશતા અને ધર્મની જાગૃતિનાં ફળે સમજવા મળે છે
સૌ પ્રથમ નયસારના ભવમાં રાજા તરફથી જંગલમાં લાકડાં લેવા જવાનું નિમિત્ત પ્રાપ્ત થયું. ત્યાં ભૂલા પડેલા મુનિવરોનાં દર્શન અને અતિથિ-સત્કાર [સુપાત્રદાન ને પ્રસંગ ઉપસ્થિત થયે।. એના પિરણામે માનવભવની સફળતા માટે મેાક્ષના બીજરૂપ અમૂલ્ય સમ્યગ દુનની પ્રાપ્તિ થઈ. પ્રભુના પ્રથમ ભવની ગણુના આ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્તિથી થાય છે. [તે પૂર્વ તે અન'તા ક્ષુલ્લક ભવે થયા હતા ] આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં સમાધિમરણના પ્રભાવે દેવલેાકના ભવ કરી એમના જન્મ આ ચેાવીશીના પ્રથમ તીર્થંકર શ્રી આદિનાથ દાદાના પૌત્ર મરીચિ તરીકે થાય છે. સમવસરણની ઋદ્ધિ જોતાં જ પ્રભુ પ્રત્યે આકષ ણુ-બહુમાન અને વૈરાગ્ય જાગૃત થયા. ભગવાનની દેશના સાંભળી સમ્યક્ત્વ પામી, પ્રભુના હાથે ભાગવતી દીક્ષા ગ્રહણ કરી, સુંદર ચારિત્રજીવનની આરાધના શરૂ કરે છે. આગળ જતાં એમને માહુના મળે સપાટામાં લીધા, જેથી મુનિજીવનનાં પરિસડા સહન થઈ ન શકયાં. એટલે સ્વકલ્પિત ત્રિટ્ઠ'ડી પરિવ્રાજકનો વેશ ધારણ કરી, ભગવંતની સાથે સાથે વિચરવા લાગ્યા. પ્રસંગેાપાત્ત શરીરનું આરેાગ્ય નબળું પડતાં પેાતાની શુશ્રુષા માટે એકાદ શિષ્ય બનાવવાના મેહ જાગ્યા. ધર્મ સાંભળવા માટે આવેલ રાજપુત્ર કપિલ પાસે ઉત્સૂત્ર ભાષણ કર્યું.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
ig
એના દ'ડ તરીકે ૧ કોડા કોડી સાગર પ્રમાણ એમના સંસારની સ્થિતિ વધી ગઈ. બાવીસમા ભવ સુધી અશુભકર્માં લગભગ ભોગવાઈ ગયાં અને ખરેખરા પુણ્યાય ત્રેવીસમા ભવથી શરૂ થયે!. પ્રિયમિત્ર ચક્રવતીના ભવમાં સદ્દગુરુને યેાગ પ્રાપ્ત થતાં જ શ્રી વીતરાગપ્રભુતા ધર્મ પામ્યા. સાધુજીવનમાં સુદર આરાધના કરી દેવભવ પામ્યા. એના પછી નંદન રાજર્ષિના પચ્ચીસમા ભવમાં તે અદ્દભુત ચમત્કાર સર્જાયે. અહીં ત્રિલોકનાથ શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામીનું શાસન પામી વીશસ્થાનક તપની મહા જવલત આરાધના કરી. “ સવિ જીવ કરું શાસનરસી ’'ની ઉત્કૃષ્ટ ભાવના ભાવી, તીથંકર નામકર્મ નિકાચ્યું. ધર્મસત્તા દ્વારા પ્રભુના આત્માએ અહીં કમસત્તાને સખત હાર આપી. છેલ્લે છેલ્લે તે રમા શ્રી વર્ધમાનકુમારના ભવમાં પ્રબળ મોક્ષપુરુષાર્થ આદર્યો. ઉગ્ર સયમ, તપ અને ધ્યાનની કઠોર સાધના વડે પોતાના આત્માને ઘાતી કર્મોની પકડમાંથી મુક્ત કરી, ભબ્ધ જીવાના કલ્યાણ માટે મે ક્ષમા -ધ શાસનની સ્થાપના કરી મે!ટામાં મેટે ઉપકાર કર્યાં.
પ્રભુના આત્માની આવી રોમાંચક આરેણુ – અવરેહયુક્ત વિકાસયાત્રામાં સહાયક તેમજ અવરોધક બનતાં નિમિત્તો – કર્મ તથા ધનુ' તત્ત્વદર્શીન-આ ચિત્રપટ દ્વારા આપણને સચેાટ રીતે – તાદૃશ્ય રીતે જોવા મળે છે. આપણી જીવનનાવ માટે પ્રભુનું આલંબન એ દીવાદાંડી સમાન છે. બુઘવતા મહાસાગરના તફાનમાં સપડાયેલા નાવ માટે શ્રી જિનેશ્વર આપણા શરરૂપ છે.
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા ” ભાવનગર તરફથી વીર સંવત ૨૪૬૪, વિક્રમ સવત ૧૯૯૪માં પ્રગટ થયેલ લગભગ ૫૦૦ પાનાનું પૂજ્ય શુચંદ્ર ગણિકૃત મૂળ પ્રાકૃત ભાષામાં લખાયેલ શ્રી મહાવીર ચરિય'ના ગુજરાતી ભાષાંતર-ગ્રંથના મુખ્ય આધાર લઈ, એની સાથે કલિકાલસ`જ્ઞ શ્રી હેમચ'દ્રસૂરિજી કૃત ત્રિષષ્ઠિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર ’ તથા અન્ય શાસ્ત્રગ્રંથોના આધાર લઈ, સરળ ભાષામાં સક્ષિપ્ત રીતે સંકલન કરી, મૂક ચિત્રપટોને વાચા આપવાના નમ્ર પ્રયત્ન અહી કરવામાં આવ્યે છે.
'
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેક વિચિત્ર સંગેના કારણે આ નાનકડા પ્રકાશનના પ્રારંભ અને પૂર્ણતાના કાળ વચ્ચે દશ-દશ વર્ષોને લાંબા ગાળે પસાર થઈ ગ, બે વખત તૈયાર કરેલ પ્રેસપી ગેરવલે થઈ જતાં પુનઃ પુનઃ લખાણ આદરવું પડ્યું. તેમજ ચિત્ર તૈયાર કરાવવામાં ધાર્યા કરતાં વધુ સમય નીકળી ગયું. છતાં આજે સતેષ અને આનંદ અનુભવ થાય છે કે દેવગુરુની કૃપા વડે એક શુભ મનોકામના સફળ થઈ રહી છે.
શ્રી ભદ્રેશ્વરજીની યાત્રાએ આવતા પુણ્યાત્માઓને તીર્થપતિની આધારભૂત શાસ્ત્રીય માહિતી આપવા ઉપરાંત આ પ્રકાશન એમની યાત્રાનું એક મધુરું સંભારણું પણ બની જશે. ચિત્રપટોની સહાયતાથી પિતાના અંતર્ગલ્સ સમક્ષ પ્રભુના જીવનનું પુનઃ પુનઃ સ્મરણ કરી, યાત્રાની અનુમોદનાનું નિમિત્ત બનશે. જેમણે કચ્છ ભદ્રેશ્વર (વસઈ)ની યાત્રા કરી નથી તેમને આ પ્રકાશન પ્રભુના જીવનના વિવિધ પ્રસંગેની ઝાંખી કરાવશે અને યાત્રા કરવા માટે પ્રેરણું જગાડશે. સાધક-આરાધક આત્માને માટે ભગવાનના જીવનની ઉપયોગી માહિતી આપવાની સાથે એમને પોતાની સાધનામાં આગળ વધવા પ્રેત્સાહિન કરશે. જેનકુળમાં જન્મેલા કિશેરે માટે આ પ્રકાશનના સ્વાધ્યાય દ્વારા સમ્યગજ્ઞાનને પ્રકાશ પામવામાં તેમજ પ્રભુના જીવનને યથાર્થ પરિચય કરવામાં નિમિત્તરૂપ બનશે. જિજ્ઞાસુ જેને માટે પણ શ્રી વીતરાગ પ્રભુના ધર્મમાં રહેલા અનેકાંત-સ્થાવાદ, કર્મ અને આત્મપુરુષાર્થ ઈત્યાદિ અદ્દભુત તનું દિગદર્શન કરાવશે. આપણને સુખમય કે દુઃખમય સંસારને જે અનુભવ થાય છે તેનું ખરું કારણ તે પિતાનાં જ શુભ કે અશુભ કર્મો છે. દુઃખનાં સાચાં કારણે – મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને ગાને દૂર કરી, સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રથી શાશ્વત સુખ પ્રાપ્ત કરવાને ઉત્તમ માર્ગ દેખાડી, અનેકવિધ દુઃખ આપનાર કર્મસત્તાની સાચી ઓળખાણ ભગવંતે પિતાના અનુભવ અને ઉપદેશ દ્વારા કરાવી છે અને એમાંથી મુક્ત થવાને ઉપાય પણ સૂચવ્યું છે : સાથે સાથે એ જ ઉપાય ભગવંતે પોતાના જીવન દ્વાણ જ કરેલ
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
અપ્રમત્ત આરાધના, કઠોર ત્યાગ, તપ તથા તિતિક્ષાની અજોડ સાધના વડે પ્રત્યક્ષપણે પુરવાર કરી આત્મશુદ્ધિનું દર્શન કરાવ્યું છે.
એક અતિ મહત્વના
આજ્ઞાને આપણે જે
પ્રભુના જીવનમાંથી એક અતિ મહત્ત્વની પ્રેરણા આપણને પ્રાપ્ત થાય છે. આપણે જે એગ્ય દિશામાં, યોગ્ય રીતે, નિષ્ઠાપૂર્વક એમની આજ્ઞાને શિરસાવંઘ કરી, મેક્ષપુરુષાર્થ આદરીએ તો આપણે પણ આપણા આત્માને કર્મ સત્તાના બંધનમાંથી સંપૂર્ણપણે મુક્ત બનાવી પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિ કરી, જન્મમરણની જંજાળમાંથી છૂટી, અખંડ અને અક્ષય સુખને સ્વામી બની શકીએ છીએ. શ્રી વીતરાગપ્રભુનું ધર્મશાસન એ તો સુખી જીવનના સાચા માર્ગદર્શક અને પ્રકાશ પાથરતા દીવડા સમાન છે. ધર્મપુરુષાર્થનું ઘી એમાં સતત પૂર્યા કરવાની જરૂર છે. ચિત્રપટ જોઈ એના પાત્રોના મનભાવ સમજી અને લખાણ વાંચી, એના ઉપર ઊંડું ચિંતન તથા મનને સતત કરવાથી વધુ ને વધુ આનંદને અનુભવ થશે. પુસ્તકને અંતે આપેલે ગ્રાફ એ તો ભગવંતની વિકાસયાત્રાને સાર – અર્ક સમાન છે. એનું અધ્યયન-મનન આપણું સુખી જીવનની સલામત યાત્રા માટે સિગ્નલની ગરજ સારશે.
વારસામાં આપણને મળેલા આર્યસંસ્કૃતિના ઉત્તમ-વિશિષ્ટ સંસ્કારો જેવા કે વિનય, વિવેક, અતિથિસત્કાર, ત્યાગભાવના, પરોપકારવૃત્તિ ઇત્યાદિ ભૂલાઈ ન જાય, એનું સ્મરણ-આચરણ સતત ચાલુ રહે એ ગુણદષ્ટિને લક્ષમાં રાખી, પૂજ્ય ગુણચંદ્ર ગણિના મૂળગ્રંથમાં દષ્ટિગોચર થતા પ્રસંગોચિત સુસંસ્કારની સુવાસ અમુક અમુક સ્થળે વિસ્તારપૂર્વક સંકલિત કરાઈ છે.
આ પ્રકાશનનું સુંદર સંપાદન કરવા માટે અમે પૂ. મુનિરાજ શ્રી રાજેન્દ્રવિજયજી ગણિવરને ઉપકાર માનીએ છીએ. સાદી ભાષામાં અને ઓછામાં ઓછા શબ્દો વડે, વધુ ને વધુ ઉપયોગી માહિતી આપવાની કાળજી સ્પષ્ટ રીતે દેખાઈ આવે છે. તીર્થમાં આપેલા ચિત્રપટોને જે કમ જોવા મળે છે તેમાં થોડોક ફેરફાર કરી, “શ્રી કલપસૂત્રના
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
છઠ્ઠા વ્યાખ્યાન મુજબ ગાઢવી અડ્ડી' નવા નંબર આપ્યા છે. પ્રકાશનનુ સુંદર સકલન કરવામાં અનેક પુણ્યાત્માએનું પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રીતે અમૂલ્ય માર્ગદર્શન સતત રીતે મળ્યુ છે. શ્રી જિનશાસન આરાધના ટ્રસ્ટ” તરફથી રૂા. ૧૦,૦૦૦ ની લેાન મળી છે. સહુનુ ઋણ અમે કૃતજ્ઞભાવે સ્વીકારીએ છીએ.
અલ્પમતિના કારણે તથા મુદ્રગુદોષથી લખાણમાં કયાંય ભૂલચૂક રહી જવા પામી હોય તો તે માટે અંતઃકરણપૂર્વક ક્ષમા યાચીએ છીએ. જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ અજાણપણે કંઈ લખાયેલુ જણાય તો કૃપાળુ વાંચકવને અમારુ ધ્યાન દોરવા નમ્ર અરજ છે. ચિત્રા હજી પણ વધુ સુંદર અને આકર્ષીક અને એવા કોઈ પ્રતિભાસ`પન્ન ચિત્રકારને અમારું હાર્દિક આમત્રણ છે.
આ મૂલ્યવાન પ્રકાશન ભારતમાં તથા પરદેશમાં વસતા પ્રત્યેક જૈન કુટુબમાં, પોતાના ખાળકોને ભગવાનના ભવ્ય જીવનના અલ્પ પરિ ચય કરાવી, સુંદર અને સફળ જીવનના ઘડતર માટે ઉચ્ચ સંસ્કારસિંચન દ્વારા ભાથારૂપ બની રહે એવી ઉજ્જવળ ઝંખના અમેા રાખીએ છીએ. એ માટે ઉદાર દાનવીર આત્માઓના સહયાગથી, તમામ પાઠશાળા તથા મહાશાળાના દરેક જૈન વિદ્યાથીને, શકય એટલી એછી કિંમતે આ પ્રકાશન પહોંચાડવાની પણ ભાવના રાખીએ છીએ.
લખાણનું નિરીક્ષણ અને સ ́માન મુખ્યપણે પરમ પૂજ્ય સિદ્ધાંત મહેાધિ આચાર્ય દેવ શ્રીમદ્ વિજયપ્રેમસૂરીજી મહારાજાના પટ્ટધર પૂ. આ. શ્રી વિજયહીરસૂરીશ્વરજીના પ્રશિષ્ય પૂ. મુનિરાજ શ્રી રાજશેખરવિજયજી મહારાજ સાહેબે કરી શ્રી ઝઘડીઆજી તીમાં પૂરતો સમય આપી એને સુચારુ બનાવી આપ્યુ છે. પૂ. મુનિરાજ શ્રી જગતચંદ્ર વિજયજી મહારાજ સાહેબે સંશોધન કરી આપ્યું છે. છેલ્લે છેલ્લે પૂ. આ. શ્રી વિજય–મુક્તિચંદ્રસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના પ્રશિષ્ય રત્ન પૂ. મુનિરાજ શ્રી પૂર્ણ ચંદ્રવિજયજી મહારાજ સાહેબે અતિ આત્મીયભાવે
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંપૂર્ણ લખાણ જોઈ એને આખરી ઓપ આપી, પ્રકાશનના શિખર ઉપર પૂર્ણકળશ ચઢાવી દીધું છે. - વાગડવાળા પૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રી વિજય કલાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના શિષ્ય પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલાપ્રભ વિજયજી મ. સા. તથા પૂજ્ય કપતરુવિજયજી મ. સાહેબે પણ સંપૂર્ણ લખાણ જોઈ ગ્ય રીતે ખૂબ જ ઉપયોગી સૂચનો કર્યા છે.
ચિત્ર તૈયાર કરવામાં શ્રી પ્રેમચંદભાઈ મેવાડા, રમેશભાઈ તથા ભરતભાઈ છેડાએ સુંદર સહકાર આપે છે. ચિત્રોના સુંદર એફસેટ છાપકામ માટે શ્રી સૂર્યકાંતભાઈ બાપુભાઈએ અજય પ્રિન્ટર્સમાં ગોઠવણ કરી આપી છે. પુસ્તકના છાપકામ માટે તથા પ્રફરીડિગ માટે, નવપ્રભાત પ્રેસમાં શ્રી લાલચંદભાઈ કે. શાહનો હાદિક સહકાર પણ મળે છે. આ સહુને આભાર જેટલો માનીએ તેટલે એ છ ગણાય.
આવે ત્યારે, આ પવિત્ર અને મહા મંગલકારી તીર્થની ભૂમિકા ઉપર પગ માંડનારા પ્યારા યાત્રિક ! મેક્ષમાર્ગને આપણે હાદિક સત્કાર કરી, જિનાજ્ઞાને સ્વીકાર કરીએ અને ધર્મ પુરુષાર્થમાં વહેલી તકે ડગલાં માંડી, આત્મકલ્યાણ સાધવા આગે કદમ ઉપાડી, મહાન પુણ્યદયે પ્રાપ્ત થયેલ આ અતિદુર્લભ માનવભવને સફળ કરીએ. એમાં સહાયક બની શકે એવા આ ચાલીસેય ચિત્રપટો અમૃતના ૪૦ પ્યાલા સમાન છે. કઈ જ્ઞાની સદ્ગુરુ પાસેથી દરેક ચિત્રપટમાં રહેલું તત્વદર્શન કરી સદ્દભાવપૂર્વક મનન કરવામાં આવે તો એમાંથી નિજાનંદને અદ્ભુત કુવારા ઊડવા લાગે છે ! અને આ કુવારા વચ્ચે આસન માંડી, અહીં આપેલ ગ્રાફનું તત્ત્વદર્શન કરતાં કરતાં તે એમ જ લાગે છે કે હવે મેક્ષનાં દર્શન તો તદ્દન નજીકમાં જ છે! જેટલી ઝડપે આ કલ્યાણમા ઉપર દોડીએ તેટલે વહેલે લાભ મળે !
પોતાના પ્રાણથી પણ અધિક પ્યારા શ્રી વિરપ્રભુ પાસેથી વહેલામાં વહેલી તકે કેવળજ્ઞાનપ્રાપ્તિની તીવ્ર તાલાવેલીમાં મગ્ન રહેતા શ્રી ગૌતમસ્વામીજીએ મેળવેલ આશ્વાસન
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨ “તું અને હું આગળ જતાં એક જ સરીખા થઈશું.”
પ્રભુના નિવણ બાદ રાગનાં બંધન તૂટતાં જ નૂતનવર્ષના નવલા પ્રભાતે કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થતાંની સાથે જ જેમ ગૌતમસ્વામીજી માટે આ સત્ય નીવડયું, એવું જ આશ્વાસન, આ તીર્થની યાત્રા કરી આપણે સહુ પરમકૃપાના નિધાન શ્રી વિરપ્રભુ પાસેથી મેળવી લઈ, આપણું જીવન પણ ધન્ય બનાવી લઈએ એવી મંગળકામના ! शिवमस्तु सर्व जगतः
= જિનદાસ સંવત ૨૦૩૭
શ્રી મહાવીર તત્વજ્ઞાન પ્રચારક મંડળ, વસંત પંચમી,
અંજાર- (કચ્છ) સિમવાર
શ્રી ભદ્રેશ્વર – વસઈ મહાતીર્થ જૈન સાહિત્યના જાણીતા લેખક-વિવેચક શ્રી રતીલાલ દીપચંદ દેસાઈને અથાક પરિશ્રમ વડે સંશોધન દ્વારા તૈયાર કરેલું આ પુસ્તક ભદ્રશ્વર તીર્થના ઐતિહાસિક જિજ્ઞાસુઓને માટે ખૂબ જ સુંદર માહિતીસભર તેમજ અનિવાર્ય કૃતિ છે.
કિંમત રૂ. ૩૦-૦૦
: પ્રાપ્તિસ્થાન : (૧) ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય
ગાંધીરોડ, અમદાવાદ ૧. (૨) નવભારત સાહિત્ય મંદિર,
૧૬૨, શામળદાસ ગાંધી માર્ગ, મુંબઈ ૨.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
peegegevenggggggggggggggggglegan Sage ડાના રાજા તો
જો જાતtodio
આ વિકાસયાત્રાને આલેખ [ગ્રાફ] પરિચય
નયસારને આત્મા સમ્યગદર્શન પામીને વિકાસયાત્રાનું મંગળાચરણ કરતાં, ક્રમશઃ પરમાત્મપદનું શિખર કઈ રીતે સર કર્યું તેનું રહસ્ય તથા યથાર્થ ખ્યાલ અહીં આપેલ ગ્રાફના મનન વડે આવી શકે છે.
આજે માઉન્ટ એવરેસ્ટ ભલે ઊંચામાં ઊંચું તેમજ આરોહણ માટે દુષ્કર શિખર ગણાય છે, પરંતુ સર કરવા જેવું ખરેખર ઉન્નત, દુષ્કરમાં દુષ્કર તેમજ આત્મહિતકાર શિખર તો મોક્ષનું જ છે ! એના વિજયને આનંદ અને ગૌરવ તો શબ્દોમાં વર્ણવી શકાય તેમ નથી પરંતુ અનુભવ કરવા જેવો ખરે જ !
મિથ્યાત્વમાં આવી રહેલા આત્માને શ્યામ વર્તુળ તરીકે દર્શાવેલ છે. આત્મામાં રહેલા સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રગુણને વેત
તના પ્રકાશથી દર્શાવવામાં આવેલ છે. આત્મગુણની પ્રગટેલી ચેત નયસારના ભવમાં નાનકડી હતી, મરિચિના ભાવમાં વિશેષ પ્રકાશિત થઈ પરંતુ મિથ્યાત્વના ઉદયે તે બુઝાઈ ગઈ ફરી વિશ્વભૂતિના ભવમાં પ્રકાશિત થઈ અને નિયાણના પ્રભાવે ઓલવાઈ ગઈ. ત્રિપૃષ્ઠના ભવમાં શ્રી શ્રેયાંસનાથ ભગવંતની વાણીથી એ જોત અલ્પ સમય પૂરતે જ પ્રકાશ આપી અલેપ થઈ ગઈ. પરંતુ વીસમા ભવથી તે વધુ ને વધુ તેજસ્વી થતાં છેલ્લા ભવે સંપૂર્ણ રીતે પ્રકાશી ઊઠે.
સંસારમાં રખડાવનારી કર્મનાં બંધનેની પરંપરાને કાળી દોરીરૂપે આલેખી છે. ર૭ મા ભવમાં તે કપાઈ જતાં પ્રભુને આત્મા બંધનમુક્ત બને છે. આત્માના ઉત્થાન અને પતનના રહસ્યની સમજણ આ પુસ્તકના વાંચન તથા ચિત્રપટના કાળજીભર્યા અભ્યાસથી મળી રહે છે.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમ્યગદર્શનની પ્રાપ્તિ થતાં જ (૧) નયસારની સાચી વિકાસ યાત્રામાં શરૂ થઈ અને (૨) દેવકનો ભવ મલ્યો. ત્યાંથી શ્રી આદિનાથ ભગવંતના પૌત્ર (૩) મરીચિ તરીકે જન્મ થયે, સાથે સાથે રત્નચિંતામણી જેવું ઉત્તમ ચારિત્રજીવન પણ મલ્યું. મુનિજીવનના પરિસોથી એ લાચાર થઈ ગયે, મિથ્યાત્વને ઉદય થતાં એણે ઉત્સુત્રભાષણ કર્યુ–પરિણામે ચારિત્રરત્ન લૂંટાઈ ગયું અને સંસારની રખડપટ્ટી વધી ગઈ. ત્યાંથી એક એક ભવના અંતરે કમશઃ છ દેવભવ (૪) – (૭) – (૯) – (૧૧) – (૧૩) – (૧૫) કર્યા. તેના વચગાળામાં (પ) કૌશિક - – (૬) પુષ્પમિત્ર – (૮) અગ્નિદ્યોત – (૧૦) અગ્નિભૂતિ – (૧૨) ભારદ્વાજ – અને (૧૪) થાવર નામધારી બ્રાહ્મણ તરીકે જન્મ છ વખત જન્મ ધારણ કર્યો. પંદર દેવભવ પૂરો કરી, દીર્ઘકાળ પર્યત (૧૬) મા ભવે વિશ્વભૂતિ રાજકુમાર તરીકે સંસારના રંગમંડપમાં પ્રવેશ મા ! અહીં તીવ્ર કેધકષાયનું નિમિત્ત મળતાં જ વૈરાગ્ય પેદા થયે. અને ચારિત્રમાર્ગ સ્વીકારી સુંદર આરાધના કરી. ત્યાં પણ માનકષાયનું નિમિત્ત મળી જતાં વિશ્વભૂતિ મુનિ ગંભીર ભૂલ કરી બેઠા. ઘોર નિયાણું કરી અમૂલ્ય ચારિત્રરત્નનું લીલામ કરી નાખ્યું ! (૧૭) મે દેવભવ પૂરો કરી (૧૮) મા ત્રિપૃષ્ટવાસુદેવના ભવમાં પૂર્વે કરેલ નિયાણાના પ્રભાવે પદાધિકાર અને અતુલ બળની પ્રાપ્તિ સાથે સાથે ઉચ્ચ કક્ષાની પરંપરાથી એને આત્મા ઘેરાઈ ગયે.
પરિણામે વચ્ચે (ર૦) મે સિંહને ભવ કરી, બે વખત (૧૯) – તથા (૨૧) – મા ભવમાં એ આત્મા નરકગતિને મહેમાન બન્ય.
બસ, ત્યાર પછી તો એ જ આત્માએ (૨૨) મા ભવમાં વિમલરાજકુમાર, (૨૩) મા ભવમાં પ્રિય મિત્ર ચકવત, (૨૪) મા ભવમાં દેવક અને (૨૫) મા નંદનરાજર્ષિના ભવમાં ઉત્તરોત્તર સંપૂર્ણ જાગૃતિપૂર્વક ઉત્તમ ધર્મ આરાધના કરી, કર્મસત્તાને જોરદાર ફટકે માર્યો. ત્યારબાદ દેવકને (૨૬) મે છેલ્લે ભવ કરી અંતિમ (૨૭) મા ભવમાં અદ્ભુત સમતા અને ક્ષમા ધારણ કરી, કર્મસત્તાને તમામ હિસાબ – લેવડદેવડ ચૂકતે કર્યો.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
અલ્પ ધર્મસાધનાવાળા પર`તુ વિશેષ રીતે પાપની પર પરાવાળા જીવનનાટકના પહેલા અંક (૨૧) મા ભવે પૂરા થયા, અને ધર્મ સાધનામાં ઉત્તરોત્તર સમૃદ્ધિવાળા જીવનના બીજો અંક (૨૨) મા ભવથી શરૂ થયા. પહેલા અ'કમાં કસત્તાના હાથે વારવાર નયસારના આત્માને ફુટકા ખાવા પડ્યા હતા, ત્યારે ખીજા અંકમાં તે એ જ આત્માએ કસત્તાને સખત રીતે ફટકાર્યા હતા. છેવટે તીર્થંકરપદ પામી અનુપમ વિજય પ્રાપ્ત કર્યાં !
નયસારના જીવે જે જે ભૂલા કરી પછડાટ ખાધી, તે તે ભૂલે આપણા જીવનમાં ન થાય, તેની સપૂર્ણ કાળજી રાખી; જે જે ઉપકારી તત્ત્વાની સહાયતા પ્રાપ્ત કરી સફળતાનાં શિખરે એણે કબજે કર્યાં અને અંતે પરમાત્મપદે પહેાંચ્યા, તે તે તત્ત્વના આપણે સત્કાર અને સ્વીકાર કરીએ. ગ્રાફમાં દર્શાવેલ શ્યામ કબંધનની રેખાને રેલગાડીના પાટા તરીકે કલ્પના કરીએ તે પણ નયસારની વિકાસયાત્રાના સચોટ ખ્યાલ આવી શકે છે. વિકાસપથે ચાલી રહેલી એની જીવનગાડીને જે જે બેદરકારીના કારણે, જ્યાં જ્યાં અકસ્માત નડયો હતા, ત્યાં ત્યાં આપણે સંપૂર્ણ રીતે સાવધાન ખની આગળ વધીએ, તે આપણી ગાડી પણ ઇષ્ટસ્થાને જરૂર પહેાંચી શકે છે!
જે દુભ માનવભવ આત્માના વિકાસ માટે મહાન પુણ્યના ચેાગે આપણને મળ્યા છે, તે કેવળ વિલાસયાત્રામાં જ વેડફાઈ ન જાય એની પૂરેપૂરી સાધવાનીના સંદેશરૂપ આ ગ્રાફ બને તો આપણું જીવન પણ સફળ બન્યા વગર નહિ રહે !
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ પ્રશ્નો ધ્યાનપૂર્વક વાંચે
પ્રકારની આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિઓ
[ શરૂઆતનું પાનું ૪ ] (૨) એક અદ્ભુત ખજાને લૂંટવા માટે અગત્યની ચાવી તમારે હાથ કરી લેવી છે? [પાનું ૫ ઓળખાણ । | પાનું ૩૩]
(૩) આપને મહા વિદ્વાન થવું છે ?
(૪) જગતની મહાન વિત્તિમાંથી બચી જઈ એક મોટા શ્રીમત થવું છે ? [ પાનું ૩૫, ૧૦૬ ]
[ પાનું ૬૦, ૬૫] છે ? | પાનું ૭૦]
[પાનું ૮૨]
(૫) આપને કેવળજ્ઞાન (સર્વાંનપદ) પ્રાપ્ત કરવું છે ? (૬) તમાને મળેલ માનવભવની કિમત તમે આંકી શકે (૭) તમારા ઘરઆંગણે જ કલ્પવૃક્ષ તૈયાર કરવું છે ? (૮) સ’સાયાત્રામાં તમારી પૂંઠે કેણુ કાણુ ઢાડી રહ્યું છે? | પાનું ૮૩] (૯) કાતિલ કષાયરૂપી અજગર = નાગદાદાની અસરમાંથી બચવાનો ગારૂડીમંત્ર તમે જાણો છે ? [ પાનું ૯૪] (૧૦) શું તમારાથી શાંતિ રીસાઈ ગઈ છે? અથવા અશાંતિને સહેલાઈથી ભગાડી મૂવી છે ?
(૧૧) શિવરણીના સ્વયંવરમાં ભાગ લેવા તમોને
છે?
(૧૨) જન્મમરણના મહારેગને નાબૂદ કરનાર ઓળખાણ કરવા ઈચ્છા છે ?
(૧) શું આપને વિચિત્ર
સતાવી રહી છે ?
[પાનું ૧૨૯| ઇન્તેજારી ( ભાવના ) |પાનું ૧૩૬ | મહાન શસ્ત્રવૈદ્ય સાથે
[છેલ્લું ટાઈટલ પેજ |
આ બધાય પ્રશ્નોને ઉકેલ તમને ખબર હાય તા તા તમાને અભિનંદન, પરંતુ જો તમને ઉકેલ મેળવવા હોય તે પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજ્ય કલાપૂ - સૂરિશ્વરજી મહારાજ સાહેબ સંપાદિત “ તત્ત્વજ્ઞાન પ્રવેશિકા ” (સચિત્ર) અવશ્ય ખરીવા આપને જોરદાર પણ નમ્ર વિનતી કરીએ છીએ.
ઘણી પાઠશાળાઓમાં બાળકોના અભ્યાસ માટે આ પ્રકાશન પાડવપુસ્તક તરીકે સ્થાન પામી ચૂકયું છે.
પ્રાપ્તિસ્થાન : ડૉયુ. પી. ઢેઢીઆ, M. B. B. S. B-૧૪, સીંધ એસ્ટેટ, ફાલકે રોડ, દાદર-મુંબઈ ૧૪
કિમત : રૂા. ૫-૦૦
ટપાલથી રૂા. ૭ (સાત)
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
LELGUEUELSUSULUCULLE
થ મંગળાચરણ છે
תלתליתכתבתכתכרבולתלתלתלתל
UTUEUGHTSTSTSTSTST
LSLSLSUSUSU
નમસ્કાર મહામંત્ર છેનમે અરિહંતાણું છે નમો સિદ્ધાણું છે નમે આયરિયાણું છે નમો ઉવજઝાયાણું છે નમો લોએ સવ્વસાહૂણું છે એસે પંચ નમુક્કારો છે સવ્વ પાવપ્પણાસણો છે મંગલાણં ચ સવ્વસિં છે પઢમં હવઈ મંગલં છે
વીર સ્તુતિ વીર: સર્વ સુરાસુરેન્દ્ર મહિને વીરે બુધા: સંશ્રિતા: વિરેણાભિહતઃ સ્વકર્મ નિચો, વીરાય નિત્ય નમ : વીરાત્તીર્થમિદં પ્રવૃત્તમતુલ વીરસ્ય ઘોર તપ, વીરે શ્રી ધતિકીર્તિકાંતિ નિચય: શ્રી વીર ! ભદ્ર દિશઃ
LOLCULUCULUQLCLCLCLCULULUSLLLSLSLSLSLSLSLSLSLELSUELLELEUCLCLCLE
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
મારી પ્રતિજ્ઞાઓ મારા નિયમ...
મહામૂલી તીર્થયાત્રાની યાદગીરી નિમિત્તે આવા કેઈક સુંદર વ્રત-નિયમ ધારણ કરવાથી આપણા જીવનમાં આગળ વધવાનું બળ પ્રાપ્ત થાય છે. આપની પસંદગીની કઈ પણ પ્રતિજ્ઞા-નિયમોની નોંધ અહીં કરો અને ગુરુ મહારાજ સાહેબ પાસે સ્વીકારે : (૧) સર્વજ્ઞ શ્રી વીતરાગ લગવતે જે કહ્યું છે તે જ સંપૂર્ણ સત્ય અને
હિતકારી વચન છે, બાકીનું બીજું બધું મિથ્યા એટલે અનર્થકારી
છે સમ્યગદર્શન એમની જ આજ્ઞા મારે શિરસા-માન્ય છે. (૨) પ્રભુદર્શન દરરોજ નિયમિત કરવું જ. (૩) શક્ય હોય ત્યારે ત્યારે સ્વદ્રવ્ય વડે પ્રભુની પૂજા અને સામાયિક
અવશ્ય કરવા. (૪) ગુરુવંદન અને વીતરાગવાણીનું શ્રવણ અથવા વાંચન અવશ્ય કરવું. (૫) મા-બાપ તથા વડીલેને નિત્ય વંદન કરવાં. (૬) કંદમૂળ તથા અભક્ષ્ય વસ્તુઓને સદા માટે ત્યાગ કરવો. (૭) રાત્રિભેજનને સદા માટે ત્યાગ કરવો. (૮) નવકારશી પચ્ચકખાણ શક્ય હોય તે અવશ્ય કરવાનું જ. (૯) નવકાર મહામંત્રને જાપ (અમુક સંખ્યા) નિયમિત કરવાને જ. (૧૦) તમારી પસંદગીને અન્ય કેઈ નિયમ લખો અને ગ્રહણ કરે.
.............................
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
:
:
:
રાજાનો નયસારને લાકડામાટે આદેશ.૨.માગસીસથે જંગલમાં ગમન,૩. ભોજન સમયેઅતિથિનીરા.૪.અતિથિ સાધુ મળતાં ભોજનઆઢુિં દાન
NIC
ભવ.ઉ)
Im/
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
ॐ ही अहँ नमः
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન
ની પહેલે ભવમાં નયસાર
કર ચિત્રપટ ૧,૨
પશ્ચિમ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં મહાવપ્ર નામની વિજય છે, તેમાં જયંતી નામની નગરી છે. ત્યાં સદ્ગુણસંપન્ન, ન્યાયપ્રિય અને પરદુઃખભંજક શત્રુમર્દન રાજા હતા. એકદા એમને પ્રાસાદ તથા રથ બનાવવા માટે ઉત્તમ પ્રકારના લાકડાની જરુર પડી. એટલે એમણે પૃથ્વીપ્રતિષ્ઠાન નગરના ગ્રામમુખી નયસારને પિતાને જરુરી ઉત્તમ પ્રકારનાં લાકડાં જંગલમાંથી લઈ આવવાની આજ્ઞા કરી.
નસાર સ્વભાવે સરળ, પ્રિયંવદ, પપકારપરાયણ ઉપરાંત ઉત્કૃષ્ટ વિનયગુણસંપન્ન હતા. આવા સુંદર ગુણોના કારણે તે શત્રુમર્દન રાજાને અસાધારણ વિશ્વાસનું પાત્ર બની રહેલ.
ઘણું ગાડાં અને સેવકસમૂહની સાથે મહાઇટવીમાં પહોંચી, નયસારે લાકડાં પ્રાપ્ત કરવાની કાર્યવાહી શરૂ કરી દીધી. મધ્યાહુનને સમય થતાં સેવકે ભેજન માટે વિનંતિ કરવા નયસાર પાસે આવ્યા. હૃદયમાં વસેલી દાનધર્મની પ્રબળ ભાવનાના કારણે એના મનમાં વિચાર
ફૂર્યો : “અત્યારે જે કઈ અતિથિ મળી જાય તે એને સત્કાર કરીને પછી જ હું ભેજન કરું.” | અતિથિસત્કારની આવી ઉત્તમ ભાવનાથી ભાવિત બનેલા નયસારે ચારેય દિશાઓનું સારી રીતે આલેકન કર્યું. એટલામાં જ સાર્થથી
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
શ્રમણ ભગવાનશ્રી મહાવીર જીવન-દ્રુન
છૂટા પડેલા, સૂર્યતાપમાં વિહારથી બહુ જ થાકેલા, ભૂખ અને તરસને સહન કરતા એવા તપસ્વી મુનિરાજોને નયસારે જોયા. પેાતાની સાત્ત્વિક ભાવના તત્કાળ સફળ થઈ જતાં જ એના હૈયે હર્ષોલ્લાસ વ્યાપી ગયા. નયસાર તરત જ મુનિરાજોની સન્મુખ ગયા. એમને વિનમ્રભાવે નમસ્કાર કરી પોતાને લાભ આપવા મુનિરાજોને બહુમાનપૂર્વક વિનંતિ કરી.
આવી નિર્જન અટવીમાં મધ્યાહ્ન સમયે અને વિકટ પરિસ્થિતિમાં મૂકાયેલા સાધુઓના દર્શનથી તથા અણધારી રીતે અતિથિસત્કારના લાભ મળવાથી નયસારના રોમેરોમ પુલિત બન્યાં. અને પેાતાના આત્માને તે કૃતાર્થોં માનવા લાગ્યા.
ભાજન અને વિશ્રાંતિ કર્યાં બાદ મુનિવર્યાંને માર્ગ દેખાડવા નયસાર જાતે જ હાજર થયા.
?
નયસારની ધ પામવાની ચાગ્યતા જાણી, મુનિવરોએ શ્રી જિને શ્વરદેવ પ્રરૂપિત મોક્ષમાર્ગ ના બેધ સંક્ષેપમાં આપ્યા : “હું કાણુ ? મારુ કોણ ? હું કયાંથી આવ્યા ? મારે કયાં જવાનું છે? મારા જીવનનું કર્તવ્ય શું? મેાક્ષ મળે કઈ રીતે ?” એની સમજ મુનિએએ નયસારને આપી. સંસારમાં જીવને રખડપટ્ટી કરાવનાર ક સત્તાની એળખાણ આપી. વિનાશી સ્વભાવવાળી ભૌતિક સપત્તિ કરતાં પણ અધિક મહત્ત્વની અવિનાશી એવી આત્મસંપત્તિ – સમ્યગ્જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર તથા વીય છે. તેને માટે પુરુષાર્થ કરવામાં જ માનવજીવનની ખરી સફળતા રહેલી છે, એની સમજ આપી. એના ઉપાય તરીકે એક માત્ર શ્રી વીતરાગ પ્રભુના ધર્મ જ છે-જે જન્મ, જરા અને મૃત્યુના દુઃખાનો ઉચ્છેદ કરવામાં કુહાડા સમાન છે. અંતે સકલ આગમના સારરુપ નવકારમંત્ર સહિત સમ્યગ્દર્શનનું દાન મુનિવરાએ નયસારને આપ્યું. બહુમાનપૂર્વક મુનિએ પાસેથી નયસારે સુંદર વ્રત–નિયમેા લીધા.
અટવીમાં ભૂલા પડેલા મુનિઓને નયસારે ભાવપૂર્વક સુપાત્રદાન આપી એમને ઈષ્ટમાગે પહાંચાડયા. મુનિવરીએ નયસારને ઉત્તમ એવા સમ્યગ્દનરુપી રત્નનું દાન આપી મેાક્ષના રાજમાગ ચડાવી દીધા.
ઉપર.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
નયસારે મુનિઓને માર્ગ દેખાડયો. મુનિએ નયસારને મોક્ષ માર્ગ બતાવ્યો.ધર્મશ્રદ્રાથી સમકિત પ્રગટયું અને અને નવકારમંત્રથી સમાયિ સરણ
ભવ૧
J
શ્રી નવકાર મંત્ર નમો અરિહંતાણ નમો સિદ્ધાણ નમો આયરિઆણ છે નમાં ઉજ્વમાયાણં, નમો લોએ સવ્વસાહૂણં એસો પંચ નમુકારો સવપાવપણાસણો મંગલાણય સવસિ પઢમં હવઇ મંગલા
BE
211
פול.
સર્વજીવ માપના ચત્તારી શરણ • દુષ્કૃત ગઈ.. • સુકૃત અનુમોદના. • ચાર આહારત્યાગ.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧ લા
કેવા અદ્ભુત આ ચોગાનુયાગ !
ત્યારપછી કાષ્ટોનાં ગાડાં ભરાવીને નયસાર પેાતાના ગામે પાછે ર્યાં, સેવકો દ્વારા રાજાને કાષ્ઠો પહોંચાડયાં.
સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિથી હવે નયસારના જીવનવ્યવહાર બદલાઈ ગયેા. સૂર્ય સમાન શ્રી વીતરાગ પ્રભુના ધર્મના ઉદય થતાં જ નયસારના જીવનના મિથ્યાત્વરૂપી અંધકાર નાશ પામ્યા. હવે તે ઉલ્લાસપૂર્વક નમસ્કાર મહામત્રની આરાધના કરવા સાથે જિનદર્શનના અભ્યાસ કરવામાં, સાધુ-સાધ્વીઓના વૈયાવચ્ચમાં અને સાધર્મિક ભક્તિમાં પેાતાના જીવનના શેષકાળ વ્યતીત કરવા લાગ્યા. પાતાના સમ્યક્ત્વને વિશેષ રીતે નિર્માળ કરતા નયસાર આયુષ્યકાળ પૂર્ણ થતાં નવકાર મહામત્રના સ્મરણ સાથે સમાધિમરણ પામી સૌધર્મ દેવલોકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયેા.
節
品
Li
પ
Li
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
BENVIRON
Eleccavalymurug
બીજો ભવ સૌધર્મ દેવલોક ચિત્રપટ-૩
જિંei૨૬
::
:News
::
:
:
સૌધર્મ દેવલોકમાં એક પલ્યોપમના આયુષ્યવાળા દેવ તરીકે ઉત્પન્ન થયેલ નયસારને આત્મા ત્યાં દેવલેકના સુખો ભેગવવા લાગ્યા.
શ્રી જિનેશ્વરદેવના અવન, જન્મ, દીક્ષા, કેવળજ્ઞાન અને નિર્વાણ કલ્યાણક દરમ્યાન જિનભક્તિમાં, અષ્ટાપદ, નંદીશ્વર આદિ દ્વીપની યાત્રાઓમાં તથા સાક્ષાત્ વિચરતા શ્રી અરિહંત ભગવાનની ધર્મદેશના સાંભળવામાં પિતાને સમય નિર્ગમન કરવા લાગે.
Sciews
એ ત્રીજો ભવ ન
પટ-૪
મરીચિ
'S
જબૂદ્વીપના દક્ષિણ ભરતક્ષેત્રમાં વિનીતા નગરીના, ઈક્વાકુકુળના ષભરાજાના પુત્ર ભરત ચક્રવર્તીની રાણી વામાદેવીની કુક્ષિમાં નયસારને જીવ સૌધર્મ દેવેલેકમાંથી ચ્યવન પામી, સુંદર સ્વપ્નથી સૂચિત ગર્ભપણે ઉત્પન્ન થયે.
ગ્ય સમયે જન્મ થતાં, મહત્સવ પૂર્વક જિનભકિત કરવામાં આવી. કુમારનું નામ મરીચિ રાખવામાં આવ્યું.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
I
!
(Ger
છ
કે
D E
ee &
2 ane aa e
(1 }
\
ભવ-૨
\
સૌધર્મ દેવલોકમાં દેવ.ભરતચક્રના પુત્ર મરીચિયા શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુના સમવસરણનીધ્ધિજોઈવૈરાગ્ય પ્રભુ પાસેઢણહણ
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૩ જો
એકદા રાજકુમાર મરીચિ શ્રી ઋષભદેવ ભગવંતની ધર્માંદેશના સાંભળવા ગયા . સમવસરણની અદ્ભુત ઋદ્ધિ જોઈ. ત્યાં વિષય અને કષાયની આગને શાંત કરનાર, સ`સારની ભયંકરતાનું ભાન કરાવનાર તથા આયુષ્યની ક્ષણભંગુરતાનુ ભાન કરાવનાર અમૃતસમાન મધુર જિનવાણી સાંભળી. એનું મન આત્મકલ્યાણના માર્ગ સ્વીકારવા ઉત્સુક મન્યુ. એટલે મરીચિએ પેાતાના પિતામડુ-દાદા શ્રી ઋષભદેવભગવાન પાસે ભાગવતી દીક્ષા અંગીકાર કરી સ્વામી સાથે વિચરવા લાગ્યા..
મરીચિમુનિએ અગિયાર અગાના શાસ્ત્રાભ્યાસ કર્યાં. સુંદર રીતે ચારિત્રપાલન કરતાં કરતાં ઘણાં વર્ષોં વીતી ગયાં. એક વખત ઉનાળાના સખત ગરમ પવન અને તાપના કારણે પરસેવા પુષ્કળ થયેા. મન વ્યાકુળ બની ગયું. સ્નાનના અભાવે મિત્રન બનેલા શરીરથી તથા તૃષા ઇત્યાદ્ઘિ પરિષહા સડન ન થવાથી મરીચિમુનિનું મન સંયમથી એકાએક શિથિલ બની ગયું. મનમાં તર્કવિતર્ક થવા લાગ્યા. હવે તે હું જીવનપર્યંત સભ્યશ્ચારિત્ર પાળવા અસમર્થ છું. દીક્ષાને ત્યાગ કરી ઘરે પાછો જાઉં તે ભરત ચક્રવતીના કાયરપુત્ર તરીકે લાજી મરું. વળી મારા માતાપિતાનાં મન પણ લજ્જાથી આઘાત પામે. હું ઇક્ષ્વાકુ કુળના કલંક સમાન થા. ઉત્તમ ધર્મના ત્યાગ કરવાના કારણે મારી નિંદા થાય અને ગૃહસ્થપણું તે! ખરેખર અશુભ છે. એટલે હવે મારે શું કરવું ઉચિત ગણાય ?”
અનેક તર્ક–ત્રિત તથા ચેાજનાએના વમળમાં ઘેરાયેલા કે બ્ય-મૂઢ અને સયમથી શિથિલ બનેલા મરીચિ-મુનિએ આખરે સ્વય’કલ્પિત એક મધ્યમ માર્ગ અપનાવવાનો નિર્ણય કર્યાં :
(૧) ભગવાનના મુનિએ મન, વચન અને કાયાના ત્રણ દંડથી રહિત છે, આ ગુણ મારામાં નથી. હું આ ત્રણેય દડાથી દડાયેલા છું. એની સતત સ્મૃતિરૂપે ત્રિદડ મારી પાસે રાખી, વાર’વાર એને જોવાથી હું મારા દુષ્ચારિત્રના પશ્ચાત્તાપ કરતા રહું.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન (૨) મુનિઓ મસ્તકના કેશને લેચ કરે છે. હું મુનિશથી વિપરિત એવી શિર ઉપર શિખા– જટા કાયમ રાખીશ.
(૩) મુનિઓ ત્રિવિધ સૂક્ષ્મ અહિંસાપૂર્વક સંયમપાલન કરે છે. મારામાં એવી યેગ્યતા હવે રહી નથી. માટે હું તે સ્થલ-અહિંસાનું પાલન કરીશ.
(૪) મુનિઓ સમસ્ત પરિગ્રહના ત્યાગી છે. હું તેવું નથી. એટલે હું મારા પિતાના માર્ગની નિશાની રૂપે સુવર્ણ-જન જેટલે પરિગ્રહ રાખીશ.
(૫) મુનિઓ તે શીલરૂપી જળના પ્રક્ષાલન વડે સદા સુરભિયુક્ત જ હોય છે. માટે હું મારા શરીરની દુર્ગંધને દૂર કરવા ચંદન આદિ સુગંધિયુક્ત દ્રવ્યને બાહ્ય-લેપ કરીશ.
(૬) મુનિએ ઉપાડ-પગરખાં આદિના પરિભેગથી મુક્ત છે. પણ હું તે મારા શરીરની રક્ષા કરવા મારા માથા ઉપર છત્ર અને પગમાં ઉપાનહ રાખીશ.
(૭) મુનિએ કષાય રહિત હોય છે. પણ હું તે કષાયથી કલુષિત બુદ્ધિવાળે છું. એટલે એની નિશાની તરીકે હું ગેરુથી રંગાયેલા રાતાં-વસ્ત્રો ધારણ કરીશ.
(૮) મુનિઓ સ્નાન આદિ ત્યાગે છે. હું તે સંસારને અનુસરનાર હેવાથી પરિમિત જળ વડે સ્નાન આદિ પ્રવૃત્તિ કરીશ.
આ પ્રમાણે મરીચિ પિતાની મતિથી કપેલ અને મુનિવેશથી વિલક્ષણ એ ત્રિદંડી પરિવ્રાજક બન્યો અને પરિવ્રાજક માર્ગની પ્રવૃત્તિને આરંભ કર્યો !
પરિવ્રાજક બનવા છતાં મરીચિના હૈયે શ્રી રાષભદેવ ભગવાનના ધર્મ પ્રત્યે સંપૂર્ણ રીતે સદભાવ હતે. ભગવાનની વાણી સાંભળવા સદા ઉત્સુક જ રહેતું. એટલે ભગવાનની સાથે-સાથે તે ગામેગામ વિચરવા લાગે.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવીતીર્થંકરજાણીભરતચક્રીનું વંદન,કુળમાં પ્રથમ જિનચક્રીવાસુદેવ જાણીકેવુંમારુંઉત્તમ કુળ સીનાચ્યા કપિલાદિનેતામસી દીક્ષા
ભવ૩
Lack
LE
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૩ જે
હાથમાં ધારણ કરેલ છત્ર, મસ્તક ઉપર લાંબી લટકતી શિખા, પાસે રાખેલ ત્રિરંડ, સંધ્યા સમયે અસ્ત થતા સૂર્ય સમાન ગેરૂથી રંગાયેલા રાતાં વસ્ત્રોનું પરિધાન, શરીરે ચંદનાદિને લેપ, પગમાં ઉપનહ અને શરીરે સુવર્ણની જનેઈનું ધારણ! આવા વિચિત્ર વેશવાળા પરિવ્રાજક મરીચિને જોઈ સૌ કેઈને કુતૂહલ ઉત્પન્ન થતું.
સંયમમાં મરીચિ શિથિલ તે બન્યા જ હતા, છતાંય એને હૈયે પ્રભુના ધર્મમાં જ દઢ શ્રદ્ધા હતી. ઉપરાંત પોતે સૂત્રાર્થ ભણેલ હતું અને તત્ત્વ-ઉપદેશમાં પણ સમર્થ હતું. કુતૂડલતાથી એની પાસે ધર્મ શ્રવણ કરવા ઘણું લેકે આવતા હતા. તે સૌને મરીચિ સત્ય મુનિધર્મ સમજાવતે, મેક્ષમાર્ગને સત્ય ઉપદેશ જ દેતે અને સંસારથી વૈરાગ્ય પામનારને શ્રી જિન ધર્મમાં સ્થિર કરતે. એના હૈયે હજી સમ્યક્ત્વને દીપક ઝળહળતું હોવાથી શ્રમણ દીક્ષા માટે બધાને શ્રી આદિનાથ પાસે જ એકલતે.
કૌતુક પામતા લેકે જવારે મરીચિને પૂછતા કે, તમે જે સત્યધર્મને ઉપદેશ આપે છે, તેનાથી વિરુદ્ધ વર્તન અને વેશ કેમ રાખે છે ? ત્યારે તે લોકોને કહે :
હે મહાનુભાવે ! હું મેહ વડે ઘેરાયેલું છું, ઇદ્રિ વડે જિતચેલે છું. મારા અવગુણ તરફ તમે દષ્ટિ ન કરે. વૈદ્યની આપેલી પરમ–ઔષધિ જેમ મહારગી પુરુષ તરત સ્વીકારી લે છે તે રીતે તમે ભગવાનને ધર્મ જરૂર સ્વીકારી લે.”
આ પ્રમાણે પિતાની પાસે ધર્મ જાણવા આવેલ લેક પાસે પિતાની શિથિલતાની નિંદા કરી, જાહેર રીતે પિતાની અયોગ્યતાને એકરાર કરી લઈ મુમુક્ષુઓને ભગવાનના સત્યધર્મમાં સ્થિર કરવા મરીચિ તત્પર રહેતે.
એકદા શ્રી કષભદેવ ભગવાન અષ્ટાપદગિરિ ઉપર પધાર્યા, ત્યારે
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન ભરત–મહારાજા પ્રભુની ધર્મદેશના સાંભળવા ત્યાં આવ્યા. દેશનને અંતે ભરત–મહારાજાએ ભગવાનને પ્રશ્ન કર્યો :
હે તાત ! આ ભરતક્ષેત્રમાં આપના જેવા અન્ય તીર્થકરે થશે કે કેમ?”
ભગવંત બેલ્યા : “હે ભરત ! થશે.” એટલે ભરત મહારાજે પૂછ્યું: “તે કેવા પ્રકારના થશે?”
એટલે પ્રભુએ, બળ, બુદ્ધિ અને આચારો જેના સમાન હોય છે – એવા શ્રી અજિતનાથથી માંડીને શ્રી મહાવીર સ્વામી પર્વતના ત્રેવીસ તીર્થકરોના નામ, ઉપરાંત અન્ય કાળનું અંતર, વર્ણ, દેહપ્રમાણ, આયુષ્ય, ગેત્ર, માતા, પિતા, જન્મભૂમિ, કુમારકાળ, રાજ્ય, સર્વ દીક્ષા પર્યાય અને સિદ્ધિગતિ પર્વતની સંપૂર્ણ માહિતી કહી સંભળાવી.
ભરત-મહારાજાએ પુનઃ પ્રશ્ન કર્યો :
હે પ્રભુ! મારા જેવા ચક્રવર્તી કેટલા થશે ?”
સ્વામી બોલ્યા: “તારા જેવા ચકવતી સગર આદિ ૧૧ થશે ઉપરાંત નવ વાસુદેવ અને નવ બળદેવના જોડલાં થશે.”
પર્ષદામાં બેઠેલા તપસ્વી મુનિરાજે અને શ્રાવકને જોઈ ભરત મહારાજાએ ફરી પ્રશ્ન પૂછે :
હે પ્રભુ! આ પર્ષદામાં બેઠેલા છમાંથી આ વીસીમાં કઈ જીવ તીર્થકર, ચક્રવતી કે વાસુદેવ થશે?”
એટલે ભગવતે એકાંતમાં બેઠેલા કુલિંગયુક્ત મરીચિને દેખાડતાં કહ્યું :
આ મરીચિ ચેવીસમા તીર્થકર થશે, ભરતક્ષેત્રમાં ત્રિપૃષ્ઠ નામે પ્રથમ વાસુદેવ થશે અને મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં મૂકા નગરીમાં પ્રિય મિત્ર નામે ચક્રવત થશે.”
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવ થશે, મા થશે. પત
જેવી થશે.
ભવ ૩ જે
આ જવાબ સાંભળતાં જ ભરત મહારાજાને અત્યંત હર્ષ ઉત્પન્ન થયે. પ્રભુને વંદન કરીને ઉઠયા, પછી ત્યાં બેઠેલા અન્ય મુનિરાજોને. વંદન કરીને એઓ પિતાને પુત્ર મરીચિ બેઠો હતો, ત્યાં પહોંચ્યા.
પરમ આનંદપૂર્વક ભક્તિભાવે મસ્તક નમાવી, મરીચિને વંદન કરીને પ્રભુએ કહેલ વચને કહ્યાં :
હે વત્સ! તમે પરમ ભાગ્યવાન છે, કારણ કે ભગવતે તમારી શ્રેષ્ઠતા બતાવતાં કહ્યું છે કે- “તમે ભરતક્ષેત્રના ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં સિદ્ધાર્થ રાજાના પુત્ર થઈ છેલા તીર્થકર થશે. પિતનપુર નગરમાં ત્રિપૃષ્ઠ નામે પ્રથમ વાસુદેવ થશે, મહાવિદેહમાં મૂકા-નગરીમાં પ્રથમ ચકવતી થશે. હું તમારા આ પરિવ્રાજકપણાને નમતે નથી; પણ તમે ચરમ તીર્થ પતિ થશે, તેથી તમને હું વંદન કરું છું.”
પિતા-ભરતના મુખેથી પ્રભુનાં વચન સાંભળી મરીચિ હર્ષના અતિરેકમાં આવી ગયે અને વિવેક ભૂલી ગયો. અભિમાનથી ત્રિદંડને. પછાડતાં-પછાડતાં પાસે બેઠેલા મુનિઓ તથા શ્રોતાઓ સમક્ષ ગર્વપૂર્વક મોટા અવાજે બોલવા લાગ્યો ?
અહે! અહો ! હું આ ભરતક્ષેત્રમાં પ્રથમ વાસુદેવ થઈશ. મહાવિદેહમાં પ્રથમ ચકવતી થઈશ. ઉપરાંત ભરતક્ષેત્રમાં ચરમતીર્થકર પણ થઈશ. એટલે આ ત્રિભુવનમાં તે મારા જે પુણ્યવાન અન્ય કેઈ નથી. આ ઉપરાંત તીર્થકરમાં મારા પિતામહું પ્રથમ છે. ચકવર્તીઓમાં મારા પિતા પ્રથમ છે. વાસુદેવામાં હું પ્રથમ થવાને છું. અહો ! અહો ! મારું કુળ ખરેખર કેવું ઉત્તમ છે! ”
આ પ્રમાણે પિતાના કુળની ઉત્કૃષ્ટતાનું અભિમાન-મદ કરવાના પરિણામે મરીચિને નીચગેત્ર-કર્મને નિકાચિત બંધ પડે.
શ્રી આદિનાથ ભગવાનના નિર્વાણ બાદ પરિવ્રાજક મરીચિ અપ્રતિબદ્ધપણે વિચરવા લાગે અને ધર્મદેશના દેવા લાગે. જે કઈ
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન પ્રતિબંધ પામે અને દીક્ષા લેવા તૈયાર થાય તેને તે પ્રભુના સાધુએ પાસે જ સંયમ ગ્રહણ કરવા મેકલવા લાગે.
એકદા મરીચિના શરીરમાં મહાપીડા ઉત્પન્ન થઈ. એથી એ આહાર-પાણ લાવવા પણ અશકત બની ગયો. બેલવા ચાલવાની શક્તિ પણ હવે ન રહી.
મરીચિ અસંયમી હોવાથી પિતાના જ પ્રતિબંધેલા તથા પાસે રહેલા અનેક સાધુએ પણ તેની આહારપાણ ઔષધ આદિ વડે વૈયાવચ્ચ કરતા નહીં, તેમજ બેલાવતા પણ નહીં. તેથી મરીચિ હતાશ બની ચિંતવવા લાગે ? અહો! આ સાધુઓ મારા પ્રત્યે ધ્યાન દેતા નથી. એક જ ગુરુના હાથે દીક્ષિત છતાં મારા પ્રત્યે મમતા નથી ધરાવતા ! થેડી પળ બાદ બીજે વિચાર આવ્યો : “અરે ! પણ મારે વિચાર જ ગ્ય નથી, કારણ કે તેઓ તે પોતાના શરીર પ્રત્યે પણ મમતા ધરાવતા નથી, તે મારા જેવા અસંયમી પ્રત્યે મમતા શા માટે રાખે?”
હવે મરીચિએ સંકલ્પ કર્યો: “મારે રોગ મટે અને જે કઈ પ્રવજ્યા ગ્રહણ કરવા તૈયાર થાય તે તેને હું દીક્ષા આપી મારો શિષ્ય બનાવું; કારણ કે હવે એકલા રહેવાથી આવી આપદાઓ મારાથી સહન થઈ શકતી નથી.”
ભવિતવ્યતાના યોગે મરીચિને રેગ શાંત થે. શરીરમાં બળ આવ્યું અને હવે તે અન્ય સ્થળોએ વિચારવા લાગ્યો.
એકદા કપિલ નામે એક રાજપુત્ર મરીચિ પાસે ધર્મદેશના સાંભળવા આવ્યા. એને ઉત્કૃષ્ટ ફળ આપનાર વિશુદ્ધ સાધુધર્મ કહી સંભળાવ્યા. બ્રાહ્યવેશ તથા ઉપદેશ પરસ્પર વિરુદ્ધ દેખી કપિલને શંકા થતાં એણે મરીચિને પૂછયું :
તમે બાહ્યશથી વિલક્ષણ દેખાય છે અને તમારું કથન તે વળી તદ્દન જુદા જ પ્રકારનું છે. તે એમાં મારે સાચું શું સમજવું?”
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૩ જે
મરીચિએ જવાબ આપ્યો :
“હે ભદ્ર! મેં તને જે સાધુધર્મ સંભળાવ્યું, એ જ સાચો સાધુધર્મ છે, પણ તેને પાળવાની મારી શક્તિના અભાવે મારાથી પાળી શકાય તેવા ત્રિદંડીપણાને મેં સ્વીકાર કર્યો છે. તમે જરાપણ શંકા લાવ્યા વગર પ્રભુને શ્રમણધર્મ સ્વીકાર કરે.”
હજીપણ મરીચિને હૈયે સમ્યકત્વને દીપક પ્રકાશને હતે, એટલે કપિલને આ પ્રમાણે જવાબ આપે.
કપિલે મરીચિને ફરી પૂછ્યું :
હે ભગવન! શું તમારા માર્ગમાં ધર્મ નથી ?
આ સાંભળીને મરીચિ ચિંતવવા લાગ્યું કે કપિલને યતિધર્મ પ્રત્યે આદર નથી જણાતે, મારા ધર્મ પ્રત્યે આદરભાવ જણાય છે. મારે પણ ગ્રામાંતર જવામાં છત્ર, કમંડળ, આદિ ઉપકરણો ઉપાડવામાં તથા શરીરે ગ્લાનિ થતાં એકાદ સેવક સહાયકની જરૂર પડે છે, માટે જ હું એને પરિવ્રાજકની – દીક્ષા આપું !
દીપક હવે બુઝાઈ જવાની સ્થિતિ ઉપર આવી ગયો હતે, એટલે મરીચિએ કપિલને ઉત્સુત્ર-પ્રરૂપણા કરીને મિથ્યાવચનયુકત પ્રત્યુત્તર આપ્યો :
હે ભદ્ર! શ્રમણમાર્ગમાં ધર્મ છે અને અહીં પણ ધર્મ છે.”
પ્રબળ મિથ્યાત્વના ઉદયના કારણે કપિલ શ્રમણધર્મ સ્વીકારવા તૈયાર ન થયું અને મરીચિ પાસે પરિવ્રાજક દીક્ષા લેવા ઉત્સુક બન્યા.
અપથ્ય ભેજનથી જેમ વેદનાજનક રોગ ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ ઉસૂત્ર પ્રરૂપણું એટલે શ્રી જિનાગમ, જિનવચનરૂપ સિદ્ધાંતથી વિપરિત પ્રરૂપણા કરવાથી મિથ્યાત્વરૂપી ભયંકર પાપ ઉપાર્જન કરી, મરીચિએ એક કડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ પિતાને સંસારકાળ વધારી મૂકે.
મરીચિએ કપિલને પિતાની પરિવ્રાજક દીક્ષા આપી અને કેટલાંક બાહ્ય કષ્ટાનુષ્ઠાન પણ શીખવાડ્યાં. મરીચિને પિતાના પરમ ઉપકારી સ્વામી સમાન સમજી તેમની ઉપાસના કરતા કપિલ પોતાના ગુરુ સાથે ભમવા લાગ્યા.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન * આ રીતે કાળ નિર્ગમન કરતાં કરતાં મરીચિ ચોરાસી લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય ભેગવી, પોતાના દુષ્કર્મને આલેચ્યા અને પ્રતિકમ્યા વિના મરીને બહ્મ દેવલેકમાં દશ સાગરોપમના આયુષ્યવાળો દેવ .
કપિલ હવે એકાકીપણે ગામેગામ ભમતું હતું. વિલક્ષણ વેશના કારણે કૌતુકવૃત્તિથી શરુઆતમાં તે ઘણું લેકે “ધર્મ” સાંભળવા એની પાસે આવવા લાગ્યા. પણ એ મરીચિની જેમ શાસ્ત્રના પરમાર્થને જાણ ન હતા. ઉપરાંત યથાર્થ ધર્મદેશના આપવાની એનામાં આવડત પણ ન હતી. એટલે પિતાની અજ્ઞાનતાનું પ્રદર્શન કરવા કરતાં “મૌન એ જ સર્વાર્થનું ઉત્તમ સાધન છે” એમ સમજી “મન” ધારણ કરી તે સમય પસાર કરવા લાગ્યા.
કપિલે પણ અનેક જણાને “દીક્ષા આપી મેટો શિષ્ય સમુદાય તૈયાર કર્યો. એક મિથ્યાત્વીમાંથી હવે અનેક મિથ્યાત્વીઓ તૈયાર થયાઃ એમાં આસુરી નામે રાજપુત્ર કપિલને મુખ્ય શિષ્ય બન્યું હતું.
ચિરકાળ બાલતા આચરી કપિલ મરણ પામીને બ્રહ્મદેવલેકમાં દેવ થયે. અત્યંત આશ્ચર્ય પામીને કપિલ ચિંતવવા લાગ્યો :
અહો ! આવી અદ્ભુત દેવલક્ષ્મી મેં પહેલાં કદી સાંભળેલ નથી અને જેયેલ પણ નથી. તે મને કેવી રીતે મળી ? હું માનું છું કે મેં દુષ્કર તપ આચરેલ હશે? ઉત્તમ શીલ પાળ્યું હશે ? અથવા દાન આપ્યું હશે?” આ પ્રમાણે વિવિધ સંશયે મનમાં ઉત્પન્ન થયા. ક્ષણવાર પછી હકીકત જાણવા એણે વિસંગતાનને ઉપગ મૂકીને પિતાને પૂર્વભવ જે. પરિવ્રાજક દીક્ષા પામેલ પિતાના નિપ્રાણ દેહને પૃથ્વી ઉપર જે. પિતાના મતને વધુ ને વધુ પ્રચાર કરવાની સ્વાર્થબુદ્ધિને કારણે તે દેવલોકમાંથી નીચે ઊતરી આકાશમાં અદશ્યપણે રહી પિતાના મુખ્ય શિષ્ય આસુરી વગેરેને એણે ત્રિદંડીને સાંખ્યમત જણાવ્યું અને આ રીતે તેના આખ્ખાથી આ પૃથ્વી ઉપર સાંખ્યદર્શન પ્રત્યુ.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Bororentino
ભવ
VUITUL
I
/
//
/
//
I
છે. પ ા બવલોકયે સસાગરોલ્મના આયુષ્યવ્યાળા થયા
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
am
JTD
PmO
G
T
લવ-૫
32
કોલ્લાક સંનિવેશે કૌશિક બ્રાહ્મણ સંસાર સુખ ભોગવી પ્રાન્ત ત્રિદંડી તાપસ તાય ૮n લાખ પુર્વનં.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
S
ક ચેથે ભવ
બ્રહો દેવલોક એ ચિત્રપટ-૫
12
મરીચિને જીવ બ્રહ્મ-લકમાં દશ સાગરોપમના આયુષ્યવાળો દેવ થયે અને દેવકનાં સુખ ભોગવવા લાગે.
eeeeesy :
wwwઃ
S
To
જિ. પાંચમે ભવ કૌશિક–બ્રાહ્મણ ચિત્રપટ- ડો
success
બ્રહ્મદેવલોકનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં મરીચિને જીવ ત્યાંથી ચ્યવીને કેલ્લાગ ગામમાં કૌશિક નામે બ્રાહ્મણ છે. પૂર્વ જન્મના વિરાધકભાવના કારણે તે વિષયાસક્ત, ધનલેલુપ બની, મિથ્યાત્વમય જીવન જીવી, છેલ્લે ત્રિદંડીત્ર ધારણ કરી, ૮૦ લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય ભેગવી મરણ પામે.
આ બ્રાહ્મણભવ પછી તેણે કર્મના પ્રભાવે તિર્યંચ ગતિમાં સુદ્ર ભ કર્યા. આ ક્ષુદ્ર ભોની ગણતરી કરવામાં આવી નથી.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Sારે
છો ભવ ના પુષમિત્ર
ચિત્રપટ-૭ મિ
કૌશિક બ્રાહ્મણના જીવને હવે સ્થણાક ગામમાં પુષ્પમિત્ર નામે બ્રાહ્મણપુત્ર તરીકે જન્મ થયે. કામગથી કંટાળે પામતાં, ધર્મબુદ્ધિથી પરિવ્રાજક દીક્ષા લઈ વિવિધ પ્રકારનું અજ્ઞાન તપ આચરી, ૭૨ લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય ભોગવી મરણ પામે.
છે
આતમ જ ધીમઉથલા વિષ- ૧
સાતમો ભવ
આ પહેલા કે ચિત્રપટ-૮ માં . સૌધર્મ-દેવલોક પાક
પુષ્પમિત્રને જીવ પહેલા સૌધર્મ દેવલેમાં મધ્યમ સ્થિતિવાળા દેવપણે ઉત્પન્ન થયે અને દેવકના સુખો ભેગવવા લાગ્યા.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Peph
Itato fire 3 S Pirez-hs hp loriahjp lagi kiehah pelēlchbayad
ભક
છOX
,
જે
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Dolsળિ90
28)
(
A
AN
2070
JU
((().
4- SSM
ભવ-૭
A LIT.
સૌધર્મ દેવલોકમાં
*મચ્છસ્થિતિવાળ૮ દેવ .
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
) ભવ-c
ભવ-૮
TTTT
i
in it!
T/E' ?lal)
L
SI/II ////
ત્યસંનિવેશે અનિધોત વિપ્ર પ્રાંત તાપસ ૦ આયુ ૩૪ લાખપૂર્વનુંઈશાનદેવલોકમાદેવ.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઠમે ભવ છે
અનિદ્યોત નિ ચિત્રપટ-૯ શ્રાહ્મણ વિકાસ
ક, દેવલેકનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં ત્યાંથી ચ્યવને પુષ્પમિત્રને જીવ ચેત્યસંનિવેશમાં અગ્નિજ્યોત નામે બ્રાહ્મણ થયો. છેલ્લે પરિવ્રાજક દીક્ષા લઈ સઠ લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય ભેગવી તે મરણ પામે.
બીજા
આ નવમે ભવો .
ભવ
ચિત્રપટ-૯ છે
દિકુ ઇરાન-કલાક
અગ્નિદ્યોતને જીવ બીજા ઈશાન દેવલેકમાં મધ્યમ આયુષ્યવાળે દેવતા થયે.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિશ ભાવ (
કાકા
અગ્નિભૂતિ માં ચિત્રપટ-૧૦ બ્રાહ્મણ
અદ્યિોતને જીવ દેવલોકમાંથી આવીને અંદર નામના ગામમાં મિલ બ્રાહ્મણની સ્ત્રી શિવભદ્રાના પુત્ર અગ્નિભૂતિ નામે ઉત્પન્ન થયો. ધર્મકથાના વ્યાખ્યામાં વિચક્ષણ એવા સુરસેન નામે એક પરિવ્રાજકને પરિચય થતાં અગ્નિમૂતિએ એની પાસે પરિવ્રાજક દીક્ષા અંગીકાર કરી. પ૬ લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય ભોગવી તે મરણ પામ્યો.
કે
જો
અગિયારમભત્રીજો સનકુમારની ચિપ
-૧૦ -દેવલોક :
ma જજ
-દેવલોક પાકી
: S
: :
::
:
s
BENINE
અગ્નિભૂતિને જીવ મરીને ત્રીજા સનકુમાર દેવલોકમાં દેવતા તરીકે ઉત્પન્ન થયે.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
XX
-bd
x
ભવ-૧૧
533
૧૦
મંદર સંનિવેશે અગ્નિભૂતિ બ્રાહ્મણ અંતે તાપસ આવુ પઙ લાખન, સનત્કૃમારમાં દેવ
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
C
OBJP
HTTITY
Sim
લવ-દ
લવ
?
( )
ડ્રેતાળીમાં લાસ્કાજ લાલાણ તાપસ બની તપ કરેછે આથ-જલાખ પૂર્વ માહેવલોકે દેવ.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
: .
થી બારમે ભવો
ભારદ્વાજ
ચિત્રપટ-૧૧
2
is Resear:
is
છે :
બ્રાહ્મણ
:
અગ્નિભૂતિને જીવ દેવલેકમાંથી ચ્યવીને શ્વેતાંબિકા નામે નગરીમાં ભારદ્વાજ નામે બ્રાહ્મણ તરીકે જન્મ પામે. અહીં પણ સ્વકર્મજન્ય સુખદુઃખ ભેગવી, વૃદ્ધાવસ્થામાં પરિવ્રાજક દીક્ષા લીધી. તીવ્ર અજ્ઞાન તપ કરી ૪૪ લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય ભેગવી મરણ પામે.
Issue
:
:
:
:
NIA
હતા તેરમે ભવાં ચોથી ચિવટ-૧૧
માહેન્દ્ર-દેવલોક :
I
ભારદ્વાજને જીવ મરણ પામી મહેન્દ્ર દેવલેકમાં દેવતા થયા. ત્યાંથી અનેક નાના શુદ્ર ભ કર્યા.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫
કાગ 3
ત્યારપછી તે રાજગૃહ નગરમાં કપિલ નામે બ્રાહ્મણની કાંતિમતી ભાર્યાની કુખે થાવર નામે પુત્રપણે જન્મે. છેવટે ત્રિદંડી દીક્ષા લીધી. અજ્ઞાનતપ અને અનુષ્ઠાન કરીને ૩૪ લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય ભેગવી તે મરણ પામે.
વિષ્ણ-૧૨ કિ.
થી પંદરમો ભવ કે પાચમા
સામાં બ્રહ્મ દેવલોક
s
થાવરને જીવ મરણ પામી બ્રહ્મદેવલેકમાં મધ્યમ આયુષ્યવાળો. દેવ થયે.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે
.
થ)
5
૪) II
ભવ-૧૪
%,
Ov4 : # 2
IAIV
(((((
J),
રાજગૃહીમાં ૩૪લાખ પૂર્વના આયુષ્યવાળાસ્થાવરબ્રાહ્મણ અંતે ટાઇલ્સથયો,ત્યયસા¢ામલોકમાં મધ્યસ્થિતિવાળાથથય
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશ્વભૂતિ યુવરાજની ઉદ્યાન ક્રિડા,રાણીએ ઈર્ષોથી રહ્યુગવિશાખાનદીમાટેયુદ્ધતાબ્દાને બહાર કઢાવ્યા.વિશ્વતિસાયાણીરોષે ભરાયા
ભવ -૧૬
///////
11111 = 1
'| III
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
સેળ ભવ વિશ્વભૂતિ રાજકુમાર ચિત્રપટ કકકકક વિશ્વભૂતિ મુનિવર છે, ૧૩/જૂ
ક
આ જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં મુગટ સમાન રાજગૃહ નગરના રાજા વિશ્વનંદીની પટ્ટરાણી મદનલેખા હતી. એમને વિશાખાનંદી નામે રાજકુમાર હતા અને વિશાખાભૂતિ નામે નાનો ભાઈ હતે. તેની રાણી ધારિણી હતી.
દેવકનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી થાવરને જીવ ધારિણી રાણીની કૂખે વિશ્વભૂતિ નામે પુત્રપણે અવતર્યો. તરુણ અવસ્થા પ્રાપ્ત થતાં એણે રાજકળાઓમાં કુશળતા પ્રાપ્ત કરી. પિતાએ ૩૨ રાજકન્યાઓ પરણાવી. અનેક પ્રકારના ભેગવિલાસ ભેગવતાં ભેગવતાં તે કાલનિર્ગમન કરવા લાગ્યો.
એકદા વસંતત્રતુને આનંદ મહોત્સવ માણવા વિશ્વભૂતિ રાજકુમાર પોતાની ૩૨ રાણીઓ સાથે પુષ્પકરંડક નામના ઉદ્યાનમાં ગયે. ત્યાં જળકીડા, નાટક, નૃત્ય, વીણવાદન અને સંગીતમાં લીન બનીને ઘણા દિવસે આનંદથી પસાર કરવા લાગે.
એક દિવસ વિશ્વનંદી મહારાજની પટ્ટરાણીની દાસીઓ પુષ્પ, ફળ આદિ લેવા આ પુછપરંડક ઉદ્યાનમાં આવી. વિશ્વભૂતિ કુમારને શંગારરસને આસ્વાદ લેતે અને વિલાસકીડા કરતે જે. દાસીઓનું મન ગાઢ ઈષ્યરૂપી શિલ્યથી ભેદાઈ ગયું. તુરત તેઓ પાછી વળી. પટ્ટરાણ મદનલેખાને વિશ્વભૂતિ કુમારની ઉધાનકીડાને વૃત્તાંત કહી સંભળાવે. ક્ષણવાર દીર્ઘ નિસાસા નાખી પુનઃ તેઓ કહેવા લાગી ?
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
શકે.
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન હે દેવી! જે તમારો પુત્ર વિશાખાનંદી પુષ્પકરડક ઉદ્યાનમાં આવી વિલાસકીડાને આનંદ માણી ન શકે, તે તમારૂં જીવિત તથા આ બધે રાજવૈભવ વૃથા છે !”
અવિચારીપણું, અપમતિ તથા દીર્ધદષ્ટિને અભાવ વગેરે સ્ત્રીસહજ દુર્ગુણેના કારણે દાસીના વચને સાંભળતાંજ પટ્ટરાણીના મનમાં મહાકેપ ઉત્પન્ન થયે. રાણીએ હવે ભજનને તથા શરીરશંગારને ત્યાગ કર્યો. પિતાની સખીઓને વિસર્જન કરી દીધી. થોડીક દાસીઓને લઈ તેણે કેપગ્રહમાં પ્રવેશ કર્યો.
વિનંદી મહારાજા રાજમહેલમાં જ્યારે આવ્યા ત્યારે પિતાની રાણી નજરે ન પડતાં કંચૂકીને પૂછયું : “રાણું કયાં છે ?'
સેવકેએ કહ્યું: “હે દેવ કંઇક કારણને લીધે મહારાણી ઉદાસ-વદને કેપગ્રહમાં ગયા છે.”
રાણીના મહાકપની હકીકત સાંભળતાં જ રાજા કેપગૃહમાં ગયા. ઊંડા ઊંડા નિવાસા નાખતી અને ક્રોધાગ્નિ વડે સળગતી રાણી જોવામાં આવી. તેની પાસે બેસી ક્રોધનું કારણ પૂછ્યું :
હે દેવી ! તારી આવી અવસ્થા કેમ ? શું કારણ છે? મારે તારા પ્રત્યે લેશમાત્ર પણ અન્યાય થયે હોય, કઈ તરફથી અપમાન થયું હોય કે રત્નઅલંકારની કંઈ ખામી હોય તે મને તુરત કહે. નિરર્થક આ મહાક્રોધ શા માટે ?”
ત્યારે રાણીએ જવાબ આપ્યો :
અહીં એવી કોઈપણ પ્રકારની ન્યૂનતા નથી. આપણા વિશાખાનંદી કુમારના વિલાસ અર્થે પુષ્પકરંડક ઉદ્યાનની પરિભોગ માટે જરૂર છે.”
રાજાએ મદનલેખાને મનાવતાં કહ્યું :
હે દેવી! આપણું કુળમર્યાદાને જરા વિચાર કરો! ઉદ્યાનમાં એક રાજકુમાર કીડા કરતું હોય ત્યારે બીજો ત્યાં કીડા માટે પ્રવેશ કરે તે યંગ્ય નથી. પૂર્વથી ચાલી આવતી આપણી આ કુળમર્યાદાને.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૬ મે
૨૩ ભંગ કરે અગ્ય છે. આ અશુભ વિચાર તજી દઈ અન્ય કંઈ માંગણી કરે !”
હે મહાશય ! જે તમારી કૃપાથી મારા પુત્રને પુષ્પકરંડક ઉદ્યાનમાં કીડા કરતા હું ન જોઉં, તે મારું જીવન નિષ્ફળ જ સમજુ છું. મારે આ મરથ પૂર્ણ ન થઈ શકે તે મને અન્ય કઈ પણ વસ્તુ જોઈતી નથી. ભજન અને આ જીવનની પણ હવે મને જરૂર નથી.” રાણીએ સ્પષ્ટતાથી અને મક્કમતાથી પિતાની માંગણી રાજા આગળ રજૂ કરી દીધી.
હે સુંદરી ! તું સંતાપ ન કર. તારા કર્તવ્યને સંભાળ. બીજું તે દૂર રહે, પણ આ મારું જીવિત પણ તારે આધીન છે. ”
રાજાએ દુઃખાતુર મનવડે રાણીને અનેક રીતે સમજાવતાં પ્રાર્થના કરી, પણ રાણીએ તે પિતાની પકડેલ હઠ છોડી નહિ.
હવે રાજા મુંઝાયા. તેઓ રાજસભામાં ગયા અને મંત્રીઓને તેડાવી, રાણીના કેપને બધે વૃત્તાંત કહ્યો. પિતાની કુળમર્યાદા પણ કહી. માર્ગદર્શન માટે સલાહ પૂછી, ત્યારે મંત્રીઓ બોલ્યા :
હે દેવ ! તમે શાંત થાવ. અમે પોતે રાણી પાસે જઈ રૂબરૂ સમજાવીશું. અમને આજ્ઞા આપે.
આજ્ઞા લઈ મંત્રીઓ રાણી પાસે ગયા. અનેક રીતે સમજાવવા પ્રયત્ન કર્યો, છતાં કઈ પણ રીતે રાણીના મનનું સમાધાન કરી શક્યા નહિ. મંત્રીઓ પાછા રાજા પાસે આવી કહેવા લાગ્યા :
હે દેવ! ખરેખર રાણીને કપ બહુ જ ઉઝ છે. એણે તે મરણનું શરણ સ્વીકાર્યું છે. માટે ગમે તે રીતે એમને મનાવવા જ ગ્ય છે.”
એક બાજુ કુળમર્યાદાને લેપ અને બીજી બાજુ પ્રિયતમાના દુરાગ્રહ સાથે મરણની ધમકી : સ્ત્રીના મેહને આધીન બનેલ રાજા કર્તવ્યમૂઢ બની ગયો. લાચારીથી મંત્રીઓને વિનંતી કરી?
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન “હે સુજ્ઞ મંત્રીઓ ! હવે તે તમો કઈ એ વિશુદ્ધ-ઉપાય શોધી કાઢે, જેથી રાણી જીવતી રહે, સ્વકુળની મર્યાદા સચવાય અને હું પણ અપયશથી બચી જાઉં.”
રાજાની આજ્ઞા સાંભળીને મંત્રીઓએ પિતાની નિપુણ બુદ્ધિ વડે કાર્યતત્વને બરાબર નિશ્ચય કરી પિતાનું નિવેદન રજૂ કર્યું :
હે દેવ ! નજીક રાજા ઉચ્છખલ થઈ ને દેશને ઉપદ્રવ પમાડે છે.” એવા અર્થવાળો બનાવટી લેખ રાજ્યસભામાં તમને દૂત અર્પણ કરે. એ વાંચ્યા પછી આપે પ્રયાણ કરવાની અમને આજ્ઞા આપવી. આનાથી સામંત વર્ગ ક્ષેભ પામશે. અને આ વૃત્તાંતની જાણ થતાં જ કુમાર વિશ્વભૂતિ પુષ્પકરંડક ઉદ્યાન મૂકીને આવતે રહેશે. પછી વિશાખાનંદી કુમાર ઉદ્યાનકડા કરવા ત્યાં પ્રવેશ કરી શકશે.”
રાજાને આ પેજના પસંદ પડી. એટલે મંત્રીઓએ રાણીને આ જનાનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું. હવે રાણીએ હર્ષ પામીને ભોજન કર્યું અને ક્રોધને ત્યાગ કર્યો.
બીજા દિવસે રાજ્યસભામાં બનાવટી લેખ રજૂ કરવામાં આવ્યું. રાજાએ આ કપટ લેખ વાંચી બનાવટી કે પ્રગટ કરતાં આજ્ઞા ફરમાવી :
અરે ! સેવકજને! સંગ્રામમાં સજજ થવાની ભેરી વગાડે, હાથી સજજ કરે, આયુધો ધારણ કરે, મારે જય હસ્તિ મને સુપ્રત કરે, જેથી હું પ્રયાણ કર્યું.”
રાજઆજ્ઞા સાંભળતાં જ બધે દોડાદોડ થઈ ગઈ. સામતે ક્ષોભ પામ્યા. સુભટ તૈયાર થઈ ગયા. બધા સેનાપતિઓ એકઠા થયા. રાજાએ પ્રયાણ કર્યું. આખુંય ભૂમંડળ આકુળવ્યાકુળ થઈ ગયું.
વિશ્વભૂતિ કુમારને આની જાણ થતાં જ તે ઉદ્યાનમાંથી બહાર નીકળ્યો. રાજા પાસે આવી, તેમના પગે પડીને હકીકત પૂછી. રાજાએ જવાબ આપે :
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૬ મી
હે વત્સ! પાસેના સીમાડા પર પુરુષસિંહ નામે માંડલિક રાજા ઉદ્ધત બની ગ્રામ્યજનેને સતાવે છે. મંડલનું અતિક્રમણ કરે છે. જેથી હે પુત્ર! મારે જાતે જ જઈ એને એગ્ય શિક્ષા કરવી જોઈએ.”
સરળ સ્વભાવી વિશ્વભૂતિ કુમારે કેધના આવેશથી પિતાના હોઠ દબાવી, પ્રણામપૂર્વક વિનંતિ કરતાં રાજાને કહ્યું :
હે તાત! આપ આ સાસથી વિરામ પામો. મને આદેશ આપો. આપના પ્રસન્નપૂર્ણ આશીર્વાદથી હું જ એને સહેલાઈથી તાબે કરી શકીશ.”
જના સફળ થઈ. વિશ્વભૂતિએ પ્રણામપૂર્વક આજ્ઞા સ્વીકારી. ચતુરંગી સેના સાથે પ્રયાણ આદર્યું. રસ્તામાં આવતા નગરજનોને કુશળ સમાચાર પૂછતે પૂછતે એ આગળ ચાલ્ય.
પિતાના પ્રજાજનોને આનંદ અને સંતોષપૂર્વક ધન, ધાન્ય તથા પશુધનથી સમૃદ્ધ અને સુખી જીવન જીવતા જોઈને કુમારને પરમ સંતોષ થે. પુરુષસિંહ રાજા સંબંધે તેને કહેવામાં આવેલ હકીકતમાં વિશ્વભૂતિને કંઈક શંકા જણાઈ.
રાજ્યના સીમાડે પહોંચી પડાવ નાખે. પોતાના દૂત મારફત પુરુષસિંહ રાજાને પોતાના આગમનના સમાચાર આપ્યા.
રાજાએ પિતાના પુરુષ દ્વારા કુમારનો આદરપૂર્વક નગરપ્રવેશ કરાવ્યું. ભેજન બાદ હાથી, ઘેડા, રથ તેમજ ધનનું ભરણું આપતાં લલાટ પર અંજલિ જોડી વિનંતિપૂર્વક કહ્યું :
“હે કુમાર ! આપે આપના ચરણકમળથી મારું ભવન પવિત્ર કર્યું છે. આપ કૃપા કરી અહીજ છેડા દહાડા રડીને આપના દર્શનને લાભ મને આપે.”
પુરુષસિંહ રાજાના વિનય, આદરસત્કાર, સજજનતા, શિષ્ટાચાર આદિ સદ્ગુણેથી વિશ્વભૂતિકુમાર અત્યંત પ્રસન્ન થયા. રાજાની વિનંતિને સ્વીકાર કર્યા વિના તે જલ્દી રાજગૃહ તરફ પાછો ફર્યો.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન નગરમાં પહોંચતાં જ સામંત, સેનાપતિ વગેરેને પોતપોતાના સ્થાને જવાની આજ્ઞા કરીને, ગાઢ અનુરાગના કારણે પુષ્પકરંડક ઉદ્યાનમાં પ્રવેશ કરવા લાગ્યું :
દ્વારપાળે જણાવ્યું : “હે કુમાર ! તમારે અહીં પ્રવેશ કરે ઉચિત નથી, કારણકે વિશાખાનંદી પિતાના અંતઃપુર સાથે અહીં વિવાસકીડા કરે છે.”
“હે ભદ્ર ! તે કયારે આવીને અહીં પેઠો છે?” વિશ્વભૂતિએ પૂછયું.
તમારા ગયા પછી તરત જ તે અહીં આવેલ છે.” દ્વારપાળે જણાવ્યું.
વિશ્વભૂતિકુમાર તરત જ સત્ય પરિસ્થિતિ પામી ગયા. આ રીતે પ્રપંચ રચીને વિશ્વાસઘાત કરો, એથી એના હૃદયને ઊંડો આઘાત લાગે. કંધ-કષાયના આવેગથી આંખો લાલ બની ગઈ. વિશાખાનદીના પુરુષને તિરસ્કાર કરતાં જણાવ્યું :
અરે, દુર્મતિઓ! મેં ત્યાગ ન કર્યો છતાં તમે આ ઉદ્યાનમાં શા માટે પિઠા ? તમારી તાકાત શી છે? મારું પરાક્રમ જાણ્યા વિના તમે અહીં સ્વછંદપણે શા માટે રમે ? મારા હાથે પરાભવ પામતા તમારું રક્ષણ કેણ કરશે?”
પછી પિતાનું બળ દેખાડવા પાસે રહેલ કપિત્થ વૃક્ષ (કંઠાના ઝાડ)ને મજબૂત મુષ્ટિપ્રહારથી તાડન કર્યું. જોરદાર અભિઘાતથી ફળો નીચે પડી ગયાં. તે ફળો વિશાખાનંદીના પુરુષને ગર્વસહિત દેખાડતાં કુમારે કહ્યું :
અરે, પુરુષાધમ ! જેમ આ ફળો પાડ્યાં, તેમ તમારાં માથાં ધડથી હું છૂટા પાડી નાખીશ. ઉદ્યાનકડા કરવાના તમારા કુતૂડલને હે નાશ કરીશ. મારા પ્રત્યે કરેલ અવિનય અને માયારમતનું ફળ દેખાડી દઈશ! કે તે ઘણે ચડે છે ! પરંતુ શું કરું ! ! આમ
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૬ મે
૨૭
કરવામાં મને તાતની લજજા અને પિતાજીને વિનય નડે છે, કુળકલંકને ભય લાગે છે. તથા લેકાપવાદ ટાળવાને કઈ ઉપાય નથી.”
તીવ્ર કોપને વેગ શાંત પડતાં, વિવભૂતિના હૃદયમાં મહાસંગને રંગ પ્રગટ થયે. અને તે વિચારવા લાગ્યો :
“ વિષય અને કષાયને આધીન બનેલા લેકે કંઈકંઈ અનુચિત અને નિંદનીય પ્રવૃત્તિઓ નથી કરતા? યુવતીઓ સાથેના વિષયભેગનું સુખ ક્ષણિક આનંદ આપે છે, પરંતુ પરિણામે અતિ દુઃખદાયક નીવડે છે. હું આટલી સરળતા અને વડિલે પ્રત્યે વિના રાખું છું, છતાં તેઓ મારી સાથે કપટ રમે છે? ખરેખર! સંસાર આખે આવા કૂડકપટથી જ ભરેલું છે. આવા સંસારમાં રહેવું અને દુર્ગતિના અધિકારી બનવું, એ મારા માટે જરાપણ ઉચિત નથી, અડા ! દુષ્ટમતિ હું આટલે કાળ નિરર્થક ગૃડાવાસમાં શું કરવા બેસી રહ્યો ? શેક કરે નકામે છે. હાં, પરંતુ હજી કંઈ પણ બગડ્યું નથી. હું આત્મકલ્યાણને માર્ગ તરત જ સ્વીકારી લઉં. એમાં જ મારું ડહાપણ છે.”
આત્મામાં જાગેલ આવા મહામંથનના પરિણામે સંસારની અસારતા. અને ભયંકર દુઃખદાયકતાને સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવી જતાં ચારિત્રગ્રહણને નિર્ણય વિશ્વભૂતિએ તત્કાળ કરી લીધું. માતાપિતાની રજા લેવા ઘેર ન જતાં સીધે-સીધે તે પ્રદેશમાં વિચરતા આચાર્યશ્રી સંભૂતિ સૂરિજીની પાસે પહે, બહુમાનપૂર્વક વંદન કરી ધર્મદેશના સાંભળવા બેઠો :
આ સંસારનાટકમાં જુદા જુદા વેશ લઈ ચારેય ગતિમાં ભટકી-ભટકીને આપણો જીવ વિવિધ પ્રકારનાં દારુણ દુઃખ ભોગવી રહ્યો છે. આર્યક્ષેત્રમાં જન્મ પામવે, મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત કરી મનુષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરવું, સુદેવ, સુગુરુ અને સુધર્મને યોગ છે, ઉપરાંત ચિંતામણિ રત્નથી પણ મૂલ્યવાન એવું સમ્યગ રત્ન પ્રાપ્ત કરવું અતિ દુષ્કર છે. પુણ્યરહિત જીવને તેની સહજ પ્રાપ્તિ થતી નથી. આયુષ્ય ક્ષણભંગુર
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન છે. સંસારનાં સુખ અલ્પ આનંદ કરાવી અને તે દુઃખદાયક દુર્ગતિમાં જ રખડાવે છે. અક્ષય સુખના નિધાન સમાન મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે તે ચારિત્રજીવન એ જ એક માત્ર રાજમાર્ગ છે.”
આવી કલ્યાણકારી જિનવાણીનું અમૃતપાન કરતાં-કરતાં વિશ્વભૂતિને . અતિ ઉલ્લાસ થયે. એણે આચાર્યશ્રી સંભૂતિસૂરિજીને વિનંતિ કરતાં કહ્યું :
હે ભગવન્! મને અત્યારે જ દીક્ષા આપો! હું આપનું શરણ સ્વીકારું છું !”
ગુરુદેવે વિધિપૂર્વક ચારિત્રનું દાન કર્યું.
વિશ્વનંદી-રાજાએ જ્યારે આ સમાચાર સાંભળ્યા ત્યારે એણે ઊંડો આઘાત અનુભવ્યો. પછી અંતઃપુર સાથે પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ પાસે આવી વિનયપૂર્વક વંદન કર્યું. ત્યારબાદ વિશ્વમૂતિ-મુનિને વંદન કરીને કહ્યું : - “હે પુત્ર! અમને પૂછવા વિના આવું દુષ્કર સાધુવ્રત એકાએક સ્વીકારી લીધું એ શું યેગ્ય છે? તારા વગર અમારે આધાર કોણ? દીક્ષાને ત્યાગ કરી રાજ્ય સ્વીકારી લે અને સ્વેચ્છાએ પુષ્પકરંડક ઉદ્યાનમાં વિલાસ કર. અમારા અપરાધની ક્ષમા આપ.”
વિશ્વભૂતિમુનિ તે પિતાના નિર્ણયમાં મક્કમ જ હતા. પ્રત્યુત્તર આપતાં તેમણે કહ્યું :
હે રાજન ! તમે નિરર્થક સંતાપ તજી દે. સ્વજનાદિકના મેહમાં મેહિત થઈ જે પ્રાણીઓ પાપ કરે છે, તે દુર્ગતિમાં જઈ કટુ વિપાક ભેગવે છે. આપત્તિમાં વજને લેશ પણ આધારભૂત થતા નથી, ત્યારે એક જિન ધર્મ જ આધારભૂત બને છે.”
ગાઢ સંતાપ પામેલ વિશ્વનંદી રાજા મુનિને વંદન કરી સ્વસ્થાને ગયા.
વિશ્વભૂતિમુનિ પરમ કૃપાળુ ગુરુની નિશ્રામાં રહી, જ્ઞાનધ્યાનની આરાધના સાથે છઠ્ઠ, અટ્ટમ, મા ખમણ સુધી ઉગ્ર તપસ્યા કરતાં કરતાં સંયમજીવન ઉજજવળ બનાવતાં રહ્યા :
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
CASS
200
H
JIMA
5), 022
49007200
kell
Hun
JOL
ભવ૯
૧૪
વિશાખાનંદીને જેને કોઠાના ફળ તોડવા વ્હારા બદલો લેવાનું બળ જણાવ્યું.અસારસંસારજાણીદીક્ષા ગાયે પાડયા ભાઈઓ સીકરી
-
s
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૬ મો
લાંબો વખત ગુરુકુળમાં રહી, સૂત્રાર્થ ધારણ કરી, વિશેષ યેગ્યતા પ્રાપ્ત થતાં, કાયાની વધુ કસોટી કરવા માટે શ્રી વીતરાગ પ્રભુની જેમ એકાકી વિહાર કરવાની આજ્ઞા ગુરુદેવ પાસે માંગી. મેગ્યતા સમજીને ગુરુએ આજ્ઞા આપી.
ગ્રામાનુગ્રામ વિહાર કરતાં કરતાં, સંયમમાં વધુ ઉજમાળ બનેલા વિશ્વભૂતિમુનિ એકદા મથુરા નગરીમાં પધાર્યા. ત્યાં તેઓ એકવાર શુભ વિચારણામાં ચડ્યા :
સમસ્ત દોષના સ્થાનરુપ પ્રમાદ, એક ક્ષણવાર પણ સેવ યુક્ત નથી. પ્રમાદ સંખ્યાબંધ તીવ્ર દુખોને ભવભવ નીપજાવે છે. બધા જ સુખ ઈચ્છે છે અને દુઃખથી દૂર ભાગે છે. પણ એમને એ સમજ નથી કે-શુદ્ધ-ધર્મની આરાધના સિવાય સાચા સુખની પ્રાપ્તિ શક્ય જ નથી. એના કારણે સ્ત્રીકથા, રાજકથા, દેશ અને ભેજનકથામાં જીવ ડૂબેલે રહી, પરિષહોને સહન કરવામાં નિર્માલ્ય બની જાય છે. એથી મારા માટે તે સર્વથા ઉગ્રતપનું આચરણ જ યુક્ત છે. ”
આવી વિચારણા કરીને વિશ્વભૂતિમુનિએ મા ખમણ તપને પ્રારંભ કર્યો.
યેગાનુયોગ કુમાર વિશાખાનંદી પણ મથુરાનગરીના રાજાની બહેનની કન્યા સાથે પાણિગ્રહણ કરતમાં જ આવેલ હતું. બરોબર એ જ અવસરે વિશ્વભૂતિ મુનિવર માસખમણ તપના પારણા નિમિત્તે ગેચરી લેવા વિશાખાનંદીની છાવણ પાસેથી જ પસાર થઈ રહ્યા હતા. વિશાખા નંદીના સેવક પુરુષોએ તપથી કૃશ બનેલ કાયાવાળા વિધભૂતિમુનિને કેટલીક નિશાનીઓ દ્વારા ઓળખી લીધા અને પોતાના સ્વામીને કહ્યું :
“હે સ્વામિન! આ મુનિને આપ ઓળખે છે ?”
વિશાખાનંદી કુમાર એ મુનિને ઓળખી શકે નહિ. એટલે એના સેવકએ ઓળખાણ આપતાં કહ્યું :
" “હે કુમાર! આ તે જ વિશ્વભૂતિ કુમાર છે કે જેણે પૂર્વે દીક્ષા લીધી હતી.”
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન વિશાખાનંદીએ હવે મુનિને બરાબર ઓળખી લીધા. પુષ્પકરંડક : ઉદ્યાનની વિલાસકીડાને ભૂતકાળને પ્રસંગ પુનઃ યાદ આવતાં જ તેના મનમાં ઈર્ષ્યા-રોષને અગ્નિ પ્રજવલિત બને.
એવામાં જ ઈસમિતિમાં જેમનું ચિત્ત એકાગ્ર થયેલું હતું, તે વિશ્વભૂતિ-મુનિ એક ગાય સાથે અથડાવાથી પૃથ્વી પર પડી ગયા.
- આ દશ્ય જોતાં જ વિશાખાનંદીના સેવક પુરુષે અતિ હર્ષમાં આવી ગયા. તાળીઓ પાડી મોટા અવાજે બોલવા લાગ્યા :
અરે, મુનિરાજ ! કુમાર અવસ્થામાં માત્ર મુષ્ટિના પ્રહાર વડે ઠાનાં ફળોને વૃક્ષ ઉપરથી પાડી નાખવાનું તમારું બળ અત્યારે કયાં ગયું ? જેથી એક સામાન્ય ગાય માત્ર તમને પાડી નાખ્યા ? ”
આ શબ્દો કાને પડતાં જ વિશ્વભૂતિ મુનિએ પિતાની નજર ફેરવી તેમના તરફ દૃષ્ટિ કરી. કુમાર વિશાખાનંદી અને એના સેવકને ઓળખી લીધા. કટાક્ષપૂર્ણ વચનબાણ વડે મુનિના મનને આઘાત લાગ્યા. મુનિ જીવનના ભૂષણરૂપ ક્ષમાકવચ દૂર થયું, કેધ કષાયના વંટોળમાં મન સપડાઈ ગયું. ઉપશમભાવ નષ્ટ થતાં જ વિવેક વિદાય થયા. મહાપ ઉછાળા મારવા લાગે. એટલે મુનિએ દોડી જઈ ગાયને શીંગડાથી પકડી આકાશમાં ઉલાળી....પછી અનુકંપા આવવાથી ગાયને હાથથી ઝીલી લઈ નીચે મૂકી. ત્યારપછી વિશાખાનંદી તથા તેના સેવકપુરુષને ઉદ્દેશીને કહ્યું :
અરે! દુર્મતિઓ ! કાયરે! નાલાયકે ! તમે મારી મશ્કરી કરો છે? શું તમે જાણતા નથી કે દુર્બળ પણ સિંહના પરાક્રમને હજારો શિયાળીઆઓ પણ ઓળંગી શકતા નથી? તેમ દુષ્કર તપશ્ચર્યાના પરિણામે મને તમે દુર્બળ સમજે છે, છતાં તમારા જેવા લાખ પુરુષે પણ મારી તુલનામાં આવી શકે એમ નથી !” - આ રીતે તીક્ષ્ણ વચને વડે મનમાં ઉછળી રહેલ ઝેધને પ્રદર્શિત કરી, પોતાના સ્થાને જઈ વિશ્વભૂતિ મુનિ ચિંતવવા લાગ્યા :
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવેશથી ગાયને આકાશમાં ઉછાળી,યાથી ઝીલી.તપના પ્રતાપે સૌથીઠબળવાન બનવાનું નિયાણું કર્યું મહાશુકદેવલોકેટ્યા.મિયુઠવાસુદેવથયા
ભવ૬
ભવ.૧૭
૫-૧
T
on
૫
N
167
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૬ મે
૩ “હજી પણ આ લોકોએ મારા પર પૂર્વને ક્રોધ ત્યજ્ય નથી. જે દીક્ષા લીધી છે, છતાં એ પાપીઓ વિના કારણે મારા દુશ્મન બન્યા છે. એટલે હવે એવું કંઈક કરું કે જેથી પરભવે સ્વપ્નમાં પણ આવા પ્રકારના અપમાનનું સ્થાન હું કયાંય પણ ન થાઉં.”
આવી વિચારણા કરીને વિશ્વભૂતિ–મુનિએ નીચે મુજબ નિયાણું કર્યું?
“વર્ષોના સંયમપાલનના તથા ધર્મની તીવ્ર આરાધનાના પ્રભાવથી આવતા જન્મમાં હું અતુલ બળવાન બનું.”
પાસે રહેલા અન્ય મુનિઓ અને તપાવીઓ આ નિયાણું સાંભળી બહુમાનપૂર્વક વિશ્વભૂતિ મુનિને વિનવવા લાગ્યા :
હે મહાનુભાવ ! આપ તે વિનય, વિવેક અને ક્ષમાના ભંડારરુપ છે, એટલે આપને કંઈ કહેવા જેવું અમને નથી લાગતું, છતાં પણ નિવેદન કરીએ છીએ કે-એક કેડીના બદલામાં કઈ કોટી પ્રમાણ રત્ન ન આપે : સાધારણ તાપણું કરવા કેઈ ગશીર્ષ ચંદન કે અગરૂ જેવાં શ્રેષ્ઠ કાષ્ટોને બાળે તેમ લાંબા કાળસુધી આચરેલ ધર્મઆરાધનારૂપ વિવિધ તપના બદલામાં કિં પાકના ફળ સમાન આવું ઉગ્ર નિયાણું કરવું તમને કઈ રીતે યુક્ત નથી. અવિવેકીઓના વચનેથી શું સાધુઓનું મન કદાપિ ક્ષેભ પામે?” | મુનિઓના આવા મધુર અને હિતકારી વચનોની મુનિ-વિશ્વભૂતિ ઉપર કઈ અસર ન થઈ
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯ સત્તર
મહાશુક દેવલોક
નિયાણાના અશુભ અધ્યવસાયની આલેચના કર્યા વિના તે મરણ પામી, મહાશુક નામે દેવકમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા દેવતા થયા.
"""""ત્રિપૃષ્ઠ વાસુકવણી ૧૫–૧૬-૧૭ સારું
આ જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં પિતનપુર નગરને રિપ્રતિશત્રુ નામે રાજા હતા. ભદ્રા નામે પટ્ટરાણ હતી. અચલ નામે મહાપરાક્રમી પુત્ર હતા. દેવાંગનેને પણ પરાભવ પમાડે તેવા લાવણ્યયુક્ત સ્વરૂપવાન મૃગાવતી નામે કન્યા હતી.
રાણી ભદ્રાએ પિતાની પુત્રી મૃગાવતીને પરણાવવા યોગ્ય જાણીને, શરીરે સુંદર અલંકારો પહેરાવી, દાસી-પરિવાર સાથે, પગે પડવા રાજા પાસે મેકલી. રાજાએ અત્યંત આદરપૂર્વક તેના પર દષ્ટિ નાખી, પિતાની પાસે એને બેસાડી. રૂપ અને યૌવનગુણના કારણે રાજાના મનમાં ભારે ખળભળાટ ઉત્પન્ન થવાથી તેણે વિચાર્યું:
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મા
૩૪
“ અડે। ! સર્વાં ́ગસુંદર લાવણ્ય, કાંતિ અને મધુરવાણીના ભંડાર સમું આવું ઉત્તમ કન્યારત્ન મારા અંતઃપુરમાં ઉત્પન્ન થયું છે. એ ખરેખર આશ્ચર્ય રુપ જ છે! અહા! હુ પુણ્યવાન છું કે રત્નાકરની જેમ મારા અંતઃપુરમાં આવુ' ઉત્તમ રત્ન પાકયું !”
મદનખાણુથી ઘવાયેલ અને લ'પટ વિચારોથી વ્યાકુળ બનેલ રાજા પેાતાની જ પુત્રીમાં આસક્ત બન્યા અને વિચારવા લાગ્યા ઃ
“ અહા ! આવી રૂપવતી કન્યાને ઘરમાંથી કાઢી અન્યને આપવી કઈ રીતે ચેાગ્ય જ નથી. પરપરાગત કન્યાદાન આપવાને પ્રચલિત રિવાજ સુબુદ્ધિશાળી લોકોને આલંબન કરવા ચેોગ્ય નથી. ’
ન્યાયમા ના વિચાર કર્યા વિના તથા લેાકાપવાદની દરકાર કર્યાં વિના રાજાએ તે જ તેને પરણવાના અધમ સકલ્પ કરીને મૃગાવતીને અંતઃપુરમાં માકલી દીધી.
બીજા દિવસે રાજ્યસભા બેલાવી, નગરજના તથા સામત–સેનાપતિ વર્ગને ઉદ્દેશીને રાજાએ કહ્યું :
“ હું પ્રધાનજને!! તમેા યુક્તાયુક્ત કુળવ્યવસ્થા, સશયમુક્ત ન્યાયમા તથા લેકવ્યવડારના પ્રરૂપક તેમજ નિશ્ચય કરનારા છે. ઉપરાંત સ બાબતેામાં અમારે પણ પ્રથમથી જ પૂછવા યોગ્ય છે. માટે હવે તમે કહા કે-આ રાજ્યમહેલમાં જે રત્નની ઉત્પત્તિ થાય, તેના સ્વામી ફેણ ??’
બધાએ એકી અવાજે કહ્યુ..
“ હે દેવ ! એમાં પૂછવાનું જ શું હોય ? તે રત્નના તમે જ સ્વામી ગણાવ !”
રાજાએ આ રીતે ત્રણવાર પ્રશ્ન કરી એ જ જવાબ બધાના મુખેથી કહેવડાવ્યેા. પછી મૃગાવતીને ખેલાવીને પ્રજાજનોને કહ્યું:
“ અહેા ! આ કન્યા મારા અંતઃપુરમાં રત્નરુપે પ્રગટ થઈ છે.
3
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન તમારી સલાહ પ્રમાણે એને હું પિતે જ પરણવા ઈચ્છું છું, કારણ કે તમારું વચન અમારે કોઈપણ રીતે ઉલ્લંઘનીય ન થઈ શકે.”
રાજાએ કપટકળાથી મંત્રીઓને વચનબદ્ધ કર્યા. રાજાને આ અવિવેકી, અચિંતવ્યો અને નિંદનીય નિર્ણય સાંભળી સહુ સ્તબ્ધ બની ગયા અને લજજાવડે માથું નીચું કરી પોતપોતાને સ્થાને ચાલ્યા ગયા.
બીજા દિવસે ભદ્રા-રાણીએ રાજાને પોતે લીધેલ નિદનીય નિર્ણયમાંથી વારવા વારંવાર પ્રયત્ન કર્યા. કુળવૃદ્ધાઓએ તેને એમ કરતાં અટકાવ્યું. પ્રધાનએ મશ્કરી કરી. મંત્રીઓએ ઉપાલંભ પૂર્વક નિષેધ કર્યો. ધર્મગુરુઓએ દુઃખવિપાકને બોધ આપે છતાં લજજાડીને લંપટ રાજાએ પોતાના એગ્ય અગ્ય કર્તવ્યનું ભાન ભૂલી, ન્યાયમાર્ગ અને લે કાપવાદની દરકાર કર્યા વગર, મૃગાવતી સાથે ગાંધર્વ લગ્ન કરી લીધું. પછી તેને પટ્ટરાણીપદે સ્થાપી એની સાથે વિષયસુખ ભોગવવા લાગે.
પોતાની જ પુત્રી રૂપી પ્રજાના પતિ બનવાને કારણે નગરજને રાજાને ત્યારથી “રિપુપ્રતિશત્રુ”ના બદલે પ્રજાપતિ નામથી ઓળખવા
લાગ્યા.
રાજાના આવા અઘટિત, નિંદનીય અને લેકવિરૂદ્ધ વર્તનથી મનમાં અતિ સંતાપ પામી ભદ્રારાણી પિતાના પુત્ર અચલ સાથે દક્ષિણદેશમાં જઈ, ધવલગ્રહો અને દેવાલથી શેભતી માહેશ્વરી નામે નવી નગરી વસાવીને ત્યાં જ રહી. અચલકુમાર પાછો પોતાના પિતા પાસે આવ્યા.
વિશ્વભૂતિને જીવ મહાશુકદેવલોકમાંથી આવીને મૃગાવતીની કૂખે પુત્રપણે ઉત્પન્ન થશે. આ વખતે મૃગાવતીએ સાત મહાસ્વપ્નો જોયાં. તે જાગૃત થઈને રાજા પાસે ગઈ અને હર્ષ પૂર્વક તે જોયેલા સ્વપ્નને વૃત્તાંત કહ્યો.
રાજા બેઃ “હે દેવે! આવા પ્રકારનાં સ્વને મડાપુણ્યથી જ જોવામાં આવે છે. તેને પરાક્રમી, કુળ અજવાળનાર પુત્ર થશે ! માટે અત્યંત આનંદથી એ સ્વપ્નને તું આદર કર.”
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મે
૩૫ પ્રભાતે રાજાએ કુશળ સ્વપ્ન પાઠકને તેડાવ્યા, આદરપૂર્વક સિંહાસને પર બેસાડ્યા અને સ્વપ્નના અર્થ પૂછયા.
બુદ્ધિબળે અરસપરસ શાસ્ત્રાર્થ કરી સ્વપ્ન-પાઠકેએ નિવેદન કર્યું?
હે રાજન ! આ પ્રકારના વિશિષ્ટ સ્વપ્નપ્રભાવથી સમસ્તભુવનમાં વિખ્યાત, ત્રણ ખંડ ભારતને સ્વામી, અપ્રતિમ બળવાન તમારે પુત્ર અહીં પ્રથમ વાસુદેવ થશે.”
સ્વપ્નફળ જાણી અંતરમાં અતિઆનંદ પામેલ રાજાએ પુષ્કળ દક્ષિણા આપી સ્વપ્ન પાઠકને વિસર્જન કર્યા. - ગર્ભકાળ પૂર્ણ થતાં પુત્રજન્મ થયો. રાજાએ નગરમાં મહોત્સવ કરાવ્યું. યાચકોને દાન આપ્યું. બાળકની પીઠ પર ત્રણ કરંડક (અસ્થિ બંધન) જેવાં કુળવૃદ્ધાઓએ પુત્રનું નામ ત્રિપૃષ્ઠકુમાર પાડયું. એનું ભૂજાબળ અદ્દભુત હતું. જ્યારે જ્યારે તે પૃથ્વી ઉપર પગ મૂકતે, ત્યારે ત્યારે જાણે વજથી હણાયેલી હોય તેમ પૃથ્વી પ્રજતી. માત્ર એક જ મુષ્ટિઘાતથી લેકે પડી જતા અને મહા મુશ્કેલીઓ ઊભા થતા. એના પરાક્રમના પ્રભાવે લેકે એની પ્રશંસા કરતાં થાકતા જ ન હતા. એને પડે બોલ ઝીલવા સહુ સદા તત્પર રહેતા,
તે વખતે ભરતક્ષેત્રના રાજગૃહ નગરમાં અશ્વગ્રીવ નામે પ્રતિવાસુદેવ રાજા રાજ્ય કરતે હતે.
વિશ્વભૂતિને પિતરાઈ ભાઈ વિશાખાનંદી કુમાર ચિરકાળ રાજ્ય ભેગવી, નરક અને તિર્યંચ ગતિમાં ભ્રમણ કરતાં કરતાં અશ્વગ્રીવના રાજ્યમાં એક પર્વતની ગુફામાં સિંહરૂપે ઉત્પન્ન થયે. તે યુવાન બન્યો ત્યારે રાજાના શ્રેષ્ઠ શાલિક્ષેત્રોમાં રહેતા ખેડૂતોને સતાવવા લાગ્યો. એટલે ખેડૂતે એ રાજા પાસે જઈ પોતાના દુઃખની રજૂઆત કરી
“હે દેવ! સાક્ષાત્ યમ સમાન આ સિંહથી તમે અમારું રક્ષણ કરી ન શકે તે તમારાં ક્ષેત્રે બીજા ખેડૂતે પાસે ખેડાવે. અમે અન્ય સ્થાને ચાલ્યા જઈશું.”
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન રાજાએ સિંહના ઉપદ્રવમાંથી ખેડૂતોને રક્ષણ આપવા પિતાના સેળ હજાર રાજાઓને અનુક્રમે ચેક કરવા આદેશ કર્યો અને ખેડૂતને નિર્ભય કર્યા.
અશ્વગ્રીવ રાજાના મનમાં એકદા સ્વયંકુરણ થઈ:
“દેવાંગના સમાન અંતઃપુર, કુબેર કરતાં અધિક ધનભંડાર અને હાથીડા આદિ વિશાળ સૈન્ય સહિત ત્રણ ખંડના સામ્રાજ્યને હું માલિક હોવા છતાં આ પૃથ્વી ઉપર મારે પણ વિનાશ કરવા કઈ સમર્થ હશે ખરે? કોઈપણ રીતે આ વાત હું જાણી લઉં તે તેને. પ્રતિકાર કરી મારા મૃત્યુમાંથી રક્ષણ મેળવી શકે.”
અશ્વગ્રીવે નિમિત્તજ્ઞને તેડાવી પોતાના મનની વાત રજૂ કરતાં પૂછ્યું :
મારું મૃત્યુ કે હાથે થશે ?” નિમિત્તની મુખાકૃતિ ઉપર ક્ષોભને ભાવ તરી આવ્યા.
અશ્વગ્રીવે નિમિત્તજ્ઞને વિના સંકોચે જે હકીકત હોય, તે સ્પષ્ટ રીતે જણાવવા આગ્રહ કર્યો, ત્યારે નિમિત્તજ્ઞ બેઃ
હે દેવ! તુંગ નામના પર્વતને વિશે રહેલા સિંહને જે મારશે તે તમને હણશે, તથા તમારા ચંડવેગ દૂતનું જે અપમાન કરશે તે અવશ્ય આપને મૃત્યુકારી જાણ. તેનાથી તમારે સાવધ રહેવું.”
નિમિત્તજ્ઞને વિદાય કરીને, અશ્વગ્રીવ રાજાએ પિતાના મૃત્યુકારીને જાણવાના હેતુથી, શાલિક્ષેત્રોની રક્ષા કરવાની વ્યવસ્થા કરનાર મંત્રીઓને પ્રશ્ન કર્યો :
અહે! અત્યારે રાજા કે કુમારેમાં કેણ અતુલ બળશાળી સંભળાય છે?”
મંત્રીઓએ જવાબ આપ્યઃ
હે રાજન! આકાશમાં સૂર્ય જયારે પ્રકાશમાન હોય ત્યારે શું તારાઓ પ્રકાશી શકે ?”
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મે
૩૭
રાજાએ કહ્યું :
આ પૃથ્વી ઉપર અનેક રને પડ્યાં છે, માટે તેમાં અસંભવિત શું છે?”
એટલે મંત્રીઓ બેલ્યા: “હે રાજન! અમે નિશ્ચયપૂર્વક જાણતા નથી, પરંતુ લોકોના મોઢેથી સંભળાય છે કે પ્રજાપતિ રાજાના કુમારો અસાધારણ બળ પરાક્રમવાળા છે.”
આ વાત સાંભળતાં જ રાજાએ ચંડવેગ દૂતને આજ્ઞા કરીઃ “હે ભદ્ર ! તું પ્રજાપતિ રાજા પાસે જા અને કહે કે તેનું મારે અમુક પ્રયજન છે.”
રાજાની આજ્ઞા લઈ ચંડવેગ-દૂત પુરુષના મોટા પરિવાર સાથે પિતનપુર આવી પહોંચ્યા. ત્યાં પ્રજાપતિ રાજાની રાજ્યસભામાં અચલકુમાર, ત્રિપૃષ્ઠકુમાર એ બે રાજપુત્ર, મહાઅમાત્ય, મંત્રી, સેનાપતિ, નગરશેઠ અને પ્રજાજનેની વિશાળ હાજરીમાં નૃત્ય અને સંગીતના તાલ સાથે અતિસુંદર નાટક ચાલી રહ્યું હતું. ત્રિપૃષ્ઠકુમાર આ નાટક જોવામાં વિશેષ લયલીન બની ગયા હતા.
એ વેળા એકાએક ચંડવેગ દૂત રાજસભામાં દાખલ થયે. એને જોતાં જ પ્રજાપતિ રાજા તરત જ ઊભે થયે. દૂતને ભારે આદરસત્કાર કર્યો. રાજા અશ્વગ્રીવના કુશળ સમાચાર પૂછયા. વળી તેની આજ્ઞા માથે ચડાવી.
નાટક થંભી ગયું. રંગમાં ભંગ પડે. ત્રિપૃષ્ઠકુમાર વિશેષ રીતે કોપાયમાન થયે. આવનાર વ્યક્તિને એ ઓળખતે ન હોવાથી એક પુરુષને એણે પૂછ્યું :
અરે? આ કેણ છે? એના આગમનથી પિતાજી કેમ ઊભા થયા? રજા વગર એણે સભામાં કેમ પ્રવેશ કર્યો? દ્વારપાલે એને શા માટે અટકાવ્યો નહિ ?”
જવાબ મળ્યો : “હે કુમાર ! આ રાજાધિરાજ અશ્વગ્રીવને મુખ્ય
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન દૂત છે. તેને સ્વામીતુલ્ય સમજીને પિતાજીએ તેનું બહુમાન કર્યું છે. એથી જ પ્રતિહારે પણ એને અટકાવ્યો નહિ. એની કૃપાથી જ આપણે અહીં સુખે રહીએ છીએ. સ્વામીની આજ્ઞા પ્રમાણે રહેવું એ સેવકને ધર્મ છે.”
કેણ કેને સ્વામી છે કે સેવક છે? એની ખબર હું હમણાં જ લઈ લઈશ! એ પિતાના નગર તરફ પાછા ફરે, ત્યારે મને ખબર આપજે.” કુમારે પોતાના માણસેને આજ્ઞા કરી.
અશ્વગ્રીવ રાજાના દૂતને પ્રજાપતિ રાજાએ વિવિધ ભેટ આદિ આપી ઉચિત સન્માન કરીને વિદાય આપી. દૂત પિતાના નગર તરફ ચાલવા લાગે. આ ખબર ત્રિપૃષ્ઠકુમારને મળતાં જ પિતાના ભાઈ અચલને સાથે લઈ ચંડેગ દૂતને તેણે અધવચ્ચે જ અટકાવ્યું અને જણાવ્યું :
હે અધમ, દુષ્ટ, પાપિષ્ટ દૂત ! મારી હાજરીમાં તે નાટકના રંગને ભંગ કર્યો! પણ હવે તું કયાં જવાનું છે? તે નીચ ! નિભંગી! તું તારા અધમ આચરણનું ફળ ભોગવી લે ! મરણ પહેલાં તું તારા ઈષ્ટદેવને હવે યાદ કરી લે!”
ત્રિપૃષ્ઠકુમાર આ પ્રમાણે બેલી મજબૂત મુષ્ટિ-પ્રહાર કરવા તૈયાર થયે, એટલે અચલકુમારે એને અટકાવતાં કહ્યું :
હે કુમાર ! ગૌહત્યાની જેમ આ વધ કરવો ઉચિત નથી. દૂત, રાંડ અને ભાંડ એ ત્રણ અપરાધી હોવા છતાં અવધ્ય છે.”
આ સાંભળીને કુમારે પોતાના સેવ કેને આજ્ઞા કરી: “તમે આ પાપીના પ્રાણ સિવાય, ધન, વસ્ત્ર વગેરે બધું વિના વિલંબે છીનવી લે.”
સેવકોએ લાકડી તથા મુષ્ટિપ્રહાર કરી એને લૂંટી લીધે. ભયથી વ્યાકુળ બનેલે દૂત પિતાના પ્રાણ બચાવવા ભાગવા લાગ્યા. કુમારે પાછા વળ્યા.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મો
આ હકીકતની જાણ થતાં જ પ્રજાપતિ રાજા ભયથી વ્યાકુળ બની ચિંતવવા લાગે કે-“અહો ! કુમારોએ બહુ જ છેટું કર્યું છે. સેવકને અપરાધ થતાં સ્વામી દંડાય એ ન્યાયે મારા માથે તે ધર્મસંકટ જ આવી પડ્યું છે.”
પછી તુરત જ દૂતને રાજાએ પાછા બોલાવ્યો. પ્રથમ કરતાં ચારગણું ભેટવું આપી તેને વિશેષ પ્રકારે સત્કાર કરતાં કહ્યું :
હે મહાશય ! કુમારોએ બાળચેષ્ટા કરી તમને બહુ સતાવ્યા છે. છતાં તમે મનમાં કોપ ન કરશો. અપમાન ભૂલી જજો. મને આપના માટે તેમજ રાજા અશ્વગ્રીવ માટે બધા કરતાં વિશેષ બહુમાન છે.”
ચંડવેગ દૂત રાજા પાસે પહોંચે તે પહેલાં જ તેના સાથી પુરુષોએ ત્રિપૃષ્ઠકુમારના પરાક્રમની વાત અશ્વગ્રીવ રાજાના કાને પહોંચાડી દીધી હતી. ચંડવેગ દૂતે રાજા પાસે આવી બધે વૃત્તાંત જણાવતાં કહ્યું :
હે રાજન! કુમારના વર્તનથી પ્રજાપતિ રાજાને તે બહુ જ ખેદ થયા છે. રાજાને કઈ વાંક નથી. એઓ આપની આજ્ઞા વિનય સહિત ધારણા કરી રહ્યા છે અને આપના ગુણ ગાઈ રહ્યા છે.”
આ હકીકત સાંભળતાં જ રાજાને પેલા નિમિત્તરૂનું વચન યાદ આવ્યું, ભયથી મન કંપવા લાગ્યું. તે ચિંતવવા લાગે ?
અહો! નિમિત્તજ્ઞનું એક વચન બરોબર સાચું પડ્યું. હવે જે બીજુ વચન પણ સાચું પડે, તે જરુર મારું અમંગળ થવાનું જ.”
રાજાએ બીજા દૂતને બોલાવી આજ્ઞા કરીઃ
“તું પ્રજાપતિ રાજા પાસે જઈ મારી આજ્ઞા જણાવ કે તે શાલિક્ષેત્રને રંજાડનાર સિંહનું નિવારણ કરે.”
“જેવી દેવની આજ્ઞા” એમ કહીને દૂતે પ્રજાપતિ રાજા પાસે આવી અશ્વગ્રીવની આજ્ઞા જણાવી. રાજાએ એને સ્વીકાર કર્યો. કુમારને ઠપકો આપતાં કહ્યું :
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન
“ચંડવેગનું અપમાન કરી તમેએ અકાળે મૃત્યુને જગાડયું છે, જેના કારણે આવી દારુણુ આજ્ઞા મારા શિરે આવી પડી છે. ” પ્રજાપતિ રાજાએ પ્રયાણ કરવાની તૈયારી કરી લીધી. કુમારે એ પિતાજીને અટકાવીને આ કાર્યોંમાં પેાતાનું પરાક્રમ દેખાડવાની ઉત્કંઠા પ્રગટ કરી.
૪૦
રાજાએ કહ્યું : “ હે વત્સા ! તમે હજી બાળ છે. કા –અકાની તમને કઈ ખબર નથી ! આવા મોટા સાહસ માટે તમે હજી ચે!ગ્ય નથી.’’
“ હે પિતાજી ! ગમે તે રીતે તમે અમને જ મેાકલા, કેસરીસિંહ કેવા છે તે જોવાની અમને ખૂબ જ ઉત્કંઠા છે. તમે અટકાવશે તેપણ અમે તે અવશ્ય જવાના જ.” કુમારોએ આ પ્રમાણે રાજાને કહ્યુ.
પછી હાથી, ઘેાડા, રથ, સુભટ અને પિરજને સાથે કુમારેએ જ્યાં સિંહ રહેતા હતા, તે શાલિક્ષેત્રમાં પહેાંચીને ત્યાંના ખેડૂતને
પૂછ્યું' :
“ પહેલાં જે રાજાએ તમારું રક્ષણ કરવા આવતા, તે શી રીતે તમારી રક્ષા કરતા હતા ? ”
ખેડૂનાએ જવાબ વાળ્યો : “ હે કુમારે! હાથી ઘેાડા ઉપર બેસી, ધનુષ્ય-બાણુ ઈત્યાદિ શસ્ત્રો ધારણ કરી, સિ'હની ગુફાને ઘેરા ધાલી રાજાએ અમારી રક્ષા કરતા હતા. જ્યાંસુધી અમારું ધાન્ય અમારા ઘરે ન પહોંચે ત્યાંસુધી તેા તેઓ મૃત્યુના ભયથી કાંપતા જ રહેતા હતા. દૂર દૂરથી સિ ંહગર્જના સાંભળીને અમે પણ ભયથી કંપ્યા કરતા હતા.”
ત્રિધૃકુમારે કહ્યું : “કેસરીસિંહ તે ખરેખર મહાપરાક્રમી જણાય છે. મને એનું રહેઠાણુ દેખાડો.”
ખેડૂતાએ દૂર ઊભા રહી સિ'હુની ગુફા ખતાવી. શ્રી કુમારે પૂછ્યું : “અરે ! તે સિ'ના પરિવાર કેટલા છે?”
“ હું કુમાર ! તે એકલા જ છે ” : ખેડૂતાએ કહ્યુ.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાસુદેવે સિંહને જડબાથી ચીર્યો,સારથીનું આશ્વાસન આનરસિંહછે" યુધ્ધ કર્યા.વાસુદેવ સૂઇગયા છતાં શય્યાપાલકે સંગીત ચાલુ રખાવ્યું.
ભવ-૧૮
૧૭
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભિવ ૧૮ મો
આટલી માહિતી મેળવી ત્રિપૃષ્ઠકુમારે પિતાનું પરાક્રમ બતાવવાની તક જાણી પિતાને શેષ પરિવારને પાછો વાળ્યો. સિંહની ગુફા પાસે તે એકલે જ જઈ પહોંચે.
કુમારનું પરાક્રમ જોવાની કૌતુકવૃત્તિથી ત્યાં ઘણા લેકે એકઠા થઈ ગયા અને દૂર રહીને જેવા લાગ્યા.
કેલાહલ સાંભળીને સિંહ એકાએક નિદ્રામાંથી જાગી ઉઠે. એણે બગાસું ખાઈ, મહું પહોળું કરી, માથું ધૂણવ્યું. પૂંછડું જમીન ઉપર પછાડી કાન બહેરા થઈ જાય એવી ગંભીર ગર્જના કરી એ ઊભે થયે અને મંદમંદ લીલાપૂર્વક કુમાર તરફ જોવા લાગે.
સિંહને જોતાં જ કુમાર ચિંતવવા લાગ્યા
અહો! આ મહાનુભાવ પૃથ્વી ઉપર ચાલે છે. હું તે રથ ઉપર બેઠેલે છું. દાઢ અને નખ સિવાય આની પાસે કેઈ શસ્ત્ર નથી. મારી પાસે તે તલવાર અને ઢાલ છે. આ યુક્તિયુક્ત ન ગણાય ! ”
આમ વિચારીને કુમારે રથથી નીચે ઉતરીને તલવારને ઢાલ ફેકી દીધા.
ત્રિપૃષ્ઠનું આવું વિપરીત સ્વરૂપ અને વર્તન જોતાં જ સિંહના મનમાં અપમાનનો ભાવ ઉત્પન્ન થયે. “નિઃશસ્ત્ર અને નિર્ભય દૂધ પીતા બાળક જેવો, મારી ગુફામાં પેસવા આ કેણ તૈયાર થયે છે? મારા અપમાનને બદલે હું હમણાં જ એને દેખાડી દઉં !”
પૂછડું જમીન ઉપર પછાડી, ચારેય દિશાઓને ભયંકર ગર્જનાના નાદ વડે ભરી દઈ મેટું ફાડી, એક જ કેળિયામાં ખતમ કરવા કુમાર ઉપર લાલ આંખ કરી સિંહ ધસી આવ્યો. તરતજ કુમારે એક હાથ વડે સિંહને નીચેને હોઠ પકડી લીધે. બીજા હાથ વડે ઉપરને હઠ પકડી લીધો. અને જાણે જીર્ણ વસ્ત્રને ફાડતે હોય, તેમ સહજમાત્રમાં મેઢું ફાડી નાખી એને જમીન ઉપર ફેકી દીધે.
ત્રિપૃષ્ઠકુમારનું આ અદ્ભુત પરાક્રમ જોઈ લેકોએ જ્યનાદ કર્યો. ગંધર્વ, યક્ષ, રાક્ષસ, વિદ્યાધર અને કિન્નરોએ પણ જયજયકાર કર્યો.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન
દેવતાઓએ મણિ-મુગટ, કનકકુંડળ, કટિસૂત્ર, ખાડુંબધ, હાર આદિ આભૂષણા પ્રદાન કર્યાં. ખેડૂતો આનંદમાં આવી ગયા. તરુણીએ નૃત્ય કરવા લાગી. રણાંગણુ પણ મહાત્સવયુક્ત બની ગયું.
૪૨
આ તરફ તરફડીયા ખાતેા સિ'હું ચિતવવા લાગ્યા : અહા ! મારી કેવી કાયરતા ! લીલામાત્રથી નિઃશસ્ત્ર એવા આ કુમારના હાથે હું માર્યાં ગયે ! મારા જીવિતને ધિક્કાર છે ! ”
તરફડીયા ખાતા સિ'હના મનની આવી ભ્યાકુળતા જોઈ કુમારના સારથિનુ હૈયુ દયા થયું. આથી તેણે મધુર વચનેા વડે સહુને આશ્વાસન આપતાં કહ્યું : “સૈન્યયુક્ત હજારા રાજાઓને આટલા સમય પત પરાભવ આપનાર હે વનરાજ ! તું નિરંક ક્રેાધને ધારણ ન કર. તુ એમ ન સમજતા કે આ એક બાળકે તને માર્યાં છે. હે ભદ્ર ! તુ મૃગસિહ છે, તેમ આ પુરુષસિંહ છે. સિ ંહે સહુને માર્યા તેમાં અપમાન શું?
27
અમૃતસમાન મધુર એવા સારથિનાં વચના સાંભળી સિ'હુના ક્રોધ નરમ પડયેા. મરણ પામી એ ચેથી નરકમાં નારકપણે ઉત્પન્ન થયે. ત્રિપૃષ્ણકુમારે સિ’હુચ ખેડૂતને સોંપતાં કહ્યું : “તમે આ સિ હચમ અશ્વગ્રીવ રાજાને આપીને કહેજો કે-હવે બધા ભય ટળી ગયા હૈાવાથી સ્વસ્થ અને નિર્ભય થઈને શાલિભાજન કરતા રહેજો. ”
ત્રિપૃષ્ઠ પેાતાના નગરે પાછા આવી, પેતાના પિતાને પ્રણામ કરી બધાય વૃત્તાંત કહ્યો. આથી સમસ્ત નગરમાં આનંદ–આનંદ વર્તી રહ્યો.
ખેડૂતાએ અશ્વગ્રીવ રાજાને ત્રિધૃકુમારના પરાક્રમનું વર્ણન કહી સભળાવ્યું. રાજા મનમાં ભયભીત બનીને વિચારવા લાગ્યા : “નિમિત્તજ્ઞના બન્ને વચના સાચાં પડયાં છે. એટલે ત્રિપૃષ્ણકુમાર મારા માટે યમરાજ સમાન છે. મારે એની ઉપેક્ષા કરવી ન જોઈ એ. સામ, દામ, દંડ અને ભેદ વડે એને વિશ્વાસ પમાડી હું એને વિનાશ કરું અને ભયમુક્ત ખનું રાજાએ દૂતને તેડાવી આજ્ઞા આપી :
17
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મા
૪
પ્રજાપતિ રાજાને કહે કે તમે વૃદ્ધાવસ્થાના કારણે સેવા કરવા અસમર્થ છે. તે તમારા કુમારને જલ્દી અહીં મેકલે, જેથી સામંત પદવી આપી વધુ મેટા દેશના અધિપતિ બનાવું, જો કુમારાને મોકલવાની તૈયારી ન હોય તેા યુદ્ધ કરવાને તૈયાર થાવ.”
*
દૂત દ્વારા અશ્વગ્રીવના સંદેશે સાંભળી પ્રજાપતિએ તેને કહ્યું : “ હે ભદ્રે ! નાના કુમારા હજી સેવાવિધિને જાણતા નથી. ઉચિત-અનુચિતનું એમને ભાન નથી. હુ. પેાતે જ સ્વામી પાસે હાજર થઈશ.” તે કહ્યું : “અશ્ર્વગ્રીવ રાજા સિહુને વૃત્તાંત સાંભળી પરમ સંતુષ્ટ થયા છે. તમારા કુમારને વધુ રાજ્ય-લક્ષ્મી મળે, તેમાં તમારું શું અકલ્યાણ થવાનુ છે ? ”
દૂતનાં આવાં વચને સાંભળી, વિકટ પરિસ્થિતિમાંથી માર્ગદર્શન મેળવવા રાજાએ પાતાના બુદ્ધિશાળી મંત્રીઓને એકાંતમાં ખેલાવ્યા, દૂતને સ્વસ્થાને મેકવ્યેા. મ`ત્રીઓએ રાજાને સલાહ આપી :
“ સ્વામીની સેવા સાધવાની કોઈપણ ચેાગ્યતા કુમારામાં નથી, એટલે આપ પોતે જ રાજાની સેવામાં હાજર રહેવા ઇચ્છે છે, એમ મધુર વચનાથી દૂતને સમજાવી વિદ્યાય આપે.
""
પ્રજાપતિ રાજાએ પોતાના નિય શાંત વચનાથી તને જણાવ્યો. એ નિણૅય સાંભળીને તે પડકાર કર્યાં :
“અરે, પ્રજાપતિ ! સ્વામીના સ્પષ્ટ આદેશ છે કે કુમારીને મેકલા અથવા યુદ્ધ કરવાને તૈયાર થઈ જાવ.”
આ સમયે જ અચાનક આવી પહેાંચેલા ત્રિધૃકુમારે દૂતના આ દુચન સાંભળ્યાં. મજબૂત લાકડી અને મુષ્ટિના પ્રહાર કરી દૂતને ગળેથી પકડી પાછલા ખારણેથી કાઢી મૂકયો.
તે પેાતાના સ્વામીને બધા વૃત્તાંત કહી સભળાવ્યો. આ સાંભળી અશ્વગ્રીવના હૈયામાં ક્રેાધની જ્વાળા પ્રગટી. કપાળે પરસેવાનાં બિંદુએ ફૂટયા, હેાડ ખાવી તે ચિંતવવા લાગ્યો :
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન પોતાની જ પુત્રીને પરણવાના અપરાધ વખતે જ જે મેં પ્રજાપતિને દબાવી દીધું હતું, તે આ પરિણામ ન આવત. જે પોતાની પુત્રી સાથે કામવિલાસ ઈચ્છે છે, તે પિતાના સ્વામીને પણ દુઃખ આપે એમાં શું નવાઈ ? આ મહાપાપીને હું જરૂર પરાભવ પાડીશ”
અશ્વગ્રીવે સેવકોને આજ્ઞા આપતાં કહ્યું : હાથી, ઘોડા, રથ તૈયાર કરો. બધા રાજાઓને બેલા. વિજયપ્રયાણની તૈયારી કરે.”
રાજએ માલિશ, નાન, વિલેપન આદિ વિધિ પતાવી સુંદર વ ધારણ કર્યા. પુરોહિતએ મંગળકિયા કરી. મંગળવચને વડે શાંતિ કર્મ કર્યું. શણગારેલા હાથી ઉપર રાજા આરુઢ થયે. આજુબાજુ ચામર અને ઉપર વેત છત્ર ધરવામાં આવ્યું. વિવિધ વાજિંત્રના નાદ સહિત રાજાએ પ્રસ્થાન આદર્યું.
ત્યાં તો એકાએક પવન કુંકાવા લાગ્યો. છત્ર પડી ગયું. દંડ ભાંગી પડે. જયપતાકા નીચે પડી ગઈ. આકાશમાંથી ઉલ્કાપાત થયો. દિવસે તારાઓ દેખાવા લાગ્યા. લેહીની વૃષ્ટિ થઈ વાદળ વિના આકાશમાં વીજળી ચમકી. રાજાને જયકુંજર હાથી વિને કારણે પડી ગયો. ધૂળના ગોટેગોટા ઉડવા લાગ્યા. કૂતરાઓ ઊંચે સ્વરે રેવા લાગ્યા. ભાવિનું અમંગળ સૂચવનારાં ઘણાં જ અપશુકને થવાથી કુશળમતિ પ્રધાને વિનયથી નમ્રતાપૂર્વક રાજાને કહેવા લાગ્યા :
હે દેવ! આ અમંગળ શુકનોના ફળને ટાળવા, હોમ, યજ્ઞ વડે શાંતિકર્મ કરાવવા આપ આપણા નગર તરફ જલ્દી પાછા ફરો અને હમણાં પ્રયાણ મુલતવી રાખે.”
આ સાંભળી રાજા બોલ્યો: “તમે બધા આવા કાયર કેમ બની ગયા છે? શું તમે મારા બાહુબળને નથી જાણતા? મેટા-મોટા સંગ્રામ ખેલીને મેં મેળવેલા વિજયે શું તમને યાદ નથી ? અસ્થાને મને શા માટે બીવડાવે છે ? અપશુકનના અમંગળ માત્રથી વીર પુરુષ ભય પામતા નથી, તેમજ આદરેલ કાર્યને તજી દેતા નથી. તમે જરા -ધીરા થાઓ. આ બધાંય અપશુકને ને હું પ્રજાપતિના માથે જ નાખવાને છું.”
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મો
૪૫ વિનાશકાળે વિપરીત બુદ્ધિ” આ સુપ્રસિદ્ધ લેકકહેવત મુજબ અશ્વગ્રીવ રાજાએ નિમિત્તજ્ઞના વચનની અવગણના કરી, નિમિત્તપાઠકેએ. છત્રભંગ સંભળાવ્યા છતાં, વૃદ્ધ-પુરુષોએ વાર્યા છતાં અને અંતઃપુરની. રમણીઓએ અટકાવ્યા છતાં સકળ સૈન્ય સાથે તે આગળ ચાલ્યા.
રથાવત પર્વતના પ્રદેશમાં પહોંચી રાજાએ સેનાની છાવણી નંખાવી દૂતને તેડાવી આજ્ઞા કરીઃ “પ્રજાપતિ રાજા પાસે જા અને કહે કે રાજા અશ્વગ્રીવ યુદ્ધ માટે સજજ થઈને આવી પહોંચ્યા છે. જલદી સામે આવે અથવા કુમારને મોકલી તેને સત્કાર કરે. અકાળે કુળને ક્ષય ન કરો.”
“જેવી દેવની આજ્ઞા” એમ કહીને દૂત આજ્ઞાપાલન માટે પ્રજાપતિ પાસે પહોંચ્યા અને પિતાના સ્વામીને આદેશ કહી સંભળાવે. પાસે જ બેઠેલ ત્રિપૃષ્ઠકુમારે આ વચને સાંભળી ભારે કે પાયમાન થઈને દૂતને કહ્યું:
“હે દૂત! તું અવધ્ય અને નિર્ભય છે. તારા સ્વામીને કહી. દેજે કે પુષ્કળ સામગ્રી વડે સજ્જ હોવા છતાં હવે નિર્ભય થઈને ન રહે. જેમ સિંહ મૃગને હણે છે, તે રીતે ત્રિપૃષ્ઠ અલ્પકાળમાં જ મારશે. હાં, જે નિષ્ફરતા તજીને તે સ્નેહને હજી ધારણ કરે, તે તે. સુરક્ષિત રહી શકે. આવેશયુક્ત મતિવાળાને સાચી વાતમાં પણ દોષ જણાય છે, માટે વધુ હિતવચને કહેવાં નિરર્થક છે.”
દૂત બેઃ સ્વામીને બળને તમે જાણતા નથી, એટલે જ આવા દુઃશિક્ષિત વચને તમે બોલે છે.”
ત્યાં પ્રજાપતિ રાજાએ દૂતને કહ્યું : “હે ભદ્ર! તું તારા સ્વામીને કહે કે પ્રજાપતિ આ આવ્યો.”
દૂત તરત જ ચાલી નીકળ્યો.
પ્રજાપતિ રાજા સત્વર ચતુરંગી સેનને તૈયાર કરાવી, શણગારેલા હાથી ઉપર બેસી નગર બહાર નીકળ્યો. બળદેવ અચલકુમાર પણ નીલ
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન
વસ્ત્ર ધારણ કરી, હાથમાં હળ અને મુશળ રુપ દિવ્ય આયુધ ધારણ કરી, રાજાની પાછળ ચાલવા લાગ્યો. એટલામાં ત્રિધૃકુમારે રાજા પાસે આવીને કહ્યું : “ હે પિતાજી ! તમે થાભી જાવ અને મને આજ્ઞા આપો. આપની કૃપાથી હું એકલે જ પળમાત્રમાં એને પરાજય પમાડી દઈશ. તમે જરાપણ શકા ન રાખજો.”
6.
રાજાએ કહ્યુ' : પુત્ર ! ભયંકર કેસરીસિંહને લીલામાત્રથી મારી નાખવાનું તારું પરાક્રમ હું કયાં નથી જાણતા ? ભલે ત્યારે, તુ વિજય પ્રાપ્ત કરી આવ. અમે અહી દૂર રહીને તારા પરાક્રમને જોયા કરીશું.”
અચલકુમાર અને ત્રિપૃષ્ણકુમાર રથાવત પતની નજીક પહોંચ્યા. યુદ્ધ શરુ થયું. રણમેદાનમાં ત્રિશૂળ, ભાલા, બરછી આદિ શસ્ત્રો વડે અગણિત સૈનિકો ઘવાઈ ને મરણ પામ્યા. શ્રેષ્ઠ હાથી અને ઘેાડા ઘાયલ અની જમીન ઉપર ઢળી પડયા. લેાહીની નદીઓ વહેવા લાગી. સમરાંગણની ધરતી ઉપર ધડથી છૂટાં પડેલાં માથાં, હાથ, પગ અતિ કરુણ અને ઈત્યાદિ શરીરના અનેક ભાગા નજરે પડતાં, દૃશ્ય · ભયાનક બની ગયું.
અચલકુમાર એક હાથમાં હળ અને બીજા હાથમાં મુશળ લઈ શત્રુએ પ્રત્યે ધસ્યા. પાદપ્રહારથી કેટલાકને જમીનદોસ્ત કરવા લાગ્યો. કેટલાકને મુષ્ટિપ્રહારથી તાડન કરવા લાગ્યો. છતાં જેએ આયુધાને તજી દેતા, તેમને કરુણા લાવીને જીવતાં દેડી મૂકતા. આ રીતે અનુપમ સત્ત્વશાળી મળદેવ અચલકુમારે પેાતાના અદ્ભુત પરાક્રમ વડે અશ્વગ્રીવની સેનાના મળનેા તથા સુભટોના ગના લગભગ નાશ કરી નાખ્યા. સંગ્રામ ઘણા દહાડા ચાલ્યા. ખન્ને પક્ષે ઘણું જ સૈન્ય ખલાસ થયું. એટલે ત્રિપૃષ્ણકુમારે દ્રુતદ્વારા અશ્વગ્રીવને કહેવડાવ્યું :
“ આ નિરર્થક નિર્દોષ પરિજનાના વધ શા માટે ? આપણા બંને વચ્ચે વેર ખંધાયેલ છે. માટે તું મન સ્થિર કરી, કાયરતા તજી, તારા પોતાના ભૂજાબળ વડે મારી સાથે તું એકલે જ સંગ્રામ ખેલવા તૈયાર થા.”
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મે
૪૭ અશ્વગ્રીવ રાજાએ આ પ્રસ્તાવ કબુલ કર્યો. રથ પર બેસી બને જણ રણભૂમિ ઉપર સામસામા આવી ઊભા. પિતાપિતાના સ્વામીનું પરાક્રમ જોવાની કુતૂહલવૃત્તિવાળા સૈન્ય થડા દૂર ઊભા રહ્યા.
અશ્વગ્રીવે ત્રિપૃષ્ઠને કહ્યું : “શું રેગ અને વૃદ્ધાવસ્થાથી બળહીન થયેલ સિંહને તે મારી નાખ્યો, એટલે તું તારા બળને મદ દેખાડવા માંગે છે? શું હું એ સિંહને પ્રથમથી જ મારવા સમર્થ ન હતે ? ના, એક મૃગલાને સિંહ મારી નાખે, એ અપયશરુપ ગણાય. એટલે જ મેં આ દયાપાત્ર સિંહને માર્યો નહોતે. તું તે હજી દૂધ પીતા બાળક સમાન છે, વિવેકહીન છે. હાં, પણ જેને મૃત્યુકાળ જ્યારે નજીક આવ્યો હોય, ત્યારે યમરાજા પિતે એને લપડાક નથી મારતે; પણ એને દુર્બુદ્ધિ આપીને બીજા પાસે મરાવે છે. શા માટે તું તારે જાતે જ વિનાશ નેતરે છે?
આ સાંભળી ત્રિપૃષ્ઠકુમાર બોઃ “તારો જ કાળ હવે નજીક આવી ગયું હોવાથી આવા નિર્ણજ અને દુર્વચને તું બોલી રહ્યો છે. જેનું શૌર્ય વખણાઈ રહ્યું છે, તેની પ્રશંસા કરવાને બદલે હજી તું તારા પોતાનાં જ વખાણ કર્યા કરે છે?” - એટલે ફરીથી અધગ્રીવ બેલ્યો : “તું હજી બાળક છે. પ્રથમ પ્રહાર હું કરું એ ઉચિત ન ગણાય. તું જ પ્રથમ પ્રહાર કર.”
ત્રિપૃષ્ણકુમારે “સાવધાન થઈ જા” એમ કહીને બાણોને વરસાદ શરુ કર્યો.
અશ્વગ્રીવ પણ ધનુર્વેદની કુશળતાથી એ બાણોને અધવચ્ચે અટકાવી દેતે. અશ્વગ્રીવના જે કોઈ શસ્ત્રો કુમાર તરફ ફેંકાતાં તેને પ્રતિઘાત ત્રિપૃષ્ઠ કરો. સામસામા શસ્ત્રપ્રહારના કારણે ધરતી પણ જવા લાગી.
સતત ચાલી રહેલ શસ્ત્રપ્રહારના કારણે અવગ્રીવના બધાંય શસ્ત્રો હવે ખલાસ થયાં. કિંકર્તવ્યમૂઢ બનેલું અવીવનું મન ખેદથી વ્યાકુળ બની ગયું. સંકટમાંથી માર્ગ કાઢવા ચક્રનું સ્મરણ કર્યું અને યમરાજાની
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન
આંખા સમાન અગ્નિ વરસાવતુ ચક્રરત્ન તરત જ અશ્વત્રીવના હાથમાં ઉપસ્થિત થયું. એણે વળતી જ પળે ત્રિપૃષ્ણના વધ નિમિત્તે આ ચક્રને છેડયુ. ત્રિપૃષ્ઠના મસ્તક ઉપર એને ઘાત થતાં જ તે મૂર્છા પામ્યા, આંખ મીંચાઈ ગઈ અને તે જમીન ઉપર ઢળી પડયેા.
આ દૃશ્ય જોઈ અશ્વગ્રીવની સેનાએ જાણે પેાતાના જય થઈ ગયા છે, એમ સમજી કોલાહલ કરી મૂકયો.
વિશિષ્ટ પુણ્યબળના પ્રભાવે ક્ષણવારમાં જ ત્રિધૃકુમારની મૂર્છા ઉતરી ગઈ. તે બેઠો થયો અને ખેલ્યો :
“ અરે ! અધગ્રીવ ! હવે હમણાં જ તુ મૂએ સમજજે.” એમ કહીને ત્રિપૃષ્ઠ અશ્વત્રીવનું જ ચક્રરત્ન એની ઉપર છેડયું. અશ્વત્રીવનું મસ્તક ટ્વીને એ ચક્રરત્ન ત્રિપૃષ્ઠના હાથમાં આવી ઉપસ્થિત થયું.
66
આ અવસરે આકાશમાં હાજર રહેલા દેવા અને અસુરાએ હર્ષ પામી સુગંધી પુષ્પવૃષ્ટિ કરી. જય-જય ” શબ્દોથી ત્રિધૃકુમારને વધાવી લીધા. પછી હાજર રહેલ જનસમુદાયને ઊંચે અવાજે સંબોધીને કહ્યું :
''
આ કુમાર આ ભરતક્ષેત્રમાં પૂર્વ ભવના પુણ્યે સૌથી બળવાન પ્રથમ વાસુદેવ છે. સૌ આદરપૂર્વક એને પ્રણામ કરો અને એના
વિનય કરે.”
હાજર રહેલા સ રાજાએએ ત્રિપૃષ્ઠવાસુદેવને પ્રણામ કર્યાં અને સદાકાળ એની આજ્ઞામાં રહેવાનુ` કબુલ કર્યુ..
અધગ્રીવના મૃત્યુસમાચાર સાંભળતાં જ અંતઃપુરની રાજરમણીએ છાતીફાટ રુદન કરતી રણાંગણુ ઉપર આવી ઊભી. પછી સેવક પરિજનાએ અગ્નિસ'સ્કાર વિધિ કરી. એટલામાં સૂર્ય અસ્ત પામ્યા.
પ્રભાત થતાં ત્રિપૃષ્ઠ પેાતાના સેવકોને ખેલાવી આજ્ઞા કરી “ તમે રણભૂમિમાં જાય, ઘાયલ સૈનિકોની તપાસ કરી ઔષધાથિી સેવા કરે.”
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મે
૪૩
46
ત્રિપૃષ્ણ કુમાર દેવા વડે “ વાસુદેવ ’” તરીકે જાહેર થયો, એટલે એ સમસ્ત રાજા સહિત પાતનપુરમાં આવ્યો; નગરજનાએ આનંદ અને ઉત્સવપૂર્વક ઉચિત રીતે ભવ્ય સ્વાગત કરી, તેના નગરપ્રવેશ કરાવ્યેા. થોડોકાળ નગરમાં રહી, ચક્ર, છત્ર, ધનુષ્ય, મણિ, માળા, ગદા અને શંખ આ સાત રત્ના સહિત સૈન્ય લઈ વિજય કરવા ત્રિપૃષ્ણ વાસુદેવ નીકળ્યેા.
પ્રથમ ભરતા ક્ષેત્ર સાધ્યુ, પૂર્વે ન નમેલા રાજાઓને નમાવ્યા. અનેક કિંમતી ભેટ સ્વીકારતા, હારા મડલેશ્વર રાજાએથી અનુસરાતા એ અગ, વંગ, કૅલિગ આદિ દેશેામાં રાજાઓને સ્થાપી મગધ દેશમાં આવી પહેાંચ્યા. ત્યાં કોટિ પુરુષો ન ઉપાડી શકે, એવી એક મડ઼ાશિલા જોઈ. પેાતના ભુજાબળના ગથી તે શિલાને ડાબા હાથ વડે ઊંચે ઉપાડી, છત્રની જેમ પેાતાના માથા ઉપર ધારણ કરી. રાજાએ તેનું આવું અતુલ બળ જોઈ વિસ્મય પામ્યા. સહુ નગરજનોએ હ પૂર્વક જયનાદ કરી વાસુદેત્રને વધાવી લીધેા. આગળ ચાલતાં એણે દંડકારણ્યની ભૂમિમાં પ્રવેશ કર્યાં. થાડા દહાડા ત્યાં રહ્યો.
એકદા જયારે સેવકો ગાઢ નિદ્રામાં હતા, ત્યારે વાસુદેવ વેશ પરિવર્તન કરી, પેાતાના પિરવારમાં કાણુ કાણુ અનુકૂળ છે? અને પ્રતિકૂળ છે ? એની તપાસ કરવા નીકળ્યા. વનમાં આવતાં જ કોઈ દુઃખી માણસને આર્ત્તનદ સભળાયે. પેાતાની છાતી ઉપર રહેલ કૌસ્તુભ મણિના કિરણ વડે અંધકારના નાશ થતાં, વૃક્ષ સાથે ગાઢ બંધનથી બંધાયેલા એક પુરુષને જોયા. કાણે આવી સ્થિતિમાં મૂકયા ? એની પૃચ્છા કરી. પેાતાના ચક્ર વડે અંધ કાપી નાખ્યાં. સ્વસ્થ થતાં તે પુરુષ કહેવા લાગ્યા “ હે કૃપાળુ ! હું રત્નશેખર વિદ્યાધર છું. સિંહલરાજાની વિજયવતી નામે રુપ-ગુણુ–લાવણ્ય આદિ ગુણેથી સંપન્ન પુત્રીને પરણવા નીકળ્યા હતા. એટલામાં વાયુવેગ નામના મારા શત્રુ વિદ્યાધરે મારું સસ્વ લૂટી લઈ, ગાઢ રીતે ખંધનમાં નાખી, હું દુઃખથી મરણ પામુ એ હેતુવડે મારી આ સ્થિતિ કરી મૂકી છે.”
:
૪
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન ત્રિપૃષ્ઠ પૂછયું: “તું વિદ્યાર થઈ ભૂમિચારીની કન્યા પરણવા શા માટે ઈચ્છે છે?”
રશેખર બેઃ “હે મહાભાગ ! તેનું રૂપ કેઈ અપૂર્વ છે, લાવણ્ય પણ અસાધારણ છે.”
આ સાંભળી ત્રિપૃષ્ઠને વિજયવતી સાથે લગ્ન કરવાની ઈચ્છા થઈ. આથી તેણે વિદ્યાધરને કહ્યું : “અહો ! તું પરણીશ તે પણ તારે વૈરી એનું હરણ કરશે. તે નિરર્થક પરણવાથી શું?”
વિદ્યાધરે કહ્યું: “હું તો એની આશા મૂકી દઉં છું. તમારી શક્તિ હોય તે તમે એને પરણો” આમ કહી ત્રિપૃષ્ઠને પ્રણામ કરી વિદ્યાધર પોતાના સ્થાને ગયે.
સિંહલેશ્વરને સમજાવી એની પુત્રી વિજયવતીને ત્રિપૃષ્ઠ પરણ્ય. પછી તે પિતાના નગરમાં આવ્યું. ત્યાં તેને મહા રાજ્યાભિષેક કરવામાં આવ્યું. કુલ ૩૨ હજાર કન્યાઓ તે પરણ્ય. અને સંગીતમય વાતાવરણમાં પાંચેય ઈદ્રિના વિષયભેગો ભેગવવામાં વાસુદેવને જીવનકાળ પસાર થવા માંડ્યો.
એકદા અગિયારમા તીર્થપતિ શ્રી શ્રેયાંસનાથ ભગવાન તિનપુર પધાર્યા. દેવતાઓએ ત્રણ ગઢયુક્ત વિશાળ મણિમય સિંહાસનથી શેભતું સમવસરણ રચ્યું. સેવકે વાસુદેવને વધામણી આપી. અતિ હર્ષ વડે રેમાંચિત થયેલ વાસુદેવે એમને સાડા બાર કટિ સુવર્ણ પ્રીતિદાનમાં અપાવ્યું પછી તે પ્રભુને વંદન કરવા ચાલ્યા.
છત્ર આદિ ભગવાનના અતિશય નજરે પડતાં જ પોતાના બધા રાજચિન્હો તજ, દૂરથી જ પગે ચાલી, ત્રણ પ્રદક્ષિણાપૂર્વક વાસુદેવે વંદન કર્યું. પછી પ્રભુની ભાવપૂર્ણ સ્તુતિ કરી, ઉચિત સ્થાને બેસી પ્રભુની ધર્મદેશના સાંભળવા લાગે.
હે દેવાનુપ્રિય ભ! સંસાર રૂપી ભયંકર અટવીમાં લાંબી રખડપટ્ટી કરતાં કરતાં તમે દુર્લભ મનુષ્યજન્મ પ્રાપ્ત કર્યો છે. ઉત્તમ
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૮ મા
પા
આર્યક્ષેત્ર, ઉત્તમ કુળ, સુંદર આરોગ્ય અને શુદ્ધ બુદ્ધિ રુપ સામગ્રી પ્રાપ્ત થઈ છે. સ`સારનાં સુખ તથા પદાર્થા તુચ્છ અને ક્ષણમાં નષ્ટ થવાના સ્વભાવવાળા છે. માટે પાપ મિત્રોના સંગ છેડી, ધર્મીમાં અનુરક્ત બને. સૌ પ્રાણીએને પેાતાના સમાન ગણી એની રક્ષા કરો. કષાય–વિષયાના સંગથી દૂર રહેા. વારવાર જન્મ-મરણના દુઃખામાંથી બચવા સમ્યગ્– જ્ઞાન અને ચારિત્ર ધારણ કરો, આત્મપ્રશંસા અને પરનિંદા ત્યાગે. ગુણાનુરાગી બની ગુણાના સંગ્રહ કરે. તૃષ્ણાના ત્યાગ કરી, સ ંતોષ ધારણ કરો. મિથ્યાત્વ અને અવિરતિનો ત્યાગ કરી જરાપણ પ્રમાદ કર્યા વગર વિશુદ્ધ દાન, શીલ, તપ અને ભાવના રુપ જિન ધર્મની આરાધનામાં નિર'તર ઉદ્યમી અનેા. શાશ્ર્વત્ સુખના સ્થાન મેક્ષની પ્રાપ્તિ માટે એક માત્ર શુદ્ધ ધર્મ જ ઉત્તમ રસાયણ સમાન છે. ”
અમૃતથી પણ અધિક આનંદ આપનાર શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુની કલ્યાણકારી દેશના સાંભળી ઘણા લેકના સંશયા દૂર થયા. પેાતાની ચેાગ્યતા મુજબ શ્રોતાઓએ સર્વવિરતિ, દેશિવરતિ અને સમક્તિ પ્રાપ્ત કર્યા. અચલે અને ત્રિપૃષ્ઠે અતિ પ્રમેઢ ભાવથી સમક્તિ રત્ન ગ્રહણ કર્યું. પહેલા પહેાર પૂર્ણ થતાં પ્રભુની દેશના પૂરી થઈ, પછી પ્રભુને વંદન કરી, તેઓ પેાતાના આવાસે આવ્યા. ભગવતે અન્યત્ર વિહાર કર્યાં.
એકદા વાસુદેવની સભામાં કિન્નરોના ક...ઠથી પણ અધિક મધુર કડવાળા ગાયક આવ્યા. મનુષ્ય ઉપરાંત તિય ચા પણ એમના ગીતશ્રવણથી પેાતાનાં ભાજન આદિ વ્યાપારને પણ ભૂલી જઈ લયલીન મની જતા. વાસુદેવના એ પરમ કૃપાપાત્ર બની ગયા અને સદા કાળ એમની પાસે જ રહેવા માંડયા.
એક વખત સુખશય્યામાં બેસી વાસુદેવ એમનું સંગીત સાંભળતા હતા. નિદ્રા સમયે શય્યાપાલકને આજ્ઞા કરી “ હે ભદ્ર ! જ્યારે મને નિદ્રા આવી જાય, ત્યારે આ ગવૈયાઓને વિસર્જન કરજે. ”
:
રાજાને નિદ્રા આવી ગઇ, પણ સંગીતમાં લુબ્ધ બનેલ શય્યાપાલક સ્વામીની આજ્ઞા ભૂલી ગયા. સંગીત ચાલુ જ રહ્યું. પાછલી રાતે રાજા જાગ્યા. શય્યાપાલક પ્રત્યે ગાઢ કપ ઉત્પન્ન થતાં ખેલ્યા :
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન મારી આજ્ઞા કરતાં પણ સંગીત તને વધુ પ્રિય છે, એમ ?”
“હે દેવ ! સંગીત મધુર લાગવાથી મેં એમને અટકાવ્યા નહીં.” શય્યાપાલકે જવાબ આપ્યો.
મહા પ્રયત્ન કેળના પ્રકોપને દબાવી વાસુદેવ તે વેળા મૌન રહ્યા. પ્રભાતનાં કાર્યો પતાવી વાસુદેવ રાજસભામાં આવ્યા. રાત્રિને પ્રસંગ યાદ આવતાં જ પિતાની આજ્ઞાને ભંગ કરનારને કેવી આકરી શિક્ષા ભોગવવી પડે છે, તેને દાખલે બેસાડવા પિતાના સેવકોને આજ્ઞા કરી ?
શધ્યાપાલકને બોલાવો. એના કાનને મારી આજ્ઞા કરતાં પણ સંગીત વધુ પ્રિય છે, માટે ગરમાગરમ સીસાને રસ એના કાનમાં રેડે.”
ધગધગતે સીસાને રસ સેવકેએ શય્યાપાલકના કાનમાં રેડ્યો. મહા વેદના થતાં તે તરત મરણ પામે.
કાળ પસાર થવા માંડ્યો. સિંહલેશ્વરની પુત્રી વિજયવતી વાસુદેવ તરફથી વારંવાર અપમાનિત થઈ, લાંબા સમય દુઃખ ભેગાવી મરણ પામી તિર્યંચ ગતિમાં ઉત્પન્ન થઈ.
સંસારના વિવિધ સુખો ભેગવત, રાજ્ય પ્રત્યે મૂછ વધારતા પ્રાણાતિપાત આદિ ક્રિયાઓ તેમજ મહા આરંભ અને મહા પરિગ્રહ યુક્ત અતિક્રર અધ્યવસાયેના પરિણામે ત્રિપૃષ્ઠ સભ્યત્વ રત્ન ખોઈ નાખ્યું અને ૮૪ લાખ વરસનું આયુષ્ય ભેગવી સાતમી નરકે ગયે.
બલદેવ-અચલકુમારે ગાઢ શકાતુર બની વાસુદેવની ઉત્તર ક્રિયા કરી. હવે એને સંસારના પદાર્થોમાં કયાંય પણ રસ ન રહ્યો. સંસારની અસારતાનું ભાન થયું. કારાગાર અથવા સ્મશાન જેવા ભાસના રાજ્યભવનમાં સ્વજને અને રમણીઓના આગ્રહથી થોડા દહાડા રહ્યા, પણ મનમાં તે શ્રી શ્રેયાંસનાથ ભગવાને કહેલ ધર્મ વચનનું નિરંતર ચિંતવન કરતે હતે. સંસારને શત્રુભવનની જેમ ત્યાગ કરવાની ભાવના રાખવા લાગ્યા.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાસુદેવ-સંગીતનાઅવાજથી કુપિત થયા,આજ્ઞાભંગકરનારાશૈાચાલકનાકાનમાંગરમસીસુરેડાવ્યું ત્યાંથી સીનરકમાં,પછીદ્ધિનો ભવ્ય ભવ-૧૮ ભવ-૧૯
ભવ-૨૦
(૦૫
(69
જર
OU
K, AAA AM
NIO
A
- A-\
\
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૧૯ મે
૫૩ એકદા શ્રી ધર્મ ઘેષ આચાર્ય પાસે જઈ પરમ ભક્તિથી વંદન કરી અને આસપાસ કરી અચલકુમાર ધર્મદેશના સાંભળવા બેઠે :
આ સંસારમાં ઘડીકમાં સંગ અને ઘડીકમાં વિગ થાય છે. ક્ષણેક્ષણે સુખ અને દુઃખના તડકાછાયાને અનુભવ થાય છે, આ સંસારની નાટકશાળામાં સંસારી જી રુપી નટલેકેના વારંવાર બદલાતા સંબંધ, રૂપ અને રંગ જોઈને કર્યો વિવેકી આત્મા પરમ સુખના કારણ રૂપ શ્રી જિનધર્મ સાધવામાં પ્રમાદ કરે? જેને જન્મ થયે, તેનું મરણ અનિવાર્ય છે. આપણું પિતાના જ ઉપર તળાઈ રહેલ મૃત્યુના ભયને આપણે દૂર કરી શક્યા નથી, તે સ્વજનના મૃત્યુથી શ શેક કરે ? સપુરુષે આવા શેકપ્રસંગેમાં પિતાની મતિ સ્થિર કરી, શેક તજીને ધર્મમાં વિશેષ ઉદ્યમી બને છે. રાજ્ય, સ્વજને ઈત્યાદિને મેહ દૂર કરી નિરવદ્ય ચારિત્ર ધારણ કરીને આત્મકલ્યાણ સાધે છે.”
પરમ કૃપાળુ આચાર્યદેવની પરમ હિતકારી ધર્મદેશના સાંભળી બલદેવ અચલને શેક દૂર થયા. તેમણે ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું. અને સુંદર ચારિત્રજીવનની આરાધના વડે સકળ કર્મો ખપાવી મેક્ષે ગયા.
કિશો ઓગણીસમ જ ભવ
. સાતમી નરક વિચિત્રપટ-૧૭
| ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવના જીવે તમસ્તમા નામની સાતમી નરકમાં અપ્રતિષ્ઠાન નામના નરકાવાસમાં ઉત્પન્ન થઈ ૩૩ સાગરોપમ કાળ પર્યત દુઃખ ભોગવ્યું.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિજય માલ મિલ સિમ
ભવ છે
સિંહ
-૧૭
ક
કે
સાતમી નરકમાંથી ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવને જીવ એવીને એક પર્વતની ગુફામાં સિંહપણે ઉત્પન્ન થયા. જાતિસ્વભાવને કારણે પ્રાણીઓની હિંસા કરવામાં જ આયુષ્ય પૂર્ણ કરી પુનઃ ચોથી નરકમાં ઉત્પન્ન થયે.
3. એકવીસમે છે
ભવ
થી નરક ચિત્રપટ-૧૮
Syri
સિંહને જીવ પંકપ્રભા નામે ચેથી નરકમાં દશ સાગરેપમ વર્ષ આયુષ્યવાળો નારક થયે. ત્યાં છેદન, ભેદન, તાડન ઈત્યાદિ નરકની તીવ્ર દારુણ વેદનાઓ ભેગવવી પડી.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
લાલ૨૬
ઇવ-૨૦
'IIIII
હિં બાંધેલા અશુભ કર્મના યોગે૪થી નરકમાં ભિષણ દારૂણ વેદના સહસ્થપુરેવિમલકુમા૨૨ાજાપ્રભુભકિતયાદાન-પરોપકારકરીદીક્ષાલકી
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવાસમા
ભત્ર
મનુષ્ય ભવ
ચિત્રપટ-૧૮
શ્રી મહાવીર પ્રભુના આત્માએ સિહુના ભવ કર્યાં પછી ચેાથી નરકનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને, લાંબા સમય પ ́ત વિવિધ તિય ચ યેનીઆમાં અનેક ભવા કર્યાં. ત્યાં કની અકામ નિર્જરા કરી. પરંતુ આ ભવા ભગવાનના સ્થૂલ ૨૭ ભવાની ગણતરીમાં લેખાયા નથી. કામ નિર્જરા અને શુભ પરિણામના ચેાગે તેમના આત્મા બાવીસમા ભવે મનુષ્યપણું પામ્યા.
પ્રભુના આવીસમા ભવને વિશે એ પ્રકારના ઉલ્લેખા વાંચવા મળે છે. એક ઉલ્લેખ પ્રમાણે અનામી મનુષ્યભવ કર્યાં છે, જ્યાં તેમણે સુંદર ધાર્મિક જીવન જીવતાં, છ, અઠ્ઠમ આદિ તપ આચરણ કરી, શુભ ક ઉપાર્જન કર્યું. એના ફળરૂપે ચક્રવત્તી પણુ' તથા સંયમપ્રાપ્તિ
સુલભ બન્યા.
બીજા ઉલ્લેખ મુજબ ખાવીસમે ભવ વિમલ રાજકુમાર તરીકે કર્યા છે, એમ વાંચવા મળે છે.
રથપુર નામે નગરના ધર્મ પરાયણ પ્રિયમિત્ર રાજાની પ્રતિવ્રતા વિમલારાણીની કૂખે પ્રભુને આત્મા વિમલ નામે રાજકુમાર તરીકે જન્મ પામ્યા. ચેાગ્ય વયે રાજકળાઓના અભ્યાસ કર્યા અને યૌત્રનવય પ્રાપ્ત થતાં એના રાજ્યાભિષેક કરવામાં આવ્યે.
વિમલરાજા દયાળુ, ન્યાયપરાયણ અને ભદ્રિક પરિણામી હતા, કોઈપણ દુઃખી જીવને જોતાં જ એનું હૈયું અતિ કરુણાભાવથી છલકાઈ જતું અને એનું દુઃખ દૂર કરવા તે સદા તત્પર રહેતા.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન એકદા વિમલરાજા એક અટવીમાંથી પસાર થતું હતું, ત્યારે એક શિકારીને નિર્દોષ હરણીઓને પકડતે છે. આ દવેથી એનું હૈયું અત્યંત દયા બની ગયું. શિકારીએ પકડેલા હરણીઆઓને છેડાવ્યા અને એમને અભયદાન આપ્યું. સદ્દગુરુને એગ થતાં ધર્મદેશને સાંભળી એનું મન વૈરાગ્યભાવથી રંગાઈ ગયું. ઉત્તમ સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થઈ અને સંયમ ગ્રડણ કર્યું. સુંદર રીતે ચારિત્રની આરાધના કરી સમાધિમરણ પામ્યા.
* ગ્રેવીસમો ભવ
પ્રિય મિત્ર છે. ચિત્રપટ-૧૯ ચક્રવતી શહેર
મહાવિદેહ ક્ષેત્રની રાજધાની મૂકાનગરીના રાજા ધનંજયની પટ્ટરાણી ધારિણીની કુખે ભગવાનને જીવ ચૌદ મહાવથી સૂચિત પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયે.
શાસ્ત્રવર્ણન મુજબ તીર્થકરપ્રભુની માતા હાથી, વૃષભ, કેસરીસિંહ, લક્ષ્મી આદિ ચૌદ મહાસ્વપ્ન જુએ છે તે અત્યંત તેજસ્વી અને વિશિષ્ટ પ્રકારની કાંતિવાળા હોય છે. જ્યારે ચક્રવર્તીની માતા એ જ ચૌદ મહા સ્વપ્ન દેખે છે, પણ એ કંઈક ઝાંખાં હોય છે.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૨૩ મો
૫૭
રાણી ધારિણી આ સ્વપ્નદર્શનથી ખૂબ જ હર્ષ પામ્યાં. રાજા ધનંજય પાસે આવી જોયેલાં સ્વપ્નને વૃત્તાંત કહ્યો : “કેઈ ચક્રવત્તી થાય એવા પુત્રરત્નને તમે જન્મ આપશે.” એવું સ્વપ્નફળ રાજાએ જણાવ્યું. રાણીએ પિતાના શયનખંડમાં જઈ શેષ રાત્રિ ધર્મ જાગરિકામાં પસાર કરી.
ગર્ભકાળ પૂર્ણ થતાં પુત્રરત્નને જન્મ થયો. એનું નામ પ્રિય મિત્ર રાખ્યું. બાલ્યકાળમાં જ રાજકુમાર યોગ્ય વિદ્યા અને કળામાં કુશળ બને. યૌવનવય પ્રાપ્ત થતાં ઉત્તમ રાજકુળની કન્યાઓ તેને પરણાવી. શુભ મુહૂર્ત એને રાજ્યાભિષેક કર્યો. ધનંજ્ય-રાજા ધારિણ–રા સાથે દીક્ષા લઈ ચારિત્રજીવનની સુંદર આરાધના કરવા લાગ્યા.
રાજા પ્રિય મિત્ર નીતિ અને ધર્મમય જીવન જીવતે હોવાથી અને ન્યાયવડે પ્રજાનું સારી રીતે પાલન કરતે હોવાથી સર્વત્ર સુખ અને શાંતિ પ્રવર્તતી હતી.
કાળક્રમે પ્રિયમિત્રરાજાને ત્યાં સેનાપતિ, ગાથાપતિ, પુરહિત, અશ્વવાર્ધકિ, ગજ, સ્ત્રી, ચક્ર, છત્ર, ચર્મ, મણિ, કાકિણી, ખડગ અને દંડ એમ ચૌદ રત્ન ઉત્પન્ન થયાં.
હવે રાજાઓના પરિવાર સાથે, ચકરત્નના માર્ગને અનુસરત પ્રિય મિત્ર વિજયયાત્રા કરવા માગધતીર્થ તરફ ચાલ્યો. તે તીર્થની નજીકના પ્રદેશમાં સૈન્યને પડાવ નાખી તેણે અઠ્ઠમ તપ કર્યો. માગધતીર્થના અધિપતિ દેવને સાધવા તેણે બાણ છોડ્યું. બાર યોજન દૂર, સભામાં બેઠેલા માગધદેવની આગળ તે પડ્યું. માગધપતિએ બાણ ઉપર ચકવર્તીનું નામ વાંચી, મહા કિ મતી મણિ, રત્ન, આભરણ અને ચકવર્તાનું બાણ લઈ પ્રિય મિત્ર રાજા પાસે આવી અંજલિપૂર્વક વિજયથી વધાવીને કહ્યું :
હું આપની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તીશ, માટે આ પ્રીતિદાન સ્વીકારો.”
ચકવી પણ તેને સત્કાર, સન્માન કરી પાછો પિતાના સૈન્યમાં આવ્યો. ત્યારપછી આવી જ વિધિથી ક્રમશઃ વરદામતીર્થ, પ્રભાસતીર્થ,
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દ્રુન
સિ’દેવી અને વૈતાઢચ ગિરિના દેવને સાધી લીધા. ગંગા નઢીના મુખ પાસે આવ્યા ત્યારે એમને નવ નિધાન પ્રાપ્ત થયાં :–
નૈસર્પ, પાંડુક, પિંગલ, સરત્ન, મહાપદ્મ, કાલ, મહાકાલ, માણવક અને શ`ખ નામનાં એ નિધાનેા હતાં.
રાજાએ અટ્ઠમ તપની આરાધના કરી, આ નવનિધાના ગ્રપુણ કર્યાં. આ નિધાના મનોવાંછિતના પૂરનારા હોવાથી મહાપુણ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. અલૌકિક અને અચિત્ય પ્રભાવવાળા આ નવ નિધાને વજ્રની પેટીમાં રાખવામાં આવે છે. રાજા પ્રિયમિત્રે અટ્ઠાઇ મહેાત્સવ કરાવ્યો.
આ રીતે પ્રિયમિત્રે છ ખંડ સાધી લીધા. બધાય શત્રુઓને પરાજિત કરી, પેાતાની આજ્ઞામાં લઈ લીધા. ૩૨ હજાર રાજાએા સાથે મૂકા નગરીમાં આવ્યો. રાજાઓએ પ્રિયમિત્રને મહારાજ્યાભિષેક કર્યાં.
એકદા સધ્યાકાળે રાજ્યમહેલની અગાશીમાં ઊભા ઊભા મનની પ્રસન્નતાપૂર્વક પ્રિયમિત્ર આકાશ તરફ સૃષ્ટિ માંડી, ચાતરફ કુદરતી સૌદય જોવામાં લીન બની ગયા.તેવામાં એકાએક આકાશમાં પ્રગટ થયેલ એક નાનકડું શ્યામ રંગનું વાદળ નજરે પડ્યું, વીજળીના ચમકારાથી તે ભયાનક લાગતુ હતુ, પણ ઈંદ્રધનુષ્યની હાજરીમાં તે તે રમણીય અને શેાભાયુક્ત જણાતું હતું. મંદમંદ વરસતી જળધારા અને વાદળના ગરવના કારણે મારલાઓ નૃત્ય કરતા હતા.
આખાને આનઢ તથા મનને પ્રમેાદ પમાડે એવું અદ્ભુત આ દૃશ્ય હતું. ત્યાં તે પ્રચંડ પવનના એક સપાટો લાગતાં જ આ સુંદર દૃશ્ય એકાએક નષ્ટ થઈ ગયું. એટલે પ્રિયમિત્ર ચિતવવા લાગ્યા :
“ અહા ! વસ્તુની પરિણતિ કેવી વિચિત્ર જણાય છે! એક ઘડીમાં ઉત્પન્ન થયેલ આવું આનંદદાયક મનોહર વાદળ એકાએક આવી રીતે નષ્ટ થઈ ગયું ! ખરેખર ! સંસારના સર્વ પદાર્થાં પણ આ પ્રકારે જ નાશવંત સ્વભાવવાળા જણાય છે! સ્નાન, વિલેપન, સુંદર અલંકારે તથા વસ્ત્રો વડે શાભતી આ કાયામાં પણ એકાએક વિવિધ પ્રકારના રાગે.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રિયમિત્ર ચક્રવતી આકાશમાં વાદળની ક્ષણ ભંગુરતા જોઈ વૈરાગ્ય, દીક્ષાનો વરઘોડો, ન દીક્ષા અંગિકાર .
૧૯
POOLTO
0066] Gloodoo Coco
Ge
dela olotoxnlccont
kooooooooooo500
/ /
3_430,0678+ I
૨૧,૦૦૦૬.૦૨૦%
ભવ-૨૩
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૨૩ મા
૫
આક્રમણુ કરી પળવારમાં જ કાયાના વિનાશ કરી મૂકે છે! સ્વાર્થ હાય ત્યાંસુધી મીઠા સંબંધ જાળવનાર સ્વજને અને સ્નેહીએ પણ સ્વા પતી ગયા પછી પેાતાના સંબંધ એકાએક તેાડી, ત્યાગ અને તિરસ્કાર નથી કરતાં શુ? જેને પ્રાપ્ત કરવા લોકો આદર અને આનંદપૂર્વક સતત અને સખત પરિશ્રમ કર્યાં કરે છે, એવી લક્ષ્મી શું એક જ ક્ષણમાં નષ્ટ નથી થતી? માટે અહે!! આ અસાર સંસારને જ ધિક્કાર છે, જ્યાં સાક્ષાત્ કોઈ વસ્તુ જ શાશ્વત્ નથી !
આ પ્રમાણે અનિત્ય-ભાવના ભાવતાં ભાવતાં પ્રિયમિત્ર રાજાને સ'સારના સર્વ પદાર્થો પ્રત્યે તીવ્ર વૈરાગ્ય પ્રગટ થયા અને શીઘ્ર ધર્મસાધના કરી આત્મકલ્યાણ સાધી લેવાની તાલાવેલી જાગી.
રાત્રિને સમગ્ર સમય રાજાએ આત્મચિંતનમાં પસાર કર્યાં. પ્રભાત થતાં, પ્રાતઃકાર્યાં પતાવીને રાજા સિંહાસન ઉપર બેઠા, એવામાં જ ઉદ્યાનપાલકાએ રાજાને પ્રણામ કરી વધામણી આપીઃ
“હે દેવ ! ભગવંત શ્રી પાટ્ટિલાચાય બહુ શિષ્યાના પરિવાર
સાથે આપના ઉદ્યાનમાં પધાર્યા છે!”
રાજાને અતિ આનંă થયેા. ઉદ્યાનપાલકોની ધારણા કરતાં અધિક દાન દેવડાવી એમને સંતુષ્ટ કર્યાં.
રાજા હાથી ઉપર બેસી, સર્વ પરિવાર સાથે આડંબરપૂર્વક ઉદ્યાનમાં પહેાંચ્યા. વિનયપૂર્ણાંક આચાર્ય મહારાજને વદન કરી, આગલા દિવસે જોયેલ વાદળના વિચિત્ર સ્વરુપનુ વર્ણન કર્યું અને પેાતાના મનના પિરણામ જણાવી, સુધર્મ સાધવાની ભાવના પ્રગટ કરી. એટલે ગુરુદેવ
માલ્યા :
“ હું મડાનુભાવ ! આવી ઉત્તમ ભાવના તને ઉત્પન્ન થઈ છે,. તે જ સૂચવે છે કે-મેાક્ષલક્ષ્મી હવે તારા હાથમાં જ છેઃ પુરુષો ત્રણ પ્રકારના હાય છે : ઉત્તમ, મધ્યમ અને કનિષ્ટ ! ઉત્તમ-પુરુષો પેાતાની મતિથી સંસારની ક્ષણભંગુરતા સમજી સંસારના ત્યાગ કરે છે અને
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન પરલોકમાં હિતકારી બને એવી પ્રવજ્યા (દીક્ષા) ગ્રહણ કરે છે. મધ્યમ પુરુષો મોટા રેગની પીડા ભેગવતાં કે ભારે વિયોગ દુઃખ જોઈ, મહા કષ્ટ શ્રી જિનધર્મમાં જોડાય છે. જ્યારે કનિષ્ટ-પુરુષો તે વિવિધ દુઃખ આપદાઓ ભેગવવા છતાં કેઈપણ રીતે મુક્તિમાર્ગમાં જોડતા જ નથી. એમને ધર્મ આદરવાનું તે દૂર રહો, જિનધર્મમાં શ્રદ્ધા પણ થતી નથી. ઉત્તમ-પુરુષો ભવસ્વરુપ બરાબર સારી રીતે જાણતા હોવાથી જેમ સ્વભાવથી જ ધર્મના અધિકારી હોય છે, તેમ મધ્યમ અને કનિષ્ટ પુરુષો ધર્મને અધિકારી થઈ શકતા નથીઃ હે મહાભાગ્યવાન ! ચિંતામણિ રત્ન સમાન શ્રી સર્વજ્ઞકથિત ધર્મ માટે તું યોગ્ય છે. અત્યારે જ તે આદરીને તારા જીવિતને સફળ કર. આયુષ્ય જળબિંદુની જેમ ચંચળ છે. સ્વજનેને પ્રેમ દ્રિધનુષ્યની જેમ અસ્થિર છે, શરીરનું લાવણ્ય પણ હાથીને કાન સમાન ચપળ છે. યૌવન તે પવનની એક જ લહેર વડે ડાળી પરથી ખરી પડે, તેવા પાકેલા પીળા પાંદડા જેવું છે. મહા મહેનત વડે પ્રાપ્ત કરેલ સુંદર લાગતું ધન પણ ક્ષણભંગુર તથા અનેક પ્રકારની આપદાઓ ઊભી કરવામાં નિમિત્તરૂપ જ છે. વિવેક ધારણ કરનાર પુરુષને તે આ સંસારનું કોઈ એક પણ નિમિત્ત મોટા વિરાગ્યનું કારણ બની શકે છે. તે પછી બધીય બાબતે માટે કહેવું જ શું? વૈરાગ્યના કારણ સમાન આવા પદાર્થો નિત્ય સાક્ષાત્ હાજર હાજર છે, છતાં પણ જે મેક્ષમાર્ગમાં જોડાવાનો પ્રયત્ન પણ નથી કરતા એ જ મોટામાં મોટું આશ્ચર્ય છે ! વધારે તે શું કહેવું ? તમે હવે ચારિત્રને શીધ્ર સ્વીકાર કરો, કારણ કે શુભ કાર્યમાં અનેક પ્રકારનાં વિનો ઉપસ્થિત થાય છે. હવે વિલંબ કરે ગ્ય નથી.”
ગુરુદેવની આવી હિતશિક્ષા સાંભળી પ્રિય મિત્ર ચક્રવર્તી ભાવપૂર્વક ગુરુચરણમાં પ્રણામ કરીને કહેવા લાગ્યા :
હે ભગવન! આપનું કથન યથાર્થ છે. મારી ભાવના સંયમ લેવાની છે.”
ગુરૂદેવ બોલ્યા: “તમારા જેવા પરમાર્થને જાણનારા માટે એ જ ઉત્તમ માર્ગ છે.”
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૨૩ મો
ગુરુદેવને વંદન કરી ચક્રવતી પોતાના સ્થાને ગયા. નગરજને, મંત્રીઓ, સેનાપતિ વગેરે મુખ્ય પુરુષોને બોલાવી પિતાની સંયમભાવના જાહેર કરતાં કહ્યું :
હે પ્રધાન પુરુષો! પૂર્વે મેં તમને મારી આજ્ઞામાં નિયુકત કર્યા, સેવાવિધિ કરાવી, અધિક કરગ્રહણ કરવાથી આપના મનને દુઃખ, સંતાપ આપ્યાં હોય, તે સર્વ બદલ હું આપ સહુ પાસે ક્ષમા યાચું છું.”
સહુએ સાથે મળીને જવાબ આપ્યો : “હે દેવ ! અમારાં હૈયાં વજ સમાન પથ્થરના બનેલાં હોય એમ જણાય છે, જેના કારણે આપનાં આવાં વચને સાંભળવા છતાં એ હૈયાં ભેદતાં નથી. મા-બાપ તે પ્રથમ પરમ ઉપકારી થયાં, પણ ઉત્તરોત્તર ગુણમાં તે આપે જ અમારું ખરેખર પાલન-પોષણ કર્યું છે. આપની સેવાથી વંચિત રહી, અમે કૃતન બનીને ઘરમાં રહીએ એ અમને લજજાસ્પદ લાગે છે. આપે જે રીતે અમારા અપરાધ સહન કર્યા, તે રીતે અન્ય કેણ સહન. કરે ? જેમ આ લેકમાં આપ અમારા શરણ છે, તે જ રીતે પરભવમાં પણ હે નાથ ! આપ જ અમારા શરણ હે !”
આ સાંભળી રાજાએ જણાવ્યું : “જો એમ જ હોય તે તમે સૌ તિપિતાના સ્થાને જઈ, પુત્રને બધીય જવાબદારી સોંપી મુક્ત થાઓ અને શિબિકામાં બેસી મારી સાથે આવે.”
ત્યારપછી રાજાએ પણ પિતાના પુત્રને રાજ્યાભિષેક કર્યો. રાજ્ય. સંચાલનની જવાબદારી કેમ સંભાળવી તે વિશે હિતશિક્ષા આપી, પછી અલંકાર અને સુંદર વસ્ત્રો ધારણ કરી પાલખીમાં બેઠા. ત્યારબાદ સંયમભાવનાવાળા સામંત આદિ સમૂહ સાથે અનેક વાજિંત્રોના મંગળમય મધુરા નાદવાળા વાતાવરણ વચ્ચે, વરસીદાન દેતાં દેતાં ઉદ્યાનમાં આવ્યા. સહએ શિબિકામાંથી નીચે ઉતરી આચાર્ય મહારાજને ત્રણ પ્રદક્ષિણા દેવાપૂર્વક વંદન કર્યું, અલંકારોને ત્યાગ કર્યો. ભાવપૂર્વક દીક્ષા ગ્રહણ કરી. પ્રમાદ, ઉન્માદ અને માયા–પ્રપંચને તજી ગુરુઆજ્ઞાપાલનમાં સદા કાળ તત્પર રહી, જિનેશ્વરપ્રણિત તત્ત્વજ્ઞાનને અભ્યાસ કરવા લાગ્યા.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન બહુવિધ તપથી શરીરને ક્ષીણ કર્યું, નિર્મળ ગુણ સમૂહને સંગ્રહ કરીને, કામક્રોધ પ્રમુખ આત્માને શત્રુઓને જીતવામાં પિતાને સંપૂર્ણ પુરુષાર્થ લગાડી દીધા. પિતાના પ્રાણની જેમ સર્વ પ્રાણીઓની રક્ષા કરતાં કરતાં અને સતત સૂત્રાર્થનું ચિંતન કરતાં કરતાં સમતાપૂર્વક એક કરોડ વર્ષ પર્યત સુંદર સંયમનું પાલન કરી પ્રિય મિત્ર-મુનિવર કાળધર્મ પામ્યા.
PRASRH
ચોવીસમો ભવ
શુક દેવલોક ચિત્રપટ-૨૪
પ્રિય મિત્ર મુનિને જીવ આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને સાતમા શુક દેવલોકમાં ૧૭ સાગરોપમ આયુષ્યવાળે મડદ્ધિક વૈમાનિક દેવ થયો.
પચીસ ભવનંદન રાજકુમાર ચિવટી
eggs)
S
દેવલોકનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી, પ્રિય મિત્રને જીવ, જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રની પરમ શેલારુપ ક્ષત્રા નગરીના જિતશત્રુ રાજાની યથાર્થ નામ ગુણવાની રાણી ભદ્રાની કુક્ષીએ નંદનકુમાર નામે રાજપુત્ર તરીકે અવતર્યો.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
-કટ, take
ભવ-૨૪
'111
પિયમિક મુનિ આરાધના કરી શુદૈવલોકમા દેવ નંદનમુનિલાખ વર્ષતપરીપ્રાણતદેવલોક દેવ.]
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૫ મો
૬૩ જિતશત્રુ રાજા ન્યાયપ્રિય, ધર્મપ્રિય, પરાક્રમી અને સમસ્ત જગતમાં વિસ્તૃત યશવાળે હતે.
નંદકુમાર બીજના ચંદ્રની જેમ, શરીરમાં તથા રાજકુમારને ગ્ય કળાઓમાં ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યો. યોગ્ય વય પ્રાપ્ત થતાં એને રાજ્યાભિષેક કરવામાં આવ્યું.
એકદ, બહાર ઉદ્યાનમાં શ્રી પિટિલાચાર્ય ગુરુદેવ પધાર્યા છે, એવા ખબર મળતાં જ પરમ હર્ષ પામી, પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજના દર્શન, વંદન માટે નંદરાજા ઉદ્યાનમાં પહોંચી ગયા. વિનયપૂર્વક વંદન કરી દેશને સાંભળવા એગ્ય સ્થાને બેઠા :
હે નરપતિ! અનંતકાળ નરકાદિ દુર્ગતિમાં વિવિધ પ્રકારના દુઓ ભેગવી, અજ્ઞાન તપ અથવા અકામ નિરાના વેગે છે
ક્યારેક જ માનવભવ પ્રાપ્ત કરે છે, પણ મૂઢમતિવાળા જીવો વિષયકષાયને આધીન બની, હિંસાદિ પાપકાર્યોમાં પ્રવૃત્ત બની, મહામૂલ્યવાન અને અતિદુર્લભ માનવભવ હારી જાય છે. જ્યારે વિવેકી સુજ્ઞ મનુષ્પો મનવાંછિત ભેગેપભેગની સર્વસામગ્રી પામવા છતાં એમાં મૂઢ બનતા નથી જિનધર્મની આરાધના કરી, સમ્યકત્વયુક્ત ચારિત્રજીવન વડે, પિતાને મનુષ્યભવ સફળ કરી મોક્ષલક્ષ્મીના માલિક બની જાય છે. વિષય-કષાયો એ પાપમિત્ર સમાન દુઃખદાયક હોય છે, એક ક્ષણને પણ એને સંસર્ગ કે વિશ્વાસ કરવા જેવો નથી. જિનધર્મને મહિમા અચિંત્ય છે. કર્મવૃક્ષને વિદારવામાં તે કુહાડા સમાન છે. હે રાજન ! તું પણ ધર્મમાં એક સુંદર ઉદ્યમ કર કે જેથી અલ્પકાળમાં જ ઉત્તમ પુરુષોના એક દષ્ટાંતરૂપ બની જાય !”
ભૂખ્યાને મિષ્ટાન્નની પ્રાપ્તિ થતાં, મહાસમુદ્રમાં ડૂબતા જીવને નૌકાનું શરણ પ્રાપ્ત થતાં, સૂર્યતાપમાં થાકેલ મુસાફરને વૃક્ષની શીતળ છાયા પ્રાપ્ત થતાં, જે પરમ આનંદને અનુભવ થાય છે, તેવા
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન આનંદને અનુભવ આ અમૃતસમાન મધુર અને હિતકારી ધર્મદેશના સાંભળતાં નંદનરજાને હૈયે થયો.
રાજાએ શીધ્ર ચારિત્ર ગ્રહણ કરવાની ઉત્કંઠા વ્યક્ત કરી, પછી પિતાના પુત્રને રાજ્યભાર સેંપી, દીક્ષા ગ્રહણ કરી, મન, વચન અને કાયાના યોગ વડે, જ્ઞાન, ધ્યાન, તપ સહિત સંયમજીવનની સુંદર આરાધના કરતાં કરતાં આત્મકલ્યાણમાં આગળ ને આગળ વધવા લાગ્યા.
સંસારના દુઃખ તપ્ત જીને સર્વ કાર્યોથી મુક્ત કરાવી, અક્ષયસુખના અધિકારી બનાવવાની ઉત્કૃષ્ટ ભાવદયાનું ઝરણું એમના હૃદયમાં. પૂર ઝડપે વહેવા લાગ્યું.
જે હોવે મુજ શક્તિ ઈ સિ,
સવિ જીવ કરું શાસનરસિ” આ પ્રમાણે ભાવના ભાવતાં ભાવતાં, મા ખમણના પારણે માસ ખમણનું તપ જીવનપર્યત કરવાને અભિગ્રહ કરી નંદનમુનિએ વીશસ્થાનક તપની ઉગ્ર આરાધને આદરી. આ તપના પ્રભાવે એમણે. તીર્થકર નામકર્મ નિકાચિત કર્યું.
એક લાખ વર્ષ પર્યત આદર્શ સંયમજીવનની આરાધનામાં ૧૧. લાખ, ૮૦ હજાર, ૬૪૫ માસખમણની તપશ્ચર્યા કરીને નંદનમુનિએ. નીચે પ્રમાણે અંતિમ આરાધનાની તૈયારી કરી :
(૧) દુષ્કતગહ અને સુકૃત અનુદન કરી.
(૨) સર્વ જી સાથે મૈત્રીભાવ ધારણ કરી એમને મન, વચન અને કાયાના યોગથી જાણતા કે અજાણતાં આપેલ દુઃખ માટે ક્ષમાપના માંગી.
(૩) અનિત્ય આદિ બાર ભાવનાઓનાં સ્વરૂપનું ચિંતન-મનન કર્યું. (૪) અરિહંત આદિ ચાર શરણને સ્વીકાર કર્યો.
(૫) પંચ પરમેષ્ઠિને નમસ્કાર કર્યો. પંચ પરમેષ્ઠિના ધ્યાનમાં તલીન બન્યા.
(૬) ચારેય પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કર્યો.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
વી શ?થાન ક-આરાધ ના
(
(())))
૧ અરિહંત પદ
| ૨ સિદ્ધપદ
III
*
૩ પ્રવચન
(૪ આચાર્ય પદ ] ૫ થવિ૨
પદ
૬ ઉપાધ્યાયપદ
pl/pols
૭ સાધ પદ
નિjન પ ૬
T - દશાન પદ ૧૦ વિનય પદ ૧૧ ચારિત્ર પ દ ૧૨ બમચય'પદ
Nous
0 /
ht & ૧૭ સંયમ ૫ ૧૮ અભિનવતાને |૧૯ તજ્ઞાન પદ |૨૦ તીર્થ પદ |
૧૩. ક્રિયા પદ [૧૪ તપ ૫૬ \ ૧૧૫ દાન પદ ૧૬ જિન ૫ ૬
Cી
ભવ-૨૫
નંનરાજર્ષિ ૧લાખ વર્ષ સંયમની સાધના સાથે માસક્ષપણના પારાગ IS માસક્ષપણ ૧૧,૮૦૬૪પ તપથી વીંશસ્થાનક આરાધતાં નિનામનાથ્થ૦૧
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
OD
પy
IIIII
Gloll કિ
ભવ-૨9
ITI
પ્રાણતદેવલોકમાંથી ચ્યવી દેવાનંદા બ્રાહ્મણીની કુક્ષિમાં અવતર્યા. ગર્ભના પ્રભાવે માતાસિંહઆદિ ચૌદ મહાસ્વપ્ન જાએ છે.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૫ મે
પછી પોતાના ધર્માચાર્ય, સાધુઓ, સાધ્વીઓને ખમાવ્યા. સાઠ દિવસ સુધી અનશનત્રત પાળી, સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા.
આ રીતે ૨૪ લાખ વર્ષ ગૃહસ્થાવાસમાં રહી, ૧ લાખ વર્ષ પર્યત સંયમજીવન પાળી, કુલ ૨૫ લાખ વર્ષનું આયુષ્ય ભેગવી,નંદનરાજર્ષિએ પિતાને માનવભવ સફળ કર્યો.
૬
છવીસમો ભવ પ્રાગત દેવલોક ચિત્રપટ-૨૦
ઝાંઝji
મre
નંદન મુનિના જ પિતાનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી, દશમાં પ્રાણત નામના દેવકના પુષ્પાવત સક નામના વિમાનમાં વીશ સાગરેપમ સુધી દિવ્યસુખ ભેગવ્યું.
પાકે
સત્તાવીશ
શ્રી
ચિત્રપટ છે વો ભવ છે
છે. ૨૨, ૨૩. ૨ મહાવીર સ્વામી
પ્રભુનું ચ્યવનકલ્યાણક : - દેવલેકનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં નંદનરાજર્ષિને જીવ ચ્યવને આ જબૂદ્વપના ભરત ક્ષેત્રમાં આવેલ બ્રાહ્મણકુંડ ગામના ઋષભદત્ત બ્રાહ્મણની પત્ની દેવાનંદાની કૂખે, અષાડ સુદ ૬ ના શુભ દિવસે ચૌદ મહા સ્વપ્નોથી સૂચિત ગર્ભરૂપે અવતર્યો.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક
મણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન ૮૨ દિવસે વીત્યા બાદ, સૌધર્મેન્દ્ર જ્યારે સૌધર્મા સભામાં બેઠા હતા, ત્યારે પોતાના નિર્મળ અવધિજ્ઞાન વડે જાણ્યું કે પ્રભુને જીવ દેવાનંદાની કુક્ષિમાં અવતર્યો છે.
અતિ હર્ષના આવેગથી રોમાંચિત થયેલ ઈન્ને તત્કાળ સિંહા સનથી નીચે ઉતરી, રત્નજડિત પાદુકા કાઢી નાખી, ઉત્તરસંગ કરી (ખેસ નાખીને) લલાટે અંજલિ જેડી, સાત-આઠ પગલાં પ્રભુની અભિમુખ જઈ, ડાબે ઢીંચણ ઊભે રાખી, જમણ ઢીંચણ પૃથ્વી ઉપર સ્થાપી ત્રણ વખત પિતાનું મસ્તક જમીન ઉપર નમાવી શકસ્તવ વડે ભાવપૂર્વક ભગવંતની સ્તુતિ કરી :
હે નાથ ! રાગ, દ્વેષ અને મેહરુપી આંતરશત્રુઓને નાશ કરનાર, ધર્મની આદિ કરનાર, સ્વયમેવ બોધ પામનાર, પુરુષોત્તમ, ધર્મતીર્થને પ્રવર્તાવનાર એવા હે જિન ભગવાન ! આપને મારા નમસ્કાર હો ! વળી હું નિષ્કામી ! સમસ્ત સમૃદ્ધિ પામનાર, નિરુપદ્રવ, અચળ, અનંત સુખ સંપાદિત કરનાર, બાધારડિત તથા સંસારરુપ ભયંકર અટવીમાં ભૂલા પડી રખડતા પ્રાણીઓને માટે સાર્થવાડ સમાન એવા હે દેવ! તમે જ્યવંતા વર્તા! હે પરમતારક દેવાધિદેવ ! તમે ત્યાં ગર્ભગત છતાં અખલિત જ્ઞાચન વડે આ કિંકર તુલ્ય અને અહીં રહીને પણ નમસ્કાર કરતા એવા મને આપ જોઈ શકે છે.” *
ત્યારપછી સિંહાસન પર બેસી ઈન્દ્ર વિચારવા લાગ્યા : “અહો! તીર્થકર ભગવાન કદાપિ નીચા કુળમાં ઉત્પન્ન થયા નથી, થતા નથી, અને થશે પણ નહિ. કદાચ આશ્ચર્યભૂત બનાવ તરીકે કર્મવશાત્ હીનકુળમાં તેઓ કોઈવાર અવતરે તે પણ જન્મ તે ન જ પામે. તેઓ તે ઉત્તમકુળમાં જ જન્મ પામે. અરે ! અરે ! આ તે કર્મસત્તાના પ્રબળ પ્રભાવે જ હું આ સત્ય વસ્તુસ્થિતિથી આટલા દહાડા પર્યત અજાણ રહી ગયો ! ! હવે તે મારે આચાર છે કે-પ્રભુ જન્મ પામે તે અગાઉ જ એમને ઉત્તમ કુળમાં સંક્રમણ કરું.”
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
-gela (asો. S
Oઉ9 )
,,,,મર્સE
UTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT TTT હરિણંગમિષી દેવ ભગવાનને દેવાનંદાની કુક્ષિમાંથી ત્રિશલારણીની કુક્ષિમાં મુકેછે.૧૪ સ્વપ્ન દર્શન
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૨૭ મા
૬૭
:
તત્કાળ સૌધર્મેન્દ્રે પેાતાના સેનાપતિ હિરણેગમેષી દેવને આજ્ઞા કરી “ દેવાનંદાની કુક્ષિમાં રહેલ પ્રભુને ક્ષત્રિયકુંડ નગરના કાશ્યપગોત્રના સિદ્ધાર્થ – મહારાજાની રાણી ત્રિશલાદેવીની કુક્ષિમાં સ્થાપન કરા અને ત્રિશલાદેવીના ગર્ભદેવાનંદાની કુક્ષિમાં સ્થાપન કરો.”
દિવ્યશક્તિ વડે, વૈક્રિયરુપ ધારણ કરી, હરિઔગમેષી દેવે, પવનવેગે પહેાંચી, તત્કાળ ઇન્દ્રની આજ્ઞાનું પાલન કર્યું.
આસા માસના કૃષ્ણપક્ષની તેરસની પાછલી રાત્રિના સમયે, હરિણૈગમેષી દેવે ભગવંતને પ્રણામ કરવાપૂર્વક દેવાનંદા બ્રાહ્મણીને અવસ્વાપિની નિદ્રા આપી, ગર્ભનું સ્થાપન ત્રિશલાદેવીની કુક્ષિમાં કર્યું. પ્રણામપૂર્વક તે પાછે ચાહ્યા ગયા. ત્રિશલાદેવીના ગર્ભનું સ્થાપન દેવાનદાની કુક્ષિમાં કર્યું.
ગના પ્રભાવે ત્રિશલારાણીએ આ પ્રમાણે ૧૪ મડ઼ાસ્વપ્નો જોયાંઃ
(૧) કેસરના રસ–રાગ સમાન કેસરાના આડંબર સહિત અને ઘેાર ગર્જનાથી સમસ્ત આકાશમંડળને ભરી દેતે કેસરીસિંહ.
(ર) ગડસ્થળમાંથી મનજળ ઝરતા, ગંભીર ગરવ કરતા, એ સુંદર દાંતા વડે શાભતા, શ્વેતવર્ણના મહા હાથી.
(૩) લાંબા પૂંછડાને હવામાં ઉછાળતા, સુંદર શીંગડાયુક્ત મસ્તકને ઉન્નત રાખી ગર્જના કરતા શ્વેત રગવાળે વૃષભ.
(૪) હાથીની સૂંઢમાં રહેલ કળશેા વડે જેના અભિષેક થાય છે અને ધનના અથી જના જેની આજ્ઞા ઉડાવવા હુંમેશાં ઝંખના કરી રહ્યા છે એવી કમળની મધ્યમાં રહેલા લક્ષ્મીદેવી.
(૫) ગુંજારવ કરતા ભમરાએથી વ્યાપ્ત એવી માલતી, મલ્લિકા, કમળ આદિ પુષ્પાની તાજી પુષ્પમાળા.
(૬) શીતળ ચાંદની પ્રસારતા સુંદર ચંદ્રમા.
(૭) ગાઢ અંધકારને શીઘ્ર રીતે વિદ્યારા પ્રતાપી સૂર્ય.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શ ( ૮) સ્ફટિક રત્નદંડના અગ્રભાગે રહીને, હવામાં મંદમંદ લહેરાતે
Aવેત ધ્વજ. (૯) શ્રેષ-કમળની સુગંધ વડે ઉત્કટ એવે પૂર્ણકળશ. (૧૦) કુમુદ અને કમળથી રમ્ય શભા ધારણ કરી રહેલ મહાન
સાવર. (૧૧) ઉછળતા મોજાંઓના ગંભીર કલ્લેલથી પૂણ એ સાગર, (૧૨) વિવિધ રત્નના અનેક થાંભલાથી શોભાયમાન શ્રેષ્ઠ વિમાન.
(૧૩) પિતાની કાંતિ વડે ગગનમંડળને ચિત્ર-વિચિત્ર કરનાર એ રત્નસમૂહ.
(૧૪) ધૂમાડાથી રહિત અગ્નિ.
આ સ્વપ્નાં જઈ ત્રિશલારાએ અતિ હર્ષ અને રોમાંચ અનુ ભળે. પરમ આનંદ ધારણ કરતાં તે તુરતજ જાગૃત થઈ, સિદ્ધાર્થ મહારાજાના ખંડમાં આવીને તેમને ચૌદ મહાસ્વપ્નને વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યું. પિતાની બુદ્ધિ પ્રમાણે બરાબર ચિંતવીને રાજાએ કહ્યું :
“હે સુંદરી ! સઘળા રાજાઓને વંદનીય, અનુપમ પરાક્રમથી બધાય શત્રુઓને જીતનાર એ પ્રતાપી અને સત્ત્વશાળી પુત્ર પ્રાપ્ત થશે.”
ત્રિશલાદેવીએ પતિનું વચન સ્વીકારી, પિતાના આવાસમાં આવી, શેષ રાત્રિ ધર્મધ્યાનમાં વિતાવી.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રભુનો જન્મથતાંદિશવિદિશામાંથી આવેલીપ દિક્રકુમારિકાદેવીઓત્રણ કેળનાઘરરચી ક્રમશઃ તેલમન-સ્નાન-પૂજા-રક્ષાપોટલી, રાસ રમે છે.
cods o'66.2 crosc-ses*tne''s-Scretc. site * '2'6'2'1'state's et and
a chaogeneorot Nooooooooooocro_e_0:0:{"d'1:0' crocero'crocesSen
ભવ.૨૭
022
'દાદા
ૌધ
Pass
Sાએ
ન
તો
TICIDID
IDAR IT
જ છે
ર
જી. જ
9
છે
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૬ દિક્કુમારી મહોત્સવ ચિત્રપટ-૨૪
સૂતિકના પ્રસંગ આવતાં ૫૬ દિકકુમારીઓના આસન કંપાયમાન થયાં. અવધિજ્ઞાન વડે પ્રભુના જન્મપ્રસંગ જાણીને તેઓએ પેાતાના વિમાન ઉપર આરુઢ થઈ, પ્રભુની માતા પાસે આવી, પરમ ભક્તિપૂર્વક સ્તુતિ કરી. પોતાના આચાર જણાવી, આદરપૂર્વક હૈયાંના ઉછળતા જિનભક્તિના ભાવ વડે સૂતિકાકમ કર્યું. સ્નાનઅર્ચા કરી, પ્રભુને રક્ષાપેટલી બાંધી, ત્રિશલામાતા પાસે રાસ રમીને પાતાના હ વ્યક્ત કર્યાં.
મેરુપર્વત ઉપર જન્મઅભિષેક ચિત્રપટ-૨૫
દિકુમારીઓએ પોતાનુ’ કળ્યે પૂર્ણ કર્યું', એટલે સૌધર્મેન્દ્રનું આસન કપાયમાન થયું. અવિધજ્ઞાન વડે ભગવતના જન્મપ્રસ`ગ જાણી ઈન્દ્ર મહારાજે, ચ્યવનપ્રસંગે કહેલી વિધિ મુજબ શકેસ્તવ વડે પ્રભુની સ્તુતિ કરી.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Co
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન ત્યારબાદ પિતાના સેનાપતિદેવ હરિૌગમેથીને ઈન્ડે આજ્ઞા કરોઃ અહો ! ભદ્ર! તું સૌધર્મસભામાં રહેલ સુષા ઘંટાને ત્રણ વખત વગાડી મેટા અવાજે ઘેષણ કર કે “જબૂદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલા તીર્થકરને જન્મ મહોત્સવ કરવા ઈન્દ્ર તૈયાર થયા છે. હે દે! તમે બધા સર્વ પ્રકારની સમૃદ્ધિ સહિત વિમાનમાં આરુઢ થઈ સાવર તૈયાર થાવ.”
સેનાપતિદેવે આજ્ઞાપાલન કર્યું. સુષા ઘંટાને પ્રચંડ નાદ થતાં જ એના પડઘા–પ્રતિધ્વનિ વડે એક ન્યૂન બત્રીસ લાખ અન્ય ઘટાઓ સમકાળે રણઝણાટ કરવા લાગી. કાન બહેરા થઈ જાય એ પ્રચંડ ધ્વનિ પેદા થતાં સર્વ દેવદેવીએ પ્રથમ તે સ્તબ્ધ થયા, વિચારમૂઢ બની ભય અનુભવ્યું પણ જ્યારે ઈન્દ્રની આજ્ઞા સાંભળી, ત્યારે તે તેઓ અતિ હર્ષઘેલા બની ગયા. વાવડીઓમાં જઈ વિવિધ જળ વડે સ્નાન કરી, વિલેપન કર્યું. દિવ્ય વસ્ત્રો ધારણ કર્યા. દિવ્ય–હાર પહેરી સુગંધી પુષ્પમાળા ધારણ કરી, મણિમુગટ, કડાં, બાજુબંધ વડે શેભતા, વિવિધ જાતિનાં વાહને ઉપર આરુઢ થઈ અતિવેગથી ઈન્દ્રમહારાજા પાસે આવી ગયા. એક લાખ જન વિશાળ અને પાંચસો
જન ઊચા એવા પાલક વિમાનમાં અનેક દેવદેવીઓના પરિવાર સહિત પવનવેગે સૌ ભગવંતના જન્માભિષેક માટે ચાલ્યા. નંદીશ્વર દ્વિીપે વિમાનને ઉતારી સૌધર્મ ઈન્દ્ર સિવાય બધા મેરુપર્વતે ગયા.
સૌધર્મેન્દ્ર ક્ષત્રિયકુંડમાં પ્રભુના જન્મસ્થાને પહોંચી ત્રિશલામાતાને ત્રણ પ્રદક્ષિણાપૂર્વક વંદન કર્યુંપછી ત્રિશલામાતાની સ્તુતિ કરતાં કહ્યું :
“હે દેવી! તમારે જય થાવ ! જગતમાં તમે ધન્ય છે ! તમારે જ મનુષ્યજન્મ પ્રશંસનીય છે ! તમે આ ભવસાગર જાણે ઓળંગી. ગયા ! મારાથી ભય પામશે નહિ; હું સૌધર્મ દેવકને ઈ છું. દેવના આચાર મુજબ પ્રભુને જન્મોત્સવ માટે લેવા આવ્યો છું.”
પછી ત્રિશલામાતાને અવસ્થાપિને નિદ્રા આપી તેમની પાસે જિનબિંબનું રૂપક મૂકી, ભગવાનને પોતાના બે હાથમાં ગ્રહણ કર્યા, આ વખતે ઈન્દ્ર મહારાજાએ પોતે પાંચ રૂપ ધારણ કર્યા.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ ૨૭
૨૫
સૌધર્મેન્દ્ર પ્રભુને લઇમેરુ શિખરે ૬૪ ઇન્ટ્રાદિ દેવ દેવીઓ પ્રભુનો અભિષેક કરે છે. નમસ્કાર પૂર્વક માતાને સોંપે છે.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેરુપર્વત ઉપર જન્મઅભિષેક
એક રૂપે બહુમાનપૂર્વક પિતાના કરકમળમાં પ્રભુને સ્થાપન કર્યા. બીજા રૂપે પ્રભુ પાછળ રહીને સુવર્ણના સુંદર દંડયુક્ત છત્રને ધારણ કર્યું. ઉપરાંત બે બાજુ બે રૂપ વડે ચામરને મંદમંદ રીતે વીંઝવા લાગ્યા. પાંચમા રૂપે પ્રભુની આગળ વજી ઉછાળતા–ઉછાળતા મેરુ પર્વત તરફ ચાલવા લાગ્યા. અનેક દેવદેવીઓના પરિવારથી ચાલતા ઈન્દ્રના હૈયે એવા ભાવ ઉછળવા લાગ્યા કે જાણે પિતે બધાય તીર્થોના દર્શન વડે પાવન બની ગયા ન હોય !
દશ હજાર જન વિસ્તારવાળા અને એક લાખ જન ઊંચાઈ વાળા મેરુપર્વતને પાંડુક વનમાં આવી પાંડુક શિલા ઉપર, પ્રભુને ખોળામાં લઈ સૌધર્મેન્દ્ર પૂર્વાભિમુખ બેઠા. પ્રભુના જન્માભિષેકની તૈયારી કરવા અશ્રુતે પિતાના દેવોને આજ્ઞા કરી. તેઓએ ૧૦૦૮ સુવર્ણ કળશ, ૧૦૦૮ રુપાના, ૧૦૦૮ મણિના, ૧૦૦૮ સુવર્ણ અને રુપાના, ૧૦૦૮ રૂપા અને મણિના, ૧૦૦૮ સુવર્ણ, રૂપ તથા મણિને કળશો બનાવ્યા. તે કળશે હીરાદકથી ભર્યા. પછી તેમાં તીર્થજળ, નદીજળ, પુષ્પ અને ઔષધિ મેળવી અય્યતેન્દ્રને અર્પણ કર્યા.
પ્રભુનું નાનકડું શરીર અને ઘણા બધા કળશે તથા દેવદેવીઓના સમૂહને જોતાં જ ઈન્દ્રના મનમાં શંકા ઉત્પન્ન થઈ
અહો! આ ભગવાન તે બહુ જ નાના છે ! સમકાળે દેવના હાથે પડતા જળપ્રવાહને તેઓ કેમ સહન કરી શકશે ? આવા જળપ્રવાહ વડે તે એક મોટો પર્વત પણ તણાઈ જાય !”
પ્રભુએ અવધિજ્ઞાન વડે ઈન્દ્રના મનની શંકા જાણી. તેની શંકાને દૂર કરવા પ્રભુએ પગના અંગૂઠા વડે મેરુને સ્પર્શ કર્યો. ત્યાં તે જાણે પ્રલયકાળનું વાતાવરણ સર્જાઈ ગયું હોય, તેમ મેરુ ડેલવા લાગે, મેટી શિલાઓ ગબડવા લાગી, પ્રાણીઓ નાસ ભાગ કરવા લાગ્યા. દેવદેવીઓ ભય વડે આકુળવ્યાકુળ થઈ ગયા.
પ્રચંડ કપના આવેગમાં ઈન્દ્ર બોલ્યા: “અરે ! તીર્થપતિના આવા શાંતિકર્મ મહોત્સવમાં વિજ્ઞ પાડવાની કુબુદ્ધિ કેને સૂઝી છે?
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શીન પછી અવધિજ્ઞાનના ઉપયોગથી ઈન્દ્રે જોયું : “ અરે ! આ આ તો ભગવતના ચરણસ્પર્શીથી જ મેરુ કંપાયમાન થયા છે !” ઈન્દ્રના મનના સંશય દૂર થયા અને કેપ શાંત પડયો. પેાતાની જ કુબુદ્ધિની નિંદા કરતાં, ઈન્દ્ર પ્રભુ પાસે ક્ષમા માંગી.
ત્યારપછી સહુ દેવાએ સાથે મળી ભારે આડંબરપૂર્વક સ્નાત્રમહેાત્સવ સ`પૂર્ણ ઉદ્ઘાસથી ઉજજ્યેા. ધૂપ, આરતી, મંગળ દીવા કરી ભક્તિમાં લીન ખની, નૃત્ય કરી પ્રભુની સ્તુતિ કરી :
૯૨
“ હે પ્રભુ ! આપ ત્રણેય જગતમાં પૂજનીય છે. ભવરુપી કુવામાં પડેલાં પ્રાણીઓ માટે આધારરુપ છે. શરણાગત માટે વજ્રના પિંજર સમાન છે. મિથ્યાત્વરુપી અધકારને દૂર કરવા સૂર્ય સમાન છે. અમે અવિરતિપરાયણ હોવા છતાં આપની ભક્તિ વડે ખરેખર અમારા આત્માને મા પુણ્યશાળી માનીએ છીએ. હે જિનેન્દ્ર ! તમારા ચરણની સેવાથી જે કંઈ ફળ મળતુ' હાય, તેથી સદાકાળ અમે આવા મડ઼ેત્સવા કરતા જ રહીએ !
""
ત્યારપછી સૌધર્મેન્દ્રે જિનજન્મભવનમાં આવીને પ્રભુને ત્રિશલા માતા પાસે મૂકી, અવસ્થાપિની નિદ્રા તથા રૂપક 'ડુરી, સ` વિધિ સાચવી, જા...ભકદેવા દ્વારા રત્નવૃષ્ટિ કરાવી પ્રભુને. પ્રણામ કરી પેાતાના સ્થાને ગયા.
પ્રભાત થતાં ત્રિશલા માતા જાગ્યા. ખાળપ્રભુને જેઈ આનદ પામ્યા. દાસીએએ તે એકદમ દોડી જઈ સિદ્ધાર્થ મહારાજા પાસે પહેાંચીને પુત્રજન્મની વધાઈ આપી. આશ્ચર્યજનક જન્મમહોત્સવને સ વૃત્તાંત કહી સ'ભળાવ્યેા. મહારાજે દાસીનું દાસત્વ ટાળી, સાત પેઢી પ ́ત ખૂટે નહિ એટલા રત્નનુ દાન આપી રાજી કરી.
નગરમાં પુત્રજન્મને મહેાત્સવ ઉજવવા મહારાજે સેવકને આજ્ઞા કરી., કેદીઓને 'ધનમુક્ત કર્યાં, નગરમાં તેરણા તથા ધાએ અંધાવ્યાં. વાતાવરણ સંગીતના સૂરો વડે ભરાઈ ગયું. નૃત્ય રાસમાં લીન બનેલા નગરજનાના હ` ત્યારે તે એમના હૈયામાં સમાતે જ
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
s3
મેરુપર્વત ઉપર જન્મઅભિષેક ન હતે. બાહ્ય અને અત્યંતર એમ બંને રીતે ક્ષત્રિયકુંડ નગર જાણે દેવનગર જેવું જ શેભાયમાન બની ગયું હતું.
જે દિવસથી કુમાર ગર્ભમાં આવ્યા, ત્યારથી જ મહારાજાના ભંડારમાં, રાજ્યમાં, સ્વજનેમાં તથા પરિજનમાં ઉત્તરોત્તર અત્યંત વૃદ્ધિ થવા લાગી હતી. એટલે માતાપિતાએ બારમા દિવસે સૌ સંબંધિઓને જમાડવાપૂર્વક પુત્રનું નામ વર્ધમાન કુમાર રાખ્યું.
બાળવયના પ્રભુને મિત્રો રમવા લઈ ગયા. દેવકમાં દેવેન્દ્રના મુખથી પ્રભુના અનંત બળની પ્રશંસાને સહન ન કરનાર એક દેવ નીચે આવી ભયંકર વિકરાળ સર્પનું રૂપ ધારણ કરી રમવાના ઝાડ ઉપર વીટળાઈ ગયે. અન્ય મિત્રો દૂર ભાગી ગયા. બાળ વર્ધમાન કુમારે તે નિર્ભયપણે સાપને મૂ ડ્રીથી પકડી દૂર ફેકી દીધો. ફરી બાળરુપ ધારણ કરી તે વર્ધમાન કુમાર સાથે રમવા લાગ્યા. જે જીતે તે હારેલાના ખભા ઉપર બેસે. તેમાં પિતે હાર્યો અને પ્રભુને ખભે બેસાડ્યા. દૈવિક શક્તિથી સાત તાડ જેટલું બિહામણું રૂપ પ્રભુને ડરાવવા કહ્યું : પ્રભુએ એને મસ્તક ઉપર એક જ મૂઠી મારતાં મચ્છરની જેમ દેવ સંકોચાઈ ગયે. પ્રભુ પ્રત્યેની અતુલ બળની શંકા દૂર થતાં પ્રભુના ચરણે નમ્યા. ઈન્દ્ર મહારાજાએ પ્રભુનું નામ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પાડયું.
૮ વર્ષની વય થતાં પ્રભુને માતાપિતા ભણાવવા માટે આડંબરપૂર્વક શાળાએ લઈ ગયા. ઈન્દ્ર મહારાજાએ જાતે આવી પ્રભુને પંડિતને સ્થાને બેસાડયા. પંડિતના મૂંઝવતા ગહન પ્રશ્નોના ઉત્તર બાળ વર્ધમાન કુમારે શીવ્રતાથી આવ્યા. સૌ મુગ્ધ થયા. પંડિત પણ વિસ્મય પામે. પ્રભુની જ્ઞાનશક્તિને અપૂર્વ મહિમા ફેલાય અને તેમાંથી જૈનન્દ્ર વ્યાકરણ આદિની રચના થઈ.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિત્રાદ્વારા વિવાહ આગ્રહ : મહાવીરનાં વૈરાગ્યવચન
વ માનકુમાર યૌવનવય પામ્યા. ઘણા મહારાજા પાસે પેાતાના પ્રધાન પુરુષો મોકલીને પેાતાની કન્યાના લગ્ન માટે માંગણી કરી.
ચિત્રપટ-૨૬
રાજાએએ સિદ્ધા વĆમાનકુમાર સાથે
રાજાએ આ વાત ત્રિશલારાણીને કહી. આથી પામીને રાણીએ કહ્યું : “ હે સ્વામિન્! આપની કૃપા વડે હું ખધાય સુખેt પામી ચૂકી છું. પૂર્વ કદી ન અનુભવેલાં સુખ મેં ભાગળ્યાં. હવે જો હું કુમારના લગ્નમહાત્સવ જોવા પામું તે પૂર્ણ રીતે કૃતકૃત્ય થાઉં.
27
રાજાએ કહ્યું : “ તા હવે તમે કુમાર પાસે જઈ લગ્નની વાત મૂકો.'' ત્યારે રાણીએ કહ્યું : “ પહેલાં મારે જવું યેાગ્ય નથી, કારણકે કુમાર તે લાગુ છે. એટલે તમે કુમારના મિત્રો દ્વારા લગ્નની દરખાસ્ત મૂકાવા :
""
એટલે મિત્રોએ વ માનકુમાર પાસે જઈ, માતાપિતાના મનેરથની વાત કહી.
પ્રત્યુત્તરમાં વધુ માનકુમારે કહ્યું : “ હું મિત્રો ! શુ તમે ગૃહત્યાગ કરવાની મારી અભિલાષા નથી જાણતા કે જેથી આ રીતે તમે મારી પાસે લગ્ન સંબંધી વાત કરે છે ?
""
r
મિત્રોએ કહ્યું : હે કુમાર ! આ બધી વાત અમે ખરાખર જાણીએ છીએ, છતાંય માતા પિતાની આજ્ઞા ( વચન ) અવશ્ય આદરણીય હેાય છે. અમારા જેવા સ્નેહીઓનાં વચન પણ ઉલ્લંઘનીય ન
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
3]
જી
lit
an
3111
con
CUL
IXIBH
nonl
tin
3/
પિતો
સિધાર્થ
1818
sm
વમન
90°4
3
the
ત્રિશલા
ભાર
Whethe
TIT
Al
२५
નમચંદ વાડા
મિત્રોનો વિવાહાથૅ આગ્રહ વર્ધમાનના વૈરાગ્ય,વિવાહની અનુમતિ માતાએ મેળવી,વર્ધમાનકુમારનોવિશાળકુટુંબ-પરિવાર.
પત્રીઓ મામાની
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિત્રો દ્વારા વિવાહ આગ્રહ : મહાવીરનાં વૈરાગ્યવચન ૭૫ હોય. હમણાં તમે માતાપિતાને મને પૂર્ણ કરે. પછી ભલે પાછલી અવસ્થામાં ગૃહવાસને ત્યાગ કરજો. માતાપિતાના મનોરથ પૂર્ણ થતાં તેઓ તમારા ઈષ્ટ કાર્યમાં પ્રતિકૂળ થવાનું નથી.
કુમારે કહ્યું ઃ મારે તે અભિગ્રહ છે કે માતાપિતા જીવે ત્યાં સુધી દીક્ષા ન લેવી, લગ્ન વિના, કુમારભાવે રહેતાં જે માબાપ સંતેષ. પામતા હોય તે તેમાં શું ખોટું છે ? લગ્નથી શું અધિકતા આવવાની છે? લગ્નના આખાય આડંબર પાછળ સમાયેલે ઉત્તરોત્તર દુઃખદાયક પાપપ્રબંધ શું તમારી નજરે નથી પડત? લગ્નમંડપની ચાર શ્રેણીઓમાં મૂકાયેલા કળશમાં મને તે દુઃખેની પરંપરા જ ભરેલી જોવામાં આવે છે ! લગ્નમંડપમાં પ્રગટાવેલ અગ્નિની જ્વાળાઓમાંથી મહામહને વિલાસ જ પ્રગટ થાય છે ! આકાશ તરફ ગતિ કરતા ધૂમાડામાં પોતાની જ લઘુતા જણાય છે ! ચાર મંગળફેરામાં સંસારની ચાર ગતિમાં કરવી પડતી રખડપટ્ટીનું જ નિર્માણ થાય છે ! ઘી, જવ, મધ આદિના હવન વડે આપણે બધાય ગુણોનું જ જાણે દહન થતું હોય, તેમ જણાય છે ! તરૂણીઓના મંગલગીતથી જાણે ચારેય દિશાઓમાં અપયશ પ્રસરતે હોય તેમ જણાય છે! કંઠે લટકતી કુસુમમાળામાં તે જાણે દુખસમૂહ સમીપવતી હોય તેમ સમજાય છે! ચંદન આદિની વિલેપન ક્રિયામાં જાણે કર્મમલને લેપ આત્માને તરતજ લાગુ પડતો હોય, તેમ જણાય છે ! કન્યાના પાણિગ્રહણ વિધિમાં હાથ જાણે કે અષ્ટકમ ખરીદવાનો ખોટો જ સોદો કરેતે હેય તેમ સ્પષ્ટ રીતે જણાય છે ! વધારે તે તમને શું કહું? લગ્નવિધિને સૂક્ષ્મ બુદ્ધિથી જોતાં અને વિચારતાં મારાં તે રોમાંચ. ખડાં થાય છે. માટે આવી મેહની વિડંબનમાંથી મુક્ત રહેવા હું અવિવાહિત રહે, એવી મારી ભાવના છે.”
કુમારની આ દલીલે સાંભળી મિત્રેએ વિનયથી નમ્રભાવે કહ્યું : હે કુમાર ! તમારા જેવાને આમ કરવું ઉચિત નથી. સત્પરુષે સ્વજનની પ્રાર્થનાને ભંગ કરવામાં સદાય ભીરૂ હોય છે, પિતાની ઈચ્છા મુજબ કાર્ય કરવાથી એઓ વિમુખ રહે છે. શું પૂર્વે અષભદેવ આદિ
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન જિનશ્વરોએ પાણિગ્રહણ કરેલ નથી? શું શાંતિનાથ, કુંથુનાથ, અરનાથપ્રભુએ ચકવતની સમૃદ્ધિ નથી ભેગવી?”
મિત્રો સાથે આ પ્રમાણે જ્યારે વાર્તાલાપ ચાલતું હતું, તેવામાં જ ત્રિશલામતા વર્ધમાનકુમાર પાસે આવ્યાં. માતાને જોતાં જ કુમાર ઊભા થઈ ગયા. પછી સાત આઠ પગલાં સન્મુખ ગયા. વિનયપૂર્વક માતાને રત્નસિંહાસન ઉપર બેસાડી, અંજલિ જોડીને કહ્યું : “હે માતાજી! આપ તક્લીફ લઈ અહીં શા માટે પધાર્યા ? જે મને બેલાવ્યો હોત, તે હું જ આપની આજ્ઞાથી આપની પાસે આવી જાત !”
અતિ વાત્સલ્યભાવપૂર્ણ ત્રિશલામાતાએ પિતાના મનની ભાવના કુમાર પાસે રજૂ કરતાં કહ્યું :
“હે કુમાર ! તું લગ્નપ્રસ્તાવ સ્વીકાર કર. રાજા અને નગરજનો તારા વિવાહ માટે ખૂબ જ ઉત્કંઠા ધરાવે છે. પુણ્યના પ્રભાવે મારા તે સઘળાય મનેરશે પરિપૂર્ણ થયા છે. એક માત્ર તારે વિવાહ કરી લેવાને આનંદ મને પ્રાપ્ત થયું નથી, તે માટે પ્રાર્થના કરવા આવી છું. આ મિત્રને પણ એટલા જ માટે તારી પાસે મેકલ્યા છે.”
આ સાંભળીને વર્ધમાનકુમારે વિચાર્યું : “એક તરફ માતાને આગ્રહ છે. બીજી તરફ સંસારપરિભ્રમણને ભય છે. માતાને દુ:ખ ન થાય, એ માટે તે હું ગર્ભમાં પણ અંગ સંકેચીને રહ્યો હતો. તે હવે એમનું મન દુભાય તેમ કરવું યંગ્ય નથી. હાં, વળી મારાં ભેગાવલિ કર્મ પણ હજી બાકી રહ્યાં છે.”
આમ વિચારીને કુમારે માતાનું વચન માન્ય કર્યું. ત્રિશલમાતા પણ અતિ સંતેષ અને હર્ષ પામ્યા. રાજા પાસે જઈ આ વૃત્તાંત જણાવે.
બરોબર એ જ વેળા વસંતપુર નગરના રાજા સમરવીરના દૂતે સભામાં પ્રવેશ કર્યો. તેણે રાણી પદ્માવતીની કૂખે ઉત્પન્ન થયેલ યથાર્થ નામગુણસંપન્ન રાજકન્યા યશોદાના વર્ધમાનકુમાર સાથે વિવાહની માંગણી કરી. નિમિત્તજ્ઞના વચન સાંભળીને રાજા સમરવીરના
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી મહાવીર પ્રભુને સાંસારિક કુટુંબ-પરિવાર..
૭૭* હૈયે વર્ધમાનકુમાર જ રમી રહ્યા છે, એવું તે નિવેદન કર્યું અને પિતાના આગમનને હેતુ કહ્યો.
દૂતના પ્રસ્તાવને સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો.
હર્ષ પામેલા માતાપિતાએ અને સગાંસંબંધીઓએ સમગ્ર પ્રજાજને સાથે મળીને વર્ધમાનકુમારને લન–મહોત્સવ મોટા ઠાઠમાઠપૂર્વક ઉજવ્યો.
છે. શ્રી મહાવીર પ્રભુને સાંસારિક @ @cursortiya
* ' ચિત્રપટ-રક છે કરું બ–પરિવાર.... | " (CJcjoin ur circyclinedireir fription_circહૉciped critic circom
= માતા – ત્રિશલા દેવી = પિતા – સિદ્ધાર્થ મહારાજા Aિ મામા – ચેટક મહારાજા 2 કાકા – સુપાર્શ્વ
બહેન – સુદશના એ વડિલ બંધુ – નંદિવર્ધન િપત્ની – યશોદા
બે પુત્રી - પ્રિયદર્શના જમાઈ – જમાલિ
2 દેહિત્રી– શેષવતી
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
છેલ્લ
વડીલબંધુ નદિવર્ધન પાસે દીક્ષાપ્રાર્થના.... decode and cold any trend;
ચિત્રપટ ર
જ્યારે વમાનકુમારની વય ૨૮ વર્ષની થઈ ત્યારે એમના માતાપિતા શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુના શાસનધર્મને આરાધી, સમાધિમરણને સાધી, અચ્યુત દેવલોકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા. ત્રીજા ભવે તેએ અપરમહાવિદેહમાં જન્મ પામી મેક્ષે જશે.
માતાપિતાના વિયોગથી શેકાતુર બનેલા વિલભાઈ ને સાંત્વન આપતાં વમાનકુમારે કહ્યું : “હું ખંધુ ! શાકના ત્યાગ કરો. પરમા ચિતવેા. જેને સયોગ થયા છે, તેના વિયેગ તા સ્વપ્નની જેમ અવશ્ય થવાના જ છે. આ સસારમાં તમે એક વિવેકને જ અનુસરા, એ જ ઉચિત કબ્ય છે. શરીર, ભાગ, પ્રેમ, ધન ઇત્યાદિ ઈંદ્રજાળતુલ્ય, ક્ષણવારમાં • દૃષ્ટ—નષ્ટ થવાના સ્વભાવવાળા છે. આ સ'સારમાં કઈપણ શૈાચનીય કે પ્રતિબંધનું પ્રબળ સ્થાન નથી.”
આ ખાધ સાંભળીને નવિનના માહુ હળવા પડયો. હૈયાના શાક શાંત પડયા. પ્રધાનપુરુષાએ વર્ધમાનકુમારને રાજ્ય સ્વીકારવા વિનવ્યા, છતાં પણ એમણે સ્વીકાર ન કર્યાં. એટલે નવિનના રાજ્યાભિષેક કરવામાં આવ્યો.
થોડો સમય ગયા બાદ વ માનકુમારે વિલભાઈ સહિત સ પરિજનોને જણાવ્યું : “હું મહાનુભાવે ! મારે અભિગ્રહ હવે પૂર્ણ થયો છે. એટલે તમે બધા મેહના ત્યાગ કરી, ધર્મ સાધવામાં મને સહાયક બનેા. દીક્ષા લેવાની મને અનુજ્ઞા આપે.”
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરુi)
N
ECOAG
I
!
બંધુનંદિવર્ધન પાસે દીક્ષાની માંગણી,આગ્રહથી ૨વર્ષ ઘરમાં સાધુજીવન,૯ લોકાન્તિક દેવનીતીર્થ પ્રવર્તાવવા પ્રાર્થના.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
વડિલબંધુ નંદિવર્ધન પાસે દીક્ષા પ્રાર્થના...
વાપાત સમાન આવાં વચન સાંભળતાં જ ધાર આંસુથી રડતાં ડતાં મહારાજા નંદિવર્ધન બેલ્યા :
હે કુમાર ! વડિલેના વિયેગનું દુઃખ તે હજી તાજા કાંટાની જેમ જ મારા હૈયામાં ખટકી રહેલ છે. તેમાં વળી અકાળે તમારા વિયેગના દુઃખથી તે ઘા ઉપર ક્ષાર પડ્યા જેવું થશે. અહો ! અમે ખરેખર મહામંદભાગી છીએ, જેથી ઉત્તરોત્તર આ રીતે અમારા ઉપર દુઃખ આવી પડે છે.”
વર્ધમાનકુમારે એમને મધુર વચનેથી શાંત કર્યા. મહારાજા નદિવર્ધને આંસુ રેકતાં કહ્યું : “હે બંધુ ! તમારા વિયેગથી અમે ક્ષણવાર પણ જીવી શકીશું નહિ. અમારા ઉપર દયા લાવી અત્યારે અમારા પ્રાણની રક્ષા કરે.”
એટલે કુમાર બોલ્યા : “તમે બરાબર વિચારીને મને કહો કે કેટલા વખતમાં તમે મને દીક્ષા લેવાની અનુજ્ઞા આપશે?
નંદિવર્ધન બોલ્યા : “બે વરસ પછી તમે ભલે સંયમ સ્વીકારો.”
પિતાનાં ભેગાવલિ કર્મો હજીપણ બાકી હોવાનું જણાતાં, કુમારે વડિલની વિનંતીને સ્વીકાર કર્યો. સર્વ સાવદ્ય વ્યાપાર તજી દીધે. સચિત્ત જળનો ત્યાગ કર્યો. સ્નાન, વિલેપન આદિ શરીર શણગારને ત્યાગ કર્યો. બ્રહ્મચર્યનું પાલનપૂર્વક નિર્દોષ આહાર લેતા. આ રીતે ગૃહસ્થજીવનમાં મુનિભાવ ધારણ કરી માધ્યચ્યભાવે જીવનવ્યવહાર ચલાવતાં એક વર્ષ વીત્યું. પછી લેકાંતિક દેવતાઓએ આવીને કહ્યું :
હે ભગવંત! સર્વ જીવોને માટે કલ્યાણકારી એવું ધર્મતીર્થ પ્રવર્તાવો.”
પ્રભુએ વરસીદાન દેવાને વિચાર કર્યો, એટલે સૌધર્મેન્દ્રનું સિંહા સન ચલાયમાન થયું. અવધિજ્ઞાન વડે પ્રભુના મનની ભાવના જાણી લીધી, પિતાનું ઉચિત કર્તવ્ય સમજી વૈશ્રમણ-ચક્ષને આદેશ કર્યો; તેણે તિર્યક્રજભક દેવેને આજ્ઞા કરી ?
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
- 60
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન “દાન એગ્ય સેનૈયા શ્રી જિનેશ્વરના ભવનમાં ભરે.” તે દેવે કુમારના ભવનમાં સતત સુવર્ણરાશિઓ વરસાવતા રહ્યા.
“જેને જેટલું જોઈએ તેટલું ધન ધાન્યાદિ લઈ જાઓ.” એવી ઘોષણાપૂર્વક છૂટા હાથે, અને અખલિત રીતે વર્ધમાનકુમારે વરદાન દેવાનું શરુ કર્યું.
ઉત્કૃષ્ટ દાનની કીતિ સાંભળી, નજીક તેમજ દૂરદૂરના દેશાવરથી, અનેક અનાથે, દરિદ્રીઓ, રેગીઓ અને વિવિધ પ્રકારના યાચકોએ વર્ધમાનકુમારના દર્શન અને દાન વડે પોતાના મનના મનોરથે પરિપૂર્ણ કર્યા. પિતાનું દુઃખ દૂર થતાં જ પરમ સંતેષભાવ અનુભવતાં પિતાના જીવનને ધન્ય માનવા લાગ્યા.
મહારાજા નંદિવર્ધને પણ નગરના મુખ્ય-મુખ્ય સ્થાન ઉપર અશન, પાન, ખાદિમ અને સ્વાદિમ એમ ચારેય પ્રકારના આહારયુક્ત ભેજનશાળાઓ સ્થાપી, આદરપૂર્વક ભૂખ્યા-તરસ્યા લેકેને સત્કાર કરવા લાગ્યા. ઉપરાંત હાથી, ઘોડા, વસ્ત્ર, આભૂષણ વગેરેનું પણ દાન આપતા.
દરરોજ ૧ કેડ, ૮ લાખ સૌનયાનું અખલિતપણે દાન અપાતું. એક વરસમાં બધું મળીને ત્રણ અઠ્યાસી કોડ, એંસી લાખ સૌનૈયાનું વરસીદાન વર્ધમાનકુમારે આપ્યું.
વિશાળ સંખ્યામાં દેખાતી યાચકેની હાજરી વડે શ્રી વર્ધમાનકુમારના ભવનમાં જાણે કે કઈ સમર્થ મહા કલ્પવૃક્ષ પ્રગટયું ન હોય,
એમ એમના આંગણે રેજરેજ આનંદદાયક દશ્ય ખડાં થતાં ! - મોક્ષસુખના વિશેષ અભિલાષી વર્ધમાનકુમારે નંદિવર્ધન પ્રમુખ પિતાના સ્વજને પાસે જઈને પોતાની ઈચ્છા જણાવતાં કહ્યું :
“હે દેવાનુપ્રિયે! આપે કબૂલ કરેલ બે વર્ષને સમય હવે પૂર્ણ થયેલ છે. આપ સૌ ધપૂર્વક દીક્ષા સ્વીકારવા મને અનુજ્ઞા આપો.”
આ શબ્દો સાંભળતાં જ સૌ સ્વજનેનાં કંઠ રૂંધાઈ ગયાં. વેગવડે વહેતા આશ્રુપ્રવાહ સાથે શેકાતુર બનેલા સ્વજનેએ જણાવ્યું; “હે
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
દીક્ષા-વરઘોડે કુમાર ! અમે ખરેખર મદભાગ્ય છીએ કે અમારા હાથમાંથી આપના સમાન રત્ન ચાલ્યું જાય છે. આપના વિના આ ક્ષત્રિયકુળને કણ શોભાવશે? વિષમ કાર્યોમાં હવે અમે કેનું આલંબન લઈશું? અમારું હૃદય ખરેખર વજથી બનેલું જણાય છે જેથી હજી તૂટ્યું નથી.”
ઊંડા શોકમાં ડૂબેલા મેહગ્રસ્ત સ્વજને ડીવાર માટે તે અવાફ બની ગયા. છેવટે વિનંતિ કરી :
“અમારા સુખ નિમિત્તે અમને આપને દીક્ષા મહોત્સવ કરવાની અનુજ્ઞા આપો.”
વર્ધમાનકુમારે એમનું વચન માન્ય કર્યું.
દીક્ષા-વરઘોડે
Uજી ચિત્રપટ-૨૮ જી. ÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝÝ
નંદિવર્ધન મહારાજાએ પિતાના સેવકને દીક્ષા–મહોત્સવની તૈયારી કરવાની આજ્ઞા આપી. સર્વ પ્રશસ્ત તીર્થજળ અને ઔષધિઓ મંગાવ્યાં, વિલેપન તૈયાર કરાવ્યું. ૧૦૦૮ સુવર્ણ કલશે તૈયાર થયા.
દેવલેકમાં રહેલ ઈંદ્રોનાં આસને ચલાયમાન થયાં. વિસ્મય પામેલા ઇંદ્રોએ અવધિજ્ઞાનના ઉપગથી પરમાર્થ જાણી લીધું. તત્કાળ વિમાન ઉપર આરુઢ થઈને ભારે આડંબરપૂર્વક વિશાળ પરિવાર સાથે પ્રભુ પાસે આવ્યા. ત્રણ પ્રદક્ષિણપૂર્વક પ્રણામ કરીને ભક્તિભાવપૂર્વક જમીન ઉપર બેઠા.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન અય્યતેન્દ્ર અતિ હર્ષથી ભગવંતને વિધિપૂર્વક અભિષેક કર્યો. ત્યારપછી બીજા ઇદ્રોએ અભિષેક કર્યો. છેવટે નંદિવર્ધન મહારાજાએ અભિષેક કર્યો. દેવદુષ્ય અને ઉત્તમોત્તમ પ્રકારના અલંકા વડે પ્રભુને અલંકૃત કર્યા.
૫૦ ધનુષ લાંબી, ૨૫ ધનુષ પહોળી અને ૩૬ ધનુષ ઊંચી એવી ચંદ્રપ્રભા નામની શિબિકામાં રહેલ પાદપડયુકત સિંહાસન ઉપર અઠ્ઠમ તપવાળા (છડુ તપને પણ ઉલ્લેખ જોવા મળે છે.) ભગવંત બિરાજમાન થયા. પ્રભુની જમણી બાજુ કુળમહત્તરા બેઠી. એક સ્ત્રી પ્રભુના મસ્તક ઉપર છત્ર ધરી ઊભી રહી. બે સ્ત્રીઓ પ્રભુનાં બને પડખે ચામર ધરી ઊભી રહી. એક બાળા રૂપાની ઝારી હાથમાં લઈને વાયવ્ય દિશામાં ઊભી રહી. એક સ્ત્રી પંખો હાથમાં લઈ અગ્નિ દિશામાં ઊભી રહી. શિબિકાને બન્ને પડખે સૌધર્મેન્દ્ર અને ઈશાનેન્દ્ર ચામર ઢાળવા લાગ્યા.
- દેવેની હાજરીથી ગગનમંડળ તથા પૃથ્વીમંડળ પ્રકાશવા લાગ્યું. વરઘોડાના અગ્રભાગે સ્વસ્તિકાદિ અષ્ટમંગલ ચાલ્યા, પછી અનુક્રમે પૂર્ણ કલશ, દિવ્યદર્પણ, પવનમાં લહેરાતી ઊંચી ઊંચી ધજાઓ, દિવ્ય છત્ર, ૧૦૮ ઉત્તમ અશ્વો, ૧૦૮ ઉત્તમ હાથીએ, છત્ર, વ્રજ, તેરણ, વિવિધ પ્રકારનાં વાજિત્રે અને ધનુષ્ય વગેરે શાથી ભરેલા ૧૦૮ રથે ઘુઘરીએના રણઝણાટ કરતા કરતા ચાલ્યા.
આવા રથની પાછળ સુસજજ પરાક્રમી એવા ૧૦૮ સુભટ પુરુષે ચાલ્યા આવતા હતા. અગણિત અસવારે, ગજસૈન્ય, રથસેના અને પાયદળ ચાલ્યા. એના પછી જાણે સાક્ષાત્ યશપુંજ હોય, અથવા જાણે પ્રગટ મુક્તિમાર્ગ હોય અને પિતાની મોટાઈથી જાણે આકાશને માપતે હોય, એ દેએ ધારણ કરેલ ૧૦૦૦ એજન ઊંચે ઈન્દ્રધ્વજ ચાલ્યો. એમાં રહેલા પાંચ વર્ણની હજારે નાની-નાની પતાકાઓ, વિચિત્ર છત્રો, ભમરાઓથી યુક્ત પુષ્પમાળાઓ અને પવનવડે રણકતી ઘંટડીઓથી તે ધ્વજ સૌને આકર્ષિત કરેતે હતે.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રભુની દીક્ષાનો વરઘોડો-જેમાં અષ્ટમાંગલિક,ઇન્દ્રધ્વજ,વિવિધ વાજિંત્રો,પ્રભુની પાલખી,હાથી,રથ,રાજા વિગેરે વિશાળ જનગણ છે.
दीक्षा जलूस
૨૮
UNUI
Q 28|
由日 日 日
ભવ-૨૭
GB a G મ
当店
જÆND
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
t/
દીક્ષા-સ્વીકાર
ઘણું દંડધારીઓ, વિદુષક, ખેલાડીઓ, ગાયક, વાદકે, નર્તકે, રમતા-હસતા ‘જય જય’ શબ્દો બોલતા શ્રેષ્ઠિઓ, ક્ષત્રિયે, સાર્થવાહ વગેરે પિત પિતાના પરિવાર સાથે ભગવંતની આગળ ચાલતા હતા. તે પછી ઘણું દેવ અને દેવીએ પોતાના પરિવાર સાથે ચારે તરફ ચાલવા લાગ્યા.
આવા અલૌકિક અને અદ્દભુત પ્રભાવશાળી ભગવંતના દીક્ષા-વરઘિડાનું યથાર્થ વર્ણન તે કેણ કરી શકે ? આપણે તે માત્ર આવા શાસ્ત્રીય વર્ણનના આધારે, હૈયાના ભાવદ્વારા એ વરઘોડાનું કલ્પનાચિત્ર નિહાળીને આનંદ-અહેભાવ અને અનુમોદના વ્યક્ત કરવાનું જ પુણ્ય મેળવવું રહ્યું !
દીક્ષા–સ્વીકાર
(Uજી ચિત્રપટ-ર૯ ip WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
શેભાયમાન મોટાં મોટાં વૃક્ષે જેમાં રહેલ છે, સર્વ ઋતુઓનાં પુષ્પોની સુગંધયુક્ત પવન મંદમંદ રીતે વહેવાથી જેનું વાતાવરણ ખુશનુમા બની ગયું છે અને જેમાં મસ્ત મયૂરો મધુર કેકારવથી જાણે ભગવંતનું સ્વાગત કરતા હોય, એવા નંદનવન સમાન જ્ઞાતખંડ નામના ઉપવનમાં પ્રભુ આવી પહોંચ્યા.
શિબિકામાંથી પ્રભુ નીચે ઉતર્યા. અશેકવૃક્ષની નીચે આવી પિતાના અલંકાર વગેરે જાતે જ ઉતાર્યા, તેને કુળવૃદ્ધાએ ગ્રહણ કર્યા. પછી તે ભગવંતને કહેવા લાગીઃ
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન “હે પુત્ર! તું કાશ્યપ ગેત્રમાં જન્મે છે. સિદ્ધાર્થ મહારાજાને પુત્ર છે. જ્ઞાતકુળરુપ આકાશતલમાં શરદના ચંદ્રમણિની જેમ પ્રકાશી રહ્યો છે. વિશિષ્ટ ગેત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલા ત્રિશલાદેવીની કુખેથી તારે જન્મ થયો છે. ક્ષત્રિયોમાં તું તિલક સમાન છે. તારા સુકુમાર અને સુંદર દેહ વડે અતિ દુષ્કર એવું તપ તું શી રીતે આદરી શકીશ ? હે વત્સ! તલવારની ધાર સમાન મહાવ્રતનું પાલન તું બરાબર કરજે. સંયમપાલનમાં દઢ રહેજે. ઘર ઉપસર્ગોથી તું જરાપણ ગભરાઈશ નહિ. હે વત્સ! સમસ્ત ભાવને જાણનાર એવા તને વધું તે શું કહેવાનું હોય? મોક્ષસુખ સત્વર મળે, એવી રીતે તું પ્રવજે.”
હૈયામાં ઉછળતા શેક અને આનંદની મિશ્ર લાગણી અનુભવતા નંદિવર્ધન મહારાજા અને બધા સ્વજને અશ્રપૂર્ણ નેત્રે વડે ભગવંતના ચરણમાં નમન કરી એક બાજુ બેઠા.
ભગવંતે પંચ-મુષ્ટિ લેચ કર્યો. પ્રભુના હાથમાં રહેલા વાળ ઈન્દ્ર મસ્તક નમાવી દેવદૂષ્યમાં ગ્રહણ કર્યા. દિવ્ય -વાદ્યોના નાદ અને મનુષ્યોના મંગલ ઉદ્દગારો બંધ કરવામાં આવ્યા.
ગુજરાતી કાર્તિક માસની કૃષ્ણ દશમીના છેલ્લા પહોરમાં હસ્ત નક્ષત્રમાં ચન્દ્રને વેગ આવ્યો, ત્યારે સ્વયં સંબુદ્ધ પ્રભુએ નમો સિદ્ધાળ પદ ત્રણ વખત બોલીને રેમ સામારૂયં “હું સામાયિક આદરૂં છું અને સર્વ સાવધેયેગને ત્રિવિધ ત્રિવિધે સિરાવું છું” એ પ્રમાણેની પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક ચારિત્રને સ્વીકાર કર્યો.
આ વખતે આકાશ તથા ભૂમિતલ પર રહેલા દેવ, દેવીઓ, વિદ્યાધરે અને મનુષ્યોએ ભગવંતની ચારે બાજુએ સુગંધયુક્ત વાસક્ષેપ ઉડાડ્યો. પ્રભુના ડાબે ખભે ઈન્દ્ર દેવદૂષ્ય વસ્ત્ર મૂક્યું. એ જ સમયે પ્રભુને મન:પર્યવ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું.
ચતુર્વિધ દે, નગરજને અને રાજા ભક્તિથી પ્રભુને વંદન કરી પિતા પોતાના સ્થાને પાછા ફર્યા. પ્રભુએ ત્યાંથી વિહાર કર્યો.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
FOR
New
લોડw08.
છે. ' ક્ષત્રિયકુંડના ઉધાનમાં દીક્ષાના વરઘોષ સાથે પ્રભુ ૨સ્વહસ્તે અલંકાર આદિનો ત્યાગ,પંચમુષ્ટિલેચ,જીવનભર સર્વપાપ ત્યાગરૂપ સામાયિકની પ્રતિજ્ઞા કરેછે.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્ધવસ્ત્ર દાન
ચિત્રપટ-૩૦
કુંડગ્રામ નગરમાં સામ નામે બ્રાહ્મણ રહેતા હતા. તે સિદ્ધા મડારાજાના બાળમિત્ર થતા હતા. જુગારના મહાવ્યસની હાવાથી તેણે પેાતાનુ' સઘળુ' ધન ખાઈ નાખ્યુ હતુ. ધનપ્રાપ્તિ માટે તે દેશવિદેશમાં ખૂબ રખડયા. પણ અંતરાયકમ તથા અશાતાવેદનીયકમની પ્રમળતાના કારણે ઘણાંય વર્ષોંની રખડપટ્ટી કરવા છતાંય એક કાણી કાડીની પણ પ્રાપ્તિ ન થઇ, એટલે કટાળીને તે ઘેર પાછો આવ્યો.
પેાતાના પતિ ઘણું બધું ધન કમાવી લાવ્યા હશે એવી આશાથી બ્રાહ્મણીએ સામની સન્મુખ આવી, એને સારા આદરસત્કાર કર્યાં. એને આસન આપી, એના પગ ધેાયા. શરીરની કુશળતા પૂછી. સ્નાનાદ્રિથી નિવૃત્ત થતાં તેને સ્નેહપૂર્વક સ્વાદિષ્ટ ભોજન પીરસી સંતુષ્ટ કર્યાં. પછી સેમ શય્યામાં બેઠો એટલે બ્રાહ્મણી હૈયે અતિ ભાવ ધારણ કરી તેને પૂછવા લાગી :
“ હું આ પુત્ર ! તમે કયા કયા દેશમાં આટલા બધા કાળ ભમ્યા ? અને કેટલું ધન કમાવી લાવ્યા ? ”
એટલે સામ એલ્યું : “હે પ્રિયે ! હું તેા ધનની ખાતર ભયંકર જંગલ, ડુંગરા, રોહણાચલ, ગુફાએ ઈત્યાદિ અનેક સ્થાનામાં ઘણેા-ઘણા ભટકયેા. રાજસેવા, મંત્ર–ત ંત્ર, રસકૂપિકા આદિ ખૂબ જ અજમાવ્યા, દિવ્ય ઔષધિઓની પણ તપાસ કરી ! અરે ! મે મારા પુરુષાર્થમાં જરાપણુ ખામી નથી રાખી. છતાં પણ હું પ્રિયે ! મને ભાજનમાત્રની સામગ્રી
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન પણ પ્રાપ્ત ન થઈ. અત્યારે તે કેવળ તારા દર્શનની અભિલાષાથી જ હું અહીં પાછો ફર્યો છું.”
ખાલી હાથે પાછા આવેલ પોતાના પતિની હકીક્ત સાંભળી જાણે વા વડે હણાઈ હોય અને સર્વસ્વ લૂંટાઈ ગયું હોય, તેવી દશા અનુભવતી બ્રાહ્મણને ગુસ્સો ઉછળ્યો અને એ કહેવા લાગી :
“અરે ! નિર્ભાગ્યશિરેમણિ! આટલે બધે લાંબે કાળ રખડપટ્ટી કરવા છતાં પણ જો તને કંઈ લાભ ન થે, તે ત્યાં ફેકટ સમય શા માટે છે ? અરે ! અભાગિયા મૂઢ ! સિદ્ધાર્થનંદન વર્ધમાનકુમારે તે એક વર્ષ પર્યત સતત સનૈયાનું દાન છૂટા હાથે આપ્યા જ કર્યું. એ વાત પણ દૂરદૂરના દેશવિદેશથી આવેલ યાચક પાસેથી શું તે ન સાંભળી ? તું સામે જ આ જે-જેઓ જન્મદરિદ્રી હતા, તેઓ હવે રથ, હાથી, ઘોડા આદિ વાહને વસાવી, સુંદર આભૂષણે ધારણ કરી, રાજમહેલ જેવા વૈભવશાળી મકાનમાં બેઠા બેઠા આનંદ કરે છે!”
હતાશ બનેલ બ્રાહ્મણે કહ્યું : “હે પ્રિયે! હું દૂરદૂરના દેશમાં હતું, ત્યારે સેનિયાના દાન અંગે કંઈ પણ સાંભળ્યું હોત તે હું દોડતે દોડતે અહીં આવી ન પહોંચત? મારૂં તે ભાગ્યે જ વિપરીત જણાય છે. હવે હું શું કરું ?”
ત્યારે બ્રાહ્મણએ તેને ઘરની બહાર ધકેલતાં કહ્યું : “અરે! હજી પણ તું જલદી એમની પાસે દોડી જા ! એ તે કરુણાના ભંડાર સમાન છે. તું માંગીશ તે અવશ્ય કંઈક આપશે.”
આ વચને સાંભળતાં જ બ્રાહ્મણને હૈયે આશા અને હિંમત પ્રગટી. બહુજ ઉતાવળે-ઉતાવળે તે પ્રભુની શોધમાં નીકળે. તપાસ કરતાં કરતાં તે કુમારગ્રામ પહોંચ્યા. ત્યાં કાર્યોત્સર્ગ ધ્યાનમાં રહેલ પ્રભુને જોયા. પ્રભુપાસે પિતાની કર્મકથા સંભળાવતાં એણે કહ્યું :
“હે કરુણાસાગર પ્રભુ! આપના મહાદાન વડે તે મારા જેવા, અનેક અભાગિયાઓને ઉદ્ધાર થઈ ગયું છે. હવે તે એકમાત્ર હું જ
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
દરિટ્રી બ્રાહ્મણનિધક્કો યાચનાથી પ્રભુએઅડધુંવદુષ્ય આપ્યું વૈરિણીકપુરનાનાશીતપિસર્ગ
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
અધવસ્ત્ર દાન બાકી રહી ગયે છું. મારા ઉપર પ્રસન્ન થઈ મારે ઉદ્ધાર કરો. આપ સાક્ષાત્ કલ્પવૃક્ષ સમાન છે. તમે મને કેઈપણ રીતે તજી ન દેશે. ખરેખર ! આપના સિવાય હવે આ દુઃખમય સંસારમાં મારે બીજે કેઈ જ આધાર નથી ?”
બ્રાહ્મણની આÁવાણીથી પ્રભુનું હૈયું કરુણાથી ઉભરાઈ ગયું.“હે દેવાનુપ્રિયે ! અત્યારે તે મેં બધે પરિગ્રહ તજી દીધા છે. તું અતિ દૌર્ભાગ્યના દુઃખથી આકુળ-વ્યાકુળ છે. જે કે દેવદૂષ્ય આપવું અગ્ય છે, છતાં તારા મનની શાંતિ ખાતર આ અધું દેવદુષ્ય તને આપું છું.”
એમ કહીને પ્રભુએ અર્ધ વસ્ત્રદાન કર્યું.
જેવી સ્વામીની ઈચ્છા” એમ કહીને હર્ષના વેગથી અતિ રોમાંચિત થયેલ બ્રાહ્મણ પ્રભુને પ્રણામ કરી, સ્વામીની અપૂર્વ ઉદારતાને વારંવાર ચિંતવને તે અર્ધ દેવકૂષ્ય લઈને પિતાના ઘેર પાછો આવ્યા. બ્રાહ્મણ પણ હવે પરમ સંતેષ પામી. બીજે દિવસે અર્ધ દેવદુષ્યની દશી બંધાવવા તે વણકર પાસે ગયે.
અરે ! આવું દિવ્યવસ્ત્ર તને ક્યાંથી મળ્યું ? આવાં વચ્ચે અહીં તે મળતાં જ નથી.” વણકરે બ્રાહ્મણને પૂછ્યું. * “હે મુગ્ધ ! આ તે મને ભગવંતે આપ્યું છે.” બ્રાહ્મણે જવાબ આપે.
“જે એનો બીજો ખંડ તું લઈ આવે તે હું એ બને ખંડ બરાબર સાંધી આપું, જેથી અખંડ વસ્ત્રનું મૂલ્ય એક લાખ સોનામહેર મળશે, આપણે બને એમાંથી અર્બોઅર્ધ દ્રવ્ય વહેંચી લઈશું.”
હવે એને બીજે ખંડ શી રીતે મળી શકે?” બ્રાહ્મણે પૂછ્યું.
તું પ્રભુની પાછળ પાછળ જા. એમના ખભા ઉપરથી તે વસ્ત્ર પડી જાય, ત્યારે તું તે ઉપાડી લેજે, એટલે આપણું બન્નેનું કામ થઈ જશે.”
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન તુરત સેમ-બ્રાહ્મણ પ્રભુની પાછળ ને પાછળ ચાલવા લાગે. એક વર્ષથી અધિક કાળ વી. મરાગ સંનિવેશથી નીકળી સુવર્ણકુલા નામની મહા નદીને કિનારો ઓળંગતાં પ્રભુના સ્કંધ પર રહેલ વસખંડ પવનથી કંપતાં કાંટામાં ભરાઈ પડ્યું.
કાંટામાં પડેલ વસ્ત્રખંડ સેમ બ્રાહ્મણે તુરત જ હર્ષ પૂર્વક ઉપાડી લીધું. વણકર પાસે બબર સંધાવી લીધું અને તેની કિંમત એક લાખ સોનામહેર મેળવી. બ્રાહ્મણ તથા વણકર બને સુખી થયા.
શીત ઉપસર્ગ
[gp ચિત્રપટ- ૩૦]) (pincipdip dprgipcipedigreign Circ@principrincippilCirefre(jp ging
ત્રિપૃષ્ઠવાસુદેવના ભવમાં વર્ણવેલ પ્રસંગ મુજબ સિંહલેશ્વરની પુત્રી વિજયવતી સાથે ત્રિપૃષ્ઠ પર તે ખરે, પરંતુ પાછળથી તેણે બીજી ૩૨ હજાર રાણીઓ સાથે લગ્ન કર્યા હતા. એમાં વિજયવતી એ અણમાનીતિ રાણી તરીકે સ્થાન પામી. ત્રિપૃષ્ઠ તરફથી તે વારંવાર ભારે અનાદર પામતી હોવાથી તેણી ઈર્ષ્યા અને વિષાદના કારણે વાસુદેવ તરફ ભારે દ્વેષ ધારણ કરી, દુઃખમય જીવન જીવતી હતી. અને તે મરીને કટપૂતના નામે વ્યંતરી (રાક્ષસી) તરીકે ઉત્પન્ન થઈ.
એકદા શિયાળાના દહાડા હતા ત્યારે પ્રભુ એક જંગલમાં કાઉસ્સગ ધ્યાને સ્થિર હતા. આ કટપૂતનાએ પ્રભુને જોયા. તરત જ એને પૂર્વ ભવનું વૈર સાંભરી આવતાં પિતાની જટામાં હિમ જેવું ઠંડું પાણી ભરી પ્રભુ ઉપર વેગથી છાંટવા માંડી. પ્રભુ તે શુભધ્યાનમાં લીન હતા એટલે આ શીત ઉપસર્ગ એમણે સમભાવે સહન કર્યો.
પણ
ઉપસર્ગ એમણે મારા પ્રભુ તે શુભથી
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે. શૂલપાણિ યક્ષ ઉપસર્ગ ચિર
-Up yøøøøøøøøøgpdpyrળું [gppy pygpy0p
કોસાંબી નગરીમા ધન નામે એક ધનાઢય શેઠ રહેતા હતા. દેવદેવીઓની અનેક માનતાઓ કર્યા પછી એને ધનદેવ નામે પુત્રની પ્રાપ્તિ થઈ. અતિ લાડમાં એને ઉછેર થયો હોવાથી ઉડાઉપણું, જુગાર, ચેરી, લંપટતા ઈત્યાદિ અનેક દુર્ગણે અને દુર્બસને તેને લાગુ પડ્યા હતા. પરિણામે ધનશેઠને ધનભંડાર હવે લગભગ ખાલી થવા આવ્યું હતું.
ધનશેઠને ચિંતા થવા લાગી, એટલે એકાંતમાં ધનદેવને તેડાવી હિતશિખામણ આપતાં કહ્યું :
“હે પુત્ર! અત્યારે હું વૃદ્ધાવસ્થા પામ્યો છું. અશક્તિને કારણે બોલવા-ચાલવામાંય મને તકલીફ પડે છે. આપણે બધાય કુટુંબભાર અને ધર્મવ્યવહાર હવે તારે જ ચલાવવાનું છે. અને એ સઘળો વહેવાર ધન વિના તે ચાલી જ ન શકે. એથી ધનપ્રાપ્તિ માટે તારે ઉચિત પુરુષાર્થ કરે જ જોઈએ. તારા ભેગે પગ માટે જ મેં ધન પ્રાપ્ત કર્યું છે, પણ તારે એને દુરુપયોગ ન કરે જોઈએ. ધન લગભગ ખલાસ થવા આવ્યું છે, છતાં જે કંઈ બાકી છે, તેમાંથી તું તારાં કળા, કૌશલ્ય અને પુરુષાર્થ વડે નવું ધન ઉપાર્જન કરી આવી અને આપણા કુળની આબરુ સાચવી લે.”
આ સાંભળીને ધનદેવ બોલ્યા: “હે પિતાજી! જે આમ હકીકત છે, તે તમે આટલા વખત સુધી મને કેમ કંઈ કહ્યું નહિ ? ધન અલાસ થવા આવ્યું, ત્યાં સુધી મને શિખામણ પણ ન આપી ! કંઈ
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૦
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન નહિ. જે થવાનું હતું તે થઈ ગયું. ગઈ વસ્તુને શેક કરે ઉચિત નથી. મારા પરાક્રમથી હું ઘણું ધન કમાવી આવીશ. જેથી તમે ઘણા વખત સુધી સુખેથી રહી શકશે !”
ધનદેવે વિવિધ પ્રકારના કરિયાણથી પાંચસે ગાડાં ભરાવ્યાં. સ્નાન-વિલેપન કરી, સુગંધી પુપ અને ધવલ વ ધારણ કર્યા. દેવગુરુને નમસ્કાર કર્યો, માતાપિતા અને સ્વજન વર્ગની આજ્ઞા લીધી. ધણા નેકરે અને આયુધ સહિત સુભટો સાથે લીધા. બળવાન શ્રેષ્ઠ જાતિના બળદોને ગાડામાં જોડાવ્યા અને શુભ મુહૂર્ત દૂર દેશાવર જવા પ્રયાણ કર્યું.
માર્ગમાં આવતા દરેક ગામમાં કરિયાણા વેચતા અને નવાં ખરીદ, દેશાંતરના સમાચાર પૂછતે અને દીન દુઃખીને દાન દે ધનદેવ કેમે કરીને ઘણે દૂર આવેલ વર્ધમાનક ગામની નજીક આવી પહોંચ્યા. વચ્ચે વેગવતી નદી આવી. એની જમીન રેતાળ હતી, અને થોડું પાણી હેવાથી કાદવ ઘણે ભેગે થયે હતે. મહામુશ્કેલીએ નદીને અર્થો પંથ કપાયો. હવે બળદો થાકી ગયા અને જમીન ઉપર લથડી પડયા. સારથીઓ લાચાર બન્યા. ધનદેવ ભારે ખેદ પામ્યો. પરિજને આકુળવ્યાકુળ થવા લાગ્યા. હવે શું કરવું ? આ પાંચસો બળદેમાં એક બળદ ખરેખર બળવાન હતે. ધનદેવે તેને યાદ કર્યો. પુષ્પના પૂજન. પૂર્વક સત્કારીને તેને ગાડામાં એક તરફ જોડ્યો. બીજી તરફ અન્ય બળદોને જોડ્યા. એ બળદે પિતાના સામર્થ્ય વડે લીલામાત્રથી બધાં ગાડાને ખેંચી સામે કાંઠે પહોંચાડ્યાં. ગજા ઉપરાંત ભાર ખેંચવાથી આ બળદની ન તૂટી ગઈ. તે જમીન ઉપર ઢળી પડ્યો. શેકાતુર ધનદેવે વૈદ્યને તેડાવી આ ઉપકારી બળદની સારવાર કરાવી. પિતે તેને બંધુ અને મિત્રની જેમ રાતદિવસ સેવા કરવા લાગ્યો.
ઘણ દિવસ પસાર થયા. પરિજન હવે કંટાળ્યા. તેઓએ ધનદેવને કહ્યું: “હે સાર્થવાહ! એક બળદના કારણે આપણે સૌ
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
શૂલપાણિ યક્ષ ઉપસ
૧.
કેટલા બધાં દુ:ખી થઇ રહ્યા છીએ ? વર્ષાકાળ પણ નજીક જ આવે છે. કરિયાણાં બગડે છે. હવે તે આપણે ખીજા ગામે ચાલ્યા જઈએ.”
ધનદેવને આ બિમાર, લાચાર અને અસહાય બનેલ બળદને તજી દુઈ આગળ જવાની ભાવના ન હતી, પણ પરિજનાના આગ્રહથી એણે કંઈક માગ કાઢવા ત્રિચાયુ... અને વ માનક ગામના મુખ્ય પુરુષોને બેાલાવ્યા, પ્રેમપૂર્વક આસને બેસાડી, ઉચિત સત્કાર કરીને પછી એમને જણાવ્યું :
ઃઃ
“હે સત્પુરુષો ! આ મારા ઉપકારી મુખ્ય ખળદ આવી દુઃખદ અવસ્થા પામ્યા છે. મારે આગળ જવુ છે. એની સેવા-ચાકરી અને ઘાસ–ચારા માટે તમને આ ધન આપું છું. તમને મારી એક અનામત થાપણ તરીકે આ બળદ સોંપું છું. તમે સૌ સારી રીતે એની સારસંભાળ રાખશે. ભૂલશેા નહિ. તમારા હું સદા માટે ઋણી રહીશ.
,,
ગામના મુખીને આ પ્રમાણે ભલામણ કરી ધનદેવે ખળદ આગળ બહુજ સ્નેહપૂર્વક ચારાપાણી મૂકી તેને ખમાભ્યેા અને સૌ સાથે અન્ય ગામ જવા રવાના થયે.
જે–માસના સખત તાપમાં બળદના દેહ તપવા લાગ્યા. એના માટે મૂકેલ ઘાસપાણી અન્ય પશુએ ખાઈ-પી જતા હતા. જેના ઉપર એની સાર સંભાળની જવાબદારી સોંપવામાં આવેલ હતી, તેઓ પણ બેદરકાર બનીને એની ઉપેક્ષા કરવા લાગ્યા.
ભૂખ–તરસની વેદના અને વ્યાધિના દુઃખ વડે એ બળદ ખૂબ જ આત્તધ્યાનમાં રહેતા. આખરે તે હાડપિંજર જેવા ખની ગયા અને ચિ'તવવા લાગ્યા :
“ અહા ! મહાપાપી, નિષ્ઠુર, દયાહીન, ચંડાળ જેવા આ ગામના લોકો પ્રતિજ્ઞા-ભ્રષ્ટ બન્યા છે. ધનદેવે આપેલ ધન પણ આ લેકે
ચાવી બેઠા છે.”
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૨
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દ્રુન
અતિ દુ:ખ ભોગવી અંતે તે બળદ મરણ પામ્યા અને એ જ ગામની પાસેના ઉદ્યાનમાં શૂલપાણિ નામે યક્ષ [ વાણવ્યંતરદેવ ] તરીકે ઉત્પન્ન થયા. ત્યાં દેવલેકની ઋદ્ધિ જોઇ તે આશ્ચય પામ્યા. વિભગજ્ઞાનના ઉપયોગથી એણે જોયુ, તેા વર્ધમાનક ગામના ઉદ્યાન પાસે જ પાતાના પૂર્વભવ સબધી બળદને બિહામણા મૃતદેહ પડયા . હતા. આથી એને મહાકાપ ઉત્પન્ન થયા. ગામલોકોએ આપેલ પીડાના • બદલે લેવાના નિર્ણય કરીને, એણે બધા ગ્રામ્યજામાં ભયંકર મરકીના ઉપદ્રવ ફેલાવ્યેા. મરકીના પ્રભાવે ઘણા જીવા મરવા લાગ્યા. ગામ આખામાં હાહાકાર થતાં કરૂણ આક્રંદના અવાજો સંભળાવા લાગ્યા. મંત્ર, તંત્ર, ઔષધિ, જાપ, પૂજા, દાન અને અન્ય અનેક પ્રકારના ઉપાચા કરવા છતાં મરકી શાંત ન પડી, એટલે પોતાનાં ઘરબાર, પશુ, ધન, ધાન્ય છોડી લાકો અન્ય ગામે પેાતાના જીવ બચાવવા ચાલ્યા ગયા. ત્યાં પણ આ યક્ષ એમને પીડવા લાગ્યા. લેકા ફરી પાછા પેાતાના ગામે આવ્યા. ત્યાં ખલિ, પુષ્પ, ધૂપ આદિ મૂકીને, હાથોડી, નજર ઊંચે રાખી, સૌ સાથે પ્રાથના કરતાં કહેવા લાગ્યા :
“અંતરિક્ષમાં રહેલા, દિવ્ય અતિશયયુક્ત એવા હું દેવા ! અસુરા, યક્ષા, રાક્ષસેા અને ક'પુરુષો ! તમે આ અમારી વિનતિ સાંભળે. અમારાથી અશ્ચય, મદ, અજ્ઞાન કે અવિનય વડે તમારા જે કઈ અપરાધ થયા હોય, તેની ક્ષમા કરો. તમારા કોપનુ ફળ અમે જોયું. હવે તમારી કૃપાનું ફળ અમે જોવા માંગીએ છીએ.”
ઃઃ
આ સાંભળી, આકાશમાં રહેલ શૂલપાણિ યક્ષ કહેવા લાગ્યા :
“ હે દુરાચારી, લેાભી, અધમ પાપાત્માએ ! હવે મને તમે સૌ ખમાવે છે ? તમારા સ્વજને મરણ પામતાં તમે સૌ ભારે સંતાપ પામે છે, પણ તે બળદ ભૂખ, તરસ અને વ્યાધિથી મરણ પામ્યા, ત્યારે તમને જરાપણ શેક ન થયે! દયા પણ ન જાગી ! શિષ્ટ-જનનું વચનપાલન પણ ન કર્યું ! ! હવે તે તમારું ખેલવુ બધુ નકામુ છે.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
~ (f/
(૫)
|0||a|2||
unle
31
બળદે ૫૦૦ ગાડાચ્યા, સાંધા તૂટતા લોકોને ભલામણ,મરીને યક્ષ,ઉપવેલોકપ્રાર્થના,પ્રભુને વારણ,યક્ષ-ઉપસર્ગ.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
શૂલપાણિ યક્ષ ઉપસ
૯૩.
તમે દૂર ભાગી જશેા, તેા પણુ હુ' તમને હવે છોડવાના નથી. દુઃખના કારણરુપ તમને સૌને તે હું મૂળમાંથી જ ઉખેડી નાખવા માંગુ છુ.”
આ વચને સાંભળી સૌ ભયથી ધ્રૂજવા લાગ્યા. પદાની હાથમાં લઈ, સુગંધી પુષ્પા ઉછાળતા, કેમળ વચનેાથી, યક્ષને નમસ્કાર કરી સ્તુતિ કરતાં સૌએ કહ્યું :
“હે દેવ ! અમે અપરાધ કર્યાં છે, એ સાચી વાત છે. તમારે કોઈ દોષ નથી. છતાં હવે અમારા ઉપર કૃપા વરસાવે. અમારા આ અપરાધનું પ્રાયશ્ચિત્ત અતાવા. વીતી ગયેલી વાતને ભૂલી જાએ. અમારુ આ મસ્તક તમારા ચરણમાં મૂકીએ છીએ, શરણાગતને જે કઈ કરવું યેાગ્ય લાગે, તેમ તમે હવે કરો.’’
આ પ્રમાણે ગ્રામલેાકેાની સ્તુતિ સાંભળી કાંઈક શાંત થયેલ શૂલપાણિ યક્ષ કહેવા લાગ્યા
“જો એમ હાય તા આ મરણ પામેલા માણસાનાં હાડકાં એકઠાં કરે. એના ઉપર એક ઘુમટ અને ધજાયુક્ત મનહર મદિર બનાવે. એમાં વૃષભ સદ્ગિત યક્ષપ્રતિમા સ્થાપન કરો. પ્રતિદિન બલિ, પુષ્પાદિથી તેનું પૂજન કરો. આમ કરશે! તે જ હું તમને જીવવા દઈશ. આ
સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય નથી.”
જેવી દેવની આજ્ઞા” એમ વિનયથી ગામલેાકેાએ યક્ષની આજ્ઞા માથે ચઢાવી. તેના કહ્યા પ્રમાણે ગામની નજીકમાં સુંદર મંદિર ખંધાવ્યું. ઇન્દ્ર શર્મા નામે પૂજારી રાખ્યા. ત્રણ કાળ આદરપૂર્વક પૂજા-નાટક થવા લાગ્યાં.
મરણ પામેલ અનેક લોકોનાં હાડકાં આ મંદિરના પાયામાં હાવાથી આ ગામ ત્યારથી “અસ્થિ ગ્રામ” તરીકે પ્રસિદ્ધ થયુ.
આ મદિરમાં જે કોઈ થાકયા-પાકયા પથિક, ભિક્ષુક કે અન્ય કોઈ વ્યક્તિ રાતવાસે રહેતી તેને આ યક્ષ અનેક રીતે યાતના પમાડી મારી નાખતા. તેની પીઠ ઉપર આરુઢ થઈ, થાકે ત્યાંસુધી તેને ચલાવતા,
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન
ક્રૂર હાસ્ય કરી દડાની જેમ તેને આકાશમાં ઉછાળતા, નીચે પડતાં તીક્ષ્ણ તલવાર વડે તેને છેઢી નાખતા, કેટલાકને પગથી પકડી, વસ્રની જેમ જમીન ઉપર પછાડતા, કેટલાકને ઘંટની જેમ બારણાના તારણે લટકાવતા અને કેટલાંકના શરીરના ટૂકડે ટૂકડા કરી સર્વ દિશાએમાં બલિની જેમ નાખી દેતા. આ મંદિરમાં રાતવાસો રહેલ દરેક જીવના, આ પ્રમાણે યાતના પમાડી, વિનાશ કરતા. તેના ભયના કારણે લેક દિવસે ત્યાં રહી, વિસામો ખાતા અને રાત પહેલાં જ મંદિર છેડી પોતાને ઘેર ચાલ્યા જતા. પૂજારી પણ ધૂપ, દીપ, પૂજા કરી દિવસ આથમ્યા પહેલાં જ પેાતાના સ્થાને પહોંચી જતા.
પરમકૃપાળુ શ્રી મહાવીર સ્વામી આ વ્યંતરને પ્રતિબંધ પમાડવાના હેતુથી વિહાર કરતા આ અસ્થિગ્રામમાં પધાર્યાં. રાતવાસો રહેવા પૂજારીની આજ્ઞા માંગી. તેણે કહ્યું : “ ગામ જાણે ! હું હા-ના ન કરી શકું ! ” ત્યાં એકઠા થયેલા લોકોને ભગવતે રાતવાસો કરવા નિમિત્તે પૂછ્યું : પ્રભુની અત્યંત સૌમ્ય અને રૂપવિશિષ્ટ મુખમુદ્રા જોઈ ને લાકોએ જણાવ્યુ' : હે દેવાય ! તમે અહી. રાતવાસેા રહી શકશે નહિ. ગામમાં પધારે. ત્યાં આપની ઇચ્છા પ્રમાણે રહેા.”
લેાકેાએ યક્ષ સ`બધી સત્યપરિસ્થિતિ પ્રભુને જણાવી દીધી. પ્રભુ ખેલ્યા ઃ મને અહીં જ રહેવાની તમે અનુમતિ આપે.”
પ્રભુની ઇચ્છા ગામમાં રહેવાની ન જણાતાં લોકોએ કહ્યું : “જો આપની ઇચ્છા અહીજ આ મંદિરમાં રહેવાની હાય તા ભલે રહે !
""
મદિરના એક ખૂણે પ્રભુ કાઉસ્સગ્ગધ્યાને સ્થિર રહ્યા. દિવસ અસ્ત થવાની તૈયારી હતી, ત્યારે પૂજારીએ ધૂપ-દીપ પ્રગટાવી પૂજા કરી, ત્યાં રહેલા ભિક્ષુક તથા પથિકાને ચાલ્યા જવાની આજ્ઞા કરી પછી પ્રભુને તે કહેવા લાગ્યા :
“હે દેવાય ! આપ પણ બહાર નીકળી જાઓ, જેથી અડી' રહેતા યક્ષના હાથે તમે માર્યાં ન જાઓ.”
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
શૂલપાણિ યક્ષ ઉપસર્ગ
૯૫ પ્રભુએ જાણે આ સાંભળ્યું જ ન હોય તેમ મૌનપણે રહ્યા.
પૂજારીની વારંવારની વિનંતિ છતાં જ્યારે ભગવંતે કંઈ જવાબ ન આ ને રાતવાસે રહ્યા, ત્યારે શૂલપાણિ યક્ષ વિચારવા લાગ્યું :
અહો ! આ કઈ વિચિત્ર વ્યક્તિ લાગે છે ! પૂજારી અને ગામલેકેની ચેતવણી છતાં આ સ્થાન મૂકતા નથી. નશીબાગે ઘણા દિવસે આ મારા હાથે ચડે છે, એટલે એને પણ હું મારે ચમત્કાર દેખાડી દઉં.”
સહુપ્રથમ શૂલપાણિ યક્ષે પ્રલયકાળની ગર્જના સમાન, સર્વને ભય પમાડનાર, ભયંકર અને અસાધારણ અટ્ટહાસ્ય કર્યું. ચારેય તરફ એને અવાજ તથા પડઘે સંભળા. ગામલેકે ભયબ્રાંત બની પરસ્પર કહેવા લાગ્યાઃ “અહા ! એ મહાનુભાવ દેવાર્યને યક્ષ મારતે લાગે છે ! સૌ અફસેસ કરવા લાગ્યા કે-નક્કી આજે એ દેવાર્ય યક્ષના હાથે માર્યા જશે.”
ગાનુયે ઉત્પલ નામે એક નિમિત્તજ્ઞ એજ દિવસે એજ ગામમાં આવ્યો હતે. તેણે પૂર્વે શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના તીર્થમાં દીક્ષા લીધેલી. પણ પાછળથી દીક્ષા ન પાળી શકવાથી તે પરિવ્રાજક બન્યું હતું. તે અષ્ટાંગ નિમિત્તશાસ્ત્રને જાણકાર હતે. ગામલોક પાસેથી આવી વાતે સાંભળી અને લક્ષણોનું વર્ણન સાંભળ્યું ત્યારે એને શંકા થઈ કેકદાચ તાજેતરમાં જ દીક્ષા લીધેલ તે તીર્થકર શ્રી મહાવીરસ્વામી તે નહિ હોય?”
લેકની વાત સાંભળીને ઉત્પલ તે યક્ષથી ભયભીત બન્યું હતું અને યક્ષમંદિરમાં જવા જેટલી હિંમત એનામાં ન હતી. એથી લાચારી અનુભવતે તે પ્રભુની ચિંતા કરતે જ રહ્યો.
ભયંકર અટ્ટહાસ્યથી પ્રભુ ભય ન પામ્યા, એટલે યક્ષે ભયંકર પિશાચનું રૂપ વિકુવ્યું ઃ બિહામણે તુંબડા જે ચહેરે, લાંબા લટકતા વાળ, હાથીદાંત સમાન બહાર નીકળી આવતા લાંબા દાંત, ચપટી અને ઘર નાસિકા, ગળા તથા છાતી ઉપર લટકતી હાડકાંની મેટી માળા, બગલમાં પકડેલ મડદાનું માંસ એક હાથમાં રાખી ખાવાની ચેષ્ઠા કરતે હોય અને બીજા હાથે લેહી પીતે હોય–એવી મુખમુદ્રા, આ
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન ઉપરાંત ચાલતું હોય ત્યારે એના પગવડે પૃથ્વી પણ ધ્રુજતી હોયતેવા પ્રકારનું રૂદ્રરૂપ ધરાવતે એ યક્ષ પ્રભુને ભય પમાડવા લાગે.
પ્રભુ તે મેરુની જેમ નિષ્કપ, નિર્ભય અને ધર્મધ્યાનમાં લીન જ રહ્યા. ફરીથી પ્રભુને ભય પમાડવા યક્ષે ભયંકર મેટો એક સર્પ વિકુઑ. તે પ્રભુના શરીરે વીંટળાઈ પૂંછડી વડે જોરથી તાડન કરવા લાગે. તીણ દાઢાવડે ડંખ દેવા લાગ્યા. ગળે વીંટળાઈ ધામેશ્વાસને રૂંધવા લાગે. આમ છતાં પ્રભુ જરાપણ ચલાયમાન ન થયા.
ભયંકર અટ્ટહાસ્ય, બિહામણા પિશાચનું રૂપ તથા મહાસને ઉપસર્ગ પણ તદ્દન નિષ્ફળ નીવડ્યો એટલે યક્ષે આખી રાત્રિ પર્યત અત્યંત રૌદ્ર અને દુસહ એવી સાત પ્રકારે પ્રભુને પીડા ઉપજાવી. તે સાત વેદના આ પ્રમાણે છેઃ શિવેદના, કર્ણ વેદના, નેત્રવેદના, દંતવેદના, નખવેદના, નાસિકાવેદના અને પીડવેદના. આ સાત મર્મસ્થાનમાંથી ફક્ત એક જ મર્મસ્થાનની પીડા વડે સામાન્ય જનને પ્રાણ ચાલ્યો જાય, તે એકી સાથે ઉપજાવેલી સાત સાત પ્રકારની વેદનાની તે શી વાત કરવી?
સમતાભાવે પ્રભુએ આ બધી વેદનાઓ સહન કરી. યક્ષ પ્રભુને જરાપણ ચલાયમાન કરી ન શક્યા તેમજ ભ પણ પમાડી ન શકો. હવે તે ખૂબ જ થાકી ગયા હતા, મનમાં સંતાપ પામે ? અહો મારા બધાય પ્રયત્ન નિષ્ફળ ગયા!
પ્રભના ગુણથી તે યક્ષ હવે પ્રભાવિત બને. આથી તે ભારે ભાવપૂર્વક ભગવંતને પગે પડીને કહેવા લાગ્યોઃ “હે ભગવંત! તમારા સામર્થ્યને મેં જાણ્યું નહિ. તમારો અપરાધ કર્યો, તેની મને ક્ષમા આપે.”
પ્રભુને થયેલ આ ઉપસર્ગોની જાણ થતાં જ સિદ્ધાર્થ નામે વ્યંતરદેવ ત્યાં દોડી આવ્યા અને આ શૂલપાણિ યક્ષને કહેવા લાગ્યા :
અરે, અધમ શૂલપાણિ! સિદ્ધાર્થ મહારાજાના પુત્ર આ ચરમ તીર્થકર ભગવંતને તું શું નથી જાણતા ? દુર્ગતિમાં જ જવા માટે તારી બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થઈ લાગે છે, એટલે જ વિવેક નાશ પામે છે અને તે
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
શૂલપાણિ યક્ષ ઉપસ
૯૭
એમને પીડા દેવા તત્પર બન્યા છે! અરે દુરાચારી ! જો આ બનાવ ઈંદ્ર મહારાજાના જાણવામાં આવે તે તેનુ ફળ શું મળે, તેની તને ખબર છે ? ”
વ્યંતરના આ શબ્દો સાંભળતાં જ શૂલપાણિ અતિ ભયભીત ખની ગયા. વારંવાર તે પ્રભુને ખમાવવા લાગ્યા, એટલે સિદ્ધા–વ્યંતરે તેને આ પ્રમાણે હિતશિક્ષા આપી :
“ શ્રી વીતરાગમાં દેવબુદ્ધિ અને સાધુમાં ગુરુમુદ્ધિ રાખવી. તત્ત્વાર્થીની સદૃહા [શ્રદ્ધા ] કરવી. કોઈપણ પ્રાણીને પીડા ન ઉપજાવવી. પૂર્વે કરેલ પાપની નિંદા કરવી, જેથી એના દુઃખદાયક વિપાક ભાગવવા ન પડે. ’
આ સાંભળી યક્ષને ભૂતકાળમાં પેાતાના હાથે થયેલ ઘેર હિંસાના દુષ્ટ કર્યાં યાદ આવ્યાં. એ માટે તેણે ભારે પશ્ચાત્તાપ કર્યાં. હવે તે વિરાગી બન્યા અને સમ્યક્ત્વ પામ્યા. પેાતાના સઘળા દોષોને ઉપશાંત કરવા તે ભગવત પાસે ગીત અને નાટક કરવા લાગ્યા. ગ્રામવાસી લોકો આ સાંભળીને ચિતવવા લાગ્યા : “ અહા ! પેલા યક્ષ દેવાને મારી અત્યારે સંતુષ્ટ થઈ આનંદથી ક્રીડા કરી રહ્યો લાગે છે ! ”
ચાર પ્રહરથી કૉંઈક ન્યૂન સમય પર્યંત થયેલ ઉપસના પરિતાપથી પ્રભુને લગભગ એક મુહૂર્ત (બે ઘડી અથવા ૪૮ મિનિટ) નિદ્રા આવી ગઇ. એ વેળા એમણે દશ સ્વપ્ના જોયાં.
પ્રભાત થતાં ગામલોકો સાથે ઉત્પલ નિમિત્તજ્ઞ પણમ'દિરે આવ્યેા. પ્રભુને ક્ષેમકુશળ જોઈ સૌ આનંદ પામ્યા. ઉપલે ભગવતને એળખી લીધે અને અતિ આનંદ પામ્યા. સૌ પ્રભુને વારવાર વંદન
કરવા લાગ્યા.
પ્રભુના હાથે યક્ષ શાંત થઈ જતાં ગામના પીડામુક્ત થઈ ગયા. પ્રભુ ત્યાં ચાતુર્માસ રહ્યા. પ્રભુએ વિહાર કર્યાં :
७
લાકે હુ'મેશ માટે ચાતુર્માસ પૂર્ણ થતાં
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન
આ વખતે શૂલપાણિ પ્રભુના ચરણામાં શિર નમાવી ભક્તિપૂર્વક કહેવા લાગ્યા : “ હે પરમકૃપાળુ દેવ! મેં આપને મયકર ઉપસ કર્યાં, મારા જેવે મડાપાપી કોઇ નથી. ઉપરાંત આપે અડી રહી મને મડાન લાભ આપ્યા, તેના કારણે મારા જેવે કૃતાર્થ પણ કોઇ નથી. હે સ્વામી! હું હવે સમજ્યા છું કે મને પ્રતિધ પમાડવા માટે જ આપ અહી પધાર્યા. હે પ્રભુ ! આપે અહીં પધારી જો મારા હાથ પકડી આ ભવરૂપી વામાંથી મને બહાર કાઢયા ન હેાત તે મારા દુષ્કૃત્યેના પરિણામે શું-શું દુઃખ હું ન પામત? આપને આ મડાન ઉપકાર કઢ્ઢીયે નહીં ભૂલું.
પ્રભુ !ગળ ચાલ્યા. પ્રભુતા વિરડુનું દુઃસહ દુઃખ યક્ષ પણ અંતર્ધ્યાન થઇ ગયા.
અનુભવતે
-
ચડકૌશિક ઉપસર્ગ
ચિત્રપટ-૩ર
કૌશિક નામે નગરમાં ગાભદ્ર નામે એક બ્રાહ્મણ રહેતા હતા. શાસ્ત્રજ્ઞાનમાં એ અતિ-નિપુણ હતા. પરંતુ ધનના અભાવે એને સદાકાળ દરિદ્ર અવસ્થામાં જ રહેવું પડતું હતું. કોઇની પાસે ધનની યાચના નહિ કરવાનો એને નિયમ હતા. સતૈષવૃત્તિ ધારણ કરી એ પેાતાના ચિત્તમાં જરાપણ દીનતાભાવ લાવતા નહીં.
(ર
એકાદા એની સગર્ભા પત્નીએ ગાભદ્રને પ્રેરણા કરી : પ્રસુતિ નિમિત્તે ભવિષ્યમાં ઔષધાદિકની જરૂર પડે તે ધન કામ લાગે, માટે થાડુક ધન પ્રાપ્ત કરે. ”
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
સાધુ કાળ કરીજ્યોતિષમાં તાપસ અને છેવટે ક્રોધી ચંડકોશિકસ પ્રભુના બુઝ બુઝ શબ્દથીશાંત.૮માં સ્વર્ગ.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચંડકૌશિક ઉપસર્ગ
ધન ઉપાર્જનના હેતુથી ગભદ્ર કાશી ગયા. ત્યાં સારા પ્રમાણમાં ધનપ્રાપ્તિ થઈ એટલે એણે વિચાર્યું કે-હવે હું ઘેર જઈ સર્વ પ્રકારનાં વિષય સુખ ભોગવી શકીશ. ગંભદ્ર પિતાને ગામ પાછો ફર્યો. ત્યાં પોતાનાં ઘરની જીર્ણ હાલત જોઈ આશ્ચર્યમૂઢ બની ગયે. પડોશીએને પૂછતાં ખબર પડી કે-એની પત્ની તે ભયંકર શૂળવેદના ભેગવી મરણ પામી ચૂકી છે. વિયેગના આઘાતથી તે પિકેક મૂકી રડવા લાગ્યા. પાસે રહેતા લેકેએ એને આશ્વાસન આપી શાંત કર્યો. દિવસે જતાં એને શક હવે હળવે થે. બીજીવાર લગ્ન કરવા એના પડોશીઓએ પ્રેરણા કરી. ગંભદ્રને વૈરાગ્યભાવ પ્રબળ બન્યું હતું.
બીજી પત્ની પણ જે મરી જાય તે ફરીથી મારા માટે તે આવી જ માથાકૂટ ઉપસ્થિત થાય ને?” એમ વિચારી તે હવે ધર્મકાર્યમાં પિતાને સમય વિશેષ કરીને પસાર કરવા લાગે.
એકદા શ્રી ધર્મઘોષસૂરીજી નામના આચાર્ય ભગવંત નગરમાં પધાર્યા. ગંભદ્ર એમની ધર્મદેશના સાંભળવા ગયે.
આ સંસારમાં ચિંતામણિ રત્ન કરતાં પણ અતિ દુર્લભ એ શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુને ધર્મ છે. સંસારસાગરમાં અથડાતા કર્મવશ જીવ માટે એ ઉત્કૃષ્ટ આલંબનરૂપ છે. સંસારનાટકમાં રડતાં રડતાં પ્રવેશ કરે [ જન્મ લે ] અને એમાંથી રડતાં રડતાં નીકળી જવાનું [ મરણ પામવું] વિવેકી પુરુષ માટે જરા પણ ગ્ય જ નથી. મોક્ષ એ જ એક માત્ર શાશ્વત અને અખંડ સુખનું સ્થાન છે. ત્યાં જન્મ, જરા અને મરણનું દુઃખ જીવને સ્પશી શકતું જ નથી. સર્વદા મેક્ષ માટે પુરુષાર્થ આદરવો એ જ માનવભવને મુખ્ય હેતુ છે. જન્મ, જરા અને મૃત્યુપી દુખેને ડુંગરાને તેડવા માટે ચારિત્રજીવન એ વ સમાન સાધન છે, જે ગ્રહણ કરવાથી શાશ્વત સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.”
ગુરુ મહારાજને ઉપદેશ ગંભદ્રને હૈયે બરોબર ઊતરી ગયો શુદ્ધ ધર્મની ઓળખાણ થઈ. તત્કાળ પિતાને દીક્ષા આપવા જિતિ
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન કરી. સંમતિ મળતાં જ તે પિતાને ઘેર ગયે. દાન આદિ શુભ કાર્યોમાં સઘળું ધન વાપરી લીધું. સંપૂર્ણ ઉલ્લાસભાવપૂર્વક એણે સંયમજીવન સ્વીકાર્યું.
સુંદર રીતે બાહ્ય અને અત્યંતર તપની આરાધનાની સાથે સાથે શાસ્ત્રઅભ્યાસ પણ ચાલુ રાખે. એકદા ગુરુની આજ્ઞા લઈ મા ખમણના. પારણે મા ખમણ તપ શરુ કર્યો. તપના પારણાના દિવસે એક બાળ સાધુ સાથે તેઓ ગેચરી અર્થે નીકળ્યા. દેવગે રસ્તામાં એમના પગ નીચે એક દેડકી કચરાઈને મરણ પામી. પાછળ ચાલ્યા આવતા બાળમુનિએ કહ્યું : “હે ક્ષમાશ્રમણ ! તમે આ દેડકીની વિરાધના કરી છે, એટલે. જરા બરાબર જુઓ.”
“સાંજે પ્રતિક્રમણ વેળા ગુરુમહારાજ પાસે ભદ્રમુનિ આલેચના લેશે.” એમ સમજી બાળમુનિ શાંત રહ્યા. સાંજે પ્રતિક્રમણમાં દેડકીની આલોચના લેવા ફરીથી બાળમુનિએ યાદ દેવડાવી. તપ વડે ગભદ્ર મુનિનું શરીર સંતપ્ત તે થયેલું જ હતું, અને એમાં વળી બાળમુનિએ. આલેચનાની યાદ દેવડાવી. પરિણામે મુનિના મનમાં તીવ્ર કેપ ઉત્પન્ન થવાથી વિવેકબુદ્ધિ દબાઈ ગઈ. તેઓ બાળમુનિને ચૂપ કરી દેવા એ ઉગામીને તીવ્ર વેગે દોડયા. એમનું માથું ઉપાશ્રયના એક થાંભલા સાથે જોરથી અથડાતાં ગંભદ્ર મુનિ તત્કાળ મરણ પામ્યા. સંયમજીવનમાં પ્રાપ્ત કરેલ સઘળું પુણ્ય એક ક્ષણ માત્રમાં જ કે ધાગ્નિ વડે લગભગ બાળી નાખ્યું.
ભદ્રમુનિને જીવ જ્યોતિષી દેવલેકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયે. ત્યાંનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં કનકખલ આશ્રમમાં પાંચસો તાપસના કુલપતિના પુત્રપણે તે દેવને જન્મ થયો. એનું નામ કૌશિક રાખ્યું. તે સ્વભાવે અતિ કીધી હતે. નાના-નાના અપરાધના કારણે પણ તે અન્ય તાપસને કુમારને તાડન કરી લેતે. એમને વડીલે પૂછેઃ “કેણે માર્યું?” તે તાપસ કુમારે રડતાં રડતાં “કૌશિક'નું નામ જણવતા. પણ ત્યાં તે “કૌશિક' નામધારી અન્ય તાપસકુમાર પણ હતા.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૧
ચંડકૌશિક ઉપસર્ગ એટલે તેને ઓળખવા માટે તાપસએ “ચંડ” શબ્દ ઉમેરીને એનું નામ “ચંડકૌશિક પાડ્યું.
કાળક્રમે કુલપતિ મરણ પામે. અન્ય તાપસેએ પ્રણાલિકા મુજબ આ ચંડકૌશિકને એના પિતાના સ્થાને કુલપતિ તરીકે સ્થા. આશ્રમ પ્રત્યે તેની આસક્તિ ઉત્તરોત્તર વધતી ગઈ. તે કાળજીપૂર્વક વૃક્ષને પાણી સિંચતે અને તેના ઉછેરમાં ઘણો સમય ગાળતો. ત્યાં કઈ ફળો કે ફૂલે લેવા આવે, તે તેને તિરસ્કાર કરી હાંકી કાઢતે એટલે સર્વ તાપ ધીમેધીમે અન્ય સ્થળે ચાલ્યા ગયા.
એકદા ચંડકૌશિક પિતાના આશ્રમની વાડ કરવાના હેતુથી કાંટા લેવા તીણ કુહાડી લઈ દૂર વનમાં નીકળી ગયે. પાસે જ આવેલ
વેતાંબી નગરીના રાજપુત્રોને આ ખબર મળ્યા. પૂર્વે એમને જોઈતાં ફળે તથા પુષ્પ ન આપતાં કૌશિકે અપમાન કરેલ. તેને બદલે લેવાના હેતુથી તે સહુએ મળીને કનકખલ–આશ્રમનાં નાનાં-મેટાં ઝાડ ઉખેડી નાખ્યાં, ફળે પાડી નાખ્યાં, કમંડળ ફેડી નાખ્યું, દ્રાક્ષમંડપ કાપી નાખ્યા અને જેટલું બને તેટલું નુકસાન એમણે ત્યાં કર્યું. કેઈ ગેવાળ દ્વારા ચંડકૌશિકને આ પરિસ્થિતિની જાણ થતાં જ એના શરીરમાં ક્રોધાગ્નિની જવાળાઓ પ્રગટી નીકળી. કુહાડો લઈ પવનવેગે તે કુમારો તરફ દો .
હે અધમ ક્ષત્રિયે! તમે મારી સામે આવે તે હું તમારાં સૌનાં માથાં આ કુહાડા વડે કાપી નાખું!”
એમ કહેતાં જ ચંડકૌશિક ઝડપથી તેમને મારવા દોડે. માર્ગમાં આવેલ એક કૂવામાં તે પટકાઈ ગયે. પિતાના જ હાથમાં રહેલા, પિતાના જ કુહાડા વડે એનું પોતાનું માથું છેદાઈ ગયું. તે તત્કાળ મરણ પામે. એ જ આશ્રમમાં એની ગાઢ મૂચ્છ હોવાના કારણે તથા આર્તધ્યાનમાં મરણ પામતાં તે એ જ આશ્રમમાં ભયંકર દૃષ્ટિવિષ સર્ષ તરીકે ઉત્પન્ન થયે.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦ર
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન પૂર્વભવના સ્નેહાનુબંધથી તે સપને પિતાના આશ્રમની રક્ષાના પરિણામ ઉત્પન્ન થવાથી તે આશ્રમની આજુબાજુ નિરંતર ભ્રમણ કરતે રહે. એકદા તેણે આશ્રમમાં તાપસને ફરતા જોયા, એટલે એણે રેષ સહિત સૂર્યબિંબને જોઈ અગ્નિજ્વાળા પ્રગટાવીને સામે રહેલા તાપને બાળી નાખ્યા. છેડા તાપસેએ ચારે બાજુ નાસભાગ કરી પોતાના પ્રાણ બચાવ્યા.
હવે તે તે સર્પ દરેક પશુ, પક્ષી અને વટેમાર્ગુને જ્યાં-જ્યાં દેખતે, ત્યાં ત્યાં પોતાની દૃષ્ટિ ફેકી બાળી નાખવા લાગે. એના ભયના કારણે હવે આ કનકપલ આશ્રમને માર્ગ સંપૂર્ણ રીતે ઉજજડ બની ગયે. કેઈ પણ જીવ એ માર્ગે જવાની હિંમત કરતે જ નહિ.
પરમ કરુણાના મહાનિધાન સમા શ્રી મહાવીર પ્રભુએ ઉજડ બનેલા આ કનકપલ આશ્રમના માર્ગે વિહાર કર્યો. માર્ગમાં મળતા ગોવાળિયાઓએ એ માર્ગે વિહાર ન કરવાની વિનંતિપૂર્વકની ચેતવણી આપી, છતાં પ્રભુએ તે હેતુપૂર્વક જ એ તરફ વિહાર કર્યો. ચંડકૌશિકના આત્માને નરકે લઈ જનાર આ ભયંકર પાપપ્રવૃત્તિમાંથી ઉગારી લેવાની પ્રભુની પોપકાર દૃષ્ટિ હતી.
આશ્રમને યક્ષમંદિરમાં પ્રભુ કાઉસ્સગ ધ્યાને રહ્યા. ચંડકૌશિકે પ્રભુને જોયા. એમને બાળી નાખવાની ઈચ્છાથી વારંવાર તે પ્રભુ સામે દષ્ટિ ફેકવા લાગે. પણ પ્રભુના શરીર ઉપર એની કંઈપણ અસર ન થઈ. એટલે હવે તેણે વિશેષ કેધ કરી, સૂર્યની સામે જોઈ, ચાર ગણું વિષ ઉત્પન્ન કરી, પ્રભુ સામે જોયું. એની પણ પ્રભુ ઉપર કંઈ અસર ન થઈ, એથી હતાશ બનેલ ચંડકૌશિક, ફૂંફાડા મારતે એકદમ ભગવાનને હંસવા માટે એમની તરફ દો. તીક્ષ્ણ દાઢાથી પ્રભુના પગે ડંખ દીધે. “વિષ ચઢતાં કદાચ પ્રભુ પિતાની જ ઉપર પડે તે ?” એમ ચિંતવી તે તુરત જ પાછળ હટી ગયે અને કયારે પ્રભુ જમીન ઉપર પડે એની રાહ જોવા લાગ્યો! પણ પ્રભુ તે એ જ અવિચળ સ્થિતિમાં
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
'ડકૌશિક ઉપસ
૧૦૩
જ ઊભા રહ્યા! સપે ફરી ફરી ત્રણ વખત ાધના આવેશમાં ડંખ આપ્યા, પરંતુ ધાર્યા કરતાં બધું ઊંધું જ પરિણામ આવ્યું!
ડંખના સ્થળેથી લાલ લેાહીના ખદલે કારુણ્યભાવનાના પ્રતીક સમી ઉજ્જવળ દૂધની ધારાએ વહેવા લાગી ! પ્રભુની સૌમ્ય મુદ્રામાં જરાપણ ફેરફાર ન થયા !
ચડકૌશિક થોડીવારમાં ઉપશાંત થયા. મેઘસમાન શીતળતા પ્રસરાવનાર પ્રભુના આ શબ્દો એના કાને સંભળાયા :
“હે મહાનુભાવ ચંડકૌશિક ! ખુન્નસ મુઝ.''
ચડકૌશિકને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. પોતાના પૂભા જોયા. મડાતપસ્વી ગાભદ્રમુનિ, સુંદર સયમજીવન, તપની સુંદર આરાધના, ક્રેધના પિરણામે ધર્માંની વિરાધના, મૃત્યુ બાદ યેાતિષી દેત્ર, ત્યાંથી તાપસપુત્ર, ફરી એ જ ક્રોધના સંગથી ક્રૂર પિરણામવાળા વમાન સર્પના ભવ ! આ બધીય પરિસ્થિતિને સંપૂર્ણ તાદેશ ચિતાર એની આંખ સામે આવી ગયે. તે વિચારવા લાગ્યા :
“અહા ! આ પરમ તારક પ્રભુની મારા ઉપર કૃપાવૃષ્ટિ થઈ ન હોત, તે મારા માટે કેવી દુઃખદાયક પરિસ્થિતિનુ' સર્જન થાત ? મારા માટે દુર્ગતિ તદ્દન નજીક જ હતી ! અહા ! આ તે મારું પરમ સદ્ભાગ્ય કે આવા પરમ કૃપાળુ પ્રભુ મને અત્યારે મળી ગયા! એમણે મારા વિવેક જાગૃત કર્યાં! સાચી પરિસ્થિતિને ખ્યાલ કરાવ્યો !’
હવે ચંડકૌશિકને પેાતાના પાપી જીવન પ્રત્યે તિરસ્કારભાવ ઉત્પન્ન થયા. ધર્મભાવના વિકાસ પામી. ભક્તિપૂર્વક પ્રભુને પ્રદક્ષિણા આપી વંદન કર્યુ. અને અનશન આયું.
પ્રભુએ જાણ્યુ કે-ચડકૌશિક પ્રતિમાધ પામ્યા છે અને અનશન આદર્યું છે, એથી અનુક`પાના કારણે પ્રભુ પણ ત્યાં જ કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાને રહ્યા. હવે પેાતાની વિષદષ્ટિ કેાઈના ઉપર ન પડે, એ હેતુથી ચડકૌશિકે પેાતાનું મુખ ખીલની અંદર રાખી તથા શરીર બહાર રાખી, શાંતભાવે સ્થિર બની ગયા.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શોન
પ્રભુની પાછળ રહેલ વૃક્ષઘટામાં સંતાયેલા કુતૂહલપ્રિય ગાવાળા અને લેકે આ આખાય પ્રસંગ નજરેનજર નિહાળીને નવાઈ પામ્યા. ખાત્રી કરવા એમણે સાપ ઉપર પથ્થર ફેકયા, લાકડી વડે તાડન કર્યું, પણ સાપ ચલાયમાન ન જ થયા. હવે તે સપૂર્ણ ખાત્રી થઈ કે પ્રભુના ઉપદેશથી આ સાપ કોઇને ખાળતા નથી. લોકો પ્રભુ પાસે આવ્યા. સ્વામીને વંદન કર્યુ`', પછી સાપને વંદન કરી મહિંમાં
લાગ્યા.
ઉજ્જડ બનેલ માગે હવે લોકોએ આવ-જા શરૂ કરી. ઘી-દૂધ વેચવા જતી ગાવાલણા સાપના શરીર ઉપર દૂધથી છાંટવા લાગી. ઘીની ગ'ધથી ખેંચાઈને આવતી કીડીએ એના શરીરને ડબ આપી તીવ્ર વેદના ઉપજાવવા લાગી. છતાં પણ આ બધુ દુઃખ એણે ખૂબ જ સમતાભાવે સહન કર્યુ. પંદર દહાડાના અનશત બાદ તે સમાધિમરણ પામી આઠમા સડુસ્રાર દેવલેકમાં અઢાર સાગરોપમના આયુષ્યવાળે દેવ થયેા.
૧૦૪
કૅ અલ-શબલ
Ly
ચિત્રપટ- ૩૩
શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ભગવાનના અતિ સુંદર શાભાયુક્ત જિનાલયથી શોભતી મથુરા નગરીમાં જિનદાસ નામે શ્રાવક અને સાધુદાસી નામે શ્રાવિકા રહેતા હતા. શ્રી જિનેશ્વરકથિત દાન, શીલ, તપ અને ભાવનારૂપી ધર્મને પેાતાના જીવનમાં એમણે સારી રીતે ઉતાર્યા હતા. સમ્યકૃસહિત ખાર શ્રાવકત્રતા ગ્રહણ કર્યાં હતાં. એમના જીવનમાં સમતાભાવ, કરુણા, ગુરુભક્તિ આદિ સદ્ગુણારૂપી દીવડાઓના પ્રકાશ
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
કંબલ–ાંબેલ
૧૦૫ પથરાયેલું હતું. સંયમજીવન સ્વીકારવાની હૈયે ભાવના હોવા છતાં, અશક્તિના કારણે તેઓ એક આદર્શ ગૃહસ્થ તરીકે પોતાને જીવનકાળ પસાર કરતા હતા.
ચતુષ્પદ તિર્યંચ આદિ પરિગ્રહ પાપને વધારનાર છે” એમ જિનવાણી સાંભળતાં જાણ્યું, એટલે એમણે “ગાય, ભેંસ આદિ તિર્યંચ પરિગ્રહ ન રાખવો” એવો નિયમ શ્રી ગુરુ મહારાજ પાસેથી ગ્રહણ કર્યો. બીજા પણ ઘણા અભિગ્રહ અંગીકાર કર્યા હતા.
સાધુદાસી શ્રાવિકા હંમેશાં એક ગોવાલણ પાસેથી દૂધ લેતી હતી. એકદા સાધુદાસીને વિચાર આવ્યો કે “આપણે દહીં–ઘી વેચાતાં લેવાં પડે છે, એના કરતાં દૂધ જ વધારે લેવું અને એમાંથી દહીં, ઘી ઘરે જ બનાવવાં !” આ વિચાર કરીને તેણે ગોવાલણને કહ્યું :
“તું દરરોજ દૂધ લઈ મારે ઘેર આવતી જજે. જેટલું દૂધ તું લાવીશ, તેટલું બધું દૂધ હું લઈ લઈશ. બીજે કયાંય તું જતી નહિ.”
ગેવાલણે આ વચન માન્ય કર્યું. પ્રતિદિન એકબીજાને જેવાથી અને કયવિકય કરવાથી તેમને પરસ્પર સ્નેહાનુબંધ વધી પડે.
એકદા ગોવાલણની કન્યાને વિવાહપ્રસંગ આવ્યો. નેહાનુબંધના કારણે ગોવાલણે સાધુદાસીને વિનંતિ કરી :
“તમે તમારા પૂર્વજન્મના પુણ્યપ્રકર્ષના પ્રભાવે ઠાઠમાઠથી લગ્નમહત્સવ કરી શકે છે, પણ મારાથી એ મહત્સવ થઈ શકે તેમ નથી, છતાં મારે ત્યાં આ શુભપ્રસંગે તમે સહુ જમવા પધારે, તે મારી શભા વધે.”
શ્રેષ્ટિએ જવાબ આપતાં કહ્યું : “હે ભદ્રએમાં શું ? અમે જરૂર આવીએ પણ ઘરના ઘણાં બધાં કામમાં પ્રવૃત્ત હેવાથી બે ઘડી પણ અમે ઘર મૂકી શકીએ એમ નથી. નિષ્કપટ નેહાનુબંધ બાહ્ય ઉપચારની અપેક્ષા રાખતા નથી, એમ સમજી તારે મનમાં સંતાપ ન કરે. તારી પ્રાર્થના સ્વીકારી શકતું નથી. તેના કારણે તું અપમાન
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન ન સમજતી. પૂર્વગ્નેહને જરાપણ ત્યાગ ન કરતી. તું ઘેર જા અને તારા ઈષ્ટ-કાર્યને સારી રીતે પરિપૂર્ણ કરી લે.”
આ પ્રમાણે ગોવાલણને સમજાવી, શેઠે તેને નવાં વ, ઉચિત અલંકારે અને કુમકુમાદિ વિલેપને આપ્યાં, પરમ હર્ષ પામતી ગોવાલણે વિવાહઉત્સવ ખૂબ જ સારી રીતે કર્યો. “લગ્નમહોત્સવ ખરેખર ખૂબ જ શેભાયુક્ત બન્ય” એ પ્રમાણે સૌ સ્વજને અને અન્ય લેકે પ્રશંસા કરવા લાગ્યા. આ સાંભળી શેવાળકુટુંબ વિચારવા લાગ્યું :
“અહો ! પરમ ઉપકારી તે આ મહાનુભાવ શ્રેષ્ટિ છે, જેણે આપણને વસ્ત્રાભૂષણે આપી, પ્રસંગની શોભા વધારી. એને બદલે આપણે કયી રીતે વાળી આપે ?”
ઘણે વિચાર કર્યા પછી ગોવાળે શેડને કંઈક આપવાનો નિર્ણય કર્યો. શરીર પુષ્ટ, લાંબી પૂંછડાથી શેભાયુક્ત, સુપ્રમાણ શરીર આકૃતિ અને સુંદર શિંગડાવાળા, શરદના ચંદ્ર સમાન ઉજજવળ કાંતિવાળા અને ત્રણ વર્ષની વય પામેલા કંબલ અને શંબલ નામના બે બળવાન બળદો લઈ શેઠને ઘેર ગયે અને શ્રેષ્ઠિને સમર્પણ કર્યા.
ચતુષ્પદ-પરિગ્રહને નિયમ હોવાથી શ્રેષ્ઠિએ તે બળદોને સ્વીકાર કર્યો નહિ. પણ વાળ પચ્ચખાણનું મહત્વ સમજતો ન હો, એટલે એણે તે નેહભાવ અને ઉપકારબુદ્ધિ વડે જ બને બાળવૃષભેને શેઠના આંગણે બાંધી દીધા અને એ પિતાના ઘેર ચાલ્યો ગયો.
હવે જિનદાસ શ્રેષ્ઠિ વિચાર કરવા લાગેઃ “અહો ! આ તે મહાન ધર્મસંકટ આવી પડ્યું ! આ બિચારાં બળદોને તજી દઈશ તે લેકે એમને હળ ઇત્યાદિકમાં ચલાવશે અથવા અન્ય રીતે દુઃખી કરશે. અને અહીં જે બાંધીએ તે એ નિષ્ણજન હોવાથી પાળવામાં બેદરકારી ઊભી થશે.”
પૂર્વે સાંભળેલ જિનવચનના પરિણામે જેનું હૃદય કરુણાભાવથી દયદ્ર હતું, એ જિનદાસે ઘણું મનોમંથન પછી બંને બાળવૃષભેને
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
કંબલ-શબલ
૧૦૭ પિતાને ઘેર બાંધ્યા. તેમને પ્રસુક ચારો આપ, વસ્ત્ર વડે ગાળેલ પાણું પાતે, સારી રીતે એમની દરરેજ સાર-સંભાળ કરવા લાગ્યો.
જિનદાસ નિયમિત સામાયિક, પર્વતિથિના દિવસે પૌષધ તથા ધર્મશાસ્ત્રનું વાંચન કરતે, ત્યારે કંબલ અને શબલ પણ ભદ્રિકભાવે એકાગ્રતાપૂર્વક પિતાનું મન તેમાં સ્થિર કરી દેતા. જે દિવસે તે શ્રાવક ઉપવાસ કરતે, તે દિવસે બંને બળદો ચારા પાણીને ત્યાગ કરતા, વારંવાર આપવા છતાં તે ખાતા નહિ.
તિચગતિ પામવા છતાં કંબલ અને શબલ પિતાની સાથેસાથે તપ અને શાસ્ત્ર શ્રવણ કરતા હોવાથી જિનદાસ ચિંતવવા લાગ્યો ?
આટલે વખત અનુકંપા લાવી એમને ઘાસચાર-પાણી આપ્યાં, પણ આ બન્નેને આચાર જોતાં તેઓને જિનધર્મ પરિણમ્યો હોય તેમ જણાય છે. હવેથી હું સાધર્મિક ભાવે આ બધું કરીશ ? જિનદાસ હવે કંબલશબલ પ્રત્યે સાધર્મિક વાત્સલ્યભાવ વિશેષ પ્રકારે બતાવવા લાગ્યું.
એકદા મથુરા નગરીમાં ભંડીર-ચક્ષની યાત્રાને પ્રસંગ આવ્યું. અશ્વાદિ વાહન પર આરૂઢ થઈ સર્વપ્રથમ પહોંચી જવા માટે દોડવાની સ્પર્ધા કરી, લેકો આનંદ માણતા. જિનદાસનો એક પ્રિય મિત્ર અત્યંત કુતૂહલી હતો, તેને આ યક્ષયાત્રામાં વાહન દોડાવવાની ઈચ્છા થઈ. જિનદાસને પૂછયા વિના, એની ગેરહાજરીમાં કંબલ અને શબલને ગાડામાં જેડી સૌથી આગળ નીકળી જવા માટે તેમને લાકડી મારીમારીને ખૂબ દોડાવ્યા. એમની કાયા સુકોમળ હોવાથી, લાકડીના પ્રહારથી શરીરમાંથી લેહીની ધારા વહેવા લાગી, સાંધા તૂટી ગયા. પૂર્વે કદી તેમણે આવી વેદના અનુભવી જ ન હતી. તેઓ નિસ્તેજ બની ગયા. આવી હાલતમાં પેલે મિત્ર બળદોને શેઠના ઘરે બાંધી ચાલ્યો ગયો.
ભેજનસમય થતાં શેઠ જવ - ચાર લઈ બળદો પાસે આવ્યા. બળદોનું શરીર કંપતું હતું. બંને આંખમાંથી મંદ અગ્રુધારા વહેતી જતી હતી અને શરીર ઉપર પડેલા જન્મમાંથી લેહી વહેતું હતું,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
-૧૦૮
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન આવી દયામય હાલતમાં કંબલ-શંબલને જોતાં જ શેઠ રેષપૂર્વક સહસા બેલી ઊઠયાઃ
“અરે! કયા દુષ્ટ આ નિર્દોષ વૃષભની આવી દુર્દશા કરી નાખી?”
પરિજન દ્વારા બળદ પર વીતેલી હકીકત જાણી, ત્યારે જિનદાસના મનમાં ભારે સંતાપ ઉત્પન્ન થયે : વારંવાર ચારે આપવા છતાં બળદોએ લીધે નહીં. અનશન સ્વીકાર કરવાને એમને ભાવ જાણી, એમને ઘાસચારાનું પચ્ચકખાણ કરાવ્યું. બન્નેએ તે સ્વીકાર્યું. શેઠ પિતાને સમસ્ત ગૃહવ્યાપાર તજી દઈ પિતાના સગા બાંધાની જેમ તેમની પાસે સારવાર માટે રહેવા લાગ્યા. હિતશિક્ષા આપતાં કહ્યું : “હે વહાલા બંધુઓ ! તે નિર્દય મિત્રે તમને આવી દુ:ખી અવસ્થામાં મૂકી દીધા છે, તેના કારણે તમે તેના ઉપર લેશમાત્ર પણ રેપ કરશે નહિ. આ સંસારમાં એકાંત સુખી કોઈ જ જ નથી. પૂર્વકૃત અશુભ કર્મ તેને અનેક પ્રકારે પીડે છે, માટે હે મહાનુભાવો ! સમ્યક -પ્રકારે સહનશીલતાને ધારણ કરે. સમતાપૂર્વક સહન કર્યા સિવાય પાપને ક્ષય કરવા માટે અન્ય કોઈ ઉપાય નથી. તમે તે મહાપુણ્યશાળી છે. તમારું જીવિત સફળ થયું છે, કારણ કે સર્વ પ્રકારના દુઃખમાંથી મુક્ત કરવામાં સમર્થ એ શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુને ધર્મ અને ધર્મની સામગ્રી તમે પામ્યા છે.”
આ પ્રમાણે જિનદાસ શેઠે મધુર વચનેથી તે વૃષભેને શુભ ભાવમાં બરાબર સ્થિર કર્યા. વિશુદ્ધ-અધ્યવસાયેના પરિણામે શરીરંવેદના શાંતિપૂર્વક સહન કરતાં કરતાં પંચ પરમેષ્ઠિ નમસ્કાર મહામંત્ર સાંભળતાં તે બને મરણ પામી નાગકુમાર દેવલેકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા.
ચંડકૌશિકને પ્રતિબોધ પમાડી શ્રી મહાવીર પ્રભુ ઉત્તર-વાચાલા નગરીમાં પધાર્યા. આ નગરીમાં બાર વર્ષે પિતાને પુત્ર પરદેશથી ઘેર આવ્યું હતું, તેથી નાગસેન ગૃહસ્થ મહોત્સવ કર્યો હતે. તે વેળા
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
L
LLING
D
ધો
Q:૯ 400
33
વાછરડાની ભેટ,બળદનું શાસ્ત્ર-શ્રવણનૈતપ,વિના પૂછયે મિમે દોડાવ્યા,મણસ્થિતિમાં નિર્યામા,દેવ તથા પ્રભુની રક્ષા.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
કંબલ-શેબલ
૧૦૬ પ્રભુ એમને ઘેર પધાર્યા અને પાક્ષિક ઉપવાસ-તપનું પારણું કર્યું. ત્યાંથી તેઓ કૌશાંબી–નગરીમાં પધાર્યા. ત્યાં પ્રદેશી નામે શ્રાવક રાજા. હતા. એમણે અતિભાવપૂર્વક પ્રભુના સત્કાર-વંદન કર્યા. પ્રભુએ ત્યાંથી સુરભિપુર તરફ વિહાર કર્યો. ત્યાં પહોંચ્યા પછી ગંગા-નદીના કિનારે આવ્યા. સામે કાંઠે જવા માટે અન્ય લેકની સાથે પ્રભુ પણ એક નાવમાં બેઠા.
નાવિકે શઢ ઊંચે કર્યો અને હલેસાં લગાડતાં નાવડી ચાલવા લાગી. એટલામાં જ કિનારે રહેલ ઘુવડને અવાજ સંભળાયે. ખેમિલ નામને એક નિમિત્તિ પણ આ જ નાવમાં બેઠે હતે. એણે નાવમાં બેઠેલા લેકને કહ્યું:
અહો ! ઘુવડનું આ મહા અપશુકન એમ કહે છે કે “આપણે અહીં મરણતોલ કષ્ટ અનુભવીશું, પણ આ મહષિને પ્રભાવે સહુ નિવિદને પાર ઉતરીશું.'
આ સાંભળી લેકે વિસ્મય પામ્યા. પછી પરસ્પર વાત કરવા લાગ્યા. એટલામાં એક ભયંકર અટ્ટહાસ્ય સંભળાયું અને આકાશમાંથી અવાજ આવ્યો :
અરે! હવે તમે કયાં જવાના છે?”..ને એકાએક ભયંકર વંટોળિયે ઉત્પન્ન થયે. જમીન ઉપરથી વૃક્ષે ઉખડીને નીચે પડવા લાગ્યાં, ધરતી ધ્રુજવા લાગી, ગંગાનાં નીર ખૂબ ઊંચે ને ઊંચે ઉછાળા મારવા લાગ્યાં, મુખ્ય –ખંભ સાથે સઢ તૂટી પડે. નૌકા હાલમ ડેલમ થવા લાગી. નાવિક લાચાર બન્યા, જાણે પ્રલયકાળનું દશ્ય સૌની આંખો આગળ સાક્ષાત્ ખડું થયું. સૌ મરણના ભયથી પિતપોતાના ઈષ્ટદેવને. યાદ કરી પ્રાર્થના કરવા લાગ્યા.
સુદંષ્ટ્ર નામના પાપી દેવે પ્રભુને નાવમાં બેઠેલા જોયા, એટલે તરત જ એને પિતાના પૂર્વભવનું વૈર યાદ આવ્યું. એ ચિંતવવા લાગ્યા ” “આ તે જ મારે વૈરી છે, જેણે પૂર્વે ત્રિપૃષ્ઠ-વાસુદેવના ભવમાં હું
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન સિંહપણે હતા, ત્યારે મને જીવસ્ત્રની જેમ હાથમાં પકડી ચીરી નાખેલ. પૂર્વના વૈરને બદલે લેવાને આજે મને સુઅવસર પ્રાપ્ત થયું છે. વૈરને બદલે લેવાથી મને પરમ સંતોષ થશે. ”
આ પ્રમાણે ચિંતવી તે દુષ્ટદેવે જ આ મહાભયંકર ઉપસર્ગ પ્રભુ માટે વિકુવ્યું હતું.
નાવ ડૂબવાની તૈયારીમાં જ હતી, તેટલામાં પૂર્વોકત કંબલ અને અને શંબલ નામના બને નાગકુમાર દેવનાં આસન ચલાયમાન થયાં. અવધિજ્ઞાનના ઉપયોગથી એમણે જાણ્યું કે અત્યારે નાવમાં બેઠેલા પ્રભુને સુદંષ્ટ્ર [મુદાઢ] નામને દેવ ગંગાજલમાં ડૂબાડવા પ્રવૃત્ત થયે છે.
એકદમ ત્યાં દોડી જઈ એક નાગકુમારદેવ સુદાઢદેવ સાથે યુદ્ધ કરવામાં રોકાયે. બીજા નાગકુમાર દેવે પિતાના વિશાળ હસ્તસંપુટમાં નૌકાને ઉપાડી નદીકિનારે સહીસલામત મૂકી દીધી.
સુદંષ્ટ્રદેવ મહદ્ધિકદેવ હ. એનું મરણ અત્યારે નજીક જ હેવાથી તે બળહીન બની ગયું હતું. જ્યારે કંબલ અને શંબલ અલ્પ અદ્ધિવાળા દેવ હતા, છતાં નવા જ ઉત્પન્ન થયા હોવાના કારણે દિવ્યશક્તિથી તેમણે સુદંષ્ટ્ર દેવને તરત જ જીતી લીધું.
વિનયપૂર્વક કંબલ-શંબલ દેએ ભગવંતને વંદન કર્યા, સુગંધી છે અને ગંદક વરસાવ્યાં. ભકિતવડે રોમાંચિત બની સ્તુતિગાન કરવા લાગ્યા. નૌકામાંના લોકો આ જોઈને આશ્ચર્ય પામી ચિંતવવા લાગ્યા :
અહો! આ કઈ મહાપુરુષ જણાય છે. અલૌકિક પ્રભાવશાળી છે. એના પ્રભાવે જ આપણે આજે માન આપત્તિમાંથી પાર ઊતર્યા છીએ, માટે આ મહાત્મા વંદન-પ્રણામ કરવા ગ્ય છે.”
બધા લેકેએ પ્રભુના ચરણકમળમાં નમીને વંદન કર્યું. કંબલશંબલ દેવે પણ પ્રભુને વંદન કરી સ્વસ્થાને ગયા.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
~~
38
LUS
૮ ૧ /
ક્લિષ્ટ કર્માં ખપાવવા પ્રભુ અનાર્ય દેશમાં પધાર્યાં,જ્યાં અજ્ઞાન લોકો કૂતરા છોડે છે, લાકડીથી પ્રહાર અને વધસ્થાને ઉભા રાખે છે.
-
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનાર્ય ઉપસર્ગ
WWWWWWW ચિત્રસ્ટ-૩૪ છે
- પરમજ્ઞાની શ્રી મહાવીર સ્વામીએ જ્ઞાનના ઉપયોગથી જાણી લીધું કે હજી તે પિતાનાં ઘણાંય અશુભ કર્યો ભેગવવાનાં બાકી છે. વહેલી તકે આ અશુભ કર્મોની નિર્જરા (ખપાવવા)ના હેતુથી એમણે લાટ નામે અનાર્યદેશ તરફ વિહાર કર્યો.
માથે મુંડિત અને મૌન તથા ધ્યાનસ્થ અવસ્થામાં રહેતા શ્રી મહાવીર પ્રભુને જોતાં જ અનાર્ય લોકોમાં કુતૂહલવૃત્તિ પ્રગટી. સુસંસ્કાર તથા જ્ઞાનના અભાવે તેઓ પ્રભુને ઓળખી ન શક્યા. કેઈ વિચિત્ર માનવી સમજી તેઓ લાકડીના પ્રહાર વડે પ્રભુને તાડન અને તર્જન કરતા, ક્યારેક ઝાડ ઉખેડીને એમના ઉપર નાખતા, કયારેક ભાલાઓ જેવા તીણ શોના પ્રહાર પણ કરી સંતાપવા લાગતા. પ્રભુ કાઉસગ્ગ ધ્યાને ઊભા હોય, ત્યારે આજુબાજુનાં જંગલી પ્રાણીઓ પણ વિવિધ પ્રકારે ઉપસર્ગો કરતાં.
પરમ કરુણાના ભંડાર શ્રી વીરપ્રભુએ તે જગતના સર્વ જીવે પ્રત્યે મૈત્રીભાવ ધારણ કરી, એમને સંપૂર્ણ રીતે અભયદાન જ આપ્યું હતું. પૂર્વે કરેલા અશુભ કર્મોના પરિણામરૂપે આવી પડતાં દુખને સમતાભાવે સહન કરવાથી એની નિર્જરા થતાં નવાં અશુભ કર્મોની પરંપરા ઉત્પન્ન થતી નથી. એ સત્યની પ્રતીતિ અહીં પ્રભુના જીવનમાં સાક્ષાપણે થાય છે.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંગમદેવને ઉપસર્ગ ચિત્રપટ காமான்களை
તૉ
૩૫-૩૬
)
ગ્રામાનુગ્રામ વિચરતાં પ્રભુ-મહાવીરે ઘણાં મલેચ્છની વસતી ધરાવતા દદ્ધભૂમિ નામના દેશમાં વિહાર કર્યો. ત્યાં પેઢાલ ગામની બહાર પિઢાલ નામના ઉદ્યાનમાં આવેલ પિલાસ ચૈત્યમાં ચૌવિહાર અઠ્ઠમતપ આદરી કાઉસ્સગ ધ્યાને રહ્યા.
અનેક કટાકોટિ દેવદેવીઓથી પરિવરેલ સૌધર્મા–સભામાં સિંહાસને બેઠેલ સૌધર્મેન્દ્ર અવધિજ્ઞાનના ઉપગ વડે શ્રી વિરપ્રભુને પિલાસ-ચૈત્યમાં ધ્યાન અવસ્થામાં જોયા. તત્કાળ પિતાનું આસન ત્યજી અત્યંત ભક્તિભાવે વારંવાર મસ્તક નમાવીને વંદન કરવાપૂર્વક સ્તુતિ કરી, પછી સભાને ઉદ્દેશીને કહ્યું :
“હે દે! શ્રી મહાવીર પ્રભુનું ધૈર્ય ખરેખર અદ્દભુત છે. અહ! શું એમની શક્તિ ! અહા ! શું એમના ગુણે! એમની એકાગ્રતા અને ધ્યાન પણ ખરેખર અજોડ છે ! કઈ મેટા દેવેન્દ્રો પણ આ પ્રભુને પિતાના ધ્યાનમાંથી ચલિત કરવા શક્તિમાન નથી. કદાચ મેરુ ચલાયમાન થાય, પણ આ ભગવંતને તે ત્રણેય ભુવન સાથે મળીને પણ ચલાયમાન ન જ કરી શકે !”
આ સૌધર્મસભામાં ઈર્ષાળુ, વિનયહીન, ગાઢ મિથ્યાત્વી અને અભવ્ય સંગમ નામે એક સામાનિક દેવ હ. ઈન્દ્રમહારાજાની આ પ્રભુસ્તુતિ એ સહન ન કરી શક્યા. ઉદ્ધત બનેલ સંગમ ઈન્દ્ર મહારાજાને કહેવા લાગ્યો :
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંગમદેવના ઉપસ
૧૧૩
“હે સ્વામી! આ દેવસભામાં એક મનુષ્યસાધુના આટલા બધા શુ વખાણ કરે છે ? અતૂલ બળશાળી ઇન્દ્રો પણ એને ધર્મધ્યાનમાંથી ચલાયમાન ન કરી શકે ? એમ કહેવુ. તમારા માટે ઉચિત નથી. તમે તમારું વચન પાછું ખેંચી લે, તે મને એને ક્ષેાભ પમાડવાની જરૂર નથી, અથવા તેા તમે જુઓ, હું પોતે જ એને અલ્પ સમયમાં જ ધ્યાનમાંથી ચલાયમાન કરી, તમારું વચન મિથ્યા કરી દેખાડુ છું કે નહિ ? ”
-
પ્રચંડ કાપથી હાર્ડ કચડી, ભવાં ચડાવી, આંખા લાલ કરી, પૃથ્વી ઉપર પગ પછાડી, સભામાં પ્રતિજ્ઞા કરતાં સંગમ એલ્મે : “મહાવીર એ શું માત્ર છે! હું એને આજે જ ચલાયમાન કરી આવું છું.”
ઇન્દ્ર મહારાજા ભારે વિમાસણમાં પડી ગયા અને ચિ'તવવા લાગ્યા ઃ “અહા ! મેં આ પ્રભુસ્તુતિ કરી તેના નિમિત્તે આ અધમ, પાપી સ'ગમ પ્રભુના શરીરે ભારે પીડા ઉપજાવશે. જો હું આ વિવેકહીનને મારી આજ્ઞાથી અટકાવીશ, તે એને લાગશે કે ભગવાન જે તપ કરે છે તે ઈન્દ્રના સામર્થ્યથી જ કરી શકે છે, પેાતાની શક્તિથી નહિ.”
ઈન્દ્ર મડારાજા સંગમની ઉપેક્ષા કરી મૌન રહ્યા. પાપી સંગમ સભામ’ડપના ત્યાગ કરી, તત્કાળ પ્રભુ પાસે પહોંચી ગયા. પ્રભુને જોતાં જ એને ગાઢ કોપ ઉત્પન્ન થયેા.
સૌ પ્રથમ સંગમે પ્રભુ ઉપર પ્રલયકાળના કોપ જેવા ધૂળના વરસાદ વરસાવ્યે. પગથી માંડીને આંખ, કાન, નાક સુધી પ્રમુને ધૂળ વડે ઢાંકી દીધા. શ્વાસ ખંધ થઈ ગયા છતાં પ્રભુ ધ્યાનથી જરા પણ ચલિત ન થયા. એટલે સગમે ધૂળ દૂર કરી, વા સમાન તીક્ષ્ણ મુખવાળી કીડીઓ ત્રિકુવી'. તે કીડીએ પ્રભુને ડંખ દઈ પીડવા લાગી. એક બાજુએથી પ્રવેશ કરી, સામી માજુએથી નીકળી શરીર વીધવા લાગી. શરીર ખવાઈ ગયું, છતાં પ્રભુ તે નિષ્કપ રહ્યા.
પછી સ’ગમે સેાય સમાન તીક્ષ્ણ મુખવાળા ડાંસ ઉત્પન્ન કર્યાં.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દ્રુન
એમના ડંખથી પ્રભુના શરીરમાંથી દૂધની ધારાએ વહેવા લાગી, છતાંપણ ભગવત તે જરા પણુ ક્ષેાભ ન પામ્યા.
પછી પ્રચંડ મુખવાળી મક્ષિકાએ [ધીમેલે] વિષુવી. તે પ્રભુનુ શરીર ખાવા લાગી, તાય પ્રભુ તે અચલ જ રહ્યા. ત્યાર પછી કિઠન કાંટાવાળા વીંછી. ઉત્પન્ન કર્યાં. એમના ભાલા જેવા તીવ્ર ડખ પ્રહારથી પણ પ્રભુ તે અવિચલ જ રહ્યા.
હવે સંગમે ભારે રોષપૂર્વક દાઢાવાળા વિકરાળ નેળિયા વિકર્યાં. તેમણે ઉગ્ર દાઢાએથી પ્રભુના શરીરનું માંસ તોડી-તાડી છૂટું કરી, પ્રભુને ભારે વેદના ઉપજાવી. છતાં પ્રભુ તે અડગ જ રહ્યા.
સ’ગમના ક્રાધ હવે વધુ ને વધુ ઉગ્ર બનતા ગયા. એટલે એણે ણિધર મડા ભયંકર નાગ ઉત્પન્ન કર્યાં. ચંદનવૃક્ષની જેમ પ્રભુના આખા શરીરે વીટળાઈ જઈ એ નાગ સખત રીતે ડખવા લાગ્યા. પેાતાનુ બધુય ઝેર પ્રભુના શરીરમાં વમન કરી, દોરડીની જેમ લટકવા લાગ્યા. છતાં પણ પ્રભુ તા તદ્દન અડોલ જ રહ્યા.
પછી સંગમે દિવ્ય શક્તિથી વજ્ર સમાન દાંતાવાળા ઉંદરો ઉત્પન્ન કર્યા. તીક્ષ્ણ નખ અને દાંત વડે પ્રભુનુ શરીર ખાવા લાગ્યા. ઉપરથી તા મૂત્રધારા પણ કરવા લાગ્યા જેથી પીડા ઉગ્ર બને. પણ પ્રભુ
અડગ જ રહ્યા.
હવે સંગમે પ°ત સમાન ઊંચી ઉછળતી સૂંઢવાળા પ્રચ'ડકાય હાથીએ પ્રગટાવ્યા. આકાશને તેાડી, નક્ષત્રને પણ જાણે તેાડી પાડવા મથતા હોય, તેમ એ હાથીએ પ્રભુને આકાશમાં દૂરદૂર, વારંવાર ઉછ.ળવા લાગ્યા. વિવિધ પ્રકારની પીડા પામવા છતાં પ્રભુ લેશમાત્ર ધર્માધ્માનથી ચલિત ન થયા. એવી જ રીતે હાથણીએ પ્રગટાવી સંગમ પ્રભુને ક્ષેાભ પમાડવા લાગ્યા. ત્યાં પણ નિષ્ફળતા જ મળી.
ત્યારપછી પિશાચા પ્રગટાવ્યા. તેમણે ભયંકર રૂપ ધારણ કરીને અદૃડાય કરવાપૂર્વક પ્રભુને ક્ષેાભ પમાડવાના પ્રયત્ન કર્યાં. પ્રભુ જરા પણ
ચલાયમાન ન થયા.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરો જ
--
[Imffamfis
)
NI
Titly
(V1+, 'y, P.
Billbh S,
C/
સંગમધૂનો ધૂળની વૃષ્ટિનો, સિંહવાઘને,ત્રિશલાની પ્રાર્થના,વિંછીને હાથીના પગમાં નીચે રાંધવાનો પ્રભુને ઉપસર્ગ.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
સગમદેવના ઉપસ
૧૧૫
હવે વિકરાળ દાંતાવાળા ભીમકાય વાઘ વિધુર્યાં. એણે અતિ તીક્ષ્ણ નખ અને વ સમાન દાઢા વડે પ્રભુને અત્યંત પીડા પમાડી. છતાંય પ્રભુ ધર્મધ્યાનમાં સ ંપૂર્ણ રીતે સ્થિર જ રહ્યા.
હવે સંગમ ખેદ કરવા લાગ્યા. સામાન્ય માણસ તે આવાં કારણેા વડે મરણુ જ પામે ! છતાં આ તા તદ્દન એકાગ્રપણે ધ્યાનમાં રહી જીવતા રહી શકયા !
સંગમ હવે સિદ્ધાર્થ મહારાજા તથા ત્રિશલા રાણીનાં રૂપે પ્રગટાવી, કરુણુ વિલાપપૂર્વક પ્રભુને સભળાવવા લાગ્યા :
“હે પુત્ર ! તેં આવું દુષ્કર તપ શા માટે આદર્યુ છે ? તારા ભાઈ નવિન અમને વૃદ્ધાવસ્થામાં અશરણુ દશામાં મૂકીને ચાલ્યે • ગયા છે. અમે તેા નિરાધાર અને દુઃખી થઈ ગયા છીએ. માટે તુ દીક્ષા તજી અમારુ પાલન-પોષણ કર ! ”
આવાં વચનેાથી પણ પ્રભુના ધ્યાનમાં જરા પણ વિક્ષેપ ન પડયેા. પ્રભુને ક્ષેાભ પમાડવામાં અનેકવાર નિષ્ફળ નીવડેલા સંગમે એક મેાટી સેના વિ . પ્રભુની ચારે તરફ છાવણી નાખી દીધી. ત્યાં રસાયાને ભાત રાંધવા ચૂલાને માટે પથ્થર ન મળ્યા, એટલે પ્રભુના ચરણને ચૂલે બનાવી તેના ઉપર વાસણ મૂકી, તેની નીચે પ્રચંડ અગ્નિ પ્રગટાવી રસોઈ રાંધવા લાગ્યેા. પ્રભુ ધ્યાનમાંથી જરા પણ ચલાયમાન ન થયા, ઉલટા એમને ધ્યાનસગ્નિ હવે વધુ પ્રજ્જવલિત બન્યા.
પછી સંગમે એક ચંડાળ વિકુબ્યા. તેણે અનેક ક્ષુદ્રપક્ષીઓનાં પાંજરાં પ્રભુના બે કાને, ક', એ ખભા ઉપર, બેઉ હાથ ઉપર અને બે જઘા ઉપર લટકાવ્યાં. પક્ષીઓ નખ અને ચાંચ વડે પ્રભુના શરીરને કરડવા લાગ્યાં. પ્રભુના શરીરને પાંજરા જેવુ' સે'કડે છિદ્રોવાળુ બનાવી મૂકયુ. આવી સ્થિતિમાં પણ પ્રભુ ધર્મધ્યાનમાં સ્થિર જ રહ્યા.
પછી કલ્પાંતકાળ સમાન મહાવાયુ પ્રગટાળ્યા. મોટા મેટા વૃક્ષે ઘાસના તણખલાની જેમ હવામાં ઊડવા લાગ્યાં. માટી શિલાએ કાંકરાની
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શજ જેમ ઉછળવા લાગી. પ્રભુનું શરીર પણ પ્રચંડ પવનના કારણે ઊંચે ઉછળી ઉછળીને નીચે પછાડાવા લાગ્યું. પ્રભુના ધ્યાન ઉપર આ ઉપસર્ગની પણ જરાય અસર ન થઈ.
ત્યારપછી વટોળિયે [ઉત્ક્રામક વાયુ વિકુ. એ ચાકડા ઉપર રહેલ માટીના પિંડની જેમ પ્રભુના શરીરને શમાવવા લાગે. શારીરિક પીડા એ ઉપજાવી શકે પણ માનસિક ભાવથી તે પ્રભુ તદ્દન સ્થિર જ હતા.
ઉત્તરોત્તર આટલા બધા તીવ્ર પ્રકારના ઉપસર્ગો કર્યા છતાંય. પ્રભુને ધ્યાનમાં નિશ્ચલ જોઈ, હતાશ બનેલ સંગમને કે હવે તે અનેકગણો વધી ગયે. તે ચિંતવવા લાગ્યા :
અહો! આ વા-શરીરીને કઈ પણ રીતે હું ચલાયમાન નથી કરી શક્યો, એટલે હવે મારે શું કરવું ઉચિત છે? મારી પ્રતિજ્ઞાને ભંગ થાય છે. દેવેલેકમાં જે હું હવે જઈશ, તે ત્યાં બધા દે અને ઈન્દ્ર મહારાજા મારી હાંસી કરશે. હું નિંદાપાત્ર અને તિરસ્કારપાત્ર થઈશ. છતાં પણ મારા મનને સંતોષ થાય તેમ નથી. “આરંભેલું કાર્ય પૂર્ણ કરવું” એ જ શર-પુરુષનું કર્તવ્ય છે. એટલે હવે તે એને ઉપસર્ગો કરવા કરતાં એના પ્રાણને જ નાશ કરી નાખું, જેથી શરીરની સાથે એના ધ્યાનને પણ નાશ થઈ જશે. આના સિવાય હવે મને તે કઈ બીજે ઉપાય જડતું નથી. આ રીતે મારી મહાન પ્રતિજ્ઞાનું પાલન થશે અને દેવસભામાં પણ હું તિરસ્કારપાત્ર નહિ બનું.”
આ નિશ્ચય કરીને એક હજાર-ભારનું લેખંડી મહાચક હાથમાં લઈ સંગમ આકાશમાં ઊડ્યો, જાણે જંબુદ્વીપ રૂપી ડાબલાના મેઢાનું ઢાંકણું ન હોય, તેવું અગ્નિજ્વાળાઓથી પ્રજજવલિત આ મહાચક હતું. મેરુપર્વતના ચૂરેચૂરા કરવાની શક્તિ ધરાવતું આ કાળચક સંગમે પિતાની સર્વશક્તિ એકત્ર કરી જેરપૂર્વક ભગવત પ્રત્યે ફેકયું.
અત્યંત વજનદાર એવા આ કાળચક્રના ભારથી પ્રભુ ઘુંટણ સુધી વજના દઢ ખીલાની જેમ પૃથ્વીમાં નીચે ઊતરી ગયા. આવી સ્થિતિમાં પણ પ્રભુ પિતાના ધ્યાનમાં જ એકાગ્ર રહ્યા.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંગમદેવનો ઉપસર્ગ
૧૧૭ અધમ સંગમ હવે હતાશ બની ચિંતવવા લાગેઃ “આવા ભયંકર ચકથી પણ મહાવીરનું મરણ ન થયું, તે હવે શથી શું થઈ શકે ? હવે મારે કરવું શું જેથી મારી પ્રતિજ્ઞા સફળ થાય ? “કદાચ અનુકૂળતાથી ક્ષેભ પામશે” એમ ચિંતવી, સંગમે એક મોટું મણિમય વિમાન વિકવ્યું. સંગમ એમાં બેસી પ્રભુ પાસે આવી કહેવા લાગ્યા :
હે મહર્ષિ ! તમારા સત્વ, ઉગ્ર તપ, ક્ષમા, બળ, આરંભેલા કાર્યને કેઈપણ રીતે પૂરું કરવાની ટેક, પિતાના પ્રાણની નિરપેક્ષતા તથા સર્વજીની રક્ષા કરવામાં સદાય તત્પરતા–આવા ઘણા બધા ગુણોથી હું અતિ પ્રસન્ન થયો છું. તમારે જે જોઈએ તે માંગી લે. તમે જરા પણ શંકા ન રાખશે. હવે તપ, કાયકલેશ આદિથી સયું! જે તમે કહેતા હો, તે આ જ શરીરે તમને સ્વર્ગમાં લઈ જાઉં-જ્યાં ઈચ્છા માત્રથી જ બધા મનેરશે પરિપૂર્ણ થાય છે. અથવા કહે તે એકાંત પરમાનંદવાળા મેક્ષમાં તમને નિવાસ આપું. અથવા કહો તે આ આખી પૃથ્વીના બધા મંડલાધીશ રાજાઓ જેવી સમૃદ્ધિવાળા સામ્રાજ્યને મહારાજા બનાવું ! ક્ષેભ ત્યજી, અન્ય કુવિક મૂકી દઈ તમને જે રુચે તે તમે માંગી લે !”
પ્રભુ આવા વચનોથી જરા પણ ન લેભાયા. એકાગ્રચિત્તે ધર્મધ્યાનમાં જ સ્થિર રહ્યા. એટલે સંગમે ફરીથી વિચાર્યું :
આ મુનિએ તે મારી તમામ શક્તિઓને પ્રભાવ નિષ્ફળ કર્યો છે. પણ હજી એક કામદેવનું અમેઘ શસ્ત્ર બાકી રહ્યું છે, કારણ કામશાસન દુર્લધ્ય હોય છે. મહાતપસ્વી મુનિઓને પણ તેણે સંક્ષેભ પમાડવામાં આબાદ રીતે સફળતા મેળવી છે. એટલે એના સર્વસ્વરૂપ દિવ્ય અપ્સરાઓને મેકવું. તેઓ મહાવીરના મનને અવશ્ય ચલાયમાન કરશે જ!”
આ નિશ્ચય કરી સંગમે, દેવાંગનાઓને આજ્ઞા કરી. પ્રભુને વિભ્રમ પમાડવા છએ ઋતુઓ સમકાળે પ્રગટાવી. અશોકવૃક્ષે નવપલ્લવિત
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન દર્શન બન્યાં. અનુકૂળ મલયવાયુ વહેવા લાગે. કેલેના મીઠા ટહૂકાર પ્રસયાં. મયૂર નૃત્ય કરવા લાગ્યા. ભગવંતની ચારે તરફ પંચવર્ણનાં કુસુમની વૃષ્ટિ થઈ. વિવિધ વાજિંત્રયુક્ત સંગીતના સૂરો વાતાવરણમાં ગૂંજવા લાગ્યા. કામદેવની સેના સમાન અભુત સ્વરૂપવાન અને અલંકારેથી વિભૂષિત દેવાંગનાઓ પ્રભુ સમક્ષ આવીને નૃત્ય દ્વારા અનેક પ્રકારના વિલાસયુક્ત અભિનય કરવા લાગી. નિર્લજા જપણે અંગે પગનાં પ્રદર્શન, ગાઢ આલિંગન આદિ અનુચિત ચેષ્ટાઓ વડે પ્રભુને ચલાયમાન કરવા એમણે અનેક યુક્તિઓ અજમાવી. વળી કેટલીક દેવાંગનાઓ કહેવા લાગી :
“હે નાથ! આ કઠિન તપ તજી દે. હવે વધુ વખત સુધી અમારી ઉપેક્ષા ન કરો. તમે તે દયાળુ છે એથી અમારી ઉપર વર્ચસ્વ ભેગવતા આ કામદેવથી તમે અમારું રક્ષણ કરો અને અમારા મને પૂર્ણ કરે, અમારી પ્રાર્થના સ્વીકારી અમ દુઃખીઓ ઉપર દયા લાવી, શરણે આવેલાઓને સ્વીકાર કરી લે.”
દેવાંગનાઓની હાર થઈ, પ્રભુનો જીત થઈ. દેવાંગનાઓનાં શસ્ત્રો પણ નિષ્ફળ ગયાં.
સૂર્યોદય થવા આવ્યું. એક જ રાત્રિમાં વીશ–વીશ ઉપસર્ગો કર્યા પછી આખરે સંગમ પણ થાકે. એની સર્વ શક્તિઓ પણ હવે તદ્દન ક્ષીણ બની ગઈ હતી. તેથી તે ચિંતવવા લાગે :
અનુકળ ઉપસર્ગોથી પણ આ મહાસત્ત્વશાળી મુનિ જરા પણ ચલાયમાન થતું નથી ! તે શું પ્રતિજ્ઞા-ભ્રષ્ટ થઈ એને અહીં મૂકી હું સ્વર્ગે પાછો ચાલ્યો જાઉં? પણ તેમ તે શી રીતે જવાય ! એ તે મારા માટે શોભાસ્પદ ન ગણાય! માટે હવે લાંબા સમય પર્યત હું અહીં રહીને આ મુનિને હજી પણ ઉપસર્ગો કરતે રહું. જેથી એ આખરે ચલાયમાન થઈ જશે.”
સૂર્યનાં કિરણે પ્રગટ થતાં જ પ્રભુએ વેલુકા ગામ તરફ વિહાર કર્યો. માર્ગમાં તે અધમ-સંગમે ૫૦૦ ચેર અને વિશાળ રેતીના
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
| FEMC-llas ipfohl3h) ILSUO PIÐK (13‘Stais'tahsilibidinh Bible cahipeich
km
ANTI
G
2.GI
10000
Meie
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
***
સંગમદેવને ઉપસર્ગ
૧૧૯ રણને વિમુચ્ચું. તે ૫૦૦ ચોર “મામા! મામા !” એમ મોટે અવાજે બેલતાં બોલતાં પ્રભુના શરીરે આલિંગન દેતાં વળગી પડ્યા. એથી પ્રભુના પગ ઘુંટણ સુધી રેતીમાં ખેંચી જવા લાગ્યા. આ રીતે ચાલતાં ચાલતાં તેઓ વાલુકા ગામે આવ્યા. * સ્વભાવથી કર બુદ્ધિવાળે સંગમ ગામમાં, નગરમાં, વનમાં કે પ્રભુ જયાં જયાં વિહાર કરતા, ત્યાં ત્યાં તેમની પાછળ ને પાછળ જઈ અનેક પ્રકારના અતિ દુસહ અને વર્ણવી પણ ન શકાય એટલા બધા. ઉપસર્ગો કરતે જ રહ્યો. ( આ પ્રમાણે ઉપરાઉપરી ઉપસર્ગો કરતાં કરતાં છ મહિના વીતી ગયા. પાણી વિનાના છ માસ ઉપવાસને તપ થઈ ગયે. વિવાર કરતાં પ્રભુ વ્રજ ગામના ગોકુળમાં પધાર્યા. “સતત ઉપસર્ગ કરનાર સંગમ હવે થાકીને પોતાના સ્થાને ચાલ્યો ગયો હશે” એમ ધારી, પારણાના નિમિત્તે પ્રભુ ભિક્ષા લેવા નીકળ્યા. તે સમયે ગોકુળમાં કોઈ ઉત્સવ ચાલતું હતું. એટલે સર્વત્ર ખીર રંધાતી હતી. ભગવંત જે જે ઘરે જાય, ત્યાં ત્યાં સંગમ આહારદેષ પ્રગટાવતે અને આહારને દોષિત બનાવી મૂકો.
પ્રભુને જ્ઞાનને ઉપગ મૂકતાં ખબર પડી કે સંગમ હજી પણ પિતાની અધમ પ્રવૃત્તિમાંથી નિવૃત્ત નથી થયો. એટલે પ્રભુ અધવચ્ચેથી જ પાછા ગોકુળની બહાર આવી કાઉસગ્ગ ધ્યાનમાં સ્થિર બન્યા.
પ્રભુના મનના પરિણામ બદલાયા છે કે કેમ? તે જેવા સંગમે પણ પોતાના જ્ઞાનને ઉપગ મૂકે, ત્યારે તેને માલૂમ પડ્યું કે
પ્રભુ જરા પણ ક્ષેભ પામ્યા નથી. તેઓ તે છે કાયની રક્ષા અને હિત જ ચિંતવતા રહ્યા છે.”
હતાશ સંગમ હવે વિચારવા લાગ્યો : “છ માસ પર્યત એકધારા કે અનેક ઉપસર્ગો કરવા છતાં જે મહાત્મા પિતાના ધ્યાનથી સહેજ પણ
ચલાયમાન ન થયા તે હવે કઈ રીતે અને કોઈ કાળે પણ ચલિત થાય
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન એ શક્ય નથી. મારી બધી મહેનત નિષ્ફળ નીવડી ! હું ભૂલ્ય! અરે! મારાં સામાથ્ય-શકિત વિચાર્યા–સમજ્યા વિના જ મેં મારા આત્માને આમ શા માટે નચાળે ? વિચાર્યા વગર કરેલાં કાર્યનું પરિણામ હવે - પ્રગટ થયું!”
લજજા પામી, ઈન્દ્રને ભય પામી, પ્લાન મુખે સંગમ પ્રભુ પાસે આવી, પગે પડે અને કહેવા લાગ્યો : “હે ભગવન્! મારી પ્રતિજ્ઞાને ભંગ થયું છે. આપ આપની પ્રતિજ્ઞામાં અચળ જ રહ્યા છે. સૌધર્મસભામાં ઈન્દ્ર મહારાજાએ આપની જે સ્તુતિ અને વખાણ કર્યા હતાં તે તદ્દન સત્ય જ હતાં. પણ મેં મૂર્ખ એ વચન ઉપર શ્રદ્ધા ન કરી. મેં આપને ઘણું ઘણું દુઃખ દીધું. મેં બહુ જ ખોટું કામ કર્યું છે, માટે હે ક્ષમાનિધિ ! મારા સઘળા અપરાધે માટે ક્ષમા આપ ! હું હવે થાક્યો છું. આપને વધુ ઉપસર્ગો નહિ કરું. વધુ વખત ભૂખ્યા રહીને આપ આપની કાયાને હવે કલેશ ન પમાડો. નિઃશંકપણે આપ ગેરીએ પધારે.”
ત્યારે પ્રભુએ કહ્યું: “હે સંગમ! મારી ચિંતા તું મૂકી દે. અમે સ્વેચ્છાએ ગેચરી, વિહાર ઈત્યાદિ કરીએ છીએ. અમે કોઈને આધીન નથી. અવસરે જે કંઈ કાર્ય કરવું હશે, તે અમે કરીશું. ”
આ પ્રત્યુત્તર સાંભળી અધમ-સંગમ પ્રભુને પ્રણામ કરી સ્વર્ગ તરફ ચાલ્યો. એને જતો જોઈને પ્રભુ દયાભાવે ચિંતવવા લાગ્યા :
અહો ! આ પામર જીવે મારા નિમિત્તે કેટલા બધા પાપને ભાર બાંધી લીધે???
પ્રભુની આંખો સંગમના ભાવિના વિચારથી અશ્રુ વડે કંઈક ભીની બની ગઈ
આ તરફ સૌધર્મ દેવલોકમાં સહુ દેવદેવીઓ સંગમની પ્રતિજ્ઞા સાંભળતાં જ ઉદાસીન બની ગયાં હતાં. ઈન્દ્ર મહારાજાએ પણ પિતાનાં વસ્ત્ર, અલંકાર, વિલેપન, સંગીત, નાટક આદિ સર્વ પ્રકારના વિલાસને ત્યાગ કર્યો હતે. અતિ દુઃખી હૈયે તે ચિંતવતા હતા ?
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
સંગમદેવને ઉપસર્ગ
અહે! આ બધા અનર્થોનું મુખ્ય નિમિત્ત હું પોતે જ બન્ય છું. મેં કરેલ ભગવંતની પ્રશંસા સહન થઈ ન શકી, એટલે આ અધમ દેવે મહાપાપી પ્રવૃત્તિ આદરી દીધી. જે પ્રભુની પ્રશંસા મેં કરી જ ન હોત તે પ્રભુને કોઈપણ ઉપસર્ગ થાત જ નહિ.”
સંગમ જ્યારે સૌધર્મસભામાં પાછો આવ્યો, ત્યારે તે તદ્દન નિસ્તેજ બની ગયે હતે. પ્રતિજ્ઞાભંગની લજજાને લીધે એની આંખે બિડાઈ ગઈ હતી. તે પાપ રૂપી કાદવથી ખરડાયેલ અને અપયશરૂપી ધૂળથી મલિન બનેલે જણાતું હતું.
ઈન્દ્ર મહારાજાએ મેટું ફેરવી સભામાં ઊંચે સ્વરે સૌ દેવેને સંબોધન કરતાં કહ્યું :
અહો ! સર્વ દેવતાઓ ! મારું વચન સાંભળે ! આ સંગમ અધમ, મહાપાપી અને કર્મચંડાળ છે. એની સામે નજર કરવી એ પણ અગ્ય છે. એનું મેટું જેવાથી પણ પાપ લાગે તેવું છે. આપણા પૂજ્ય શ્રી જગતગુરુને એણે ભારે પીડા ઉપજાવી મેટો અપરાધ કર્યો છે. આ અકાર્યથી એણે પચંડ પાપને ભાર પિતાના માટે પેદા કર્યો છે. એને સંગ કરવાથી તમે પણ પાપના ભાગીદાર થશે. અધમ કાર્ય કરતી વેળા મારાં વચનમાં પણ શંકા કરી! જે સંસારથી ભય પામે નહિ, તે મારાથી કેમ ભય પામે ? ઉપસર્ગ નિવારવા હું સમર્થ હતું, પણ જે મેં એમ કર્યું હતું, તે આ દેવ એમ માની લેત કે “જિનેશ્વર ઈન્દ્રના સામર્થ્યથી જ તપ તપે છે એટલે હું મૌન બેસી રહ્યો. જે આ દેવ અહીં વધુ વખત રહેશે તે આપણને પણ પાપ લાગશે. એટલે આ દુષ્ટને અહીંથી કાઢી મૂક જ ગ્ય છે.”
રેષથી ઈન્દ્ર મહારાજાએ પોતાના ડાબા પગ વડે પ્રહાર કર્યો. ઈન્દ્રના શસ્ત્રસજ્જ સુમટો સંગમને ધક્કો મારીને ત્યાંથી કાઢવા લાગ્યા. દેવીએ પોતાના હાથના કરકડા મરડી તેના પર આક્રોશ કરવા લાગી. સામાનિક દેવતાએ તેની મકરી કરવા લાગ્યા.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન આ પ્રમાણે માનહાનિ અને તિરસ્કાર વડે સંગમને દેવલોકમાંથી કાઢી મૂકવામાં આવ્યું. બાકી રહેલ એક સાગરોપમનું આયુષ્ય ભેગવવા તે મેરુગિરિની ચૂલિકા ઉપર રહેવા ગયે.
સંગમની મુખ્ય દેવીઓએ પિતાને સ્વામી સાથે જવા ઈન્દ્ર મહારાજાની આજ્ઞા માંગી. ઈન્દ્ર મહારાજાએ એમને જવા દીધી. પણ શેષ પરિવારને જવાને પ્રતિષેધ કર્યો.
ભગવંત હવે નિરુપસર્ગ થત, બીજે દિવસે વ્રજ ગામ માં ભિક્ષા નિમિત્તે એક વૃદ્ધ ગોવાલણના ઘરે પધાર્યા. તેણે ભકિતથી રોમાંચિત થઈ છ માસના ઉપવાસી પ્રભુને સુવાસિત પાયસથી પ્રતિલાલ્યા. એવામાં ચિરકાલે જિનેશ્વરના પારણાથી સંતુષ્ટ થયેલા પાસેના દેવતાઓએ વાદ્યો વગાડ્યાં અને કનક, કુસુમ અને ગંદકની વૃષ્ટિ સાથે “અહે દાન ! અહે દાન !” એવી ઘેષ કરી
છે
ચંદનબાળાના હાથે 0 0 0 0 0
પ્રભુનું પારણું.... 1 ચિત્રપટ-૩૭
દીક્ષા લીધાને ૧૧ વર્ષ વીતી ગયાં. પ્રભુ વિહાર કરતાં કરતાં અનુક્રમે કૌશાંબી નગરીમાં પધાર્યા. ત્યાં શતાનીક રાજાને મૃગાવતી નામે રાણી હતી. સુગુપ્ત નામે મંત્રી હતું, એની સુનંદા નામે પત્ની હતી. ત્યાં ધનાવહ નામે એક શ્રેષ્ઠિ રહેતું હતું. એની મૂલા
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચંદનબાળાના હાથે પ્રભુનુ' પારણું
૧૨૩
નામે પત્ની હતી. નગરજને સહુ આનંદ-કુશળતાપૂર્વક પોતાના જીવન
વ્યવહાર ચલાવતા હતા.
પેષ વદ એકમના દિવસે પ્રભુએ એક દુષ્કર અભિગ્રહ ધારણ કર્યાં :
“પેાતે રાજકન્યા હેાવા છતાં પરગૃહે દાસીપણું પામી હોય, પગે લોખંડની સાંકળથી બંધાયેલી હોય, માથે મુ'ડિત હાય, ત્રણ દિવસની ભૂખી હોય, એક પગ ઉંબરાની અંદર અને ખીજો પગ ઉંબરાની બહાર હાય, આંસુ સારી રડતી હાય, મધ્યાહ્ન-ભિક્ષાના સમય વીતી ચૂકયેા હાય, તે વેળા જો સુપડામાંના અડદના ખાકુળા મને પ્રતિલાલે તે મારે પારણું કરવું.”
પ્રભુ તે દરાજ ખપારના સમયે ભિક્ષા લેવા નીકળતા હતા. પણ દર વખતે ભિક્ષા વિના પાછા ફરતા હતા. ધણા દિવસે વીતી ગયા. નગરજનોને કઇ સમજ પડતી નહેાતી કે · પ્રભુ કેમ આ રીતે પેાતાના આંગણેથી લાભ આપ્યા વિના જ પાછા ચાલ્યા જાય છે ? ’
સહુનાં હૈયાં મૂંઝવણ અનુભવી રહ્યાં હતાં, પરંતુ પ્રભુના હૈયે તા સદાકાળ સંપૂર્ણ પ્રસન્નતા જ ભરેલી હોય એમ સૌને જણાતુ.
એકદા પ્રભુ સુગુપ્ત મ`ત્રીના ભવનમાં પધાર્યાં. પ્રમાદ ધારણ કરી સુશ્રાવિકા સુન’દાએ પ્રભુ આગળ ભાવથી ભિક્ષા ધરી, પશુ મિક્ષાને અસ્વીકાર થવાથી એને ઊંડે ખેદ ઉત્પન્ન થયા. ત્યારે એની દાસીએએ જણાવ્યું :
“હે વામિની ! કંઈ સમજાતુ નથી કે આજે ચાર ચાર માસ થયા પ્રભુ રાજ આ રીતે ભિક્ષા લીધા વિના તરત જ કેમ ચાલ્યા જાય છે ? ” સુનંદાએ તરત જ જાણી લીધું : “પ્રભુને અવશ્ય કોઈ અભિગ્રહ વિશેષ હશે ! જે પૂર્ણ ન થવાના કારણે આ રીતે તે ભિક્ષા લીધા વિના પાછા ચાલ્યા જતા હશે.”
સુન’દાને ભારે સ'તાપ થયા. ગૃહકાર્યાં ભૂલી ગઈ. શરીરશંગારને ત્યાગ કર્યાં. લમણે હાથ દઈ નિશ્ચલપણે બેસી જ રહી. એવામાં જ્યારે
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
• ૧૨૪
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન સુગુપ્તમંત્રી ઘેર આવ્યો, ત્યારે આવું શેકગ્રસ્ત વાતાવરણ જોતાં જ આશ્ચર્ય પૂર્વક સુનંદાને શેકનું કારણ પૂછ્યું :
સુનંદા બેલી : “હે પ્રાણનાથ! જેના પ્રભાવથી આ દુષ્કર ભવાટવી પણ સહેલાઈથી ઓળગી શકાય, મોક્ષપદને મરથ સહેલાઈથી પરિપૂર્ણ કરી શકાય અને માથે આવી પડેલ અતિ ભયંકર આપત્તિઓનાં વાદળ પણ સહેલાઈથી દૂર થઈ જાય, એવા શ્રી વર્ધમાનસ્વામીની ચાર ચાર માસથી તમારા ગામમાં સતત હાજરી હોય અને એમને ઉચિત ભિક્ષા પણ ન મળે? આ કેવું કહેવાય? એમને શો અભિગ્રહ હશે? એ જે તમે જાણી ન શકે તે તમારો સઘળે બુદ્ધિવૈભવ અને મેટી મહાઅમાત્યપદવી પણ શા કામની?”
આ વાર્તાલાપ ચાલતું હતું, ત્યારે મૃગાવતી-રાણીની દાસી વિજય કિઈ કારણસર ત્યાં આવી ચડી. સાંભળેલ હકીક્ત એણે પિતાની સ્વામિની પાસે જઈને સંભળાવી. મૃગાવતીને પણ ઊંડે આઘાત લાગ્યો. તેવામાં શતાનીક રાજા પણ ત્યાં આવી પહોંચ્યા. શોકાતુર રાણીને શોકનું કારણ પૂછ્યું ! ત્યારે રાણીએ કહ્યું :
હે દેવ ! શું કહું? દુર્ગતિને મૂળરૂપ આ રાજ્યભારથી તમે વિવેક ઑઈ બેઠા છે, જેથી તમે એટલું પણ જાણવાની કાળજી નથી - રાખી કે ચારચાર માસ થયા શ્રી વર્ધમાનસ્વામી શા માટે આપના ગામમાં ભિક્ષા પામ્યા વગર વિચરી રહ્યા છે?”
મૃગાવતીએ રાજાને ઉપાલંભ આપતાં પ્રભુના કેઈ ગૂઢ અભિગ્રહની શક્યતા વિશે પિતાની ધારણાની વાત કહી સંભળાવી, ત્યારે રાજાએ કહ્યું :
“હે દેવી! તું શાંત થા. આવતી કાલે જ હું આનું પરમાર્થ – રહસ્ય જાણું લઈ એ વિશે યોગ્ય પ્રબંધ-વ્યવસ્થા કરાવી લઈશ. હમણાં તું ચિંતા છેડી દે, હું વચન આપું છું.”
બીજે દહાડે રાજ્યસભામાં રાજા શતાનીકે પિતાના મંત્રી સુગુપ્તને કહ્યું : “ચાર ચાર માસ થયા પ્રભુ અહીં આપણી વચ્ચે જ આહાર વગર
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચંદનબાળાના હાથે પ્રભુનું પારણું
૧૨૫
વિચરતા હાય છતાં તું એનું કારણ જાણતા નથી ! તારા આ ભય ર પ્રમાદ, ધર્મ પ્રત્યે ઘેર બેદરકારીનુ સૂચક લક્ષણ જણાય છે.”
મંત્રીએ કહ્યું : “હે દેવ ! ઉપરાઉપરી કામ આવી પડતાં અને ઘરવાસમાં વ્યાકુળ હાવાથી હું આ પરિસ્થિતિ વિશે કંઈ પણ જાણી શકયા નથી. હવે આપ આજ્ઞા કરે કે હું શું કરું? ”
,,
પછી રાજાએ ધ-શાસ્ત્ર પાઠક તત્ત્વવાદીને લાવ્યા અને પૂછ્યું : “હે ભદ્ર ! તારા શાસ્ત્રઅભ્યાસના જ્ઞાનથી મને જણાવ કે પ્રભુએ કેવા અભિગ્ર ધારણ કર્યા હશે ? વળી તુ' બુદ્ધિમાન પણ છે, એટલે મને તું વિચારીને કહે કે અહીં શા ઉપાય લેવા ? ’
સ ́પૂર્ણ વિચાર કરીને પાઠકે જણાવ્યું : “હે દેવ ! દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવના ભેદથી ભિન્નભિન્ન ઘણા અભિગ્રહો તેમજ સાત પિ’ડ–એષણા અને સાત પાન-એષણા શાસ્ત્રામાં બતાવેલ છે. પણ એમાં મને કઈ અભિપ્રાય સમજાતા નથી.”
પ્રભુના અભિગ્રહ જાણવા ધર્મશાસ્ત્ર-પાઠકે પણ લાચારી દર્શાવી એટલે રાજાએ નગરમાં સત્ર ઉદ્ઘોષણા કરાવી કે ઃ
ગોચરીએ નીકળતા પ્રભુની સમક્ષ સહુએ દરરોજ વિવિધ પ્રકારની ભિક્ષા ધરવી.”
હવે બધાય નગરજના ઉત્સાહપૂર્વક પ્રભુને પારણું કરાવવાના અધેય લાભ પેાતાને જ મળી જાય, એવી ભાવનાથી અનેક પ્રકારની વાનગીએ! ધરવા લાગ્યા. પરંતુ પ્રભુને તે એ બધી વાનગીઓ અસ્ત્રીકાર્ય હતી. પ્રભુ તે પોતાના અભિગ્રહમાં ધીર હતા. શરીરે અમ્લાન અને ભાવમાં સૉંપૂર્ણ રીતે અઢીન રહીને એએ આત્મધ્યાનમાં આગળ-
વધતા હતા.
દિવસે ઉપર દિવસે વીતતા રહ્યા ઃ ખપેાર થાય—ભગવાન ગોચરીએ - નીકળે, પણ ગાચરી વિના પાછા ક્રૂ અને છેવટે સહુ નિરાશ અને. -
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન દરેકના હૃદયમાં હવે એક જ ઉત્કંઠા તરી આવતી કે એ કયે ભાગ્યશાળી આત્મા હશે કે–જેને પ્રભુની આ ઉગ્ર તપસ્યાનું પારણું કરાવવાને અપૂર્વ લાભ મળશે ?”
એક દિવસે શતાનીક રાજાને ચર–પુરુષેએ નિવેદન કર્યું :
“આપને શત્રુ દધિવાહન રાજા હમણાં ઉન્મત્તપણે વર્તે છે. એને શિક્ષા કરવા જેવી છે.”
ચંપાનગરીના દધિવાહન રાજા સાથે શતાનીક રાજાને પૂર્વથી જ વૈરભાવ ચાલ્યા કરતું હતું. એટલે શતાનીક રાજાએ ઓચિંતે જ ચંપાનગરીને ઘેરે ઘા. દધિવાહન પાસે યુદ્ધ કરવા જેટલી શસ્ત્રસામગ્રી ન હતી, એટલે તે પિતાને જીવ બચાવવા નાસી છૂટ.
આ નગરીમાં જેને જે રૂચે તે મુજબ લઈ લે” એવી રાજાની આજ્ઞા મળતાં શતાનીક રાજાના સૈનિકે નગરને લૂટવા લાગ્યા.
દધિવાહન રાજાની પટ્ટરાણી ધારિણું પિતાની પુત્રી વસુમતી સાથે સુરક્ષિત સ્થળે જવા પ્રયત્ન કરતી હતી, તેવામાં તે બન્ને એક રાજસેવકને હાથમાં સપડાઈ ગયાં. ધારિણીના રૂપ, લાવણ્ય અને સૌભાગ્યથી તે મેહ પામે. માર્ગે જતા લોકોને તે કહેવા લાગે : “આ મારી પત્ની થશે અને આ કન્યાને હું વેચી નાખીશ.”
આવાં નિર્લજ્જ વચન સાંભળી ધારિણી ભયભીત બની ગઈ અને પિતાના આત્માને સંબોધવા લાગી : “હે પાપી જીવ ! પૂર્વે કદી ન સાંભળેલું એવું વચન સાંભળી આ દેહમાં તું હજી વસી રહ્યું છે ? શ્રી જિનશાસનને પામેલ હે કુલીન આત્મા ! શીલભંગને પ્રસંગ ઉપસ્થિત થાય તે પહેલાં જ તું આ દેહને છોડી કેમ ચાલ્યા નથી જતો? મારા વિરહથી મારી વહાલી પુત્રી પણ કેમ જીવી શકશે?”
આ પ્રમાણે શીલભંગના વજી સમાન આઘાતથી ધારિણી જીભ કચડીને મૃત્યુ પામી. રાજસેવક આશ્ચર્યમૂઢ બની ગયું અને ચિંતવવા લાગેઃ “આ કેઈ ઉત્તમ કુળની સ્ત્રી હેવી જોઈએ, જેથી મારું
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચંદનબાળાના હાથે પ્રભુનું પારણું
૧૨૭ દુર્વચન સાંભળી પ્રાણત્યાગ કર્યો. હવે આ કન્યાની પણ આવી દશા ન થાય, તેની કાળજી રાખવી જોઈએ.”
પછી મધુર વચનો વડે વસુમતીને શાંત કરી. કૌશાંબીમાં જઈ તે વસુમતીને વેચવા રાજમાર્ગે જઈ ઊભે રહ્યા. યોગાનુયોગ ત્યાંથી પસાર થતા ધનાવહ શેઠની નજર વસુમતી ઉપર પડી. તેને જોઈને તે વિચારવા લાગે : “અહો ! મુખાકૃતિ જોતાં જણાય છે કે આ કન્યા કેઈ ઉત્તમ કુળની હોવી જોઈએ! અલંકારરહિત હોવા છતાં એનું લાવણ્ય, શરીરની કાંતિ ચંદ્રની ચાંદની સમાન કેઈ અપૂર્વ ભારૂપ છે. માટે માંગે તેટલું દ્રવ્ય આપી એને મારે ત્યાં રાખી લઉં, જેથી આ કન્યારાન કઈ હીન પુરુષના હાથે દુઃખ ન પામે. વળી એનું રક્ષણ કરતાં કદાચ એનાં સ્વજને સાથે એને સુખદ સમાગમ પણ થઈ જાય.”
રાજસૈનિકને માગ્યા મુજબ મૂલ્ય ચૂકવીને ધનાવહ શેઠ વસુમતીને પિતાના ઘેર તેડી લાવ્યા. પછી તેણે વસુમતીને પૂછયું : “હે પુત્રી ! તું કેની દીકરી છે? તારાં સગાંસંબંધી કોણ-કોણ છે? તેઓ ક્યાં રહે છે?”
રાજકુળના ઉત્તમ સંસ્કારોથી યુક્ત એવી વસુમતી તદ્દન મૌન રહી. એટલે ધનાવડ શ્રેષ્ટિએ વસુમતીને પોતાની પુત્રી તરીકે સ્વીકારીને, પિતાની પત્ની મૂલાને સેપતાં ભલામણ કરીઃ
આને હું દીકરી તરીકે લઈ આવ્યો છું. માટે તું બહુ જ કાળજીપૂર્વક એનું રક્ષણ કરજે.”
વસુમતી શેઠના ઘરે સુખપૂર્વક રહેવા લાગી. એના વિનયપૂર્ણ સવર્તન અને ચંદન સમાન શીતલ સ્વભાવના કારણે ઘરમાં તે બધાને પ્રિીતિપાત્ર બની ગઈ. એનું પહેલાંનું વસુમતી નામ બદલાવી ચંદના એવા નામથી એને સૌ બેલાવવા લાગ્યા. ચંદના સુખેથી ધર્મઆરાધનાપૂર્વક પિતાને સમય પસાર કરવા લાગી.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન
ચંદનાની રૂપસંપત્તિ જોઈ હવે મૂલા શેઠાણીના મનમાં ઈર્ષ્યાભાવ ઉત્પન્ન થયો. એ ચિંતવવા લાગી : “શેઠ એને પરણીને પેાતાની ઘરસ્વામિની ન મનાવે એની શી ખાત્રી ? પાણી પહેલાં મારે પાળ બાંધવી જોઈ એ. કોઈ યોગ્ય તક મળે તેા એને નાશ કરવા, એ જ યોગ્ય ઉપાય લાગે છે.”
૧૨૮
એકદા ભર–ઉનાળાના દિવસે અપેારના સમયે શેઠ બજારમાંથી ઘેર આવ્યા. એ વેળા ઘરમાં કોઈ નાકર હાજર ન હતા. ગરમીથી વ્યાકુળ થયેલા પોતાના પાલકપિતાને જોઈ વિનયયુક્ત ચંદના તુરત પાદપ્રક્ષાલન કરવા પાણી લઈ આવી. ધનાવડુ શેઠે તેને નિવારી, છતાં ચંદના પિતૃભાવે તેમના પગ ધોવા લાગી. એવામાં એના કેશકલાપનુ અધન શિથિલ થતાં તે જમીન ઉપર સરકી પડયો. શેઠે વાત્સલ્યભાવે વાળ કાદવમાં ભીંજાય નહીં, એમ વિચારી લાકડી વડે ઉપાડી લીધા અને કેશકલાપ માંધી દીધા.
સદાકાળ શ’કાશીલ રહેતી મૂલાએ આ ઘટના એક ખૂણાની બારીમાંથી જોઈ : અને પેાતાની શંકા તદ્દન સાચી હતી–એવી તેને ખાત્રી થઈ ગઈ, પછી તેના હૈયે એક જ ચિન્તા સળવળી રહી કે પોતાની દીકરી તરીકે કહેવડાવતા આ શેઠે લજ્જા તજી ચંદનાના વાળ બાંધી આપ્યા અને હવે તેને પેાતાની પત્ની બનાવે તે પહેલાં જ હું એને કંઇક સચોટ ઉપાય શેાધી કાદું.”
,,
થાક ઉતારી શેઠ મહાર જતા રહ્યા. મૂલાએ હજામને ખેલાવી ચંદનાનું માથું મુંડાવી, હાથે-પગે લોખંડની એડી [સાંકળ] પહેરાવી ઘરના ભોંયરામાં તેને પૂરી દીધી. બહારથી મજબૂત તાળું લગાવી દીધુ. બધા નાકરાને ધમકી આપતાં મૂલાએ કહ્યું : આ બનાવની માહિતી શેઠને જે કોઈ આપશે તેને પણ આવે જ હું દંડ આપીશ. તમને શેઠ આગ્રહુથી પૂછે તેપણ સાચું ન કહેવુ.”
પછી મૂલા પેાતાના પિયરે ચાલી ગઈ. સાંજે ધનાવહ શેઠ ઘરે આવ્યા. ચંદના નજરે ન પડતાં એની પૂછપરછ કરી. ભયના કારણે
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચંદનબાળાના હાથે પ્રભુનું પારણું
૧૨૯ કેઈએ કંઈ સરખો જવાબ ન આપ્યું. બીજા દિવસે તપાસ કરવા છતાં ચંદના નજરે ન પડી. ત્રીજા દિવસે પણ કઈ સંતેષકારક જવાબ ન મળે. શેઠને હવે શંકા પડીઃ “ચંદનાને કોઈ એ મારી નાંખી તે નહિ હોય?” શેઠના મનમાં ગાઢ કેપ ઉત્પન્ન થયે. નેકરને કહ્યું : “તમે ચંદનાની સાચી વાત મને કહો. તમારા દંભને મૂકી દો, નહિતર. હું તમને મારા પોતાના જ હાથે કડક શિક્ષા કરીશ.”
એક વૃદ્ધ દાસીને દયાભાવ આવી ગયે. તે ચિંતવવા લાગી ? “મેં તે ઘણું વરસ સુધી આયુષ્ય ભેગવી લીધું છે. મરણ હવે તે નજીકમાં જ છે. ભલેને મૂલાના હાથે મારે જીવ કદાચ જાય ! પણ. ચંદનને જીવ તે જરૂર બચી જશે. ધર્મશાસ્ત્રમાં કહેવું છે કે પરજીવનું રક્ષણ કરવું એ મહાપુણ્ય છે.”
તે દાસીએ શેકને સાચી વાત કહી દીધી. જે ભેંયરામાં ચંદનાને પૂરી હતી તે સ્થાન દેખાડ્યું. શેઠે એરડો ઉઘાડે. મસ્તકે મુંડિત તથા ભૂખતરસના દુઃખથી કરમાયેલા ફૂલ સમાન કાંતિહીન શરીરવાળી ચંદનાને જોતાં જ શેઠની આંખમાંથી દડદડ અશ્રધારા છૂટી. “હે પુત્રી ! તું શાંત થા” એમ કહીને આશ્વાસન આપ્યું. તે રસેડામાં દોડી ગયા, પણ ખાવાનું કંઈ જ તૈયાર ન હતું. ફક્ત રાંધેલા અડદ દેખ્યા. અન્ય કોઈ વાસણ હાથે ન ચડતાં બાજુમાં રહેલા સૂપડામાં ભેડા અડદના બાકળા લઈને ચંદનને આપ્યા.
હે પુત્રી ! હું હમણાં જ બેડી તેડવા લુહારને તેડી આવું છું. ત્યાં સુધીમાં તું આ બાકળા ખાઈ ભૂખને શાંત કર”
અડદના બાકળા જોતાં જ એને પિતાને ભૂતકાળ યાદ આવી ગયો અને વિચિત્ર કર્મસત્તાનું ચિંતન કરવા લાગી : “કયાં હું સુખના સાગરસમા રાજકુળમાં જન્મી અને કયાં હું અત્યારે દુખના મહાસાગરમાં ફેકાઈ ગઈ! અહો ! રાજ્યલક્ષ્મી અને માબાપને અસાધારણ નેહ સ્વપ્નની જેમ એકાએક કે નષ્ટ થઈ ગયો ! પવનના સપાટા
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૦
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન વડે એક ક્ષણમાં ઊંચે અને બીજી જ ક્ષણે નીચે પડતા વજના પટ સમાન વિધિના વિલાસ પણ ખરેખર વિચિત્ર જ છે !”
આકરી ભૂખ લાગી હોય, ત્યારે નિરસ ભેજન પણ સરસ લાગે, એ ન્યાયે ચંદનાએ ખાવા માટે અડદ લીધા કે તરત જ એના મનમાં ભાવના જાગી કે “આજે ત્રણ દહાડાના ઉપવાસના પારણે અઠ્ઠમતપની આરાધના થઈ છે. તે કેઈ સુપાત્રદાનને લાભ મને મળી જાય, ત્યાર પછી જ મારે ભેજન કરવું ઉચિત છે !”
....ને ચંદનાની આંખે કોઈ સુપાત્રને શોધવા બારણામાંથી દૂર દૂર જોવા લાગી. બરાબર એ જ સમયે સુવર્ણની કાંતિના જ સમાન પરમકૃપાને મેઘ વરસાવતા શ્રી વર્ધમાન સ્વામીનાં દર્શન ચંદનાને થયાં ! સુપાત્રદાન દેવાની ભાવનાવાળા આત્માને સુપાત્રદાન યંગ્ય પરમાત્માનો સુગ મળી ગયું. તરત જ પિતાનું સઘળું દુઃખ ભુલાઈ ગયું. પરમ આનંદની ઊર્મિઓ ચંદનાના હૃદયસાગરમાં ઉછાળા મારવા લાગી. પણ ચંદનાને વિચાર આવ્યું કે “કયાં પ્રભુની અદ્ભુત અને અનુપમ કાંતિ ! અને કયાં એમને દાન દેવા માટેની નિરસ અડદના બાકળા જેવી આ ભેજન સામગ્રી !”
એમ વિચારી ચંદનાએ બેડીના બંધનમાં પડેલ એક પગ બારણાની ડાર મૂક્યો, બીજો પગ અંદર જ રહ્યો : હર્ષ પામેલ ચંદનાએ પ્રભુને આકળાનું દાન દેવા હાથ લંબાવ્યા પણ એની આંખમાં અર્થ ન હોવાથી પ્રમુને પિતાને અભિગ્રડ અપૂર્ણ જણાવાથી પાછા ફર્યા, એટલે ચંદના અઘાત પામી ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડી પડી.
ચંદનાની આંખમાં અશ્રની ધારા જેઈ અને હવે પોતાના અભિગ્રડની પૂર્ણતા જોઈ ભગવંતે પોતાનું કરપાત્ર પ્રસાર્યું. ચંદનાએ ભાવથી બકુળા પ્રભુના હાથમાં અર્પણ કર્યા.
એક અદ્ભુત અને આશ્ચર્ધારક સુપાત્રદાનને વિરલ પ્રસંગ ચંદનાના મહાપુણ્યગે ઉપસ્થિત થયેઃ પાંચ દિવ્ય પ્રગટ થયાં.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
am
12227
અહાદાન
અહોદાનં
°°°
મ
L
39
૫ માસ ૨૫ દિનના તપસ્વીપ્રભુપાછા ફરતાચંદના ધ્રુસકે રડતાં દાનથી-અભિગ્રહપૂર્ણથયો પંચષ્ટિપ્રગટ્યા
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચંદનમાળાના હાથે પ્રભુનુ પારણું
(૧) દેવોએ આકાશમાં રહી દુંદુભિ વગાડી. (૨) પુષ્પવૃષ્ટિ કરી.
(૩) ગધેાદક વરસાવ્યું.
(૪) સાડા બાર ક્રોડ સાનૈયાની વૃષ્ટિ (૫) નો દાનમ્ । અદ્દો વાનમ્ !
૧૩૧
કરી અને
એવા દિવ્ય-ધ્વનિ થયેા.
જ્યારે જ્યારે પ્રભુનું પારણું જ્યાં જ્યાં થાય, ત્યારે ત્યાં આ પાંચ દિવ્યેા હમેશાં પ્રગટે છે.
દીકાલથી જેની અતિ ઉત્કંઠાપૂર્વક રાહુ જોવાતી હતી, તે પ્રભુના પારણાના વિરલ પ્રસ`ગ અદ્ભુત અને આશ્ચર્યકારક રીતે ઉપસ્થિત થયેા. આજે સૌ નગરજનેાના હૈયે પરમ આનંદના ઊભરા આવી જતાં નગરમાં સર્વત્ર પરમ ના કોલાહલ મચી ગયા. તરુણીએ નાચવા અને ગાવા લાગી. દેવાંગનાએ મગલગીતા ગાઈ ને આકાશને શેશભાવવા લાગી અને દેવતાઓએ સમસ્ત આકાશને મધુર નિનાદથી ભરી મૂકયું. પ્રભુના પારણા પ્રસંગે આજે માત્ર કૌશાંબીનાં નગરજનોનાં હૈયે જ નહીં, પરંતુ પાતાલ અને સ્વર્ગલોકમાં રહેલા દેવાના હૈયે પણ અધિકાધિક હતુ. પૂર આવ્યું હોય એમ જણાતુ હતુ.
ભગવંતના પારણાનેા વૃત્તાંત જાણી, હાથણી ઉપર આરૂઢ થઈ શતાનીક રાજા પેાતાના અંતઃપુર, પ્રધાન, મંત્રી અને નગરજને સહિત ત્યાં આવ્યેા. ઇન્દ્ર પણ ત્યાં આવી પડેાંચ્યા. દેવતાના પ્રભાવે ચંદનાના માથે સુંદર કેશપાશ પ્રગટ થયા. લાખંડની એડી સુવર્ણના નૂપુરરૂપ બની ગઈ. ઉપરાંત હાર, કટીસૂત્ર, કડાં, કુડલ, તિલક આદિ સુંદર અલ કારોથી તેનું સમસ્ત શરીર અલંકૃત થતાં શૈાભી ઊઠયું.
જ્યારે શતાનીક રાજાએ ચ’પાનગરીને લૂટી, ત્યારે દધિવાહન રાજાના સંપુલ નામના એક કંચુકીને પકડી લાવવામાં આવેલ હતા, તેને હજી હમણાં જ મુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા, તે પણ આ પ્રસંગે ત્યાં જ હાજર હતા. તેણે વસુમતી (ચંદના)ને તત્કાળ એળખી લીધી. સુમધુર ભૂતકાળ
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૨
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન યાદ આવતાં જ તે વસુમતીને પગે પડે અને મોટા અવાજે રડવા લાગે. શતાનીક રાજાએ કુતૂહલભાવે તેને પૂછ્યું: “હે ભદ્ર! તું શા કારણે એને પગે પડી શેકમાં ડૂબી જઈ આ રીતે રુદન કરે છે?”
સંપુલ બેઃ “હે દેવ! ચંપાનગરીના રાજા દધિવાહનની પટ્ટરાણી ધારિણીની આ સુપુત્રી છે. ઉત્કૃષ્ટ વૈભવમાં ઉછરેલ આ કન્યાને માતાપિતાથી વિખૂટા પડીને આજે પારકા ઘરે દાસીવત્ રહેવું પડ્યું છે, તેથી મને ખૂબ જ દુઃખ લાગતાં આંખમાં આંસુ આવે છે.”
રાજાએ કહ્યું: “હે ભદ્ર! તું જરા પણ શેક ન કર. આ તે પરમ પુણ્યશાળી આત્મા છે કે જેના હાથે આજે ત્રણેય જગતના આધાર અને દિવાકર સમા શ્રી વર્ધમાન પ્રભુના કઝિન અભિગ્રહનું પારણું પાંચ માસ અને પચીસ દિવસ પછી થયું છે!”
તે જ વેળા મૃગાવતી બોલી ઊડીઃ “જે આ ધારિણીની સુપુત્રી હોય, તે ચંદના (વસુમતી, મારી ભાણેજ થાય !”
ઇંદ્ર મહારાજે પ્રભુની સ્તુતિ કરી. પ્રભુ તપનું પારણું કરી ધનાવડ શેડના ઘરેથી ચાલી નીકળ્યા.
લેભવૃત્તિથી શતાનીક રાજા સુવર્ણવૃષ્ટિના સેનૈયા લેવા તત્પર થયે. ઇંદ્ર મહારાજા એને મનેભાવ જાણું બોલ્યા :
“હે રાજન ! અહીં સ્વામી કે કૌટુંબિકપણને સંબંધ કામ ન લાગે. આ કન્યા જેને આપે તે જ આ દ્રવ્ય લઈ શકે.”
રાજાએ ચંદનને પૂછ્યું: “હે પુત્રી ! આ સુવર્ણધારી કોને આપવાની છે?”
“એમાં પૂછવાનું જ શું હોય? નિષ્કારણ-વત્સલ અને મને જીવનદાન આપનારા મારા પિતાતુલ્ય આ ધનાવડુ શેઠને આપ.” ચંદનાએ જવાબ આપે.
આથી બધું સુવર્ણ શેઠને આપવામાં આવ્યું. ઈંદ્ર મહારાજે ફરીથી રાજાને કહ્યું: શ્રી વર્ધમાનસ્વામીને જ્યારે
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચંદ્રનમાળાના હાથે પ્રભુનું પારણું
૧૩૩
કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થશે, ત્યારે આ ચરમશરીરી પરમપુણ્યવતી ચંદના પ્રભુની પ્રથમ શિષ્યા થશે અને સાધ્વીઓને સંયમમાગે પ્રવર્તાવનાર થશે. માટે તું એની સારી રીતે રક્ષા કરજે.”
એમ કહી ઈંદ્ર અદૃશ્ય થયા. રાજાએ પણ ચંદનાની બહુમાનપૂર્વક સાચવણી કરી.
સંસારની અસારતા, સયેાગેાની વિચિત્રતા, ભાગવિલાસની ભયકરતા, જીવનની અનિશ્ચિતતા અને જિનધની મહત્તા હવે ચંદનાને મન અરાખર સમજાઈ ગઈ હતી. એ ભાવના ભાવતી કે—એવા પરમ આનંદકારી દિવસ કયારે ઊગશે, જ્યારે ભગવાન પાતાના હાથે મને ભવથી પાર ઉતારશે ? સમવસરણમાં બિરાજમાન પ્રભુની અમૃતવાણીનું પાન મારા કાન વડે હું કયારે કરીશ ? કયારે હું મેાક્ષસુખના મૂળકારણચારિત્રજીવન પામીશ ?”
રૂપ
આ પ્રમાણે ઉત્તમ ભાવના ભાવતાં ભાવતાં ચંદનાના દિવસે પસાર થવા માંડયા અને ભાવથી એ સવવરતિની સ્પના કરવા લાગી.
નગરજને સિહત સૌ કોઈ સ્વજના મૂલા શેઠાણીની અનેક પ્રકારે નિંદા કરતા હતા, પણુ ચંદનાએ તે મૂલાને પેાતાની પરમ ઉપકારી માતા તરીકે જ સ્વીકારી હતી, કારણ કે પ્રભુને પારણું કરાવવાને લાભ અપાવી પરમપદની પ્રાપ્તિ મટેનુ મુખ્ય કારણ-નિમિત્ત પેાતાના માટે તા મૂલા જ બની હતી !
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Circdrcg Circticing વીરતપસ્યા અને કેવળજ્ઞાન
તો ચિત્રપટ-૩૮ હજી
દીક્ષા લીધા બાદ પ્રભુએ પોતાના શરીર આદિ કોઈ વસ્તુ ઉપર મમત્વભાવ રાખ્યો નહિ અને કર્મોને ક્ષય કરવા માટે કઠોર તપશ્ચર્યા આદરી. સમતાભાવે પરિસહ સહન કર્યા, ઘેર ઉપસર્ગોમાં પણ અણનમ રહ્યા.
પૂર્વના ભેમાં પિતાના જ આત્માઓ ઉપાર્જલ કર્મોને સંપૂર્ણ રીતે નાશ કરવા સંવર અને નિર્જરા સિવાય અન્ય કોઈ ઉપાય નથી, એ વસ્તુસ્થિતિને સ્પષ્ટ ખ્યાલ પ્રભુના જીવન દ્વારા આપણને મળી રહે છે. ચારિત્રજીવન દરમ્યાન પ્રભુએ કરેલ તપશ્ચર્યાનું સરવૈયું નીચે મુજબ છેઃ
છ માસી તપ
દેટ માસી તપ ચાતુર્માસી તપ
મા ખમણ તપ ત્રિમાસી ત૫
અધ માસ તપ અઢી માસી તપ
અઠ્ઠમ તપ બે માસી તપ
૬ થી છઠ્ઠ તપ રર૯ ૮૮ દિવસોમાં – ૨ ભદ્ર પ્રતિમા,
૪ મહાભદ્ર પ્રતિમા
૧૦ સર્વતે ભદ્ર પ્રતિમા ત૫ પાંચ દિવસ ન્યૂન અભિગ્રહયુક્ત છ માસી તપ જેનું પારણું ભગવતે કૌશાંબી નગરીમાં ચંદનબાળાના હાથે કર્યું.
תבורכובתכתבותכוכתכוכתכוכתכתבותברכרככותכתבתבורכתבותבתכעבב"שום
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
(\'N[(IN
)))
15 DDU
D
//y.
ક
'
I7.
Aી ?
૨
()
Q,
A, AART.f1
.T*
પ્રભુના ૧૨શાવર્ષ ઉશચ વિહારતપ, તેમાં ૩૪૯પારણાં, નદીકિનારે ગાઠિકાસને શુક્લધ્યાને કેવળજ્ઞાન.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૫૩
વિરતપસ્યા અને કેવળજ્ઞાન
કેઈવાર નિત્યભજન કે એક ઉપવાસનું પારણું પ્રભુએ કરેલ. નથી, અર્થાત્ છઠ્ઠથી ઓછી તપશ્ચર્યા ક્યારેય પણ કરી નથી. બધીય તપશ્ચર્યા પ્રભુએ પાણી વિના કરેલ છે. બધા મળીને ૩૪ પારણાં એમણે કર્યા. બહુધા એઓ ઉભુટુકાસન પ્રતિમાએ જ રહેતા હતા.
ભગવતે સહન કરેલા ઉપસર્ગોના ત્રણ વિભાગ નીચે મુજબ પાડી શકાય છે :
જઘન્ય ઉપસર્ગ = કટપૂતનાને શીતઉપસર્ગ હતે. મધ્યમ ઉપસર્ગ = સંગમનું કાલચક હતે. ઉત્કૃષ્ટ ઉપસર્ગ = કાનના ખીલા કાયાને હતો.
ગોવાળથી શરૂ થયેલ ઉપસર્ગોની પરંપરા આખરે ગોવાળના હાથે જ સમાપ્ત થઈ ?
પગના અંગુઠા વડે મેરુને કંપાવવાની શક્તિ ધરાવનાર શ્રી. વીરપ્રભુએ દરેક ઉપાર્ગને સામનો ન કરતાં, અપૂર્વ સમતાભાવ ધારણ કરી સન જ કર્યો, કારણ કે સમતાપૂર્વક સડન કરવામાં જ સત્વને વિકાસ અને કર્મની નિર્જરા થાય છે. સામને કરવાથી નવાં કર્મોન બંધ થાય છે. UT UT UT UR UR
શ્રી વિરપ્રભુ વિહાર કરતાં-કરતાં અનુક્રમે ભિક નામના ગામમાં પધાર્યા. નગરની બહાર બીજાવર્ત ચૈત્યની નજીક આવેલ જુવાલુકા નદીના ઉત્તર કિનારે શ્યામાગુડના ખેતરમાં શાલ મહાવૃક્ષની નીચે છતાપૂર્વક ગોદડિકાસને ધ્યાનમગ્ન રહેલ પ્રભુને, વૈશાખ સુદ ૧૦ ના દિવસના ચોથા પ્રફરે કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું.
આ પ્રસંગે, પિતાનાં આસને ચલાયમાન થતાં જ ઇદ્રો તકાળ પ્રભુનો કેવળજ્ઞાન મહત્સવ કરવા દોડી આવ્યા. સુંદર સમવસરણની રચના કરી, સિંહાસન રચાવ્યું. તીર્થને પ્રણામ કરી પ્રભુ સિંહાસને બિરાજમાન થયા. પિતાના જ્ઞાન વડે પ્રભુ જાણતા જ હતા કે અહીં સર્વ
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૬
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન વિરતિને યેગ્ય કેઈ આત્મા હાજર નથી, છતાં કલ્પ (આચાર) સમજીને તેમણે ક્ષણમાત્ર દેશને (ધર્મોપદેશ) દીધી.
દરેક તીર્થંકર પ્રભુની પ્રથમ દેશના વખતે જ પુણ્યશાળી આત્માઓ સર્વવિરતિ આદિ ધર્મ અવશ્ય પામે જ છે, એટલે તે જ વખતે સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા રૂપ ચતુવિધ-સંઘની સ્થાપના તીર્થકર ભગવત કરે જ છે, પણ શ્રી વિરપ્રભુની પહેલી દેશનામાં કોઈ સર્વવિરતિ ન પામવાથી, એ દેશના નિષ્ફળ ગઈ. એટલે વૈશાખ સુદ ૧૧ ના દિવસે (બીજે દિવસે) તીર્થની સ્થાપના થઈ.
છે
ઇંદ્રભૂતિને ગર્વ છે ચિત્રપટ-૩ (@cfo@optrodrigop@@ @of gop grady togrgr at
કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પછી ક્ષણવાર દેશના આપી શ્રી વીરપ્રભુએ બાર યેાજન દૂર આવેલ મધ્યમાનગરી તરફ વિહાર કર્યો. પ્રભુની સાથે કેટિ દેવે હતા. દેએ વિકુલા માખણ જેવા કે મળ સ્પર્શવાળા નવ સુવર્ણ-કમળ ઉપર પ્રભુ અનુક્રમે પાદયુગલને સ્થાપન કરતા હતા. દેવેએ કરેલ ઉદ્યોત વડે રાત્રિના અંધકારને નાશ થતાં સર્વ પદાર્થો દિવસની જેમ સ્પષ્ટ જણાતા હતા ઈંદ્ર મહારાજા પ્રભુની આગળ ચાલતા હતા.
પ્રભુ મધ્યમાનગરી પહોંચે, તે અગાઉ જ દેએ પિતાના આચાર પ્રમાણે તે નગરીના મહાસેન નામે ઉદ્યાનમાં સમવસરણની રચના કરી લીધી હતી.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઇંદ્રભૂતિને ગર્વ
૧૩૭ મહાસેનવન પાસે શ્રી મહાવીર સ્વામી આવી પહોંચ્યા. પૂર્વ દરવાજેથી સમસરણને વિશે પ્રભુએ પ્રવેશ કર્યો. સિંહાસનને પ્રદક્ષિણા કરી.
તીર્થને નમસ્કાર હો” એમ બેલી પૂર્વાભિમુખ સિંહાસન પર પ્રભુ બેઠા. બાકીની ત્રણ દિશાઓનાં સિંહાસને ઉપર દેએ શ્રી જિનેશ્વરનાં પ્રતિબિંબ રચ્યાં. તે પણ સાક્ષાત્ ભગવાનની જેમ શોભવા લાગ્યા. કવિની કલ્પનાદષ્ટિએ એમ કહી શકાય કે–ભગવાન એક રૂપવાળા હતા, છતાંય દાન, શીલ, તપ અને ભાવ-એમ ચારે પ્રકારના ધર્મને એક જ સાથે કહેવા માટે ચાર રૂપને ધારણ કરનારા થયા.
કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ વડે ભગવાન તે હવે કૃતકૃત્ય બની ગયા હતા, છતાંય એમને પણ “તીર્થ પૂજય છે” એ ભાવ દર્શાવવા સિંહાસને બિરાજે તે પહેલાં-ગમો તિરથ બેલે છે.
પ્રભુ પ્રત્યેની ભક્તિના કારણે દેવે ગાયન, વાજિંત્રવાદન અને નૃત્ય કરવા લાગ્યા. કલ્પવૃક્ષનાં સુગંધી પુષ્પ પ્રભુના ચરણ પાસે મૂકવા લાગ્યા. ચારેય નિકાયના દેના હજારોની સંખ્યા ધરાવતા મણિરત્નના વિમાનની શ્રેણિઓ વડે આકાશ ભરાઈ જતાં એની શોભા કમળવન સમાન જણાતી હતી.
સિંહ અને હરણ, સર્પ અને મેર, બિલાડી અને ઉંદર ઈત્યાદિ પ્રાણુઓ પણ પરસ્પર જાતિવૈરને ત્યાગ કરી સમવસરણમાં પ્રભુની અમૃતવાણી સાંભળવા તલ્લીન થઈને બેઠાં-જાણે સર્વજીએ કર્મરૂપી શત્રુઓથી ભય પામી પ્રભુનું શરણ ગ્રહણ કરી લીધું ન હોય !
સુરેન્દ્રો અને અસુરેન્દ્રો પણ ત્રણ પ્રદક્ષિણાપૂર્વક શ્રી જિનેશ્વરને નમન કરી પિતા પોતાના ગ્ય સ્થાન પર બેઠા. પ્રભુની વાણું સાંભળવા ઉત્સુક બનેલ સભામાં વ્યાપેલ કલાહલને કેન્દ્ર શાંત કર્યો. એટલે શ્રી જિનેશ્વરે ભવ્ય અને સંતાપને હરનારી, અનેક લોકોના
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન સંશયને છેદવામાં સમર્થ, મેઘની ગર્જના સમાન ગંભીર, એક જન પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં પ્રસરવાની શક્તિવાળી દેવ, મનુષ્ય, ભીલ વગેરે સામાન્ય મનુષ્યો તથા તિર્યંચ જો પોતપોતાની ભાષામાં બરાબર સમજી શકે, એવી અમૃતવૃષ્ટિ સમાન ધર્મદેશના શરૂ કરી :
માનવભવની પ્રાપ્તિ અત્યંત દુર્લભ છે. મિથ્યાત્વ આદિ પાપોથી જીવે ભવસાગરમાં ડૂબી જાય છે. કર્મથી લેપાયેલ આત્મા સભ્ય જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર વડે જલદી શુદ્ધ થાય છે અને સ્વર્ગ તથા મોક્ષની સુખપરંપરાને પામે છે. મિથ્યાત્વના કારણે વિવેકરૂપી લેચન આચ્છાદિત થઈ જતાં, સુદેવ, સુગુરુ અને સુધર્મને જાણી શકતા નથી. ગૃહકાર્યમાં આસક્ત અને કામગના તુચ્છ સુખ વડે નિરંતર અતૃપ્ત રહેતા મહાધીન છે અતિ દુર્લભ એવા ઉત્તમ માનવભવને, ક્ષણિક વિષય સુખની તૃષ્ણાના કારણે હારી બેસે છે. પ્રમાદ દશામાં રહેતા ઘણું જીવો રક્ષણ અને શરણરહિત થઈ નરકને વિશે દહન, ભેદન અને છેદન ઇત્યાદિ દુઃખ પામે છે. દેવ અને દાનથી પણ ન જીતી શકાય, એવા અદશ્ય શરીરવાળા રાગ આદિ અત્યંતર શત્રુઓને પંચ મહાવ્રતરૂપ શસ્ત્ર વડે સહેલાઈથી જીતી શકાય છે. જેનું મન શત્રુ-મિત્ર, રત્ન-પથ્થર, તેમજ સુખ-દુઃખમાં સમાન ભાવ રાખે છે તેમને દેવેથી પણ ઘણા અધિક સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.”
ત્રણેય લેકના પ્રાણીઓના પરમ હિતચિંતક એવા જગગુરુ શ્રી વીરપ્રભુની અમૃતવાણીનું પાન કરતાં-કરતાં આખી સભાન હૈયાં અતિ આનંદને અનુભવ કરી રહ્યાં.
આ જ મધ્યમાનગરીમાં રહેતા અતિ સમૃદ્ધિવાન સેમિલ બ્રાહ્મણે સ્વર્ગપ્રાપ્તિ માટે નગરીના બહારના ભાગમાં એક મહાયજ્ઞ આરંભે હતે. એ માટે દૂર-દૂરના સેંકડે શિષ્યના પરિવારવાળા, ચારે વેદના સૂત્રાર્થમાં પંડિત અને ચૌદ વિદ્યામાં પારંગત એવા, સાક્ષાત્ બૃહસ્પતિને પણ ઝાંખો પાડવાને ગર્વ ધારણ કરતા ઈન્દ્રભૂતિ
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઇન્દ્રભૂતિના ગવ
૧૩
આદિ અગિયાર મડ઼ા પડિતાને ખેલાવવામાં આવ્યા હતા. ઘી, મધ, જવ ઇત્યાદિ યજ્ઞસામગ્રી, બ્રાહ્મણેને દક્ષિણા આપવા માટે શ્રેષ્ઠ વસ્ત્રો અને સુવર્ણસમૂહ તૈયાર રાખ્યાં હતાં. અગ્નિના કુંડમાં નિરંતર મંત્રાના ઉચ્ચારપૂર્ણાંક યજ્ઞવિધિ ચાલી રહી હતી. આ અવસરે જ વિવિધ શૈાભા ધારણ કરેલ દેવદેવીઓના વિમાનસમૂહને આકાશથી ઊતરતા જોઈને, પ્રેક્ષકવગ તુષ્ટમાન થઈને કહેવા લાગ્યા : “આ યાજ્ઞિકાએ યજ્ઞ સારી રીતે કર્યાં છે. જેથી દેવા. પેાતે જ શરીર ધારણ કરીને આપણા યજ્ઞમાં પધારવા નીચે ઊતરી રહ્યા છે.”
:
અરે! પણ આ શું? દેવે તેા યજ્ઞમ’ડપ ોડીને આગળ ને આગળ ચાલવા લાગ્યા ! દેવતાઓને સમવસરણમાં જતાં જોઈ લેકને થયુ કે દેવતાએ ખરેખર ભૂલા પડયા લાગે છે! જેથી તેઓ યજ્ઞમડપમાં ન પધારતાં આગળ જઈ રહ્યા છે.”
થોડી જ વારમાં સત્ય વસ્તુસ્થિતિ સમજાઈ જતાં યજ્ઞમંડપમાં બેઠેલા લેાક આશ્ચમૂઢ ખની અંદરોઅંદર વાતેા કરવા લાગ્યા :
“અરે ભાઈ ! મહાન ઐશ્વર્ય શાળી અને સર્વજ્ઞ એવા શ્રી મહાવીરસ્વામી મહાસેન વનમાં રચેલ સમવસરણમાં પધાર્યાં છે અને મધુરી ધર્મદેશના આપી રહ્યા છે. તેમને 'દન કરવા માટે આ દેવતાએ ત્યાં જઈ રહ્યા છે.”
“સન ” એ શબ્દ સાંભળતાં જ ઇંદ્રભૂતિના મનમાં રહેલ “અડુ”ને એકાએક મેટે આંચકો લાગ્યા કે હું પોતે જ સત્ત છું, ત્યાં વળી મારી હાજરીમાં જ આ નવા સર્વજ્ઞ હાવાના દાવા કરનાર વળી કોણ છે? લોકો તે મૂર્ખ છે. તે ભલેને જાય. પણ આ દેવાએ કેમ ભૂલ કરી ? એને સર્વજ્ઞ સમજી શા માટે પૂજે છે અને સ્તુતિ કરે છે? અથવા તે એમ પણ બને કે જેવે આ સજ્ઞ હશે, તેવા જ પ્રકારના તે દેવા પણ હોવા જોઈએ ! સરખેસરખા મૂર્ખાઆના સમૂહ મળ્યો હોય તેમ મને તે નક્કી જણાય છે : હજી સુધી તેનુ` કા` સિદ્ધ થયું નથી.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
” ૧૪૦.
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન તે પહેલાં જ હું જાતે જ જાઉં, શાસ્ત્રાર્થ કરીને સર્વ સભાજને વચ્ચે બેઠેલ આ બનાવટી સર્વને ગર્વ ફક્ત એક જ ક્ષણમાં ઉતારી આવું.”
તત્કાળ પિતાના પાંચસે શિષ્યના પરિવાર સાથે નવા સર્વજ્ઞને - હરાવવા ઈંદ્રભૂતિ નીકળી પડ્યા. એ સમવસરણની નજીક આવી પહોંચે - “અરે! પણ આ શું?”
સમવસરણને મહિમા જોતાં જ અને ત્યાં એકઠા થયેલા મનુષ્ય, વિદ્યાધરે અને દેવેન્દ્રના સમૂહો વડે આદરપૂર્વક વંદન થતા શ્રી મહાવીર પ્રભુનાં દર્શન કરતાં જ ઈન્દ્રભૂતિ એકાએક આશ્ચર્યમૂઢ બની ગયે. ત્યાં તે એના કાને મધુર શબ્દો સંભળાયાઃ
હે ઈન્દ્રિભૂતિ! ગૌતમ ! તું સુખપૂર્વક આવ્યોને ?”
“અરે! આ તે મારા નામને પણ જાણે છે! હાં, આ પૃથ્વી ઉપર પ્રગટ યશવાળા એવા મને કણ ન ઓળખે? પણ જે મારા હૃદયમાં રહેલા સંશયને તે જાણે અથવા એનું સમાધાન કરી આપે તે જ હું માનું કે આ સાચે સર્વજ્ઞ છે.”
ઈદ્રભૂતિ આ પ્રમાણે વિચાર કરતા હતા, ત્યાં તે પ્રભુ બોલ્યા :
“હે ઈંદ્રભૂતિ! જીવ છે કે નહીં?–આ તારી શંકા છે. પણ તે નિરર્થક છે. એને તું ત્યાગ કર. નિઃશંકપણે જીવ છે જ. તે ચિત્ત, ચેતના, સંજ્ઞા અને વિજ્ઞાન વગેરે આ પ્રગટ લક્ષણે વડે જાણી શકાય છે. જે કદાચ સુકૃત અને દુષ્કૃતના આધારરૂપ જીવ જેવું તત્વ ન હેત, તે પછી યજ્ઞ, દાન, જ્ઞાન અને તપસ્યા (ત) વગેરે સર્વવ્યર્થ થાય.”
વેદનાં જે પદ વિશે ઈંદ્રભૂતિના મનમાં ઊંડે સંશય પડે હવે, તે પદને અર્થ પ્રભુએ યુક્તિપૂર્વક સમજાવ્યું. પ્રભુનાં વચન સાંભળી પિતાની બુદ્ધિ વડે બરાબર વિચાર્યું. પિતાની ભૂલ હવે બરાબર સમજાઈ ગઈ. સંતોષકારક સમાધાન થઈ જતાં જ તેણે પોતાની શંકાને ત્યાગ કર્યો. સૂર્યને પ્રભાવશાળી પ્રકાશ પ્રગટ થતાં જ રાત્રિને ઘેર અંધકાર તુરત દૂર થઈ જાય છે, તે જ રીતે ઈંદ્રભૂતિને ગર્વ હવે અલેપ થઈ ગયો.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
S90A
(ક)
TAVAR
Oct
પ્રમી
:
લીન સર્વજ્ઞાણી ઇન્દુભૂતિને ગર્વઘ ૫૦૦ શિષ્ય સાથે વાદાથે ગમનuઆત્મરસંશય ભંજન ને દીક્ષા.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતિમ વીરદેશના અને વીર નિર્વાણ
૧૪૧. એના મિથ્યાત્વને અંધકાર દૂર થતાં જ સંસારથી વિરક્ત મનવાળે. ઈન્દ્રભૂતિ પ્રભુના ચરણે નમી પડ્યો અને બોલ્યો :
“હે ભગવાન! આપ મને દીક્ષા આપી, આપને શિષ્ય બનાવી મારા ઉપર પરમ કૃપા (અનુગ્રહ) કરો !”
પરમ કરુણાસાગર પ્રભુએ ઈન્દ્રભૂતિને ત્રિપદીનું પ્રદાન કરી પોતાના પ્રથમ ગણધર પદે અલંકૃત કર્યા. એમના પાંચસે શિષ્યને પણ પિતાના હાથે દીક્ષા આપી.
અતિમ વીરદેશના અને @ @pyøømg. હૈ વીર નિર્વાણ ચિત્રપટ-૪૦ છે. C/or@cpcpcpcococc@concococopord @ @negro@com
ભવ્યોના કલ્યાણ માટે તીર્થની સ્થાપના કરી, શ્રી મહાવીર સ્વામીએ ત્રીસ વર્ષના કેવળીપર્યાય દરમિયાન અનેક જીવને આ ભયંકર સંસાર-સાગરમાંથી તારી લીધા. શ્રી ગૌતમસ્વામી આદિ ચૌદ હજાર સાધુઓ, આર્યા ચંદના આદિ છત્રીસ હજાર સાધવીએ, ત્રણસો ચૌદ પૂર્વધર સાધુઓ, તેરસે અવધિજ્ઞાનીઓ, સાત વૈકિયલબ્ધિધારી, સાતસો અનુત્તર વિમાનની શ્રેષ્ઠ ગતિવાળા, સાત કેવળ
Rી, પાંચસો મન:પર્યવજ્ઞાની અને ચારસો વાદીઓ હતા. આનંદ, શંખ, ઈત્યાદિ એક લાખ ઓગણસાઠ હજાર સુશ્રાવકો તથા સુલસા, રેવતી વગેરે ત્રણ લાખ અઢાર હજાર સુશ્રાવિકાઓ હતી. પૃથ્વી પર વિહાર કરતા પ્રભુને આ પ્રમાણે કુલ પરિવાર થયે હતે.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન અગ્નિભૂતિ, વાયુભૂતિ, વ્યક્ત, પંડિત, મૌર્ય પુત્ર, અકંપિત, અચલબ્રાતા, મેતાર્ય અને પ્રભાસ-પ્રભુના આ નવ ગણધરો પ્રભુની હયાતી દરમિયાન સિદ્ધપદ પામ્યા હતા.
હવે પિતાને નિર્વાણકાળ સમીપે આ જાણી શ્રી મહાવીર પ્રભુ અપાપાપુરી [પાવાપુરી) પધાર્યા. ત્યાંના રાજા હસ્તિપાળની મોટી દાનશાળામાં અનુજ્ઞા લઈ છેલ્લું માસું રહ્યા.
પિતાના ઉપર અતિ ગાઢ હરાગ ધરાવતા ગૌતમ ગણધરને પ્રભુએ આજ્ઞા કરી ?
“હે દેવાનુપ્રિય! અહીં પાસેના ગામમાં જઈ દેવશર્મા નામના બ્રાહ્મણને તમે પ્રતિબોધ કરે !”
જેવી સ્વામીની આજ્ઞા !” એમ કહી શ્રી ગૌતમસ્વામીજી દેવશર્માને પ્રતિબોધ પમાડવા ચાલ્યા. - ત્યારપછી શ્રી મહાવીર પ્રભુએ છઠ્ઠની તપસ્યા આદરી, સેળ પ્રહર પર્યત અંતિમ દેશના આપી. ઈન્દ્ર મહારાજા, અસંખ્ય દેવે, ચેટકરાજાના આજ્ઞાંકિત નવ લિચ્છવી જાતિને તથા નવ મલ્લ જાતિને એમ અઢાર ગણરાજાઓ પણ આ અંતિમ દેશના સાંભળવા આવ્યા હતા. સતત વહેતા ધન પ્રવાડ સમાન પરમ કરુણાનિધાન પ્રભુએ દેશના વહેતી રાખી. પુણ્યવિપાકના ૫૧, પાપવિપાકને પ૧ અને અપૃષ્ટ વ્યાકરણનાઉત્તરાધ્યાયનના-૩૬ અધ્યયને સંભળાવ્યા. છેલ્લું મરુદેવા નામનું પ્રધાન અધ્યયન સંભાળવાના હતા, ત્યારે ઈન્દ્ર મહારાજાએ પોતાના જ્ઞાન વડે જાણ્યું કે- તત્કાલ ભસ્મરાશિ નામને કર ગ્રહ ઉદય પામવાને છે અને શ્રી જિનશાસનને તે પીડા પમાડશે. એટલે ઈદ્રમહારાજાએ બહુમાનપૂર્વક અંજલિ જોડી પ્રભુને વિનંતિ કરીઃ
હે પરમકૃપાળુ ભગવાન ! કૃર ભસ્મરાશિ ગ્રહને ઉદય હમણાં જ થવાને છે. આપનું આયુષ્ય ફક્ત એક જ ક્ષણ વધારે, જેથી આપની હાજરીમાં જ જે એ ઉદય પામે તે એનું ઉપશમ થતાં એનું જોર ઓછું થાય, કારણ કે આના ઉદયથી કુતીથિકે આપના તીર્થને અત્યંત
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| CR
DH
www
TOILE
૪૦
મહાવીર પ્રભુની ૧૬પ્રહરની અંતિમ દેશના,પાવાપુરી માં આષો વદ ૩૦ ના પ્રભુનુંનિવાર્ણ-મોક્ષ, દેવતાઓ તથા રાજાઓએ કલ્યાણક ભક્તિ કરી.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪3
અંતિમ વીરદેશના અને વીર નિર્વાણ પડશે ! આપ તે સર્વશક્તિમાન છે, એટલે આ કાર્ય આપના માટે કંઈ કડિન નથી જ !”
પ્રભુએ પ્રત્યુત્તર આપે
હે સુરેન્દ્ર! અતીત આદિ ત્રણેય કાળમાં આ પ્રમાણે થયું નથી, થશે નહીં અને થવાનું પણ નથી. તીર્થંકરે અનંત શક્તિશાળી હોવા છતાં આયુષ્યકર્મ પૂર્ણ થયા પછી એક સમય પણ વધુ ન રહી શકે. વિલય પામેલા આયુષ્યને દૃળિયા કોઈપણ પ્રકારે સાંધી શકાતા જ નથી. તેથી કરી, હે ઈ! આ મોહ તમે મૂકી દો ! ”
આ રીતે કેન્દ્રને બંધ આપી શ્રી મહાવીર પ્રભુ શુકલધ્યાનમાં લેશીકરણ ઉપર આરુઢ થઈ એકી સાથે જ વેદનીય, આયુષ્ય, નામ અને ગેત્રકર્મ-આ ચારેય અઘાતી-કર્મોને ક્ષય કરી એક્ષપદ પામ્યા.
આ વેળા સર્વે દેવેન્દ્રો પોતપોતાના સિંહાસન ચલાયમાન થવાથી શ્રી જિનેશ્વરનું નિર્વાણ જાણી ચારેય પ્રકારના દેવે સહિત ત્યાં આવી ગયા. સૌ ઊંડા શેકસાગરમાં ડૂબેલા હતા. આંખમાંથી જોરદાર અથધારાઓ વહેવા લાગી. સૌ નતમસ્તકે પ્રભુ સમીપે ઊભા રહ્યા :
સૌધર્માધિપતિએ નંદનવનમાંથી મંગાવેલ ગશીર્ષ અને અગરુ વગેરેનાં ઉત્તમ કાડૅ વડે ચિતા રચાવી. સુગંધી ક્ષીરસમુદ્રના જળવડે શ્રી જિનેશ્વરને શરીરને સ્નાન કરાવી, હરિચંદનને લેપ કર્યો. નિર્મળ રેશમી વસ્ત્ર પહેરાવ્યું વિવિધ પ્રકારના રત્નજડિત અલંકારો પહેરાવી પ્રભુના શરીરને અલંકૃત કર્યું.
શકેન્દ્ર પ્રભુના દેહને દેવવિમાન જેવી શિબિકામાં બહુમાનપૂર્વક ધરા. શકમગ્ન ઈન્દ્ર એ શિબિકા ઉપાડી ચાલવા લાગ્યા.
જય જય નંદા !
જય જય ભદા ! આ શબ્દો બોલતા-બેલતા અસંખ્ય દેવે શિબિકાની આગળ ચાલવા લાગ્યા. પ્રભુને ગુણના ગીતે ગાતી ગાતી દેવીઓ શિબિકાની પાછળ પાછળ ચાલવા લાગી. ચિતા સમીપે સૌ આવી પહોંચ્યા.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન સુરેન્દ્રો અને અસુરેન્દ્રોમાં શ્રી જિનેશ્વરના પાર્થિવ દેહને ચિતા ઉપર બહુમાનપૂર્વક પધરાવ્યા. વિદ્યાધરો ચારે તરફ પુષ્પવૃષ્ટિ કરવા લાગ્યા, અતિ શેકથી વ્યાકુળ બનેલે શ્રી સંઘ પ્રભુની સ્તુતિ કરવા લાગે.
અગ્નિકુમાર દેવેએ ચિતામાં અગ્નિજવાળા પ્રગટાવી. વાયુકુમાર દેએ વાયુ વિકવ્યું. બીજા દેવતાઓ વારંવાર તેમાં સુગંધી ધૂપની મુષ્ટિએ તથા ઘીના કુંભે નાખવા માંડયા. બળતે દેહ જ્યારે અસ્થિશેષ રહ્યો, ત્યારે મેઘકુમાર દેવેએ ક્ષીરસાગરના શીતળ અને સુગંધી જળની ધારા વડે ચિતાને બુઝાવી. પ્રભુ પરના ભક્તિરાગના કારણે શકે પ્રભુની ઉપલી જમણી દાઢા ગ્રહણ કરી અને તેની નીચેની દાઢા અસુરેન્દ્ર ગ્રહણ કરી. ડાબી ઉપરની દાઢા ઈશાનંદ્ર ગ્રહણ કરી અને તેની નીચેની દાઢા બલી ગ્રહણ કરી. બીજા સુરેન્દ્રો અને અસુરેન્દ્રોએ પણ પ્રભુના દેહની પવિત્ર ભસ્મ પિતાના કલ્યાણ અર્થે લઈ લીધી.
ત્યારપછી જે સ્થાને પ્રભુની ચિતા રચવામાં આવી હતી, ત્યાં દેવોએ રને સ્તૂપ ર. દેવેન્દ્રો તથા દેવે તે કાળને એગ્ય પિતપિતાનું કાર્ય કરી, શેકના ભારથી પ્રભુનું નિર્વાણકલ્યાણક ઉજવી, મંદ વાણી વડે બોલવા લાગ્યા :
ત્રણ લેકના નાથે આજે મેલે પધાર્યા. એને પ્રકાશિત કરનાર સૂર્ય હવે અસ્ત થયેલ છે. ભરતક્ષેત્રના શિરોમણિ સમાન સારભૂત રન હરણ કરાયું. હે નાથ ! આપને વિરહ થવાથી આ સંસારમાં અમે મૂઢમતિવાળા હવે તેનું શરણ લઈએ? હે જિનેશ્વર ! સુર–અસુર સહિત આ સમગ્ર ભુવન આજે પુણ્યહીન બની ગયું હોય એમ લાગે છે. અવશ્ય થનારી વસ્તુને વિશે હવે સંતાપ કરે નિરર્થક છે એટલે અમે લાચાર છીએ, હે જગન્નાથ! હવે તે આપનું તીર્થ જ સદાકાળ જ્ય.
વંતું વર્તે !”
પ્રભુના દુસહ વિરહથી સંતાપ પામેલા ઇન્દ્રોએ નંદીશ્વરદ્વીપમાં જઈ અષ્ટાનિકા મહત્સવ કર્યો. હૈયાને શેક હળવે કરી દેવલોકમાં
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૫
અંતિમ વીરશના અને વીર નિર્વાણ
ગયા. વજાની બનાવેલ દાખડીમાં પ્રભુની દાઢાઓ યત્નપૂર્વક પૂજીને
સાચવી રાખી.
ત્રણેય જગતને પ્રકાશ આપનાર ભાવદીપક સમાન ભગવાનના નિર્વાણથી જાણે સત્ર ધાર અંધકાર જેવુ... જણાતાં, શાકમાં ડૂબેલા અઢાર ગણરાજાઓએ ભાવદ્વીપક સમાન ભગવાન ચાલ્યા ગયા એટલે એના સ્થાને હસ્તિપાલ મહારાજાની જૂની લેખશાળામાં દ્રવ્ય દીપકાની હારમાળા પ્રગટાવી અંધકારને ક ંઈક હળવા કર્યાં. આસો વદી અમાવાસ્યાના દિવસે આપણે પણ એ દિવસને દીવાઓની હારમાળા પ્રગટાવી દિવાળી પર્વ” તરીકે ત્યારથી ઉજવીએ છીએ !
શ્રી મહાવીર પ્રભુના નિર્વાણુના સમાચાર જ્યારે શ્રી ગૌતમસ્વામીએ જાણ્યા ત્યારે એમને હૈયે વિરહશેાકના પ્રચ’ડ આઘાત લાગ્યા. પેાતે જેને જેને દીક્ષા આપતા તેએ સર્વે કેવળજ્ઞાનના સ્વામી બની જતાં જોઈને, એમના હૈયે સ્વતઃ કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટેની તીવ્ર ઝંખના સતત રહ્યા કરતી હતી. ભગવાન પ્રત્યેના અપૂર્વ ભક્તિરાગ એની આડે આવતા હતા. આ હકીકત પોતે ખરાખર સમજવા છતાં પણ પ્રભુપ્રત્યેની ભક્તિને પ્રધાનતા આપી, કેવળજ્ઞાનને એમણે ગૌણ કરી દીધું હતુ....અને હવે તા એમના ભક્તિરાગનું પ્રિય-પાત્ર પણ એકાએક દૂર થઈ જ જતાં; એમના હૈયે ઘર કરી બેઠેલ ભગવાન પ્રત્યેના પ્રશસ્ત-રાગ પણ વિરહના હૈયાફાટ રૂદનમાંથી પ્રગટેલા પ્રચંડ અગ્નિમાં ભસ્મીભૂત થઈ ગયા. એમાંથી કેવળજ્ઞાનના પ્રકાશ પ્રગટયેા. અનંતલબ્ધિના નિધાન અને વિનયગુણના અજોડ સ્વામીની મહેચ્છા કાર્તિક શુદ ૧ ની સુપ્રભાતે પરિપૂર્ણ થઈ. સતત કેવળજ્ઞાન ઝંખતા શ્રી ગૌતમ સ્વામીને માટે પ્રભુએ કહેવું વચન સત્ય યુ" :
“તું અને હું આગળ જતાં એક જ સરખા થશું?” એ આશ્વાસનરૂપ બનતા ભગવાનના શબ્દો પણ આજે તદ્દન સત્ય નીવડયા ! લોકોના હૈયે પ્રભુના વિરહનું દુઃખ હજુ તે તાજુ જ - • હાવાથી આંખામાંથી દુ:ખની અશ્રધારાએ વહી રહી હતી. એને સ્થાને પ્રભુના
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૬
શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર જીવન-દર્શન આ પ્રથમ ગણધરને થયેલ કેવળજ્ઞાનપ્રાપ્તિને પરમ આનંદ સૌના હૈયે ઉભરાવા લાગ્યા. નૂતન વર્ષના મંગલ પ્રભાતે પ્રગટેલા આ કેવળજ્ઞાનને દિવ્ય આનંદ આપણે પણ પરસ્પર “નૂતન વર્ષાભિનંદન નૂતન વર્ષાભિનંદન” જેવા હર્ષ તેમજ સત્કારસૂચક શબ્દો દ્વારા વ્યક્ત કરીએ છીએ.
જે શ્રી મહાવીર પ્રભુનાં પાંચ કલ્યાણકે W WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
ચ્યવન કલ્યાણક | અષાડ સુદ ૬| બ્રાહ્મણકુંડગ્રામર
1ો
છે
?
જન્મ કલ્યાણક
| ચૈત્ર સુદ ૧૩. ક્ષત્રિયકુંડ ગ્રામ )
••••• GU)
, ૬
૩ | દીક્ષા કલ્યાણક | કાતિક વદ ૧૦| ક્ષત્રિયકુંડ ગ્રામ (D
જ
૪ કેવળજ્ઞાન કલ્યાણક | વૈશાખ સુદ ૧૦| જાભિક ગ્રામ જી
સજુવાલુકા નદી
••••••••• (II)
i | તીર્થ સ્થાપના વૈિશાખ સુદ ૧૧] મધ્યમાં નગરી UD
૫ | નિર્વાણ કલ્યાણક | આ
વદ | પાવાપુરી અમાવાસ્યા
શિવમસ્તુ સર્વજગત જ
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેક્ષનું સુખ. સંસારનું સુખ...
મિષ્ટાન જેવું! ... એંઠવાડ જેવું !
...
...
સંસાર ભૂંડે ! મોક્ષ રૂડો !
સંસારનું મુખ ભૂંડું ! મેક્ષનું સુખ રૂડું !
સંસાર – રાગમય છે, પાપમય છે, દુઃખમય છે!
દુઃખનું મૂળ સુખનું મૂળ... શાંતિનું મૂળ
મમતા ! સમતા ! ક્ષમા !
ક્રોધથી
માનથી માયાથી લેભથી
• પ્રીતિને નાશ થાય છે! .. વિનયને નાશ થાય છે!
વિશ્વાસને નાશ થાય છે! બધાય ગુણને નાશ થાય છે!
હસતાં હસતાં સહન કરતાં કરતાં ..
સહન કરે. હસતા રહે !
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
દુઃખનું મૂળ ... પાપનું મૂળ ... પાપને બાપ .... પાપની માતા ..
પાપ ! રાગ ! લેભ !. એકાંત !
”
.
.
છૂટે જે પાપને સંગ, તે જામે ધર્મને રંગ !
શ્રી વીતરાગ પ્રભુને ... શ્રી વીતરાગપ્રભુની ...
... ..
ધમ.... ભક્તિ...
તારણહાર ! તારણહાર ! તારણહાર ! તારણહાર !
રિહંત ! નામને ચમત્કાર !
આફત બધી આશિષ બને, . તુજ નામ લેતાં વારમાં !
માનવભવની એક એક ક્ષણ લાખેણી છે !
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ K કો કકકકકક સુખપૃષ્ટ થરપારય સમજ મહાસાગર સમાન: આ સંસારસાગરની સામે પાર આવેલા પરમ સુખના શાશ્વત નગર પહોંચવા જીવનરૂપી નાવમાં સફર કરી રહેલા એક મુસાફરની કલ્પના કરે. પુણ્યરૂપી પવન અનુકુળ રીતે વાતો હોય ત્યાં સુધી તે તેને શાંતિ, સુખ અને સલામતીના અનુભવ થાય છે, પરંતુ પાપને ઉદય થતાં જ્યારે પવન પ્રતિકૂળ દિશામાં વહે છે, ત્યારે તોફાનમાં સપડાયેલા મુસાફરને મૃત્યુના પલાદી પંજામાથી છુટકારા-રક્ષણ મેળવી પ્રાણ બચાવવા પોતાના તમામ બળ, બુદ્ધિ-ચતુરાઈ સત્તાઅધિકાર, ધન-વૈભવ, સાધન-સામગ્રી, નિકટ તેમજ દૂર રહેલા સ્વજને પણ નિષ્ફળ નિવડે છે. આવી કટોકટીના પ્રસંગે પોતાની અસહાય-લાચાર પરિસ્થિતિને પ્રત્યક્ષ અનુભવ થઈ જતાં મુસાફરને વાસ્તવિકતાનો સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવે છે. આવી મુશ્કેલ પરિસ્થિતીમાં બચવાની કેઈ આશા અને ઉપાય ખરા ? હા.................. એનો પણ સચેટ ઉપાય છે (1) શ્રી અરિહંત દેવ (2) શ્રી સિદ્ધ ભગવંત (3) શ્રી સદ્ગુરુ તેમજ (4) શ્રી વીતરાગ દેવે પ્રરૂપેલા શુદ્ધ ધર્મનું શરણું સ્વીકારવાથી જીવને આશા, હિંમત તથા પ્રેરણાનું સિંચન થાય છે, નિર્ભયતાનો અનુભવ થાય છે તેમજ અદ્દશ્ય રીતે મળતી પ્રભુકૃપાના બળે તેની જીવનનૈયા નિશ્ચલપણે, વિગપૂર્વક આગળ વધે છે. પોતાના ઇષ્ટ દયેયરૂપ માક્ષનગરે અવશ્ય પહેાંચી જવાની તેની શ્રદ્ધા અને આશા હવે જીવંત બને છે. ભગવાન શ્રી મહાવીર દેવનું દિવ્ય જીવન અને ભવ્ય ઉપદેશ દરેક નાવિક માટે આશ્વાસન, આલંબન અને માર્ગદર્શક દીવાદાંડીરૂપ બની રહે છે. - સભ્ય જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની ઉત્કૃષ્ટ આરાધના દ્વારા, કેવળજ્ઞાની બનેલા શ્રી વર્ધમાન સ્વામીએ 11 ગણધરના આતમ દીવડાઓને પ્રજ્વલિત કરી તીર્થની સ્થાપના કરી ભવ્ય જી ઉપર સર્વોત્તમ ઉપકાર કર્યો. ભગવંત પાસેથી ત્રિપદી પામી ગણધરાએ શાસ્ર રચના કરી. લાંબાકાળ સુધી અવિરછનપણે ચાલ્યા કરે એવા છે મોક્ષને કલ્યાણકારી રાજમાર્ગ રજુ કર્યો- ચીં ચૌદ પૂર્વધરા, પરમણીતાથ મહાજ્ઞાનીઓ તથા પૂજ્ય શ્રી ચિરંતનાચાર્ય મ, કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મ. અને ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજ્યજી મહારાજા જેવા અનેક જ્ઞાની સદ્ગુરુઓ આ પંથે વિચરતા રહી મોક્ષમાર્ગને વહેતો રાખ્યો છે. સાથે સાથે આગમ જ્ઞાનની જ્યોતને અખંડ રીતે આજ પર્યત પ્રકાશિત રાખી, આ મહાકલ્યાણકારી માર્ગે વિચરતા રહેવાની ભવ્ય' જીવને દિવ્ય પ્રેરણા પણ આપતા ગયા છે. પ્રમાદનો ત્યાગ કરી આપણે પણ આ રાજમાર્ગો વિચરવા કયારે પ્રયત્નશીલ બનીશું ? - .