Book Title: Jinpranit Karm Vigyan
Author(s): Kirti Maneklal Shah
Publisher: Kirti Maneklal Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023039/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI praNIta kagiNAnA lekhaka ane prakAzaka: kIrti mANekalAla zAha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinapraNIta karmavijJAna prakAzaka : kIti mANekalAla zAha lekhaka : kIti mANekalAla Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prata : 500 vIra saMvata 2509 vikrama saMvata - 2e 3 i.sa. 1983 prAptisthAna : (i) suSa kAryAlaya, pAlitANA. (i) sarasvati pustaka bhaMDAra, ratanapaLa hAthIkhAnA, amadAvAda-1 (ii) zrI pArzva prakAzana, bIje mALe jUnI pragati benka nIzA piLa, jhaverIvADa rIlIpharoDa, amadAvAda-1 (iv) prIsAIjha enajInIyarIMga IkavIpamenTasa, 84, epale sTrITa, muMbaI-1 mUlya : rU. 16-00 mudraka : sumati prinTiMga prasa pAlItANuM reDa, senagaDha-364250 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinapraNIta kama siddhAMta upakArIone vaMdanA anAdi kALathI jIvane A mahAdu:kha svarUpa sa'sAramAM ragadeLanAra kama'thI chUTavAnA mArga darzAvanAra carama tIpati bhagavaMta mahAvIrane temaja temanA upadezane sUtrabaddha karyAM che te gaNadhara bhagava Mtene traNe ceAgathI (mAnasika, vAcika ane kAyika pravRtti e traNa yAga che) namaskAra karuM chuM. prabhu mahAvIre upadezeleA ane gaNadhara bhagavatAe sUtrita karelA kama'siddhAMta jeenA upakAra thakI Aje paNa prApta thAya che te guNudharAcArya, zivazasUri ane anya munibhagavaMtane paNa mArA cadramahattarAcArya', AcArya malayagiri, AcAya vIrasena, AcAya devendrasUri, zrImAn nemica'drAcAya, 5.. jIvavijayajI Adi mahAtmAo ke jemanu' racelu' kama sAhitya mane karmAviSayaka kaIka edha prApta karAvavAmAM upakArI thayuM che, te save ne paNa mArA vaMdana hAjo. namaskAra. krama siddhAMtanipUrNa sva. AcArya vijaya premasUrIzvarajI ke jemanA caraNasparza karavAnA mahAlAbha huM pAmyA chuM ane jeee aneka muniene kama siddhAMtanu jJAna karAvI A vijJAna jIvaMta rAkhyuM che temane mArA namaskAra hAjo. A AcArya zrInA ziSya AcAya bhuvanabhAnusUrInA ziSyaratnA panyAsapravara jayagheSavijayajI ane gaNIva zrI dhama jItavijayajInA mArA upara ghaNA ja upakAra che. Aje krama viSayaka mAru je kaI jJAna che te temanA ja AbhAri che. teoe mArI zakAenu' samyag nirAkaraNa karI kama sabadhI ghaNIe gerasamaja dUra karI mArA jJAnanI zuddhi temaja temAM vRddhi karI che. A muniyugalane huM bhAvapUrvaka namaskAra karu chu. mArA AtmAne jAgRta karavAmAM nimitta che te sva. panyAsajI bhadraMkaravijayajIne mArA koTi koTi vadanA hAjo. dravyAnuyAganA ciMtaka ane abhyAsaka mArA mitra zrI pannAlAla gAMdhIne atre yAda na karuM te kema cAle ? dravyAnuyAga ane kaviSayaka temanAM pravacane ane temanI sAthenA vArtAlApe mArA dravyAnuyAga viSayaka jJAnamAM U'DANu prApta thayuM che. saMvata 2035 nA cartumAsa daramyAna AcAya premasUrInA ziSya vidvAna muni zrI arUNavijayajIe jijJAsuene ka`siddhAMta bhaNAvavAno mane anurodha karyAM, tethI temanI AjJAnA pAlanAthe mArAmAM bhaNAvavAnI lAyakAta na heAvA chatAM paNa me' mArA ja lAbha mATe tenA svIkAra karyAM. bhaNAvatI vakhate huM peAte paNa bhaNuM chuM teve anubhava anya kSetre thayA che. vaLI bhaNAvavA mATe mAre je taiyArI karavI paDe che te paNa pramAda khaMkheravAmAM kAraNabhUta hAI ne A pravRtti mane paNa upakArI ja che. dareka prakaraNa jJAnI munie pAse tapAsarAvI zuddha karI ApavA dhAryu che. jaina * trIjuM prakaraNa tapAsarAvI zakayA nathI. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ] dArzanika siddhAMtanuM jJAna meLavavuM ghaNuM kaThaNa che. koI eka viSayanI jANakArI prApta karavA saMbaMdhita anya viSayenI jANakArI meLavavI paDe che. karmasiddhAMtanuM jJAna prApta karavA mATe karmathI je baMdhAya che te jIvasvarUpanuM jJAna, jIvane bAMdhanAra karma paugalika (Material) hovAthI tenA svarUpanuM jJAna temaja sarva vijJAnanA bIja samAna gaNita, padArtha vijJAna (Physics and Metaphysics) tarka (Logic) navatatva, anekAMta siddhAMta Adi aneka viSayo prati daSTi karavI paDe che. A badhuM ekasAthe bhaNavuM ke bhaNAvavuM azakaya te nahi paraMtu muzkela te che ja. vaLI Adhunika zikSaNathI raMgAyelA vidyArthIo mATe A badhA ja viSayanI zikSA mATenI vyavasthAmAM Adhunika gaNita, padArthavijJAna, rasAyaNazAstra, prANizAstra, lojIka ItyAdi vijJAnanA padArthone (Concepts) paNa samAveza karI te te padArthomAM kyA kayA padArtho AgamAnukULa che ane kayA nathI ane nathI te zA mATe nathI tenI paNa chaNAvaTa karI hoya te zikSA rasadAyaka thAya. paraMtu Adhunika vijJAnathI aparicita vargane AmAM rasa na paDe tethI mULa prakaraNamAM karmaviSayaka rAkhI dareka prakaraNanA aMte pariziSTamAM jinAgama saMbaMdhIta padArtho para TUMkuM vivecana karyuM che jethI UMDI rucivALA vidyArthio te vAMcI, manana karI zake. jyAM sudhI huM Adhunika vijJAna samajuM chuM ane tenuM mAruM jJAna atyaMta prAthamika kakSAnuM che, teTalA paratuM thoDuMka prasaMgopAtta Agamika padArthonuM Adhunika vijJAnanI daSTithI vivecana karyuM che. pratyeka prakaraNanI vastu upara darzAvelA jJAnI mahAtmAone pustakonA bhASAMtare parathI (kAraNa ke huM saMskRta bIlakula jANatuM nathI) temaja anya graMthe parathI lIdhI che. siddhAMta virUddha kaMI paNa kahevAI na jAya te mATe satata jAgRti rAkhavA chatAM paNa mAnava-sahaja pramAdadoSathI zAstraviruddha lakhAI jAya te mane kSamA karajo ane mArI bhUla darzAvavAne upakAra karaze jethI te sudhArI utasUtraprarUpaNanA mahAdeSanuM pratikramaNa karI haLave thaI zakuM. chele abhyAsakonuM dhyAna doruM chuM ke jJAnaprApti sAdhya nathI paraMtu ISTaprAptinuM sAdhana che. sAdhya te mokSa che. vAMcana, manana, ciMtana, satata abhyAsAdi jJAnaprAptinA bAhya sAdhane jarUra che paraMtu aMtaraMga kAraNa te jJAnAvaraNIya karmone kSayapazama vA kSaya che. A karmone kSapazama te jJAna, jJAnanAM sAdhano ane jJAnInI temaja devagurunI bhakti, temane vinaya, temanI sevA thakI ane sarva jIva prati maiitrIbhAva keLavavAthI thaI zake che. AthI jJAnIonI sevA tathA AjJAmAM rahevuM te jJAna ane tenA phaLarUpe mokSaprApti mATe prabaLa AlaMbana che. vaLI ahaMkAra jJAnaprAptimAM mahAna vina jANI tene tyaja jarUrI che. virati rahita jJAna paNa niSphaLa che tethI virati-- dharma prati ruci keLavavI atyaMta Avazyaka che. * A nizAnIvALA padArthonuM vizeSa svarUpa prakaraNanA aMte pariziSTamAM ApeluM che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A bhavasAgara pAra karavA mATe samyagajJAna jIvane atyaMta upakArI che ane te jJAnanA dAtA zrI jinezvaradeva tathA gaNadhara bhagavatene upakAra avarNanIya che. AvA - parama upakArI deva-gurunI bhakti ane temanA prati Adararahitane jJAnaprApti mATe apAtra jANa. kIti Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA pustakamAM ghaNAM parAne kramAMka kheTo chapAye che te ane darzAvyA mujaba sudhArA kara. pRSTha para bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA-1 bhAratIya darzanamAM karmanI mAnyatA karmaviSayaka jaina mAnyatAnI mauliktA jainadarzanamAM karmavicAranI vizALatA karmaviSayaka jaina sAhitya jainadarzana ekAMte karmavAdamAM mAnatuM nathI pariziSTa : jJAnAvaraNIyane kSaya vA kSapazama virati >> Astikadarzana rAga (i) daSTirAga (i) kAmarAga (ii) sneharAga. Agamazrata pAMca kAraNe ane jenene anekAMtavAda kALavAdI, svabhAvavAdI, niyativAdI yA bhavitavyatAvAdI daiva, bhAgya yA karmavAdI puruSArtha vAdi, jainene anekAMtavAda zvetAmbarIya karmatatvaviSayaka zAstronI sUci 18 12 digabarIya >> >> >> 19 , karmasAhitya, tenA kartA graMthanuM pramANa, racanAkALa 20-36 karmanuM svarUpa-2 13. karmanI vyAkhyA ane karmabaMdha hetu 14 karmabaMdhanA hetuonuM vizeSa svarUpa (i) mithyAtvanuM lakSaNa ane tenA bheda (ii) aviratinuM svarUpa (ii) kaSAya (iv) vega kArmaNavargaNanuM svarUpa karmasaMbaMdhI zaMkAo ane tenuM samAdhAna 17 karmabaMdhanI cAra vimiti (DAyamenazansa) (i) prakRtibaMdha A ka ha ka Ta 1 1 1 8 9 0 0 - - 20 16 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 37-119 37 37 20. 21 22 38 - 23 [ 9 ] (ii) sthitibaMdha (ii) rasabaMdha (iv) pradezabaMdha pariziSTa : kAraNe. (i) upAdAnakAraNa (i) nimittakAraNa | (ii) nirvaka kAraNa niSeka racanA rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane kamakRtinA mULa ATha bheda-3 samagra dravyarAzinuM rUpI ane arUpImAM vibhAjana. rUpI-arUpIne lakSyArtha pariNAmI-apariNAmI (i) kSetrasthAnAntara pariNamana (i) avagAhanAsthAnAntara pariNamana. (ii) dravyasthAnAntara pariNamana (iv) bhAvasthAnAntara ane bhAvAntara pariNamana. svabhAvapariNAma-vibhAvapariNAma. rUpI-arUpInuM aneka prakAre virelI svarUpa. (i) vyAbAdha-avyAbAdha svabhAva. (i) sakriya-akriya (akSayasthita), sAkAra-nirAkAra. (ii) sama-viSama sakaLa-vikaLa pUrNa-apUrNa samasamuccaya-kamasamuccaya. (iv) gurulaghu-agurulaghu savarNa-avarNa sugaMdha-agaMdha sarasaarasa; sasparza-asparza. kALatatva (i) kSetrasthAnAyu (ii) avagAhanAsthAnAyu (iii) dravyasthAnAyu (iv) bhAvasthAnAyu kALa ane AkAzanA svarUpamAM sadezatA vyavahArakALa mUrtaamUrta pudgala ane zuddha jIvanA vilakSaNa svarUpane TUMkasAra jIva ane pudagalanA baddhasaMbaMdhathI prApta thatuM jIvanuM vaibhAvika svarUpa ghAtI ane aghAtI karmaprakRtinuM svarUpa ane tene ATha bheda 45 47 53 25 26 pa7 58 28 29 31 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 33 . 34 35 37 [ 8 ] jIvanA anuchavI guNenI prarUpita bhinna bhinna saMkhyA chatAM avisaMvAda jJAna ane darzanamAM bheda jIvanA azuddha arthAt vibhAvanA be bheda jJAna-darzanalabdhinuM zuddha-azuddha svarUpa cAritralabdhi ane tapalabdhinuM zuddhAzuddha svarUpa vIryAdilabdhinuM zuddhAzuddha svarUpa kSAyika virya labdhi : kSAyika lAbhalabdhiH kSAyika bhegalabdhiH kSAyika upagalabdhi kSAyika dAnalabdhi nizcayanayanA mate AtmAnI kSAyika labdhionuM svarUpa kSAyikajJAna-darzanalabdhi sAyika cAritralabdhi kSAyika tapalabdhiH kSAyika dAnAdilabdhi rUpI padArthonA kamasamuccaya svarUpanuM parAvartana pariNAmI paNuM arUpI dravyanA anujIvI guNonuM temaja labdhionuM ekatva siddha bhagavaMtenA jJAnAnaMdanI apekSAe ApaNA jJAnAnaMdanuM pramANa (vi) dravyamAna (i) kSetramAna (iii) kALamAna (iv) bhAvamAna chadrastha saMsArI jIvanI kSApazamika ane sadeha ane videhI kevaLIbhagavaMtanI kSAyika cetanalabdhinA kalpanAtIta aMtaranuM asat kala5nAe darzana saMsArI manuSya, deva ane siddhabhagavaMtanA AnaMdanuM gaNitAnuyegathI vizleSaNa sarva ghAtakarmonA upArjanamAM darzanamehanI kAraNutA (i) darzanamoha cAritramohana janaka che. (ii) cAritramohanIyakarmodaye AtmAnI jJAna-darzanalabdhi upara AvaraNa kevI rIte UbhuM karyuM che tene vicAra : (iii) aMtarAyakarmanA upArjanamAM cAritramohanIyakarmanI nimittatA ' pariziSTaH saMjJA (i) eusaMjJA (i) hetuvAdyapadezikI saMjJA (ii) dIrghakAlikI saMjJA (iv) dRSTivAdedezikI saMjJA. 108 113 117 - 117 118 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakanI vAcakavargane vijJapti zrI jinapraNIta karma vijJAna dravyAnuyeganI ja eka zAkhA kahI zakAya kAraNa ke temAM sacita dravya jIva ane acita dravya pudgalane eka vilakSaNa prakAranA baddhasaMbadhathI prApta thatA ekendriyathI laI paMcendriya sudhInA saMsArI jInA svarUpanuM tarkabaddha vivecana che. Ama chatAM paNa A viSayamAM gaNitAnuyoganuM mahatva paNa ochuM nathI kAraNa ke saMsArI jenA pariNamananI satata dhArAnuM nizcita svarUpa gaNitAnuga aMtargata saMkhyAtIta rAzigaNitanA AlaMbana vinA samajavuM muzkela che. jaina dArzanika sAhityamAM karmavijJAnanuM mahatva jeTaluM AMkIe teTaluM ochuM che. A vijJAnanA abhyAsa vinA jaina darzanane abhyAsa adhUro ja kahI zakAya. Ama chatAM paNa khedanI vAta te e che ke AnA abhyAsake AMgaLInA veDhe gaNI zakAya teTalA paNa maLavA muzkela che. AnA kAraNe aneka che. viSaya atyaMta gahana ane gaMbhIra che. tene abhyAsa sAro e mAnasika zrama, cittanI sthiratA temaja sAre e samaya mAMge che. bIjuM kAraNa e che ke Adhunika zikSaNe ApaNI buddhimAM vaijJAnika padArthonuM temaja vizvanuM eka evuM citra aMkita karyuM che ke jethI jana vijJAnanA padArtho sahelAIthI buddhimAM utarI nathI zakatA athavA buddhi tene apanAvI nathI zakati. AInsTAIne jyAre tene "rIleTIvITI" siddhAMta raju karyo tyAre paNa Ama ja banyuM hatuM. te kALe nyuTonIyana mIkenIkasanI deza, kALa, mAsa ane phersa (Space, Time, Mass and Force)nI vika95nAo atyaMta daDha thaI gaI hatI jenA kAraNe AInsTAInane deza-kALa viSayaka sApekSatAne siddhAMta teNe raju karyA bAda paMdara varSe vaijJAnikanI mAnyatA pAmyo hato. koparanIkase (Copernicus) jyAre pRthvI sthira nathI paraMtu sUryanI AsapAsa phare che te siddhAMta raju karyo tyAre paNa Ama ja banyuM hatuM. Aje jyAre pRthvIne daDAkAra ane tenA paribhramaNa saMbaMdhI siddhAMta ApaNI buddhimAM ghara karI gayA che tyAre pRthvIne goLa thALI je AkAra ane vizvanI madhyamAM tenI sthiti ane tenI saMpUrNa sthiratAne jaina siddhAMta paNa tatkALa gaLe utarate nathI. A ja kAraNathI jainadarzananA abhyAsakee prathama te Adhunika zikSaNa dvArA je vaijJAnika vikalapa buddhimAM daDha thaI gayA che te bhUMsavA paDe che. Ama chatAM paNa eka bAbata khAsa lakSamAM rAkhavAnI che ke Adhunika vijJAna prati durlakSa karavA jevuM paNa nathI. tenA ghaNAM padArtho jainadarzana samajavAmAM ghaNuM ja upayogI che ane temAM paNa khAsa karIne gaNitazAstra ane temAM paNa saMkhyAtIta rAzigaNitane je hAlamAM vikAsa thayo che te jainagaNita aMtargata asaMkhyAta ane anaMtarAzionuM gaNita samajavA mATe atyaMta upayogI che. jainadarzana aMtargata "dravyapramANa" temaja cauda prakAranI dhArA saMbaMdhI prakaraNene Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] abhyAsa karatA cekakasa pratIti thAya che ke jainadarzanamAM saMkhyAtIta rAzigaNitane saMpUrNa vikAsa avazya thaye he ja joIe. ApaNane A vijJAna sAMgopAMga maLyuM nathI. hAlamAM je Agamika sAhitya upalabdha che te mULa sAhityanI sarakhAmaNImAM sAgaramAM te gAgara jeTaluM ja kahI zakAya teTaluM che. ApaNane je kaMI apUrNa gaNita vijJAna maLyuM che tenI ghaNIe khUTatI kaDIo Adhunika gaNitamAMthI prApta thaI zake che. mArI dRDha mAnyatA che ke jena Agamika siddhAMtane saMpUrNapaNe vaphAdAra rahIne Adhunika vijJAna ane gaNitane abhyAsa jedarzananI gaherAI ane tenI mauliktA temaja tarkabaddhatA samajavAmAM ghaNuM ja upayogI che. Aja kAraNathI Adhunika zikSita vargane zrI jinapraNIta karmavijJAna buddhigamya thAya te hetuthI A pustakanA chellA trIjA prakaraNamAM rUpI ane arUpI dravyanuM vilakSaNa svarUpa ane te beunA baddhasaMbaMdhathI nirmANa thatuM saMsArI jIvanuM svarUpa Adhunika daSTithI samajAvavAne prayatna karyo che. A prakaraNa saMbaMdhamAM jainadarzananA jJAtAvargane ane temAM paNa khAsa karIne Adhunika padArthavijJAna ane gaNitathI aparicita vargane ghaNI bAbatane AgamamAM ullekha na hovAthI amAnya lAgaze. paraMtu A vargane mArI namra vinaMti che ke teo A prakaraNa te dRSTithI na letA temAM Agamaviruddha kaI bAbata che ke nahi te daSTithI jue. hAlamAM ApaNI pAse upalabdha Agama sAhitya mULa sAhityane atyaMta nAno bhAga hovAthI ane prarUpita aneka bAbatane labdha AgamamAM ullekha na hoya te svAbhAvika che. huM je kaMI jainadarzana viSe jANuM chuM tenI viruddha koI prarUpaNa na thaI jAya tenI meM kALajI lIdhI hovA chatAM paNa temAM mArI bhUla na ja heya tema kahI zakAya nahi. AthI ja AgamanA jANakAra muni bhagavaMtane temaja vidvAna grahasthane vinaMti karuM chuM ke A lakhANamAM je kaMI deSita jaNAya te prati mAruM dhyAna avazya dore jethI bhUla sudhArI zakuM. jemanA caraNasparzane mahAlAbha mane prApta thayA che ane jemanA mUka AzIrvAdathI mane karmavijJAnanA gahana viSayanA abhyAsanI abhiruci thaI che te siddhAMtamahedadhi rava. AcArya zrI vijayapremasurIzvarajI "bApajInA ugra tapasvI ziSyaratna AcArya bhuvanabhAnurIzvarajInA prakhara vidvAna ziSya panyAsa pravara jayazeSavijayajI ane gaNivarya zrI dharmajItavijayajInuM temaja panyAsajInA jJAnarasamAM taraboLa rahetA ziSa jayasuMdaravijayajInuM jainadArzanika siddhAMte ane khAsa karIne karmaviSayaka bAbatamAM hamezA mArgadarzana ane prApta thayuM hovAthI ja karmasaMbaMdhI A prakaraNe ApanI samakSa raju karavAne samartha banyo chuM. A uparAMta chelle chele pUjyavAda zAsanaratna AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajIe paNa prathama prakaraNamAM sUkSama tAtvika doSe prati mAruM lakSa derI mArA para anahada upakAra karyo che. paraMtu A doSanI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] zuddhi AmAM Ameja karI zakyuM nathI kAraNa ke A sudhArAo maLyA te pUrve A prakaraNa chapAI gayuM hatuM. AthI zuddhi patrakamAM Avazyaka sudhArAo karyA che. prathama prakaraNamAM bhAratanA sarva Astika darzanakAre karma ane karmaphaLamAM mAne che chatAM paNa jainadarzananI mAnyatAmAM zuM bheda che te darzAvI hAlamAM upalabdha karma sAhityane ulekha karyo che ane pariziSTamAM zvetAMbara temaja digaMbara graMthanI yAdI ApI che. vizeSamAM A graMtha karmaviSayaka hovAthI keI abhyAsaka pitAnI pratikULa paristhiti mATe ekAMte karmakAraNatA mAnI puruSArthane nirarthaka gaNI dharma puruSArtha pheravavAmAM pramAdi na banI jAya te hetuthI pariziSTamAM saMsArI jInA pariNAmo mAtra karmAdhIna nathI paraMtu puruSArtha, kALa, niyati ane svabhAva paNa temAM kAraNarUpa che te darzAvyuM che. bIjA prakaraNamAM karmanI vyAkhyA, karmabaMdhamAM hatuM temaja kArmaNavaNAnuM svarUpa ApyuM che ane karmasaMbaMdhI sarvasAdhAraNa zaMkAonuM samAdhAna paNa karyuM che. pariziSTamAM upAdAnakAraNa ane nimittakAraNamAM bheda samajAvI ke naya kyA kAraNane pradhAnatA Ape che te samajAvyuM che jethI nizcaya ane vyavahAranayanA vidhAnomAM paraspara virodha jaNAtA vAcaka mUjhAya nahi ane anekAMtadarzanane paricaya paNa meLavI zake. trIjuM prakaraNa maulika kahI zakAya tevuM che. Adhunika vaijJAnika draSTithI chatAM paNa Agama siddhAMtane saMpUrNa paNe vaphAdAra rahIne rUpI ane arUpI dravyanA vilakSaNa svarUpanuM vistArathI nirUpaNa karI ApaNA jevA saMsArI jInA ane siddhAtmAnA jJAna ane sukhanA pramANa vacce je virATa aMtara che te asat kalpanAthI temaja gaNitAnugathI darzAvavAne prayAsa karyo che. A prakaraNamAM rUpI ane arUpane lakSyArtha, svabhAva ane vibhAva pariNAmanuM svarUpa, mUrta ane amUrtanA rUDhIgata arthathI bhinna artha, kAlANunI sArthaka chatAM asata kalpanA, AkAza ane kALanA svarUpamAM sadazatA, rUpI dravyanuM kramasamuccaya ane arUpIdravyanuM samasamuccaya pariNamana ItyAdi viSayanuM nirUpaNa jainadarzanane jene thoDe ghaNe abhyAsa che teone bIlakula aparicita jaNAze chatAM paNa Adhunika gaNita ane padArtha vijJAnanA jANakAra A nirUpaNanuM mUlyAMkana karI zakaze tema mAruM mAnavuM che. A pustikAmAM karmaviSaya upara mAtra traNa ja prakaraNa ApyA che. hAla meM 28. prakaraNe taiyAra karyA che ane te vAcaka samakSa mUkavAnI bhAvanA che, paraMtu vAcakavargane A laghu pustikA aMge ke pratibhAva maLe che te para Ano AdhAra che. AthI vAcakone vinaMti karavAnI ke A pustikA viSe temane abhiprAya avazya mokale. A pustikAnuM saphAIdAra chApakAma sonagaDhamAM sumati prinTiMga presanAM Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ] sacAlakAe atyaMta mahenata laI karI Apyu che te khadala temanA AbhAra mAnuM chuM. pAlItANA jaina zreyaskara ma`DaLa pAThazALAnA adhyApaka zrI kapUracaMdabhAI vAraiyAe sava prupha tapAsI ApyA che temane paNa huM... AbhArI chuM. atre je atyaMta lAMbu zuddhipatraka ApavuM paDyu che temAM mArA ja doSa che. A prakAranA kAmanA binaanubhava ane utAvaLe presa kApI banAvIne meAkalAvI ane bIjA aneka kAraNeAne lIdhe bhUlA rahI gaI hAvAthI Ama banyuM che te vAcaka mane kSamA kare tevI vinati karUM chuM. --li. kIrti mANekalAla zAha * 15 hIla jyuM, rIja rADa, vAlakezvara, mukhaI-400006 101 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha | | 0 0 | 0 | 0 | kRpAthI 0 | 0 | | 8 | 9 thI 11 * | 6 - 12 zuddhi patraka phakarAonA kramAMka ghaNe ThekANe kheTA lakhAyA che paraMtu atre te zuddha karyA nathI. anukramaNikAmAMthI A phakarAonA kramAMka sudhAravAnI vinaMti- pRSTha paMkti azuddha 1 - 10 Astika dazano AtmAne Astika darzane AtmAne bhinna bhinna svarUpe mAne che. jainadarzana khA )) karmavagaNanA kArpaNa vagaNanA che arthAt che tyAre te karmarUpe pariNata thAya che arthAt jIvanI zubhAzubha pravRtine jIvanA zubhAzubha pariNAmane dayAthI svabhAva svabhAva, karma kArpaNa tArkikatA tarkabaddhatA virakti virAma ISTAniSTha buddhi...ane tajajanya pravRti ane tajajanya viSayamAM iSTAnijha buddhinI viSayamAMthI 6 - 18 zAzvata, maulika (asaMyegI) svataMtra 6 - 25 A asaMge asaMgI 7 - 9, 10 mithyAtvabhAve mithyAtvAdi bhAve karIne karIne atharamate AtmA AtmA vijAtIya sajAtIya, vijAtIya ane ubhaya tIrthaMkara tIrthaMkarAdi tasvasthAnuM dasa sthAnenuM aMtakRd dazAMga aMtakRtadasAMga jIvanI 15 - 18 vinavijaya vinayavijayajI pramANe pramANe 20 - 24 bhAvakarmathI 22 - 11 kare che. jemAM kare che jemAM 22 - 30 ISTa" ISTa 23 - 4 kahevAya che. "mAtra... kahevAya che." mAtra 23 - 16, 19 24 - 27 0 | | 0 | 1 | 9 | | | * | bhAvakama ngng Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 25 - 4 25 26 20 - 6, 7 27 - 9 28 - 2 28 - 13 37 28 - 18 30 - 11 37 39-6 36 - 8 3 10, 11 39 - 40 - * 47 47 48 - 42 / / / 49 11 4. - 20 40 - 31 41 - 7 41 42 - 5 42 - paMkti - | | | |||| - 27, 29 29,30,31 viSayeA temaja praza'sA... pariNAma e 47 - g 1 1 mathALu 11 29 26 17 9, 23 17 14 " 4 i azuddha haitabhUta abhigrahika kahevAya che. " dazavaikAlika che " sasAranI [ 14 ] pU cega mAtmapradezA dvArA ka ska dhAtu grahaNa kare che. abhAvamAM skadhA ekabIjAne che I bhAveza . rAgAdi bhAve kama pariNAmamAM krama kRtinA bhAge ane tethI sava kSetra sthAnamAM avagAhananA sthAnanI parAvata na pariziSTa-6 mAM eka ja pramANunI ana'taguNunI jAtya tara Transletion avagAhana sthAnAntara bhAvamAM avagAhana sthAnAntara saphaLatApU ka bhaDAra zuddha hetubhUta Abhigrahika viSayAmAM pravRti temaja praza'sA, mAna, apamAna Adi mananA viSayeAmAM rati, ati Adi pariNAme kahevAya che. " dasavaikAlika che. ''saMsAranI pUrve ceAga ane AtmapradezA dvArA kANu 'dhenu grahaNa ane kamarUpa pariNamana kare che abhAvamAM Azravita kramAM ska MdhAne vAyu, jaLa, agniAdi skula padArthI che na bhAvAnA - rAgAdi bhAvA kAmaNu skAnA kama svarUpe pariNatimAM kama prakRtinA bhAMge tenA sa kSetrasthAna avagAhanAsthAnanI parivata na pariziSTa-11 pR. 14 mAM e ja bhAvapramANanI anaMtaguNu jAtyAMtara Translation avagAhanAsthAnAntara yAne tenA bhAvasthAnamAM avagAhanA sthAnAntara sakaLatApUrvaka 'DAra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 15 | pRSTha paMkti azuddha 49 - 9, 10, 11 guNanuM pariNamana abheda che te te kSetramAM, avasthita te te kSetramAM avasthita 50 - 13 sparzIne avagAhIne 51 - 26 teoe tamee para - 22 guNa-laghu guru-laghu para - 33 prApta prApta para - 33 rUpInA bhAvamAM arUpInA bhAva pramANamAM 53 - 19 karI zakayA karI nathI zakayA 54 - 1 mApanA 55 - 22 teva' tenuM 56 - 23, 27, 27 apratiSiddha satata pa6 - 23 thI 27 continumnA arthamAM.. saMtata dravya che. vyakti vizeSatAnuM vyakti vizeSanuM 68 - 15 68 - 21 68 - 29 70 - 23 70 - 25 temanA kare che te vaherAzAdi dakSiNamAM" ajJAnamAM bheda che AvI "pUrvaga jJAtRtva ane tva dezathI apratyAkhyAnAvaraNIya jIvanA sagI tenA : kare che te vicArIe te baherAzAdi dakSiNamAM che" ajJAnamAM bheda che. AthI pUrvaga jJAna ane darzana kALa ane dezathI apratyAkhyAnAvaraNIya kaSAya, jIvanI sagI dravya te dravyane pUrva pa jJAna labdhine labdhine (Space-lime ) arthAta bhAvanA (Space-time) bhAvanA arthAta 94 -- 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 95 - 19 5 - 22, 25 6 - 5 3 -- re 98 99 - 99 wwn 101 II 100 12 100 12 100 103 103 - - - 1 I|I bhakti - 102 102 24 103 - 8 - 18, 19 16 -- 25 - 20 27 27 10 13 azuddha AdhAranu k bhAvAvibhAva eka ApaNI asa khyAta kahevA bhAvanA indraNIe Akhu sakhyA pramANe mAhendra ane brahmalAka tripu (conapts ) deva tenA 104 da 106 - 20 107 - 19 109 - 9,10,17 109 - 12 109 - 20 109 - 26 112 - 10 114 12 116 - 29 118 - 20 119 26 nimULa tA. ka: sabaMdhinI joDaNI ghaNA sthAne continum dimention suMdhArI devale kanA te rIte cAritramAhujanya (infinite') ( g. Contor anumArgajJAna prati samaiya [ 16 ] paramAM 68 mAM bhayabhirUtAM pratyabhimAna deva thakI tenA ( Loga Logok) ( Loga LogaK) (L0g2 k) (Log2K) prati samaya bhAgavAtA prati samaya bhegave che tenA anaMtamA ja A dhArAnu K bhASAvibhAga eka kaNa ApaNI sakhyAta karavA bhavanA indrANIe AnuM saMkhyApramANa brAleAka ane lAntaka trihuM ( concepts) zuddha bhAga pramANa ja che. atre huM siddha jIva thakI prati samaya devalAkanA devAnI te kaI rIte X ( transfinite ) ( G. Cantor anumAnajJAna je prati sekaMDa para 39 mA bhavabharUtAM pratyabhijJAna nimU La khATI che te sudhArI sabaMdhI karavI Darapu "I continuum * dimension Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA-1 1 bhAratIya darzanamAM kamanI mAnyatA : bhAratavarSanA sarva Astika yAne paralakavAdI darzana "kama" ane karmaphaLamAM mAne che. sAdhAraNatayA jIva dvArA je kaMI karAya te karma kahevAya. Astika darzanakArane mata che ke jIvanuM pratyeka sAruM yA narasuM kArya tenA saMskAra jIvAtmAmAM mUkI jAya che. A saMskArane taiyAyika tathA vaizeSika darzana dharma yA adharma nAmathI pukAre che. sAMkhya tathA gadarzana tene kamazaya kahe che. bauddho tene vAsanA yA anuzaya kahe che. nyAyamaMjarIkAra kahe che ke "keIne prayatna vinA phaLaprApti thatI dekhAya che, te koIne prayatna chatAM phaLa prApta thatuM nathI. AnuM keI daSTa kAraNa dekhAtuM nathI tethI tenuM koI adaSTa kAraNa mAnavuM rahyuM," AthI teo karmane adaSTa kahe che. bAkI deva, bhAgya, puNya, pApa, Adi zabdaprayoga lagabhaga karmanA arthamAM prAyaH sarva darzanakAro kare che. Astika darzane AtmAne eka maulika (elementary substance ), svataHsiddha, zAzvata, anutpanna ane avinAzI padArtha mAne che. AtmAnuM avinAzIpaNuM punarjanmanI paraMparA mAnyA vinA ghaTe nahi, ane punarjanmanI siddhi mATe "karma" mAnavuM ja paDe che. vAve tevuM laNe", "khADo khode te paDe", "karegA so bharegA", "kara bhalA so he bhalA" ItyAdi lekapracalita kahevata paNa karma ane karmaphaLanI mAnyatA bhAratIya lekajIvanamAM kevI UMDI vaNAI gaI che te darzAve che. 2. karmaviSayaka jaina mAnyatAnI maulikatA : Ama bhAratanA sarva Astika darzanakAre karmamAM mAne che te kharA, paraMtu karma viSayaka jaina mAnyatAmAM maulika bheda che. jene mAnyatA mujaba "karma' e chavagata mAtra saMskAra nathI paraMtu eka vastubhUta jIvathI bhinna sUma padArtha che ke je rAgI* jIvanI mAnasika, vAcika ane kAyika kriyA thakI AkRSTa thaI jIva sAthe-Atmapradeza sAthe dUdha pANInI jema otaprota thaI jAya che, arthAt baMdhAI jAya che. A vastubhUta padArtha bIjo kaI nahi paraMtu pudgala ja (matter) che, IndriyethI agrAhyA e pudgalano sUkSma pariNAma arthAta paryAya che. bIjo bheda e che ke jaina siddhAMta karmanA baMdhamAM ke tenA phaLanI prAptimAM kaI devI ke aizvarI zaktine hastakSepa * AvA cihno mATe pariziSTa jevuM. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrI jinapraNIta karma vijJAna svIkAra nathI. sukha ke duHkha, Arogya ke anArogya, zrImaMtAI ke garIbAI surUpa yA kurUpa, je kaMI vyakti pAme che yA bhegave che te mATe tene pUrvanA karmo arthata kAryo javAbadAra che. te tenA AcAra, vicAra ane uccAranA pariNAmamAMthI chaTakI zakatuM nathI. jIva tenI mana, vacana ane kAyAnI pravRtti karatA chatAM A lekamAM DabImAM mesanI jema ThAMsI ThAMsIne bharyA che te karmavargaNAnA sUkSama skane ( Molecules) pitAnA Atmapradeza vaDe grahaNa karI kSIranIra yA lehAnivat temAM otaprata karI nAkhe che arthAt bAMdhe che. baMdhAyelA A ja karmaaudhanA phaLasvarUpa udayakALe AtmAne tenAM phaLa bhogavavAM ja paDe che. AmAM koI devI zakti ke Izvara tene ugArI zake nahi. - vaidika darzanakArene mata che ke AtmAne svargamAM ke narakamAM mokalanAra, AtmAne sukha ke dukha ApanAra sarvazaktimAna Izvara ja che. AtmAmAM svayaM kaI paNa kArya karavAnI kSamatA ja nathI. tenI sarva pravRtti Izvaraprerita ja che. mahAbhArata vana parva a. 30 leka 28 mAM A ja vastu kahetA jaNAve che: mo jananuranIzonamanaH sula-guNo izvaraprerito gacchet, svarga vA zvabhrameva vA // nyAyadarzana paNa izvarane karmaphaLanA niyatA mAne che. A izvarakartavavAda jainadarzanane amAnya che. Izvara te vItarAga che. anyane sukha ke duHkha ApavuM te vItarAganuM kArya hoI ja nA zake. sukha yA duHkha je kaMI jIva bhegavI rahyo che tene nirmAtA jIva svayaM che. pUrvakRta duSkRtyanuM duHkharUpa ane sukRtanuM sukharUpa phaLanuM prApta thavuM temAM Izvarane niyantA mAnavA te yathArtha nathI. jIvanI zubhAzubha pravRttine anurUpa karmonuM siMcana ane yogya kSetre ane kALe yathAgya phaLanuM prApta thavuM te sarva kArmika kriyA-prakriyAnuM niyamana svAbhAvika che. apathya kherAkanI Arogya para pratikULa ane pathya ane pauSTika rAkanI anukULa asara thAya che, temAM kherAka ane khAnAranI prakRti kAraNa che. nahi ke anya keI. AvI ja rIte zubhAzubha karmonuM tadanurUpa zubhAzubha phaLa, jIva ane karmanA saMbaMdhathI nipajatuM kArya svAbhAvika che. Ama chatAM paNa ApaNe Izvarane ApaNA tAraka kahIe chIe temAM daSTi judI ja che. je jinezvaradeve ApaNane A saMsArathI mukta thavA mATe saraLamAM saraLa rAjamArga darzAvyA che ane jeNe ApaNane te mArga para sthita karavA preraka upadeza ApI jAgRta karyA che, temane upakAra advitIya che. AvA parama upakArI jinezvaranI ApaNu tAraka, mahAupakArI, ApaNane mukti apAvanAra, saMsAranA dukhethI ugAranAra, bedhilAbha pradAna karanAra ItyAdi svarUpe bhakti na karIe te ApaNane kRtAtAne Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA ] [ 3 mahAdeSa lAge. vaLI ApaNI sukha-samRddhimAM ApaNuM kartApaNAnuM abhimAna TALavA ApaNe te sarva IzvaranI dayAthI prApta thayuM che tema kahIe te vyavahAra gya ja che; te ApaNe dAkSiNya guNa che, namratA che, AtmAne unnata karanAra mahAna guNa che. kahyuM che ke vinaya ane namratA sarva saddaguNanuM ane abhimAna sarva dUSaNanuM bIja che. jainadarzanane karmasiddhAMta vyaktine Atmanirbhara banAvI prazasta pravRtti prati prerita karI, puruSArthane jAgRta kare che. 3. jainadarzanamAM karmavicAranI vizALatA : jainadarzanamAM karmaviSayaka jeTale sUkSama ane vizALa vicAra che te anya koI darzanamAM nathI prApta thatuM. karmanA ATha mULa ane ekase aDatALIza uttarabhede karI te dvArA anaMtAnaMta saMsArI jInI bhinna bhinna anubhavasiddha avasthAone je buddhigamya khulAso jainadarzana kare che te khulAso anya koI paNa darzanamAM jovA maLatuM nathI. AtmAne karma sAthe baMdha kevI rIte ane kayA hetuethI thAya che, kevA kAraNathI karmamAM kevI phaLapradAna zakti utpanna thAya che, keTalA kALa paryata karma AtmA sAthe suSupta avasthAmAM paDI rahe che ane keTalA kALa pachI te phaLa ApavA mAMDe che, phaLaprAptinA niyata samayamAM Atmazakti pheraphAra karI zake ke nahi, eka karmaprakRti ( kamane svabhAva tathA prakAranI phaLa ApavAnI zakita) anya prakRtirUpe pariNumAvI zakAya ke nahi, kevA sAdhanathI karmane niSphaLa banAvI zakAya, kyA prakAranAM karmo AtmAne phaLa ApyA vinA rahetAM nathI, AtmA karma tathA anya pugala skaMdha grahaNa karI temAMthI zarIra, Indriye, mana AdinuM nirmANa kevI rIte kare che, kayA karmo niraMtara baMdhAya che, kayA karmo sAMtara baMdhAya che, pratyeka karma satata keTalA kALa paryata baMdhAI zake che, kaI karmaprakRtinA baMdhamAM AMtarUM paDe te keTaluM paDe, AtmA tenI nikRSTa avasthAmAMthI nIkaLI mekSa prati prayANanA kramika pagathIyAnuM zuM svarUpa che, AvA ane anya prakAranA karma saMbaMdhI praznonI vicAraNuM ane khulAse jaina karmasiddhAMta kare che. A vistRta sarvAgI karmavicAra kaI paNa dazane karyo nathI. AthI ja karmasiddhAMta jainadarzananI vizeSatA che. karmasiddhAMta jainadarzanane prANa che. karma-sAhitya jaina-sAhityane moTo bhAga roke che. karmasiddhAMta ghaNe ja gahana che paraMtu tarkabaddha che. tenI tArkikatA UMDA abhyAsa vinA pAmI zakAya tema nathI. AvA gahana tarkagrAhI padArtho zarUAtamAM nirasa ane kaMTALAjanaka lAge che. paraMtu eka vakhata tenuM UMDANa pAmyA pachI je rasa lAge che te chUTatuM nathI ane A saMsAracakranuM niyatasvarUpa hathelImAM paDelA bera jema spaSTa bhAsatuM thaI jAya che. 4. karmaviSayaka jaina sAhitya : bhagavAna mahAvIranA divya upadezanA saMgraharUpamAM zrI gaNadhara bhagavate dvArA je Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrI jinapraNIta karmavijJAna bAra aMga sAhitya nirmANa thayuM hatuM temAM bAramuM aMga "daSTivAda' hatuM. temAM cauda pUrvo hatA. temAM "karmapravAda" nAmanA AThamA temaja "agrAyaNIya" nAmanA bIjA pUrvanA karmaprAbhRta nAmanA prAbhRtamAM karmaviSayaka vivecana hatuM. paraMtu hAlamAM vetAMbara ke digaMbara vAmayamAM A sAhitya upalabdha nathI, paraMtu A beu pUrvenA AdhAre racAyeluM karmasAhitya Aje paNa upalabdha che. A sAhitya pUrvasAhityanI sarakhAmaNImAM ghaNuM ja nyUta hovA chatAM paNa eTaluM te vizALa che ke tatvanA rasiyAonI jijJAsA te tRpta karI zake che. hAla ApaNuM karmaviSayaka jJAna mukhyatayA nina graMthanA AdhAra para avalaMbita che. (i) kaSAyaprAbhRta : A atiprAcIna graMthane uddhAra pAMcamAM jJAnapravAda pUrvanI dasamI vastunA trIjA prAbhRtamAMthI thayo hoya tevuM mAnavAne kAraNe maLe che. A graMthanA kartA guNadharAcArya che ane te para cUrNisUtranI racanA yativRSabhAcAryo karI che ane te para TIkAnA racayitA AcArya vIrasena ane AcArya jinasena che. A graMtha temaja tenI cUNi ane TIkA mUDabidrinA digaMbara jJAnabhaMDAramAMthI upalabdha thayA che. sarva jaina AmnAyamAM A graMtha atyaMta AdaraNIya sthAna dharAve che. | (ii) karmaprakRti H temaja (ii) baMdhazataka : A beu prAcIna graMthana agrAyaNIya pUrvanI pAMcamI kSINalabdhi nAmanI vastu aMtargata cethA karmaprakRti nAmanA prAkRtamAMthI AcArya zivazarmasUri mahArAjAe uddhAra karyo che. | (iv) saptatikA : A graMthane AdhAra paNa karmaprakRti prAbhRta ja che. AnA kartA koNa che te cokkasa kahI zakAtuM nathI chatAM paNa ghaNAe vidvAne A graMthanA kartA paNa AcArya zivazarmasUri havAnI kalpanA kare che. (v) mahAkamaprakRti prAbhUta : A graMtha paNa pUrveta che ane baMnene AkhAyane mAnya che. A paranI vRttie mAtra digaMbara bhaMDAramAMthI ja prApta thAya che. 5. jainadarzana ekAMte kamavAdamAM mAnatuM nathI ? karmaviSayaka vipula sampatti jainadarzanamAM che, ane temAM karmanuM mahatva paNa ghaNuM ja che. Ama chatAM paNa anekAMtavAdI jainadarzana ekAMte karmavAdane ja mAne che tevuM nathI. A darzanamAM karmanI jema ja kALa, svabhAva*, niyati* ane puruSArthanuM mahattva paNa nyUna nathI. bhinna bhinna kAryomAM kaI eka kAraNane pradhAna sthAne mUkI anyane gauNa sthAne sthApI AgamamAM ghaNI vicAraNA karI che. jIva je ekAMte mAtra karmane ja AdhIna hoya ane puruSArthanuM kaMI ja sthAna na hoya te jIva muktilAbha ja AvA cihno mATe pariziSTa jevuM. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA ] prApta karI ja nA zake. kALa, svabhAva ane niyatinI vivakSA gauNa karIne AgamamAM karma ane puruSArthanA belAbala viSe ghaNI vicAraNA karI che. karma baLavAna che ke puruSArtha e prazna aDIkhama sadAne mATe ubhe ja rahe che. kAraNa ke vizvamAM banne rIte banatuM jovAmAM Ave che. kyAreka karma AtmA para jora karI jAya che te kaI vakhata AtmA karma para jora karI jAya che. zrI bhagavatI sUtramAM A ja hakIkta spaSTa karatA kahyuM che: "vasthara mAruM cAhuM, sthavi kA vastro." kALa, svabhAva ane niyati upara ApaNe bilakula kAbu nathI. bhAgyanI arthAta baMdhAyelA karmanI jANa nathI. paraMtu AtmAne svAdhIna puruSArtha che tethI bhavya puruSArtha pheravI karmabaMdhamAMthI sarvathA mukta thavuM e ja ApaNuM parama dhyeya banI rahe che. anaMta, zAzvata, svAdhIna, avyAbAdhita ane paramasukhanI prApti paNa karmamuktithI ja sAdhya che. jIva mAtra A ja cAhe che. te samaje yA na samaje paraMtu A ja tenuM parama dhyeya che. A ja tene parama ISTa che. pariziSTa* 6. jJAnAvaraNIya karmono kSaya vA kSapazama : jJAna e jIvanI pitAnI zakti che. A zaktine dabAvanAra yA AvanAra (DhAMkanAra) karmane jJAnAvaraNIya karma kahevAya che. A karmane kSaya thAya eTale ke te karma AtmapradezathI sarvathA chUTuM paDI kharI jAya te jIvanI jJAnazakti saMpUrNapaNe pragaTa thAya arthAt jIvanuM kevaLajJAna pragaTa thAya. paraMtu nyUnAdhika pramANamAM AMzika (apUrNa) jJAna pragaTa thatuM rahe che temAM kAraNabhUta kAmika prakriyAne jJAnAvaraNIya kamene kSayopazama kahevAya che. buddhinI tIvramaMdatA, smaraNazaktinI hInAdhikatA, dArzanika viSayamAM ruci-aruci ItyAdi bhinna bhinna jJAnasaMbaMdhI zaktionI taratamatAmAM jJAnAvaraNIya karmane tathAvidha kSayopazama kAraNa che. ApaNe 27 mA prakaraNamAM kSapazama viSe vistRta vicAraNA karazuM. 7. virati : viratine sAmAnya artha che nivRtti yA virakti. jenaparibhASAmAM Ano artha vizALa che. anAdi kALathI jIva eka e bhrama sevI rahyo che ke Indriyajanya viSayasukha ja kharekhara sukha che. bIlakula duHkhathI rahita, saMpUrNa, zAzvata ane svAdhIna sukhane pite Icchuka hovA chatAM ane vaLI viSayasukha AvuM sukha nathI paraMtu tethI viparIta te duHkhagarbhita, apUrNa, azAzvata arthAt kSaNika ane parAdhIna che te anubhava bhavabhavathI karatuM AvyuM hovA chatAM paNa viSayamAM IcchAniSTabuddhinA saMskAree tene e te jaDasu banAvI nAkhe che ke pahelA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] [ zrI jinapraNIta kavijJAna cazmAe cazmA zodhatA patinI jema anaMtasukhanA dhaNI jemAM sukhaneA eka kaNa paNa nathI evA jaDa paudgalika viSayeAmAMthI sukhanI prApti mATe aneka prakAranA AraMbha-samAraMbha kare che. Arabha eTale hiMsAjanaka kAryAM ane samAra' eTale ArabhanA sAdhane sajja karavAnI pravRtti. sAMsArika pravRttimAM rata jIvane jJAnIoe gabaDatA aganagALAnI upamA ApI che. agnithI lAlaceALa thayelA lAkhaDanA gamaDatA gALA jevI rIte tenA mAgamAM AvatA asaMkhya jIvaja tuene nAza kare che tevI ja rIte vyApAra, udyoga, rasoI, maneAra'jananI pravRtti ityAdi hara prakAranI sAMsArika pravRttimAM chae kAyanI hiMsA avazya'bhAvi che. tethI te sa`ne Arabha-samAraMbha kahevAya che. AthI pAMca indriyA ane mananA viSayeAmAM iTAniSTabuddhi arthAt ISTa viSayeAmAM abhimukhatA ane aniSTa viSayamAM vimukhatA svarUpa piraNAma ane tajajanya chae kAyanI hiMsAmAM kAraNabhUta Arabha-samArabhane avirati kahevAya che ane tethI viparIta arthAt viSayAmAM ISTAniSTa buddhinI nivRttipUrvaka SaTkAyanI hiMsAjanya pravRttine tyAga virati che. pRthvI, as (jaLa), vAyu, teja ( agni ), vanaspati jenu zarIra che te pAMca prakaranA sthAvara (halana calana karavAne azaktimAna) jIve| ane halana calana karavAnI zaktivALA trasa jIveA, e chae prakAranA jIvA TUMkamAM SaTkAya yA cha kAya kahevAya che, 8. Astika darzana : sAmAnyathI AtmAne je zAzvata, maulika ( asa'yegI ) padArtha mAne te Astika kahevAya. AtmAnI svataMtra sattA na svIkAratA tene pudgala yA pa'camahAbhUtanu' (pRthvI, pANI, agni, vAyu ane AkAza ) baneluM mAne che te cArvAka nAstika darzIna che. AtmAnuM trikALa astitva ane tethI tenuM avinAzIpaNu' mAnavAthI punarjanma mAnaveA paDe che, kAraNa ke avinAzI AtmAnI zAzrvatatA janmAnI paraparAmAM ja svIkArya banI zake che. vedAMta dana jainane nAstika darzana kahe che kAraNa ke teo izvarane je arthAMmAM mAne che te amAM nA mAnatA nathI. temanA mate izvara eka evI sattA che ke jenI IcchA vinA A jagatamAM eka pAMdaDu... paNa hAlatuM nathI. pApIne sajA karavI, puNyazALIne sukha Apavu, sUrya-caMdrAdinuM niyamana karavu' ityAdi badhu' ja izvara kare che. AvA jagataniyAmaka sarvasattAdhArI izvarane na mAnatA jainanA izvara teA sava dASAthI mukta evA AtmA che. ane A aizva harakoI AtmAmAM sattArUpe raheluM ja che ane A kALakrame tene AvirbhAva thaye jIva svayaM Izvara anI jAya che. paraMtu jaina AgamamAM Astisya guNunA aMga...bhIra che. samyagdRSTi AtmAne oLakhavAnI te nizAnI che. parAkSa chatAM yukti, bhagama naya Adi dvArA siddha evA jIvAjIvADhi nava tattva, pAMca astikAya, cha drabyA, AtmA Adi padArthAMnu zrI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA ] | [ 7 vItarAge jevuM svarUpa kahyuM che te tevuM ja che tevI adamya zraddhA athavA te tamAM rucinuM hevuM te Astikya guNa che. A AstiSpa guNanA athavA tethI lakSita samyakatvanAM cha sthAnake che arthAt samyaktvadhArI AtmAnI cha daDha mAnyatAo che. yathA : - paheluM sthAna : "AtmA che.* AtmA atyaMta pragaTa che kAraNa ke te svasaMvedana thakI pragaTa anubhavAya che. bIjuM sthAna : "AtmA nitya che. anutpanna ane asaMge hovAthI AtmAnI nathI Adi ke nathI tene aMta. arthAt AtmA svata:siddha zAzvata padArtha che. trIjuM sthAna : "AtmA karmane kartA che. mithyAtvabhAve karIne arthAta grAMtapaNe parabhAvamAM ramate AtmA svayaM karmanuM upArjana kare che. cethuM sthAna : "AtmA kamaphaLane bhakta che. je svayaM upArjana karelA karmonuM phaLa AtmA svayaM bhogave che. - pAMcamuM sthAna : "AtmAne karmathI chUTakAro che" arthAt AtmAne mokSa che. brAMta dazAmAM parabhAvamAM ramaNa karate AtmA svarUpanuM bhAna thaye svabhAvamAM Avate jAya che. sarvathA svabhAva pariNAmane pAmavuM te ja mokSa che. cha sthAna : "mekSane upAya che. " samyagadarzana, samyagajJAna ane samacAritra ekSaprAptine upAya che. mekSa nirupAya nathI. karmavijJAnanA mULamAM A chae prameyanI svIkRti che. 9. rAga : ISTa (IcchanIya, manez) padArtha prati Asakti yA ratibhAvane rAga kahevAya che ane te dveSane janaka che. rAga vinA TheSa saMbhava nathI. viSaya bhede te rAganA traNa bheTa che. | (i) daSTirAga : manuSyane potAnA abhiprAya upara atyaMta pakSapAta hoya che. pitAnA abhiprAya upara A agya ekAMta Agraha manuSyane satyanI oLakha karAvavAmAM moTA aMtarAyarUpa che, kAraNa ke satya e koI eka abhiprAyane AdhIna nathI, paraMtu vastusvarUpane AdhIna che, ane vastusvarUpa eka dharmavALuM nathI, paraMtu daSTibhede temAM nitya-anitya, eka-aneka Adi parasparavirodhI anaMta dharmo rahelA che. 1 sarakhA : AtmA che" "te nitya che, "che katAM nija karma; che betA' vaLI mekSa che" "mekSa upAya sudharma." (zrImad rAjacaMdra. AtmasiddhizAstra. pada 43) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] [ zrI jinapraNIta kavijJAna AthI peAtAnA matanA ekAMta Agraha tenI dRSTine ekAMgI banAve che ane te samyagdarzananI khAdhaka banI jAya che. koI paNa matanA ekAMta Agraha dRSTirAga che. (ii) kAmarAga : sAmAnyathI indriyAnA pAMce viSaye prati Asakti ane khAsa karIne strI-puruSanA paraspara sa'ceAganI abhilASA e kAma che. AvI abhilASApUrvaka vijAtIya vyakti prati Asaktine kAmarAga kahevAya che. kAmathI vyApta jIva yathArtha tantra joI zakatA nathI. kAmI AtmA brahmamAM ( peAtAnA AtmAmAM) caryAM karI zakatA nathI. AthI kAmI sa`yamadhama' yAne sAdhudha prApta karI zakateA nathI. kAma aghra carcA che. (iii) sneharAga : mAtA, pitA, putra, mitrAddhi prati Asakta bhAva sneharAga che. A rAga ghaNI vakhata prazasta paNa hAya che chatAM paNa te atima phaLanI ( siddhatva ) prAptimAM bAdhaka che. ga...bhIratApUrvaka vicAra karatA jaNAya che ke rAga ja sava doSAnu... ane tethI sa'sAranu mULa che kAraNa ke rAgI jIva mAdhyasthabhAve vicArI ke vatI` zakatA nathI. mAdhyasthatA vinA dharmanA pAyArUpa nyAyapUrNatA, naitikatA ke prAmANikatA sa`bhavatI nathI. mAdhyasthatAthI ja samatAnI prApti thAya che. samatAthI vItarAgatAnI prApti thAya che. vItarAgatA prApta thaye ja meAkSa thAya che. AthI rAga ja sa'sAranuM khIja che, 5. Agamazruta : zruta eTale sAMbhaLelu.. tItha kara pAsethI sAMbhaLIne meLaveluM jJAna zrutajJAna che. zrata, sUtra, graMtha, siddhAMta, zAsana, AjJA, vacana, upadeza, prajJApanA ane Agama eka ja anA vAcaka paryAya zabdo che. je zruta vibhAganA sarva sUtro gaNadhara racita che ane jenAM sava aMgeAnA krama sadAkALa eka sarakhA hAya che te niyata athavA aMgapraviSTa yA aMgazruta kahevAya che. AnA khAra vibhAga yA aMga che. yathAH (kAMusamAM te te aMganI padmasa`khyA ApI che. ) 1. AcArAMga ke jemAM munionA AcAranu varNana che. (18000) 2. sUtrakRtAMga ke jemAM leAkAlAka, jIvAjIva, tathA jaina-jaina mata sUtrita che (36000) 3. sthAnAMgamAM eka, be Adi ekAttara vRddhikramathI tattvasthAnAnuM varNana che. (72000) * koI paNa abhiprAya yA mata koI dRSTibiMduthI satya che; paraMtu tene nirapekSapaNe satya mAnavAmAM Ave te! te dRSTi mithyA che, samyag nathI. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA ] 4. samavAyAMgamAM dravya, kSetra, kALa ane bhAvane samavAya karavA pUrvaka tane nirNaya karyo che. (144000) 5. vyAkhyAprajJapti yAne ke bhagavatIsUtramAM 36 hajAra praznonA uttara ApavA pUrvaka jIvAjIvAdi tattvanI vyAkhyA karI che. (288000) 6. jJAtAdharmakathAMgamAM 19 daSTAMta ane 206 dharmakathAo che. (576000) 7. upAsakadazAMgamAM bhagavAna mahAvIranA AnaMda, kAmadeva Adi agraNI zrama pAsaka dasa zrAvakonA caritranuM varNana che (1152000) 8. aMtakadazAMga : A aMgamAM kamene jeNe aMta karyo che evA nevuM nitha munionA caritranuM varNana che. (2304000) 9. anuttarIpapAtikadazAMgamAM anuttara vimAnamAM utpanna thayelA tetrIsa sAdhuonA caritranuM varNana che (4608000) 10. praznavyAkaraNamAM pAMca Asava ane pAMca saMvaranuM varNana che. (9216000) 11. vipAkasUtramAM pApaphaLa darzAvatA daza ane puNyaphaLa darzAvatA daza caritranuM varNana che. (18432000) 12. daSTivAdamAM 363 paramatanA nirUpaNapUrvaka tenuM khaMDana karyuM che. A daSTivAdanA pAMca aMga che:-1. parikarma 2. sUtra 3. pUrvagata 4. anuga ane 5. cUlikA. temAM pUrvagatanA cauda bheda che ane tene 14 pUrve kahevAya che. pratyeka pUrvamAM keTalI vastu (mULa prakaraNa), prAkRta (peTAprakaraNa) ane pada saMkhyA hatI ane temAM ze viSaya hatuM tenI tAlikA atre ApI che. aMgazruta temajaM aMgabAhya zrutanuM vistArapUrvaka varNana nantisUtramAM karyuM che. aMgakRta para AdhArita jJAnI AcAryo dvArA racAyela sAhitya aMgabAhyazrata kahevAya che. 11. pAMca kAraNe ane jenene anekAMtavAda: saMsArI jIvanA bhinna bhinna pariNAmo-avasthAo zuM svAbhAvika che ke pachI tenI pAchaLa anya paribaLe kArya karI rahyA che? A saMbaMdhamAM darzanakAe bhinna bhinna mate raju karyA che. koI temAM kALane, te koI mAtra svabhAvane, vaLI kaI bhavitavyatva athata niyatine te koI kama yA koI puruSArthane ja te te pariNatimAM kAraNa mAne che. atre saMkSepamAM A pAMca ekAMta mate darzAvI jainene anekAMta mata sthA che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka | pUrvanuM nAma viSaya vastugata prAbhRta utpAda | 1 karoDa 80 96 lAkha agrAyaNIya vIrya pravAda asti-nAstikavAda 0 0 | 70 lAkha 0 lAkha jJAnapravAda satyapravAda AtmapravAda karmapravAda athavA samayapravAda pratyAkhyAnapravAda jIva-pudgalAdine jyAM jema utpAda thAya che tenuM varNana kriyAvAdAdinI prakriyA ane svasamaya viSaya vivecana chavastha ane kevaLInI zakti, surendra asurendrAdinI riddhi Adi paMcAstikAya, nanuM asti nAsti Adi aneka paryAya dvArA vivecana pAMca jJAna, indriyanA vibhAga AdinuM nirUpaNa vacanagupti, vacana saMskAranuM kAraNa, bhASAnA satyAdi dasa prakArAdi viSaya Atmadravya ane cha nikAyanuM asti nAsti bhaMga thakI nirUpaNa karmanA baMdha, udaya, upazama, sthiti AdinuM varNana vrata, niyama, pratikramaNa, tapa, ArAdhanA tyAgAdinuM varNana aneka prakAranI vidyAo, ATha mahAnimitta, kSetra, zreNI, lekapratiSThA, samuddhAta AdinuM varNana. sUrya, caMdra, tArA, graha, nakSatrAdinuM cArakSetra, gatiphaLa, pAMcakalyANaka, zalAkApuruSanA janmAdi. zarIra cikitsA, Ayurveda, bhUtikarma, viSavidyA prANAyAmanA bheda-prabhedAdi hara kaLAo, 64 strIkaLA, zilpa, kAvya chandAdinuM vivecana ATha vyavahAra, cArabIja, rAzi, parikarmAdi gaNita, tathA sarva zruta sampattinuM varNana 1 nyUna koDa 1 karoDa ne 6 26 karoDa 1 karoDa 80 lAkha 84 lAkha 1 karoDa 10 lAkha | 26 karoDa 10 vidyApravAda 11 | kalyANapravAda 12. 00] 1 karoDa 56 lAkha prANavAda kriyAvizAla 9 karoDa lokabindusAra | 20 | 12 karoDa 50 lAkha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA ] [ 11 kAlAvAdI : AtmA Adi sarva padArtho kALane AdhIna thaI pravRtti kare che. kALa prApti vinA vanaspati para phUla phaLanuM ugavuM, nakSatrone saMcAra, Rtu Adino vibhAga, bALapaNa, yauvana, buDhApo Adi vyavasthA saMbhavatI nathI. kALanA abhAvamAM A badhI ja vyavasthA bhAMgI paDe. maganI dALane paripAka agni Adi sAmagrI maLavA chatAM paNa kALane AdhIna ja thAya che. A rIte hareka kArya prati kALa ja eka samartha kAraNa che. bhinna bhinna avasthAonI kramikatA kALane AdhIna che. kALane je na mAnIe te badhI ja avasthAo yugapat (Simultaneous) prApta thavI joIe. paraMtu tevuM banatuM nathI. AthI sarva kArya prati kALa ja eka pradhAna kAraNa che. svabhAvavAdI : vastune svataH pariNata thavAne svabhAva che. sarva padAthe pitAnA pariNAmI svabhAvane kAraNe ja utpanna thAya che. (pita-pitAnuM nUtana svarUpa dhAraNa kare che). mATIthI ghaDe ja bane, kapaDuM nahi. AmraphaLa AMbA upara ja uge, liMbaDA para nahi. A pratiniyata kArya-kAraNa bhAva nija svabhAvAdhIna ja banI zake. A badhe ja saMsAra svabhAvathI ja potAnI pravRtti karI rahyo che. sAdhana, sAmagrI tathA kALane prApta thavAM chatAM paNa keraDu magane dANe caDhate nathI kAraNa ke tene te svabhAva nathI. je maga paripakva thAya che temAM tene svabhAva ja (caDhavAne) kAraNa che, nahi ke kALa. mATe svabhAva ja sarva kArya prati mULabhUta kAraNa jANavuM. niyativAdI yA bhavitavyatAvAdI: niyati eka svataMtra tatva che. A tatva thakI sarva padArtha niyatarUpe utpanna thAya che. bAhya daSTie asaMbhavita evI paNa ghaTanAonuM nirmANa karavAmAM niyati tatva kuzaLa che. je je padArthane, je je kALamAM, je je kSetramAM, je je svarUpe, jeTalA pramANamAM pariNamavAnuM niyata thayeluM hoya che te te padArthane, te te kALamAM, te te kSetramAM, te te svarUpe, teTalA ja pramANamAM niyatapaNe pariNamAvanAra tatvane niyati kahevAmAM Ave che. dAkhalA tarIke guNasAgarane pUrva bhavamAM kevaLajJAna prApti mATe atyaMta anukULa evA sAdhuvezamAM sAdhupaNuM pAlana karatI veLAe kevaLajJAnanI prApti na te na ja thaI. paraMtu guNasAgaranA bhAvamAM saMsArAnukULa lagnanI cerImAM hastameLApa karatI veLAe kevaLajJAnanI prApti thaI. atre niyati sivAya kayuM tatva kArya karI zake? niyati tatvanI AdhInatAe kAryanI siddhi thAya che. mATI vinA ghaTarUpa kAryanI utpatti na ja thatI hovAthI mATInA svabhAvane ja ghaTatpattimAM kAraNa kema na mAnavuM evA svabhAvavAdInA praznanA uttaramAM niyativAdI kahe che ke jema pratyeka kAryanI utpattimAM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] | [ zrI jinapraNIta karmavijJAna AkAzanI sanidhi (upasthiti) anivArya hovA chatAM paNa AkAzane kaI paNa kArya prati kAraNa mAnavAmAM AvatuM nathI tevI ja rIte ghaTotpatti kALe mATInI upasthiti bhale avazya hoya paraMtu te anivArya hoI kAraNu manAya nahi. vaLI badhI mATI ghaTarUpe pariNamatI nathI. je mATInuM ghaTa rUpe utpanna thavAnuM niyata thayuM hoya che te ja mATI ghaTarUpe pariName che. Ama sarva kArya prati svabhAva nahi paNa eka niyati ja pradhAna kAraNa che. A saMsAracakra tenA gUDha niyamone AdhIna niyata rUpe pharyA kare che, pariNamana thayA kare che. A gUDha niyamano tAga meLave e ja sarva vijJAnanuM dhyeya che. niyatitatvane vijJAna asaMdigdhapaNe svIkAre che. Einstein-AInasTAIna eka sthaLe jaNAve che "Events do not happen, they already exist and are seen on the time machine " arthAt banAve akasmAt banatA nathI paraMtu banAvanuM astitva kALacakamAM aMkAyeluM paDayuM ja che. eka bIjA jANItA vicAraka E. MACHI. mAre jaNAvyuM che "I am convinced that in nature only so much happens as can happen, and that this can only happen in one way " arthAta "huM khAtrI pUrvaka kahuM chuM ke lekamAM eTaluM ja bane che jeTaluM banI zake che ane te mAtra eka ja rIte banI zake che." je vastu pariNAme niyata arthAta niyamabaddha na hoya te tiSa, nimittAhi zAra saMbhave nahi. vaijJAnike aneka prakAranA pariNAmane sUtrAMkita (sUtra=Formula) karI zakyA che kAraNa ke vizva pariNamana niyamAdhIna che-niyata che. kevaLI bhagavaMta bhUta ane bhaviSyane vartamAnamAM spaSTa joI zake che, kAraNa ke traNe kALanuM niyata citra temanA jJAnamAM pratibiMbita thayeluM ja hoya che. jo niyati tatva ja na hota te kevaLI bhagavaMtane paNa "kadAca Ama bane yA kadAca tema bane" evA vikalpita vidhAne karavA paData. paraMtu kevaLajJAnamAM "kadAca" "je-te," banatA sudhI" ItyAdi anizcitatA hotI nathI kAraNa jagata niyata che. zAzvata ane acaLa niyamane AdhIna kALacakra pharyA kare che. daiva, bhAgya yA karmavAdI: bhAgya thakI ja sarva prayajana siddha thAya che. daiva ja paramArtha che. janma, maraNa, sukha, duHkha badhuM ja karmAdhIna che. bhAgyamAM na hoya te game teTalA prayatna chatAM paNa ISTanI prApti thatI nathI. tethI viparIta bhAgyamAM hoya te ISTanI prApti prayatna vinA ane anya thakI vidane prApta thavAM chatAM paNa thAya ja che. bhAgyavaza kSaNamAtramAM rAjAne raMka ane raMkane rAjA banate jovAmAM Ave che. puruSArtha paNa Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM ka viSayaka mAnyatA ] | 13 daivane ja AdhIna che. AthI ja buddhine karmAnusArI kahI che. AthI bhAgye ja jIvanA te te pariNAmeAmAM mukhya kAraNu che. puruSA vAdI : bhAgyanA bharese besI rahenAra kAMi ja prApta karatA nathI. puruSa prayatna ja pradhAna che. bhAgyamAM heAvA chatAM paNa vyApArAdi karyAM vinA lakSmI prApta thatI nathI. koLIe mAMmA mUkavAnA puruSArtha karyAM vinA bhAgya thakI peTa bharAtuM nathI. zarIra taMdurasta rAkhavA sAttvika AhAra, vyAyAmAdi Avazyaka che, naddhi ke bhAgya. pratikULa AhAra, ati-nidrA, beThADu jIvana rAgane netaraze ja, tyAM bhAgya ADe nahi Ave. mATe koIpaNa kAya prati puruSArtha samAna kAI baLavAna kAraNa nathI. jainAnA anekAMtamataH jainadarzana uparAkta pAMce kAraNeAne svIkAra kare che paraMtu ekAMte nahi. koI paNa jIvagata kArya uparokta pAMce kAraNeAnA samavAya ( bhegA ) thAya tyAre ja thAya che. ApaNI dRSTinI sthUlatAne lIdhe hareka kAryoMmAM uparokta pAMcamAMnuM koI eka kAraNu pradhAnapaNe jaNAya che paratu vAstavamAM te te te kAya prati pAMce kAraNeA aMtarbhUta thayA ja heAya che. guNasAgaranA udAharaNathI A vAta spaSTa samajI zakAya tema che. guNasAgarane lagnamaMDapamAM kevaLajJAna thayuM hatuM. atre nIce mujaba pAMce kAraNeA aMtarbhUta thatA jovAya che. (i) svabhAva : guNasAgaranA bhavya svabhAva tenA kevaLajJAnamAM kAraNu che. abhavya svabhAvavALAne kevaLajJAna prApta ja na thAya. (ii) kALa : pUrve 21 manuSya bhavAmAM ghaNI ugra sAdhanA karavA chatAM ceAgya kALarUpa kAraNa prApta na thavAthI kevaLajJAna thaI nA zakayuM. paraMtu te guNasAgaranA bhavarUpa yeAgya kALamAM ja thaI zakayuM. (iii) niyati : guNasAgaranA bhavarUpa kALamAM ja, lagnama'Dapa rUpa kSetramAMja, vararAjAnA svarUpe hastameLApa karatA ja kaivalyanI prApti thaI kAraNa ke bhavitavyatA ja te mujaba hatI -bhAvibhAva temaja niyata hatA. (iv) puruSArtha : tIvra zukladhyAnarUpa adhyavasAya dvArA kSapakazreNInA krame mehanAza karavAnA pracaMDa puruSArtha vinA A khane ja kema ? (v) kamA~ : manuSyAyu, manuSyagati, uttama saMghayaNu Adi zubha krarmAM vinA paNa A sabhavatu nahetu. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna A rIte pAMce kAraNenA samavAyathI guNasAgaranuM kevaLajJAna prAptirUpa kArya thayuM. sUkSama daSTithI vicAratA saMsArI jIvajagatanA samagra pariNAme prati A paMcataMtra goThavAyeluM joI zakAya che. anAdi kALathI moha ane ajJAnavaza vibhAvadazAne pAmelA tenA svabhAva ane unmArge pravartatA puruSArthane AdhIna thaI kALa, kAma ane bhavitavyatAnI parAdhInatAe saMsArI jIva A paMcataMtranA jaDabesalAka cakhaTAmAM sapaDAele che. paraMtu jyAre tenA jJAnacakSu khulI jAya che tyAre tenuM sarva vIrya (prayatna) ekSamArgamAM pravartAvI pitAnuM svAbhAvika zuddha svarUpa-pUrNAnaMda svarUpe prApta karI le che. pite kRtakRtya ane saMtRpta thaI jAya che. vibhAvadazAne nAza thAya che ane svabhAvadazA pragaTa thAya che. je kaMI joItuM hatuM te svAdhIna, zAzvata ane saMpUrNa sukhano arthAta pUrNAnaMda svarUpane lAbha thaI gayo hovAthI puruSArtha ane bhavitavyatva (niyati) caritArtha thaI bhUtakALamAM vilIna thaI jAya che. kALa ane karmanI AdhInatAne paNa nAza thaI jAya che kAraNa ke have piotAnA svabhAvamAMthI vibhAvamAM laI javA koI ja kAraNa samartha nathI. kALa ane karmanI asarathI mukta thayele jIva A paMcataMtranA sakaMjAmAMthI mukta thaI pitAnA svAbhAvika pariNAmamAM ja ramate thaI jAya che. kALAdi pace kAraNanI AdhInatA mAtra saMsArI jIvane ja che. siddha jIva te mAtra potAnA svabhAvane AdhIna ja vate che. svabhAvanI AdhInatA ja te svAdhInatA che. siddha avasthA saMpUrNa svAdhInatA che. * saMsAra sarvathA parAdhInatA che. ajJAna ane mehAdhIna karmAdhIna thaI saMsAra-aTavImAM anaMta duHkhane prApta kare che. jJAnAdhIna ane dharmAdhIna karmane AdhIna karI svAdhIna paramAnaMda prApta kare che. 1. atre kALa, niyati, karma ane puruSArthanI parAdhInatAthI mukta svAdhInatAne siddha avasthA kahI che te ja bhAva AcAryuM kaMdakaMda pravacanasAramAM siddhane " svayaMbhU "nI saMjJA ApI darzAve che. svayaM cha kAraka thaI svanI siddhi kare che tethI te svayaMbhU che. kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna ane adhikaraNa A cha kAraka che. A paddhArakanuM svarUpa vyavahAra ane nizcayathI kevuM che te samajavuM joIe. jyAM para nimitte kAryanI siddhi karAya tyAM vyavahAra SakAraka ghaTe che ane jyAM svayaM upAdAna kAraNarUpe pariNamIne kAryanI siddhi thAya tyAM nizcaya SakAraka ghaTe che. je svAdhIna thaI kare te kartA; je kArya karAya che te karma, yA kArya; jenAthI kArya karAya te karaNa, yA kAraNa; karma thakI je devAya che te saMpradAna (arthAta navA paryAyanI prApti) eka avasthAno tyAga karI navI avasthAnI prApti apAdAna ane jenA AdhAre karma thAya te adhikaraNa. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM kaviSayaka mAnyatA ] [ 15 acetana heAvAthI pudgalanA pariNamanamAM kama ane puruSAnI kAraNutA na heAya. pudgala paramANumAM rUkSa yA snigdha sparzI hoya che. A e sparzanA nimitte paramANue paraspara ba'dhAIne skadha pariNAma prApta kare che. A skaMdha pariNAma pAmavAnI ceAgyatAne pudgalanA grahaNa guNu kahevAya che. pudgalanA bhinna bhinna pariNAmeA kALa, niyati ane A grahaNa guNu svarUpa tenA svabhAvane AdhIna thAya che. AthI pudgala sarvathA parAdhIna tattva che. AthI viparIta AkAza, dharmAstikAya ane adharmAstikAya A traNe dravye kadApi anya koI paNa dravya sAthe baddha sabadhane prApta thatA nathI tethI temanuM pariNamana sa`thA svAdhIna che, mAtra peAtAnA svabhAvane ja AdhIna che. tyAM kALa, niyati Adi koI paNa kAraNu kAryoMkArI nathI. dravyArthikanayathI jotA-eTale ke abhedya dRSTithI jotA jaNAze ke dekhAtA pAMce kAraNeA eka bIjAthI atyaMta bhinna nathI. A sarva kAraNeAne kALa athavA niyati tattvamAM tadbhUta thayelA joI zakAya che. kALa ke niyati paNa kaI ekabIjAthI khIlakula svataMtra tattva nathI. vastu pariNamananA niyatakramanI vyavasthAmAM kALa ane svabhAva te aMtabhUta thAya che ane sa'sArI jIva pariNAmadhArAmAM kama ane puruSArtha svarUpa kAraNA paNa vaNAI jAya che. pAMce kAraNeA anyAnya AdhIna thaI samavAya svarUpe ekIbhUta thaI gayA che. anya kAraNAne dUra karI ekAMte koI eka ja kAraNa mAnavAthI vizva vyavasthA ghaTI zake nahi. " leAkaprakAza " mahAgraMthanA kartA mahAmahe|pAdhyAya zrI vinavijayayajI gaNIzvara viracita cha DhALamAM DhALeluM paMca kAraNanuM stavana " jijJAsuone joI javA bhalAmaNa karavAmAM Ave che. banAvavAnuM kArya kare che tethI; ghaDo kama devAya che tethI te saMpradAna che. mATI piMDa apAdAna ane bhUminA AdhAre karmo karAya vyavahArakAraka : kuMbhAra kartA che, dhaDA che. daDa cakrAdi karNa che, jalAdi bharavAne mATe ghaTa avasthAne tyAga karI ghaTa avasthAne prApta kare che te che tethI te adhikaraNa che. nizcayakAraka : A AtmA anaMtazIla yukta nAyakasvabhAvane kAraNe svataMtra hovAthI jene katvanA adhikArane grahaNa karela che, tathA (te ja zakti yukta jJAnarUpe) pariNamita thavAnA svabhAvane kAraNe pote ja prApya hovAthI katvane anubhava kare che. pariNamana thavAnA svabhAvathI pote ja sAdhakatama hovAthI karaNatAne dhAraNa kare che. pote ja potAnA (pariNamana svabhAvarUpa) ka' dvArA samAzrita hAvAthI saMpradAnatAne dhAraNa kare che. vipariNamana thavAnA pUrva samayamAM vamAna vikala jJAnasvabhAvane nAza thavAthI paNa sahaja jJAnasvabhAvathI svayaM pote ja dhruvatAnu avalambana karavAthI apAdAnatAne dhAraNa karatA chatAM, ane svayaM parimita thavAnA svabhAvane AdhAra hAvAthI adhikaraNatAne AtmasAt karatA tho-A prakAre-svayameva cha kArakarUpa hovAthI athavA apekSAthI svayameva AvirbhUta thavAthI svayaMbhU kahevAya che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna zvetAmbarIya karmatattvaviSayaka zAstronI sUcI kramAMka graMthanuM nAma kartA pramANe racanAkALa vikrama sadI 1 karmaprakRti * zivazarmasUri gA. 475 5 (saMbhavataH). | (i) , cUNa ajJAta le. 7000 12 mI sadI pUrve saMbhave che. (i) , cUrNa TIppaNaka municaMdrasUri le. 1920 12 (ii) , vRtti * malayagiri kSe. 8000 12-13 (iv) , vRtti 1 yazavijapAdhyAya zle. 13000 18 2 paMcasaMgraha 0 caMdraSimahattara gA. 963 ? (i) , svapajJavRtti deg 900 0 ? (ii) . bRhadavRtti * malayagiri le. 18850 12-13 (ii) ,, dIpakaX vAmadeva le. 2500 12 (saMbhavataH) prAcIna i karmagraMtha gA. 551 ? (547,567) (i) kamavipAka 0 gargaSi gA. 168 10 (saM.) , vRtti deg paramAnandasUri le. 922 12-13 , vyAkhyA deg ajJAta zle1000 12-13 (saM.) , TippaNax udayaprabhasUri zle. 420 13 (saM.) (ii) ka stava deg ajJAta gA. 57 gA. 24 gA. 32 govindrAcArya zle. 1090 vi. saM. 1288 pUrvene hovo joIe. udayaprabhasUri le. ra92 13 (saM.) (iii) baMdhasvAmitva ajJAta gaI. 54 haribhadrasUri le. 560 vi. saM. 1172 (iv) 5DazIti 0 jinavallabha gaNI gA. 86 12 ajJAta gA. 23 gA. 38 , vRtti * haribhadrasUri zle. 850 12 , bhASya 0 >> bhASya 0 , vRtti 0 , TippaNa* cha vRtti che bhASya bhAgya 0 1 zrI AtmAnandasabhA taraphathI prakAzita zrImad devendrasUri viracita "ravAra: zarmakasthA"nA chaThThA pariziSTa mujaba A sUcI lIdhI che. 0 A grantha mudrita thaI gayA che. A graMthe haju sudhI amArA (AtmA sabhA) jovAmAM AvyA nathI. paraMtu bRhaTippanikA ane granthAvalinA AdhAre ahIM noMdha lIdhI che. vi. saM. = vikrama saMvata. (saM)= saMbhavataH. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA ] kramAMka graMthanuM nAma kartA paDazanivRtti pralayagiri , vRtti yazobhadrasUri ,, prA.vRtti X rAmadeva ,, vivaraNa* mesvAcaka , uddhAra* avacUri (v) zataka deg zivazarmasUri , bhASya 0 ajJAta bhASya 15 ,, bRhaddabhASya deg cakrezvarasUri , cUNI 7 ajJAta ,, vRtti 0 maladhArI hemacaMdrasUri ,, TippaNaX udayaprabhasUri , avacUri guNaratnasUri (vi) saptatikA 10 candraSimahattara , bhASya deg abhayadevasUri - cUNI ajJAta , prA. vRtti candraSimahattara , vRtti 0 malayagiri bhASyavRtti deg merUtuMgasUri , Tippana x rAmadeva , avacUri guNaratnasUri [ 17 pramANa racanA kALa vikrama sadI zlo, 2140 12-13 . zlo. 1630 zlo. 750 patra. 32 zlo. 1600 zlo. 700 gA. 111 5 (saM.) gA. 24 gA. 24 zlo. 1413 vi. saM. 1179 zlo. 2322 zlo. 3740 12 zlo. 974 13 (saM.) patra. 25 gA. 75 gA. 191 11-12 patra. 132 zlo. 2300 zlo. 3780 12-13 zlo. 4150 vi.saM. 1449 zlo. 574 12 zloka pramANa 15 navIna karmagraMthanI avacUri sAthe gaNAyeluM che. gA. 155 12 gA. 110 ? zlo. 2200 vi. saM. 1170 zlo. 3700 vi. saM. 1171 tADa. 5. 151 ? zlo. 1400 gA. 304 13-14 zlo. 10131 ) 4 sAddhazataka deg jinavallabhagaNI (i) , bhASya ajJAta (ii) , cUrNa municandrasUri ) ,, vRtti dhanezvarasUri (iv) , prA. vRtti * cakrezvarasUri (v) , vRttiTippaNa0 - 5 navyapAMca karmagraMtha deg devendrasUri (i) ,, paNa TIkA 1 , (baMdha svAmitva vinA) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ le. pa68 18 ]. [ zrI jinapraNIta karmavijJAna kramAMka graMthanuM nAma kartA pramANa racanA kALa vikrama sadI (ii) navya. avacUri guNaratnasUri zlo. 5407 15 (ii) , avacUri* munizekharasUri zle. 2958 ? (iv) , bandhasvAyatva ple. 4ra6 ? avacUri deg a. 28 (v) , kastavavivaraNa* kamalasaMyamopAdhyAya zle. 150 vi. saM. 1559 (vi) , cha karmagraMtha jayasema zle. 17000 17 bAlAvabegha 0 (vi) ,, ,,* maticandra lai. 12000 ? (viii) ,, ,, jIvavijaya zle. 10000 vi. saM. 1803 6 mana:sthirIkaraNa prakaraNa mahendrasUri gA. 167 vi. saM. 1284 1 - (i) , vRtti , . 2300 7 saMskRta cAra karmagraMtha jayatilakasUri 15 mI sadInA prAraMbha 8 karmaprakRtidvAtrizikA ajJAta gA. 32 9 bhAvaprakaraNa * vimalavijayajI gaNI gA. 30 vi. saM. 1623 (i) pattavRtti deg zle. 325 10 bahetRdayatribhaMgI * harSakulagaNI gA. 65 | (i) . vRtti * vArSigaNI ple. 1150 vi. saM. 16 02 11 baMdhadayasattA prakaraNa vijayavimala gaNI gA. 24 17mI sadIne prArambha | (i) , svapajJAvacUri ,, le. 300 12 karmasaMvedhabhaMga devacakra le. 400 ? prakaraNa, 13 bhUyaskArAdivicAra lakSmIvijaya gA. 60 17 prakaraNa digaMbarIya karmatattvaviSayaka zAstronI sUcI kramAMka graMthanuM nAma kartA pramANa racanA kALa vikrama sadI 1 mahAkarmaprakRti prAkRta puSpadaMta tathA bhUtabalI le. 36 000 4-5 (anumAne) (pakhaMDAgama). (i) , prA. TIkA kundakundAcAya lai. 12000 ? ajJAta che. ) , TIkA zAmakuDAcArya le. 6000 (iii) , karNA. TIkA lUkhulUrAcArya zle. 5400 (iv) ,, saM. TIkA samantabhadrAcArya le. 48000 1 A pariziSTa paM. sukhalAlajI kRta karmavipAkanA hindI anuvAdamAMthI lIdhuM che. 16 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 bhAratIya darzanamAM karmaviSayaka mAnyatA ] | 19 kramAMka graMthanuM nAma kartA pramANa racanA kALa vikama sadI () , vyA. TIkA baudevaga spe. 14000 ? ajJAta che. (vi) dhavalA TIkA virasena le. 72000 vi. saM. 905 Azare 2 kaSAyaprAkRta guNadhara gA. 236 5 mI sadI (anumAne ) (i) ,, cU. vRtti yativRSabhAcArya zle. 600 6 ThThI sadI (anumAne ) (ii) , uccA. vRtti uccAraNAcArya zle. 12000 ajJAta (iii) , TIkA zAmakuDAcArya zlo. 6000 v) , cU. vyAkhyA tumbalUrAcArya lai. 840 001 (v) ,, prA. TIkA bakhkhadeva guru le. 68 000 (iv) ,, jayadhavalA TIkA vIrasena tathA jayasena le. 60000 9-10 3 gammasAra nemicandra siddhAMtacakravarti gAthA 1706 (i) ,, karNA. TIkA cAmuDarAya (ii) , saM. TIkA zrImadabhayacaMdra (iii) ,, hiM. TIkA ToDaramalajI 4 labdhisAra mIcaMdrasiddhAMta cakravarti gA. 650 | (i) ,, saM. TIkA kezavavaNI (ii) ,, hiM. TIkA ToDaramallajI 5 saM', kSapaNAsAra mAdhavacaMdra 10-11 6 saM. paMcasaMgraha amitagati vi. sa. 1973 karma sAhitya, tenA kartA, graMthanuM pramANa, racanA kALa : atre nIcenI tAlikAmAM vetAMbara temaja digaMbara karma sAhityanA graMthanA nAma, tenA katta, graMthanuM pramANu temaja racanA kALa, vikrama sadImAM ApyA che. A graMthakAronA kALa saMbaMdhi cakkasa nirNaya para AvI zakAya tevI cakkasa aitihAsika mAhitInA abhAvamAM kaI keI graMtha racanAnAM kALa saMbaMdhibhUla hevAne saMbhava che. ghaNAM graMthakartAoe te temanA graMthamAM pitAnuM nAma yA graMtharacanAkALa ApyA ja nathI. tethI paNa A mAhitI ApI zakAtI nathI. 1 A saMkhyA kamaM prAbhUtanI saMkhyA sAthe meLavIne lakhelI che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanuM svarUpa-ra 13. karmanI vyAkhyA ane karmabaMdha hetu : jIva dvArA je kaMI karAya che te tenuM kArya athavA karma kahevAya. jIva harasamaye manathI kaMIka vicAre che, athavA vacanathI kaMIka uccAre che, athavA kAyathI kaMIka Acare che. jIvanI vicAra, uccAra ane AcArasvarUpa trividha kriyAne anukrame maneyega, vacanaga ane kAyama kahevAya che. jemane sAmAnya artha kriyA che. A traNe vega AtmapradezanA parispaMdana (Vibrations) sahita ja hoya che. A traNe yugamAM mane ganI pradhAnatA che, kAraNa ke vacana ane abhisaMdhIja kAyayegane niyAmaka mana ja che. mananI jevI vRtti tadanusAra jIvanI pravRtti hoya che. zubha bhAvamAM vartatuM mana zubha kriyA karAve ane azubha bhAvamAM vartatuM mana azubha kriyA karAve. A trividha AtmapradezanA parispaMdana svarUpa gapravRtti dvArA jIva pudgaladravyanA sUkSma kAmaNa&che grahaNa karI pitAnA Atmapradeze sAthe otapreta karI nAkhe che arthAt bAMdhe che. Atmapradeza sAthe sabaMdhita thayA pachI te kArmaNaska che karmanI sArthaka saMjJA prApta kare che. A pramANe zubhAzubha manebhAva thakI jIva karma baMdha kare che. A beu kriyA-zubhAzubha bhAvo temaja kAmaNaaudhanuM karmamAM rUpAMtarajIvanuM karma kahevAya che kAraNa ke te A beu kAryo kare che. atre zubhAzubha mananA bhAva (karmabaMdhanuM) kAraNa che ane karmabaMdha (zubhAzubha bhAvenuM) kArya che. AvI rIte bAMdhelA karmo jyAre paripakava thaI tenuM phaLa ApavA pUrvaka nirbhara che arthAt phaLa ApIne jIvapradezathI chUTA paDI vikharAI jAya che, tene karmone udaya kahevAya che ane A karmodaya ja jIvane zubhAzubha bhAve karAvavAmAM hetu bane che. Ama zubhAzubha bhAvathI karmabaMdha ane te bAMdhelAM karmonA udayathI zubhAzubha bhAve ane te ja zubhAzubha bhAvathI navIna karmabaMdha evI anya kAryakAraNa bhAvanI anAdi paraMparAmAM jIva vartI rahyo che. jIvanA zubhAzubha bhAvene (adhyavasAne) bhAvakarma ane te bhAvakarma thakI jIvapradeza sAthe baddha-saMbaddhane prApta paugalika karmone dravyakarma kahevAya che. Ama bhAvakarma dravyakarma ane dravyakarmathI (tenA udayathI) bhAvakarmanI utpatti thAya che. AvI rIte dravyakarma ane bhAvakarmanI paraspara eka bIjAnA kArya-kAraNa bhAve bIja vRkSavat anAdikAlIna zRMkhalA (kaDIbaddha dhArA) vate che. pahelA bIja hatuM ne pachI vRkSa thayuM ke pahelA vRkSa hatuM ne pachI bIja thayuM te prazna ja aprastuta che. kAraNa ke je padArtha yugala ekabIjAnA kAraNa temaja kArya rUpe pravarte temAM Adi ke te prazna ja hoI nA zake. AvI paraspara kAryakAraNanI zRMkhalA anAdikAlIna ja hoya che. (anaMta hoya Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama nuM svarUpa ] [ 21 cA na paNa hAya). jagatamAM AvI ghaNIe anAdi kArya-kAraNanI dhArAe ApaNe joI rahyA chIe. pitA-putra, maraghI-iMDu, vRkSa-khIja ityAdi bhAvakama ane dravyakama jevI ja anAddhi dhArAvAhI para parAe spaSTa priMgAcara thAya che. jIva ka`khaMdha kare che temAM hetu ( pratyaya ) kayA che tenA vicAra karIe. jIva AvI yAga ane te dvArA karmAMpArjananI pravRtti zA mATe kare che e prazna che. e teA nirvivAda che ke prANimAtrane duHkha pratikULa ane apriya che ane sukha anukULa ane priya che. tethI jIvanI hareka pravRttinuM aMtima lakSa te sukhanI prApti ja che ane te mATe ja tenA satata prayatna che. kvacit kaIka sukhanA aMza kAI prANIne prApta thatA dekhAya che teApaNu te ochA ke vadhatA aMze du:khamizrita ja hoya che. prANImAtrane du:kha aniSTa che ane sukha ja iSTa che ane te aniSTa nivAraNArthe ane iSTanI prApti arthe jIvanA anAdikAlIna satata prayatna chatAM te duHkhamukta thaI sa`pUrNa sukhI ane saMtRpta kema thatA nathI? tenI A ISTaprApti mATenI pravRttine aMta kema nathI AvatA ? AthI za'kA thAya che ke badhAnA prayatna jemAM niSphaLa thAya te du:khanivRtti ane sukhaprAptine kAMI IlAja ja nathI arthAt te nirupAya ja hAvuM joI e. paraMtu vAta tema nathI. jIva anAdikALathI eka mahAbhaya'kara bhUla karI rahyo che. viSayeAnI prAptimAM ja teNe sukhanI bhrAMti karI che. viSayasukhane bhrAMta sukha kahevAnA nimna kAraNeA che. (i) iSTa viSayAnA sayAga ane aniSTanA viyAgajanya sukha svAtmAthI atyaMta * para evA viSayenA sa'ceAga-viyeAgane AdhIna hAI parAdhIna che. (ii) vaLI vijAtIya e padArthonA saceAga zAzvata sabhavatA nathI tethI sa'ceAgajanya viSayasukha anitya-kSaNabhaMgura che, te sAmAnyabuddhi paNa samajI zake che. (iii) vaLI viSaye anaMta che ane te sarvenI prApti azakaya che. tethI game teTalA viSayeAnI prApti pachI paNa jIvane kadApi tRpti thatI jaNAtI nathI. kAraNa ke prApta viSayA karatA aprApta viSayeA anaMtaguNA che. AthI viSayasukha apUrNa che ane (iv) duHkhagarbhita che kAraNa ke jIvane viSayeAnI prAptinA sukha daramyAna paNa aprApta viSayAnI tRSNA svarUpa duHkha rahyA ja kare che. AvA nitAMta apUrNa, kSaNika, parAdhIna, duHkhagarbhita ane duHkhathI a'tarita bhautikaviSayajanya sukha teA jIva cAhatA ja nathI chatAM paNa tenI pravRtti tevA aniSTa viSayasukha pAchaLa zA mATe che? khasa A UMdhI dizAnI pravRttinuM mULa kAraNu sukha ke duHkhanA yathArtha svarUpa ane peAtAne iSTa che tevA saMpUrNa, svAdhIna ane duHkhanA lezathI rahita zAzvata sukhanI prAptinA mAviSayaka samajanA abhAva athavA viparIta samaja svarUpa bhrAMti che. A bhrAMtinu` kAraNa tenI viparIta zraddhA yA ruci che. A viparIta ruci Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] 66 66 p [ zrI jinapraNIta kavijJAna eTale ja mithyAtva athavA mithyAdarzana. mithyAtvathI grasta jIva indriyajanya viSayAmAM sukhanA Arepa kare che. viSayAmAM sukha che tevu' viparIta jJAna mithyAjJAna che, ajJAna che ane te ajJAnAdhIna AtmAnI iSTa viSaye prApta karavAnI ane aniSTa viSayeAthI nivRtta thavAnI pravRtti mithyAcAritra athavA kucAritra che. A rIte jotAM jIvanI caitrapravRttinA mULamAM mithyAtva ja che. mithyAtva kama baMdhanI jaDa che. " mithyAtvathI grasta jIva viSayamAM sukhanI bhrAMti kare che ane te iSTa viSayeAnA lAbha mATenI satata IcchArUpa lAbha" nA bhega bane che arthAt te lebhI thAya che. viSaya prApta karavAnI ceAjanA karatA mAyA " arthAt kapaTanA Azare le che. viSayaprAptinI tenI yAjanA saphaLa thatAM te " mAna " -abhimAna kare che ane vizrva AvatA tenA nimitto prati " krodha " kare che. jIvanI indriyAnA viSayeAmAM iSTAniSTa buddhi ane te thakI iSTaviSayeAnI prApti ane aniSTanI nivRtti mATe te aneka prakAranA Arabha-samAraMbha kare che. jemAM chaye kAyanI hiMsA avazya bhAvi che. iSTaviSaye prati rAga ane aniSTa prati dveSa ane takSe hiMsAjanya pravRttine " avirati'' athavA asa'yama kahevAya che ane viSayA prati pravRttithI thatAM krodha, mAna, mAyA ane lAbhane kaSAya kahevAya che. Ama jIvanI yeAgapravRttinA mULamAM mithyAtva che ane tethI avirati ane kaSAya utpanna thAya che. AthI ja mithyAtva, avirati, kaSAya ane cega ne karmAMbadhamAM hetu kahyA che. A hetue je kramathI kahyA che te krama paNa sAka che. jyAM mithyAtva che tyAM avirati, kaSAya ane cAga avazya che. avirati hAya tyAM mithyAtva hAya yA na heAya paraMtu kaSAya ane cAga avazya hAya che. kaSAya che tyAM avirati ane mithyAtva hoya ke na hAya para'tu yAga tA hAya ja che, ane yAga haiAya tyAM pUnA traNe hetuenI bhajanA che. Ama mithyAtva chatAM karmAMdhanA cAre hetu, avirati chatAM cAra yA traNa, kaSAya chatAM cAra, traNa vA e ane yeAga chatAM cAra, traNa, e athavA eka yeAga mAtra ja hAya. ka baMdhanA pAzamAMthI chUTavA jIva prathama mithyAtvamaLa dUra kare che. pachI viSaya prati pravRttirUpa aviratithI nivRtta thaI viratidhama dhAraNa kare che. ATalu siddha thAya pachI ja kaSAyathI nivRtta thaI vItarAga thavAya che. vItarAgatA prApta thayA pachI tene kaMI karavApaNuM rahetuM nathI kAraNa ke AyunA aMte ceAganivRtti sahaja ja thAya che ane jIva peAtAnu aMtima lakSya svAdhIna, zAzvata, sapUrNa ane nirbAdha sukha prApta karI le che. A sa'pUrNa sukha prApta thatAM ja jIva niriha-icchA rahita, saMtRpta ane pUrNAnaMda thaI ana Mta kALa peAtAnA saccidAnaMda svarUpamAM magna rahe che. jIva A ja cAhe che. A ja tene " ichu" che. ane A ISTanI prApti mithyAtvAdika khadhanA hetuonI nivRttithI arthAt kama khadhathI savathA muktithI eTale ke meAkSa thakI ja siddha thAya che. A rIte (C "" kama " nI vyAkhyA athavA lakSaNa nIce mujaba prApta thAya che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanuM svarUpa ]. [ 23 mithyAtva, avirati, kaSAya ane ga-e cAra hetuo thakI athavA mithyAtva sivAya traNa hetuo thakI athavA mithyAtva ane avirati rahita kaSAya ane vega thakI, jIva je kAmaNavargaNanA pudgala kaMdhe potAnA Atmapradeza sAthe bAMdhe che te AtmasaMbaMdha pudgaladravyane karma kahevAya che. "mAtra vegathI paNa karmabaMdha thAya che paraMtu te karmabaMdha kahevA pUratuM ja che kAraNa ke mithyAtva, avirati ane kaSAya rahita vItarAga mahAtmAo ganimitte je karma grahaNa che, te te temanA Atmapradezane sparza karI samayamAtramAM ja nirjarI jAya che ane te paNa kaMI ja phaLa ApyA vinA. AvA vItarAganA ganimitta niSphaLa karmabaMdhane "Ipathika" karma kahevAya che. ane kaSAyathI raMjita arthAt rAgI jIvane karmabaMdha "sAMparAyika" baMdha che. saM5rAya eTale ja kaSAya. uparokta lakSaNa sAMparAyika karmanuM che. atre eka praznane avakAza che. mithyAtvAdithI nivRtta thaI jIva votarAga thAya che. pachI tene gapravRtti karavAnuM kAraNa rahetuM nathI chatAM te turata ja agI kema nathI thato? A zaMkAnuM samAdhAna AgaLa upara prakaraNa 11-12 mAM guNasthAnavicAraNA vakhate ApoApa thaI jaze, paraMtu TUMkamAM eka udAharaNa dvArA samAdhAna karavA prayatna karIe. ejanamAMthI zakti meLavI cAlatI gADI ejIna baMdha karyA bAda paNa thoDA kALa mATe cAlu rahe che. ejIna baMdha thayuM te pUrva cAlavAnI je zakti gADIe meLavI hatI te zaktine jyAM sudhI saMpUrNa vyaya thAya nahi tyAM sudhI ejIna baMdha hovA chatAM paNa gADI parimitakALa mATe cAlu rahe che. AvI ja rIte mithyAtva, avirati ane kaSAyathI nivRtta thaI vItarAgatA prApta thaI te pUrva kASAyika pariNAme dvArA meLavelI yugamAM kAraNabhUta zakti kASAyika pariNAmonA nAza pachI paNa parimitakALa mATe aghAtI karmonA udaya svarUpe kAyama rahe che. aMte aghAtI karmo paripakava thaI kSaya pAme che, tyAre jIva agI bane che athata ganI nivRtti thAya che. jIvanA zubhAzubha bhAve rAga ane dveSa svarUpa che. temAM krodha ane mAna Sa svarUpa che. mAyA ane lebha rAga svarUpa che. vItarAganA bhAvo zubha ke azubha nahi paraMtu zuddha che. AthI mithyAtva, avirati yA asaMyama, krodha, mAna, mAya, lebha, rAga, dveSa Adi zubhAzubha adhyavasAye (kASAyika bhA) bhAva karma che ane te thakI jIva je paudgalika kAmaNavargane grahaNa karI Atmabaddha karI karmarUpe pariNAve che te dravyakarma che. 14. karmabaMdhanA hetuonuM vizeSa svarUpa (i) mithyAtvanuM lakSaNa ane tenA bheda : saMsArI jIvanA bodharUpa vyApAranA (upaganA) traNa stara che. prathama te vastunuM darzana kare che. vastunA avizeSita bodhane-sAmAnya avakanane darzana kahevAya che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] [ zrI jinapraNIta kavijJAna vizeSatA rahita heAvAthI A edhane nirAkAra upayAga kahevAya che. dana pachI vastunA tenI vizeSatAe sahita je medha thAya che tene jJAna yA sAkAra upayega kahevAya che; ane a'tima stare jIva peAtAnI ruci arthAt zraddhAna anusAra peAtAnA pratyeAjana temaja hitAhitanI dRSTie tenu' ( jJeya vastunuM ) mUlyAMkana kare che, temAM sArAsAra, iSTAniSTa, heya-upAdeya Adi svarUpe nirNaya kare che. A niNaeNya tenA jIvanamAM bahu ja agatyanA bhAga bhajave che, kAraNa ke A niNya tenA AcAra-vicArane dizA Ape che. tenI mAnasika, vAcika ane kAyika pravRttinA niyAmaka A vastusvarUpanA tene karelA niNya che. eka ja padArtha viSenA A niNaeNya badhAnA eka sarakhA hAtA nathI. eka ja padArthImAM koIne haiyabuddhi tA koI ne upAdeyabuddhi thAya che, teA koI ne te padArthanA peAtAnA prayeAjana sAthe sabaMdha na jaNAtA upekSAmuddhi thAya che. eka ja vyakti kAIne upAsya te anyane anupAsya jaNAya che. koI eka ja AcAra koI ne nItimaya tA kAIne anItimaya jaNAya che. AvI rIte eka ja padArthanA saMbaMdhamAM bhinna bhinna vyaktionA niNaeNya khIlakula viparIta jaNAya che. teA temAM kAnA niSNuya yathArtha che ane kAne ayathArtha che tenA niNaeNya karavAnA mApadaMDa zuM? adhyAtmavijJAne AnA ceAkkasa mApadaMDa nakkI karyAM che. adhyAtmavijJAnanA nirNaya che ke jIvane je aniSTa che te duHkhanuM mULa kAraNa janmamaraNanI para parA svarUpa A sa sAra ja che ane sarva jIvane je iSTa che te parama AnaMdanI prApti A sa'sAranI nivRttimAM arthAt mekSanI prAptimAM ja samAyelI che. AthI A leAkottara vijJAnamAM arthAt adhyAtmavijJAnamAM vastusvarUpanA te nirNaya tattvaniNaeNya che yA samyanirNaya che je jIvane sa`sAra ane tenAM kAraNeAthI vimukha thavAnI ane mekSamArgomAM pravRtta thavAnI preraNA Ape. AthI viparIta je niSNuya jIvane tenA sa`sAranI vRddhi thAya tevI pravRtti prati dAre te niNya atAttvika che, mithyA che. samyanirNaya samyajJAna che ane atAttvika nirNaya mithyAjJAna che. A tattvAtattva nirNaya jIvanI ruci yA zraddhAne anusare che. je jIvanI ruci yA zraddhA samyag che tene tattvani yamAM arthAt tattvArthImAM zraddhA thAya che paraMtu je jIvanI ruci viparIta che tenA ni ya atAttvika yAne ke mithyA prApta thAya che dana zabdanA sAmAnya artha avaleAkana thAya che paraMtu jaina paribhASAmAM dananA bIjo artha zraddhAna yA ruci thAya che. AthI " tattvArthImAM zraddhAna '" te samyagdarzana kahyuM che. jIva tattvAtattvanA nirNaya buddhipUrvaka kare che paratu buddhi mana thakI doravAtI hAya che ane mana nyUnAdhika pramANamAM rAga-dveSanA saskArAthI lipta hAya che. A rAga-dveSanA saMskAre atyaMta tIvra hAya che tyAre buddhi mAdhyasthabhAve vicAra-vimarza karI zakatI nathI ane tethI vastusvarUpanA tenA niNaeNya atAttvika hAya che. mithyA hAya che. AvA tIvra rAgadveSa yA kaSAyeAthI gherAyelA jIvane thatuM dazana mithyAdana che. mithyAtva che. jyAM sudhI jIvanA rAgadveSa yathAyeAgya pramANumAM maMda thatA nathI tyAM sudhI jIvane Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanuM svarUpa ] [ 25 samyagdarzananI prApti thatI nathI, arthAta tatvArthamAM zraddhA utpanna thatI nathI. mithyAdarzana yA mithyAtvanuM lakSaNa nimna pAMca prakAre thAya. (1) tattvArthamAM azraddhAna, (2) atattvArthamAM zraddhAna, (3) tattAtatvamAM rUpabhedabuddhinA hetabhUta darzana, (4) tatvArthamAM zaMkA-kuzaMkAnA hetabhUta darzananI asthiratA ane (5) tavAtattvane nirNaya karavAnI zaktine abhAva. A pAMce nimitto mithyAtvamAM hetu heIne mithyAtvanA nimna pAMca bhedo prApta thAya che. anAga mithyAtva : ekendriyAdi asaMza jIvomAM vicAra-vimarza karavAnI zakti ja nathI, tyAM tattAtattvano nirNaya ja kyAMthI thaI zake? AvA asaMgni jIvanuM mithyAtva anAga mithyAtva kahevAya. jIvane anAdi kAlIna A mithyAtva hoya che. anya mithyAtvanA jIvana vikAsa pachI arthAt saMkSipaNuM prApta karyA pachI ja hoya che. Abhigrahika mithyAtva : pradhAnapaNe atatvamAM zraddhAnarUpa A mithyAtva vastusvarUpa prati ekAMtabuddhinI nipaja che. AthI A mithyAtvane ekAntamithyAtva paNa kahevAya che. vastu anekAMtasvarUpa che. eka ja vastumAM daSTibhede paraspara virodhI dharmo pamAya che. dravyadRSTithI vastu nitya che ane paryAyadaSTithI anitya che. dA. ta. "jIva nitya che" e dravyadaSTine abhiprAya che ane "nAma tene nAza che" e paryAyaSTine abhiprAya che. AvI ja rIte nityAnityanI jema ekatva-anekatva, bhedaabheda, anvaya-vyatireka, sAmAnya-vizeSatva ItyAdi anaMta paraspara virodhI dharmayugale sApekSabhAve vastumAtramAM pamAya che. Ama vastu anekAMtika hovA chatAM buddhi jyAre ekAMta tarapha DhaLe che tyAre vastu "nitya ja che", "anitya ja che", "advaita ja che" ityAdi ekAMta Agraha evo te baMdhAI jAya che ke te anekAMta vastunA yathArtha svarUpanI oLakhANa karAvavAmAM bAdhaka banI jAya che. jagatanA jeTalA atAtvika mate che te badhA ja ekAMtavAdathI-ekAMta AgrahathI utpanna thayelA che. ekAMta vastugata dharma nathI paNa buddhigata dharma che. aneka dharmAtmaka vastune eka dharma vaDe maryAdita karavAvALI buddhi ja sarva duhAgrahanuM mULa che ane tevA durAgrahathI thavAvALuM darzana Abhigrahika mithyAtva che. potAnA kuLa, jAti, mata, paMtha, saMpradAyAdinI jhanunI pakaDa, te prati tIvra rAga, AMdhaLI vaphAdArI ane ekAMta Agraha abhigrahika mithyAtva che. vaMzaparaMparAthI pitAnA kuLamAM je dharma manAte AvyuM che te ja sAco che ne bIjA sAcA nathI. e pramANe kaI paNa ekAMtavAdI dazanane tatvabuddhie grahaNa karavA thakI thayeluM te abhigrahika mithyAtva che. A mithyAtvathI grasta AtmA tatvAtattvanI parIkSA karI zakatuM nathI. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] [ zrI jinapraNIta karma vijJAna anAbhigrahika mithyAtva: A mithyAtvanA vazathI "badhA ja dharmo sAcA che, kaI kharAba nathI", e pramANe sAcA-kheTAnI parIkSA karyA vinA kAca ane maNimAM bheda nahIM samajanAranI jema kaMIka "mAdhyastha" buddhi dhAraNa kare che. bAhya AcAranI keTalIka samAnatAne joIne sarva dharmo ekarUpa che tema anAbhigrahika mithyASTinI mAdhyastha" buddhi kahe che. sarva dharmonA AcAramAM vidhi-niSedhonI jema keTalIka samAnatA dekhAya che, tema asamAnatA paNa pAra vinAnI che. bhakSyAbhaDhya, piyApeya, ke kRtyAkRtyanA vibhAge badhe ja sarakhA che tema kahevuM ayathArtha che. tevI ja rIte hiMsA, ahiMsA ke satyAsatyanA vidhi, niSedha, utsarga, apavAdo badhe ja samAna che-e mAnyatA sarvadarzanenA abhyAsanuM ja phaLa che. AthI sarva darzane sarakhAM che. temanA praNetAo vacce paNa koI bheda nathI. ema kahevuM te mAdhyasthatA nahi paNa mUDhatA che. tattAtatvamAM abhedabuddhi anabhigrahika mithyAtvamAM kAraNa che. Abhinivezika mithyAtva : vItarAga praNIta zratanA prakhara vidvAna, buddhizALI mahAtmAo paNa ghaNI vAra meharAjAnA jhapATAmAM kevI rIte AvI jAya che te mehaprapaMca paNa na kaLAya te che. pitAnA jJAnane ane buddhine mada AvA vidvAnane gherI le che. pitAnA jJAnanI AvagI pratibhA pADI pitAne ghamaMDa piSavA athavA pitAne paMtha yA saMpradAya sthApavA sarva kahelA tatvane paNa khoTuM kahevArUpa abhinivezamAM usUtra prarUpaNa kare che. ghaNI vAra ekAMta AgrahanI pakkaDa temanA para evI te sajjaDa bhIDAI jAya che ke game teTaluM samajAvavA chatAM paNa pitAnuM ghamaMDa temane satyatAne svIkAravA detuM nathI. tatvArthamAM azraddhAna svarUpa A mithyAtvane Abhinivezika mithyAtva kahevAya che. gesTAmAhilAdi nihmane AvuM mithyAtva hatuM. sarva mithyAtvamAM A mithyAtva ghaNuM ja bhayaMkara che. sAMzayika mithyAtva : A mithyAtvanA vazathI sarvajJa arihaMte kahelA tatva prati ghaNIvAra zaMkA utpanna thayA kare che. pratyakSathI je nathI anubhavAtA tevA svarga, naraka, kevaLajJAna, mekSa ItyAdi padArthonA svarUpa prati zaMkA utpanna thAya che. AmAM kAraNa buddhinI aparipakvatA che ane keIka vakhata kuguru Adine saMga vA ati prasaMga paNa sAMzayika mithyAtvamAM nimitta bane che. saMzayAtma adhyAtmamArgamAM pragati nathI karI zakate. | (ii) aviratinuM svarUpa karmabaMdhane bIje hetu avirati che. avirati eTale asaMyama. tenA be bheda che. (1) Indriya-asaMyama (2) prANa-asaMyama, sparza, rasa, varNa, gaMdha, ane dhvani yAne ke zabda A pAMca IndriyanA viSaye temaja prazaMsA, mAna, apamAna Adi mananA viSaye prati IcchAniSTha buddhi thavAthI ISTa viSaye prati abhimukhapaNuM ane aniSTa viSayamAM vimukhatA svarUpa mahane pariNAma e IndriyA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanuM svarUpa ] [ ra7 saMyama che. viSayo pAchaLanI tenI AMdhaLI doTamAM te aneka prakAranA AraMbha-samAraMbhe karI chae kAyanI je hiMsA kare che te prANa-asaMyama che. (iii) kaSAya? kaSa eTale saMsAra ane Aya eTale lAbha. jenA vaDe saMsArane lAbha thAya te kaSAya kahevAya che. zrI prajJApanA sUtramAM kaSAyanuM lakSaNa A mujaba karyuM che. "ghaNAM prakAranA sukha ane duHkhanA phaLane yogya evA karmakSetranuM je karSaNa (kheDANa) kare che te athavA jIvanA zaddha svarUpane je kaluSita kare che te kaSAya kahevAya che. "dazavaikAlika sUtramAM jaNAvyuM che ke "nahi dabAyelA krodha ane mAna tathA vRddhi pAmelA mAyA ane lebha e cAra kliSTa kaSAyo punarjanmarUpI vRkSanA mULanuM siMcana che. "saMsAranI jaDa samAna kaSAyanA cAra bheda yA prakAra che. krodha, mAna, mAyA ane lebha. krodha: TheSa, gusso, vairavRtti, kepa, roSa, laMDana A badhA ja krodhanA ja paryAya zabdo che arthAt krodhanA ja prakAro che. krodhathI saMmata thAya che. saMmehathI mativibhrama, mativibramathI buddhine nAza thAya che. ane te ja AdhyAtmika mRtyu che. pitAnA dukha mATe je anyane javAbadAra gaNI tenA para krodha yA dveSa kare che te ja mahAbhUla che. mArA dukhenuM kAraNa mArA pUrve karelAM pApa ja che tenuM spaSTa bhAna thAya te anya para krodhanuM kAraNa ja na rahe. mAna : garva, mada, abhimAna A badhA mAnanA ja paryAya zabda che. mAnathI vinayane nAza thAya che. vinayahInane zikSA prApta thatI nathI. zikSA vinA jJAna ke cAritramAM pragati saMbhavatI nathI. ahaMkArane sarva dUSaNanI janetA kahI che. mada athavA mAna pradhAnapaNe ATha viSayomAM thAya che. (i) jJAna yA pitAnI vidvatAnuM abhimAna, (ii) kuLa ane (ii) jAtinuM (pitAnI paraMparA kuLa ane mAtAnI paraMparA jAti kahevAya) abhimAna, (iv) dhana, (v) aizvaryAdinuM abhimAna, (vi) rUpanuM (vi) tapanuM ane (viii) baLanuM ema madanA ATha sthAne kahyA che. jenA saMbaMdhamAM abhimAna kare che te bAbatamAM hInatA prApta thAya tevA karmone baMdha thAya che. | mAyA : chaLa, kapaTa, dago, luccAI ItyAdi mAyAnA ja prakAra che. mAyAthI saraLatA cAlI jAya che. saraLatA na hoya tyAM dharma TakatuM nathI ane dharmanA abhAvamAM manuSya pazuvat banI jAya che. lobha tRSNA, lAlasA, asaMteSa, ItyAdi lebhanA paryAye che. lebhathI tRSNa vadhe che. tRSNa vadhatA kAryakAryanuM bhAna rahetuM nathI. AthI pApane pravAha AtmA prati jorathI dhasI Ave che. lebha sarva saddaguNane vinAzaka che. kSamAthI krodha, namratAthI mAna, saraLatAthI mAyA ane saMtoSathI lAbha para kAbu Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna meLavI dharmamArgamAM pragati thAya che. karmavAdanA yAtrika khaThAmAM pratyeka saMsArI AtmA sajajaDapaNe jakaDAyela che. potAnA sukha-duHkhane AdhAra pitAnA ja pUrve pAjita karme che ane anya te temAM nimitta mAtra che". A karmavijJAnanuM satya samajAya tyAre vairavRtti niSkAraNa upAdhi che, tenuM bhAna thAya ane sahiSNutA, kSamA ane samabhAvanI prApti thAya. prabhu mahAvIre upasarga karatI vyaMtarIne vairabhAvavALI duSTa nArI rUpe nahotI joI, paNa pitAnA ja hAthe anyAya pAmelI pUrvabhavanI rANI rUpe joI hatI. karmavAda A ja samajAve che. tamAre zatru keI duSTAtmA nathI paraMtu eka ghAyala mAMdo AtmA che. ane tenuM vera tene pUrNa thayelA anyAyanA pratyAghAte ja che. karmavijJAnanI A vicAraNA karuNAnI sarjanabhUmi che. A bhUmi para ja dharmane raMga caDhe che. | (iv) vega : mana, vacana ane kAyAnI pravRttine vega kahevAya che. A vega hamezA AtmapradezanA parispada arthata kaMpanarUpa cAMcalya kriyA sahita ja hoya che. AtmapradezanA parispandana svarUpa yega Atmapradeza dvArA karmaskanuM grahaNa kare che athAt yoga ane Asavano avinAbhAva saMbaMdha che. yoga hoya tyAM Asava hoya ja ane Asava hoya tyAM vega hoya ja. A yuga sAthe AtmAnA kASAyika bhAnA pramANamAM karmaskana paraspara temaja AtmA sAthe baMdha mATe kAraNabhUta nehamAM (rUkSatra ane snigdhatva guNa) anaMtaguNa vRddhi thAya che. kaSAya rahita vItarAga paramAtmAne vega kaSAyarUpI cIkAzanA abhAvamAM Atmapradezane sparzamAtra karI kharI paDe che. paNa kASAyika yAne ke rAgI jIvanI zubhAzubha yugapravRttithI thate karmabaMdha ghaNAM lAMbA kALa sudhI Take che ane te tIvramaMda phaLa ApavAnI zakti sahita ja hoya che. AvI rIte karmabaMdhanA mULabhUta cAra hetuonuM kiMcit svarUpa kahyuM. have karmasvarUpane pAme che te paugalika kAmaNavargaNAnuM TUMkamAM svarUpa joIe. 15. kAmaNavagaNanuM svarUpa : pudgaladravyanA aMtima avibhAjya aMzane paramANu kahevAya che. te paramANuomAM rahelA rUkSatva ane snigdhatva guNanA nimitte, teo eka bIjA sAthe baddhasaMbaMdhane pAmIne eka pariNAmasvarUpa thavAnI arthAt skaMdha pariNAma pAmavAnI yogyatA dharAve che. atre e khyAla rahe ke Adhunika vijJAnamAM jene "eTama" kahe che te jaina sammata paramANu nathI paraMtu anaMtAnaMta paramANuone skaMdha che. IlekaTrena, preTona, nyUTronAdi anaMta paramANuonA skaMdhe che. skaMdha jeTalA paramANuone baneluM hoya che teTalA te kaMdhanA pradeza kahevAya che. eka ja pradezI paramANu temaja samAna pradeza che jemAM tevA sarva skaMdhenA samUhane teTalA pradezanI vargaNa kahevAya che. jagatamAM koI eka samaye jeTalA svataMtra paramANuo anya paramANuo sAthe baMdhAyA vinAnA hoya che te sarva paramANusamUhane paramANuvargaNA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamanuM svarUpa | [ 29 athavA ekapradezIpudgalavaNA kahevAya che. tevI ja rIte e paramANunA anelA sa ska dhasamUhane dvipradezIpudgalavagaNA kahevAya che. tevI ja rIte tripradezI, saMkhyAtapradezI, asa`khyAtapradezI, ana tapradezI Adi A leAkamAM ana ta vaNAe prApta thAya che. A badhI ja vaNAe jIvane koIpaNa upayeAgamAM AvatI nathI, tethI A badhI ja vaNAe agrAhya va`NA kahevAya che, paraMtu abhavya jIvA ke jenI sakhyA jaghanyacukta anaMta evI acaLa che te karatAM paNa ana taguNA paraMtu siddha thavA karatA anaMtamAM bhAga pramANu saMkhyAnA paramANuonA banelA je skA che tenA AlaMbanapUrNAMka jIva tenI mana, vacana ane kAyAnI pravRtti kare che. A sava jIvagrAhya vaga NAnA nimna ATha bheda che. 1 audArika zarIra vaNA : ke jenuM grahaNa karI manuSyA ane pAMce jAtinA tiya ca jIvA peAtAnA audArika zarIranI racanA kare che. 2 vaikriya zarIra va`NA : ke jenu grahaNa karI deva ane nAraka jIvA peAtAnA vaikriya zarIranI racanA kare che. 3 AhAraka zarIra vaNA : ke jenAM vaDe caudapU`dhara muni khAsa hetusara labdhi vaDe atyaMta zubha evuM AhAraka zarIra banAve che. 4 tejasa zarIra vaNA : ke jenuM grahaNa karI sarva jIva peAtAnuM taijasa zarIra banAve che. A zarIra hareka sa`sArI jIvane niyamA DhAya che. te zarIra AhAranA pAcanamAM ane dIptinuM nimitta che. : A vaNAnA paudgalika dhAnA grahaNapUrvaka jIva 5 bhASAvaNA vacanavyavahAra kare che. 6 zvAsAvAsavA : A vaNAnA AlaMbanapUrvaka jIvanI zvAseArAsa kriyA cAle che. 7 maneAvaga NA : AnA Alakhana thakI jIvanI vicAraprakriyA cAle che. - 8 kANuvA : A vAne grahaNa karI jIva peAtAnuM kANu zarIra anAve che arthAt karUpe pariNamAvI AtmasAt kare che. jIva jyAre eka bhava tyajI anya bhavamAM jAya che. tyAre tene pAtAnuM audArika vA vaikriya zarIra tajI dIdheluM heAya che, paraMtu tenu taijasa ane kANu zarIra sAthe ja hAya che. kANu va Ane ka va NuA kahevAya che ane audArika, vaikriya, AhAraka taijasa zarIra va NuAne nAkama vaga aa kahevAya che. uparakta aThe vAnA skaMdhA abhavyathI anaMtaguNu ane siddhanA ane tamA bhAga pramANu paramANuonA banelA heAvA chatAM audArika vagaNAmAM eka skadhamAM jeTalA paramANu (pradezeA) che tethI upara uparanI vaNAmAM adhika adhika pradeza Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna che. anaMta saMkhyAnA anaMta bhedo hovAthI abhavyathI anaMtaguNa pramANe eka ja jAtinI saMkhyAmAM vaividhya prApta thAya che. uparokta vargaNAmAM uttarottara vagaNanI pradeza saMkhyA adhika adhika thAya che paraMtu te vargaNanA kane kSetrAvagAhane (velyumakada) krama viparIta che. badhI ja vargaNAnA pratyeka skaMdhanuM kada aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa hovA chatAM kAmaNa skaMdhanuM kada badhAyathI nAnuM che. tethI mane vargane skaMdha asaMkhyAtaguNa kada dharAve che. tethI zvAsocchavAsa, bhASA, taijasa, AhAraka, vaikriya ane audArika vagaNanA skaMdhane uttarottara asaMkhyAtaguNa asaMkhyAtaguNa kSetrAvagAha hoya che. audArika vagaNuM pramANamAM skUla che ane upara uparanI varga sUkSama sUkSma thatI jAya che. pudgalane vicitra svabhAva ja e che ke jema jema tene kaMdhanI pradeza saMkhyA vadhe che tema tema tenuM pariNAma sUma ne sUkSma thatuM jAya che. sUkama pariNAmI skadhe eka-bIjAne bAdhA nathI karatA. 25 mA prakaraNamAM pudgalavargaNAnuM vistRta nirUpaNa karyuM che. 16. karma saMbaMdhi zaMkAo ane tenuM samAdhanaH karma saMbaMdhamAM mukhya cAra prazno upasthita thAya che, tenuM samAdhAna Avazyaka che. pra. 1 jIvanA rAga-dveSAtmaka pariNAma thakI jIvamAM je saMskAra reDAya che tene ja karma kahe, paraMtu pudgalasvarUpa jaDa evA kArmaNaskane vacamAM zA mATe lAve che? samAdhAna: A praznane tAtvika khulAso te dravyAnuga yAne ke padArthavijJAnanI UMDI samaja mAgI le che. paraMtu atre sthUla udAharaNa thakI samAdhAnane prayatna karIe. pANIne dAkhale laI e. pANI zuddha hoya athavA azuddha hoya. zuddha jaLa eTale mAtra jaLa. jaLa sivAya anya vijAtIya padArthane jemAM abhAva che te zuddha jaLa che. te zuddha jaLa eka ja prakAranuM hoya. kAraNa ke zuddha jaLanA aneka pyAlAo laIe te temAM eka ja prakAranuM jaLa prApta thAya. jaLanI zuddhatAmAM anya vijAtIya padArtha keI nimitta nathI. vaLI te zuddha jaLane game teTaluM halA, vale chatAM te zuddhanuM zuddha ja rahevAnuM. zuddha jaLamAM zuddha jaLa nAkhe te paNa te zuddha jaLa ja rahevAnuM. TUMkamAM zuddha eka padArthamAM kaI bheda-prabheda na hoya. have azuddha jaLa . jaLanI azuddhatAmAM jaLathI atirikta anya padArtha nimitta niyamA hoya ja che, kAraNa ke te sivAya te jaLa azuddha nA bane. vaLI azuddha jaLa aneka prakAranuM hoya. mIThuM nAkhyA pachI jaLa khArUM thAya tethI te azuddha jaLa khAruM thayuM. tevI ja rIte sAkaranI azuddhatAvALuM jaLa gaLyuM thayuM. mATInA mizraNathI jaLa meluM thayuM. vaLI khArA jaLanA aneka pyAlAnA jaLanI khArAzamAM paNa taratamatA prApta thavAnI. Ama azuddhatAmAM anya vijAtIya padArthanI AvazyakatA che ane azuddha padArthanA aneka bheda-prabheda paDe che tethI azuddha padArtha aneka nAma dhAraNa kare che. koI azuddha jaLa khArUM, keI khATuM, kaI meluM, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanuM svarUpa ] [ 31 kaI galya ityAdi azuddha jaLanA aneka nAma prApta thAya che. AvI ja rIte zuddha jIva, ane azuddha jIva evA jIvanA be bheda prApta thAya che. zuddha jIva eTale mAtra jIva. anya vijAtIya padArthanA saMzleSa saMbaMdha vinAne jIva padArtha zuddha jIva che. zuddha che tethI tene eka ja prakAra che. anaMta siddha jIve zuddha jIve che. temanA keIpaNa guNamAM saheja paNa nyUnAdhikatA prApta na thAya. paraMtu saMsArI jIva azuddha che tethI ja te tenA aneka rUpa yA bheda prApta thAya che. nara, nAraka, kIDI, kuMjara ityAdi aneka prakAranA azuddha ja hoya che. A azuddhatAmAM vijAtIya eTale ke jIva sivAya anya kaI padArthanI nimittatA mAnavI ja paDe che. jaLa jaLathI azuddha thAya nahi, tema jIva paNa pite pitAthI azuddha kema thAya? jaLanI azuddhatAmAM anya padArtha kAraNa che, tema jIvanI azuddha avasthA mATe jIvathI anya vijAtIya padArthanI nimittatA svIkAravI ja rahI. jIvathI anya padArtho cAra che. AkAza, dharmAstikAya, adharmAstikAya ane pudgala. AmAM prathamanA traNa padArtho niSkriya che. teo eka-bIjA sAthe ke jIva sAthe baddhasaMbaMdha karavAne samartha nathI. teo sadAe temanA eka zuddha svarUpamAM ja rahe che. AthI bAkI rahyo pudgala je aneka rUpa dhAraNa karavAvALe sakriya padArtha che. ane tethI te ja padArtha jIvanI azuddhatAmAM nimitta banI zake che. zuddha jIva eTale pitAnA svAbhAvika pariNAmamAM ramaNa karate jIva. siddhAtmA pitAnA svAbhAvika pariNAmamAM ramaNa kare che tethI temanA pariNamanamAM anya keI paNa padArthanI nimittatA nathI. saMsArI jIva aneka prakAranA vaibhAvika pariNAmamAM saMsaraNa kare che. vaibhAvika pariNAmo mATe svathI bhinna sakriya padArthanI nimittatA avazya joIe. saMsArI jIvanI vaibhAvika pariNatimAM paugalika karma ane karma vargaNAnA che A nimittatA pUrI pADe che. pra. 2 jIvane anAdikALathI ja karmathI lepAyele mAnaze te karmabaMdha niSkAraNa prApta thAya che. arthAta jIvanI te anAdikAlIna avasthA svAbhAvika ja prApta thAya che. AvI rIte niSkAraNa avasthA anAdinI che te tevI avasthAne aMta paNa kema Ave? eTale ke jenI baddha avasthAnuM keI kAraNa nathI te te jIvanI karmathI mukti paNa thaI zake che te kema manAya ? samAdhAna-2 karmabaMdhanI paraMparA te anAdikAlIna ja che temAM zaMkA nathI. paraMtu vyaktigata koIpaNa eka karma jIva sAthe anAdikALanA saMbaMdhavALuM nathI. arthAt te karmabaMdha sAdi che. Aje je karma jIva sAthe baMdhAyeluM paDayuM che te kaMI anAdikALathI jIva sAthe saMbaMdhavALuM nathI. te karma vadhumAM vadhu te 70 kaDAkoDI sAgaropama pUrva baMdhAyeluM hoI zake. TUMkamAM baMdhAyelAM karmo sAdi che. anAdi nahi, paraMtu karmabaMdhanI karaMparAne anAde nahi sAdi mAnIe te pahelAM jIva zuddha hatA ane pachI karmathI baMdhAye che tema mAnavuM paDe. paraMtu Ama mAnIe te te karmabaMdha ja nirdetuka banI jatA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrI jinapraNIta karmavijJAna mukta jIvane paNa pharI saMsAranI prApti thAya ane mokSa puruSArtha ja vyartha bane, paraMtu jJAnIoe AvuM bhAkhyuM nathI. khANamAMthI nIkaLatuM suvarNa tene zuddha svarUpamAM kadI ja upalabdha thatuM nathI, tevI ja rIte jIva anAdikALathI azuddha avasthAmAM ja rahyo hovAthI azuddha ja prApta thAya che. paraMtu jevI rIte suvarNa ane upalane (mATIne) cirakAlIna saMbaMdha tathAvidha tApAdi sAmagrI prApta thaye naSTa thatAM suvarNa zuddha suvarNa prApta thaI zake che tevI ja rIte tapa-dhyAnAdi sAmagrI thakI bhavaparipAke jIva ane karmane anAdikAlIna saMbaMdha paNa naSTa thaI AtmA tenuM zuddha svarUpe prApta karI zake che. jIvamAtranuM aMtima dhyeya pitAnA zuddha svarUpanI prApti ja che kAraNa zuddha svarUpa ja paramAnandarUpa che. - pra. 3 jaDa evuM nizcetana paugalika karma caitanyasvarUpa evA AtmAne upaghAta kema karI zake? arthAt jaDa padArtha cetana padArtha para asara kema karI zake ? samAdhAna 3 : anubhavagocara padArthamAM tarka na hoya. DAhyA mANasanI mati paNa jaDa evA madyAdi padArthane pAna vaDe upaghAta pAme che. te pratyakSa che. azAtAthI pIDAtuM cetana chavadravya jaDa evI paudgalika auSadhinA pAna vaDe sAtA pAme che te pratyakSa che. AthI jaDa evuM karma dravya cetana evA Atmadravyane bAdhaka thAya che ane pitAne zuddha svabhAva vaibhAvika azuddha svarUpa dhAraNa kare che te bIlakula saMgata anubhavasiddha prakriyA che. 17. karmabaMdhanI cAra vimiti (DAyamenazansa) : abhavyathI anaMtaguNa paraMtu siddharAzinA anaMtamA bhAga pramANa pradezanA banelA karma ane karma kaMdhe A lekamAM ThAMsI-ThAMsIne bharyA che. pitAnA Atmapradeza avagAhelA che, te ja kSetramAM rahelA evA A anaMtaskaMdhe prati samaya jIva tenA trividha vega rUpa hetue karIne yA mithyAtvAdi hetue karIne grahaNa kare che ane pitAnA adhyavasAya anusAra vividha prakAranA karma svarUpe pariNumAve che ane te ja samaye te karma ane yathA gya karmane Atmapradeza sAthe kSIranIravata baddhasaMbaMdha prApta thAya che. A karmabaMdhanI cAra vimitio che prakRtibaMdha, sthitibaMdha, rasa yA anubhAgabaMdha ane pradezabaMdha. - (i) prakRtibaMdha : prakRti eTale svabhAva. vizeSa, rUpa, guNa, prakRti, svabhAva zakti, zIla, AkRti ItyAdi ekAAvAcI che. jema sAkarane svabhAva yA prakRti gaLapaNa che ane lIMbaDAnuM lakSaNa kaDavATa che, tevI ja rIte jIve je karmabaMdha karyA te karma mULabhUta ATha prakRti yA svabhAva prApta kare che. je karmaskamAM jJAnAvAraka zakti che te karmaaudhane jJAnAvaraNIyakama kahevAya che. tevI ja rIte darzanAvAraka Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanuM svarUpa ] [ 33 zaktivALA karmaSThAbene darzanAvaraNIya karma kahevAya che. pUrNananda svabhAva jIvane sukhI ne duHkhI karavAnI prakRti vedanIyakarmanI che. jIvanA zraddhAnaguNune vikRta karanAra prakRti mithyAtva mehanIya che ane tenuM cAritra kaluSita karavAvALA karmakAne cAritramehanIya karma kahevAya che. saMsAramAM vividha gati, jAti AdimAM laI aneka nAma ane rUpa arpaNa karanAra nAmakarma che ane te te bhavamAM jIvane jakaDI rAkhave te AyuSyakarmane svabhAva che. jIvanI aneka prakAranI zakti aMtarita karanAra aMtarAya karma che ane uccanIca kuLanI prApti karAvanAra gotrakarma che. AvI rIte mULabhUta ATha svabhAvavALuM karma hoya che. athavA karmaprakRtinA ATha mULa bheda che. A ATha prakRtinA peTA bheda 148 thAya che, paraMtu sUma daSTithI jotAM tenA asaMkhya bhedo che. (ii) sthitibaMdha : mana, vacana ane kAyAnI pravRttinI sAthe sAthe AtmAnI sAthe je paugalika karmasaMbaMdhane prApta thAya che te karmanI AtmAnI sAthe saMbaMdhita thaIne rahevAnI kALamaryAdAne te karmane sthitibaMdha kahevAya che. jema bALaka janme che tyAre tenI sAthe tenA te bhAvamAM rahevAnI sthitirUpa AyuSya sAthe ja laIne Ave che, tevI ja rIte jyAre kAmaNavargaNuM karmarUpe AtmA sAthe saMbaMdhita thAya che tyAre tene AtmA sAthe rahevAne kALa arthAt tenI sthiti paNa nirNata thaI jAya che. vItarAga jIvanI trividha gakriyA kaSAya rahita hoI te karma AtmAnA pradezane sparza mAtra karI kharI paDe che kAraNa ke Atmapradeza sAthe cITakIne rahevA mATe joItI kaSAyarUpI cIkAza vitarAgamAM nathI. paraMtu sakaSAya jIvanI yugapravRtti thakI je kAmaNuska dha baMdhAI karmarUpe pariName che te karmanI AtmA sAthe rahevAnI nyUnAdhika kALamaryAdA arthAt sthitibaMdha te jIvanA kASAyika pariNAmanI taratamatA para AdhAra rAkhe che. tIvra kaSAye meTo ane maMda kaSAye nAne sthitibaMdha karAve che. kASAyika jIvane keI paNa sthitibaMdha aMtamuhUrtathI ocho nathI hete ane 70 koDAkoDI sAgaropamathI adhika nathI hote. (asaMkhyAta varSe maLI eka sAgaropama thAya che. A kALamAnanuM vizeSa svarU5 20 mA prakaraNamAM ApyuM che.) karma baMdhAyA bAda turata ja udayamAM nathI AvatuM arthAt tenuM phaLa turata prApta thatuM nathI paraMtu nizcitakALa vAte karma tenuM phaLa ApavAnI zarUAta kare che. jeTalA kALa sudhI karma phaLa ApyA vinA AtmA sAthe suSupta avasthAmAM paDI rahe che te kALane te karmane abAdhAkALa kahevAya che, kAraNa ke teTalA kALa sudhI te karma jIvane zubha ke azubha bAdhA karatuM nathI. abAdhAkALa vIte paNa baMdhAyelA sarva karmajjane eka sAthe udaya nathI thatuM paraMtu pratisamaya eka nizcita pramANanuM karmaLa verAIne arthAt udaya thaIne nijare che, eTale ke AtmapradezathI chUTuM paDe che. abAdhAkALa Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] [ zrI jinapraNIta karma vijJAna vIte prathama samayathI laI sthitinA aMtima samaya sudhInA pratyeka samayamAM jeTaluM daLa udayamAM AvavA mATe nikSepAya che tene niSeka kahevAya che. prathama niSekamAM sauthI vadhu karmadaLa nikSepAya che ane uttarottara niSekamAM hIna hIna karmadaLa nikSepAya che. evI rIte sthitinA aMtima samayanA niSekamAM sauthI ochuM daLa nikSepAya che. je samayathI karma baMdhAya che te samayathI laI te karmane aMtima niSeka je kALe udaya thaI nirjare che te samagra kALane te karmanI sthiti kahevAya che. karmasthitimAM sAmAnya rIte abAdhAkALa paNa AvI jAya che. paraMtu AyukamanI sthiti vyavahAramAM abAdhAkALa rahita kahevAmAM Ave che. abAdhAkALa vItye pratisamayanA niSekamAM keTalA pramANanuM daLa nikSepAya che tenI yaMtraracanAne niSeka racanA kahevAya che. A niSeka racanA ane tenA gaNitane Acho khyAla pariziSTamAM Ave che. (ii) rasabaMdha : jIva gRhIta karmajjamAM jema prakRti yAne ke svabhAva ane tenI sthiti nirNata thAya che tema te karmaprakRtinI hInAdhika phaLapradAna zakti paNa nirNata thAya che. karmanI te phaLapradAna zaktine rasabaMdha yA anubhAgabaMdha kahevAya che. jevI rIte zarabatanI mIThAzamAM taratamatA hoya che, tema karmanI phaLapradAnazaktimAM paNa nyUnAdhikatA hoya che. jIvane viSayasaMbaMdhI sukhane anubhava karAvanAra sAtavedanIya karmanA tIvra rasavALA puMjane udaya hoya te te atyaMta sukhane anubhava karAve ane maMda rasavALA puMjane udaya hoya te sAmAnya maMda sukhane anubhava karAve. tIvra kaSAya thakI baMdhAtA kamaeNmAM je zabha karmo che temAM maMda rasa baMdhAya che ane azubha karmomAM tIvra rasa baMdhAya che, ane maMda kaSAya thakI baMdhAtA zubha karmomAM tIvra rasabaMdha thAya che ane azubhakarmomAM maMda rasabaMdha thAya che. (iv) pradezabaMdha : jIva pratisamaya abhathI anaMtaguNa ane siddharAzinA anaMtamA bhAga pramANa karmapradeza (athavA ska) grahaNa kare che paNa te hara samaya eka ja saMkhyA pramANu kamaMpradeza grahaNa nathI karate paNa nyUnAdhika pramANamAM karmaskaMdha grahaNa kare che. A karmaskanuM nyUnAdhika pramANamAM grahaNa karAvanAra jIvanI yegazakti che. jema jema yegazakti vadhu tema tema karmapradeze vadhu pramANamAM grahaNa thAya che. ekendriya jIvonI yegazakti atyaMta ochI che. beIndriya, teIndriya, caurendriya ane paMcendriya jIvanI yogazakti uttarottara asaMkhyaguNa asaMkhyaguNa hoya che. AthI paMcendriya ane pradezabaMdha sauthI moTo hoya che, eTale ke teo pratisamaya sauthI vadhu karmaskA grahaNa kare che. karmanI zubhAzubhatAne AdhAra nyUnAdhikapradezabaMdha nathI paraMtu nyUnAdhika sthitibaMdha ane rasabaMdha che. pradezabaMdha prakRti, sthiti ane rasabaMdhano AdhAra che kAraNa ke karma pradezamAM ja prakRti, tenI sthiti ane tene rasa rahe che. yoga thakI pradeza ane prakRtibaMdha thAya che jyAre kaSAya thakI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanuM svarUpa ] [ 35 temAM sthiti ane rasabaMdha thAya che. Ama karmanuM kiMcit mAtra svarUpa saMkSepamAM kahyuM. ApaNe sattaramA prakaraNa sudhI mAtra karmaprakRtine ja uhApoha karavAnuM che. tyAM karmaprakRtinA baMdha, udaya, udIraNA ane sattAne vicAra mukhyapaNe karavAne che. pachI sthitibaMdha, rasabaMdha ane pradezabaMdhane vicAra karazuM. pariziSTa : 18. kAraNuM : atre ApaNe pagalika kAryaNa skaMdhanuM karma svarUpe pariNamana thAya che temAM jIvanA rAga-dveSAtmaka pariNAmane kAraNarUpe kahyA che ane jIvana rAga-dveSAtmaka pariNAmamAM karmodayane kAraNa gaNyuM che. AthI jIva karmane kartA temaja bhaktA che tema kahyuM che. A pUrvanA prakaraNamAM AstiSpa guNanA cha sthAne gaNAvatA trIjA sthAnamAM jIvane karmane kartA ane cethA sthAnamAM jIvane karmaphaLane joktA kahyo che. paraMtu "samayasAra" graMthamAM AthI viparIta jIva svayaM rAga-dveSane kartA ane pudgala svayaM kamano kartA tema kahyuM che. AthI saheje zaMkA thAya ke AvuM vidhI vidhAna karavAnuM zuM kAraNa che. A zaMkAnuM samAdhAna prApta karavA ApaNe "kAraNa"nuM kaMIka vizleSaNa karavuM anivArya che. kArya prati je kAraNa che tenA nimna traNa bheda che. 1. upAdAnakaraNa : je kAraNuM svayaM kAryarUpe pariName tene upAdAna yA pariNAmika kAraNa kahevAya che. ghaTanI utpattimAM eTale ke ghaTarUpa kAryamAM mATI upAdAnakAraNa che. (ii) nimittakAraNa: je svayaM kAryarUpe pariNamatuM nathI paraMtu kartAne karyo tpattimAM sahAyaka thAya tene nimittakAraNa kahevAya che. A nimittakAraNanA be bheda che. je nimittakAraNamAM svAbhAvika temaja katanA prayoga dvArA kriyA thAya che te zuddha nimittakAraNa che. ghaTa kAryamAM cakra, daMDAdi zuddha nimittakAraNa che; ane AkAza, dharmAstikAya ane adharmAstikAya ke jemAM kartAnA prayogathI kriyA thatI nathI paraMtu kaI paNa kAryamAM Avazyaka che te avagAhanA, gati ane sthitimAM sahAyaka che tene apekSA-nimitta kahevAya che. A apekSA-nimitta svarUpa AkAzAdi dravya koIne gati, sthiti karavA preraNuM nathI karatA paraMtu svayaM gati sthiti karavAvALA jIva ane pudgalane mAtra gati Adi karavAmAM AlaMbana rUpa che. | (ii) nivataka kAraNuM : kAryane je karyA che tene nirvaka kAraNa kahevAya che. ghaTa kAryamAM kuMbhAra nirvaka kAraNa che. have ApaNe jIvanA rAga-dveSAdi pariNAmone vicAra karIe. karmodaya jIvanA rAgAdi pariNAmamAM nimittakAraNa che. paraMtu upAdAnakAraNa te svayaM jIva ja che Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna kAraNa ke jIva svayaM rAgAdi bhAve pariName che. tevI ja rIte jIvanA rAgAdi bhAve kAmaNukanuM karmarUpe pariNamanamAM nimittakAraNa che paraMtu upAdAna te svayaM kAmaNaska ja che. saMsArI jIvanA pariNAma saMbaMdhi nizcayanaya vidhAna kare che tyAre te pariNAmamAM nimitta kAraNanI upekSA kare che ane mAtra upAdAnane ja pradhAnatA Ape che. AthI te nayanA mate jIva svayaM rAgAdibhAvane kartA che tema ja rAgAdibhAvane bhaktA che. paraMtu jIva karmane kartA nathI ke nathI tene bhaktA. ane pugala svayaM karmane kartA che nahi ke jIvanA rAgAdi bhAve. nizcayanayane vidhi vyavahAranaya nimitta kAraNane pradhAnatA Ape che ane upAdAnakAraNanI upekSA kare che. AthI vyavahAranayane mate jIva karmane kartA che ane jIva karmane bhoktA che. atre jIvanA rAgAdi bhAve karmapariNAmamAM nimitta che tethI jIvane karmane kartA kahyo ane jIva rAgAdibhAvanuM vedana kare che temAM karmodaya nimittakAraNa hevAthI jIvane karmane bhaktA kahyo che. A rIte saMsArI jIvamAM vivakSabhede karmanuM kartutva-akatRtva temaja bhakatRtvaabhakatRtva ema be vidhi dharmo ghaTe che. bhinna bhinna vAdane saMvAdamaya banAvanAra syAdvAda jayavaMta vate che. (19) niSeka racanA : A mATe juduM prakaraNa ApyuM che. * karmanA svarUpane jaNAvatuM zrI padmaprabha jina-stavana paprama jina tuja muja AMtaruM re, kima bhAMje bhagavaMta; karmavipAke kAraNa joIne re, keI kahe matimata. pa0 1 payaI kiI aNubhAga pradezathI re, mUla uttara bahu bheda, ghAtI aghAtI ho baMdhadaya udIraNuM re, sattA karma viccheda. pagha0 2 kanakapalavata paDi puruSa taNI re, jeDI anAdi svabhAva; anya saMjogI jihAM lage AtamA re, saMsArI kahevAya. padma0 3 kAraNa jege ho bAMdhe baMdhane re, kAraNa mugati mukAya; Asava saMvara nAma anukrame re, heya upAdeya suNAya. padma. 4 yujanakaraNe he aMtara tuja paDe re, guNa karaNe karI bhaMga; graMtha ukta karI paMDitajana kahyo re, aMtarabhaMga susaMga. padma. 5 tuja muja aMtara aMtara bhAMjaze re, vAjaze maMgala sUra; jIva sarevara atizaya vadhaze re, AnaMdaghana rasapUra. pA. 6 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karma kRtinA mULa ATha bheda [ 3 ] 20. samagra dravyarAzinuM rUpI arUpImAM vibhAjana: zrI kevaLI bhagavaMtee samagra dravyarAzine rUpI ane arUpI evA be bhedomAM samAveza karyo che. A vizleSaNathI anya sarva dravyathI pudgalAstikAyane vyavaccheda thAya che. kAraNa ke mULabhUta rIte joIe te mAtra pudgalAstikAya ja rUpI che jyAre zeSa AkAzAstikAya, dharmAstikAya, adhamastikAya temaja jIvAstikAya arUpI che. navatatvaprakaraNamAM jIvane rUpI kahyo che te saMsArI jIvanI apekSAe kahyo che. anAdi kALathI jIva pudgala sAthe baMdhAyeluM hovAthI pudgalanuM rUpIpaNuM tene prApta thayuM che. pudgalanA saMbaMdhathI prApta thayuM hovAthI ane te saMbaMdhanA nAza pachI jIvanA rUpIpaNAne sarvathA nAza thatuM hovAthI rUpIpaNuM jIvane upajIvI guNa che. AthI bhavya jIvanuM rUpIpaNuM kALathI anAdi sAMta ane abhivya tathA jAtibhavyanuM anAdi anaMta bhAge prApta thAya che, jyAre bhavya jIvanuM arUpI svarUpa sAdi anaMta che. jIva mULabhUta rIte AkAzAdi jema arUpInI jAtane padArtha che, paraMtu tene pitAnA te asalI svarUpanuM bhAna nathI. anAdikALathI pudgalasaMbaMdhathI pitAnA svAbhAvika svarUpathI viparIta rUpInI je bhAta tenA para paDI gaI che tene ja te pitAnI jAta mAnI beTho che. tene bhAna nathI ke A rUpInI bhAta nIce dabAyeluM pitAnuM asalI arUpI svarUpa kevuM che. jIvane pitAnA A asalI svarUpanI saheja jhAMkhI paNa je thaI jAya te pitAnA te svarUpanI prApti mATe tamannA jAgRta na thAya te ja Azcarya lAge. AthI ApaNA asalI arUpI svarUpanI--ApaNA siddhasvarUpanI jhAMkhI karavA ane karmanA saMbaMdhathI te svarUpanA je behAla thayA che te hRdayaMgama karavA rUpI ane arUpI padArthonA vilakSaNa svarUpane UMDANathI vicAra-vimarza karavAnI atyaMta AvazyakatA che. 19. rUpI-arUpIne lakSyArthI : vyavahAramAM "rUpa" varNanA arthamAM rUDha thayela zabda che, ane prAyaH tethI ja "varNa, gaMdha, rasa ane sparza A cAra guNa jemAM che te pudgalAstikAya rUpI kahevAya" rUpInuM A lakSaNa rUDha thaI gayuM che. A Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna lakSaNa cheTuM che tema kahevAne Azaya nathI. paraMtu rUpa arUpIne lakSyArthI bIje ja che. arUpI eTale rUparahita te na ja kahevAya kAraNa ke pitAnA rUpa yAne ke svarUpa rahita te kaI dravya heI ja na zake. varNa, gaMdhAdi jema pudgalanuM rUpa che tema cetanA e jIvanuM rUpa arthAt svarUpa che. rUpa, svabhAva, prakRti, zakti, vizeSa dharma, guNa, zIla, AkRti Adi eka ja arthanA paryAyavAcI nAma che. jema apariNamIne artha pariNAma rahita nathI paraMtu je sarva eka pariNAmamAM avasthita che te apariNAmI kahevAya che ane vaLI jema apradezane artha ekapradezI che ane nirAkArane arthe ekAkAra arthAt AkArAntara rahitatA che tevI ja rIte rUpIarUpIne artha ghaTAvA joIe. yathA - je aneka rUpane dhAraNa kare che, je padArtha pitAnuM rUpa haMmezA badalyA kare che, eka rUpa tyajI anya rUpa dhAraNa kare che, ane vaLI te bIju rUpa tyajI trIjuM rUpa dhAraNa kare che ane AvI ja rIte pitAnA vartamAna rUpane tyAga karI niraMtara navIna navIna rUpa dhAraNa karatuM rahe che, je pitAnA eka rUpamAM sthira na rahetA kAcaMDAnI jema pitAne "raMga" badalyA kare che tene arthAt rUpa-rUpAMtara bhAvane je niraMtara prApta karate rahe che te "rUpIche. AthI viparIta je pitAnA eka rUpamAM haMmezA kAyama rahe che, rUpa-rUpAMtara gamana nathI karate, dhruvanA tArAnI jema potAnA niyata eka sthAnamAM ane eka bhAvamAM sthira rahe che te "arUpI" che. arUpI ekarUpa che. rUpI aneka rUpa che. rUpI baharUpI che. rUpa-rUpAMtara pariNamananI maryAdA che ke dravya pitAnI jAti ane pitAnuM vyaktitva kadApi gumAvatuM nathI. game teTalI bhinna bhinna rUpane dhAraNa karavA chatAM paNa pudgala pudgala ja rahe che, jIva jIva ja rahe che. pudgala jIvana thAya, jIva pudgala na thAya. vaLI paramANu "a" paramANu "ba" na bane ane paramANu a" ane "ba" skaMdha banI ekarUpa thaI jAya paraMtu sadAkALa mATe ekarUpa rahe nahi. kALAMtare paNa te paramANuo eka bIjAthI dabAI gayeluM pitAnuM svataMtra vyaktitva prApta karI ja le che. ATalI maryAdAmAM rahIne rUpI dravyo anaMta rUpane prApta karatA thakA kALamAM nirgamana karatA rahe che. vaLI jyAre rUpa-rUpAMtarane prApta kare che. tyAre nAma nAmAMtarane prApta kare che. AthI rUpI che te nAmI che jyAre arUpI rUpAMtarane prApta nathI karatA tethI te nAmAMtarane paNa prApta nathI karatA tethI te eka nAma che ane je ekanAma che te anAmI che. AthI rUpI che te nAmI che ane arUpI anAmI che. 21. pariNAmI-apariNAmI : zrI prajJApanA sUtranA pariNAma patramAM pariNAmanI vyAkhyA A rIte karI che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 39 arthAntaranI prApti pariNAma che. paraMtu sarvathA eka ja dharmamAM avasthAna nahi, athavA te dharmane sarvathA vinAza nahi tene ja buddhimaMtoe pariNAma kahela che." dravyArthiMkAye-eTale ke abhedagAmI daSTithI sat (vastu, Being, Real, Existence) je vividha avasthAone dhAraNa kare che te vividha avasthAo pariNAma che ane paryAyArthikana-bhedagAmI dRSTithI-pUrvavatI paryAyane nAza ane uttaravatI paryAyanI utpatti te pariNAma che. eka paryAyathI paryAyAntaranI prApti svarUpa je rUpa-rUpAMtara gamana svarUpanI kriyA vastumAM niraMtara cAle che te kriyA pariNamana che. pratyeka paryAya yA vartamAna avasthA pariNAma che ane A rIte pariNamana karatA thakA bhinna bhinna avasthAonI prApti jemAM thAya che te, athavA te bhinna bhinna avasthAo jenI thAya che te athavA te bhinna bhinna avasthAomAM-pariNAmamAM je anugata che te nitya vastu pariNamI che. dravya pariNAmI che. paryAya tenuM pariNAma che. paryAyAntara pariNamana che. atre zaMkA thAya che ke paryAya ane pariNAma zuM eka ja padArtha che? samAdhAnamAM kahevAnuM ke A bemAM bahu ja sUkSma bheda che. prayatnathI athavA svabhAvathI athavA ubhayathI drAmAM je navA-jUnApaNuM utpanna thAya che te pariNamanane pariNAma kahevAya che ane e dravyomAM je jUnApaNuM maTIne navApaNuM ane navApaNuM maTIne jUnApaNuM thavArUpa parAvRtti te paryAya kahevAya che. AgaLa jatAM zrI prajJApanAmAM jIva pariNAma ane ajIva pariNAma evA pariNAmanA be bheda karyA che. ajIva pariNAmanA 10 bhedamAM_baMdha, gati, saMsthAna, bheda, varNa, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu ane zabda-mAtra pudgalanA ja pariNAme gaNAvyA che. paraMtu AkAzAdi arUpI ajIvanA pariNAme gaNAvyA ja nathI. AthI prazna thAya che ke zuM ajIva dravyamAM mAtra pudgalane ja pariNAma che? arUpIne kaI pariNAma nathI? nA, mAtra rUpIne ja pariNAma che ane arUpIne nathI tema nathI. paraMtu arUpInA pariNAme ekarUpa che, temAM arthAntara thatuM nathI. arUpI dravyo te pitAnA svAbhAvika eka pariNAmamAM avasthita rahIne pariNamana karatA rahetA hovAthI uparokta prajJApanAnI vyAkhyA mujaba arUpI dravye apariNAmI Thare che, ane AthI navatatvamAM paNa AkAzAdi arUpI dravyane apariNAmI kahyA che paraMtu sarvathA pariNAma rahitatA te kaI paNa padArtha mATe ISTa nathI. vaLI jJAnIoe te vastumAtrane pariNAmI nitya kahI che. arUpI dravyomAM paNa pariNamana che paraMtu te pariNamana svAbhAvika arthAt svAdhIna che, te pariNamanamAM anyanI nimittatA nathI. ane tethI sarva pariNAme sadaza che, temAM ApaNuM jJAnamAM Ave tevI lezamAtra paNa visadazatA nathI. tenA pratyeka samayavartI pariNAme ekarUpa che. arUpInA svAbhAvika ane rUpInA vaibhAvika pariNamananuM svarUpa AgaLanA phakarAmAM vicArazuM. vastumAtrane pariNAma che te bhAvane jaNAvatA tatvArtha Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna bhASyamAM pariNAmanuM lakSaNa A rIte karyuM che. "dharmAdi dravya (sarva dravya) ane temanA guNene je svabhAva arthAt te guNanuM je svatatva che te pariNAma che". bhASyanA A lakSaNathI siddha thAya che ke pratyeka dravyane pariNAma che ane tethI dravya mAtra nizcayathI pariNAmI paNa che. paraMtu vyavahArathI jenA pariNAme eka rUpa-sadaza che te apariNamI che ane jenA pariNAme visadaza che te pariNamI che. ajIva pariNAmanA je dasa bheda prajJApanAmAM kahyA che te sarvane nikha cAra prakAranA pudgala pariNamanamAM samAveza thaI zake che. TUMkamAM rUpa-rUpAMtara svarUpa pudgala pariNamananA nimna cAra bheda che. | (i) eka kSetrasthAnamAM (Location) tyajI anya kSetrasthAnanI prApti te kSetrasthAnAntara yA TUMkamAM kSetramaMtara che. ajIvanA gati pariNamanane kSetramaMtaramAM samAveza thAya che. - (i) saMkoca-vistAra svarUpa pariNamana thakI eka avagAhanAsthAna (kada ane saMsthAna) tyajI anya avagAhananA sthAnanI prAptine avagAhanAsthAnAntara kahevAya che, TUMkamAM avagAhanAnsara paNa kahI zakAya. avagAhanAktaramAM kSetramaMtara garbhita che, paraMtu kSetramaMtaramAM avagAhanAtarane niyama nathI. ajIvanuM saMsthAna pariNamana A bhedamAM Ave che. (iii) puraNa galana kriyA thakI pudgalanA skaMdha-pradezanI hAnI yA vRddhi thatA eka dravyasthAnathI anya dravyasthAnanI prApti dravyasthAnAntara che. ajIvanA bheda ane baMdha pariNamana dravyasthAnAntara che. (iv) varNAdi guNenA guNazenI hAni yA vRddhi-kaI eka guNanuM eka bhAvasthAna tyajI anya hIna yA adhika bhAvasthAnane pAmavuM te bhAvasthAnAntara che; ane te te guNonuM anya sajAtIya guNemAM parAvartana te bhAvAntara che. lAlanuM pILuM thavuM te bhAvAntara ane a5 lAlAzanuM adhika lAlAMzarUpe pariNamanabhAvasthAnAntara che. ajIvanA varNa, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu ane zabdapariNAmane bhAvAntara yA bhAvasthAnAntaramAM samAveza thAya che. sthUla pudgalanuM sUkSama rUpe, sUma pudgalanuM sthUla rUpe; agurulaghunuM gurulaghurUpe, gurulaghunuM agurulaghurUpe; eka varNanuM varNAntara rUpe ItyAdi bhAvanI parAvRttirUpa pariNamana bhAvAntara che, jyAre koI eka guNamAM taratamatArUpa bhinna bhinna bhAvasthAnI prApti te bhAvasthAnAntara che. je rUpI che te pariNAmI che, je arUpI che te apariNAmI che. rUpInuM pariNamana vaibhAvika che, arUpInuM svAbhAvika che. A beu prakAranA pariNamananA svarUpane vicAra karIe. 22. svabhAvapariNAma-vibhAvapariNAma ApaNe pahelA prakaraNanA pariziSTa-damAM joI gayA chIe ke arUpa dravyanuM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 41 pariNamana svAdhIna che arthAt temanA pariNamanamAM kALa, niyati Adi koIpaNa nimitta nathI paraMtu temanuM pariNamana pitAnA svabhAvane ja AdhIna che, AthI viparIta rUpI dravyanuM pariNamana parAdhIna che kAraNa ke temAM kALAdi kAraNenI nimittatA avazya hoya che. rUpInA pariNamananI parAdhInatA ane arUpInA pariNamananI svAdhInatAmAM mULabhUta kAraNa zuM che te gaMbhIra praznane ApaNe vicAra karIe. dareka dravya pitApitAnA guNene AdhAra che, athavA kahone ke te te guNene AtmA eka ja dravya che. dravyanA te te guNenuM svAbhAvika yA vaibhAvika pariNamana arthAta kALamAM nirgamana te ja tenA AdhArabhUta dravyanI zakti che. dravya mAtra pariNamI che tethI pratyeka dravya zaktizALI che, kAryavaMta che. je vastu sarvathA apariNamI hatI te te zaktihIna thaI jAya ane kaI paNa kArya karavA asamartha ja thaI jAya. pita-pitAnA svabhAvAnusAra arthe kriyA karatA rahevuM te te dravyanuM pradhAna lakSaNa che. "artha kriyAkAri sat " e zAstravacana che. vadhu spaSTatA karatAM zA jaNAve che ke : yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthataH sat / yacca nArthakriyAkAri tadeva parato'pyasat // arthAt "je artha kriyA karanAra che te paramArthe sat che, ane je artha kriyA karanAra nathI te paramAthe paNa asata che. TUMkamAM jemAM artha kriyAkAritvane abhAva che tene kharazaMgavat atyaMtabhAva jANu. vastu svataH pariNAmI che. tenI pariNamanazIlatAmAM kAraNabhUta vastune pitAne ja "agurulaghu" nAmane guNa che. vastumAtramAM rahela A agurulaghuguNanuM svarUpa kevaLIgamya che, te chadmasthajJAnano viSaya nathI. janmAMdhane jema varNanA svarUpanuM jJAna karAvI zakAtuM nathI tema ApaNane agurulaghuguNanuM jJAna kevaLI bhagavaMte paNa karAvI zakatA nathI. zabdamAM saMpUrNa arthanuM pratipAdana karavAnI zakti nathI, temaja kSApazamika jJAnamAM agurulaghu jevA sUkSma padArthone anugama karavAnI zaktine paNa abhAva che. rUpI temaja arUpI hareka padArthamAM tene agurulaghu guNa niraMtara pazuNa hAni vRddhi svarUpa pariNamana karate rahe che. zatruNahAni-vRddhinuM svarUpa vistArathI 24 mA prakaraNamAM ApyuM che. TUMkamAM je kaMIpaNa guNa yA zaktinA jaghanya ane utkRSTa pramANanI. madhyamAM anaMta sthAne prApta thAya temAM sthUladaSTithI cha prakAranI hAnI ane cha prakAranI vRddhi svarUpe niraMtara pariNamana thAya che. jyAre guNa yA zaktimAM vRddhi thatI hoya te koIka kALe te guNanA parimANamAM tenA anaMtamA bhAge vRddhi thAya, keI vakhata asaMkhyAtamAM bhAga pramANa vRddhi thAya tevI rIte saMkhyAmA bhAga pramANa vRddhi, saMkhyAta guNa vRddhi, asaMkhyAta guNa vRddhi ane chelle anaMtaguNa vRddhi e rIte uttarottara vadhu ne Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna vadhu vega pUrvaka cha prakAre-paraMtu sUkama daSTithI anaMta prakAre-vRddhi pariNamana thAya che. AvI ja rIte hAnI paNa cha prakAre thAya che. atyaMta maMda vege hAnI te guNanA parimANamAM anaMtamA bhAga pramANu hAnI, tethI upara asaMkhyAtamA bhAga pramANu hAnI, tethI upara saMkhyaya bhAga hAnI, pachI saMkhyaguNa hAnI, asaMkhyaguNa hAnI ane chelle anaMtaguNanI hAnImAM te guNanuM parimANa anaMtamA bhAga pramANe ja rahe che. jevI rIte kSetramaMtaragamana svarUpa rUpInA pariNamanamAM arthAta gati pariNamanamAM te pariNamananI dizA temaja te gatine vega (Velocity) ane kayAreka pravega (Acceleration) hoya che tevI ja rIte rUpI temaja arUpI dravyonA hara koI prakAranA pariNamanane pita- pitAnA sthAnane yogya "dizA," "vega" ane "pravega paNa hoya che. A dizA, vegAdi pariNamananA avayave (Factors) kahI zakAya. padArtha mAtranA agurulaghuguNanA pariNamananA A avayanuM sAmUhika pariNAma (Resultant) vilakSaNa ja hoya che. koIpaNa be paramANu yA be jIvanA temaja koIpaNa be sajAtIya yA vijAtIya dravyanA agurulaghuguNanA pariNamananA A avayave ane te thakI nimaNu thatI te te vyaktigata dravyanI pariNamana "cIlA" (Locus) vilakSaNa ja hoya che. A prakAranI dravyamAtranI pariNamana "cIlA"nI vilakSaNatA mAnavA mATe nIcenA hetuo che. (i) game tema pariNamana karatA chatAM pudgala pudgala ja rahe che. jIva jIva ja rahe che. koI paNa dravya game tema pariNamana karavA chatAM paNa potAnI jAti jAtyaMtarane prApta kadApi na thAya temaja koI paNa paramANu yA jIva pitAnuM vyaktitva kadApi gumAvatuM nathI. paramANu "a" ane "ba" ne baMdha thaI dhripradezI kaMdha prApta thAya. A rIte paramANu "a" ane "ba" potAnuM svataMtra vyaktitva eI dhripradeza skaMdhanA avayava banI jAya che, chatAM paNa kALAMtare te chUTA paDI pitAnuM svataMtra vyaktitva prApta karI ja le che. (i) dravyanA aneka guNe kadApi chUTA paDatA nathI. pudgalanA varNa, gaMdhAdi guNo pitAnA dravyathI kadApi chUTA paDatA nathI. tevI ja rIte jIvanA jJAna, darzanAdi guNe jIvathI chUTA paDatA nathI. A rIte rUpI tema ja arUpI dravyanA agurulaghuguNanI pariNamana "cIlA" vilakSaNa hovA chatAM paNa te agurulaghuguNanA pariNamana anusAra rUpInA cAre prakAranA pariNamanamAM eka maulika bheda che. be bAdara pariNAmI rUpI dravyo potapotAnA svAbhAvika vega ane dizAmAM kSetramaMtara gamana karatA koI eka kALe eka (TakarAmaNane 5) vizeSa kSetrasthAna prApta kare che tyAre eka bIjA sAthe TakarAya che ane A TakarAmaNanA kAraNe beu dravyanA kSetramaMtara pariNamananI dizA tema ja vegamAM arthAntara thAya che. koI ekanA vegamAM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 43 hAnI te anyanA vegamAM vRddhi thAya che ane beunA kSetrotaranI dizA paNa amuka niyamone AdhIna thaI vidizAne prApta kare che. Adhunika vijJAnanA siddhAnta anusAra TakarAmaNa pachI rUpI dravyanA kSetramaMtara pariNamananI dizA ane vegamAM je arthAntara thAya che te "kenajharavezana epha memenTama"nA niyamane AdhIna rahIne thAya che. jevI rIte kSetrasthAnAntara pariNamana karatA be rUpI dravyo keI eka kALe eka vizeSa kSetrasthAnamAM AvatA te beu vacce TakarAmaNa thAya che tevI ja rIte rUpInA anya bhAvAdi sthAnAMtara pariNamana karatA be rUpI dravya keI eka kALe vizeSa bhAvAdisthAne AvatA temanI vacce "TakarAmaNa" thAya che ane anya bhAvAdi sthAnAntaranI "dizA" ane "ga" paNa cakkasa niyamAnusAra arthAtarane prApta kare che. AvI rIte ekabIjAnA pariNamananI cIlA"nuM TakarAvavuM ane tethI eka bIjAnA pariNamananI "dizA" ane "ga"nuM arthAntara thavuM te ja te rUpAnuM vaibhAvika pariNamana che. TUMkamAM ekabIjAnA pariNamanamAM-arthAntaranI prAptimAM nimitta banavuM te rUpIne vibhAva svabhAva che. arUpI dravyanA agurulaghuguNanA pariNamananI "cIlA"nI vilakSaNatA e che ke teonA pariNamananI cIlA" kadApi ekabIjA sAthe TakarAtI nathI jethI teonuM pariNamana haMmezA svAbhAvika svarUpamAM rahIne ja thayA kare che. teonA pariNamana pravAhamAM kaI paNa anya dravya lezamAtra paNa Dakhala karI zakatA nathI. je rUpI dravya, dA.ta. be gALa daDAo bhinna bhinna samAMtara prataramAM rahIne game tema kSetrAntara gamana kare te teo vacce kadApi TakarAmaNa thatI nathI. AjanA jeTa yugamAM AkAzamAM hajAro vimAne bhinna bhinna dizAmAM niraMtara kSetrotara gamana karatA hoya che chatAM paNa eka bIjA sAthe athaDAtA nathI temAM paNa Aja kAraNa che. koI paNa nirdhArita dizAmAM gamana karatA vimAne keTalI UMcAImAM rahIne uDDayana karavuM tenA AMtararASTrIya mAnya niyama ghaDavAmAM AvyA che. sAmasAmI dizAmAM uDDayana karatA be vimAne bhinna bhinna UMcAImAM rahIne kSetrAntara gamana karatA hovAthI arthAt bhinna bhinna samAMtara prataramAM temanI kSetrAntaragamananI "cIlA" hovAthI teo vacce athaDAmaNa na thAya te svAbhAvika che. AvI ja rIte arUpI dravyanA agurulaghuguNanA pariNamananI cIlA" vacce TakarAmaNa na thavAne kAraNe paNa ghaTAvI zakAya che. pudgala dravyanA vibhAvasvabhAvanuM mULabhUta kAraNa tene ja grahaNaguNa che. grahaNa guNa e pudgalane paramabhAva (Fundamental property) che. grahaNa guNa eTale pudgalanI ekabIjA sAthe baMdhAIne skaMdha pariNAma pAmavAnI yogyatA. be pudgala paramANune snehaguNa (rUkSa ane snigdha sparza) paraspara TakarAmaNa (baMdha) yegya bhAvasthAnane prApta kare che tyAre te beu paramANumAM baMdhasvarUpanI "TakarAmaNa" thAya Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] [ zrI jinapraNIta karma vijJAna che jethI te beunA snehaguNanuM svAbhAvika pariNamana vibhAvadazAne prApta kare che. eka bIjA sAthe baMdha pAmavAnI pugalanI yogyatA anAdikAlIna che ane te yegyatA kadApi naSTa nathI thatI tethI anaMta che. saMsArI jIvanI paNa pudgala sAthe baddha-saMbaMdha pAmavAnI yegyatA anAdikAlIna che paraMtu pudgala saMbaMdhathI mukta thaye jIvanI A gyatA haMmeza mATe nAza pAme che. kAraNa ke jIvanI A yogyatA svAbhAvika nahatI paraMtu pudgala saMbaMdhathI prApta thaI hovAthI vaibhAvika hatI. AthI ja te pudgala saMbaMdhathI saMpUrNapaNe mukta thayele jIva pitAnA svabhAvamAM AvI jAya che ane pachI kadApi te vibhAva dazAne pAmate nathI arthAt mukta thayele jIva pharIthI saMsAramAM kadApi AvatuM nathI. koIpaNa baddha avasthA vibhAva pariNAma che ane abaddha avasthA svabhAva pariNAma che. pudgalanI paramANu avasthA pudgalane svabhAva pariNAma che ane skaMdha pudgalane vibhAva pariNAma che. tevI ja rIte saMsArI jIva cetanAne vibhAva pariNAma che ane pudgala saMbaMdhathI mukta thayele siddha jIva cetanAne svabhAva pariNAma che. pitAnA svAbhAvika pariNAmamAM ramatA be paramANuo baddhasaMbaMdhane prApta kare che tyAre te beu paramANunA svataMtra vyaktitvane temaja temanA svAbhAvika pariNamanane lepa thAya che ane teo dviaNuka skaMdhasvarUpa eka dravyanA pradeza yAne ke avayava banI jAya che. je svAdhIna be hatA te parAdhIna ekarUpa thaI gayA. A eka dravyarUpa be-pradezI skaMdhanuM pariNamana te skaMdha jenA baMdhathI baneluM che te beu paramANunA pariNamananA saravALA samAna hovA chatAM paNa te beu paramANuthI vilakSaNa ja che. A vilakSaNa pariNAma ja pudgalane vibhAvapariNAma che. tevI ja rIte jIva ane pugalanA saMbaMdhathI eka saMsArI jIva pariNAma prApta thAya che jemAM jIvanuM cetanasvarUpa paNa che ane pugalanuM rUpIpaNuM paNa che chatAM paNa te zuddha cetanA ane zuddha pudgalathI vilakSaNa ja che, ane tethI te jIvane vibhAva pariNAma che. pudgala pudgalane baMdhathI utpana skaMdha sajAtIya vibhAva pariNAma che jyAre jIva ane pudgalanA basaMbaMdhathI utpana saMsArI jIva vijAtIya vibhAva pariNAma che. atre khAsa beMdhanIya bAbata e che ke paramANu e pudgalane svabhAva pariNAma hovA chatAM paNa te paramANumAM anya pudgala sAthe baddhasaMbaMdhane prApta karI vibhAvapariNAma pAmavAnI yogyatAne kadApi nAza thato nathI. kALAMtare paNa te anya paramANu yA skaMdha sAthe baMdhAIne vibhAvadazAne avazya prApta kare che. svabhAvastha paramANunI vibhAva pariNAma prApta karavAnI A yogyatAnI apekSAe pudgalanuM pariNamana sarvathA vaibhAvika kahI zakAya. AthI viparIta arUpI dravya kadApi anya dravya sAthe baMdhAtA ja na hovAthI arUpInuM pariNamana sarvathA svAbhAvika che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 45 23. rUpI-arUpInuM aneka prakAre vireAdhI svarUpa rUpI pudgala paNa dravya che ane arUpI AkAzAhi paNa dravya che. bela dravya hevAthI astitva, vastutva, dravyatyAdi dravyanA sAdhAraNa guNadharmo beumAM prApta thAya che. paraMtu rUpI ane arUpInA svabhAvamAM te AsamAna-jamInanuM aMtara che. atre ApaNe parasparavirodhI evA pratyeka svabhAvayugalanA svarUpane kaMIka UMDANathI vicAravimarza karIzuM. (i) vyAbAdha-avyAbAdha svabhAva : arUpI svAdhIna tattva che kAraNa ke tenuM pariNamana mAtra potAnA svabhAvane ja AdhIna che-svAbhAvika che. A svAbhAvika pariNamana anya thakI bAdhita thAya te te te vibhAvadazAne prApta kare paraMtu arUpInuM pariNamana kadApi vibhAvadazA prApta karatuM nathI tethI arUpI anya thakI bAdhita thatA nathI temaja anyane bAdhaka paNa banatA nathI. eka ja kSetramAM rahevA chatAM paNa arUpI dravya anya koIpaNa dravyane bAdhAkartA nathI, temaja anya thakI bAdhita thatA paNa nathI. pANImAM tamAre (rUpI) paga mUkatA ja tamArA pagane jagyA karI ApavA pANIne haTavuM paDe che kAraNa ke pANI rUpI che. paraMtu tamArA paga thakI avagAhita AkAzane haTavuM paDatuM nathI kAraNa ke AkAza arUpI che. tamAro jaLapraveza jaLane bAdhaka bane che tema jaLa paNa tamArA pagane bAdhaka bane che kAraNa ke tamArA paga jaLathI bhI jAya che ane jaLanI ThaMDaka tamArA pagane sparze che-AkAzane jaLanI ThaMDaka sparzatI nathI, AkAza jaLathI bhI jAya nahi. AgathI jhUMpaDuM baLe paNa te jhUMpaDAnuM avagAhanakSetra na baLe. bhIMtamAM kANuM paDe paraMtu bhIta avagAhitakSetramAM na paDe. AkAza arUpI che. tenA pradezane lezamAtra paNa calita karavAnI keIpaNa dravyamAM kSamatA nathI. siddhAtmA arUpI che. siddhakSetramAM anaMtAnaMta AtmAo eka ja kSetra viSe rahe che paraMtu eka bIjAne bAdhaka banatA nathI, siddhakSetramAM hajAra eTama boma pheDavAmAM Ave te paNa siddhAtmAnA eka pradezamAM paNa lezamAtra halacala thatI nathI. AvI rIte eka ja kSetramAM rahevA chatAM paNa ekabIjAthI bAdhA pAmavI nahi temaja eka--bIjAne bAdhaka banavuM nahi te arUpI dravyane avyAbAdha svabhAva che. je dravyamAM anya kaI paNa dravya sAthe baddhasaMbaMdha prApta karavAnI yogyatAne sadaMtara abhAva che te dharma, adharma, AkAza ane siddha jIva arthAt arUpI dravyo avyAbAdhi che. AthI viparIta pugala ane tenA saMbaMdha thakI saMsArI jIva arthAt rUpI dravyone vyAbAdha svabhAva che kAraNa ke anya sajAtIya yA vijAtIya baddhasaMbaMdhane prApta karI yA te anya aneka nimittone prApta thaI eka bIjAnA svAbhAvika pariNAmone bAdhaka banI vaibhAvika eka pariNAmane teo prApta kare che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrI jinapraNIta karmavijJAna avyAbAdha svabhAva arUpI dravya anya rUpI ke arUpI koI paNa dravyane ke tenA guNu yA paryAyane AvRta, aMtarita yA vikRta karI zakatA nathI temaja svayaM paNa anya kaI paNa dravyathI AvRta aMtarita yA vikRta thatA nathI. TUMkamAM arUpI dravya anya keIne DhAMkatA nathI, anya keIthI svayaM DhaMkAtA nathI; anyane aMtarAyarUpa banatA nathI ke anya thakI aMtarita thatA nathI; anyamAM vikAra utpanna karatA nathI ke anyathI vikAra pAmatA nathI. AthI viparIta vyAbAdhasvabhAva rUpI dravya ekabIjAthI DhaMkAya, eka bIjAnA pariNamanamAM aMtarAyakartA paNa bane ane ekabIjAmAM vikAra paNa utpanna kare. arUpI AkAza anya sarva dravyone cArekorathI gherI vaLyuM hovA chatAM paNa te kaIpaNa dravyane ke tenA guNu-paryAyane AvaraNarUpa banatuM nathI, anyanA pariNamana pravAhamAM lezamAtra paNa aMtarAya karate nathI yA anya koIpaNa prakAre temanAmAM vikAra utpanna karatuM nathI. AthI viparIta pudgalanA pariNAmasvarUpa vAdaLA sUryabiMbane temaja temAMthI nIkaLatA prakAzane AcchAdita kare che, nadI pravAhanA mArgamAM Avate pahADa nadInA vaheNane aMtarAyakatA bane che. liMbunuM eka TIpuM dUdhanI prakRtine vikRta karI nAkhe che. ghAta-AghAta-pratyAghAta, athaDAmaNa, TakarAmaNa, gharSaNa, baMdhana, bhedana, chedana, jalana, AcchAdana, avarodhana, vicalana, vikaramudi pariNAme vyAbAdhasvabhAva evA rUpI dravyamAM ja zakya che, arUpImAM bIlakula nahi. rUpInI prakRti vikRta tema ja saMskRta paNa thaI zake paNa arUpInI prakRtimAM zubha ke azubha koIpaNa prakAre vikAra utpanna thaI zaktA nathI. atre koI zaMkA kare che : sUkama pratyeka temaja sAdhAraNa che temaja paramANu Adi sUkama pudgale, je rUpI hovA chatAM paNa agnithI baLatA nathI, pANIthI bhIMjAtA nathI ane game tevA tINa zastrathI paNa dAtA nathI. AthI A rUpI dravya paNa avyAbAdha svabhAvane prApta kare che. zaMkAkAranI A vAta barAbara nathI. sUkSma jI temaja sUkSama pariNAmI pudgala skUla dravya thakI bAdhA pAmatA nathI paraMtu anya dravyothI bIlakula bAdhA nathI pAmatA te kahevuM yogya nathI. sUma nuM AyuSya upakramane prApta thAya che, zarIranAmakarmanA udaye temanAmAM kArya thAya che, ane yaMga thakI kamene baMdha paNa thAya che. AthI sUkSama cha avyAbAdha svabhAvavALA na kahI zakAya. zrI bhagavatI sUtramAM kahyuM che ke atyaMta vegapUrvaka gati karatA be paramANuomAM pratighAta paNa thAya che. vaLI paramANu paNa nimitta prApta thatA anya pudgala sAthe baddhasaMbaMdhane prApta kare che ane vibhAvadazAne prApta kare che, temaja anya sUma pudgalemAM paNa bheda-saMghAta pariNAme thAya che. sthUla pudgala sUkama pariNAma dhAraNa kare, sUkSama pudgala sthUla pariNAma paNa dhAraNa kare paraMtu pugala kadApi arUpI je avyAbAdha pariNAma prApta karI zake nahi. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 47 (i) sakriya-ayi (akSayasthiti); sAkAra-nirAkAra : pudgala ane tenA saMbaMdhathI saMsArI jIva sakriya tatva che kAraNa ke temanA pradezapiMDamAM aneka prakAranI gati kriyA-kSetrasthAnAntara kriyA thAya che. zrI bhagavatI sUtramAM pudgalanI gatikriyAnA aneka bheda-jevA ke eyaI, calaI, phudaI, ghAraI, kuvaI, udIraI Adi jaNAvyA che. te badhAne spaSTa artha mArI samajamAM Avate nathI paraMtu Adhunika vijJAnamAM gati pariNAmanA mULabhUta traNa bheda prasiddha che. A traNa bheda eTale parigamana (Translation) paribhramaNa (Rotation) ane parispaMdana (vibration) pudgala dravyamAM arthAt rUpI dravyamAM aneka prakAranA gati pariNAme thatA hovAthI rUpI dravya sayi che. avagAhana sthAnAntara pariNamana thakI -saMkeca vistAra savarUpa kriyA thakI rUpI dravya aneka AkAra-saMsthAna dhAraNa karatA hovAthI rUpI sAkAra che. AthI viparIta AkAzAdi arUpI dravyamAM-temanA pradezapiMDamAM kaI paNa prakAre gati-pariNAma thatuM nathI. arUpI dravyanI kSetramAM akSayasthiti che. temanA saMsthAnamAM ke kadamAM kadApi arthAntara thatuM nathI. sadAe teo pitAnA eka ja AkAramAM sthita rahetA hovAthI temane nirAkAra kahevAya che. temanA pradezapiMDamAM gati pariNAma na thatuM hovAthI arUpI dravya akriya che. dravyanI zaktinA be bheda che-kriyAvatI zakti ane bhAvavatI zakti. pradeza calanAtmaka pariNamana kriyAvatI zakti che je mAtra rUpI dravyamAM ja pamAya che. guNa cAne bhAvamAM hAnI vRddhi svarUpa je pariNamana thAya che te dravyanI bhAvavatI zakti che ane te rUpI temaja arUpI beu prakAranA dravyamAM pamAya che. gamanAgamana, paribhramaNa, parizcaMdana, kaMpanAdi hara prakAre pradezacAMcalya svarUpamAM kSetrasthAnAntara pariNamana karatA thakA samagra pudgalarAzinA pratyeka pradeze A lekanA ekeeka pradezane anaMtAnaMta vakhata sparza karI pitAnI "sakriya" saMjJAne sArthaka karI che. avagAhana sthAnAntara karatA thakA pudgalaskoe asaMkhya AkRtio (saMsthAna) anaMtAnaMta vakhata dhAraNa karI pitAnuM anekAkArapaNuM arthAt sAkArapaNuM siddha karyuM che. dravyasthAnAntara karatA thakA samagra pudgalarAzinA pratyeka pradeze anaMtAnaMta vakhata apradezI jugaladravyasthAna (paramANupaNuM), dvipradezI pudgala dravyasthAna, temaja tripradezI, cAra pradezI yAvat saMkhyAtapradezI, asaMkhyAtapradezI, anaMtapradezI, anaMtAnaMtapradezI pudgalakavyasthAna prApta karI lIdhuM che ane vaLI A rUpI dravyanA varNa, gaMdhAdi pratyeka guNa arthAt bhAvanA jaghanyathI laI utkRSTa sudhI taratamatAe je anaMta bhAvasthAne prApta thAya che te sarva sthAnene anaMtAnaMta vakhata A pudgalarAzie bhAvasthAnAntara pariNamana karatA thakA prApta karyAM hAI pitAnuM bahurUpI ane bahunAmIpaNuM siddha karI "rUpI" ane "nAmI" saMjJAne sArthaka karI che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna AthI viparIta akriya hovAthI arUpInA pradezapiMDamAM lezamAtra paNa caMcaLatAne avakAza ja na hovAthI gamanAgamana, paribhramaNa, kaMpana yA parispaMdanAdi keIpaNa prakAre kSetrasthAnAntara svarUpa pariNamanane arUpI dravyomAM sadaMtara abhAva che ane te ja kAraNe AkAzamAM temanI ekAkAra avagAhanAmAM antara thatuM nathI yAne ke avagAhanA-sthAnAntarasvarUpa pariNamana paNa temanAmAM nathI. vaLI arUpImAM baMdhabheda pariNAma paNa na hovAthI tyAM dravyasthAnAntara pariNamana paNa nathI. arUpImAM temane aguslaghuguNa guNa hAnIvRddhisvarUpa pariNamana karate hovA chatAM paNa arUpI dravyanA pitApitAnA asAdhAraNa guNemAM hAnI vRddhisvarUpa pariNamana nathI arthAt te te guNe sadA kALa eka ja bhAvasthAnamAM rahIne varte che. Ama arUpI dravyomAM bhAvasthAnAntara svarUpa pariNamanane paNa abhAva prApta thAya che. (i) sama-viSama, sakaLavikaLa pUrNa-apUrNa samasamuccaya-krama samucaya : arUpInA pariNamana saMbaMdhamAM eka jaTIla prazna upasthita thAya che. arUpI dravyamAM kSetrasthAnAntara, avagAhanasthAnAntara; dravyasthAnAntara ane bhAvasthAnAntara svarUpa harakeI prakAranA pariNamanane abhAva che arthAta tenA samaya samayanA pariNAmamAM koI paNa prakAre visadazatA ja nathI te te pariNAmamAM anekatA ja nathI. te eka ja pariNAma che, ane pariNAmenA pravAha jevuM kaMI nathI. arUpI tenA eka bhAvamAM sthira che, ane sthira che tethI zaktihIna che. - arUpInA pariNamana saMbaMdhI A zaMkA ayogya che. pratisamayanA pariNAmamAM visadazatA hovI ja joIe tevo niyama nathI. pratisamayanA arUpInA pariNAmomAM koI paNa prakAranI viSamatA yAne ke visazatA nathI tethI te dravyanuM pariNAma sthira che ane tethI arUpI zaktihIna che te vAta te bAju para rahI paraMtu A pariNAmonI sadazatA te arUpInI mahAna zakti che. arUpI dravya ke tenA guNa yA paryAyane koI AcchAdita karI zakatuM nathI tethI pratisamayanA tenA pariNAmamAM tenI saMpUrNa zakti pragaTa ja rahe che, tenI zaktine eka aMza paNa dabAyele ke AvRta rahetuM nathI. saMpUrNatAnA bheda na hoya. apUrNatA aneka bheda thAya tethI arUpInA saMpUrNa zaktivaMta pratyeka pariNAmamAM visadazatA kaI rIte saMbhave? alabatta na ja saMbhave. pratisamayanA tene pariNAmamAM arUpInI saMpUrNa zakti virRrita rahetI hovAthI arUpInuM pariNamana sakaLa zaktivaMta, saMpUrNazakti sahita ja hoya che. AthI arUpI sama, sakaLa ane saMpUrNa tattva che tenA pariNAmamAM apUrNatA, viSamatA yA vikaLatAne leza paNa saMbhava nathI. - AvuM sadaza, aviSama yAne samarU5, saMpUrNa ane sakaLa zaktipUrvakanuM pariNamana eka sAmAnya dIpakanA daSTAMtathI samajI zakAya che. havAne jyAM bIlakula saMcAra nathI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 49 tevA baMdha oraDAnA eka khUNAmAM ghIno dIvo mUke che tenI kalpanA kare. havAne saMcAra nathI tethI te dIpakanI dIpazikhA ekAkAre sthira rahI satata prakAza relAvyA kare che. A dIpakanI dIpazikhAmAM lezamAtra paNa caMcaLatA nathI. tenA prakAzamAM bIlakula hInAdhikatA paNa thatI nathI. pratisamaya temAMthI eka sarakho prakAza vaDe jAya che. pratisamaya navIna navIna prakAza temAMthI nIkaLe che. AthI zuM dIpaka pariNamana nathI karI rahyo? alabatta te niraMtara navIna prakAza relAvate satata pariNamana karI rahyo che. AvI ja rIte arUpI dravyamAMthI tenI saMpUrNa zaktine pravAha ekadhAre aviSamatApUrvaka, saphaLatApUrvaka, niraMtara vahI rahyo hoya che. hara kaI dravya nijazaktine akhUTa bhaMDAra che. guNanuM pariNamana yAne guNanuM kALamAM nirgamana te ja te guNanI zakti che. tela ane telanI dhAramAM je bheda che, te guNa ane tenI zaktimAM bheda che ane je tela ane telanI dhAramAM abheda che tevo guNa ane zaktimAM abheda che. dravya tenA sarva guNene samUha che. arUpInA te sarva guNane samuccaya (samUha) pita-pitAnA utkRSTa sthAnamAM rahI visadazatA prApta karyA vinA arthAta sama (aviSama) svarUpamAM rahIne parimaNana karatA hovAthI arUpInA pariNamanane "samasamuccaya" saMjJAthI vizeSita karIzuM. arUpI AkAzAstikAyanA pratyeka pradezamAM anaMtAnaMta avagAhanapradAna zakti vidyamAna che ane te saMpUrNa zakti anAvRta che, pragaTa che. tethI ja lekAkAzanAM pratyeka pradezane anaMtAnaMta svataMtra pudgala paramANuo, eka ja pradezane avagAhIne rahetA anaMtAanaMta pradezI ska, anaMtAnaMta jIva pradeza, dharmAstikAya temaja adharmAstikAyane eka eka pradeza avagAhIne rahyA che. je jIva ane pudgalarAzimAM tathA prakAranI gyatA hote te samagra jIvarAzi, samagra mugalarAzine potAnA eka ja pradezamAM samAvI levAnI zakti AkAzanA eka eka pradezamAM vidyamAna che. tevI ja rIte arUpI dhamastikAmAM gati hetutva zakti che ane te paNa dhamastikAyanA pratyeka pradezamAM anaMta che. je koI dravyane jeTalA vege je dizAmAM jyAre jyAre gati karavI hoya tene haMmezA dharmAstikAyanuM AlaMbana sahaja prApta ja che. prakAza pudgalane sthUla pariNAma che. Adhunika vijJAnanI mAnyatA mujaba keIpaNa sthUla pudgala pariNAma ( Gross matter ) prakAzathI vadhu vege gati nathI karI zakate. atre prakAzanA veganI A maryAdAmAM kAraNabhUta prakAzanI tathA prakAranI yegyatA che, nahi ke dharmAstikAyanI gati hetutva zaktinI apUrNatA. zAmAM ullekha maLe che ke zrI gautama gaNadhara bhagavaMte prakAzanA sUryanA kiraNanA AlaMbane arthAt prakAzanI gatithI aSTApada gamana karyuM hatuM kAraNa ke temaNe tathAvidha labdhi prApta karI hatI ane temAM ka. 7 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] [ zrI jinapraNIta ka vijJAna dharmAstikAyanuM AlaMbana temane sahaja prApta thayuM hatuM. adheAlAkanA aleAkane spatA aMtima pratara para sthita paramANu UlAkanA aleAkaspazI uparIma pratara para samayamAtramAM pahAMcI zake che arthAt 14 rajjunu aMtara eka ja samayamAM pAra karI zake che. leAkamAM gatinA veganuM (Velocity) A utkRSTa sthAna che, kAraNa ke leAkanA koI paNa e pradeza vaccenuM aMtara utkRSTe 14 rajju ja prApta thAya che. AvI utkRSTa gatimAM paNa harakoI dravyane dharmAstikAyanA pratyeka pradezanuM Ala`bana saheja maLI rahe che. tevI ja rIte adharmAstikAyamAM paNa sthitihetutvazakti che ane te pratyeka pradeze ana`ta che. A zakti paNa tenA utkRSTa sthAnamAM rahIne ja vatI rahI che. jene jene, je je kSetramAM, jeTa-jeTale kALa, sthiti karavI hoya tene tene, te te kSetramAM, avasthita adharmAstikAya pradeze teTa-teTalA kALa sthiti karavA Alakhana puru pADe ja che. eka paramANu koI eka sthAne asaMkhyAtA vaSo sudhI sthira rahI zake che. kAraNa ke adharmAstikAyanuM AlaMbana tene asakhyAtA varSoM sudhI nira Mtara maLI rahe che. jo paramANu 'ana'takALa paNa sthira rahevA mAge te adharmAstikAyane pradeza-jene sparzIne paramANu rahyo che-A mATe pazu malakhana pradAna karI zake che, paraMtu paramANumAM eka sthAna para asa`khyAta kALathI vadhu sthiratA karavAnI yAgyatA nathI. A ja rIte arUpI jIvAstikAya arthAt siddha jIvanI jJAnAdi cAre prakAranI caitanyazakti vikasita thaI pariNamana karI rahI che. te cetanAnI jJAnazakti sa pUrNa che kAraNa ke saCkSetra ane saCkALavartI satra drabyAnA sarvAM paryAyanu jJAtRtva prati samaya temAM varte che. tevI ja rIte te cetanA jJeyamAtranuM darzIna pratisamaya karI rahI che ane tethI darzanazakti paNa saMpUrNa che. sa'pUrNatAne prApta te cetanAmAM "IcchA" svarUpe apUrNatA nathI. te nirIha che. saMtRpta che ane te ja tenI 'tapa' zaktinI sa`pUrNatA-anaMtatA che. tenA upayAganI svamAM caryAM che te ja paramAnaMdamAM magnatA che ane te ja cAritraguNanI sa`pUrNatA yAne anaMtatA che. cetanavI paNa ana'tatAne pAmyu che kAraNa ke kRtakRtyatA tyAM sa`pUrNa paNe varte che. A che arUpI dravyenuM " samasamuccaya" pariNamana. rUpI dravyenuM pariNamana AthI sada Mtara viparIta che. rUpInA guNNAnA aneka avAMtara bhedo che paratu te sa` bhedone pudgala kramapUrvaka ja prApta karI zake che, yugapat nahi. pudgalanA vaNunA pAMca bheda che. gadhanA be bheda che, rasanA pAMca ane spanA ATha bheda che. A sa` maLIne pudgalanA varNAdi guNNAnA 20 bheda thAya che. paraMtu eka paramANumAM koI eka kALe eka ja vaNuM, eka ja gaMdha, eka ja rasa ane zIta ke uSNumAMthI eka ja sparza ane snigdha ane rUkSamAMthI eka ja sparzI e rIte 20 mAMthI mAtra pAMca ja guNeA temAM yugapat vate che. vaLI te pAMce guNanA taratamatAe Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 51 anaMta bhAvasthAne che ane temAMthI eka kALe eka eka ja bhAvasthAnamAM paramANu vate che. ane A pAMce guNa niraMtara utkRSTa bhAvasthAnamAM ja vate e te niyama ja nathI. svabhAva pariNAma paramANumAM paNa A guNanA bhAvasthAnamAM hAni-vRddhi svarUpa pariNamana thAya che tethI eka ja paramANunI bhinna bhinna kAlIna avasthAmAM paNa viSamatA che ane aneka paramANunI kaI eka kAlIna avasthAmAM paNa viSamatA che. TUMkamAM pudgala pariNAmamAM UrdhvamukhI temaja tiryamukhI viSamatA che. AthI rUpI viSama tatva che. vaLI pudgalanI sarva zakti kadApi kAryavaMta nathI hotI temaja rUpI jIvanI paNa sarva zakti kadApi kAryavaMta nathI hotI. tenI saMpUrNa zaktine ane tame bhAga ja tene prApta hoya che ane je prApta che tene paNa bahubhAga AvRta yAne ke AcchAdita hoya che. Adhunika vijJAnanA abhyAsIne paNa khyAla haze ke pudgalanI sarva zakti kadApi sakriya nathI hotI. tene eka bhAga haMmezA dabAyele che ane tene piTenzIyala enajI (Potentialenergy) kahevAya che. jyAre pudgalanI jeTalI zakti kAryavaMta hoya che tene kAIneTIkaenajI (Kineticenergy ) kahevAya che. A beu prakAranI zaktimAM paNa hAnI-vRddhirUpa pariNamana niraMtara evI rIte thAya che ke kaI paNa kALe tenI dabAyelI ane sakriya zaktino yuga haMmezA sama-eka sarakhe rahe. AvI rIte pudgalanI sarva zakti kadApi sakriya prApta thatI na hovAthI, pudgala nitAMta apUrNa tatva che ane tenI sarva zakti yugapata nahi paraMtu TukaDe TukaDe kamapUrvaka ja pragaTa thatI rahetI hovAthI pudgalanuM pariNamana "kramasamuccaya" saMjJAthI vizeSita thAya che. saMsArI jIva paNa pudgalanA saMbaMdhathI apUrNa, viSama, vikaLa ane krama pariNAmI thaI gayA che. atre kaI zaMkA kare che keH arUpI jIvamAM mAtra kevaLajJAna ja vate che ane jJAnanA te pAMca bheda che tethI arUpI jIva arthAt siddha paNa apUrNa che. vaLI tenA paNa badhA guNe yugapata nathI vartatA kAraNa ke tenI jJAna ane darzanalabdhinuM pravartana kramika che. AnA samAdhAnamAM kahevAnuM ke jIvanA mati-mRtAdi jJAna kevaLajJAnanAM ja aMze che, apUrNa aMze che, jyAre kevaLajJAna saMpUrNa akhaMDa jJAna che. mati-zretAdi jJAne je jANe che te sarva kevaLajJAna yugapatuM jANe che, niraMtara jANe che. tethI kevaLI bhagavatanA jJAnane apUrNa nahi paNa saMpUrNa ja kahevAya che. vaLI teoe darzana ane jJAnalabdhinI kamikatA kahI tyAM paNa kramikatA ghaTatI nathI. darzana sAmAnya baMdha che ane jJAna vizeSa bedha che. saMpUrNa evA kevaLajJAnamAM sAmAnya vizeSa jevA bheda kyAMthI hoya? saMsArI avasthAmAM rUpI avasthAmAM jIvanI jJAnalabdhi khaMDita ane kramika thaI gaI hatI temAM kAraNabhUta kramika ane apUrNa pudgala tatvane saMbaMdha che. kevaLI bhagavaMtamAM jJAna ane darzanalabdhi judI judI darzAvI che te bhUtanayanI apekSAe kahyuM hoya tema jaNAya che. tArkika ziromaNi AcArya siddhasena divAkare sanmati prakaraNamAM Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna A saMbaMdhamAM ghaNI ja recaka carcA karI, kevaLI bhagavaMtanI A beu labdhinI ekarUpatA yAne abhinnatA siddha karI che. pudgalarAzine tenA sarva pariNAme kramathI prApta karatA eka pudgalaparAvartana kALa vItI jAya che. eka pudgalaparAvarta anaMta kALacakone bane che. eka kALacaka 20 keDA-cheDI sAgaropamano bane che ane eka sAgaropama asaMkhya asaMkhya varSone bane che. pudgalarAzie pariNamana karatA karatA anaMtAnaMta pudgalaparAvarta pasAra karyA che. pudgalanI yAtrAne kadApi aMta nathI, pudgala bheda tatva che. bhavya jIvanI yAtrA kaIka kALe pUrI thAya che, tenA saMsAra paribhramaNane aMta Ave che. jIvanI yAtrA nizcita dhyeyalakSI che ane aMte pitAnA abheda akhaMDa svarUpane prApta karI sthira thaI jAya che. AkAza, dharma ane adharma-A traNe arUpI dravye te anAdi kALathI pitAnA akhaMDa abhedasvarUpamAM ja sthita che ane anaMtakALa te ja svarUpe rahevAnA che. temanuM samasamuccaya svarUpa pariNamana kALathI anAdi anaMta che. (iv) gurulaghu-agurulaghu; savarNa-avarNa sugaMdha-agaMdha; sarasa-arasa; sapeza-apaza. guru ane laghu sparzane pariNAma che, tethI pudgalamAM guru ane laghu sparza prApta thAya che. guru eTale vajanadAra ane laghu eTale halakuM. paramANumAM guru ke laghu spazane abhAva che, arthAt paramANu nathI bhAre ke nathI halake; paramANumAM vajana paryAya ja nathI. paraMtu jyAre pudgala skaMdha pariNAma prApta kare che tyAre temAM vajana paryAya saMbhave che. zrI leka prakAzamAM audArika, vaikriya, AhAraka ane tejasavagaNanA skardhAmAM pAMce varNa, pAMca rasa, beu gaMdha ane AThe sparzanA pudgale hovAthI te cAre vagaNamAM gurupazI arthAt vajanadAra temaja laghu spazI arthAt halakA sparzavALA pudgale kahyA che. AthI pudgala dravyamAM guNa-laghu sparza saMbhave che. arUpI dravyomAM te sparza paryAyane sadaMtara abhAva hovAthI temAM vajana paryAya ja nathI te apekSAe arUpI agurulaghu dravya che. vaLI rUpI dravyamAM gurutva ane laghutva tenA guNemAM paNa ghaTe che. A arthamAM gurutva eTale adhikatA ane laghutva eTale hInatA. rUpI dravyanA guNemAM bhAvasthAnAntara pariNamana thatuM hovAthI eka ja dravyanA pUrvottara bhAmAM hInAdhikatA arthAta gurulaghutva vartAya che tema ja bhinna bhinna rUpI dravyanA samakAlIna pariNamemAM paNa gurulaghubhAva vartAya che. AthI pudgala gurulaghutattva che ane pudgalanA saMbaMdhathI saMsArI jIvanamAM paNa janmathI, jAtikuLathI, dezathI, rUparaMgathI ane evA aneka nimittothI vyavahAramAM ucca ke nIca bhAva prApta thAya che. A rIte rUpI dravya gurulaghu tava che. paraMtu arUpI dravyamAM UrdhvamukhI arthAt pUrvottara paryAyamAM visadazatA prApta nathI thatI, temaja tiryamukhI arthAt samakAlIna bhinna bhinna rUpInA bhAvamAM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 53 paNa videzatA prApta thatI nathI. AkAza, dharma ane adharma eka eka ja dravya hovAthI temAM tiryaMcamukhI bhAvanI vivakSA aprastuta che. te traNe dravyamAM pita-pitAnA pUrvottara payAmAM ane arUpI siddha jemAM beu prakAre visadazatA prApta thatI na hovAthI arUpI agurulaghu tatva che. rUpImAM varNAdi paryAye haMmezA prApta thAya che tethI rUpI savarNa, gaMdha, sarasa ane sasparza che jyAre arUpI avarNa, adha, arasa ane asparza che. kAraNa ke arUpI dravyamAM varNAdi guNa hotA nathI. 24. kALatattva : kALa ane AkAza (Time & Space) A be padArthonA svarUpa ( saMbaMdhamAM bhAgye ja koI be dArzanike yA Adhunika be phIlosophare eka mata thatA jovAmAM Ave che. sAmAnya rIte Adhunika gaNitajJa ane vaijJAnikee eka tAraNa kADhayuM che ke je mapAya te saddabhUta vastu hovI joIe. kALanuM mApa thatuM jovAya che ane AkAzamAM paNa laMbAI, pahoLAI Adi mApa thatuM jaNAya che tethI A beu padArtho sabhUta che. nyUTananA mate A beu bhinna svataMtra ane svataHsiddha padArtho che; paraMtu A matanI virUddha AInasTAIne deza-kALane sApekSa padArtha kahyo, yAne ke A be svataHsiddha padArtha nathI paraMtu a nya sApekSa eka ja padArtha che. eka vastu te cokkasa che ke jagatanI badhI vastu sApekSa te hoI ja na zake, kAraNa ke sApekSatA jenI apekSA rAkhe che te chevaTe svataHsiddha nirapekSa padArtha hovo ja joIe. AthI AInasTAInanuM evuM kahevuM te hatuM ja nahi ke A beu kharazaMgavat atyaMta abhAvarUpa padArtha che. chatAM paNa teo eTaluM te siddha karI zakayA ke A bemAM koNa kenI apekSA rAkhe che. A bemAMthI keI eka te svataHsiddha padArtha ho ja joIe. Ama je na mAnIe te beune abhAva ja prApta thAya. jainenA be pradhAna saMpradAyamAM paNa kALa saMbaMdhi maulika matabheda che. digaMbara mate kALa svayaM svataHsiddha lekavyApi padArtha che-dravya che, paraMtu zvetAMbara mate kALa svayaMsiddha padArtha che ja nahi. pAMca astikAyathI bhinna A vizvamAM keIpaNa padArthanI sattA zvetAMbaro mAnatA ja nathI. Ama che te pachI kALanA anugAmamAM hetu zuM che? jevI rIte vastumAM nAnA-moTA, upara-nIce, pUrva-pazcimAdine vyapadeza thAya che temAM AkAza dravya hetu che yAne ke tethI AkAza padArtha siddha thAya tema vastunI kALarUpa "AkAza"mAM avagAhanA hovAthI pahelA-pachI, vahela-Do ItyAdinuM vidhAna jAgatIka prasaMgenA saMbaMdhamAM karI zakAtuM hovAthI kALa paNa svataHsiddha padArtha siddha kema na thAya? A badhA praznonI vadhu vigatavAra carcA ApaNe dravyAnuyoganI vicAraNuM karatA karazuM paraMtu hAla te eTaluM ja vicArazuM ke kALathI zuM mapAya che? Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna satanA pariNAma arthAta paryAyanA parimANana (Dimentions) mApanA dravya, kSetra, kALa ane bhAva e cAra bheda zrI jinAgamamAM prasiddha che. ApaNe A pUrve rUpa-rUpAMtara gamanane je cAra bheda kahyA temAM arthAta kSetrAntara, avagAhanAsthAnAntara, dravyasthAnAntara ane bhAvasthAnAntaramAM kALAntara bheda kema na kahyo te prazna thAya. paraMtu uparokta cAre bheda svayaM kALAntaranA ja che. rUpI dravyamAM kALAntara cAra prakAre che. vastunAM kaI paNa pariNAmamAM athaDatara thAya che tyAre te pariNAmane kALa paNa kALAntarane prApta thAya che. TUMkamAM bheda ja kALa che. (Change, thy name is time) kaI paNa pariNAma yA paryAyanI jeTalI avasthiti che te ja te paryAya yA pariNAmane kALa che. vastunI jema AkAzamAM avagAhanA che tevI ja rIte vastunI kALamAM paNa "avagAhanA" che. AkAzamAM jema pradezanuM sthAna che paraMtu pradezanuM parimANa (Extension-pracaya) yAne ke tene laMbAI, pahoLAI ke jADAI ApaNe mAnI nathI tema kALarUpI AkAzamAM kSaNa yA samayanuM (Moment-event) sthAna che paraMtu samayane parimANu nathI. vaLI jema AkAzamAM be pradezo vaccenA aMtarane laMbAI kahevAya che tema kALarUpI AkAzamAM be kSaNe vaccenA aMtarane kALAyAma yA AyuSya kahevAya che. padArthanA paryAyanA be prakAra che. amuka paryAya kSaNakSathI yAne ke eka kSaNamAtranI avasthitivALA hoya che, teonI kALamAM laMbAI hatI nathI tethI te athaparyAya kahevAya che ane amuka paryAyanI avasthiti dIrgha hoya che, temanI utpattikSaNa ane vinAzakSaNa vaccenA kALAntarane te paryAyanuM AyuSya yA tene kALa kahevAya che. AvA cirasthAyi paryAyane vyaMjanaparyAya kahevAya che. AvA vyaMjanaparyAyamAM bhinna bhinna kALa kevI rIte prApta thAya che te joIe. rUpI padArtha tenA eka rUpane tyAga karI rUpAMtarane prApta thAya che. tyAre te padArthane te rU5 kALa kALAMtarane prApta thAya che. rUpI dravyanuM pariNamana viSama hovAthI tenA pUrvottara paryAmAM visadazatAne spaSTa anugama ApaNane thAya che tethI temAM kALAMtarane paNa anugama thAya che. AthI viparIta arUpInuM pariNamana sadaza hovAthI tene pUrvottara paryAyamAM viSamatAne ApaNane bodha thaI zakatuM nathI. AthI arUpI dravyo satata eka ja kALamAM nirgamana kare che arthAta arUpI dravya kALAntarane prApta thatA nathI. AthI arUpI akALa yA kALAtIta tatva che, jyAre rUpI sakALa tatva che. zrI kevaLI bhagavaMte e jIva ane ajIvanA yAne ke rUpI dravyanA ja paryAyane kALa zA mATe kahyo tenuM rahasya A ja che. arUpI dravyomAM paNa tenA agurulaghuguNamAM pazuNa hAnIvRddhi svarUpa pariNamana che paraMtu A guNa ane temAM hAnI vRddhi thakI thatuM arUpI dravyanA pUrvottara payayanI visadazatAnuM jJAna ApaNane yAne ke chaghasthane Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 55 thaI zakatuM nathI. A ja kAraNathI arUpIne apariNamI kahyo che ane tethI ja temAM kALAMtarane abhAva kahyo che-temanuM eka ja kALamAM satata nigamana che. nIce jaNAvela cAre prakAre pariNamana ane tethI cAre prakAre kALamAM nirgamana mAtra pudgalamAM ja saMbhave che tethI kALanA cAra bheda pudgala dravyane lakSamAM rAkhI karyA che : yathAH i) koI eka pudgala skaMdha che ane jeTalA AkAzapradezane avagAhe che te skaMdha jyAM sudhI te ane teTalA ja AkAzapradezanI avagAhanAmAM sthita che tyAM sudhInI te kSetrasthAnamAM tenI avasthiti tene kSetrasthAnakALa che athavA te kSetra viSe tenuM te kSetrasthAnAyu che; ane te skaMdhanuM kSetramaMtaragamana thatA athavA saMkecavistAra svarUpa pariNamana thakI tenI avagAhanAmAM bheda thatA tene te kSetrasthAnakALa pUre thaI kALAMtarane prApta kare che. (i) keI eka pugalaskaMdha je AkAramAM (saMsthAna) rahI jeTalA AkAza pradezane avagAhe che te ja AkAramAM rahIne kSetrotarane prApta thAya ke na thAya paraMtu jayAM sudhI te skaMdha teTalA ja (te ja nahi) AkAzapradezanI avagAhanAmAM sthita che tyAM sudhInI te skaMdhanI te avagAhanAsthAnamAM avasthiti tenuM avagAhanA sthAnAyu athavA avagAhanA sthAnakALa che ane saMkeca vistAra yA spaMdana svarUpa pariNamana thakI tenI avagAhanAmAM ekAdi pradezanI hAnI yA vRddhi thaye te avagAhanAsthAna kALa pUre thaI kALAMtarane prApta thAya che. (iii) koI eka pudgalaskaMdha che ane jeTalA pradezane baneluM che te skaMdha kSetrAMtarane athavA avagAhanAsthAnAktarane prApta thAya ke na thAya paraMtu jyAM sudhI te skaMdhanI pradezasaMkhyAmAM hAnI yA vRddhi na thAya tyAM sudhInI tenI te dravyasthAnamAM avasthiti tevuM te dravyasthAna viSe dravyasthAnAyu athavA dravyasthAna kALa che, ane puraNa-galana thakI te skaMdhamAM ekAdi pradezanI hAnI yA vRddhi thaye te dravyasthAnakALa pUro thaI kALAMtarane prApta thAya che. () keI eka pudgalakaMdhanA varNAdi koI eka guNanuM jeTaluM bhAvapramANa che arthAt te guNamAM jeTalI saMkhyAmAM te guNanA avibhAga praticheda-guNaze rahyA che te skaMdhamAM uparokta traNe prakAranA rUpAMtara thAya yA na thAya paraMtu vivakSita te guNanA bhAvapramANamAM ekAdi guNazanI hAnI yA vRddhi jyAM sudhI thatI nathI tyAM sudhI te skaMdhanA te guNanI te bhAvasthAnamAM avasthiti te skaMdhanuM te guNanI apekSAe bhAvasthAnAyu yA bhAvasthAnakALa che, ane vivakSita te guNanA bhAva pramANamAM ekAdi guNAMzanI hAnI yA vRddhi thaye te bhAvasthAnakALa pUre thaI kALAMtarane prApta thAya che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] [ zrI jinaprIta karma vijJAna A rIte pudgala skaMdhamAM uparokta cAre prakAre kALAMtara pariNamana thAya che. paramANumAM avagAhanAsthAnAntara nathI kAraNa ke paramANunI avagAhanAmAM hAnI vRddhi thatI nathI. te sadAe eka AkAzapradezane avagAhe che. (kharekhara te paramANu avagAhita AkAzana khaMDane ja pradeza kahela che ) jIvAstikAyamAM-saMsArI jIvamAM dravyasthAnAntara pariNamana nathI kAraNa ke jIva kadI anya jIva sAthe baMdhAtuM nathI tethI te eka dravya pramANa ja che. uparokta cAre kALanuM jaghanya pramANa samayamAtra che ane utkRSTa kALa pramANa asaMkhyAta varSonuM heIne paNa kSetrasthAnAyu staka che. kSetrasthAnAyuthI avagAhanAsthAnAyu, avagAhanAsthAnAyuthI dravyasthAnAyu ane dravyasthAnAyu karatAM bhAvasthAnAyu uttarottara asaMkhyAtaguNa asaMkhyAtaguNa che, tema zrI jinezvarabhagavaMte kahyuM che (bhagavatI zataka 5, uddeza 7. sUtra 6-A sUtra paranI abhayadevasUrinI vRtti parathI A pramANe ghaTADyuM che). ra4. kALa ane AkAzanA svarUpamAM sadazatA : ApaNe upara joI gayA ke pudgala dravyanuM bhAvasthAnAyu anya sarva Ayu karatA moTuM che. suvarNabhAve pariName suvarNa skaMdha pudgala dravyano vyaMjanaparyAya che. suvarNabhAvamAM sthita A vyaMjanaparyAyamAM kSetramaMtara, avagAhanasthAnAntara ane dravyasthAnAntara ema traNa prakAre pariNamana che. bIjA zabdomAM karIe te suvarNa skaMdhane kALarUpa "AkAzamAM" traNa dizAmAM pracaya (Entension) che. AthI traNa vimiti ( Dimentions) vALA AkAzamAM avagAhIne rahelA padArthane jema laMbAI, pahoLAI ane UMcAI hoya che ane tethI tene kada (Volume) ane saMsthAna hoya che tema traNa vimitivALA kALarUpa AkAzamAM avagAhIne rahelA padArthane paNa tadanurUpa ""laMbAI) pahoLAI" ane "uMcAI" hoya che ane tethI tene "ka" ane "saMsthAna" paNa hoya che. A rIte jotA AkAza ane kALamAM ghaNuM ja sAmya che. AkAza ane kALa A beu akhalita yA apratiSiddha dravya (Continum) che. Continum nA arthamAM jaina pAribhASika zabda zuM hoI zake ? kaSAyapAhuDa suttamAM mithyAtvanA anubhAga satkarma saMbaMdhamAM Continuous mATe "apratiSiddhaavasthita" zabda vAparyo che. (pR. 157) Continuity mATe saMtatatA" zabda paNa jovAmAM Ave che, deza ane kALa beu "saMtadravyo che, temAM deza arthAt AkAza apratiSiddha avasthita che ane kALa apratiSiddha pravAharUpa che anAdi anaMta che. AkAzamAM "pradeza"nI sAme kALamAM "samaya" che. laMbAIne sthAne AyuSya che. jo ke pahoLAI ane UMcAInA sthAne vyavahAramAM kALarUpa AkAzamAM padArtho kahyA nathI kAraNa ke vyavahAramAM vyaMjanaparyAyanA kALanI mAtra laMbAI ja levAmAM Ave che, paraMtu saiddhAMtika daSTie kALamAM paNa vastunA traNe pracaya (Dimentions) hoya che. deza ane kALamAM ekamAtra pharaka hoya te te e che ke AkAzamAM pradezanI zreNIbaddhatA che te pradezanI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 57 avasthiti yugapat che, yAne ke tyAM pradezanI kamavyavasthA che ane te kramavyavasthita pradeza samakALa vate che. AkAzapradezamAM krama vyavasthA che tethI ja te A pradeza AnI jamaNI ke DAbI bAju, U ce ke nIce ItyAdi vyavasthA ghaTe che. kALamAM paNa "samayasvarUpa" kALa pradeze zreNIbaddha che-kramabaddha che paraMtu te krama ayugapatuM che. eka samaya ja vartamAna che. bhUtakALane nAza thayo che. bhAvi anutpanna che. kramabaddhatA hovAthI AkAzapradezamAM jema AgaLa-pAchaLa. pUrva--uttara, upara-nIce Adi saMbaMdhe ghaTe che tema kALanI samaya zreNImAM paNa vahelA-moDe, bhUta-bhAvi, Aja-kAla, ItyAdi saMbaMdhe ghaTe che. A saMbaMdhamAM lIbanIjha ( Leibniz 1646-1716) nAmanA khyAtanAma jarmana vidvAnanI dezakALanI vyAkhyA ghaNI ja sUcaka che. temaNe AkAzane "Order of coexistance " ane kALane "Order of succession" arthAt "AkAza eTale yugapat kramaprabaMdha ane kALa eTale ayugapata kramaprabaMdha" kahI deza-kALanA mArmika svarUpanuM darzana karAvyuM che. Adhunika vijJAnamAM traNa vimiti svarUpa AkAzamAM (3-dimentional space) padArthanI gati, sthiti, avagAhanA, kada, saMsthAna Adi saMbaMdhIsUtronI, paraspara kATakhUNe AkAzamAM vikalpita traNa dharI (x, y, z-axis ) nA AlaMbanapUrvaka racanA karIe chIe. A ja pramANe kALarUpI AkAzamAM padArthanI "gati " " sthiti" Adi saMbaMdhI sUtronI racanA karavA mATe kALarUpI AkAzamAM traNa dharI vikalpita karI racanA karI zakAya che. atre AkAzAstikAyane ja kALarUpa AkAza mAnIne kAma laI zakAya che. pharaka mAtra eTale ja che ke AkAzamAM ekaeka pradezanA sthAne kALane eka eka samaya sthApavAne che. AvI rIte sthApana karelA samayane kAlANunI saMjJA ApI che. AvI rIte kAlANu upacarita che. paraMtu mane evuM lAge che ke digaMbara AmnAyamAM A ja kAlANune anupacarita mAnI laIne kALanA svarUpa saMbaMdhI teoe moTo goTALo karI nAkhe che. 27. nizvaya ane vyavahAra kALaH 25mA phakarAmAM kSetrasthAnAyu Adi je kALa kahyo che te te te te paryAne nizcayakALa che. paraMtu bhinna bhinna paryAnA nizvayakALamAM paraspara hInAdhikatAnuM vidhAna karavuM hoya te vyavahArakALane Azraya levo ja paDe che. A mATe prathama te te te kALa mAna (mApa)nuM ekama nakkI karavuM paDe che. laukika vyavahAramAM paNa mApa mATe ekame nakkI karavA paDe che. dravyanA mApa mATe kIle, Tana Adi vajana athavA 1, 2, 3, Adi saMkhyAne upayoga karIe chIe. kSetramAna mATe Ica, kuTa, mITara Adi, kALamAna mATe sekaMDa, mInITa, varSa Adi ane bhAvamAna mATe kelarI, kulamba, arga Adi, ekama vAparIe chIe. A laukika vyavahAramAM vaparAtA ekamo dezakALa bhede bheda pAmatA jaNAya che kAraNake te saghaLA te te mApanA jaghanya nahi paraMtu madhyama mAne che. AgamamAM je Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] [ zrI jinapraNIta karma vijJAna ekame nakkI karavAmAM AvyA che te sarva jaghanya che jethI traNe kALa ane traNe lekamAM eka sarakhA hoya che. Agama sarvadezIya ane sarvakAlIna vijJAna hovAthI AvA dhruva ane nitya ekama thakI ja padArthonA vikALAbAdhIta nizcita parimANenuM vidhAna kare che. dravyArthathI pudgala mahAna che kAraNa ke jIvarAzi anaMtAnaMta hovA chatAM paNa pudgalarAzi jIvathI paNa anaMtAnaMta guNa che. anya AkAzAhi te mAtra eka eka ja che. AthI "1 paramANu" e dravyamAnanuM jaghanya ekama che ene sarva pudgala dravya utkRSTa ekama che. AkAza asIma che jyAre anya sarva dravyo sImita che, ane paramANanuM kada anya sarva dravyamAM jaghanya hovAthI paramANu avagAhita AkAzakhaMDa arthAta pradeza kSetramAnanuM jaghanya ekama che ane savakAza utkRSTa ekama che. "samaya"kALamAnanuM jaghanya ekama che jyAre sarvakALa utkRSTa ekama che. eka paramANune eka AkAzapradezathI anaMtara najadIkanA pradezamAM maMdagatie jatA eTale kALa lAge tene zrI jinabhagavaMte samaya" kahyo che. kALanuM A jaghanya mAna che. jaghanya yukta asaMkhya samayanI eka Avali, 1,67,772 16 AvalinuM eka muhUrta, 30 muhUrtanI eka ahorAtra, 30 ahorAtrane eka mahine thAya che. atre "samaya" paramANunA gati paryAyano jaghanya kALa che ane te kALapramANanA saMbaMdhathI Avali, muharta, ahorAtrAdinuM je kALamAna AgamamAM nakakI karyuM che te sarva vyavahAra kALa che. bhinna bhinna paryAnuM nizcita kALamAna ApaNe A vyavahArakALa dvArA nakkI karIe chIe. rIgeTIvITI siddhAMtamAM jene "propara" TAIma kahe che te vastune "nizcayakALa" che ane jene "prekaTIkala" TAIma kahe che te vastune vyavahAra kALa che. vyavahAra kALa sApekSa che paraMtu nizvayakALa nirapekSa che. aDhAramA prakaraNamAM kALa viSe vadhu kahevAnuM prApta thaze. 28, mUtaamUrtaH A pUrve 24 (ii) phakarAmAM ApaNe sAkAra-nirAkAranuM lakSaNa kahyuM che. tyAM AkArane artha AkRti yAne sa sthAna karyuM che. "mUti " zabda mUrta parathI banyuM che. mUrtine artha biMba yA pratikRti che. A rIte jotAM mUrti ane saMsthAna A beu zabdone lagabhaga eka ja artha thato jaNAya che. jo ke zAstramAM kaI ullekha nathI maLato chatAM mane lAge che ke mUrtine artha "saMsthAna" karatAM kaMI vizeSa karavo joIe. ApaNe joI gayA chIe ke vastu jema AkAzamAM che tema kALamAM paNa che. vastunI AkAzamAM avagAhanA che tethI tenuM koI ne koI saMsthAna paNa che. tevI ja rIte vastunI kALamAM paNa avagAhanA hovAthI tenI kALamAM paNa AkRti" che. AkAzamAM avagAhanAthI prApta "saMsthAna" vastune bAhya AkAra che-tenA pradezapiMDanI AkRti che, jyAre kALamAM avagAhanAthI prApta tenI "AkRti" Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda [ 59 tene atyaMta AkAra che-tenA guNa paryAyane "AkAra" arthAta tenuM svarUpa che. mUti e padArthanuM mAtra saMsthAna nathI paraMtu temAM padArthanA atyaMta guNa-paryAyane paNa nikSepa karavAmAM Ave che. zrI jinabiMbane mUrti tyAre ja kahevAya che jyAre te biMbamAM arihaMta bhagavaMtane atyaMtara svarUpanI pratiSThA karavAmAM Ave che. A rIte jotAM jenuM saMsthAna temaja paryAye anavasthita che arthAt eka rUpa nathI te padArtha mUrta kahevAya ane je padArthanuM saMsthAna temaja jenAM paryAye eka rUpa che te amUrta kahevAya. AthI pudgala ane saMsArI jIva arthAt je rUpI che te mUrta prApta thaze ane je arUpI che te amUrta prApta thaze. atre mUrta sa baMdhI uparokta vicAraNA mAnavA ke manAvavAne mAro koI Agraha nathI. AnI pAchaLa mAtra mArI vicAraNA ja che tethI jijJAsuo e A saMbaMdhamAM jJAnAdhikane pUchIne nirNaya kare joIe. raka, pudgala ane zuddha jIvanA vilakSaNa svarUpane TUMkasAra-pudgala jaDa che, jIva cetana che. eka rUpI che ane tethI nAkhI che. bAje arUpI hovAthI anAmI che. pudgalamAM kSetrasthAnAntara pariNamana che tethI te sakriya che arthAta tenA pradeza caMcaLa che. avagAhanAsthAnAntara pariNamana che tethI te sAkAra che, dravyasthAnAntara pariNamana karate hovAthI anaMta vargaNAtmaka che ane bhAvasthAnAntara pariNamana kare che tethI temAM tiyaMgamukhi temaja Urvamukhi visadazatA, viSamatA ane gurulaghutva che. A pariNamanazIlatAe karIne te pariNAmI che, ane A pariNamana vaibhAvika hovAthI parAdhIna che. AthI viparIta arUpI jIvamAM kSetrasthAnAntarAdi kaI paNa prakAre pariNamana na hovAthI te akriya, nirAkAra, sadaza pariNamI, aviSama ane agurulaghu che. tenI kSetramAM akSayasthiti che. pudgala rUpI hovAthI tenA pradeza caMcaLa che ane paryAye videza che. ghAta, AghAta, pratyAghAta, athaDAmaNa, TakarAmaNa, gharSaNa, AcchAdana, aMtarAya, baMdhana, bhedana, chedana, jalana, vicalana, vikaraNAdi aneka prakAranA saMskRta kahetA zubha ane vikRta kahetA azubha pariNAme rUpI dravyamAMja prApta thAya che. AthI rUpI vyAbAdha svabhAvI che. arUpI avyAbAdha svabhAvI che kAraNa ke temAM AghAta pratyAghAtAdi kaI paNa zubhAzubha pariNAmo prApta thatA nathI paraMtu tenA sarva pariNAme zuddha che. puddagala azuddha tatva che. arUpI sarva zuddha tattva che. pudgalanI sarva zakti kramapUrvaka pragaTe che ane tethI ja te apUrNa, vikaLa, viSama che. ane tenuM pariNamana kamasamuccaya svarUpanuM che. arUpI jIvana pratyeka samayanA pariNAme sarva zaktipUrNa hovAthI te sakaLa, aviSama ane saMpUrNa che ane tethI tenuM pariNumana samasammuccaya svarUpa che. pudgala sakALatatva che. arUpI jIva akALa yAne Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | [ zrI jinapraNIta karmavijJAna ke eka kALamAM parigamana karatuM kALAtIta tatva che. have ApaNe A be vilakSaNa padArthonA baddhasaMbaMdhathI yAne ke saMzleSathI ke vicitra padArtha pApta thAya che tene vicAra karIe. - 30. jIva ane pudgalanA baddhasaMbaMdhathI prApta thatu jIvanuM vaibhAvika svarUpa - jaDa ane rUpI evA pudgala dravya sAthe cetana ane arUpI evA jIva dravyanA basaMbaMdhathI je vicitra padArtha prApta thAya che tene jIvanI pradhAnatAe saMsArI kahevAya ane pudgalanI pradhAnatAe sacitta skaMdha paNa kahI zakAya che. jIva ane pudgalanA baddhasaMbaMdhathI pudgalanA svarUpamAM je vaibhAvika arthAtara thAya che tene vicAra karavAnI ApaNane kaI jarUra nathI paraMtu A saMbaMdhathI caitanyasvarUpa Atmadravya pitAnuM svAbhAvika svarUpa kheI kevI vabhAvika dazA prApta kare che tene te vicAra ApaNe atyaMta gaMbhIratApUrvaka karavuM ja joIe. ApaNuM zuddha, karmakalaMkathI rahita, svAbhAvika, arUpI svarUpa ApaNe karI ja anubhavyuM nathI kAraNa ke anAdi kALathI ApaNe ApaNuM paudgalika karmothI kalaMkita azuddha ane svabhAvika svarUpane ja anubhava karatA AvyA chIe. AthI ApaNane ApaNuM zuddha svAbhAvika arUpI svarUpanuM jJAna ke bhAna thavuM muzkela te thaI gayuM che, paraMtu rUpI ane jaDasvarUpa pudgalanI bhAtathI vaibhAvika dazAne prApta thayelA ApaNuM vartamAna svarUpamAMthI buddhithI paugalika bhAtanI bAdabAkI karIe te ApaNI arUpI cetanAnI jhAMkhI jarUra thaI zake che. jIvanA Atmapradeze sAthe traNa prakAranI pudgala vaNao traNa zarIra rUpe baMdhAya che. A traNe paugalika zarIra temaja Atmapradeza samakSetrI che, ekAkAre pariNamelA che. te traNe zarIre Atmapradeza sAthe temaja ekabIjA sAthe baddha saMbaMdhane prApta thaI saMleSa pariNAme ekIbhUta thaI gayA che. A traNamAM je skUla ane dezya manuSya ane tiryaMcanuM zarIra ke je vaDe cAlavuM, deDavuM, khAvuM, pIvuM ItyAdi kAyika kyiA thAya che te pudgalanI audArika vagaNanuM baneluM che. A ja zarIra deva ane nArakanuM vaikiya vargaNAnuM baneluM che. AthI sUkSma taijasa zarIra je tejasavargaNAnuM banyuM che te sarva saMsArI jIvane niyamA hoya che ane te AhAranA pAcanamAM ane zarIranI tejasvitAmAM kAraNabhUta che. trIju zarIra je kArmaNa vargaNanuM banyuM che te atyaMta sUkSma che ane te sarva saMsArI jIne hoya che. A kArmANa zarIra anya zarIranA bIjabhUta che ane jIvanI saMsArI avasthAnu -arthAta jIvanI vibhAvika pariNatinuM mULamata nimittakAraNa paNa A ja zarIra che. saMsArI jIva maraNAMte pitAnuM sthUla audArika yA vakriya zarIra tyajI de che jethI bhavAMtara jatA * sUkSma ekendriya jIvonuM zarIra audarika hevA chatAM paNa te adazya che arthAta cakSugrAhya nathI. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 61 mArgamAM tene A zarIra hetuM nathI paraMtu jyAM sudhI jIva saMsAramAM che tyAM sudhI tenuM taijasa ane kAmaNa zarIra avazya tenI sAthe ja rahe che. koI paNa dravyanI vibhAva pariNati mATe parapadArthanI nimittatA avazya rahe che ane saMsArI jIvanI vaibhAvikapariNatimAM A kArmANa zarIra te nimittatA pUrI pADe che. jIvana vibhAvapariNAmamAM kAmaMNu zarIra nimittakAraNa te che ja paraMtu te zarIra vibhAvapariNAmanuM kArya paNa che. jIva je je prakAranA zubhAzubha vibhAva pariNAme varte che tadanusAra te zubhAzubha saMskAro paNa upArjana kare che ane kAmaNa zarIra A zubhAzubha saMskArone Di che eTaluM ja nahi paraMtu A saMskAro phalita thaI zake tene regya bhava, kuLa, jAti, gati, zarIra, saMsthAna, rU5 ItyAdi mATenI bIjabhUta sAmagrI paNa A kArpaNa zarIra ja pUrI pADe che. TUMkamAM A kAryaNazarIra bhinnabhinna prakAranI karmaprakRtiene piMDa che. jIva je je prakAranA vibhAva pariNAmane prApta kare che tathA prakAranI karmaprakRti te mATe nimitta kAraNatA Ape che. jIva jevA jevA bhava, jevI jevI gati, jAti, ane jevA jevA kuLamAM janma le che ane tyAM jevA jevA rUpa, raMga zarIrAdi meLave che tene anurUpa karma prakRti te te bhavAdamAM nimittakAraNutA Ape che. karma prakRtinA bhede asaMkhya che. paraMtu sthala daSTithI tenA mULabhUta ghAtakarma ane aghAtIkama ema be bheda che ane vaLI te pratyekane cAra cAra peTA bheda hovAthI kamaM prakRtinA mULa ATha bheda kevaLI bhagavatee kahyA che. have ApaNe A ATha bhedane vicAra karIzuM. 31. ghAtI ane aghAtI karmaprakRtinuM svarUpa ane tenA ATha bheda, sarva dravyanA astitva, vastuvAdi sAdhAraNa guNe uparAMta jIvamAM jJAna, darzanAdi asAdhAraNa guNe temaja anAdikAlIna karma sAthenA baddha saMbaMdhathI paugalika guNe khyAbAdhatva, sakriya, rUpItva ane agurulaghutva paNa prApta thAya che. paranimittaka hovAthI A cAre jIvanA upajIvI guNe kahyA che. je karmodaya nimitte saMsArImAM upajIvI guNe prApta thayA che te aghAtI karmonA kSaye A upajIvI guNone nAza thAya che ane tenA sthAne upajIvI guNenA abhAvAtmaka pratijIvI guNe avyAbAdhava, akriyatva, arUpItva ane agurulaghutvane uddabhava thAya che. pratijIvI guNe AkAzAdi sarva arUpI dravyonA sAdhAraNa guNe che. aghAtI karmo saMsArI jIvanA upajIvI guNenA upArjanamAM kAraNabhUta che. pudgala saMbaMdha sApekSa upajIvI guNothI viparIta anya dravyanirapekSa jIvanA asAdhAraNa-pitAnA svabhAvika jJAna, darzanAdi guNane karmagraMthakAroe "anuchavI " vizeSaNa ApyuM che. jIvanI harakeI avasthAmAM-nikRSTamAM nikRSTa aparyApta sUkSama nigada paryAyamAM paNa jIvanI jJAna, darzanAdi caitanyazaktine alpa aMza paNa avazya anAvRta rahI niraMtara tenuM kArya karI rahyo che arthAt jIvanA harakoI paryAyanuM tenI caitanyazaktine aMza anAvRta rahI anusaraNa karatA hovAthI jJAna, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] [ zrI jinapraNIta kaCvijJAna danA jIvanA asAdhAraNa guNeAnI anujIvI sa`jJA sAka che. jJAna, darzana, cAritra ane vIya jIvanA anujIvI guNNA che ane jJAna, darzana, cAritra ane vIya labdhie paNa che. ladhi atre zaktinA azrvamAM che. guNa ane labdhimAM sUkSma a`bheda che. guNakA vA guNavyApAra yA zuSNeAnA pariNamanapravAha labdhi che. AgaLa upara A beu eka bIjAnA sthAne vaparAze tethI yathAyeAgya aMghaTana karavu. game tevA ke game teTalA gADha karmAM paNa jIvanu caitanya sa pUrNapaNe AvarI zakatA nathI. kazaktinI A maryAdA hAvAthI kama sAthenA sa`ghaSamAM atima vijaya jIvanA ja thAya che. vahelA ke meDA bhavya jIva kam'kha'dhanathI sadA mATe mukta thai peAtAnuM aMtima lakSya svAbhAvika, zuddha, paramAna - maya svarUpa avazya prApta kare che. A rIte jIvanA anujIvI, upajIvI ane pratijIvI guNenu vizleSaNa karyuM jethI dhAtI ane aghAtI karyAMnuM kAryaM saraLatApUrvaka samajI zakAya. je karmAMnA udaya nimitte jIvanA anujIvI guNeAnA athavA cetanalabdhionA ghAta thAya che te ghAtIkameryAM che ane jenA udaya nimitte jIvamAM upajIvI guNA prApta thAya che te aghAtI karyAM kahevAya che, kAraNake A karmAM jIvanA anujIvI guNeAne yAne cetanalabdhione ghAta karI zakatA nathI. adhAtI karyAMnA sadbhAvamAM ja jIvanA ghAtIkarmAnA nAzapUrvaka sa anujIvI guNNA yAne sarva cetana labdhie tenA zuddha svAbhAvika svarUpane prApta kare che te ja darzAve che ke anujIvI guNAnA saMpUrNa pragaTIkaraNamAM aghAtI karyAM bAdhaka banatA nathI, ghAtIkAM jIvanA anujIvI guNNAnA ghAta kare che tenA atha evA teA nathI ke te guNAnA samULa nAza thAya che. vizvanA koI paNa dravyanA koI paNa guNanA yA tenA pradezapiMDanA eka aMzanA paNa nAza athavA temAM eka aMzanI paNa vRddhi kadApi thatI nathI. ghAta kare che" tenA atha ghAyala karI pAMgaLA banAvI de che" tema karavAne che. A pUrve ApaNe joI gayA chIe ke eka rUpI dravya anya rUpI dravyanA guNu-paryAyAne temaja tenA pradezAne AcchAdita karI zake che, eka khIjAmAM vikAra utpanna karI zake che, temaja ekanA pariNamanapravAhamAM anya atarAya paNa nAkhI zake che, ghAtI karmAMnA udaya paNa A ja kAryamAM nimitta bane che. jIvanI dRSTine (vastune nihALI tenA svarUpanA anugama karI peAtAnA hitAhitanI dRSTie tenuM yathArtha mUlyAMkana karavAnI zaktine, ke jene jainadarzanamAM darzana, ruci yA zraddhAnarguNa paNa kahevAya che.) vikRta karI tenA cAritramAM (vatanamAM ) vikAra utpanna karanAra ghAtIkane mAhanIyakasa kahevAya che. temAM AtmAnI dRSTine arthAt tenA dvanaguNamAM vikAra utpanna karanAra darzanameAhanIyaku che ane cAritramAM vikAra utpanna karanAra cAritrameAhanIyakama che. A rIte * A sAmAnya kathana che. parabhavanuM Ayu bAMdhyuM hoya to, tirthaM'karanAmakarmAdine nikAcita badha thayA hoya tA te vamAM jIva mukti lAbha pAmI zakatA nathI--AyuSya ane titha karanAma adhAtI karmAM hAvA chatAM. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI nuM svarUpa kamaprakRtinA mULa ATha bheda ] mehanIyakarmanA be mULa bheda che. jIvanI jJAna ane darzana labdhine AvRtta karanAra ghAtI karmone anukrame jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karma kahevAya che, ane jIvanI pragaTa vIryalabdhi pramukha anekavidha labdhionA pariNamana pravAhamAM nAnAmoTA vividha prakAranA aMtarAyo nAkhI te labdhionA bhAvasthAnamAM Urdhvamukhi hAni-vRddhisvarUpa viSamatA ane kramitA pradAna karI te pariNamanapravAhane kamasamuccaya svarUpa banAvanAra ghAtakarmane aMtarAyakama kahevAya che. have ApaNe aghAtI karmo kyA che ane temanuM zuM kArya che te tapAsIe. AkAza, dharma ane adharma dravyAnI jema arUpI hovAthI zuddha AtmAne avyAbAdha svabhAva che. je aghAtI karmonA udaye jIva vyAbAdha svabhAva prApta kare che tene vedanIyakama kahevAya che. A karmanA udaye jIvanA zarIra, mana ane Indriye rUpI hevAthI aneka nimittethI bAdhA pAme che ane te zarIrAdine Atmadravya sAthe kSIra-nIravat saMleSa saMbaMdha hovAthI A pradeze paNa bAdhita thAya che ane pariNAme jIva anukULa bAdhArUpa sukha yA pratikULa bAdhArUpa duHkhanuM vedana kare che. zuddha AtmadravyanA pradeza svabhAvathI akriya che, AkAzamAM tenI akSaya sthiti che. paraMtu AyuSyakarmanA nimitte jIvanamaraNamAM Avate karate corAsI lAkha yonImaya A saMsAramAM sa saraNa karate thake jIva sakriyatAne pAme che. A cauda rAjalaka pramANu lekamAM koI paNa sthAne te sthiratA karI zako nathI, arthAt jenA pradeza svabhAvathI acaMcaLa che te caMcaLatAne prApta thayA che. | svabhAvathI arUpI ane tethI anAmI AtmA nAmakarmanA udaye deva, nAraka, manuSyAdi bhinna bhinna gatio, ekendriyAdi bhinna bhinna jAtio temaja aneka prakAranA varNa, gaMdhAdivALA zarIra dhAraNa karate aneka rUpe ane tadanusAra aneka nAma dhAraNa kare che arthAt rUpI ane nAmI banI gayA che. chelle svabhAvathI pitAnA ja bhinna bhinna kAlIna bhAvomAM viSamatA rahita temaja paraspara uMca-nIca bhAva rahita agurulaghusvabhAvavAna AtmA gotrakamanA udaya nimitte kuLa, jAti, sattA, vaibhavAdi saMbaMdhI paraspara UMca-nIca aneka prakAranA bheda vyavahArane prApta karate thako guru-laghupaNuM pAme che. A rIte vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra A cAra aghAtI karmonA udaya nimitte anukrame jIvana pratijIvI guNe avyAbAdhatva, akriyatva (akSayasthiti) arUpItva ane agurulaghutvanA sthAne anukrame upajIvI guNe vyAbAdhava, sakriyatva, rUpItva ane guru-laghutva anAdikALathI prApta thayA che. ane koI prazna kare che ke jema jJAnAvaraNIyAdi karmodaya jIvanA jJAna, darzanAdi guNene ghAta kare che tema vedanIya Ayu Adi karmodaya paNa jIvanA avyAbAdhatva, ayitvAdi guNone ghAta kare che. Ama guNenuM ghAta karavApaNuM te badhA ja karmomAM eka sarakhuM che te pachI te karmanA ghAtI aghAti evA be bheda karavAmAM karyo hetu che? A prazrane ApaNe be rIte javAba ApazuM. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna (i) upara jaNAvI gayA tema ghAtakame jene ghAta kare che te anujIvI guNe jIvanA AtmabhUta asAdhAraNa hakArAtmaka yAne asti (Positive) dharmo che. jyAre A anuchavI guNone ghAta karavAne azaktimAna havAthI jene aghAtI karmo kahevAya che te te mAtra arUpI Atmadravyane rUpI paugalika vAghA paherAve che arthAt vyAbAdhava, sakriyatyAdi paugalika guNadharmo AtmA para lAde che ane aghAtI karmone kSaya thae A ladAyelA paugalika guNadharmone AtmAmAM abhAva thaI jAya che. pratichavaguNa AtmAnA kaI maulika guNe nathI paraMtu A vyAbAdhavAdi paugalika guNanA abhAvasUcaka nakArAtmaka yAne AtmAnA nAsti (Negative) guNa che.* akAzAdi sarva arUpI dravyanA A pratijIvI guNe sAdhAraNa guNe che. A rIte eka jIvanA asAdhAraNa guNene ghAta kare che ane bIjA tene ghAta nathI karI zakatA. A ja ghAtI-aghAtI karmomAM bheda che. | (ii) ghAtI-aghAti karmonA kAryabheda saMbaMdhamAM zrI panAlAlabhAI e eka maulika vicAraNA raju karI che te atyaMta rocaka hovAthI atre raju karuM chuM. dravyanA be mULabhUta aMge che. eka che tene pradezapiMDa ane bIjuM aMga eTale te pradezapiMDanA AdhAre tAdAmya saMbaMdhathI rahetA tenA guNa-paryA. ghAtakarmo AtmAnA guNapane baMdhanamAM laI tenI zaktione ghAta karI pAMgaLI kare che ane aghAtI karmo dravyanA pradezapiMDane potAnA baMdhanamAM laI tenA para bhautika guNadharmo lAde che. prathama hameMzA AtmAnA guNa-5ya arthAt tene cetane paga ghAtakarmone kSaya thaye zuddha, nirmaLa bane che ane cetananI sarva labdhio soLe kaLAe khIlI uThe che. A pachI aghAtInA kSaye AtmAnA pradeze baMdhanamAMthI chUTe che. tenA para ladAyelA upajIvI paugalika guNene nAza thAya che ane AtmA tenuM zuddha, svAbhAvika, arUpI svarUpa prApta kare che. Ama chavanA mokSanA be stara che. prathama stare AtmAne upayoga ghAtI karmanA baMdhanamAMthI mukta thAya che, ane bIjA stare AtmAnA pradeza aghAtIne kSaye baMdhanamAMthI mukta thAya che A rIte ghAtI-aghAtI karmonI vilakSaNatA ane kAryabheda spaSTa jaNAya che. 32. jIvanA anuchavI guNenI prarUpita bhinnabhinna saMkhyA chatAM avisaMvAda. ghAtakarmonA kArya saMbaMdhI vadhu vicAraNA karIe te pUrve jIvanA anujIvI guNenA saMbaMdhamAM spaSTatA karavAnI AvazyakatA che. sarvArthasiddhimAM (1-4) "veranAkSaLo jIva." kahI caitanyane jIvane asAdhAraNa guNa arthAta anuchavI guNa kahyo che. tatvArthamAM (2-8) "phone DhakSa" kahI upagane jIvane anujIvI guNa kahyo che, ane uttarAdhyayanasUtramAM (28-11) | * paMnyAsa pravara jayaghoSavijayajInuM maMtavya che ke pratijIvI guNe mAtra nAsti guNadharmo nathI. te guNonuM vidheyAtmaka (Positive) svarUpa che paraMtu te anirvacanIya che. temanI A vicAraNuM mAnI zakAya che kAraNa ke AgamamAM anabhilAya bhAvo anaMta kahyA che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 25 " nANaM ca daMsaNaM ceva caritaM ca tavo tahA / vIriyaM uvaogo ya evaM jIvassa lakkhaNaM" kahI jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya ane upayogane jIvanA cha anujIvI guNe gaNAvyA che, karmagraMthakArae jJAna-darzana-cAritra ane vIrya e cArane jIvanA amujIvI guNe kahyA che. Ama judA judA graMthamAM bhinna bhinna rIte jIvanA anujIvI guNe gaNAvyA che. paraMtu AmAM visaMvAda nathI kAraNa ke A sarva jIvanA eka mAtra caitanyaguNanA je paryAya che arthAt bhedo che. vadhu spaSTatA nIce mujaba che. jIvanI cetanazaktinA bedhasvarUpa vyApArane ja upaga kahevAya che. AthI upaga cetanasvarUpa ja che. cetana jIvane svabhAve che, athavA caitanya jIvane guNa che ane upaga te guNanuM kArya che.. uttarAdhyayana kathita e lakSaNe paNa jIvanI cetana zaktinA ja paya che. temAM jJAna ane dAna jIvanA bedhasvarUpa vyApAra upaganA ja paryA che. vastunA sAmAnya bedhane darzana ane vizeSa bedhane jJAna kahevAya che. jIvanI A be labdhio -jJAnalabdhi ane darzanalabdhi saMbaMdhamAM vadhu vicAraNA hamaNAM ja ApaNe karIzuM. cetana upaganuM jyAMthI viraphUraNa thAya che. jyAMthI tene prAdurbhAva thAya che te AtmAmAM ja ramaNatA athavA upayoganuM aMtarmukhapaNuM-AtmAbhimukhapaNuM athavA brahmamAM caryA yAne ke pitAnA AtmAmAM ja caryA athavA pitAnA jJAna-darzana upagamAM ja ramaNutA te zuddha jJAtA-draSTAbhAva cetanAnuM zuddhacAritra che. ane te svamAM caya thakI cetananI paramAnaMdanA vedanapUrvakanI saMtRpta avasthA ane tajajanya nirIhatA (IcchAmAtrane abhAva) cetanAne zuddha tapaguNu che. AthI viparIta cetane paganuM parAbhimukhapaNuM -bahirmukhapaNuM arthAt paramAM ramaNatA athavA paramAM sukhabuddhi, kartA-bhaktAbhAva svarUpa mehapariNAma jIvanuM karmalipta azuddha cAritra che ane pitAne prApta game teTalA paNa viSayasukhamAM haMmezA uNapa anubhavatA AtmAnI atRpta avasthA, paranI IcchAmAM haMmezA tapana jIvane karmalipta azuddha tapaguNa che. jIvanI samagra caitanyazaktinuM pariNamana-paryAya pravAha che te ja cetanavIya che. cetananI anekavidha labdhio (zakti) jevI ke javAnI (darzanalabdhi), jANavAnI (jJAnalabdhi), ISTane prApta karavA puruSArtha pheravavAnI (vIryalabdhi), ISTane prApta karavAnI (lAbhalabdhi), prApta kareluM anyane pradAna karavAnI (dAnalabdhi), prAptano bhegoga karavAnI (bhega ane upabhegalabdhi che. A sarva cetanavIryanA ja paryAye che. jeTalA pramANamAM cetanavIya pragaTe che teTalA pramANamAM uparokta labdhio pragaTe che, ane jyAre vIyalabdhi saMpUrNatAne pAme che tyAre anya sarva labdhio paNa saMpUrNatAne prApta kare che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrI jinapraNIta karmavijJAna A pramANe jJAna, darzanAdi je jIvanA AsAdhAraNa lakSaNe kahyA che temAM upayogane jJAna ane darzanamAM tathA tapane cAritramAM aMtabhava karI karmavizAradoe jJAna, darzana, cAritra ane vIrya A cArane jIvanA anujIvI guNe kahyA che. A anujIvI guNonA ghAtakarmoe je behAla karyA che te samajavA ApaNe te guNenA zuddha svarUpane ane te zuddha svarUpamAM tenI pUrNa vikAsa pAmelI zakti arthAt labdhinuM svarUpa kevuM che te samajavA prathama jJAna ane darzana je cetane paganA ja paryAye che temAM zuM bheda che te samajI laIe. - 3ra, jJAna ane dazanamAM bheda-chavanA bedhasvarUpa vyApAra upaganA jJAna ane darzanA paryAya che. vastunI sAmAnyasattAnA bodhane darzana ane svarUpa sattAnA bedhane jJAna kahevAya che. vadhumAtranI sattAnA be bheda che. temAM je sAmAnyasattA che te vastusAmAnyane siddha kare che, ane je svarUpasattA ke jene vizeSa sattA paNa kahevAya che te vastuvizeSane siddha kare che. "vastu che." eTaluM kahevA mAtrathI vastune saMpUrNa baMdha thatuM nathI. "vastu che" eTaluM ja nahi paraMtu "vastu kaMIka che." te jIva che yA ajIva che. atre "vastu che" te vastu-sAmAnyane sUcave che ane "kaMIka che" temAM "kaMIka" vastuvizeSane darzAve che. mAtra sAmAnya sattAne mAnIe ane vizeSa sattAne na mAnIe te sarva vatu ekarUpa banI jAya. sarva vastumAM mAtra "che, che ane che" te mAtra astipratyayaja thAya. A vastu te nathI" e nAsti pratyaya te thAya ja nahi kAraNa ke kaI paNa vastumAM nAstitva te vastuthI bhinna anya vastunI apekSAe ja thaI zake, paraMtu vizvamAM je eka ja vastu heya te nAstitva bhAva ghaTe nahi ane nAsti pratyaya thAya nahi. paraMtu "A jIva che, ajIva nathI, "te chagana che, magana nathI,"evo ati (affirmative) sAthe nAsti (negative) pratyaya paNa thAya che te ja vastunI svarUpa sattA yAne vizeSa sattAne siddha kare che. TUMkamAM vastu-vastumAM anuvRtti (sadazatA-Similarity) pratyayamAM hetu vastunI sAmAnya sattA che. ane vastu vastumAM vyAvRtti (visadazatA-dissimilarity) pratyayamAM hetu vastunI svarUpa sattA che. atre e khyAla rahe ke sAmAnya ane vizeSa 1 vAcaka vargane Azcaryajanaka lAge tevI bAbata e che ke prAcIna ke arvAcIna, bhAratIya ke pAmiAnya rzanamAM je vivAda che tenA mULamAM "sAmAnya" ane "vizeSa" A be padArtho vaccenA saMbaMdha viSacaka ajJAna yA viparIta jJAne atyaMta mahattvano bhAga bhajavyo che. 2 "pratyaya" zabdanA aneka artha che. hetu, kAraNa, jJAna ityAdi mATe pratyaya zabdano prayoga thAya che. atre pratyaya eka prakAranA jJAna arthamAM vaparAya che. "asti pratyaya" eTale je jJAna vastumAM astitva dharmanI siddhimAM hetu bane che te jJAna. "vastu che" A jJAnathI vastumAM astitvadharmanI siddhi thAya che tethI vastu che " te ati pratyaya (jJAna) che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 67 rUpI ane arUpI drabyAnu svarUpa ane kramaprakRtinA mULa ATha bheda ] sattAnA zinna bhinna pradezeA nathI arthAt sAmAnya ane vizeSa e pRthakpRthak e vastu nathI. je sAmAnyathI vRkSa che te ja vizeSathI pIpaLeA che. je sAmAnyathI jIva che te ja vizeSathI manuSya che. je sAmAnyathI manuSya che te ja vizeSathI ramaNalAla che. A rIte vicAratA spaSTa jaNAya che ke sAmAnyamAM ja vizeSanA vAsa che ane A ja kAraNathI sAmAnya-vizeSAtmaka padArthane vastu kahI che. A rIte sattAmAtranA be bheda hAvAthI krama-samuccayasvarUpa pariNamanazIlatAne pAmelA chadmastha ( ghAtI karmAMnAbaMdhanamAM badhAyele saMsArI AtmA) jIvanA upayeAganA paNa jJAna ane dana evA e bheda paDe che. temAM sAmAnyasattAnA meAdhane darzana ane vizeSasattAnA khAdhane jJAna kahevAya che. AtmAnI epalabdhinA A be bhedya mAtra chadmastha AtmAenI apekSAe ja ghaTe che kAraNa ke chadmastha AtmAnA upayAga kramasamuccaya pariNAmI che. AthI chadmastha jIvane prathama anu darzana ane pachI jJAna thAya che. ApaNI kheAdhalabdhinA vyApAranI kramikatA samajavA eka sthUla dAkhaleA laI e. " A ajIva "" ,, jIva dUra sAmAnya aMdhakAramAM eka AkRti dekhAya che. "A zuM haze ? " tevI jijJAsApUrvaka tame tene nihALeA che. prathama teA " A kaMIka che" teTaleA mAtra vastunI sattAnA bedha thAya che. A khAdha na che kAraNa ke te AkRtinI koI paNa vizeSatA jaNAtI nathI. te AkRti dhIme dhIme tamArA tarapha AvatI jaNAya che. AkRtinI sakriyatA svarUpa vizeSatAnA medha thayA tethI tamA niSNuya kare che ke nathI, jIva che. " prathama darzanamAM tamArA samAnya medhanu kSetra" jIva ane ajIva jeTaluM vizALa hatuM. te AkRtinI sakriyatAnA medha thaye A kSetramAMthI ajIvanI bAdabAkI thaI gaI ane have te kSetra sakocAIne " ,, jIva jeTaluM ja rahyuM. vadhu khArikAIthI nihALatA AkRti manuSyanI jaNAI tethI tamArA edhanu kSetra pramANu hatu. temAMthI tiya cAhinI bAdabAkI thatAM vadhu sakecAIne thaI gayuM. manuSya vadhu najadIka Ave che. tenI cAla, paheravezAdi nihALI nakkI kare che. A manuSya puruSa che, strI nathI." Ama bedhakSetra vadhu sa`kocAIne srIvarjita puruSa pramANa rahyuM. chelle te puruSa vadhu najadIka AvatAM tame tene oLakhI niNaeNya karA che, " A teA ramaNalAla che." ane puruSasAmAnyamAMthI tameAe ramaNalAlanA vyavada karyAM ane te eka vyaktivizeSatAnu svarUpa tamArA mAnasapaTa para spaSTa upasI Avyu. A jJAna thayuM. A pUrva je medha thAya che te pUdhanI apekSAe jJAna che. ane pazcAt edhanI apekSAe darzana che kAraNa pUrva khAdhanI apekSAe pachInA edhamAM vizeSatA che. manuSya pramANu jema jema koI eka meATA vartuLanI (Circle) trijyA nAnI nAnI thatI jAya che dz 66 dd Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] | | zrI jinapraNIta karmavijJAna tema tema tenA pradeza aMtarAlakSetrane saMkoca thatuM jAya che ane aMte AkhuM vartula jenA kaI avAktara bhedo nathI tevA ekapradezI madhyabiMdumAM samAI jAya che. ( AvI ja rIte ApaNI badhalabdhine vyApAra jema jema sUkSama thatuM jAya che tema tema aneka sajAtIya vastunA saMgraha svarUpa ApaNuM upaganuM yAne ApaNI bedhalabdhinuM vizALa sAmAnya kSetra saMkeca pAmatuM jAya che. ane aMte te eka abheda vastu vizeSanI upalabdhimAM virAma pAme che--darzanepayoga je nirAkAra (avizeSita) hatuM. te sAkAra (vizeSita) jJAne pagamAM pariNata thAya che. ApaNe upaga paNa AvA ja krame bedha prApta kare che. sAme paDelI vastunuM ApaNane upaga mukatAnI sAthe ja jJAna thatuM jaNAya che paraMtu tenuM kAraNa ApaNA upaganI sthUlatA che jethI ApaNane prathama darzana thAya che ane pachI kemapUrvaka jJAna thAya che, tene khyAla AvatuM nathI. nizcayathI darzana thayA bAda jaghanyathI paNa aMtarmuhUrta vIte ja jJAna thAya che. kramasamuccaya svarUpa pariNamana karavAne jene svabhAva che tevA paugalika karmonA baddhasaMbaMdha thakI ja chadmastha upaga paNa kamasamuccaya svarUpa pariNamanazIlatAne pAmyo che. jenA ghAtI karmo nAza pAmyA che te kevaLajJAnI bhagavateno upayoga samasamuccaya svarUpa hevAthI temanA jJAna ane darzana evA be bheda paDatA ja nathI. temanI sarva labdhio ekIbhUta thaI tenA utkRSTa bhAvasthAnamAM rahI yugapat vate che yAne te sarva saMpUrNa pragaTa thAya che. AthI zrI kevaLIbhagavaMtane sarva deza-kALavartI zeyamAtranuM jJAna ane darzana niraMtara hoya che. A rIte ApaNe jJAna ane darzanamAM bhedanuM vivaraNa karyuM. A jJAna ane darzanAdi labdhionuM zuddha karmakalaMka rahita svarUpa ane te zuddha jJAna-darzanAdi labdhio ghAtI karmonA baMdhanamAM kevuM azuddha vaibhAvika svarUpa dhAraNa kare che te pUrve jIvanA vaibhAvika bhAvanA be bhedane vicAra karIe. 33. jIvanA azuddha arthAta vibhAvanA be bheda : karma sAthenA baddhasaMbaMdhathI AtmAnuM zuddha svAbhAvika svarUpa je azuddha "bhAvika dazAne prApta kare che te vibhAvanA mULabhUta be bheda che-audayika bhAva ane kSApazamikabhAva.* audayika bhAva azuddha che jyAre kSApazamikabhAva zuddhAzuddha che. audayikabhAva -kadayaniSpanna jIvanA vibhAva pariNAmane audayika bhAva kahevAya che. ghAtakamenA udaya nimitte jIvanA anuchavI guNo viparIta yA vikRta thaI jAya che. darzanAvaraNIya karmodaya nimitta anuchavI guNa darzana-adazanarUpe pariName che. aMdhApo, vaherAzAdi darzanAvaraNIya karmanA udayathI prApta thAya che. tevI ja rIte AtmAnI cakSudarzanalabdhine saMpUrNa paNe AvRta kare che tethI nidrA paNa darzanAvaraNIya * zAstramAM kSApazamikabhAvane vibhAva na kahetA svabhAva kahyo che te sAcuM che paraMtu atre kSayopazamane vibhAvabhAva kahevAmAM zuM hetu che te saMbaMdhi AgaLa khulAso karyo che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane kama prakRtinA mULa ATha bheda ] [ & karmodayaniSpana audayika bhAva che. jJAnAvaraNIya karmodaya nimitte jJAna ajJAnarUpe pariName che. mehanIya karmanA udaye svabhAve samyagadaSTA evA AtmAnI daSTi vikRta thaI mUDhatAne pAme che. jethI tenuM cAritra paNa vikRta banI kaluSita thaI jAya che aMtarAyakamane udaye tene vIrya guNa paNa nivayaMtvane pAme che. AthI adarzana, ajJAna, daSTimUDhatA, vikRta cAritra arthAt cAritrameha ane avIrya A sarva jIvanA anujIvI guNanuM vaibhAvika svarUpa che athavA te te ghAtakarmodayaniSpanna jIvanA audayika bhAve che. aghAtI karmodayanuM kArya vilakSaNa che. A karmonA udaye jIvamAM je guNe hatA ja nahi tevA bhautika yAne paugalika guNe te prApta kare che. aghAtI vedanIya karmanA udaye vyAbAdhatva upajIvI guNane prApta AtmA sukha-duHkharUpa bAdhAne anubhava kare che, tethI zAtA vedanA ane azAtavedana svarUpa vibhAve vedanIyakarmodayaniSpanna jIvanA dayika bhAve che. tevI ja rIte dharmAstikAyAdi arUpI dravyanI jema AkAzamAM eka ja kSetramAM ekAkAre sthira rahevAnA svabhAvavALe athata AkAzamAM akSayarithativAna AtmA AyuSyakarmanA udaye manuSya, deva, nArakAdi vaibhAvika bhavane dhAraNa karate jIte A saMsAramAM bhramaravat bhamate kaI sthAne sthiratA dhAraNa karI zakatuM nathI arthAt kSarasthitisvarUpe vibhAvadazAne prApta thayuM che. AthI manuSya AyuSya, devAyuSyAdi AyuSyakarmodayaniSpanna AtmAnI vibhAvadazAne audayika bhAva kahevAya che. pudaMgalanuM bahurUpIpaNuM ane tajajanya bahunAmI paNuM svabhAve arUpI ane anAmI Atmadravya para lAdavAmAM nimittabhUta aghAtI karmane nAmakarma kahevAya che. AthI bhinna bhinna manuSyAdi gatio, pRthvI, jaLa, vAyu Adi kAya, aneka prakAranA zArIrika varNa, gaMdha, rasa, sparza, saMsthAna, cAla, sthUlatA, bAMdhe, aMga, upAMga, sUkSamatva, bAdaratva, temaja prabhAvazALI athavA aprabhAvazALI vyaktitva, madhura yA amadhura svara, surUpa, kurUpa Adi sarva zArIrika temaja vyaktitvanI vizeSatAo nAmakarmodayaniSpanna audayika bhAva che, je paugalika karmalipta hovAthI azuddha che. liMbu khATo rasa, DuMgaLInI yA lasaNanI durgadha, pASANune (pRthvIkAyajIvane) kaThora sparza, mInane mRdusparza, koyalane madhurakaMTha, garlabhanI karkaza bhUka, padminI suMdarInI gajagAminI cAla, bharAvadAra kALA lAMbA vALa, pitAnuM svataMtra zarIra (pratyeka paNuM ), anaMta cha vacce eka ja zarIra (anaMtakAya), sUkSma zarIra, bAdarazarIra, halanacalana karI zake tevuM trasa zarIra, sthAvara zarIra ItyAdi sarva AtmAnA vibhAvika svarUpe nAmakarmodayaniSpanna audayika bhAve che. uccakuLa, nIcakuLa, uccagetra, nIcotrAdi vibhA gotrakarmodayaniSpanna audayika bhAve che. A rIte ATha karmo jIvanI audayika bhAve vaibhAvika pariNatimAM nimittatA pUrI pADavAmAM kuzaLa che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna thAyopazasikabhAvatanAnI koI paNa labdhine sarvathA ghAta karavAne koIpaNuM vAtakarma samartha nathI te A pUrve kahevAI gayuM che, harakoI jIvamAM caitanyazaktine akSAMza paNa anAvRta yA anaMtarIta rahe che. ane te pragaTa aMza tenuM kArya kare ja che. jJAna-darzanAdi caitanya labdhine ghAtakamenA AghAtathI bacelA A pragaTa aMzane audayika bhAva te kahevAya ja nahi kAraNa ke-ghAtI karmone udaya cetanalabdhine athAta tenA anuchavI guNene ghAtaka athavA bAdhaka ja hAya, sAdhaka te nahi ja. je A ghAtI AvaraNuddhika ane ghAtI aMtarAya karmone sarvathA yAne saMpUrNa paNe udaya mAnIe te te jIvamAM caitanyane bilakula abhAva thatAM te jaDa pudgalavat banI jAya ane e dazAmAM te temAM rAga-dveSa paNa saMbhave nahi kAraNa ke pudgala sarvathA acetana hovAthI temAM rAga ke dveSa ghaTatA ja nathI. AthI saMsArI jIvamAM jJAna, darzanAdi labdhine je aMza pragaTa che. temAM karmodaya nimitta na ja mAnI zakAya. cetana labdhine A pragaTa aMza te te ghAtI karmane kSaye zamaniSpanna kSApathamika bhAva che. zabdanI pUrve Avate pUrvaga "a" aneka arthamAM vaparAya che jemake - (i) "achava"ne artha che jIvabhinna pudgalAki jaDa padArtho. atre "abhinna arthamAM che. "ajJAna"mAM "a"ne bhinna artha karIe te tene artha jJAnabhinna "jaDa" thAya paraMtu pudgalAdi jaDa padArthane ajJAnI nathI kahetA. ajJAnanuM AdhArabhUta dravya te ja cetanA che je jJAnanuM paNa che. AthI "ajJAna" mAM "a" bhinna arthamAM nathI. | (i) atre koI prazna kare che "bhAratanI rAjadhAnI kaI che ane te muMbaInI kaI dizAmAM AvI che? "a" e javAba Apyo "bhAratanI rAjadhAnI dilhI che ane te muMbaInI kaI dizAmAM che tenI mane khabara nathI." "ba"no javAba che. "bhAratanI rAjadhAnI dilhI che ane te muMbaInI dakSiNamAM che. "ka" ne javAba che. "bhAratanI rAjadhAnI madrAsa che ane muMbaInI dakSiNamAM." "Da" ne javAba che "bhAratanI rAjadhAnI madrAsa che ane te muMbaInI uttaramAM che." uparokta cAre vyaktiomAM ajJAna che paraMtu te sarva "ajJAnamAM bheda che" "a"ne rAjadhAnI saMbaMdhi eka aMzanuM jJAna che ane bIjA aMzanuM ajJAna che. AvI "a"nuM ajJAna jJAnanI apUrNatA che. "ba" ne eka aMzanuM jJAna che ane bIjA aMzanuM jJAna viparIta che. tethI A ajJAnamAM aMze jJAna che ane aMze viparItatA paNa che. "ka" nuM rAjadhAnI saMbaMdhI jJAna savaze viparIta che. paraMtu na pUchAelA praznananuM jJAna che kAraNa ke te jANe che madrAsa muMbaInI dakSiNamAM che. "Da" nuM jJAna te savaze viparIta che. AthI "ajJAna"mAM "pUrvaga "a" ne artha abhAva, apUrNatA temaja viparItatA paNa ghaTe che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA ATha mULa bheda ] [ 71 | (ii) kaI chIpane cAMdI mAnI tene levA jAya che. A ajJAna "mA" che. tethI ajJAna" ne "a" jamanA arthamAM paNa ghaTe che. A kramamAM paNa jJAnane aMza che. "caLakane dhavala varNa" cAMdI ane chIpane sAmAnyathaNa che jenuM A kramamAM jJAna che paraMtu A beune vyavasbata karanAra vizeSa guNanA jJAnanA abhAvamAM zrama utpanna thaye che. (iv) "miyAjJAna" -A jJAna paNa ajJAna kahevAya che. atre "mipyA" jana pAribhASika zabda che. AdhyAtmika vijJAnamAM jJAna mAtra jJAna khAtara ja nathI paraMtu te jIvane je parama ISTa che te paramAnaMdaprAptinuM arthAta mokSaprAptinuM sAdhana che jJAna jIvanuM lakSaNa che paraMtu laya te AnaMda ja che. je jJAna sAdhyanI sAdhanAmAM sAdhaka zuM che ane bAdhaka zuM che, heya zuM che ane upAdeya zuM che tene yathArthanirNaya karI zake nahi athavA viparIta nirNaya kare te jJAna ISTaprAptimAM niSphaLa rahevAthI adhyAtmazAstramAM mithyAjJAna kahevAya che. miyAjJAnane nizcayanaya ajJAna ja kahe che. mikhyASTinuM jJAna ajJAna che. mahAvidyAlayanI ucca anusnAtaka padavIdhAraka vidvAna yA paMDita kahevAya paraMtu je te mipAdaSTi hoya te nizcayanayanA mate jJAnI te na ja kahevAya. kaI paNa zeya saMbaMdhi jJAnanA sadaMtara abhAvarUpa ajJAnane te te te ya saMbaMdhi jJAnane AvaraNa karanAra jJAnAvaraNIyakarmodayaniSpanna audayika bhAvanuM ajJAna kahevAya te te barAbara che, paraMtu mithyA, viparIta, jamAdi svarUpa ya saMbaMdhi yathArtha jJAnane jJAnAvaraNIya karmodayaniSpanna audayika bhAvanuM ajJAna na ja kahI zakAya kAraNa ke atre jJAnanA sadaMtara abhAva svarUpa ajJAna nathI paraMtu ayathA jJAnane Akhare che te sadbhAva ja. AthI te kSApazamika bhAvanuM ja hovuM joIe. AthI AvA ayathArtha jJAnane sAmAnyathI ajJAnAvaraNIya karmanA kSapazama niSpanna kSApathamika bhAvanuM ajJAna kahevAya che ane vizeSathI mithyAjJAnane mithyAjJAnAvaraNIya karmanA kSapazamaniSpanna kSApazamika bhAvanuM mithyAjJAna kahevAya tevI ja rIte viparItAdi svarUpa ajJAna paNa yathAyogya jJAnAvaraNIyakarmanA kSapazamaniSpanna kSApazamika bhAvanuM ajJAna kahevAya. samyagdaSTi AtmAnA jJAnane ajJAna nathI kahevAtuM chatAM tenuM paNa jJAna apUrNa hevAthI te ajJAnI paNa che. eka ja dravya ke eka ja guNanA paNa anaMta paryAye che ane chAstha saMsArI AtmAo kadApi A anaMta payAnuM jJAna karI zakatA nathI, tethI teo ekane paNa saMpUrNa jANatA nathI. AthI te kahyuM che ke "je ekane jANe te sarvane jANe" A rIte sarva chavAstha chanI jJAnalabdhi apUrNa rahevAthI temAM audayika bhAvanuM ajJAna paNa vate che chatAM paNa cetanya labdhine alpAMza paNa AvaraNa yA aMtarAyakane bhedIne pragaTapaNe niraMtara tenuM kArya karI rahI hovAthI ane A alpAMza Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna ja Akhare jIvanA vikAsamAM kAraNabhUta heIne labdhi aparyApta nigada thI laI zrutakevalI bhagavaMtamAM nyunAdhika pramANamAM kSApazamika bhAve jJAna ane te ja pramANe darzana ane vIrya paNa prApta thAya che. kSApathamika bhAvanI temaja jIvanA anya zuddhabhAvenI vistRta AlecanA ra7mA prakaraNamAM karavAnI che. hAla te eTaluM ja jANavuM jarUrI che ke kSApazamikabhAva eka prakAranI cetanalabdhi che jethI potAnI pUrNa labdhine chevaTe atyaMta alpa aMza paNa game tevA gADha ghAtI karmonA ghAtane sAmane karI nyunAdhika pramANamAM chevaTe ghavAyelI hAlatamAM paNa karmonA saMkajAmAM chaTakIne Urvamukhi hAnI-vRddhinA krame niraMtara svayegya artha kriyA karate ja rahe che. A ja rIte mehanIya karmanA kSapazamathI cAritralabdhi paNa kSApazamika bhAve anAdikALathI sarva jIvone prApta thavI joIe kAraNa ke cAritra paNa cetanAne ja paryAya che ane nigodamAM paNa avirati cAritra te che ja. A kahevuM cheTuM nathI ane bahudhA karmaprakRtinI TIkAmAM Ave ullekha paNa maLe che. Ama chatAM paNa anAdi kALathI jIvanI dRSTi ane tethI tenuM cAritra saMpUrNapaNe vikRta dazAe ja prApta thatuM hovAthI jIvane darzana mehanIya temaja cAritrahanIya ema beu prakAranA mehanIyane anAdikAlIna audayika bhAva ja prarUpe che kAraNa ke bhAvanI yA labdhinI saMpUrNa viparItatAe temaja vikRtatAe audayika bhAva ja hoya che. bIjI rIte vicAratA jevI rIte paugalika gADha vAdaLe paNa sUryaprakAzane saMpUrNapaNe AcchAdita karI divasane aMdhArI rAta jevI banAvI zakatA nathI tevI ja rIte paugalika AvaraNa drika (jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIyane A saMjJA ApavAmAM Ave che) cetananI bedhalabdhine saMpUrNapaNe AcchAdita karI tene pudgalavat jaDa banAvI zakatA nathI. vaLI jevI rIte pahADarUpI aMtarAya nadInA vaheNanI gatine maMda karI tenI dizA badalAvI zake che paraMtu te vaheNane bIlakula thaMbhAvI zaktA nathI tevI ja rIte paugalika aMtarAyakarmo cetananI vIryalabdhine saMpUrNapaNe sthagita karI zakatA nathI. A ja kAraNe AvaraNa kamene bhedIne cetana potAnI bedhalabdhinA je atyaMta jhAMkhA jJAna-darzanarUpI prakAza kiraNe niraMtara phelAvyA kare che tenI apekSAe sarva jIvone anAdikALathI jJAnAvaraNIya temaja darzanAvaraNIya karmone kSapazama viva che. vaLI aMtarAya kamene sAmane karI cetana pitAnI vIrya labdhino je atyaMta maMda pravAha niraMtara vahAvyA kare che tenI apekSAe sarva jIvone anAdi kALathI vIryantarAya 1. ghavAyelI hAlatamAM kahevAno matalaba e che ke jJAnalabdhi. mizyA, viparItatA Adi rUpe, vIrya unmArge (saMsAramArge ) cAritra avirati, saMyamasaMyama yA sarAgasaMyama rUpe pragaTe che. : 2. paMnyAsa pravara jayaghoSavijayajI mahArAje A pramANe mane kahyuM hovAne cokkasa khyAla che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyAnu svarUpa ane kama prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 73 kSaye pazama kahyo che. vaLI A kSAye pazamika jJAnane haiyeApAdeyanA vivekahIna mithyAjJAnarUpa khanAvanAra temaja cetanavIyan sa sAraprati unmArge dAranAra AtmAnI dRSTimUDhatA arthAt gADha mahanIyakramekrayaniSpanna mithyAtva ja che je anAddikALathI sava jIvAmAM DAya che. AthI sa chadmastha jIveAmAM jJAnAvaraNIya, dazanAvaraNIya temaja aMtarAyakarmAnA kSayeApazamaniSpanna kiMcita mAtra paNa kSayApazamabhAve jJAnAdi labdhio prApta ja che paraMtu jyAM sudhI jIvane samyagdarzana prApta thatuM nathI tyAM sudhI sarva jIvAne danamehanIyanA tA udaya ja vate+ che ane A unnayajanya jIvanI daza`namUDhatAne mithyAtvamAha ane TU'kamAM mithyAtva kahevAya che arthAt mithyAtva atyaMta tIvrarasavALA danamehanIya kamanA auyikabhAva che. madirAnA tIvranazAmAM cakacUra manuSya sa`pUrNa bhAna khAI bese che. peAte kANu che, kayA sthAne ( pade) che tenuM bhAna eTalI hada sudhI te bhUlI jAya che ke peAtAnA mAtA, pitA, putra, putrI, patnI, mitra, mitrapatnI Adi saMbaMdhie prati atyaMta anucita vana, temaja vANIvyavahAra kare che. tene peAtAnA hitAhitanuM paNa bhAna nathI rahetuM, jyAre tenA naze. utaravA mAMDe che tyAre te dhIme dhIme bhAnamAM AvatA jAya che. sa'pU` naze| na utaryAM heAvA chatAM paNa atyaMta maMda nazAmAM peAtAnA saMbaMdhi prati te atyaMta anucita vyavahAra karatA nathI kAraNa ke tene peAtAnA sthAnanuM kaMIka bhAna tA thaI ja jAya che. paraMtu te ma nazAnu` kaMIka te pratiSiMkha tenI vANI vyavahAramAM jaNAya che je atyaMta anucita kahI zakAya teTaluM asabhya nathI hatuM. AvI ja rIte tIvra rasavALA madirA samAna danamehanIyaka daLa ke jene mithyAtvamehanIya kahevAya che tenA uDDayasvarUpa pAna vaDe cetanA evI te sUzciMta thaI jAya che ke tene tenA paudgalika zarIrathI bhinna peAtAnA asalI caitanasvarUpanuM bhAna paNu rahetuM nathI ane pariNAme peAtAnA hitAhitanuM bhAna na rahetA tenA vartanamAM paNu mUDhatA AvI jAya che. para`tu jema jema tIvrarasavALA danameAhanIya karmonI tIvratA maM paDatI jAya che tema tema A mithyAdRSTinI mUrchA paNa utaravA mAMDe che ane jyAre A tIvratA atyaMta maMda thAya che tyAre cetanane peAtAnA svarUpanuM bhAna thavA mAMDe che ane peAtAnA asalI svarUpanuM bhAna thatAM peAtAnuM jemAM hita che tevA meAkSa ane meAkSaprAptinA mArgomAM rucivaMta bane che ane sa'sArapratinI tenI ruci atyaMta maMda paDI jAya che. AvA atyaMta maMda rasavALA dazanamehanIyakama daLane samyaktvamaiAhanIya kahevAya che. jevI rIte mithyAtva-mAhanIyakama nA uDDaya AtmAne peAtAnA svarUpadarzanamAM khAdhaka hatA jethI tene peAtAnA svarUpanuM lezamAtra paNa dana thatuM ja na hatuM athavA viparItadana thatuM ka. 10 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] | zrI jinapraNIta kama vijJAna hatuM tevI rIte samyaktva meAhanIya kA~nA udaya cetanane pAtAnA svarUpadazanamAM bAdhaka tA khanatA nathI chatAM paNa samyaktvamehanIyanA ma`darasavALu' danamehanIyakamanuM daLa tenA A svarUpadarzanamAM jhAMkhapa tA lAve ja che. tattvArthamAM zraddhAna arthAt samyagdana AtmAnA anujIvI guNa che yAne samyagdarzana cetanalabdhi che. paraMtu anAdikAlIna mithyAtva mahunIyanA udaye tatvArthamAM zraddhAna svarUpa A anujIvI guNu atavAmAM zraddhAna athavA tatvACmAM azraddhAna Adi vikRta svarUpe mithyAtvane prApta thayA che. samyaktva mahunIyanA udaya samyaktvaguNanA pragaTIkaraNamAM khAdhaka tA nathI khanatA chatAM paNa samyaktvameAhanIyakama mAM rahelA madarasavALA dazanamehanIyadaLanA udayanA kAraNe pragaTa thayelA te samyaktva-samyagdanamAM zakA, kAMkSA Adi aticAra svarUpanI nyunAdhika pramANamAM malinatA yA jhAMkhapa tA lAve ja che. AthI mithyAtva tIvrada namehanIyane yAhne mithyAtvameAhanIyanA auyika bhAva che jyAre samyaktvamAnIyanA udaya sahita je ka'Ika malina samyagdarzana che te darzanamehanIyanA kSAyeAmika bhAva che. samyaktvamehanIyaka nA udayanI apekSAe kSAyeApazamika samyagdarzanane vedaka samyaktva paNa kahevAya che kAraNa ke A samyaktvamAM samyaktvamehanIyakamedayanu vedana che. A ja pramANe avirati yAne asayamamAM vaMtA sarvAM jIvAnA asayama cAritramehanIyanA auyikabhAva che jyAre dezavirati zrAvaka yA zrAvikA ke jenA cAritrane sayamAsa yama kahevAya che te tenA sa'yama'zanI apekSAe cAritrameAhanIyanA kSaye pazamaniSpanna kSAyeApazamika bhAva che, jyAre A cAritramAM je asayama aza che tenI apekSAe cAritramehanA audayika bhAva paNa varte che. vaLI zramaNa bhagava tanA sarvAMviraticAritra ke jene sarAgasayama kahevAya che te paNa temAM rahelA sa yamaaMzanI apekSAe cAritramehanIyane kSAyeApazamika bhAva che ane cAritramAM AvatA aticArAmAM nimittabhUta temAM rahelA rAganA aMza cAritrameAhanIyanA auyikabhAva che. kSAye pazamikabhAva vibhAva nathI kAraNa ke te te cetananI labdhie che. cetanAnI vibhAvadazAmAM kAraNu kanA uya che. nahiM ke tene kSaye|pazama. jema koIpaNu ghAtIkama nA udaya cetanalabdhinA khAdhaka yA ghAtaka ja hAya sAdhaka nahi, tevI ja rIte kaI paNa ghAtIkAM kSayApazama cetanalabdhinA azanA prAgaTayamAM sAdhakatama che jethI te vabhAva nathI para Mtu ApaNe cAlu prakaraNamAM mULa karyAMnA tenA avAMtara bhedenI avivakSAe-kSAye pazamikabhAvane zuddha azuddha vaibhAvikabhAva kahyo che kAraNa ke cAre ghAtI athavA mahunIyanA beu bheda gaNatA pAMce ghAtIkamAMnA yeApazamanI sAthe sAthe te te karmAMnA auyikabhAtra paNa avazya hAya che je cetanAnA vaibhAvikabhAva che. khIjuM kSAyeApazamika bhAve pragaTa thayelI cetanalabdhi sa`pUrNa labdhine anaMtame bhAga mAtra ja che, jyAre AvaraNu atarAya yA vikAra svarUpe ghAta pAmelI Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 75 arthAt karma bhAra nIce dabAyelI che te labdhi saMpUrNa labdhine anaMtabahubhAgapramANa che jemAM te te kamene udaya nimitta che. AthI jyAre kSApazamika jJAna sAthe audayikabhAve ajJAna bhaLeluM che, kSApazamika darzana sAthe audayikabhAve adarzana bhaLeluM che, ,, vIrya , , avIrya ,, , kSApazamika samyagadarzana sAthe audayika bhAve vedaka samyakatva bhaLeluM che, , dezaviraticAritra , , asaMyama bhaLe che ane , sarvaviraticAritra ,, ,, rAga bhaLe che, tyAre ghAtIkanA pizamabhAvane zuddhAzuddha bhAvikabhAva kahevAmAM je hetu che tenI spaSTatA thaI jAya che. aghAtI karmo:-vedanIya, Ayu, nAma ane gotramAM kSApazamikabhAva prApta na thAya kAraNa ke te caitanya labdhinA ghAtamAM ke pragaTIkaraNamAM nimitta nathI. A rIte AThe kamena bhAvikabhAvanuM svarUpa kahyuM. vadhu spaSTatA khAtara ApaNe sarva labdhionuM svAbhAvika zuddha svarUpa temaja bhAvika azuddha svarUpa kevuM che te joIe. 34. jJAna-darzana labdhinuM zuddha-azuddha svarUpaH (1) zrI kevaLI bhagavaMtenI jJAna ane darzanalabdhi atyaMta zuddha arthAt kSAyikabhAvanI che, kAraNa ke A labdhio jJAnAvaraNIya temaja darzanAvaraNIya karmonA saMpUrNa kSaya thavAthI pragaTa thaI che. AvaraNa kamenA saMpUrNa kSayathI pragaTa thaI hovAthI A kSAyika jJAna ane kSAyikadarzana jene anukrame kevaLajJAna ane kevaLadarzana kahevAya che te atyaMta zuddha ane saMpUrNa che. AthI zrI kevaLI bhagavaMtene sarva dezakALavata yamAtranuM jJAna ane darzana niraMtara yugapat vate che. chadmastha jIvanuM jJAna kSApazamika bhAvanuM che. kSApazamika jJAna apUrNa che te A pUrve darzAvyuM che. | (i) kSApazamika jJAna prayogakRta che kAraNa ke te jJAnamAM ya prati upayoga mUka paDe che. je artha prati ApaNe upaga (lakSa) na hoya te ApaNI najara AgaLathI pasAra thavA chatAM paNa ApaNane te arthanuM darzana ke jJAna thatuM nathI. vaLI A pravegakRta jJAnakriyA prajanapUrvaka thAya che kAraNa ke atre rAga vate che. (mAtra chadmastha vItarAganuM jJAna kSApazamika hovA chatAM tyAM rAga-dveSa rahitatA che. A sthiti mAtra aMtarmuhUrtanI ja che.) AthI viparIta kSAyikajJAna sahaja che. kAraNa ke te svAbhAvika che. tyAM paga vartate nathI. prayajana paNa nathI kAraNa ke kevaLajJAnI bhagavaMte nirIha, saMtRpta ane kRtakRtya che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] 66 [ zrI jinapraNIta kavijJAna zrI pravacanasAranA prathama adhyayananI khAvanamI gAthAnI TIkAmAM TIkAkAre vItarAga kevaLI bhagavaMtanI jANavAnI kriyAne " jJaptikriyA " ane rAga-dveSa ane mAhapUrvaka chadmasthanI padmAne jANuvArUpa kriyAne jJeyA pariNamana kriyA "nI sAOkasaMjJA ApI che. jevI rIte arisA sammUkha paDelA sarva padArthAMnuM pratibiba arisAmAM paDe che chatAM paNa ariso te zubhAzubha pArghAthI lipAtA nathI tevI ja rIte jagatanuM saOjJeya kevaLajJAnamAM pratibiMkhita thAya che chatAM paNa kevaLIbhagavaMte te jJeyathI koI paNa bhAve lipta thatA nathI arthAt temane jJeyamAM rAga-dveSa, meha, kartA, bheAktA Adi koIpaNa bhAva vatatA nathI. tee mAtra zuddha jJAtA-draSTA ja che. TUMkamAM ema kahI zakAya ke jANavA mATe ApaNe ( rAgI jIvA) jJeyamAM jhUmIe chIe jyAre kevaLI bhagavatanA jJAnamAM saOjJeya DUbe che, kevaLI bhagavata jANavA jatA nathI chatAM temane satra jJeya jaNAya che. ApaNe jANavA jaI e chIe chatAM kaIka ja jANIe chIe. (iii) kSAyikajJAna jema sa`vyApaka che tema te paramasUkSma paNu che kAraNa ke te jJAnamAM samayAntarane paNa anugama vate che arthAt sUkSmamAM sUkSma bheda paNa temAM parakhAya che. AthI viparIta kSAye pazamika jJAna sthUla che kAraNa ke temAM samayAntare thatA abheda kaLAtA nathI. asakhya samayAntare thatA bheda ja A jJAna pAmI zake che. (iv) A pUrve kahevAI gayu che tema kSAyeApazamika jJAna kramika che. bhinna bhinna samayanI tenI kheAdhalabdhinI apUrNatAnI mAtrAmAM nyunAdhikatA heAvAthI viSamatA che, jyAre kevaLajJAna akramika yAne yugapata che. samaya samayanA tenA jJAna darzana saMpUrNa hAvAthI temAM kALakRta arthAt Urdhva mukhi viSamatA paNa nathI. (v) pAMca mahAvratadhArI munibhagavaMte saMyama ane svAdhyAyathI saMpUrNa zrutajJAna prApta karI zrutakevaLI banI zake che chatAM paNa te jJAna kSAyeApazamika ja che. kSAyika jJAnanI prApti mAtra svAdhyAyathI nahi paraMtu upayegamAMthI mAhabhAvanA saMpUrNa nAza thakI ja prApta thaI zake che arthAt vItarAgatAnI prAptithI ja sajJatA prApta thAya che. kevaLajJAnamAM jJeyamAtranuM jJAna varte che tevuM ghaNA buddhizALI vidvAneA mAnI zakatA nathI. AvuM vizALa jJAna eka vyakti pAmI zake te teenI buddhimAM utaratuM nathI ane peAtAnI buddhi para atyaMta vizvAsa dharAvatA A vidvAnA kevaLajJAnInI sAMtA svIkAratA nathI. jyAM kevaLajJAnanI sarvajJatA asvIkAya hAya tyAM Agama pramANa paNa temane asvIkAya hAya te svAbhAvika che. paraMtu saCjJatAnuM sAtatya mAtra AgamapramANa para ja AdhArita nathI. nimna vicAraNAthI te buddhigamya paNa thaI zake che arthAt anumAnapramANuthI paNa siddha che. dravya ane tenA guNaneA tAdAtmya sama dha che. guNu rahita dravya hAya nahi. jIva dravya che ane jJAna tenA guNa che tethI jJAna rahita AtmA kadApi heAI nA zake. jJAnane Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 77 svabhAva jANavAno che tethI AtmA kadApi jANyA vinA rahI zake nahi. jANavA mATe jIvane anya koIpaNa padArthanI nimittatA bIlakula Avazyaka nathI. nimitta te mAtra vibhAva bhAvavA mATe ja Avazyaka che, paraMtu jJAna te jIvane svabhAva che. svabhAvane bhAvavA mATe keI nimittanI jarUra nathI. paraMtu saMsArI jIva pudgalanA baddhasaMbaMdhathI vibhAvadazAne pAmela hovAthI mati ane zrutajJAnIne Indriya ane mananI sahAyatAnI jarUra paDe che. pudgalathI banela Indriyo ane mane jaDa hovAthI temanAmAM jJAna nathI chatAM paNa tenA AlaMbane AtmA jeI, jANa ane vedana karI zake che. jema cAlavAnI zakti Akhare te laMgaDAnI che chatAM paNa pite paMgu thaI gayo hovAthI jenAmAM cAlavAnI zakti che ja nahi tevI lAkaDInA AlaMbanapUrvaka ja te cAlI zake che, tevI ja rIte ghAtakamenA baddhasaMbaMdhathI jenI cetanA ghAyala thaI gaI che te saMsArI AtmAne mati ane zrutajJAnanI prApti mATe jaDa Indriye ane mananI madada levI paDe che. atre muddo e che ke jovA ane jANavAnI zakti jIvanI pitAnI che. A zakti tene koI anya dvArA prApta thaI nathI paraMtu anAdi kALathI jIva sAthe vyApine rahI che ane sadAkALa mATe te jIva sAthe ja rahe che. jo ke anAdi kALathI karmanA saMbaMdhe tenI jJAnalabdhine bahuja moTo bhAga AvaraNa karmonI nIce dabAI gayo hovA chatAM paNa te jJAnalabdhine eka aMza paNa nAza pAme nathI. svabhAvane kadApi nAza thAya nahi. jyAre AtmAnI cetanazakti paranA AvaraNe dUra thaI jAya che tyAre, tenI jJAna-darzanAdi sarva labdhio saMpUrNa paNe pragaTa thAya che. jJAna ane darzana labdhi saMpUrNa te tyAre ja kahI zakAya ke jyAre jIvane dezakALathI abAdhita zeyamAtranuM jJAtRtva ane draSyatva yugapata niraMtara vartatuM hoya. Ama chatAM paNa asat kalpanAe mAne ke kevaLajJAnInuM jJAna saMpUrNa nathI. zrI kevaLI bhagavaMtanA "a" padArthone jANavArUpa kArya ane "ba" padArthonA na jANuvArUpa kArya vacce bheda che. kAryabhede kAraNabheda paNa mAna ja rahyo. AthI kevaLajJAnIne "ba" padArthanuM jJAna nathI temAM kaI hetu te jarUra prApta tha ja joIe. paraMtu kevaLajJAnIne sarva seya prati eka sarakhe mAtra zuddha jJAtA-draSTA bhAva ja che. svayaM nirIha, saMtRpta, ane kRtakRtya hovAthI kaI paNa yamAM tene upayoga nathI. A rIte kevaLI bhagavaMtane sarva ya prati anupaga svarUpe eka sarakhe ja saMbaMdha hovAthI temane amuka padArthanuM jJAtRtva vate ane amuka padArthanuM ajJAtRtva vAte tevA kArya bheda mATe koI hetu yAne ke kAraNa ja nathI tethI temane sarva zeyanuM saMpUrNa jJAtRtva vate che tema mAnavuM ja rahyuM. je tame ema kahetA ho ke temane dUra deza ane dUra kALavata padArthonuM jJAna na hoI zake te tenA samAdhAnamAM jaNAvavAnuM ke AtmapratyakSa kSAyika jJAna nirAlaMbana jJAna che tethI temAM deza, kALa yA anya koI paNa pratibaMdhaka hoI ja nA zake. chadmasthanuM mati Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] [ zrI jinapraNIta karma vijJAna ane zrutajJAna indriya ane mananI sahAyatApUrvaka thatuM hovAthI te jJAna parimita ja hoya kAraNake idriya ane mananI zakti parimita che. IndriyanI arthagrahaNa zakti dezathI ane mananI kALathI maryAdita hoya che. avadhi ane mana:paryava jJAnamAM Indriya ane mananuM AlaMbana na hovA chatAM paNa te sarva kSApazamika bhAvanA hevAthI kramapUrvaka pravartatA hoya che. kramapUrvakajJAna saMpUrNatAne kadApi pAmI zake nahi. AgaLa upara jyAre ApaNe jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmonA kAryane vicAra karIzuM tyAre kSApazamika jJAna zA mATe saMpUrNatAne pAmI zakatuM nathI te gaNitanA siddhAMtathI siddha karIzuM" AthI kSAyikajJAna ane darzanamAM saMpUrNa yanuM jJAna temaja darzana niraMtara vate che tevo nizcaya avadhAre temAM ja ApaNuM kalyANa che. 35. cAritralabdhi ane tapalabdhinuM zuddhAzuddha svarUpaH zudramAM zukra jIva arthAt sUkSama nigadathI laI saMjJI paMcendriya manuSya, devAdi sarva mAM dehAdhyAsanI abhivyakti svarUpa AhAra, bhaya, maithuna ane parigraha e cAre saMjJAo anAdi kALathI prApta thaI che. "A deha te ja huM" te pramANe jaDa padugalika zarIra ane tethI vilakSaNa ane atyaMta bhinna cetana svarUpa pitAnA AtmAmAM abhedabhAva dehAdhyAsa che. A dehAdhyAsa mithyAtva mehanIya karmodayaniSpanna mithyAdarzana yAne mithyAtvanuM kArya che. mithyAdaSTi ne deha atyaMta priya hoya che. temanA mATe deha bheganuM sAdhana che. anAdikALathI pAMce IndriyanA viSayenA bhegamAM sarva jI sukha mANatA AvyA che. je viSayanA bhaMga ane upabhogamAM tIvra sukhabuddhi hoya che, tevA viSayo prati temaja te viSayanI prAptinA nimitta prati teone tIvra rAgabhAva hoya che. sarva viSayasukhamAM ziromaNi samAna sparzendriya viSayaka kAmasukhanI vAMchanAe vijAtIya vyakti prati kAmarAga; sagA, nehI mitrAdi prati neharAga; pitAnI kAmanAone, vastupratinA pitAnA abhigamane, pitAnI mAnyatAone, pitAnA bhautika hitAhitanI daSTie karelA vastasvarUpanA mUlyAMkanane, TUMkamAM pitAnI daSTi prati temaja pitAne anukuLa daSTi dharAvanAra prati daSTirAga; ema aneka prakAre tIvra rAgabhAvane prApta mithyAdaSTi jIve che te rAgasthAnethI viparIta sthAne prati tIvra dveSabhAvane paNa prApta thayA hoya che. rAga vinA TheSa saMbhava nathI. je rAga rahita che te niyama dveSa rahita hoya che. AthI je vItarAga che te avazya vItaSa paNa che. rAga-dveSa cAritrano vikAra che, cAritraha che, cAritramUDhatA che. jenI dRSTi vikRta heya tenuM vartana arthAt caritra paNa vikRta ja heya. paraMtu cAritraguNa yA labdhi eTale zuM? cetane paganI carcA athata ramaNatA cAritra kahevAya che. cetane paganI paramAM ramaNatA cAritrane vikAra che, azuddhacAritra labdhi che; ane svAtmAmAM ramaNatA zuddha cAritralabdhi che. cetane paganI Atmatara padArthomAM ramaNatA, bhinna bhinna para Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA ATha mULa bheda ] [ 79 padArthomAM upayoganuM atra tatra bhaTakavuM niSkAraNa nathI. paramAM koMbhAva, parama bhaktAbhAva, paramAM sukhabuddhi, paramAM rAgadveSa, paranI ISa, paramAM svArtha, para bhaya, paramAM rati yA arati, ItyAdi aneka prakAranA bhAvapUrvaka mehadazAne pAmele te AtmA niraMtara paramAM ja ramyA kare che. A sarva bhAve moha yAne mUcha che. anaMta, avyAbAdha, zAzvata, ane paramasukhane svayaM jyAre jemAM A sukhane aMza paNa nathI tevA jaDa. paugalika viSamAMthI sukha meLavavAnA phAMphAM mAre che te mUDhatA nahi te zuM che? eka samaya paNa AtmAbhimukha na thatA niraMtara para padArthomAM, pachI te sajAtIya hoya yA vijAtIya, dehabhAve upaganuM parAbhimukhapaNuM e te leTa mATe chetarAM khAMDatA ane tela mATe retI palatA mUDha jevI ja nahi paraMtu tethI paNa mahAbhayaMkara mUDhatA che kAraNa ke mahAbhayaMkara dAvAnaLa samAna anaMta saMsAranuM te kAraNa che. uparokta sarva mohabhAve temaja krodha, mAna, mAyA, lebhasvarUpa kaSA cAritramahanIyakarmodayaniSpanna audayika bhAve che ane te sarvane rAga ane dveSamAM samAveza thAya che. te sarva mehabhAnA mULamAM IndriyanA viSayenI bhegecchA yAne asaMyama che. AdhyAtmika pragatine rUMdhanAra rAga ane dveSajanya kaSAyabhAve che. AtmAnI samyagadarzana labdhi avarodhaka tIvratitIvra rAgadveSanA saMskAre che. AtmAnI dezavirati arthAt saMyamasaMyama labdhi avarodhaka tIvra rAgadveSanA saMskAra che. AtmAnI sarvavirati arthAt sarAgasaMyama labdhi-avarodhaka maMda rAgadveSanA saMskAra che, ane mAtmAnI yathAkhyAta cAritra arthAt zuddha anaMta cAritralabdhi avarodhaka maMdAtimaMda rAganA saMskAre che. karmavijJAnanI paribhASAmAM uparokta cAre prakAranI cetanalabdhi avarodhaka saMskArone anukrame anaMtAnubaMdhI kaSAya, apratyAkhyAnAvaraNIya, pratyAkhyAnAvaraNIya kaSAya ane saMjavalana kaSAya kahevAya che. AvA anAdi mithyAdaSTi bhavya AtmAo paNa kALa labdhi (mekSakALa najadIka AvatA) pAmI AdhyAtmika unnati paNa prApta kare che. A saMsAracakramAM anaMtakALa bhaTakatA bhaTaktA anaMtAnaMta dukhe vedI vedIne aneka prakAranI pachaDAte khAI khAIne anAyAse yA guru AdinA upadezAdi nimittothI A anAdimithyAdaSTi jIvanA atyaMta tIvra mUchanI AtyaMtiktAnI hAnI thaye tene mokSamArgane upadeza sAMbhaLavAnI ruci jAgRta thAya che, ane temAM zraddhAvaMta bane che. mithyAdaSTi maTI te samyagadaSTi bane che, arthAt tene samyakatva labdhi prApta thAya che. atre e khAsa nedhavAnuM che ke potAnI nipuNa buddhipUrvaka navatatvanA svarUpanuM jJAna prApta karI AtmA ane dehamAM bheda che te bauddhika nirNaya paNa jIva kare che, ane "huM cetanasvarUpa chuM" "A dehathI bhinna jJAyakabhAva mAtra chuM." ItyAdi vacane cAra paNa kare che tethI AtmAne samyagadarzana labdha thayuM che tema na kahI zakAya kAraNa ke A AtmA ane dehamAM bhedanuM bauddhika jJAna te jJAnAvaraNIyakarmanA kSapazamaniSpanna Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] [ zrI jinapraNIta ka*vijJAna jJAna che ne te mAtra buddhispazI che. paraMtu A jJAna aMtara'gasparzI hAya arthAt te AtmapratIta thAya tyAre ja te samyagdarzana kahevAya ane te danAvaraNIyaka nA kSaceApazamaniSpanna ( yA upazama yA kSayaniSpanna paNa hAI zake) samyaktva che. rAga -dveSanI maMdatA tema ja akadAgraha svarUpa prathamabhAva, meAkSanI tIvra icchA svarUpa savegabhAva, sasAraprati aruci svarUpa nivedabhAva, jinapraNIta tattvAmAM zraddhAna svarUpa AstikayabhAva tathA sAMsArika du:khAthI pIDAtA jIvA prati kAruNyabhAva, A sa samyagdaSTa AtmAonI pahecAna karAvI zake che. A samyagdaSTi AtmAnA upayAgamAMthI mAhasvarUpa vikAra jema jema mAM thatA jAya che tema tema tenA asayami cAritranI vikRti ghaTatI jAya che ane jyAre te mADhubhAva atyaMta maMda thaye viSayAmAM bhAga ane sukhabuddhi naSTaprAyaH thaI jAya che tyAre te sarva parigrahanA tyAga karI mekSamA nA pa'thI bane che, ane jyAre tenA upayoga mAhabhAvathI atyaMta rahita thaI zuddha nirmAMLa ane che tyAre te vItarAga mahAtmAnuM' cAritra yathAkhyAta cAritra kahevAya che. A ja zuddha cAritra labdhi che. anaMta cAritra che, svabhAva cAritra che je paramAnaMdanA anubhava rUpa che. tapalabdhine cAritralabdhimAM vaNI levAmAM AvI che kAraNake cAritra kAraNa che ane tapa kAya che. viSayAnA bhegamAM sukhanI bhrAMta mAnyatAthI prerAI mAhita jIvanA jJAnApayega niraMtara paramAM ja ramatA rahe che. teNe icchelA viSayeAnI prApti thayA pachI paNa te icchA rahita thate| nathI. temaja satRpta thatA nathI. prAptaviSayAnA bhAgathI tRpti thavAnI vAta te dUra rahI paratu jenA aMta nathI evA na bhAgavelA viSayeAnI icchAmAM AvA jIve nira'tara tapatA ja hAya che. A paranI icchAmAM tapana-paranI tarasa, talasATa, atRpti e sa` vikRta tapalabdhi che. A rIte cAritrameAhanA vikAralipta cetane payeAga huMmezA paranI icchAmAM tapyA karatA hAya che. AthI jenu' cAritrameAhita yAne vikRta che tenA tapa guNu paNa vikRta che. AthI viparIta zuddha yAne vItarAgacAritra icchA mAtrathI rahita che kAraNa ke te saMtRpta che. AtmAnI A saMtRpta avasthA zuddha tapa labdhi che, tapalabdhinI saMpUrNatA che, anatatA che. atre koI za`kA kare che ke zAstramAM te " icchAnirodha " ne tapa kahela che. vAta te barAbara che paraMtu tapa mA lakSaNa uparita che kAraNake tyAM sAdhanamAM sAdhyanenA upacAra che. icchAmAtrathI rahita stramAMtRpti arthAt nirIhapaNuM ane sa MtRpta avasthA zuddha tapalabdhi che, je sAdhya che. A sAdhyanI siddhi mATe paranI icchAneA nirAdha" sAdhana che, ane A sAdhanane ja upacArathI sAdhya kahela che. jo Ama na mAnIe te je satRpta ane nirIha che te siddhAtmAmAM icchA nirodha svarUpa tapa kevI rIte ghaTe? tapa te jIva mAtranuM lakSaNa kahyuM che. tethI te sa'sArI temaja siddhAtmAmAM paNa vyApta thavuM joIe; tethI paranI icchAmAM tapana azuddha tapalabdhi ane svamAM tRpti arthAt saMtRpta avasthA zuddha tapalabdhi che. 66 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI drabyAnu svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 81 A lakSaNa anupacarita hAvAthI nizcayalakSaNa che. 5'camahAvratane dhama kahIe chIe tyAM paNa A pramANenA upacAra ja che, kAraNa ke paMcamahAvratADhi paramAna'kramaya svabhAva dharmasvarUpa sAdhyanuM sAdhana che. rAgI jIvAne cetaneApayega paramAM caryAM karatA rahI nira`tara sukha ane duHkhanA AvanA vedI rahyo che ane peAtAnA ja paramAna svarUpa AtmAnaMdathI va cita thaI rahyo che. jyAM sudhI viSayasukhanA bhagavaTo che athavA tenI icchA che tyAM sudhI jIva zAzvata, svAdhIna ane sapUrNa evA AtmAnaMdanu vedana che jemAM te zuddha cAritralabdhine pAmI zakatA nathI. 37. vIryAdilabdhinuM zuddhAzuddha svarUpaH-- jIve tenI anAhikAlIna sUkSma sAdhAraNa nigeAdaparyAyamAM anaMtAnaMta pudgalaparAvartana kALa vItAvyeA che. jIvanI A hInamAM hIna avasthA che, jemAM lagabhaga jaDavat kahI zakAya teTalI hade tenI cetanA ka bhAra nIce damAyelI hAya che. A avasthAmAMthI pragati karatA karatA sUkSmamAMthI bAdara, sAdhAraNamAMthI pratyeka, sthAvaramAMthI asa'jJItrasa ane aMte sannI 5'cendriya paryAya paNa prApta kare che. A aMtima paryAyamAM manuSyapaNe bhavyAtmA pragatinI caramasImA-meAkSane paNa prApta karI zake che. A badhI pragati kaI zaktithI thAya che ? jJAnalabdhinA vikAsanI dRSTie joIe tA sthAvara yAgya edhasa'jJAmAMthI asa'jJI trasa yeAgya hetuvAde padezikI sa`jJA+- ane tenI upara sa'nI yAgya drIkAlikI sa'jJA ane a Mta meAkSanA bIja samAna draSTivAde|padezikI sa'jJA paryaMtanA vikAsamAM kaI zakti kAma karI rahI che? A sarva zakti te AtmAnI vIyalabdhi che. khaLa, utsAha, parAkrama, zakti, ceSTA, puruSAtha Adi A vInA ja paryAya zabdo che. AtmAnI sarva zaktinA vikAsanA AdhAra AtmavIya che. AtmAne abhyudaya arthAt bhautika AkhAdi, sukha, samRddhi Adi abhiSTa (iSTa) heAya yA niHzreyasa arthAt Atmasukha-mekSa ISTa hAya te sanI prApti mATe joItA utsAha, prayatna Adi AtmAnI vIya labdhi para AdhAra rAkhe che. je ghAtIkama AtmavIyanA pravatanamAM vighnayAne a'tarAya nAkhe che te vIryaMntarAya kama che. game teTaluM paNa gADha aMtarAyakama AtmIyanA pravatanane sa MpUrNa paNe aMtarita karavAne zaktimAna nathI. aparyApta sAdhAraNa nigeAdanuM labdhivIya ( pragaTavIya) kaMIka aMze paNa pragaTa rahI kArya kare ja che jenA lIdhe temAM kAyayeAga pravarte che. vIryaMntarAya karmAMnA kSayeApazamathI pragaTa thAya che te labdhivIya kahevAya che. jIva + A saMjJAnA svarUpa mATe pariziSTa juo. 3. 11 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna pitAnuM labdhivIrya pheravI ISTaprAptinA prayatna thakI je lAbha prApta kare che te lAbhalabdhi che. je lAbhAntarAyakarmane udaya hoya te tene ISTaprAptine prayatna niSphaLa jAya che, paraMtu lAbhAntarAyakarmanA kSapazame te tadanurUpa lAbha prApta kare che. prAptane bhega yA upabhega te bhegalabdhi ane upabhegalabdhi che. jogAntarAyakarmane tema ja upabhegAntarAyane jeTalA pramANamAM kSopazama hoya teTalA pramANamAM labdhane bhegopabhegA thAya ane je tene udaya vate te bhega sAmagrI chatAM paNa AtmA tene bhogavI zakatuM nathI. bhejana Adi je eka ja vakhata gavAya te bhega che ane vADI, baMgalA, gADI, strI Adi vAraMvAra bhegAvI zakAya te upabhega che. vaLI lAbhAntarAyanA kSapazamathI prApta sAmagrInuM dAna bhAva hevA chatAM paNa dAnAntarAyakarmane AdhIna che. dAna ApavAnI bhAvanA hoya, sAmagrI paNa hoya ane dAnane yogya pAtra paNa hoya chatAM dAnAntarAyanA udaye dAna thaI zakatuM nathI. - atre eka prazna thAya che ke jJAna ane dazanalabdhinI nyunAdhikatAmAM te AvaraNa kamene pazama kAraNa che chatAM paNa A labdhionA vikAsamAM vIryatarAyanA kSayopazamane kAraNabhUta kema kahevAya? AnuM samAdhAna e che ke AvaraNuka AtmAnI jJAna-darzanalabdhinA anaMta bahabhAgane AcchAdita kare che paraMtu je apUrNa aMza pragaTa che. te pragaTalabdhinA hAnivRddhijanya Urdhvamukhi taratamatApUrvaka kamika pravartanamAM kAraNabhUta AvaraNa kamene kSayapazama te che paraMtu A kSaye pazama vItarAyanA kSapazamane anusAra ja pravarte che. AthI ema kahI zakAya ke jJAna-darzanAdilabdhionA bahubhAganA AcchAdanamAM AvaraNa kamene udaya ane te te labdhionA pragaTa anAvRta aMzanA Urdhvamukhi viSamatApUrvaka kramika pariNamanamAM aMtya (ultimate) kAraNa viyatarAyane kSapazama che. lablivIryamAM hAnivRddhi saMbaMdhI thaDA niyamo samajavA jarUrI che. viyatarAyanA kSayopazamathI pragaTa labdhivIryanA jaghanya aMzane varyAvibhAga praticheda yA TUMkamAM avibhAga athavA vINa kahevAya che. labdhivIryanA parimANanA mApanuM A jaghanya ekama (unit) che. koIpaNa AtmAnA A labdhivIryanuM parimANa asaMkhya lekanA pradezonI saMkhyA pramANa viNu hoya che. ekendriya jIvo karatAM beIndriyanuM labdhivIrya asaMkhyaguNa hoya che ane uttarottara teIndriya, caurindriya ane paMcendriya jInuM labdhivIrya uttarottara asaMkhyaguNa hoya che. keIpaNa jIva koI eka vIryasthAnamAM satata paDI rahe te vadhumAM vadhu 8 samaya sudhI ja rahI zake che. te pachI te avazya nIcenA yA uparanA sthAne jAya che. keIpaNa AtmAnuM labdhivIrya kSapazamabhAve ekadhArUM vRddhi yA hAnI pAme che te vRddhi yA hAnI jaghanyathI be samaya ane utkRSTa aMtarmuhUrta sudhI ja hoya che. A rIte utkRSTa prati aMtamuha lApazamika Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 83 labdhivIryamAM hAnivRddhine krama cAlyA kare che, jenA kAraNe jIvanA labdhivIryamAM Urdhvamukhi viSamatA prApta thAya che ane A labdhivIryanA pramANa anusAra sarva kSapazamabhAve pariNamana karatI labdhio paNa Urdhvamukhi viSamatA pAme che arthAta kramasamuccayasvarUpa pariNamana prApta kare che. A rIte ApaNe vicaryAdi pAMce zuddhAzuddha athata kSApazamika bhAve pariNamelI labdhionuM nirUpaNa karyuM. have Aja labdhionuM zuddha arthAt aMtarAyakarmanA saMpUrNa kSayathI prApta pAMce kSAyika labdhionuM svarUpa samajavA prayatna karIe. kSAyikavIyalabdhi: purUSa prayatnanI saMpUrNa saphaLatA athAt sarva prajana siddha thavAthI AtmAnI kRtakRtya avasthA kSAyikavIryalabdhi kahI zakAya. kaI kaI AcAryoe sarvajJatAne te kaI kaI AcAryoe svabhAvamAM pravRttine kSAyikavIryalabdhi kahI che. mane lAge che ke cetanAnA saMpUrNa vikAsane yAne caitanyaguNanA utkRSTa prakarSane paNa kSAyikalabdhi kahevAmAM vadhu jaNAtuM nathI kAraNa ke cetanAnI sarva zakti e ja cetanavIrya che. kSAyikalAbhalabdhi:-pitAnA AtmAnA zuddhasvarUpanI prApti te nizcayathI kSAyikalAbhalabdhi che. digaMbara AcAryoe A labdhine je artha karyo che te sAMpradAyika temaja ghaNe ja vicitra lAge che. temanA mate saMgI kevaLI bhagavaMtene temanI mAnyatA anusAra kavaLAhAra na hovA chatAM paNa sAmAnya manuSyane jene kadApi lAbha thatuM nathI tevA parama zuddha anaMtabaLadAyaka sUma paramANuonuM pratisamaya prApta thavuM te kSAyikalAbha labdhi che; paraMtu Ama mAnavAthI siddha paramAtmA je deharahita che tyAM kSAyikalAbhalabdhi avyApti deSathI duSita thAya che. kSAyika bhegalabdhi : kSAyika upabhegalabdhi -nizcayathI svarUpa AnaMdanuM bhephatRtva kSAyika bhegalabdha che. ane pratisamaya niraMtara bhakatRtva kSAyika upabhegalabdhi che. digaMbara graMthamAM zrI tIrthakara bhagavaMtene kusumavRSTi Adi atizaya ane siMhAsana, chatra, cAmara Adi vibhUtio prApta thAya che tene anukrame kSAyikaga ane kSAyika upagalabdhi kahI che. atre A lakSaNa paNa sAmAnya kevaLI bhagavaMte temaja siddhomAM avyApta hovAthI duSita thAya che. A dezanA nivAraNArthe teo kahe che ke A labdhionA kAryamAM zarIra nAmakarma ane tIrthaMkara nAmakarmanI apekSA rahe che tethI siddhone zarIra ane tIrthaMkaranAmakarma na hovAthI siddhomAM avyAbAdha AnaMda svarUpe A labdhio pragaTa thAya che. ApaNe tIrthakara bhagavaMte, sAmAnya sagI kevaLI bhagavaMte temaja siddhabhaMgavatemAM paramAnandanA bhephatRtva svarUpe ja A labdhionuM grahaNa karyuM che. bAkI chatra, cAmara, kusumavRSTi AdimAM tIrthakara nAma Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna karmane udaya pradhAnatAe mAnave te vadhu yuktiyukta jaNAya che. aghAtI karmonA udayane ghAtakarmonA kSayathI prApta labdhimAM sahakArI kAraNutA ISTa nathI. kSAyika dAnalabdhi -vyavahAradaSTithI paradravya (AtmAthI bhinna dravya) paranI mAlikInA bhAvane tyAga karI anyane pradAna karavuM te dAna che. A arthathI padravya mAtra parathI mAlikInA bhAvanA sadaMtara abhAvane kadAca kSAyika dAnalabdhi kahIe te paNa A lakSaNa nakArAtmaka heI saMteSakAraka te nathI ja. ghaNA AcAryo prANimAtrane abhayadAna te kSAyikAnalabdhi kahe. A lakSaNa paNa saMtoSakAraka nathI jaNAtuM. siddha bhagavaMtamAM abhayadAna ghaTI nA zake. karma graMthamAM jIvanA ghAtI karmonA kSayaniSpanna kSAyika bhAve uparokta navamAMthI tapa labdhine bAda karI kSAyika samyakatvane umerI nava gaNAvyA che. saMsArI AtmAne darzanamehanIyana (temaja anaMtAnubaMdhi eTale tIvra rAgadveSanA saMskAranA) kSayathI kSAyika samyagdarzana thAya che. A kSAyika samyagdarzana matijJAnAvaraNIyanA yathAyogya kSapazama sApekSa che. ane A tatvarUci yA tattvArthamAM zraddhAna svarUpa guNa che. paraMtu kevaLI bhagavaMtane zraddhAna svarUpa kSAyika samyaktva kevI rIte ghaTe? yamAtranuM yathAvata jJAna-darzana niraMtara vate tene zraddhA zenI? ajJAnI zraddhAnuM AlaMbana le te te yuktiyukta che paraMtu sarvajJamAM zraddhAna arthamAM kSAyika samyaktva ghaTe nahi. AthI zrI kevaLIbhagavaMtane darzanamohanA kSayathI sammadaSTA kahIe chIe. 38. nizcayanayanA mate AtmAnI kSAyika labdhionuM svarUpa sAcuM pUche te siddha paramAtmAnI kSAyika labdhionuM svarUpa vacanathI agocara ja che. te te je anubhave te ja jANe. Ama chatAM paNa ApaNuM bauddhikajJAnanI ane bhASAnI arthapratipAdana zaktinI maryAdAmAM rahIne A kSAyika labdhionuM svarUpa amuka aMze prajJApanIya thaI zake che, kAraNa ke ApaNuM mati yA zratajJAna paNa aMte te kevaLajJAnane ja aMza che. ApaNe 35, 36, ane 37mA phakarAmAM jJAna, darzana, cAritra, vIryAdi labdhionuM zuddhAzuddha svarUpa darzAvyuM te che ja. je labdhionuM zuddhasvarUpa darzAvyuM che te ja kSAyika labdhionuM svarUpa che, paraMtu temAM ghaNIkharI labdhionuM svarUpa vyavahAranayanI apekSAe kahyuM che. keIpaNa padArthanA svarUpanI prarUpaNa anya padArthanA saMbaMdha pUrvaka karAya che te tyAM vyavahAranayanI pravRtti che ane te ja prarUpaNA anya koIpaNa padArthanA saMbaMdhanI apekSA rahita karavI te nizcayanayanI pravRtti che. vyavahAra, upacAra, saMsAra, upamA Adi be vinA ghaTe nahi. A pUrve 11mA phakarAmAM pAMca samavAya kAraNenI anekAMtatA darzAvatA pRSTha 14 ane 15nI TippaNamAM keIpaNa kArya saMbaMdhI kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna ane adhikAraNa e SakArakanuM vyavahAra ane nizcayathI svarUpa darzAvyuM che. Ape tyAM joyuM haze ke AtmAnA mokSarUpa kAryamAM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 85 nizcayathI kata, karmAdi kAraka paranirapekSa mAtra AtmAmAM ja ghaTAvyAM che. AvI ja rIte siddha paramAtmAnI nizcayanayApekSAe A sarva kSAyika labdhionA saMbaMdhamAM lAbha, labdhi, lAbhakAdi sarva eka AtmAmAM ja ghaTI zake che kAraNa ke zrI siddha paramAtmA svayaMbhU che, temanuM pariNamana svAdhIna che. teone anya koIpaNa dravya sAthe koIpaNa prakAranA bhAve saMbaMdha nathI. AthI sarva kSAyika labdhionuM nizcayanayathI nIce mujaba arthaghaTana karyuM che. te manana pUrvaka ciMtavavuM. atre kaI zaMkA kare ke siddhAtmA AkAzamAM rahe che tethI temane AkAza sAthe avagAhanA svarUpe saMbaMdha che. paraMtu A te vyavahArathI kahevAya che. nizcayathI te siddhAtmA pitAnA pradezamAM ja rahe che. kSAyika jJAna-dazanalabdhi : atre jJAtA-daSTA AtmA svayaM che, jJAna-darzana tenA ja paryAye che ane ya ane daSTa svayaM pite ja che kAraNa ke siddhabhagavaMtane upaga svamAM ja che. A ja kAraNathI nizcayanaya siddha paramAtmAmAM sarva reyanuM jJAnadarzana vartatuM nathI tema kahe che. je Ama na kahe te siddhabhagavaMtane para sAthe ya-jJAtA saMbaMdhanI Apatti Ave, je svayaMbhU mATe ISTa nathI. paraMtu A vidhAnane bhAvArtha eTale ja che ke kRtakRtya ane saMtRpta hovAthI siddha bhagavaMtane zeyanA saMbaMdhamAM IcchA, prajanAdine sadaMtara abhAva che ane tethI teone prati upayoga ja nathI. je prati upayoga ja nathI te jJAna konuM hoya? siddhabhagavaMtene cetanepaga svAtmAmAM ja caryA karate thako paramAnaMdanA vedanamAM ja mazagUla che. tene zeyanA jJAnamAM rasa zAne hoya? atre eTalo khyAla avazya rAkhavAne che ke jJAna jIvanuM lakSaNa che paraMtu lakSya te AnaMda ane mAtra AnaMda ja che. siddha sarvajJa nathI te nizcayanayanA matane ekAMta paNa grahaNa na kare. sukha, duHkha yA AnaMda vetatva che tethI ja je vedaka hoya te ja vedI zake. je cetana che te jema jJAyaka che tema te vedaka paNa che ja. AthI jyAM jJAtRtvabhAva hoya tyAM ja vedakabhAva saMbhave. cetanamAM jJAna che tyAre ja te tene AnaMda, sukha yA duHkhanuM vedana avazya hoya che. pudgalamAM jJAna nathI tethI tene vedana paNa nathI. AthI cetanamAM jJAna ane AnaMda beu avazya varte che. paryAyArthikana jJAna, AnaMda caitanyAdi AtmAnA bhinna bhinna guNe che ane dravyArthikane cetana svayaM jJAna ane AnaMda svarUpa che. je cetanAnA zuddha paryAyamAM ekAMte jJAna na mAnIe te tene saMsArI paryAyamAM te kayAMthI AvyuM? siddha arUpI AtmAmAM jJAna ane AnaMda abheda ekarUpa che eTaluM ja nahi paraMtu tenI sarva labdhio paNa abheda eka cetanasvarUpa ja che. tenA sarva anujIvI guNa cetananA ja paryAye che paNa te sarve yugapata pravarte che. tyAM kaI kramiktA nathI. pudgala svayaM rUpI hovAthI te sarvathA bheda tatva che, tenA guNa paryAyomAM kramikatA che. saMsArI jIva pudgala saMbaMdhe rUpI thaI gayA hovAthI tenA jJAna ane AnaMda vikhUTA paDI gayA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrI jinaprIta karma vijJAna che ane tethI ja te anAdi kALathI jIvane jJAnopaga sukhanI prApti mATe niraMtara valakhA mArI rahyo che. jIva jyAre tenuM zuddha arUpI svarUpa prApta karaze tyAre tene upagamAM akramathI saMpUrNa jJAtatva tema ja paramAnaMdanuM vedana avazya prApta karaze tema vyavahAranaya kahe che. sarvanaya pitA potAnA sthAne samAna baLa dharAve che. keI eka naya anya nayathI vadhu baLavAna che te vidhAna anekAMta darzanane iSTa nathI. kSAyika cAritralabdhi -mehabhAvanA leza rahita nirmaLa cetane paganI nijAtmAmAM ramaNatA yA caryA kSAyika cAritralabdhi che. kSAyika tapalabdhinijAtmAmAM ramaNatA thakI jIvamAtrane parama ITa evA svAdhIna ane zAzvata, paramAnaMdane vedana thakI prApta nirIhatA (IcchArahitatA) ane saMtRpti kSAyika tapalabdhi che. sAmAnya rIte tapalabdhinI prarUpaNa karAtI nathI kAraNa ke te cAritralabdhimAM AvI jAya che. paraMtu uttarAdhyayanasUtramAM jIvanA cAritra ane tapa e beu lakSaNe bhinna bhinna gaNAvyA hovAthI atre kSAyika tapalabdhinuM svarUpa juduM gaNAvyuM che. karmalipta azuddha tapaguNa paranI IcchAmAM tapana svarUpa che ane zuddha tapaguNa svamAM saMtRpti svarUpa che. A ja tapa guNane utkRSTa prakarSa che, anaMta tapa labdhi che. uttarAdhyayanasUtramAM tapalabdhine judI gaNAvI che tene hetu gaMbhIra che. A labdhi ja jIvane abhyadaya yA ni zreyasadizAmAM pragati karAve che. jIvane pitAnA jIvanamAM jenI uNapa sAle che tenI pUrti karavAnI IcchAmAM tapasvarUpa tapalabdhi yAne ISTane prApta karavAnI je lagana yA tamannA hoya ja nahi te prayatna, prApti Adi yAne vIrya lAbha, bhega ItyAdi labdhionuM pravartana ja thAya nahi. AthI AtmAnA vikAsamAM tapalabdhinI agatyatA jeTalI AMkIe teTalI ochI ja che. kSAyika dAnAdi labdhi -dAnAdi pAMca labdhionuM naiRRyika svarUpa paMDita zrI kuMvaravijyajIkRta "zrI adhyAtmasAra praznottara graMtha" ke jenI bIjI AvRtti zrAvaka bhImasiMha mANeke sana 1896 mAM, eTale ke Azare 85 varSa pUrve mudrita karAvela temAM pRSTha 233-34 mAM je rIte ghaTAvyuM che te temanA ja zabdomAM raju karIe. "siddha paramAtmAne vIryaguNa te sahakAra Ape che tema jJAnaguNanA upayoga vinA virya chUrI zake nahIM tethI vIryane sahAya jJAnaguNanuM che tathA jJAnamAM ramaNa te cAritranI sahAya che. ema eka guNane anaMta guNanI sahAya che. have je guNa sahAya Ape che te te AtmAnA guNamAM dAna dharma che, te siddhanA jIva prati samaya anaMta svaguNa sahAyarUpa anaMta dAna pote pitAne Ape che tathA je guNane je guNanI sahAyarUpa zaktinI prApti te siddhanA jIvane lAbha che tathA siddhanA jIva pitAnA payayane pratisamaye bhagave che te bhAga che tathA siddhanA jIva svAbhAvika je svaguNa tene vAraMvAra bhagave che mATe tene upaga che ema siddhane dAna svarUpanuM che, lAbha paNa svarUpane che, bhaga svaparyAyane che ane svAbhAvika Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dranuM svarUpa ane kamaprakRtinA ATha mULa bheda ] [ 87 svaguNane upabhega che." paMDita kuMvarajIvijayajIne upara ullekhita graMtha atyaMta gahana ane gaMbhIra che. praznottararUpamAM ane gurjarabhASAmAM racAyelA A graMthamAM nizcaya ane vyavahAranayathI, nigama saMgrahAdi sAta nathI, nAma, sthApanAdi cAre nikSepothI, dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI caubhaMgIthI; pratyakSAdi pramANathI temaja saptabhaMgI, paMcabhaMgI, tribhaMgI AdithI jIvAdi nava tattvanI vistArapUrvaka vyAkhyA karI che. naya-pramANanuM temaja navatattvanuM sAmAnya jJAna dharAvanAra jJAnaruci AtmAone A graMtha anekAMtadarzananI gahanatA, vizALatA, sUkSmatA, gaMbhIratA temaja anabhibhavanIyatAnuM darzana karAvI mugdha karI nAkhe tevuM che. AvA te aneka graMtha che jenI prApti atyaMta durlabha thaI gaI che jenA kAraNe temaja jainazAsananA prANa samAna dazanapaMDitanI atyaMta avagaNanA thatI hovAthI ApaNuM darzana lupta thatuM jAya che te atyaMta duHkhada che. ApaNuM jJAnakhAtAmAM aDhaLaka Avaka chatAM A banI rahyuM che te ApaNI tatvajJAna prati akSamya bedarakArI ja darzAve che. dharma AcAratatva che paraMtu tenuM hArda darzana che, je vicAra tattva che. darzana rahita dharma prANa rahita kheLIyA samAna che. je ApaNe dhanasamRddha saMgha jJAnakSetramAM racanAtmaka vicAra karI tenI rakSA karavA kaMI nahi kare te bhAvi prajAnA temaja zAsananA ApaNe mahA aparAdhI banazuM. 39. rUpI padArthonA kramasamuccaya svarUpanuM parAvartana pariNamIpaNuM rUpI pudgalanuM pariNamana kramasamuccaya svarUpanuM che tema te parAvartanarUpa paNa che. parAvartana pariNamana eTale zuM? kSetrasthAnAntara pariNamanamAM paribhramaNanuM svarUpa che tevuM ja bhAvasthAnAntarAdi pariNamanamAM pudgala pariNamananuM parAvartana svarUpa che. ghAMcIne baLada jema telanI ghANIne pharatuM kSetrasthAnAntararUpa paribhramaNa kare che ane pharI pharIne tene te ja sthAnene pAmate chate bhamyA ja kare che tevI ja rIte pudgala paNa tenA anaMtAnaMta dravyasthAne, anaMtAnaMta bhAvasthAnene, asaMkhya asaMkhya kSetrasthAne ne, asaMkhya asaMkhya avagahanA sthAne anaMtAnaMta vakhata prApta thayuM hovA chatAM paNa koIpaNa sthAne te sthira pariNamana sthAnane prApta karI zakatuM nathI. parAvartana pariNamana pudgalane svabhAva che. AnI viruddha eka prakAranuM pariNamana evuM che ke je parivartanazIla (parAvartana nahi) te che paraMtu te parivartana eka nizcita dhyeyalakSI che ane jyAre te pariNamana tenA lakSya sthAnane prApta kare che tyAre te dravya kSetrAdi cAre sthAne sthira thaI tenA abheda eka svarUpamAM rahIne pariNamana kare che. A sthira pariNamananI sthiratA AtyaMtika te manAya ja nahi kAraNa ke "artha kriyAkAritva" te vastumAtrane svabhAva che tethI A sthira pariNAmamAM paNa vastune agurulaghuguNa pazuNa hAnI vRddhi svarUpe niraMtara arthakriyA kare ja che jethI te vastumAMthI tenI zaktinI saMtata (Continuous), Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] [ zrI jinapraNIta karma vijJAna Urvamukhi viSamatA rahita, sama ane sadaza dhAra ekarUpa kALamAM nirgamana karatI rahe che. anAdi kALathI pudgala sAthenA baddhasaMbaMdhathI saMsArI jIvane paNa pudgalane A parAvartanasvarUpa svabhAva prApta thayela che. parAvartanasvarUpa pariNamana karavAne te pudgalane svabhAva che. paraMtu je arUpInI jAtane che te jIvane te A vibhAva che, svabhAva nathI. paraMtu abhavya che tema ja anAdi mithyAdaSTi che A vibhAva dazAmAM 84 lAkha yonIomAM parAvartana svarUpe saMsAramAM paribhramaNa karatA ja rahe che. teo koI paNa sthAnamAM sthira thaI zakatA nathI. paraMtu bhavyAtmA jyAre kALalabdhi prApta karIne arthAt tene mokSakALa najadIka AvethI samyakatvalabdhi prApta kare che tyAre tene A upajIvI parAvartana svabhAva laya pAme che ane te bhavyAtmA eka nizcita dhyeyalakSI bane che. tenuM labdhivIrya je mithyAtva bhAve bhautika AbAdi lakSI hatuM te have niHzreyasanI dizA tarapha vaLe che. ane jyAre te vIrya saMpUrNa paNe niHzreyasanI prAptimAM ja reDe che tyAre tenA upayogamAMthI meharUpI vikArano sadaMtara kSaya thatA te zuddha cAritralabdhinI prApti kare che. AvaraNa ane aMtarAya karmo, je mehanA AdhAre ja TakelA hatA, tene paNa saMpUrNa kSaya thAya che ane sarva cetanalabdhio tenA pUrNa, zuddha svarUpane prApta kare che. te pitAne ISTa evA dhyeyane siddha karI pitAnA ISTa sthAne sthira thaI paramAnaMdamAM magnatApUrvaka anaMtakALa nigamana kare che. pazcimAtya darzanamAM ane khAsa karIne erIsToTala (Aristotle. 384-322. B.C)nI philasUphImAM eka siddhAMta che ke padArtha mAtranuM pariNamana potAnA svabhAva athavA tAvika svarUpanI prAptinA dhyeyalakSI hoya che. A siddhAMtane varelA darzanane Teleology (TIsIelejI) kahevAya che. A siddhAMta bhavya jIvane lAgu paDe che, paraMtu pudgalane tema ja abhane lAgu nathI paDate, eTaluM te cokkasa che ke vastumAtranuM pariNamana pitAnA mULa svarUpanuM ullaMghana karyA vinA cakkasa niyamanI AdhInatA pUrvaka ja thAya che paraMtu pudgala te tene svabhAvamAM (paramANu avasthAmAM) AvyA pachI paNa ska dha svarUpe vibhAvane paNa avazya prApta kare che. AthI pudgalanuM svabhAva ane vibhAvamAM parAvartana niraMtara cAlyA ja kare che, paraMtu bhavya jIva potAnA zuddha svabhAvane prApta karyA pachI kadApi vibhAvane prApta karatA ja nathI. rUpI ane arUpI padArthonA pariNamanamAM A ja mukhya bheda che. AkAza, dharma ane adharma te anAdi kALathI pitAnA svabhAvamAM ja sthira che. teonuM svabhAva pariNamana anAdi anaMta che. bhavya jIvanuM vaibhAvika pariNamana anAdi sAMta che ane svabhAva pariNamana sAdi anaMta che. pudgalanuM te svabhAva tema ja vibhAva pariNamana sAdi sAta ja che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI drabyAnu svarUpa ane kaprakRtinA mULa ATha bheda ] | 89 39. arUpI dravyeAnA anujIvI guNAnu temaja labdhionu ekatvaHtArkikaziromaNi AcArya' siddhasena divAkara racita sanmati prakaraNanA bIjA kAMDanI prathama 31 gAthAmAM kevaLajJAna ane kevaLadana A beu labdhienuM ekatva siddha karI gAthA 32 ane 33mAM dazanAvaraNIya kramathI AvRta dazanalabdhi, jJAnAvaraNathI AvRta jJAnalabdhi anedanamehanIyakamathI vikRta samyagdarzanalabdhi traNe jJAnasvarUpa ja che tema TharAvyuM che. AthI kevaLIbhagavAne A traNe karmAMnA nAzathI je labdhi utpanna thAya che te eka ja che ane te che sarvajJatA, je vastu mAtranA sAmAnya temaja vizeSa svarUpanA yathAvat jJAnasvarUpa che. ApaNe arUpI drabyAnA pariNamanane samasamuccayasvarUpe kahyuM che tenI jhAMkhI siddhasenajInA A vidhAnamAM thAya che. ApaNe te| AthI paNa AgaLa jaIne kahIzuM ke arUpI drabyAnI savalabdhie ekarUpatAe yugapat varte che. anAdi kALathI je samasamuccaya svarUpa pariNamanane prApta thayA che te arUpI AkAzAstikAya, dharmAstikAya, ane adharmAstikAya A pratyeka dravyamAM asAdhAraNa guNu kaheA athavA anujIvI guNu kaheA yA paramabhAva kaheA te mAtra eka eka ja prApta thAya che. AkAzAstikAyamAM mAtra avagAhanapradAnatA, dharmAstikAyamAM mAtra gatihetutva ane adharmAstikAyamAM mAtra sthitihetutva sivAya anya koI asAdhAraNa arthAt anujIvI guNa (Positive Property) kaI zAstramAM praruNye jANyuM nathI. A dravyeAmAM anicanIya guNA, pratijIvI yAne ke anyadravyanA asAdhAraNa guNNAnA abhAvadazaka acaitanya, avarNa, agadha, arasa, aspadi guNA temaja dravyatva, vastutva, prajJeyatnAti sAdhAraNa guNA aneka bhale kahevAya paraMtu te te dravyanA asAdhAraNa-- anya dravyathI tenA vyavacheka vacanagAcara-abhilASya guNa te eka eka ja prApta thAya che. satkalpanAe mAneA ke AkAzAdi arUpI dravya jIvavat rUpI pudgalanA saMbadhathI kramasamuccaya svarUpa dhAraNa karI zakatA hAta te| AkAzanA avagAhanapradAnatA guNu paNa jIvanA caitanyaguNunI jema kha'Dita thaI aneka guNeAmaya thaI gayeA hAta ane temAMnA kAI kAI guNNA te vacanageAcara--vacanathI kahI zakAya tevA paNa prApta thate; paraMtu anAdi kALathI AkAzanA avagAhanapradAnatA guNa akha'Dita hAvAthI tenA A eka ja guNunA khaMDanI ApaNe kalpanA paNa nathI karI zakatA. AvI ja rIte asat kalpanAe mAneA ke jIva saCA AkAzAdi jema zuddha kaleparahita prApta thayeA hAta tA tenA eka caitanyaguNu kadApi kha'Dita thayA ja na heAta ane tethI A caitanyaguNanA khaDAnI kalpanA paNa karI zakAta nahi. caitanyanA ja bhede jJAna, darzana, vIryAdi zabdAnA prAdurbhAva paNa na thayeA hAta arthAt zabdakoSamAM A zabdone sthAna prApta ja na thatuM. 3. 12 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 ] [ zrI jinapraNIta kavijJAna atre prazna thAya che ke anekAMta dazanamAM jyAre vastumAtrane ana'tadharmAtmaka kahI che tyAre tame arUpI dravyeAnA anujIvI guNNAnu' ekatva kaheA che temAM visa'vAda nathI ? samAdhAnamAM jaNAvavAnuM ke AgamamAM vastune anaMtadharmAtmaka kahI che paraMtu anaMtaguNAtmaka kahI hAya tema jaNAtu' nathI. guNu ane dharma A beu che tA dravyanA svabhAva, paraMtu beumAM atyaMta bheda che. dravyAnu vyavacchedaka je lakSaNa che te drazya tA asAdhAraNu arthAt anujIvI guNa che. dharma e dravyanA vyavacchedaka nathI kAraNa ke dharma te sava dravyeAmAM pamAya che. vaLI vastumAM je dharmanA AreApa karIe chIe vastusparzI DhAvA chatAM paNa te dRSTAnI dRSTi sApekSa che ane tethI ja te eka ja vastumAM nityatva-anityatva, astitva-nAstitva, ekatva-anekatva, bhavya-abhavyatva, sAmAnyatavizeSatva, ityAdi anaMta dhamek-vipakSidhama yugale prApta thAya che. AvI rIte vadhI guNA eka drazyamAM prApta nathI thatA kAraNa ke anujIvI guNA sa pUrNapaNe vastuniSTha che, temAM dRSTAnA dRSTinI apekSA ja nathI. jJAna ane ajJAna eka ja sa'sArI jIvamAM prApta thAya che tethI dharmonI jema paraspara vireSThI guNA paNa pamAya che tema te kahevu' ja nahi kAraNa ke jJAna ane ajJAnamAM jaDa ane cetana jevA virAdha nathI. ajJAna tA jJAnanuM ja kaoNMpAdhisApekSa azuddha svarUpa che ane te upAdhinA nAthe te ja ajJAna jJAnasvarUpa thaI jAya che. nitya-anitya Aphri AvA aupAdhika dharmAM nathI. AthI vastu ana'ta dharmAMtmaka hovA chatAM paNa tenA anujIvI guNAmAM ekatva ghaTI zake che. ApaNe AgaLa upara anujIvI guNAnuM anekatva paNa ghaTAvavAnA ja chIe kAraNa ke je eka che te nayabhede aneka paNa che te anekAMtadazanamAM ja ghaTI zake che. AthI eka niSka prApta thAya che ke arUpI dravyanA je paramabhAva che te ja tenA asAdhAraNa anujIvI arthAt vidheyAtmaka (Positive) guNa che ene te guNanu je kA che arthAt te guNunI apratidvaita-saMtata (Continuous) pariNamana dhArA tenI zakti che, AthI arUpI hAvAthI siddhAtmAmAM paNa paramabhAvagrAhaka dravyArthika nayApekSAe eka ja asAdhAraNa anujIvI guNa yA zakti che. A zaktinI ana tAna'tatA tenA bhAvapramANanI apekSAe kahI che. Ama te ana'tAna'ta sakhyAnA ana tAna ta bhede che. labdhi aparyAsa nigeAda jIvanI kSAyeApazamika jJAnalabdhi jene paryAyajJAna kahevAya che tenA bhAvAvibhAge * ( bhAva pramANunuM jaghanya ekama ), zrutakevaLI bhagava'tanI kSAyeApazamika jJAnalabdhi temaja kevaLIbhagavaMtanI kSAyikajJAnalabdhinA bhAvAvibhAge| paNa ana`tAna'ta che. para`tu cetananI kSAyika jJAnalabdhi A nigeAda jIvanI te zu' paraMtu zrutakevaLI bhagavaMtanI kSAyeApazamika jJAnalabdhinA bhAvapramANuthI paNa ana tAna ta guNu che. paraMtu cetananI kSAyika jJAnalabdhinA bhASAvibhAva praticchedenI je anaMtAnaMta sakhyA che te * bhAvAvibhAga, bhAvapramANa, avibhAga praticchedAdi padArthAnuM svarUpa AgaLanA phakarAmAM jaNAvyuM che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA ATha mULa bheda ] [ 91 A labdhinuM utkRSTa sthAna che yAne A sthAne cetananI kSAyikajJAnalabdhi saMpUrNa che, tenA utkRSTa prakarSasthAne che. bIjI vAta nedhanIya e che ke pudgala, AkAzAdi koI paNa dravyazaktinA bhAva pramANanA avibhAga pratiSNado karatA paNa cetananI kSAyika jJAnalabdhinA bhAvavibhAge arthAta avibhAga pratiSThado anaMtAnaMta guNa che. vyavahAramAM ApaNe zrI kevaLIbhagavaMtane anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra, anaMta vIyadina svAmI kahIe chIe chatAM paNa teone anaMtajJa na kahetA sarvajJa kahIe chIe kAraNa ke anaMtamAM sarva na paNa samAya paNa sarvamAM anaMta avazya samAya che. kahevAne Azaya e che ke anaMtajJa hoya te sarvajJa hoya yA na paNa hoya, paraMtu je sarvajJa hoya te anaMtajJa paNa che ja. vaLI sarva arUpI dravyonI jema siddhAtmAnI kSAyika labdhimAM Urdhvamukhi viSamatA kadApi prApta thatI nathI kAraNa ke pratyeka samaye te labdhi tenA utkRSTa sthAnamAM kAyama rahIne ja pariNamana kare che. A pUrva ApaNe cetananI kSAyika jJAnalabdhine eka akhaMDarUpa kahI che te dravyArthika nayApekSAe (abhedadaSTibiMduthI) kahI che-nirapekSapaNe nahi. AthI anekAMta darzana bhedadaSTithI jotA je A pUrve eka akhaMDa svarUpe mAnelI te ja cetanalabdhi jJAna, darzana, cAritra, vIryAdi aneka labdhirUpa paNa mAne che. je Ama na mAnIe te A eka ja akhaMDa cetanalabdhinA pudgala sAthenA baddhasaMbaMdhathI jJAna, darzana, cAritrAdi bhinna bhinna anubhavasiddha labdhione mUlAdhAra kayuM dravya mAnaze? pudgala te acetana dravya che, tethI temAM cetanasvarUpa jJAnAdine aMza paNa mAnI zakAya nahi. AthI ja eka akhaMDa cetanalabdhimAM paNa tiryamukhi (samakAla avasthita) tarAtmaka (pradezathI abhina) aneka prakAranI labdhio paNa svIkAravI ja rahI. ApaNe te A cetanalabdhinA jJAna, darzanAdi saMkhyAta bheda ja jANIe chIe paraMtu zrI jinezvara bhagavatee te kahyuM che ke abhilAya arthAt vacana-bhASAthI kahI zakAya tevA bhAve karatA anabhilAkha yAne anirvacanIya, bhAve anaMta guNa che. AthI cetanalabdhinA saMkhyAtA abhilAya jJAnAdi uparAMta anirvacanIya anaMtabhedo paNa che, je mAtra kSAyika jJAnagaNya che arthAt kevaLIgamya che. AthI kSAyika cetanalabdhi bhAvapramANathI temaja tenA tiryamukhi bhinnabhinna aneka bhedonI saMkhyA pramANuthI paNa anaMtAnaMta che te vidhAna prAmANika che. ApaNI kSAyopathamika labdhionA bhAva pramANathI siddhaparamAtmAnI kSAyika labdhionuM bhAvapramANu anaMtAnaMtaguNa kahIe chIe paraMtu A kSAyika labdhionA bhAva pramANane sUkSamatApUrvaka vicAra karIzuM te jaNAze ke teonI labdhionI anaMtatA eTalI te agAdha che ke jenI kalpanA karavI paNa muzkela che. paraMtu gaNitane Azraya laI A agAdhatAnuM darzana thaI zake che. AthI ApaNe ApaNuM temaja siddhabhagavaMtanA jJAna ane sukhanA bhAva pramANa vaccenA agAdha, akalpanIya aMtara darzAvavAno prayatna karIzuM. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] [ zrI jinapraNIta karma vijJAna 40. siddhabhagavaMtanA jJAnAnaMdanI apekSAe ApaNuM jJAnAnaMdanuM pramANa:--zrI jinapraNIta vijJAnamAM sanmAtrane (padArtha yA vastu) cAra pracayAtmaka kahI che. (Four dimentional) arthAt vastunA parimANu yA mApamAnanA 4 bheda che. AInasTAIne vizvane cAra pracayAtmaka (Four dimentional) kahI che tethI ghaNA vidvAnoe mAnyuM ke AInsTAInane A AgAmika padArthane mAnyatA ApavI paDI che. paraMtu te bhUla che. AInsTAInanA cAra prakAranA mAnamAM traNa te mAtra kSetranA ja che ane ethe deza-kALa (Space-lime) ne che. AthI viruddha jinapraNIta mApanA A cAra bheda te dravyamAna, kSetramAna, kALamAna, ane bhAvamAna che. koI paNa pracayanuM parimANa arthAt pramANa nakkI karavA mATe te te pracayanuM ekama (Unit) nakkI karavuM paDe che. jainadarzana trikALAbAdhita tema ja sarvakSetravatI vizvadarzana che. AthI A vizvadarzanamAM vastunA bhinna bhinna pracayanA parimANunAje ekamo nakkI karavAmAM AvyA che te sarvakSetra ane sarvakALa acaLa (Constant) rahe che. AthI viparIta laukika vijJAnamAM athata Adhunika vijJAnanA A ekamomAM kSetra temaja kALa bhede bheda thata jevAmAM Ave che. kSetramAnanA ja saMbaMdhamAM A rIte bheda ApaNe anubhavyuM che. eka vakhata A dezamAM AMgaLa, veMta, hAtha, gaja, gAu Adi kSetramAnanA eka hatA. pachI iMca, phUTa, vAra, mAIla Adi AvyA. Aje milImITara, mITara AdinuM calaNa AvyuM. sarvamAnanA ekame nakakI karavA mATe Akhare te kaI acaLa mAna dharAvatA naisargika padArthanuM AlaMbana levuM ja paDe che. san 1791 mAM eka mITaranI laMbAI avadhArita geLAkAra pRthvInI bhUmadhyareSA (Equator) thI dhruva (Pole) nA aMtarane eka karoDame bhAga gaNatI hatI. paraMtu vijJAna jema jema vadhu ne vadhu ekkasAI pUrvaka kSetramAna nakkI karavAne zaktizALI banatuM gayuM tema tema miTaranI vyAkhyA paNa badalAtI gaI. Aje te ja mITaranI laMbAI kripTana-86 (Krypton-86) nAmanA vAyu prasArita nAraMgI-lAla raMganA prakAza taraMgonI vevalentha (Wave length) thI 1,65,763.73 guNa manAya che. dravyamAna temaja kALamAna mATe "mAsI" ( Mass) ane "sekaMDa" (Second) vyavahAra mATe cAlI zake che paraMtu vijJAnanI duniyAmAM A mAna saMtoSakAraka nathI jaNAyA A saMbaMdhi vadhu vigatavAra carcA ApaNe prakaraNa 1819-20 mAM karIzuM. hAla te eTaluM ja jaNAvavAnuM che ke Adhunika vijJAnanA dravyAdimAnanA eka cakkasa acaLa nathI, ane kadApi AvA acaLa ekama vijJAna kadApi prApta karI zakaze ke kema te atyaMta zaMkAspada che. huM te nathI mAnatA ke vijJAna AmAM saphaLa thaze. AmAM mukhya kAraNa e che ke Adhunika vijJAna bauddhika jJAna para AdhArita hovAthI A sarva mAnanuM jaghanya temaja utkRSTa sthAna karyuM che tene nirNaya karavAne kSApathamika Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 93 bauddhika jJAna samartha ja nathI. zrI kevaLI bhagavaMta praNIta A cAre prakAranA jaghanya temaja utkRSTa mAnanA sthAnenI vyAkhyA nIce mujaba labdha thAya che. | (i) dravyamAna : athavA dravyapramANu dravyArthatAe pudgalarAzi mahAna che. AkAza, dharma ane adharma A traNe te eka eka ja che tethI temane dravyapracaya nathI. (eTale te pratyeka eka eka ja che, temanI saMkhyA nathI) chavadravya anaMtAnaMta che, paraMtu pudgalarAzi te jIva saMkhyAthI paNa anaMtAnaMta che. jIvarAzithI pudgalarAzi anaMta varga sthAne prApta thAya che, eTale ke jIva saMkhyAne varga (square) karI te vargane bIjIvAra varga kare ema anaMta vakhata varga karyA bAda pudgalarAzinA paramANuenI saMkhyA Ave che. AthI pudgala paramANu dravyapramANunuM jaghanya ekama che ane tene dravyamAnane avibhAga-pratiracheda kahevAya che ane samagra pudagalarAzi utkRSTa dravyapramANa che. AkAza, dharma ane adharma eka eka ja dravya hovAthI AkAzAdi dravyApracayi che. zrI bhagavatIsUtramAM pracayanA sthAne pradeza zabdane prayoga karI AkAzane dravyApradezI arthAt temane dravyapracaya nathI-dravyanI anekatA arthAt saMkhyA nathI. jaina gaNitamAM eka saMkhyA nathI. tevI ja rIte eka paramANu dravyApradezI (dravya+apradezI) ane pugalaskaMdhane dravya sapradezI kahyo che yAne sarva pudgalaskane dravyapracaya che kAraNa ke eka pudgalakaMdha be, traNa Adi aneka saMkhyA pramANa paramANu dravyathI banyuM che. (ii) kSetramAna : yA kSetrapramANuH AkAza dravya kSetramahAna che. AkAzamAM khaMDakapanA anya dravyanI AkAzamAM avagAhanAnI apekSAe ja thAya che jemake lekAkAza, ghaTAkAza, vagere. paramANu dravyane kSetrAvagAha jaghanya che kAraNa ke kSetra apekSAe tenAthI nAnuM kaI dravya nathI, AthI paramANu avagAhita AkAzakhaMDa kSetrAvibhAgapratiSNada arthAt kSetramAnanuM jaghanya ekama che ane tene pradeza paNa kahevAya che. kSetramAnanuM utkRSTa sthAna AkAzAstikAya che. AthI pudgalaparamANu AkAzanA eka ja pradezane avagAhate hovAthI paramANu kSetra pracaya nathI. paramANu jema dravyApracayi che tema te kSetrApracayi paNa che. vaLI anaMta paramANunA banelA anaMta pradezI pudgalaskaMdhanI eka ja AkAzapradezanI avagAhanA hoya te tene paNa kSetrapracaya nathI paNa dravyapracaya che arthAta te skaMdha dravyasapracayi che paNa kSetrApracayi che. (ii) kALamAna yA kALapramANuH "samaya" kALapramANanuM jaghanya ekama che. eka pudgala paramANune tenA avagAhita AkAzapradezane sparzIne rahelA anaMtara pradeze maMdagatie jatAM je kALa lAge che tene jinezvae samaya kahyo che. samaya kALamAnane avibhAgapraticheda che. samayanuM A lakSaNa bahu ja gaMbhIra che ane temAM maMda gatie jatA" kahyuM che te paNa atyaMta rahasyamaya che AnuM vistRta vivecana Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna 18-20 mAM gaNitanA prakaraNa vakhate karIzuM. sarvakALa kALamAna yA kALapramANunuM utkRSTa sthAna che. ApaNane kadAcit Azcarya lAgaze paraMtu samagrakALanI anaMtAnaMta samayarAzi karatAM paNa pratirakAza (Surface area of total space not volume)nI pradezasaMkhyA kALarAzinI saMkhyAthI anaMta varga sthAne prApta thAya che, eTale ke samagra kALanA samaya karatA paNa samagra AkAzapradeza anaMtAnaMta guNa che. (iv) bhAvamAna yA bhAva pramANu -bhAva atre zaktinA arthamAM che. laukika vijJAnamAM uSNatA mATe kelarI (calorie) ekama che te eka prakAranA bhAva pramANunuM laukika ekama che. zrI jinapraNIta vijJAnamAM pudgala, dharmAdi dravyanI zakti yAne bhAvamAM jenI zaktinuM bhAvapramANa utkRSTa che tenI apekSA atre levAI che. A zakti che kevaLI bhagavAnanI jJAnalabdhi. sarva chadmastha jemAM ochAmAM ochI jJAnalabdhi aparyApta sUkSama nigoda jIvanI che. jIvanI A nikRSTamAM nikRSTa avasthA che kAraNa ke tenI jJAnalabdhine nahivat kahI zakAya teTale ja aMza khule che ane anaMta bahu bhAga te AvaraNakarmo taLe dabAI gayA che. A labdhi aparyApta nigoda jIvanA zApathamika jJAnanuM pramANa jJAnalabdhinuM jaghanya ekama nathI te khAsa noMdhanIya che. bhAvapramANunA jaghanya ekamanI arthAt bhAvanA avibhAgapratirachedanI paribhASA yAne tenI vyAkhyA dhyAnapUrvaka samajavAnI che. yathAra RjugatithI utpanna thatA labdhi aparyApta sUkSama nigada ivenuM temanA bhavanA prathama samaye zrutajJAna jaghanya hoya che. AvA jImAM je jIvanuM bhavAgha samayanuM zratajJAna jaghanya che tethI anya A ja prakAranA je jIvanA zratajJAnamAM jaghanya vRddhi che te jaghanya vRddhinuM je pramANe che te bhAvamAnanuM jaghanya ekama che arthAta bhAvAvibhAga praticacheda che ane vizeSathI jJAnazaktine paNa te avibhAgapraticheda che ane A ja kSApazamika labdhinA mAnanuM paNa jaghanya ekama che. labdhi aparyApta nigoda jIvanuM je bhavAgha samaye zrutajJAna che jene payaya jJAna paNa kahevAya che tenuM bhAva pramANa anaMtAnaMta bhAvAvibhAgapati cheda pramANa che. bhAva + avibhAga + pratiracheda = bhAvAvibhAgapratichedane TUMkamAM bhAvAvibhAga (bhAva + avibhAga) ane kavacit bhAvANuM paNa kahevAya che. prathama dRSTithI Azcarya te e vAtanuM che ke jaghanyamAM jaghanya jJAna dharAvanAra labdhi aparyApta nigadajIvanA jJAnanuM bhAvapramANa anaMtAna ta bhAvAvibhAga pramANa che ane ApaNuM to zuM paraMtu cAra jJAnanA ghaNI evA samagra kRtanA jJAtA caudapUrvadhara gaNadhara bhagavaMtenA jJAnanuM bhAva pramANa paNa anaMtAnaMta bhAvAvibhAga pramANa che. anaMta saMkhyAnA anaMta bhedo hovAthI AmAM visaMvAda nathI. ApaNI daSTithI te A nigada te zuM paNa ApaNu jevA saMjJi manuSyanA jJAna karatAM aneka ghaNuM jJAna takevalI bhagavaMtenuM hovA chatAM paNa jyAre kevaLI bhagavaMtanI jJAnalabdhinA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyeAnuM svarUpa ane krama prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 5 vaibhava sAme nigeAda jIvanI, ApaNA jevA sAmAnya manuSyanI, temaja zrutakevaLI bhagavAnI A labdhinI sarakhAmaNI karIzuM te te traNenI labdhimAM je bheda che te nahivat jevA kahI zakAya tevA che. gaNitanI paribhASAmAM zrutakevaLI bhagavaMtanI kSAyeApazamika jJAnalabdhithI anata vaga sthAne kevaLI bhagavaMtanI kSAyika cetana arthAt jJAnalabdhi prApta thAya che. saMkhyAtIta gaNitathI ApaNe aparicita chIe tethI A ana tavaga sthAne " eTale keTalu' tenA Ache khyAla AvI zake te mATe prathama " vaga sthAna "nI zreNInA paricaya karIe. atre ApaNe jene vaga sthAna kahIe chIe te dvirUpa vagadhArA thakI utpanna thatI varyAMnI (Squarenos) eka prakAranI zreNInu sthAna che. A dhArAmAM prathama sthAne enA varga cAra che. cAra e nAnAmAM nAnA varga che. Adhunika gaNitanA paDita vAMdhA uThAvaze ke cAra nahi paraMtu eka jaghanya varga sakhyA che. paraMtu jaina gaNitamAM "1 "ne saMkhyAnI nAtamAM sthAna ApavAmAM nathI AvyuM. AnuM rahasya pAmavA dravyAnuyAga ane khAsa karIne naya-pramANu Adi viSayanI jANakArI Avazyaka hAvAthI atre A sava prarUpaNA asthAne che. jaghanya sakhyA 2" che tethI "rnA vaga "4" A dhArAnu' prathama sthAna che. " 4 "nA vaga 6 16" khIjuM sthAna che. A dhArAmAM "ra "nA vagathI laI pUrva pUrva sthAnAnA varga karatA chatA uttara uttara sthAnanI prApti thAya che jemake H-- 4, 16, 256, 65536, 4294967296, 18446744073709551616, A prathama cha sthAna jotA khyAla AvI zake ke upara uparanA sthAneAnuM sakhyApramANu pU sthAnathI keTalu* vizALa thatuM jAya che. AdhAranu' a`tima sthAna kevaLajJAnanA avibhAga pratidAnI saMkhyA che ke je anaMtAnaMtanuM utkRSTa sthAna che. gaNitanA abhyAsakone samajAze ke A dhArAnA vyApaka svarUpane nIce mujaba paNa darzAvI zakAya che. 4, 16, 256, 65536, 4294967296,................ ra = 2, 2 = 2, ' 66 * ra 2, 2 8 2, 12 32 2, 2, 3 z 21 4 2 21 64 ra,... 5 2 2,. n 2 Log K 2 Log K Log K 2 ' .2 jyAM k= kevaLajJAnanuM bhAvapramANa che. 'zrutakevaLI bhagavaMteAnI kSAyeApazamika jJAnalabdhithI ana ta vaga sthAne kevaLI bhagava tanI cetana arthAt jJAnalabdhi prApta thAya che. " A vidhAna zrutakevaLIbhagavaMtanI kSAyeApazamika ane kevaLajJAnI bhagava'tanI kSAyika labdhi vaccenA vizALa aMtarane darzAvavA pUratuM ThIka che para Mtu cAkkasa siddhAMtanI dRSTithI doSita che. prathama vAta tA e che ke sarva zrutakevaLInI kSAyeApazamika labdhi Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 ] zrI jinapraNIta karmavijJAna eka sarakhI nathI. zabdathI te sarvanI labdhi saMpUrNa caudapUrva pramANa eka sarakhI hovA chatAM paNa arthathI temAM bheda che. saMpUrNa zeya anaMta che paraMtu tenI prarUpaNa mATe zabdo mAtra saMkhyAta ja che. AthI arthathI zrutakevaLInI lApazamika labdhimAM bheda paDe che. bIju jevI rIte jaghanya kSApazamika lAne svAmI bhavAgha samayamAM vartamAna keIka aparyApta sUkama nigoda jIva che ane A jaghanya labdhinA bhAvAvibhAva pratirachedonI nizcita saMkhyA dvirUpavargadhArAnA nizcita kaI eka anaMtamA sthAnanI saMkhyA barobara che tevI rIte kSApazamika labdhinA utkRSTa sthAnanA avibhAga pratidonI saMkhyA uparokta dhArAnA koI paNa sthAnanI saMkhyA pramANu nathI paraMtu te kaI be anaMtamA sthAnenI vacamAM Ave che. bIjuM A utkRSTa kSApazamika labdhine svAmI keruM che tenI mane hajI jANa nathI. paraMtu mane lAge che ke kaI caudapUrvadhara muni yA te kSapakazreNInA aMtima samayamAM vartatA kSepaka muni utkRSTa kSAyopathamika labdhinA svAmi saMbhave che. ATalI spaSTatA karavAne hetu e che ke sarvadezakALAbAdhita jainadarzana eka saMpUrNa sUkSama tema ja atyaMta cakkasa vijJAna che. tenI prarUpaNAmAM sUmamAM sUkSma paNa deSane avakAza nathI. - zrI kevaLIbhagavatenI kSAyika labdhi utkRSTa kSAyika labdhi che ane tenA bhAvAvibhAganI saMkhyAthI A vizvamAM koIpaNa dravya rAzinI yA koIpaNa dravya kSetrAdinA avibhAgapratizkeda rAzinI saMkhyA moTI nathI. kSAyika labdhinuM jaghanya sthAna kSAyika samyagdaSTi yugalika tiryaMcamAM prApta thAya che ane A jaghanya kSAyika labdhinA bhAvANuonI saMkhyA jaghanya kSApathamika labdhinA bhAvANuothI anaMta varga sthAne prApta thAya che te vizeSa jANavuM. atre ApaNe kSApazamika athata chadmastha saMsArI jIvanI ane zrI kevaLI bhagavaMtenI kSAyika cetanalabdhinA vizALa kalpanAtIta aMtaranuM vargadhArA Adi gaNitanA padArtho dvArA darzana karAvavAno prayatna karyo che paraMtu jeone gaNitane khAsa abhyAsa nathI temanA mATe A vizALa aMtaranuM darzana karAvavA eka asat kalpanA karIe. 41. chadmastha saMsArI jIvanI kSAyopathamika ane sadeha ane videhI kevaLIbhagavaMtanI kSAyika cetanalabdhinA kalapanAtIta aMtaranuM asat kaha5nAe dazanA-Adhunika laukika bhUgoLa pratipAdita A pRthvInuM je daDAkAra kAlpanika svarUpa ApaNI buddhimAM ghara karI gayuM che te pRthvIne bahubhAga samudramaya che ane nAne bhAga dharatImaya che. have asat kalpanAe pRthvInA samudro nadIo AdinuM sarva jaLa eka mahAkAya pyAlAmAM ThAlavI de. A ja eka bIje mahAkAya pyAle ke jemAM prathama pyAlAnuM pANI ThAlavavAnuM che tene bAju para rAkho. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane kamaM prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 97 eka bArIka adAra seyanA agrabhAga para je sUkSama jaLabiMdu samAI zake tene ApaNe jaLANunI saMjJA ApIzuM. have pRthvIne jaLa rahita dharatIne je bhAga che tenI sarva mATI, paththara, khanIja Adi paraMtu trasa jI sivAya sarva padArthonuM khAMDI, daLIne atyaMta sUkSma cUrNa banAvI mahAkAyacUrNa pyAlAmAM bharI de ane A ja mApane eka bIjo pyAle ke jemAM A sarva pRthvInuM cUrNa ThAlavavAnuM che tene bAjumAM rAkhe. A pRthvInA padArthonuM je cUrNa banAvyuM che tene eka ApaNa narI AMkhe dekhI na zakAya paraMtu atyaMta zaktizALI sUkSmadarzaka yaMtra nIce te soyanI aNI jevaDo dekhAya teTale sUkSma che. A sUkSama kaNane ApaNe "aNu" kahIzuM. aparyApta sUkSama nigadanI yA ApaNA jevA saMsArInI yA jenA ghAtakarmo hajI UbhA che evA sarva zratanA jJAtA zrata kevaLIbhagavaMtanI ema kaI paNa ekanI je sthAnanI sAthe ApaNe AnI sarakhAmaNI karavAnI che tenI apekSAe bahu pharaka na paDatA hovAthI A traNamAMthI koI paNa ekanI kSApazamika cetanalabdhinA avibhAgapraticachedonI je madhyama anatAnaMta saMkhyA che tene varga (square) karo. A eka vakhata varga karyo tenI sAkSImAM pRthvI pyAlAmAMthI eka aNu laI pRthvI cUrNa bharavAnA khAlI pyAlAmAM nAkhe. A labdhavargane pharI varga kare ane tenI sAkSImAM bIje aNu pRthvIpyAlAmAM nAkhe. AvI rIte pUrva pUrvanI varga saMkhyAne varga karatA jAva ane dareka vakhate prathama pyAlAmAMthI eka eka aNu upADI bIjA pRthvIpyAlAmAM ThAlavatA jAva. Ama karatA karatA jyAre prathama pRthvIpyA khAlI thAya tyAre A pyAle eka vakhata khAlI thayo che tenI sAkSImAM sAgaranA jaLathI bharelA pyAlAmAMthI eka jaLANu upADI khAlI jaLapyAlAmAM ThAlave. have pharI chelle je varga saMkhyA prApta thaI hatI tene varga karI pilA bIjA pRthvI pyAlAmAMthI ke je saMpUrNa bharele che, temAMthI eka aNu khAlI thayelA pRthvI pyAlAmAM nAkhe ane vaLI pAcho prApta varga saMkhyAne varga karI bIje aNu pRthvIpyAlAmAM ThAlave. AvI rIte prathama prakriyA mujaba jyAre bIjI vakhata pRthvIpyA khAlI thaI jAya tyAre sAgaranuM jaLa bhareluM che te pyAlAmAMthI bIje jaLANu laIne bIjA jaLapyAlAmAM A jaLaNu ThAlave. ahIM sudhI bIjA pyAlAmAM be jaLA AvyA che. A rIte varga prakriyA pharI pharI karatA jAva. ane jeTalI vakhata pRthvIpyA khAlI thatA jAya teTalI vakhata eka eka jaLANu prathama jaLapyAlAmAMthI laI bIjA jaLapyAlAmAM ThAlavatA jAva. Ama karatA karatA jyAre sAgaranA jaLathI bharelA prathama pyAlAnuM sarva jaLa bIjA pyAlAmAM bharAI jAya tyAre je varga saMkhyA prApta thaI te hajI kevaLIbhagavaMtanI kSAyikalabdhinA bhAva pramANunA avibhAgapraticachedonI saMkhyA sudhI pahoMcI nathI. Apa pUchaze ke te kevaLIbhagavaMtanI ka. 13 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] [ zrI jinapraNIta karma vijJAna labdhinA avibhAga pratichedonI saMkhyA hajI keTale dUra che? athavA ApaNe te saMkhyAnI dizAmAM keTalI pragati karI? keTaluM aMtara kApyuM yA keTaluM bAkI rahyuM? Ane javAba e che ke te saMkhyA hajI ghaNI ghaNI dUra che. kalpanA karo Apa ahIMthI dilahI pagapALA javA nikaLe che. dilahI atrethI mAna lagabhaga 800-1000 mAIla dUra che athavA kahe atrethI pacAsa lAkha phuTanA aMtare che. dilhI taraphanA prayANa karatA tamoe eka phUTa pramANa paheluM DagaluM mAMDayuM tyAre dilhI tarapha Ape jeTalI pragati karI arthAt te aMtaranuM pacAsa lAkhamAM bhAganuM aMtara kApyuM teTaluM paNa aMtara ApaNe kevaLalabdhinA bhAva pramANa pratinuM aMtara kApyuM nathI. A vidhAnamAM atizayokti nathI paraMtu nyukti che kAraNa ke tamoe eka Daga bharatA dilhI pratine aMtarane pacAsa lAkho eTale ke saMkhyAtamA bhAganuM aMtara te kApyuM che paraMtu uparokta asata kalpanAmAM kSApazamika labdhinA bhAva pramANathI prathama jaLa pyAle khAlI thayo tyAM sudhI je vargasthAne pahoMcyA che tethI anaMtaguNa AgaLa jAva tyAre kevaLajJAnI bhagavaMtanI kSAyika labdhinA bhAva pramANane pahoMcI zakAze, eTale ke Ape mAtra anaMtamAM bhAganuM ja aMtara kApyuM che. A uparathI ApaNane kaMIka khyAla AvyuM haze ke ApaNI cetanalabdhi ke jemAM ApaNu kSApazamika jJAna, darzana, sukha, vIrya, lAbha, lega, Adi sarva zaktione samAveza thAya che tenA pramANamAM zrI kevaLIbhagavaMtanA kSAyika jJAna, darzana, sukha, AnaMdAdine vaibhava ke kahapanAtIta che, vizALa che. uparata asat kalpanAmAM pRthvI azunI temaja jaLanI saMkhyA asaMkhyAta mAtra che. AthI saMsArI jIvanI zapathamika labdhine mAtra asaMkhyAta vakhata vargita saMvagiMta karyAthI jaLapyAle eka ja vakhata khAlI thayela che. paraMtu kSApazamika labdhithI anaMta varga sthAne kevaLIbhagavaMtanI kSAyikalabdhinuM pramANa Ave che. AthI uparokta vidhimAM eka vakhata jaLapyA khAlI thaye tema anaMta vakhata jaLapyA khAlI thayethI ja kevaLIbhagavaMtanA jJAnAnaMdanuM bhAvapramANa prApta thAya che. A uparathI kalapanA kare ke ApaNI kSApathamika ane kevaLI bhagavaMtanI kSAyikalabdhi vacce keTaluM virATa aMtara che? kara. saMsArI manuSya, deva ane siddhabhagavaMtanA AnaMdanuM gaNitAnugathI vizleSaNa :-chadmastha jInI kSApazamika jJAnalabdhi ane siddhabhagavaMtanI kSAyika jJAnalabdhi vacce jevuM kalpanAtIta agAdha aMtara che tevuM ja ApaNA viSayAlaMbi thAne parAdhIna ane siddhabhagavaMtanA AtmAlaMbI svAdhIne sukha vacce aMtara che. ApaNuM jevA manuSyanA sukhanI siddhabhagavaMtanA sukha sAthe sarakhAmaNI karIe te pahelA manu ane devo je bhegave che te viSayasukha vacce keTaluM mahAna aMtara che te paNa vicAraNIya che. Indriyajanya viSayasukhamAM kAmasukhanI pradhAnatA che ane te sukha pradhAnapaNe sparzendriya viSaya hovA chatAM paNa manuSyanA A kAmasukhamAM anya sarva Indriya Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 99 A kAmaraMgane uttejita karI vadhu raMgIna banAvavAmAM agatyane bhAga bhajave che. kAminInuM nayanaramya rU5, tenAM madabharyA kAmAtura nayane, tenA madhura kaMThamAMthI nIkaLatI zRMgAravANI, tenA aMgeaMgamAMthI kAmarasa nirjharatI surabhi gaMdha e sarva netra, karNa ane nAsikAnA viSayo sparza pradhAna kAmasukhane vadhu samRddha banAvavAmAM moTo bhAga bhajave che. rasanAne viSaya kAmakrIDA kALe sIdhI rIte bhAga nathI lete paraMtu zarkarA, vRtAhi madhura ane snigdha vAjIkaraNa AhAra kAmAgnine prajavalita karavAmAM temaja kAmazaktinI vRddhimAM kAraNabhUta banI rasanA paNa kAmasukhamAM tene bhAga te bhajave ja che. vItarAga ane kSapakamuni sivAya ekendriyathI laI paMcendriya sudhInA sarva jamAM kAmecchAsvarUpa maithunasaMjJA (abhilASa) avazya hoya che. anya viSaya saMbaMdhI game teTaluM sukha prApta thavA chatAM paNa jeo tasaMbaMdhI lAbhAntarAya ane upabhegAtarAyakarmodaye kAmasukhathI vaMcita rahe che teone prApta anya sarva sukha phIkuM temaja jIvana nIrasa lAge che te ja ApaNuM jIvanamAM maithunasukhanI pradhAnatA sUcave che. kAmasukhanA bhAva pramANanI nyUnAdhikatA jenA para AdhArita che te yauvanakALa, bhAgyapAtra vividhatA, eka kAmakrIDAnA utkRSTa uttejanAkALa saMbaMdhI vicAra karazuM te jaNAze ke deve thakI bhegavAtA kAmasukhanI sAme ApaNA jevA manuSyanuM te sukha keTaluM vAmaNuM che. A sarakhAmaNI kahevA mATe ApaNe bIjA kalpanA Indra arthAt IzAnendra thakI bhegavAtA kAmasukhanuM daSTAMta laIzuM kAraNa ke manuSyanI jema paraspara dehanA gADha saMzleSa saMbaMdhapUrvaka kAmAveganI tRpti mAtra bIjA IzAnakalapanA de sudhI ja hoya che. te pachI upara uparanA devAmAM kAmAveganI tRpti mATe indriyanI AlaMbanA echI ochI thatI jAya che. 80-100 varSanA AyuSyavALA manuSya kAmasukha temanA bahu bahu te 30-40 varSanA yauvanakALa daramyAna ja bhegavI zake che, jyAre IzAnendra te A sukha asaMkhyAsakhya varSe pramANa temanA samagra bhava daramyAna game tyAre bhegavI zake che kAraNa ke temanuM yauvana sadAbahAra che. janma pachI aMtarmuhUrta mAtramAM teo saMpUrNa yauvana prApta kare che ane bhAvanA aMta paryata yuvAna ja rahe che. tyAM bALapaNa yA vRddhAvasthA hotI nathI. have bhegyapAtra vaividhyanI daSTie vicAra karIe. be sAgaropama AyuSyavALA IzAnendra pitAnA eka ja bhava daramyAna potAnI ra285714285714285 arthAt bAvIsa keDAcheDI, paMcAsI lAkha kroDa ekattera hajAra kroDa, cAra kroDa, aThThAvIsa kroDa sattAvana lAkha cauda hajAra basa ne paMcAsI atyaMta svarUpavAna devAMganAo (IndrANIo) sAthe kAmakrIDAnuM sukha mANe che. kaI paNa viSaya saMbaMdhI sukhane svabhAva ja e che ke te vAraMvAra gavAtA aMte thAke che. game teTalA bhAvatA bhejane paNa roja roja bhegavAtA temAMthI rasa ocho Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] [ zrI jinapraNIta ka*vijJAna thatA jAya che ane aMte te akhakhI jAya che. bhAjananI jema kAmasukha paNa bhAgyapAtra vividhatA mAMge che. Ama vaividhyanI dRSTie jotAM eka ja bhavamAM ApaNI duniyA para vasatI sa* manuSyeAnI sakhyA karatA paNa akhobaja guNI ramaNIe bhAgavatA A IndranA sukhanI sAme ApaNuM kAmasukha nahivat ja lAge ke bIju kaMI ? ApaNI eka kAmakrIDAkALanI gaNatarI mAtra miniTomAM ane A krIDAnA utkRSTa uttejanA kALanI gaNatarI mAtra seka'DAmAM thAya teTalI alpakAlIna hAya che, jyAre IzAnendranA eka krIDAkALa hajArA varSa ane utkRSTa uttejanA kALa seMkaDo va pramANu hAya che. AthI devA thakI bhagavAtA kAmasukhane sUryanA prakAzanI upamA ApIe te ApaNuM A sukha AgIyAnA prakAza jeTaluM paNa kahI zakAya ke kema te paNa za'kAspada lAge che. Apa pUchazeA ke jene eka sAthe mAtra ATha IndrANIe hAya te IzAnendrane ATalI badhI IndraNIo sAthe kAma sukha kevI rIte sabhave? AkhuM gaNita saraLa che. 10 kADAkADI palyeApamanA eka sAgarApama thAya tevA e sAgaropamanu' eTale ke 20 koDAkoDI paLyeApamanu' arthAt 20x1014 ( eka kADAkoDI = 1014) paDye pamanu Ayu izAnendranu hAya che, jyAre tenI rANIonuM Ayu mAtra sAta pahyApama jeTalu ja hAya che. AthI IzAnendrane eka bhavamAM peAtAnA 20 x 1014 pakSeSama pramANa Ayune eka devInA sAta pakScApama pramANu AyuthI bhAgatA ane (dara samaye tene ATha IndrANIyA DhAvAthI ) AThe guNutA je phaLarAzi prApta thAya teTalI arthAta {(20x1014)+v}x8=105xpu= uparokta bAvIsa koDAkoDI Adi sALa akavALI sa`khyA pramANe devAMganAe prApta thAya te svAbhAvika che. upalaka dRSTithI vicitra lAge paraMtu sanatkumArAdi upara uparanA devene peAtAnI kAmecchA tRpta karavA manuSyavat zArIrika gADha sazleSa saMba Mdhaka kAmakrIDA na hovA chatAM paNa teonA viSayasukhanuM bhAvapramANa uttarAttara adhika hAya che kAraNa ke teone kAmAveganI tRpti mATe indriyAnI AlabanA nyUna nyUna thatI jAya che. trIjA sanatkumAra ane ceAthA mAhendrakalpanA devA te peAtAne ISTa evI devAMganAonA a'gaupAMganA sparza mAtrathI kAmatRpti prApta kare che. AthI paNa anekaghaNu kAmasukha peAtAnI manejJa devInA mAtra rUpadarzana thakI pAMcamA ane chaThThA mAhendra ane brahmalAka kalpanA devA meLavI le che. atre sparzendriyanu' Alakhana nathI. AthI uparanA mahAzukra ane ADamA sahasrAra kalpanA devA te cakSu IndriyanA paNa Alakhana vinA mAtra kaNendriya dvArA peAtAne ISTa evI devAMganAnA madhura zabdonA zravaNa thakI kAmatRpta thaI jAya che. A devA karatAM paNa anekaghaNuM kAmasukha koipaNa IndriyAnA AlaMbana vinA mana dvArA peAtAne Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 101 managamatI devAMganAnA ciMtanamAtrathI Anata, prANata, AraNa ane bAramA acuta kalpanA deve meLavI le che. vaLI vadhu Azcarya te e che ke A bAre ka9papapanna deve karatA paNa uparanA kalpAtIta navaraiveyaka ane pAMca anuttara vimAnanA de atyaMta alpa vikAravALA hovAthI manathI paNa kAmasukhanI vAMchA na karatA hovA chatAM paNa zrI kevaLI bhagavaMtee te devene kApapanna deve karatAM paNa anaMta guNa sukhanA bhaktA kahyA che. AthI eka niSkarSa nIkaLe che ke jema jema AtmAnuM sukhAnubhUti mATe IndriyenuM AlaMbana hIna hIna thatuM jAya che tema tema tenI sukhAnubhUtinuM pramANa vadhu ne vadhu thatuM jAya che. AthI jemane lezamAtra paNa vikAra nathI evA vItarAganA sukhanI te kalpanA paNa thaI zake nahi tevuM agAdha hoya temAM kaMI ja Azcarya nathI. vItarAga bhagavaMtanA sukhanI vAta te dUra rahI paraMtu je muni pitAnI Indri ane manane viSAthI vimukha karI pitAne AtmAmAM ja magna thAya che tevA muninuM sukha paNa evuM te anupama hoya che ke te te je anubhave te ja jANI zake. mahopAdhyAya yazovijayajI "jJAnasAra"nA magnASTakanI chaThThI gAthAmAM A sukhanI anupamatA darzAvatA kahe che, "pitAnA jJAne pagamAM magna thayelA je sukha anubhave che te anirvacanIya che, te sukha strInA AliMgana sAthe ke bAvanAcandananA vilepana sAthe paNa sarakhAmaNI karavA gya nathI kAraNa ke A AtmikasukhanI upamAne lAyaka saMsAramAM kaI sukha che ja nahi. zrI bhagavatI sUtra A ja vAta bIjI rIte kahe che, tene bhAvArtha cheH "zuddha bhAvapUrvaka sarvavirati cAritranA pAlana thakI prati mAsa citta sukhanI vRddhi thatA bAramAsa AvuM cAritra pALanAra sAdhu sarva devo karatA paNa uttama evuM para-utkRSTa sukhanI prApti kare che." bhagavatInA A vidhAnamAM paNa atizayektine leza mAtra nathI. paMDita kuMvaravijayajI temanA ati gaMbhIra AtmasAra praznottara graMtha--"mAM siddhabhagavaMtanA sukhanuM kalpanAtIta parimANa darzAvatA kahe che, A siddha bhagavaMtanA sukhanuM varNana karatA kevaLIne anaMtA AyuSya pUrA thAya te paNa varNavI zakAtuM nathI chatAM paNa daSTAMtathI lezamAtra batAvuM chuM. "suragaNa sukha triDuM kAlanA, anaMtaguNa te kIdha. anaMta vargo varzita karyo, te paNa sukha samadha. arthAt bhUtakALamAM thaI gayelA anaMta deve, vartamAna asaMkhya deve tathA anaMta bhAvi kALamAM thanArA anaMta de te sarva traNekALanA devagaNanA sukhane ega karI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] [ zrI jinapraNIta kavijJAna tenA vaga karI, pharI pAche vaga karI ema ana"tavAra varga karyAM chatAM paNa te sukha siddhanA eka samayamAtra bhAgavAtA sukhanI tale AvI zakatu nathI. " nizcayathI smA vidhAnamAM paNa atizayakti lezamAtra nathI. sakhyAtIta eTale ke sakhya ane anaMta rAzi gaNitanA siddhAnta thakI A vidhAna paNu pUravAra karI zakAya che. paraMtu tema karavA jatAM A gaNitanA anya siddhAMtA temaja te gaNitanA amuka padArthoM (Conapts)nI vyAkhyA karavI paDe ane lakhANa ghaNuM ja meDhu thaI jAya temaja gaNitanA jene abhyAsa nathI tevAone turata samajAya tevA A niyame nathI, Ama chatAM paNa bahu UMDANamAM gayA vinA A gaNitanA AdhAre ja A vidhAnane buddhigamya karavAnA prayatna karIe. chadmastha sa'sArI AtmAnA sattAgata kevaLajJAna pramANu paramAnaMda vaibhavanA ghAtaka yAne bhAgAkAraka te jIvathI vedyAtA cAritramAhanIyaka nA rasa arthAt tenI phaLapradAna zakti che. A mehanIyakanA samayapramaddha (eka samayamAM baMdhAtA ) karma puddagalanA samagra temaja pratyeka pradeze jaghanyathI temaja utkRSTe sarva jIvarAzithI mana'taguNu rasANuo-rasanA bhAvapramANanA avibhAga pratidA haiAya che. ApaNA mehulipta cetanaupayAgamAM vedAtA sarAga sukhanA bhAvapramANa ane vedAtA rAga yAne meAhanIya ka`rasanA bhAvapramANunA sabaMdha vyasta pramANamAM hoya che, eTale ke jeTalA pramANamAM ApaNA rAgabhAvamAM hAnI thAya che teTalA pramANamAM ApaNI sukhAnubhUtinA bhAvapramANamAM vRddhi thAya che. gaNitanI bhASAmAM : koI eka samaye vedAtu sarAga sukha e 1 te samaye vedAtA meharasa 1 * atre K acaLa (Constant) vidyAtA meharasa ... sarAga sukha = K x che ane te zrI siddhabhagavata thakI prati samaya vedAtA sukhanA avibhAga pratiSThonI saMkhyA che je u. anaMtAnaMta che. have dhArA ke : D=traNekALanA ana ta devAnI sakhyA che; Q=A anaMta devAnu' sarArasa Ayu che je mAtra asakhyAta samaya pramANa che; M = eka deva tenA Q samayapramANa sarArasa AyunA pratyeka samaye vedAtA sarva jIvathI ana'taguNu mAhanIyakamanA rasANunI sarArasa sakhyA che. AthI eka deva thakI tenA samagra Q samaya pramANu Ayu daramyAna MxQ pramANu ane samagra devarAzi D thakI temanA samagra bhava daramyAna vedAtA mADunIyanA rasANunI sakhyA M x Qx D prApta thAya che. A rAzi paNa saCjIvathI anaMtaguNu che. have je samagra kALanI devarAzi thakI bhAgavAtI sarAga sukharAzi "S" hAya te Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karmaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 103 | S = K x 10.. atre "K" rAzi utkRSTa anaMtAnaMta che ane Mx 9x D anaMtAnaMta hovA chatAM paNa K thI anaMtamA bhAga pramANe ja che. AthI siddha thAya che traNe kALanA deva thakI bhegavAtA sukhanuM pramANa siddhajIva eka samaya je sukha bhogave che tenA anaMtamA bhAganuM ja che "s"ne anaMta vAra varga karavAthI paNa A pramANamAM pharaka paDavAno nathI kAraNa ke "s" kSApathamika cetanalabdhi che ane tenA anaMta vargasthAne - eTale ke anaMta vakhata varga karavAthI jaghanya kSAyikalabdhinuM bhAvapramANu Ave che ane A jaghanya kSAyika labdhithI upara anaMta vargasthAne kevaLajJAnAnaMdanA bhAva pramANanI varga zalAkA (Log, LogK) Ave che ane tenI paNa upara anaMta vargasthAne kevaLajJAnAnaMda labdhinA bhAva pramANanI ardha che rAzi (LogK) Ave che, AthI upara anaMta varga sthAne kevaLa jJAnAnaMda labdhi Ave che. AthI siddha thAya che ke traNe kALanI samagra devarAzi thakI bhagavAyelA, bhegavAtA ane bhagavAze te samagra sukharAzinuM anaMta vakhata varga karavA chatAM paNa te siddha paramAtmA je prati samaya bhegavAtA AnaMdanuM bhAvapramANa che ane te ja pramANa kevaLajJAna labdhinA avibhAgapratirachedonI saMkhyA che je utkRSTa anaMtAnaMta che. zrI siddhabhagavaMta temanA samagra sAdi anaMta kALa je sukha bhegave che tene vega paNa meM ja Avaze. K ne game teTalI saMkhyAthI game teTalI vAra guNAkAra karavA chatAM paNa K mAM vRddhi thatI nathI kAraNa ke K saMpUrNa jJAnalabdhi che ane tenI upara kaI rAzi nathI. saMpUrNa mAM saMpUrNa game teTalI vAra umeravAthI paNa te rAzimAM vRddhi thAya nahi. je vRddhi mAnIe te te K apUrNa ja kare. K thI moTI saMkhyAne vaMdhyAputravat atyaMtAbhAva jANu. atre ApaNe eka ja bAbata pUravAra karyA vinA dhArI lIdhI che ane te e che ke traNe kALanA devenI saMkhyA D sarvajIva rAzithI anaMtamA bhAganI che. atre je D rAzi che temAM samasta siddha ja AvI jAya che ane nagaNya apavAda bAda karatA te sarva siddho e temanA saMsArakALa daramyAna anaMta vakhata deva paryAya prApta karyo hoya che temaja vyavahArarAzinA anaMtAnaMta jIvomAMnA bahubhAga che e paNa devapaNuM anaMta vakhata prApta karyuM hoya che AthI D rAzi sarva jIvarAzinA anaMtamAM bhAganI che tema cokkasapaNe kevI rIte kahI zakAya? Ane pUrA raju kara joIe. A pUravAra thaI zake che paraMtu te pUrAvo ghaNe ja lAMbe ane aTapaTo che. AmAM nimna bAbatene vicAra paNa karavo paDe che. (i) pratyeka samaye jaghanya temaja utkRSTathI keTalA cha devaparyaya prApta kare che ane keTalA devenuM cyavana thAya che? Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] || zrI jinaprIta karmavijJAna (i) vadhumAM vadhu keTalA kALa sudhI koIpaNa nA jIva devaparyAyane prApta nathI karatA. (i) vadhumAM vadhu keTalA kALa sudhI koIpaNa devanuM yavana thatuM nathI. (iv) devenA AyunI ApaNe je sarArasa kADhI che tenI temaja vedAtA rasANanI sArasanI kADhavAnI vidhi dhArIe teTalI saraLa nathI. A paNa atyaMta aTapaTI hevA uparAMta pratyeka devakanA saMkhyA-temAM utkRSTa AyuvALA, jaghanya AyuvALA temaja ajaghanya anutkRSTa AyuvALA keTalA vigere bAbato temaja mehanIyakarmanA vedakamAM jaghanyarasanA vedaka, utkRSTa rasanA vedaka, te rasanA sthAne ItyAdi aneka bAbate dhyAnamAM levI paDe che. TUMkamAM kahevAno matalaba e che ke zrI jinAgamamAM koI paNa prameya yA samIkaraNa yA asamIkaraNanuM dravyAnuyogathI-naya, nikSepa, pramANu, dravyAdi caubhaMgI AdithI jema vivaraNa thaI zake che tema te prameyAdinA cokkasa prAmANyanI siddhi mATe gaNitAnu ganI vidhi paNa apanAvI zakAya te mATe joItA pUrvapakSa mATenA muddAo (data) prAyaH sarva prApta AgamamAM atra tatra vikharAyelA maLI zake che. paraMtu atyaMta khehapUrvaka kahevuM paDe che ke Astika darzanakAre, ke jeo pitAne mAnya Agamane jJAnaprAptinuM pradhAna sAdhana mAne che temaNe A dizAmAM nahivat ja prayatna karyo che. pazcimAtya zikSaNa ke jemAM AgamanuM keI sthAna ja nathI tevA zikSaNane ApaNe apanAvI lIdhuM che. Agamane AdhAra vinA koI paNa naisargika vijJAna kadApi pUrNatA prApta nahi ja karI zake eTaluM ja nahi paraMtu temanA siddhAMte, prameye, pUrvadhAraNAo AdimAMthI visaMvAditAo dUra karI saMvAdamaya kadApi nahi banAvI zake tevI mArI daDha mAnyatA che. chelle eka bAbatane nizcaya karaje ke ApaNuM jJAnAnaMda ane siddha bhagavaMtanA jJAnAnaMda vacce rahelA virATa aMtarane darzAvavA tame game te upamA yA asat ka95nAo karaze te paNa temAM atizayokti thaI ja zake tema nathI. A vidhAna magajamAM turata utare tevuM nathI chatAM paNa te saMpUrNa satya che. A rIte sarAgasaMsArI ane siddhAtmA arthAta rUpI ane arUpI cetanAnI caitanyasvarUpa jJAnAnaMda labdhi vaccenA virATa aMtaranuM anirvacanIya anupama, kalpanAtIta ane agamya chatAM paNa ApaNuM sattAgata arUpI jAtanI kevaLajJAnalabdhinA aMza svarUpa rUpInI bhAta laIne pragaTa thayelI mati ane zrutalabdhithI, dvirUpa vagaMdhArAnA uttarottara saMkhyA pramANathI anekaguNa vRddhine prApta karatA sthAnenA AlaMbanathI, mahAkAya pRthvI ane jaLapyAlAnI asat kalpanAthI temaja gaNitAnuganA prameya ane samIkaraNathI bauddhika stare paNa vizvasanIya bane tevI rIte svarUpa darzana karAvyuM. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI drabyAnu svarUpa ane ka`prakRtinA mULa ATha bheda ] | 105 meAkSamAga mAM bauddhika jJAnanI u5yAgitA sImita che. nipuNa buddhithI nave tattvAnu sUkSma tarkabaddha jJAna thAya, heyApAdeya tattvAnA viveka thAya, AtmA ane dehanI bhinnatAnu' temaja saMsAranI asAratAnuM ane meAkSanI upAdeyatAnu jJAna thAya eTalu ja nahi paraMtu sADAnava pUtu jJAna paNa thAya. Ama chatAM paNa jJAnAvaraNIya kramanA kSayApazamaniSpanna A buddhisparzI viSayapratibhAsarUpa jJAna aMtaHkaraNusparzI thAya nahi arthAt buddhipratIta jJAna AtmapratIta thAya nahi tyAM sudhI A sarva jJAna meAkSamAga mAM niSphaLa che. je paLe jIvanu' A viSayapratibhAsasvarUpa bauddhika jJAna AtmapariNatimat svarUpa prApta karaze te paLa jIvanA samagra saMsArakALanI dhanyamAM dhanya paLa haze, anAdikAlIna A sa'sAranA khIja samAna darzanamehanIyanA tIvra rasAya svarUpa mithyAtvarUpI adhakAra dUra thaze ane atara'gamAM vyi AlekanA prAdurbhAva thaze arthAt atyaMta durlabha ciMtAmaNiratna samAna samyaktvalabdhi pragaTa thaze, AtmA AnaMdavibhAra khanaze, tenI dRSTimAM AmUla parivartana Avaze, tIvra rAgadveSarUpI ati gUDha durbhedya gra^thIbhe thatAM prazamabhAva, meAkSAbhilASasvarUpa savegabhAva, sa`sAraprati arucisvarUpa nivedyArtti bhAvethI A bhavyAtmA bhAvita thaze, peAtAne parama iSTa evA mokSaprAptinA mAdana thaze. anAdikAlIna jaDa ane para evA pugalanA mahaMsa madhathI prApta rUpInI bhAta nIce khAI gayelA peAtAnA svAbhAvika arUpI svarUpanuM AtmapratIta jJAna ane bhAna thaze ane te svarUpanI prApti karavAnI tamannA jAgRta thaze. eka vAta spaSTa che ke jIvanA A duHkhabharyAM sa`sAraparyAyanuM aMtyakAraNu danamADhu yAne dRSTimUDhatA yA dRSTivikAra ja che. have ApaNe e ja jovAnu che ke danamAha anya ghAtIkA~nA upArjanamAM hetu kevI rIte khane che. 43. sa ghAtIkarmInA upAnamAM darzanamAhanI kAraNutA: (i) darzanamAha cAritramAhanA janaka che. paudgalika hAvAthI krama jaDa tattva che ane jIva tethI viparIta cetanatattva che. A jaDa tattva sAthenA anAdikAlIna gADha sazrleSa arthAt khaddhasaMbadhathI jIvanI caitanyazaktimAM jaDatAnA evA te ghere paTa lAgI gayA che ke tenI dRSTi ja mUDha thaI gaI che; tenI dRSTi mUoita yAne mAhita thaI vikRta thaI gaI che. svabhAvathI sva ane paranA yathArtha svarUpanA jJAtA ane dRSTAnI sRSTinA vikAra paNa kevA akaLa che ke teNe peAtAnA ja svarUpanuM jJAna ane bhAna khAI nAkhyu che. peAtAnA caitanyasvarUpa arUpI AtmAthI sadaMtara bhinna evA jaDa ane rUpI pugalanA khanelA tenA zarIramAM 3. 14 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] "" [ zrI jinapraNIta kavijJAna ja A mUDhane "huM " buddhi thaI gaI che. "A zarIra te ja huM" evA bhramasvarUpa dehAdhyAsane te sevI rahyo che. A saMsAranI khIjabhUta anAdikAlIna AhAra, bhaya, maithuna ane parigraharUpa cAre saMjJAenA mULamAM A dehAdhyAsa ja che. je A dRSTi mUDhatAnuM pradhAna lakSaNa che, bhedamAM abhedabuddhi tenuM svarUpa che. dRSTimUDhanu eka khIjuM svarUpa paNa eTalu ja akaLa che. sukha vedya tattva che tethI je vedaka hAya te ja sukhane vedI zake. jIva cetaka che tethI jema te jJeyanA jJAyaka che tema te sukhanA vedaka paNa che. AthI jJAna jema jIvane svabhAva che tema sukha paNa tenA ja svabhAva che. svabhAva hAvAthI jIvatu' jJAtRtva temaja sukha yA AnaMdanu bhAtRtva nirnimittaka che arthAt jIvane jANavA ke Ana'ne veDhavA para padAtha'nI koI ja jarUra nathI. A rIte jIva svayaM jJAnadhana che ane svayaM AnaMdaghana paNa che. Ama chatAM paNa zarIramAM ja Atmabuddhi hAvAthI A mUDhAtmA dehasukhamAM ja sukha mAne che tethI te deDhudvArA pAMce indriyAnA viSayAnA bhAga upaleAgamAM ja rAce che. viSayeA jaDa che tethI temAM jJAna nathI tema sukha paNa nathI chatAM paNa peAtAnA AtmA sAthe tAdAtmya sa...baMdhathI rahelA sukhane viSayAmAM arthAt purvAMgalamAM Ape che. A rIte viSayeAmAM sukhabuddhi A dRSTimUDhatAnu bIjuM lakSaNa che, abhedamAM bhedabuddhi tenu svarUpa che. saheja UMDANathI vicAratA jaNAze ke upara darzAvyA mujakha bhedamAM abhedabuddhi ane abhedamAM bhedabuddhi svarUpa AtmAnI dRSTimUDhatA e A vizvanuM advitIya ane agamya mahAna Azcaya che. svabhAvathI ja je svaparanA jJAtA temaja chA che te peAtAne ja na pahecAnI zake te rIte bane? jIva pAte pAtAnI jAtane kevI rIte gopavI zake? A sRSTimUDha jIvatu eka bIjuM pAsu paNa na kaLAya tevu' vicitra che. ITAniSTa viSayAnA sacAga-viyeAgajanya sukha azAzvata ane parAdhIna che kAraNa ke viSayeA para tenA koI ja kAbu nathI. anicchA chatAM IviSayAnA viyAga ane aniSTa viSayAne saMcAga kALakrame avazya thAya ja che. tevA anubhava jIva pete bhaveAbhavathI karatA Avye che. vaLI game teTalA viSaye bhAgavyA pachI paNa koI jIvane sa MteASa thayA nathI te paNa te anubhavatA AvyA che. AAvuM parAdhIna, azAzvata ane apUrNa sukha teA kAI paNa jIva cAhata na heAvA chatAM paNa A mUDha jIva AvA viSayasukhanI pAchaLa peAtAnI sarva zakti veDaphI nAkhe che te kaI echu. Azcaya nathI. AtmAnI sRSTine ATalI hade vikRta karanAra mithyAtvamAhanIyakamanA udaya che. daza namAhanIyakanA tIvra rasavALA skaMdhAne mithyAtva mAhanIya kahevAyA che. A mithyAtvameAhu cAritramAhajanaka kevI rIte ane che te vicArIe. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyAnu svarUpa ane ka`prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 107 A jIvamAtrane sukha priya che ane duHkha apriya che. sa`sArI chadmastha jIva du:khI che tethI tenA satra puruSArtha sukhaprAptimAM ja rAkAyelA rahe che. para Mtu sukha mATe danamUhanI dRSTi hu MmezA Atnetara viSayeAmAM ja bhaTakayA kare che arthAt tenA jJAnApayeAga paramAM ja ramyA kare che. bhrAMtithI mAnelA ISTa viSaye tene priya che. je priya che te prati rAgapUrvaka ane je apriya che te prati dveSapUrvaka te dRSTipAta kare che. jemAM rAga thAya che tene meLavavAnI IcchA thAya che. jenI IcchA thAya che tene prApta karavAnA leAbha thAya che. jene lAbha thAya che tene prApta karavAnI ceAjanA karatA mUDhadRSTi mAyA-kapaTanA Azare letA paNa khacakAtA nathI. jo tenI A ceAjanA saphaLa thAya che te tene haSa thAya che, prAptamAM rati thAya che. temAM Asakta ane che, peAtAnI saphaLatAnA gava kare che ane jo tenI ceAjanA niSphaLa thAya che te tene zeka ane ati thAya che, udvega thAya che ane tenI niSphaLatA mATe anyane nimitta mAnI te para krodha ane dveSa paNa kare che. prApta viSaye cAlI javAnA bhaya tene satAvyA kare che ane tethI tenA rakSaNa mATe satata ci'tita rahe che. eka vakhata je paranI icchA karI tenI prApti karyAM pachI paNu kAI jIvane tRpta thayeA joyA nathI. paranI icchAmAM tApa che, sAMtApa che. prApti pachInI tRpti paNa kSaNika che, atRpti tenuM avazya anugamana kare che. parathI tRpti thAya nahi. tRpti svathI ja thAya. jyAM sudhI jIvane darzanamehajanya paramAM sukha ane bhAgabuddhi che. tyAM sudhI tenA cetaneyAga sajAtIya pa2 (anya saMsArI jIvA) prati yA vijAtIya para (paudgugalika viSaya ane padAther) prati cAritramehajanya rAga yA dveSa athavA tajajanya krodha, ahahaMkAra, abhimAna, kapaTa, lAbha, harSa, rati, ati, bhaya, zeAka, ghRNA, IrSI, sneha, kAmecchA, vaira Adi koI ne koI bhAvapUrvaka vicaratA rahe che. vaLI pUrve bhAgavAI gayelA viSayAnu` smaraNa thAya che, prApta viSayAmAM mamatA thAya che, prAptanA bhAgamAM Asakti thAya che ane aprAptanI IcchAmAM A mUDha jIva tapatA ja rahe che. A rIte traNe kALanA viSayeA sAthe koI ne koI prakAre mUDha jIvanA saMbaMdha nira'tara rahyA ja kare che. A rIte rAga ane dveSa yA tajanya krodhAdi bhAvapUrNAMka cetaneApayeAganI paramAM carcA-ramaNutA e tenA cAritranA vikAra che jemAM nimitta cAritramehanIya kA uDDaya che arthAt rAga, dveSa, mamatA, mAyA, ahuMkArA isava cAritramehanIyakadiya niSpanna jIvanA audayika bhAvA che. cAritrameAhanA mULamAM darzanameha che tethI jyAM sudhI da"namehanIyakama nA saMpUNu` kSaya thatA nathI tyAM sudhI bhavyAtmA cAritramehanA kSaya karavAnA AraMbha paNa karI zakatA nathI. mAha eTale mUDhatA, kAryAMkAnuM ke hitAhitanuM abhAna. je (sukha) jyAM (viSayAmAM) nathI tene tyAMthI meLavavAnA phAMphAM mAravA te meha che. duHkha, dada, viSAda, bhaya, sa'tApAdi sa` aniSTonA mULamAM meha che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ]. [ zrI jinaprIta karma vijJAna (i) cAritramehanIyakarmodaye ja AtmAnI jJAna-darzanaladhi upara AvaraNa kevI rIte UbhuM karyuM che tene vicAra-darzanamehanIyakarmodaya nimitte jIva cAritramehanIyakarmodayane bhega banyuM. ane A cAritramehanIyanA nimitte AtmAnI jJAna-darzanalabdhi kevI rIte AvRta thaI gaI che te joIe. ApaNe upara joI gayA ke cAritramehanIyarmodaya nimitte kaIne kaI prajana, bhAva, IcchA Adi pUrvaka jIvane upaga parAbhimukha thaI kaIne kaI paramAM ramatuM hoya che. AthI rAgI jIvane jJAnepaga je kALe je vizeSa para kendrita thAya te kALe tenA jJAnanI jANavAnI saMpUrNa zakti te vizeSamAM ja rokAI javAthI mehabhAvathI vikAra pAmelA tenA jJAne pagamAM zeSa zeyanuM jJAna vartatuM nathI. saMsArI jIve tenA aneka bhavamAM aMtamuhUrta pramANe eka eka upagamAM aneka padArthonuM kamapUrvaka jJAna prApta karyuM che. mati ane zrutajJAnI AvI rIte meLavelA jJAnamAMthI mAtra saMkhyAtA paryAnuM ja jJAna avadhAraNa karI zake che kAraNa ke A matijJAna temaja matipUrvaka thatuM zrutajJAna indriye, mana ane buddhinA AlaMbana pUrvaka ja thAya che.-- A jJAne parokSa che, AtmapratyakSa nathI. AthI koIpaNa eka kALe mati ane zrutajJAnIne yugapatuM mAtra saMkhyAta paryAnuM ja jJAna hoI zake che. vaLI kSApazamika hovAthI mati ane zrutajJAnInA kramapUrvaka prApta karelA saMkhyAta paryAnA jJAnamAM anya kALe thatA saMkhyAta pAnuM jJAna game teTalI vAra umeravAthI paNa A jJAna asaMkhyAta paryAye jANavAne kadApi samartha thaI zakatuM nathI. atre traNa prazno uThe cheH (i) utpattinA prathama samaye labdhi aparyApta nigadanA jIvanuM jaghanya kRtajJAna paNa anaMtAnaMta bhAvAvibhAga pratiSThade pramANa kahyuM che te atre matizrutajJAna mAtra saMkhyAta paryAnuM jJAna avadhArI zake che tema kahevAmAM visaMvAda nathI? (i) mani-zrutajJAna mAtra saMkhyAtA paryAnuM ja jJAna prApta karI zake tethI vadhu nahi temAM hetu zuM che? (i) saMkhyAmAM saMkhyAta game teTalI vAra umeravAthI paNa te sarva yoga asaMkhyAta pramANa thAya nahi te kevI rIte ghaTe? A traNe praznonuM samAdhAna meLavavA prayatna karIzuM. | (i) labdhi aparyApta nigodanA jaghanya jJAnanA avibhAga pratido anaMtA anaMta che paraMtu te jJAnane paryAvajJAna kahevAya che. AthI labdhi aparyApta nigodane eka ja paryAyanuM jJAna che. paryAyajJAna ane jJAnanA avibhAga pratichedo A be bhinna padArtho che te na samajI zakavAthI uparokta zaMkA thAya che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ) [ 109 (i) saMkhyAtanuM te A lakSaNa che. zrI kevaLI bhagavaMte saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta evA saMkhyAnA je traNa bheda karyA che te mati Adi jJAnanI viSaya-grahaNa zaktinA pramANane anusAra karyA che. jemake : jeTalA viSayane zrutajJAna (je matijJAnapUrvaka thatuM jJAna che) yugapat (koI eka kALe) jANe che te saMkhyAta che, jeTalA viSayane avadhijJAna yugapatuM jANe che te asaMkhyAta che ane jeTalA viSayane kevaLajJAna yugapatuM jANe che te anaMta che. TUMkamAM mati ane zrutajJAnanI maryAdA saMkhyAtane kadApi AMbI na zake ane avadhijJAna asaMkhyAtane AMbI nA zake.' pazcimAtya darzanakAre saMkhyAtIta (infinite) rAzinA saMbaMdhamAM ghaNuM vika raju karatA AvyA che paraMtu aMte saMkhyAta (finite) ane saMkhyAtIta (infinite) rAzi saMbaMdhI saMtoSakAraka siddhAMta sthApita karavAnuM zreya prakhyAta jarmana philasupha ane gaNitazAstrI je kensarane (g. Contor 1845-198) phALe jAya che. saMkhyAtIta rAzi saMbaMdhI je nirUpaNa kenTare karyuM che tenuM vizleSaNa karatA I. kAsIra (E. Cassirer) tenA sabasTansa enDa phaMkzana (Substance and function) nAmanA graMthamAM jaNAve che "The Concept of the infinite seems to mark out the limits of logic and The point at which it comes in contact with another field that lies outside of its Sphere" arthAt "saMkhyAtIta (infinite) rAzi siddhAMta tarkajJAna (matijJAna) nI pahoMcanI bahAranA kSetranI sImAne darzAvanAra rekhA che jyAMthI pitAnA (saMkhyAtIta rAzinA) eka judA ja kSetranI zarUAta thAya che." Ane artha e ja thAya che ke Logic-tarkajJAna ane anumAnajJAna ja matijJAnane ja prakAra che. tenuM kSetra saMkhyAtathI sImita che. matijJAna asaMkhya paryAne sparzI zakatuM nathI. have ApaNe trIjA praznane vicAra karIe. (iii) ApaNe 19 mA prakaraNamAM vistArathI utkRSTa saMkhyAta kema prApta thAya tenI vidhi AgamAnusAra darzAvI che ane tyAM ApaNe puravAra karyuM che ke komyuTaranI madadathI paNa pratisamaya lAkhe saMkhyAone umeratA chatAM paNa abajonA abajo varSo vite paNa utkRSTa saMkhyAne pahoMcAtuM nathI. paraMtu A parizrama lIdhA vinA ja upara darzAvelA siddhAMtathI arthAt matijJAna asaMkhyAta paryAnuM jJAna dhAraNa karavAne 1. A saMbaMdhamAM Adhunika gaNitamAM eka agatyane siddhAMta che jene methemeTIkala InDakazana kahevAya che. A siddhAMta anya rIte A ja siddha kare che ke mAnasa jJAna saMkhyAta paryAyane ja jANI zake che. A siddhAMta eTale sAdo eTale ja gahana che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 | [ zrI jinapraNita karmavijJAna azaktimAna che te siddhAMtathI ja A trIjo prazna paNa ukalI jAya che. saMkhyAmAM saMkhyAta umeravAnI je prakriyA che te gaNutri karavAnI prakriyA che ane te matijJAnanI ja pravRtti che tethI te gaNatrithI paNa asaMkhyAtane kevI rIte pahoMcI zake ? arthAt na ja pahoMcI zake. bIju atre khAsa beMdhavAnuM che ke mati temaja zrutajJAna parokSa jJAna che. A jJAna indriye, mana ane buddhi e traNa paugalika sAdhananA AlaMbana vinA thatuM nathI. A sAdhane ja evA che ke je A jJAnane saMkhyAnI upara javA detuM nathI. A sAdhananA AlaMbanathI thatI A jJAnaprakriyA nimnavidhAnamAM spaSTa upasI Ave che. IndriyAnA mAdhyamathI anubhavelA ane manapUrvaka jANelA saMkhyAta paryAyothI vadhu paryAnuM avadhAraNa temaja smaraNa karavAne azaktimAna evA mananA AlaMbanathI utpanna thayeluM hovAthI, temaja smaraNamAM AvatA A saMkhyAta paryAnA AdhAre buddhinA AlaMbana pUrvaka thatuM pratyabhijJAna (conception) tarka (Induction) ane anumAnajJAna (Deduction) saMkhyAta paryAthI sImita che. dhAraNuM, smRti, pratyabhijJAna, tarka ane anumAna A sarva matijJAnanA ja krama prApta artha paryAye che. AthI ApaNe e te puravAra karyuM ke mati ane zrutajJAnathI saMpUrNa ane anaMtAnaMta paryAya pramANa kevaLajJAna prApta thaI zakatuM nathI. paraMtu avadhijJAna te yugapat asaMkhyAta paryAye jANI zake che ane devene te A jJAna bhavapratyaya che arthAta devene te A jJAna bhavasaMbaMdhathI ja hoya che ane vaLI teonuM Ayu paNa asaMkhyAta vaSenuM hoya che. te zuM temanuM jJAna kevaLajJAnane pahoMcI nA zake? nA, avadhijJAna Indri ane mananA AlaMbana rahita jJAna che chatAM paNa te kSApazamika hevAthI kramathI thAya che ane te apUrNa che. apUrNamAM apUrNa game teTalI vAra umeravA chatAM paNa saMpUrNa thaI zakatuM nathI. kevaLajJAna saMpUrNajJAna che, anaMtAnaMta pAne yugapatuM jANavAvALuM A jJAna che. jevI rIte saMkhyAta paryA pramANa matijJAna (temaja zrutajJAna) kadApi asaMkhyAtane pahoMcI zakatuM nathI tevI ja rIte asaMkhyAta payA pramANa avadhijJAna paNa kadApi anaMta paryAne jANavAne zaktizALI banatuM nathI. je pramANe anaMtA anaMta devenuM kSApazamika samagra sukha siddha bhagavaMtanA eka samayamAtra bhagavAtA kSAyika sukhanA anaMtamA bhAge ja prApta thAya che tevI ja rIte anaMtAnaMta devenuM kSApazamika samagra jJAna paNa siddhabhagavaMtanA kSAyika jJAnanA anaMtamA bhAganuM ja prApta thAya che. zrI siddhabhagavaMtanA AnaMda ane jJAnanuM bhAvapramANa samAna che. A rIte ApaNe siddha karyuM ke game teTalA kSApazamika jJAnane vega kevaLajJAnanA anaMtamAM bhAge ja hoya che. atre eka spaSTatA karavI joIe. ApaNe upara jeno ullekha karyo te jarmana gaNitajJAnAdhika kensaranuM jJAna kSApazamika che tethI te kevaLajJAnanI tele na ja Ave Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 111 te svAbhAvika che. Ama chatAM paNa kevaLajJAnane aMza hevAthI matijJAna paNa parimita Agamika padArthone pAmI na zake tema te na ja kahevAya. tene je saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMtAdi rAzinI tenI vilakSaNa buddhithI je rIte prarUpaNa karI che te ApaNane zrI kevaLI bhagavaMtee 21 prakAranI saMkhyAnuM je vijJAna ApyuM te samajavAmAM ghaNI ja madada karI zake che. ApaNuM AgamagaNitane tenI prarUpaNA sarva rIte anukULa na hovA chatAM paNa temAM ghaNuM ja sAmya che ane te ja agatyanuM che. tene saMkhyAtIta rAzionI racanA gaNitanA padArthonA AlaMbanathI karI che. AvI rAzio jagatamAM astitva dharAve che ke nahi tene nirNaya teNe karyo nathI ane te karI zake te tene dA paNa nathI kAraNa ke asaMkhya ane anaMta rAzio kaI che ane temAM meTI nAnI kaI che te pratipAdana teNe karyuM nathI chatAM paNa vikalpanAothI AvI rAzionI teNe racanA karI che ane temAM alpa-bahatvanI paNa prarUpaNa karI che. ApaNe jene akSaya anaMta kahIe chIe tevI teNe paNa jaghanya akSaya anaMta rAzinI racanA karIne bauddhikastare puravAra karyuM che ke evI rAzio paNa gaNitanA ghaTakothI racI zakAya che ke je Aya rahita hovA chatAM ane vaLI temAMthI niraMtara hAnI thatI hovA chatAM paNa kadApi te rAzi khAlI thatI nathI. ApaNe te mAtra AgamapramANathI ja jANIe chIe ke bhavyajIvarAzimAM vRddhi thatI nathI ane prati cha mAsa temAMthI zatapRthaphatra pramANa arthAt 200 thI 900 jI mokSa prApta kare che ane teTalA pramANamAM bhavya rAzinI hAnI thatI jAya che chatAM paNa A saMsAra bhavyajIvathI kadApi rahita nahi thAya eTaluM ja nahi paraMtu te haMmezA akSaya anaMta pramANu ja rahe che. A vidhAnane bauddhikastare arthAt tarka ane anumAnathI puravAra karI zakAya che te kenTare siddha karI ApyuM che. AthI ApaNe tenA RNi chIe. vizvanA samagra dravyanA traNe kALanA paryAnuM yugapata jJAna saMpUrNa, akhaMDa jJAnaghana che ane te kevaLajJAna che. dareka jIvamAM sattArUpe A jJAna raheluM che. paraMtu saMsArI rAgI jIve pitAnA jJAne pagane cAritramehanIyakarmanI AdhInatAe parimita seyamAM rokI rahyo che jethI zeSa zeyanA jJAnathI vaMcita thaI ajJAna banI gayA che. jJAna AtmAne svabhAva che ane ajJAna vibhAva che. A ajJAnasvarUpa vibhAva dazAmAM nimittabhUta karmane jJAnAvaraNIya karma kahevAya che. AthI ApaNe cAritramehanIya karmodaya ApaNI jJAnalabdhinA anaMtabahubhAga para AvaraNa UbhuM karavAmAM kAraNabhUta Thare che. AvI ja rIte AtmAnI darzanalabdhi para AvaraNa UbhuM karavAmAM paNa cAritrahanIya karmodaya ja nimitta che. ApaNu cetane pagamAM moha ane anya ghAtI karmonuM upArjana karavAnI zakti che tema temAM meha ane anya ghAtI karmone nAza karavAnI zakti paNa che. ApaNuM te Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] [ zrI jinapraNita karmavijJAna zaktine pudgalArpaNa karazuM te te moha ane anyaghAtI karmonA upArjanamAM hetu banaze ane te ja zakti je AtmAne samarpaNa karazuM te te meha ane anya ghAtI karmonA nAzamAM hetu banaze. anAdi kALathI caitanyasvarUpa AtmAe potAnI jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIrya e pAMce labdhio jaDa varUpa parane-pudgalane padArpaNa karI parane bhakta banI svathI vibhakta thaye. sva arthAt AtmA paramAM lIna thaI gayo. sva para banI gaye, bheda abhedarUpa thaI gaye. svanA saMsAranA bIja ropAI gayA. mithyAtvamehanIya karmo cetanAnI daSTine jaDatAnI bhAta vaDe nItarI nAkhI. cetanAnI daSTi mUDha thaI gaI. svabhAvathI samyagadaSTA mithyAdaSTi banI gaye. pitAnA ja svarUpAcaraNamAM rahela anaMta sukhanI A mithyAdiSTie paramAM paugalika viSayomAM bhrAMti karI potAnI cAritralabdhine paNa paramAM parovI dIdhI ane paranA saMbaMdhe cAritralabdhi arthAta cetane paganI caya paramAM caratI thaI ane pare (svathI bhinna che te pare) te labdhine ghAta karyo. te AghAtathI cAritra mohita thaI gayuM-mUchita thaI gayuM-vikRta thaI gayuM. te ghAtaka parane cAritramehanIyakarmanI saMjJA prApta thaI. 5ra eTale sva (AtmA) thI bhinna, AkAza, dharma, adharma ane pudgala A sarva dravya AtmAthI bhinna che paraMtu arUpI hovAthI AkAzAhi jIvanA joga upabhegAdimAM kAma nathI AvatA. AtmAe je para sAthe saMbaMdha karyo te mAtra pudgala che. pudgalamAM ja AtmAne kartA-bhaktA bhAva thAya che. tethI cAlu saMdarbhamAM AtmAthI para eTale mAtra pudgala ja samajavuM. A rIte cAritramohanIyamanA upArjanamAM mithyAtvamehanIya nimitta banyuM ane cAritramehanA nimitte tapalabdhi paNa pudgalA paNa thaI gaI A cAritramohe ja cetananI tapalabdhine IcchAsvarUpa taMtu vaDe para sAthe bAMdhIne vikRta karI nAkhI che jethI svabhAve saMtRpta upaga paranI IcchAmAM saMtapta banya, IcchAnA tApamAM tapate thaI gaye. je cetane pagamAM artha mAtranuM jJAna ane darzana tArAo bhAve raheluM che te ja jJAna ane darzana labdhivaMta cetana jyAre cAritramohanIya karmajanya para prati rAga, dveSa, kartA, bhoktA Adi mehabhAvathI lipta tenI samagra jJAna-darzanapayoga labdhi reya ane daSTa artha vizeSamAM zekI nAkhe che tyAre te artha vizeSa sivAya anya sarva arthanA jJAna ane darzana para AvaraNa utpanna thAya che ane te AvAraka ghAtI kamene jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmo kahevAya che jenA upArjanamAM cAritramehanIya karmanI nimittatA spaSTa daSTi gocara thAya che. jIva anAdi kALathI mahavaza potAnA upagane paramAM ja rekI rahyo che jethI tenI pitAnI mehadazA ja jJAnAdi labdhionA ghAtanuM nimitta banI che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 113 | (ii) aMtarAyakamanA upArjanamAM cAritramohanIyakamanI nimittatA : paranI IrachAnA tApamAM saMtapta thayelA mehAMdha AtmAe pitAnI vIryalabdhine paraprAptinA prayatnamAM jeDIne ghAtakarmonA ghAtanuM nizAna banAvI. vIryalabdhine mahadaMze ghAta thaye; A ghAtamAMthI baceluM rahyuM sahyuM pragaTa vIrya arthAt caitanyazaktine pravAha ghAtI aMtarAyakarmajanya aneka prakAranA aMtarA thakI aMtarita thate chate Urdhvamukhi hAnI vRddhinA temaja diza-dizAMtaranA ekAMtara krame vahe jAya che. vaLI A vIryalabdhinI anuSaMgI lAbha, bhega, upabhega ane dAna e sarva labdhione saMbaMdha para sAthe hoIne aMtarAyakamathI aMtarita thatI ja rahe che. cAritramehadhane lAbha paNa parane, bhegopabhopa paNa para khape che ane dAnalabdhimAM dAtA sva che paNa datta (dAnamAM dIdheluM) para che ane dAnanuM pAtra sajAtIya paNa para che. A rIte cetanAnI sarva labdhio paramAM ja paravAI gaI che ane cetane pitAnA saMsAranuM upArjana karyuM che ane A kAryamAM pradhAnapaNe mithyAtvamehanIyakarma nimitta che. anya sarva karmonuM A bIja che. Apa kaheze ke kama te jaDa padArtha che. te cetananA bhAvomAM vikAra kevI rIte karI zake? AnuM samAdhAna e che ke karma jaDa nathI paraMtu sacitaskaMdha che. A vidhAna prathama daSTithI vicitra lAge tevuM che paraMtu vastusthiti evI che ke pudgalanA aneka prakAranA che hoya che temAM eka prakAranA kaMdhane kAzmaNakaMdha kahevAya che. A skaMdha te bIlakula jaDa che paraMtu jyAre A skaMdha cetanadravyanA pradeze sAthe eka vilakSaNa prakAranA ati gADha saMzleSa saMbaMdhathI ekIbhUta thaI jAya che tyAre temAM cetanadravyamAM rahelI caitanyazaktine e te ghero paTa lAgI jAya che ke cetanAnA pradeze temaja te cetanapradezomAM tAdAo saMbaMdhathI rahelA tenA guNa paryAye arthAt cetane paga para gherI asara karavAne zaktimAna bane che ane A ja saMzleSa saMbaMdhanA bIjA saMbaMdhI cetana dravya para paNa pudgalanI jaDatAne paNa eve te ghere paTa lAgI jAya che ke pote potAnA ja svarUpa saMbaMdhamAM bhrAMta yAne mehadazAne prApta kare che ane A mehadazA tenI sarva labdhionA ghAtamAM aMtya nimitta bane che tethI mehanIyakarmane karmano rAjA kahevAmAM Ave che. jIvane saMsAramAM jakaDI rAkhavAmAM mehanIyakarma mukhya bhAga bhajave che paraMtu *vyavahArarAzimAM AvyA pachI paNa tene prAyaH asaMkhya pudgalaparAvartana kALa paryata saMsAramAM * anaMtAnaMta-siddha rAzithI paNa anaMtaguNA jIvanuM je sAdhAraNa eka dArika zarIra che te nigeda kahevAya che ane temAM rahetA sAdhAraNa vanaspatikAyane paNa nigoda kahevAya che. nigodanA be bheda che-bAdara ane sUkSma nigoda. hareka saMsArI jIva anAdikALathI sUkSma nigoda svarUpe prApta thAya che. ane jyAM sudhI A jI nigodamAMthI nIkaLIne pratyeka ekendriya, beIndriyAdi trasakAyApaNuM prApta kare nahi tyAM sudhI te avyavahArarAzinA jIvo kahevAya che. eka eka jIva mokSe jatA eka eka avyavahArarAzino jIva tenI anAdi sUkSma nigada paryAyane choDI vyavahArarAzimAM Ave che. ka. 15 . Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] [ zrI jipraNIta karmavijJAna jakaDI rAkhavAmAM jIve grahaNa karele pudgalane "rUpI" svabhAva je agatyane bhAga bhajave che te prati ApaNuM lakSa gayuM nathI. atre "rUpI" svabhAva eTale nAmakarmanA saMbaMdhathI prApta thayeluM rUpIpaNuM nathI samajavAnuM paraMtu rUpI dravyanuM atyaMta vilakSaNa je rUpa-rUpAMtaragamana svarUpa pariNamana che te samajavAnuM che. rUpI dravyanI pariNamana kriyA atyaMta vilakSaNa che, ane A pUrve te saMbaMdhamAM ghaNuM kahevAI gayuM hovA chatAM paNa atre tenI mAtra yAda ApIe. (i) pudgalanA kSetrasthAnAntara pariNamanano kadApi haMmeza mATe abhAva thatuM nathI. pudgala paramANu koI eka AkAzapradezamAM sthiratA dhAraNa kare che te vadhumAM vadhu paNa asaMkhya kALathI vadhu nathI hotI. TUMkamAM pudgalanA kSetrasthAnAntara svarUpa pariNamanane kadApi aMta AvatuM nathI. saMsArI jIvane paNa pudgala saMbaMdhathI A svabhAva prApta thayo che ane temAM Ayukarma nimitta che. | (ii) parAvartana pariNamana saMbaMdhamAM ApaNe pR. 87, 38 mA phakarAmAM vigatavAra vivecana karyuM che. (i) kramasamuccaya svarUpa pariNamana pR. 48 phakara 24-iaaN A temaja arUpInA samasamuccaya pariNAmanI vistArapUrvaka carcA karI che. A traNa prakAranuM rUpInI jAtanuM pagalika pariNamana saMsArI jIvane vaLagyuM che jenA kAraNe 84 lAkha nImAM, 14 avasthAmAM ane 14 mArgaNAsthAnamAM paribhramaNa karate thake, A jIva anaMtAnaMta prakAranI viSamatAo, vikaLatAo, apUrNa tAe, temaja Adhi* vyAdhi ane upAdhi e traNa svarUpa anaMta duHkhane prApta karate thako parAvartanasvarUpa saMsAramAM saMcAra kare che. aghAtI karmo paNa ghAtakarmone AdhIna che. ghAtInA nAze aghAtI karmonuM upArjana baMdha thAya che. pUrvopArjita kame temanI sthiti kSaye nAza thAya che. pudgalanuM paribhramaNa svarUpa jIvane pradAna karanAra Ayukame che. paribhramaNa karavA vyavahArarAzimAM AvyA pachI ja te cAre gati, pAMce jAti ItyAdi bhinna bhinna bha prApta kare che. mArA guru paMnyAsapravara jayaghoSavijayajIe kaheluM ke AcArya premasUri bApajI kahetA hatA ke vyavahArarAzimAM AvyA pachI paNa moTAbhAganA cha AvalinA asaMkhyAtamA bhAgapramANu yAne madhya maparita asaMkhya pugalaparAvartanakALa bhavyAtmA saMsAramAM rakhaDayA pachI mokSalAbha prApta kare che. * Adhi eTale mAnasika pIDA. zArIrika pIDA vyAdhi che ane bAhya nimittothI je du:kha prApta thAya che te upAdhi che. pitAne dhananI corI, Aga, dukALa Adi upAdhio che. AdhinA nimittA prApta thAya te paNa samAdhimAM rahevuM te sAdhanA mArga che. vyAdhi ane upAdhi para mahadaMze ApaNe kAbu nathI paraMtu te AdhimAM na pariName te ja jovAnuM che. sAdhaka harakoI prakAranA du:khamAM temaja sukhamAM samAdhimAM rahe che. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyonuM svarUpa ane kamaprakRtinA mULa ATha bheda ] [ 115 bhinna bhinna gati ane tadanurUpa zarIra, aMga, upAMgAdinI prAptimAM nAmakarma kAraNa che. paugalika zarIra maLyuM tethI bAdhya bAdhakabhAvanI paNa prApti thaI ane temAM vedanIya nimitta che. vaLI pudgalarAzimAM je tiryagamukhi viSamatA che te jIvane maLI tethI jIva jIvamAM paNa UMcanIcanA bheda thayA ane temAM kAraNa netrakarma che. atre ApaNe ghAtI karmomAM kAryakAraNa bhAva ghaTAvyo che tethI ema nathI samajavAnuM ke sau prathama mithyAtvamehanIya utpanna thayuM ane tenA kAraNe cAritramehanIya ane pachI AvaraNAdi ghAtakarmo utpanna thayA. A sarva kameM jIva anAdikALathI veda Avyo che ane bAMdhate Ave che. Ama chatAM paNa A badhA karmo anya kevI rIte saMkaLAyelA che te darzAvavA ApaNe te sarvamAM kAryakAraNe bhAva ghaTAvyo che. vaLI A pramANe je arthaghaTana karyuM che te sArthaka che kAraNa ke karmanA nAzamAM paNa je krama che te A ja dazAve che. mithyAtvamehanIyakarma jene bheda che te darzana mehanIya sarva karmonuM mULa hevAthI prathama A mULano kSaya thAya che. A pachI cAritramohane nAza thAya che kAraNa ke tenA upArjanamAM darzanamoha nimitta hatuM. chelle jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAyakarmone yugapat nAza thAya che kAraNa ke te traNene AdhAra cAritramoha ja che ane AdhAranA nAze A traNe Adheyane eka sAthe nAza thAya che. vaLI ghAtInA AdhAre aghAtI karmo TakelA hatA tethI ghAtIne nAza pachI aghAtI karmone baMdha vicacheda thaI jAya che ane pUrvopArjita aghAtI tenI sthitipUrNa thaye nirjarI jAya che. karmonA kSayane A krama nirapavAda che. temAM keI aperU prApta thAya nahi. mukta thayelA sarva jIe A ja kramathI karmono kSaya karI mukti prApta karI che. bhAvimAM paNa je AtmA mukta thaze te paNa A ja kramathI kamene kSaya karaze. ema te kaheze ja nahi ke ghAtInA nAze paNa vega nimittaka sAtavedanIyane baMdha thAya che. kaSAya rahita lega baMdhamAM kAraNuM nathI. je baMdhamAM sthiti ke rasa nathI te baMdhAya che tema kahevAya ja nahi. vega AsavamAM kAraNa che, nahi ke baMdhamAM. yogathI Asava thAya che ane Asavita karmone baMdha te kaSAyathI thAya che. Ama chatAM paNa vegane baMdhahetumAM gaNavAmAM Ave che kAraNa ke AsavapUrvaka ja baMdha thAya che ane yoga vinA Asava thAya nahi tethI vegane baMdhamAM kAraNa kaheluM che. ghAtInA nAze cAre aghAtIne yugapata nAza thAya che kAraNa ke cAre upajIvI guNemAMthI sarvane ghAta na thatA mAtra nAmakarmanA nAze arUpIpaNuM pragaTatuM nathI. Ayukarma nimitta paribhramaNa. vedanIyanimitta vyAbAdhAtva ane getrikarmanimitta tiryamukhi viSamatA chatAM arUpIpaNuM ghaTe nahi tethI arUpI svarUpanI prApti cArenA yugapata kSayathI ja pragaTe che. arUpI cetana sva che. rUpI pudgala para che. sva ane para, arUpI ane rUpI cetana ane jaDa A vilakSaNa vastuonA svarUpa vacce virATa aMtara che. - jyAM pahoMcyA pachI koI pAchuM AvatuM nathI te sva che ane jyAM koI sthira Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 | [ zrI jinapraNita krama vijJAna thaI zakatA nathI te para che. arUpI cetanAnA sava aniSTA--tApa, saMtApa ane tarasa; du:kha, darda ane daridratA; janma, jarA ne mRtyu; zeka, bhega ane rega; hasavu ane raDavuM, meLavavu' ne gumAvavu'; meha, mAyA ane mamatA; bhaya ane ci'tA A sarva para saMbadhe che, arUpI para rUpInI bhAta che. paraMtu A rUpInI bhAta nIce dabAyelu arUpI cenasvarUpa kevuM che? tene AnaMda zenA che? AnA javAbamAM cetananA vidheyAtmaka svarUpadazaka koI zabda maLatA nathI. ane maLe paNa kevI rIte? ApaNA koIpaNu anubhava sAthe sarakhAvI zakAya tevuM tyAM kaMI ja nathI. AthI ApaNe tenu' mAtra niSedhAtmaka svarUpa ja kahI zakIe chIe. te arUpI ane anAmI che; nirajana ane nirAkAra che; amUrtI ane agamya che; akALa ane akaLa che, alakha ane apAra che; tyAM du:kha, da, daridratA nathI; janma, jarA ane mRtyu nathI. tenA AnaMdanu svarUpa kevuM che ? A svarUpa paNa niSedhAtmaka vizeSaNeAthI darzAvIe chIe. te AnaMda atIndriya, avyAkhAdha, avinAzi, anaMta, kalpanAtIta, agAdha ane aniva canIya che. ApaNI zuddha arUpI cetanAnI jhAMkhI buddhi karI zakatI nathI. buddhipAranuM nigUDha mahAmauna ja A cetanAnI jhAMkhI karI zake che. anAdikALathI caitane peAtAnI jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIyae pAMce pAMca labdhie paramAM ja hAmI dIdhI che. svarUpAcArathI vimukha thaI parAcAranuM sevana karatI thaI gaI che. parAcAramAM prApta thatA ekAda bhavanA kSaNika viSayasukha mATe naraka ane tiryaMcanA anata duHkhA bhAgavavA A paraparasta cetanA taiyAra che paraMtu duHkhanA leza rahita zAzvata ane svAdhIna paramAna Mdane bhogavavA eka bhava paNa parAcAranA tyAga karI zrI jina upaSTi paMcAcAranuM pAlana karavAnI tenI taiyArI nathI te kevI vicitratA che? huM jinezvara deva ! teM mane ghaNuM ghaNuM ApyuM. uttama evI kamabhUmimAM, uccakuLamAM, pAMce indriyA ane mana sahita manuSyapaNuM ApyuM. uttama ciMtAmaNIratnathI paNa mahAmUlyavAna paMcAcArasvarUpa dhama ApyA. tArA ApelA mArganI pahechAna karavAnI buddhi ApI. uttama guruone lAbha ApyA. ane te pApabhirUtA paNa makSI para`tu A sarvAM chatAM paNa huM teA hateA tevA ja nina rahyo. eka mAtra na ApI bhabhitA. A eka ja vastu mane Ape te ja anya meLaveluM sArthaka thAya. te have mane eka bhayabhirUtA kayAre ApIza ? Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 45. sa`jJA : saMjJA jJAnanA ja paryAya che tethI jIvamAtramAM saMjJA che. Ama chatAM paN sava sa`sArI jIvAne sajJi kahevAtA nathI. je saMsArI jIvAne mana heAya te ja sajJi kahevAya che. atre ApaNe e prakAranA sa`gni ane e prakAranA asajJi jIvAnI saMjJAnuM svarUpa varNavIzuM. (i) AghasanA : sthAvara arthAt ekendriya jIveAnI avyakta upayeAgarUpa sAmAnya pravRtti eghasa'jJA che. velaDIe AgaLa-pAchaLanA mArga choDIne jyAM vRkSAdi hAya che te tarapha jaIne temanA para vRddhi pAme che te eghasa jJAnuM dRSTAMta che. vRkSanA mULAnuM pANInI zeAdhamAM UMDA ne UMDA utaravu, paththarAdinA aMtarAya Avye dizAMtara karavuM ItyAdi eghasa'jJAthI thatI sthAvara jIvAnI pravRtti che. (ii) hetuvAdapadezikI saMjJA H vamAnamAM prApta aniSTa athathI nivRtti ane ISTa arthAMmAM pravRtti karavA jeTalu alpa vijJAna hetuvAdopadezikI sa jJA che. eIndriyAdi sarva saMmUcchima jIvAne A sa'jJA kramAnusAra adhika adhika vikasita hAya che. A sa'jJA mAtra vatamAna kALa sabaMdhi hAya che kAraNa ke A jIveAne paNa mana nathI ane mana vinA jAgelA anI dhAraNA (yAda) thAya nahi ane dhAraNA vinA bhUtanI smRti paNa na thAya. smRti na thAya teA pratyabhijJAna, tarka ane anumAna paNa na thAya jethI bhAvi viSe paNa jJAna na thAya. parimita paNa traNe kALanuM jJAna mana vinA thAya nahi. peAte jyAM sthita Aya tyAM koI aniSTanI prApti thAya tA te aniSTathI bacavA te sthAna tyajI anya sthAne jAya. jema ke peAtAnA sthAnamAM taDakA Ave ane te taDako tene ISTa na hoya te tApathI trasta jIva tyAMthI khasIne chAyA haiAya tyAM jaI sthira thAya che. A sa jJAmAM mAtra vata mAnanuM vijJAna che tenuM avaleAkana ghaNAMe karyuM haze. pAradarzaka kAcavALI baMdha bArInI vATe mAkhI bahAra javAnA prayatna kare che ane te kAcane athaDAIne pAchI kre che ane phrI pAchI tarata ja te ja raste ahAra nIkaLavAnA prayatna kare che, pharI athaDAIne pAchI phare che chatAM A te pharI pharIne karatI ApaNe joIe chIe. sekaDaDa e sekaDa pUrve tenA anubhava avadhArI na zakavAthI tene AvA niSphaLa prayAsa phrI phrIne karatI jovAmAM Ave che. sa` asa'nAi trasa jIvAne arthAt eIndriya, teIndriya, caurandriya temaja asajJi paMcendriya jIveAne A sa'jJA pUrvAMttara krame adhika adhika vikasita heAya che. ja prayatna (iii) dIrghakAlikI saMjJA : A saMjJAmAM bhUta, vata mAna ane bhaviSya ema traNe kALanu vijJAna heAya che. jeone pAMce IndriyA uparAMta mana paNa hAya che tevA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrI jinapraNita ka`vijJAna temaja gabhaja manuSyA ane tiya ce A saMjJA DAya che. 118 ] sajJi jIvAne ja A jJAna hAya che. devA, nArake ke jee niyamA sa`jJi hAya che tene ja vartamAnamAM je manalabdhi vinA bhUta bhAvinuM jJAna 'bhavatuM nathI kAraNa ajJAna thAya che tenu' avadhAraNa karavAnI zakti manamAM che ane A dhAraNAjJAnanI bhAvimAM smRti thaI zake che. bhUtakALanu avadhAraNa kareluM jJAna jarUra UbhI thaye smRtirUpe vamAnamAM mAnasapaTa upara upasI Ave che. smRtithI pratyabhijJAna thAya che. bhUtakALamAM jANelA athanI vartamAnamAM jANavAmAM AvatA atha sAthe AleAcanA karI, bhUtakALamAM jANela padArtha vatamAnamAM jaNAtA athathI bhinna che ke abhinna che,' samAna che yA asamAna che ityAdisvarUpa nizcaya pratyabhijJAna che. pratyabhijJAna ( Conception ) thI tarka jJAna (Induction) thAya che ane tarkathI anumAnajJAna (Deduction ) thAya che. udAharaNAthe --" AjathI navarAtrinA utsava zarU thAya che " A vartamAnanuM jJAna thayuM. N. turata smRtimAM A pUrvenI navarAtrinI rAtri mAnasapaTa para upasI AvI. te samagra utsava daramyAna zaraNAInA kakaza avAje, dAMDIyAnA ghAMghATe, besUramAM gavAtA garabA vigeree tamArI uuMgha harAma karI hatI tenI smRti jAgRta thaI. tameAe pUnI navarAtrinI smRti sAthe AjathI zarU thatI navarAtrinI AlecanA pUrvaka pratyabhijJAna prApta karyuM. pachI taka jJAna thayu ke " jyAre jyAre navarAtri utsava Ave che tyAre tyAre rAtre UMgha harAma thAya che. " aMte anumAnajJAna lAdhyuM ke " AjathI navarAtri zarU thAya che tethI Aje paNa rAte Udha harAma thavAnI che. " A rIte bhUtakALanA navarAtri prasaMga dhAraNAmAM hatA te bhUtakALanA smRtivijJAnapUrvaka vartamAnamAM upalabdha thayeA, ane pratyabhimAna ane tajJAnapUrNAMka bhAvimAM AvanAra rAtrimAM zuM thaze tenuM vartamAnamAM anumAnapUrvaka jJAna prApta karyuM. A rIte dIrghakAlikI saMjJA thakI sa`jJi arthAt samanaska jIvA traNe kALanu jJAna prApta karI zake che. (vi) dRSTivAdapadezikI sa'nA : dvIdha kAlikI saMjJAvALA koI bhavyAtmAone A sa'jJA DAya che. samyagdaSTi AtmAnI sa'jJAne dRSTivAdapadezikI sa'jJA kahevAya che. zrI jinAgamamAM bAramA a'ganuM nAma dRSTivAda che. gaNadhara bhagavaMteA prathama A aMganI racanA kare che. sa`pUrNa dana, zrI jinapraNIta sa.pU`danavijJAna A aMgamAM sa'grahIta che. anya AcArAMgAdi aMge| sAmAnyabuddhi munie mATe racAya che kAraNa ke dRSTivAda atyaMta gaMbhIra ane tIkSNamuddhi gamya che. dRSTivAdanA upadeza para arthAt zrI jinavacana para zraddhA che tevA jIvAnI sa'jJAne dRSTivAdapadezikI saMjJA kahI hAya tema jaNAya che. joke Avu arthaghaTana koI graMthamAM karyuM. hoya tema mArA jANavAmAM nathI AvyuM. eka zakA thAya che. zAstromAM kahyuM che ke sava' saMsArI jIvAne jJAnAvaraNIya temaja Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI ane arUpI dravyanuM svarUpa ane karma prakRtinA mULa ATha bheda ] [ 119 darzanAvaraNIya karmone a5 paNa kSopazama hoya che. je asaMgni jIvene mana ja nathI tyAM mati ke zrutajJAnAvaraNIya karmone kSopazama kevI rIte ghaTe? AnA samAdhAnamAM jaNAvavAnuM ke Indriya ane mana pudgala ane cetanA (jIva)nA saMzleSa saMbaMdhathI bane che. temAM je paugalika aMza che te dravyamana ane dravyendriya che ane cetana aMza che te bhAvamana ane bhAvendriya che. saMsArI jIvamAtrane bhAvamana temaja pAMce bhAvendriya te hoya che paraMtu dravyamana te mAtra saM ijIvone ane ekendriya ne mAtra dravyasparzendriya, beIndriya jIne te uparAMta dravyarasanendriya, teIndriya jIne te uparAMta dravyaghANendriya, cauvindriya ne te uparAMta dravyanendriya ane asaMzi. paMcendriyane pAMce dravyendriya hoya che. jevI rIte pitAnI pAse cAlavAnI zakti hovA chatAM paNa paMgu thaI gaye havAthI laMgaDo lAkaDInA TekA vinA cAlI zakatuM nathI tevI ja rIte bhAvamanalabdhi hovA chatAM paNa ghAtI karmonA ghAtathI paMgu banelI cetanA dravyamananA AlaMbana vinA mAnasajJAna prApta karI zakatI nathI. Ama chatAM paNa jevI rIte lAkaDI vinA laMgaDo pitAnA anya aMgenI sahAyathI DuMka, halanacalana karI zake che tevI ja rIte bhAvamanathI paNa atyaMta avyakta evuM mati zratajJAna prApta thaI zake che. vaLI e paNa khyAla rAkhavAne che ke dravyamanA bhAvamana vinA kArya karI nathI zakatuM. kAraNa ke dravyamana te jaDa che. dravyamana Akhare cetana zaktithI ja kArya kare che. ( asaMgni jIvene bhAvamana che paNa dravyamAna nathI. saMjJi ane bhAvamana tema ja dravyamana che. zrI sagI kevaLI bhagavaMtane dravyamAna che paNa bhAvamana nathI. ayogI kevaLIbhagavaMta temaja siddhabhagavaMtane bhAvamana nathI temaja dravyamana paNa nathI. ghAdi uparokata cAre anubhava saMjJA che jyAre matijJAna, zratajJAnAdi jJAnasvarUpa saMjJA che. cetana saMjJA rahita hoya nahi. saMgni paMcendriyapaNuM manuSyanI mahAmUDI che. dvAdazAMgI pramANu zrutajJAna pAmavAne temaja rUpI thakI vikAra, AvaraNa, aMtarAya ane vyAbAdhA prApta pitAnA cetane pagane nirvikAra, nirAvaraNa, niraMtara ane avyAbAdha karI tenA arUpI svabhAvane prApta karavAne arthAt ApaNuM asalI arUpI svarUpa upara rUpInI bhAtane nimULa karavAno adhikAra A mahAmUDI thakI ja prApta thAya che. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-2, pariziSTa 19. niSeka racanA niSeka racanAnA gaNitane abhyAsa karIe te pUrva dhArA athata zreNI vyavahAramAM AvatA pAribhASika zabdone paricaya kare jarUrI che. Adhunika gaNitamAM jene sequence kahevAya che te zreNI che ane series kahevAya che te zreDhI che. . 4, 8, 12, 16, 20, 24 A zreNI che ane 4+ B+ 12 + 16 + 20 + 24 A zreDhI che aneka prakAranI zreNIo AgamamAM kahI che ane te khAsa karIne saMkhyAtIta rAzi-gaNitamAM atyaMta upayogI che. hAla te ApaNe mAtra samAMtara zreNI (Arithmetical progression) ane samaguNettara zreNI (Geometrical progression) saMbaMdhI ja vicAra karIzuM kAraNa ke niSeka racanAmAM niSekenI dhArA guNahAnI zreNI che ane guNahAnI zreNI samAMtara ane samaguNottara zreNInA kaMIka mizraNa jevI che. nimna be zreNInuM AlaMbana laI zreNI vyavahAramAM AvatA pAribhASika zabdone paricaya karIe. (1) samAMtara zreNI (A. P. 4, 8, 12, 16, 20, 24, 28, 32 (2) samaguNottara zreNI (G. P.) 4, 8, 16, 32, 64, 128, 255, 52 jeoe Adhunika gaNitane abhyAsa karyo che temane khyAla haze ke uparokta samAMtara zreNInuM vyApaka svarUpa A mujaba che : a, a+d, a+2d, a 3d...a + (n-1) d) ane samaguNottara zreNInuM vyApaka svarUpa A mujaba cheH a, ar' an ari.....arn-1 sthAna : zreNInA pratyeka aMka (yA padArtha) ne "sthAna" kahevAya che. uparokta samAMtara zreNImAM 4, 8, 16 Adi "sthAna" che ane samaguNottara zreNImAM 4, 8, 16, 32 ityAdi sthAna che. sukha : zreNInA prathama sthAnane mukha kahevAya che. uparokta be zreNImAM 4 mukha che. bhUmi athavA anta : zreNInA aMtima sthAnane bhUmi yA anta kahevAya che. uparokta zreNI mAM "32' bhUmi che ane zreNI (2) mAM 12 bhUmi che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] | [ zrI jinapraNIta karmavijJAna gaccha - zreNInA kula sthAonI saMkhyA "gaccha' kahevAya che. uparokta beu zreNIne gaccha' 8 che. sarvadhana -zreNInA sarva sthAnanA dravyanA yugane "sarvadhana' kahevAya che. atre zreNI (1) nuM sarvadhana 144 che ane (2) nuM 1020 che. caya -samAMtarazreNImAM prati sthAna dravya vRddhi yA hAnI "caya" che. samAMtara zreNI (1) ne caya 4' che. guNettara yA guNakAra :-samaguNottara zreNImAM pratisthAna guNavRddhi yA guNahAnI guNottara yA guNAkAra kahevAya che. zreNI (2) mAM dviguNa vRddhi che tethI 2 guNottara yA guNakAra che. zreNI 8, 1, 2, 1 mAM dviguNahAnI che tethI guNottara 3 che. madhyadhana -samAMtara zreNInA madhyama sthAnanuM dravyapramANa madhyadhana che. zreNIne ga7 bekI hoya te madhyama be sthAnanA vegane ardhabhAga madhyadhana che. zreNI (1) nuM madhyadhana (16 +20) 2=18 thAya. AdIdhana-samAMtara zreNInA mukha ane gacchanA guNAkAra ne Adidhana kahevAya che. samAMtarazreNI (1) nuM Adidhana 4x8= 32 thAya. uttaradhana yA caya dhana-samAMtara zreNInA pratyeka sthAnamAM mukha uparAMta je dravya vRddhi che te sarva vRddhinA vegane "cayadhana kahevAya che. uparokta zreNI (1) mAM mukha 4 che ane "caya" paNa '4 hovAthI bIjA sthAnamAM mukha karatAM eka caya, trIjAmAM be caya, cothAmAM traNa caya, pAMcamAmAM cAra caya, chaThThAmAM pAMca caya, sAtamAmAM cha caya ane chelalA AThamAM sthAnamAM sAta cayavRddhi che tethI kula vRddhi 4+4x2 +4x3+4x4+ 4x 5+4x6+ 4x7 thAya. Ane yAga 4 (1+2+3+4+5+6+1)= 28x4=112 thAya, zreNI vyavahAranA padArtho mATe vaparAtA pAribhASika zabdone ApaNA Adhunika gaNitazAstrIoe aMgrejI parathI gujarAtI anuvAda karyo te pUrve ja teoe bhAratIya ane khAsa karIne jainadarzanamAM te ja padArtho mATe vaparAtA zabdo jevAnI darakAra karI hota te temane ghaNAM ja maulika ane arthaniSTha zabda prApta thatuM. je saMkhyAtIta Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 123 prakaraNa-2 niSeka racanA ] rAzi gaNitane Aje pazcimamAM prazaMsanIya vikAsa thayo che te haja bAlyakALamAM kahI zakAya tevuM ja che. jainadarzanamAM A gaNitane saMpUrNa vikAsa jovA maLe che. dravyapramANu temaja cauda prakAranI dhArA saMbaMdhI prakaraNanA abhyAsakone Ane khyAla AvyA vinA nahi rahe. legarIdhama mATe gujarAtImAM laghurikta zabdano prayoga thAya che, paraMtu jenagaNitamAM te mATe "chedazalAkA" zabdano upayoga karyo che. A zabda keTale arthathI bharapUra che te abhyAsakonI prazaMsAne pAtra thayA vinA rahe tema nathI. prastuta prakaraNamAM ApaNe zreNImAM jene sthAna (Term of a series) kahIe chIe te mATe gujarAtImAM "pada" zabdane pravega karyo che te viparIta arthasUcaka che. "pada" samUhavAcaka che. akSare maLIne zabda ane zabdo maLIne "pada" thAya che paraMtu sthAna samUha nathI. zreNInA sthAnanA samUhane athata tenI saMkhyAne jaina gaNitamAM gaccha uparAMta "paTa"nI saMjJA ApI che. A kAraNathI keI gerasamaja na thAya te mATe pa" zabdane upayoga keI paNa ThekANe na karatA sthAna ane sthAnanI saMkhyAne "ga7" kahIzuM. nigna tAlikAmAM zreNI vyavahAranA padArthonI jaina saMjJA, Adhunika gaNitamAM vaparAtI aMgrejI saMjJA tathA te mATe vaparAtI TUMkI saMjJAo ApI che te abhyAsakee mukhapATha karavI joIe jethI zreNI vyavahAranuM prakaraNa saraLatApUrvaka samajI zakAya. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna zreNI vyavahAranA padArthonI jena tathA Adhunika gaNitanI paribhASA tathA sUtra saMjJA : Agama paribhASA Adhunika paribhASA sutrasaMzA thAna Term namuM sthAna nth term ga , Number of terms of a series sarvadhana Sum of all the n terms of a series caya Common difference of an A. P. Common ratio of a G.P. First term of a series guttara sukha, Adi bhUmi, anta madhyadhana Last term of a series Middle term or average of the middle terms of a series-A. P. Adijanaka an uttaradhana, cayadhana= n(n-S)da * A mAtra samAMtara zreNI mATe ja samajavuM. A padArtho mATe koI khAsa saMjJA Adhunika gaNitamAM nathI. paraMtu A padArthone upayoga gaccha, caya, ane sarvadhananI rAzio saMkhyAtIta hoya tyAre thAya che. samAMtara zreNI vyavahAranA sUtro : Formulae of A. P. Adhunika gaNitamAM samAMtara zreNI vyavahAra viSayaka pradhAnapaNe be sUtro pramANunusAra ) siddha karyA che. jaina gaNitamAM A mATe 13 sUtro mane prApta thayA che te sarva atre ApIne Adhunika saMjJAmAM ja siddha karI darzAvyA che. Adhunika gaNitanA nina be sUtra ane pAchaLathI havelA jaina gaNitanA sUtromAM visaMvAda hoI ja nA zake te svAbhAvika che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika gaNitanA sUtro : (1) Sn="(2a+n-1d) or Sn = (2) Tna+n-1 d jaina gaNitanA sUtra : (ii) sarvadhana = samAMtarazreNI(AP)nA sUtreA saghana (i) savaCdhana = Adhina + uttaradhana ( uttaradhana = n(n-1)d sahelAIthI puravAra karI zakAya che.) n(n-1)d =na + 2 = " ( 2a + n-1d ) . E. D. = = sukha + bhUmi 2 a+] 2 (iv) sava dhana = x n x gaccha a + a + (n-1)d 2 x n = " ( 2a + n-1d) Q. E. D a+1 (iii) sarvadhana = madhyadhana X gaccha = { a + { "51 }deg } x n = an x n ( madhyayana = a + = an + n(n-1)d = ( 2a + n-1 d ) Q. E. D. = { gaccha-1 x caya + mukha } = { n-1s +a }x * = an + n(n-1) d = ' (2a + n-1 d) Q. E. D. n (n-1)d 2 upara pUravAra karyu` che. ) x gaccha (n-1)d AgaLa 2 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayana (i) madhyadhana = sarvadhana - gaccha = 0 (2a +n-1d) - n = a + {n-}d Q. E. D. gaccha () gaccha = = caya bhUmi-mUkha +1 a + 1-1d-a - 1 = n Q. E. D. caya (1) caya = (sarvadhana-Adidhana) - gaccha gaccha = (Sn-an) mn = {2 (2a +n-1 d) -an} := { an + non-pd - 1 }* - = n(n-1). * n(-0. = d Q. E. D. (A) caya = { sAjana - mukha che ga9-1 - an + F10)+ - } + | - n-pd - 1 = -1) 1-). = d Q. E. D. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sava dhana gaccha pUrva pakSamAM gaccha ane sadhana sivAya kaI jANutA na heAI e ane gaccha, caya ane sadhananI rAzie sa khyAtIta heAya tyAre A sUtra kAmamAM Ave che. (iii) ya = (i) mukha = (i) uttaravana = sakhyAta = sukha sava dhana-uttaradhana gaccha (2a + n-1 d = { = a Q. E. D. (ii) mukha = bhUmi-caya ( gaccha-1) = 1-d (n-1) = a + ( n-1 )d - d (n-1 ) - a Q. E. D. = an + n(-1)d 2 bhUmi (i) bhUmi = ( gaccha-1 ) caya + mukha = (n-1)d + a = 1 Q. E. D. gaccha-1 . n(n-1)d uttarana 1 n(n-1)d 2 x ya 4 gaka n=1xdxn n(n-1)d Q. E. D. - n : n Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna WHYQIT? Eid Sn = aro + ar' + ar?.....arn-1 atre 3 mukha che, 1 guNottara che ane arn-1 bhUmi che. 1 ga7 che. AnA be pradhAna sutra jainagaNitanI temaja Adhunika gaNitamAM che. (I) Tn = axrn-1 (i) Sn = a (1) je 1 <1 hoya athata zreNIne guNottara guNahAnIrUpa heya - 1 athavA sn= a (1) je r >1 arthAt zreNIne guNettara guNaviddharUpa heya. gen -1 upara mujaba samAMtara ane samaguNottara zreNI vyavahAranA sUtrane saMgraha karI have ApaNe guNahAnIrUpa zreNI vyavahAranA sUtrone mAtra ulekha ja karIzuM. te sUtronI vAsanA (Proof) atre nathI ApyA paraMtu gaNitanA abhyAsake te sUtro sahelAIthI prApta karI zakaze. karmaniSekanI dhArA guNahAnI zreNIne anusare che eTaluM ja nahi paraMtu karmazAstramAM AvatI aneka prakriyAo A zreNI anusAra pariNamana kare che tethI tenA niyame kaMThastha karavA jarUrI che. guNahAnI zreNI vyavahAra ane niSeka racanA samayaprabaddha arthAt prati samaya jIva je saMkhyAmAM kAmaNa pradeze grahaNa karI karmarUpe pariNumAve che te karmanuM vedana arthAta tene udaya abAdhAkALa vIte zarU thAya che. baMdhAyeluM sarvadaLa ekIsAthe bhegavAtuM nathI paraMtu abAdhAkALa pachInA samayamAM sauthI vadhu haLa vedAya che ane uttarottara samaye hIna hIna daLa udita thaI-verAIne nijere che jethI sthitinA aMtima samaye sauthI ochuM daLa vedAya che. prati samaya je daLa vedAya che tene niSeka kahe che. prati samayanA niSekane eka zreNImAM goThavatA guNahAnIrUpa zreNI prApta thAya che. A zreNI che te samAMtara zreNI paraMtu temAM nizcita niSekenA aMte caya ardha artha thAya che. vedakALanA prathama samaye arthAta prathama niSekamAM jeTaluM daLa nikSepAya che tethI bIjAmAM eka caya hIna, trIjAmAM be camahInA ema uttarottara niSekamAM eka eka cayanI hAnI thatAM thatAM je niSekamAM prathama niSeka karatAM aDadhuM daLa nikSepAya che te pUrvenA niSekenA samUhane prathama guNahAnI kahevAya che. prathama niSekathI je niSekamAM aDadhuM daLa nikSepAyuM che te niSekathI bIjI guNahAnI zarU thAya che. bIjI guNahAnIne caya prathama karatA aDadhe hoya che. AvI ja rIte trIjI, jethI Adi uttarottara guNahAnIonA prathama niSekemAM ardha ardha daLa nikSepAya che ane te te guNahAnIone uttarottara caya paNa ardha ardha thatuM jAya che. AvI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-2 niSeka racanA ] [ 129 rIte aneka guNuhAnIomAM samayaprabaddha kadaLa sthitimadhanA venakALanA niMSekamAM nikSepAya che. eka samayaprabaddha karmInI niSeka racanAmAM jeTalI guhAnIo thAya che tene guNuhAnIzalAkA athavA nAnA guNuhAnI kahevAya che. eka guhAnInA kALane athavA te kALanA samayeA pramANu niSekanI sakhyAne guNuhAnIAyAma kahevAya che. jyAre zreNI vyavahAranA sthAna ane cayanuM daLa tema ja gaccha saMkhyA asakhya yA anaMta hAya ( atre te sava* asa`khyuM che) tyAre vAstavika ane samajavA mATe je a`kA kalpita karavAmAM Ave che tene akasa dRSTi kahevAya che. kamanA sthitima dhanI niSeka racanA samajavA mATe ApaNe a'kasa STinA upayAga karavA paDe che. guNuhAnI zreNInA sUtreA ApatA pahelA ApaNe niSekaracanAmAM AvatA padArthAnu vAstavika pramANu arthAt adaSTithI pramANu ane kalpita aMkadRSTithI te keTalu levAnu che te atre koThAmAM darzAvyu che. guNuhAnI zreNImAM e navA padArthAM Ave che. eka che hAnIAyAma ane bIjo che anyAnyAbhyasta rAzi. guNuhAnI ane guhAnIAyAmane ullekha ApaNe upara karyAM che. eka niSeka racanAmAM arthAt eka samaye 'dhAyelA ka daLanI niSekaracanAmAM jeTalI guNahAnIe Ave che te jANavA mATe AgamamAM pratyeka karmonI anyAyAbhyasta rAzi ApelI che. anyAnyAbhyasta rAzinA acheda ( Log2 anyA. ) pramANa nAnA guhAnI hAya che tethI nAnA guNuhAnI pramANu bagaDAne paraspara guNutA anyAnyAbhyastarAzi prApta thAya ( 2nAnAguNu = anya. ) che. utkRSTa sthitibaMdhane yAgya utkRSTa saklezamAM vartamAna koIpaNu gatinA saMni pa'cendriya jIva mithyAtvamehanIyaneA 70 kADAkoDI sAgaropamanA utkRSTa sthiti dha kare che te kALe je samayaprabaddha mithyAtvanA pradeza badhAya che tenI niSekaracanAmAM AvatA padArthonuM vAstavika arthAt asadRSTithI pramANa ane kalpita aMka saMdRSTithI pramANa nimna kAThAmAM ApyuM che. tyAra bAda niSeka racanA karI che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] zrI jinapraNIta karmavijJAna [ arthasaMdaSTithI vAstavika pramANa aMkasaMdaSTi pramANu padArtha samayamabaddha mithyAtva- | abhavyathI anaMtaguNa ane siddharAzinA mehanIyakarmanI pradeza rAzi. anaMtamAbhAga pramANa anaMta 6300 mithyAtvano u sthi. baMdha! 70 kaDAkaDI sAgaropama 51 samaya uparokta sthitibaMdhane abAdhAkALa eka ke.ke. sAgare 100 varSa abAdhAkALa hoya che tethI 70 ke. ke. sAgarane 7000 varSa abAdhAkALa prApta thAya. 3 samaya mithyAtvane vedanakALa | sthitibaMdha-abAdhAkALa = 70 ke.ke. athar niSekakALa sAgara ochA 7000 varSa 51-3=48 samaya eka guNahAnIne kALa = guNahAnIAyAma. papama (P) - asaMkhya 8 samaya nAnAguNahAnI niSekakALa guNahAnI AyAma Log2 P-Log2 (Log2 Log2P) 24910 51nI vargazalAkAnA ardha cheda jUna patthanA | 48+8 = 6 adha che. 21 = 64 mithyAtvanA u. sthiti. | palyanI vargazalAkAthI bhAjita palya. baMdhanI anyonyAbhyasta uparokta sUtranI vAsanA (Proof) rAzi. anyAbhyastarAzi = 2nAnAguNahInI nAnAguNahAnI Log2P-Log2 (Loga LogaP). - 092P, Logz ( Log@LogaP) =P = Log, Log,P Q. E. D. niSekahAra guNahAnIAyAma 42 = 2 84 2 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 131 prakaraNa-2 niSeka racanA ]' niSeka racanA samayamabaddha kapradezarAzi-6300 - G P. guNahAnI pahelI bIjI trIjI | cothI | pAMcamI chaThThI AyAma guNahAnI guNahAnI guNahAnI guNahAnI guNahAnI guNahAnI caya-- 32 | 16 | 8 | 4 | 2 | 1 samaya 1 512 256 | 128 | 64 32 16 480 240 | 120 | 60 30 448 24112 56 416 | 208 104 para 384 ( 12 96 48 448 224 208 52 384 352 176 7 , 8 kula dravya 320 288 160 144| | 6300 = 3200 + 1600 + 800 + 400 + 200 + 100 uparokta niSekaracanA parathI jaNAze ke pratyeka guNahAnInA niSekanuM dravya pramANa samAMtara zreNImAM che jyAre pratyeka guNahAnInA prathamAdi samayanuM temaja pratyeka guNa hAnInuM kula dravyapramANa temaja caya samaguNottara zreNamAM che. A AkhIe racanA karavA mATe ApaNane zrI kevaLI bhagavaMtoe mAtra judA judA karmonI anyAbhyasta Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] rAzi ApI che. te ane samayapramaddha krama pradezarAzi (ke arthAt yAgAnusAra nyunAdhika DhAI ne paNa te abhavyathI anaMtamA bhAga pramANu hAya che) jANIe te samagra niSeka atre guNuhAnI zreNInA cha sUtro ApyA che jenA AdhAra laIne a'kaSTimAM sarva padArthAMnuM temaja sa` niSekAnuM upara darzAvyA mujaba pramANa kADhIzuM. AnA mATe ApaNane e ja vastu jANavAnI che. eka te prathama guhAnInA prathama niSekanuM dravyapramANu ane khIjuM te guNuDhDhAnInA cayanuM dravyapramANu. tenI prApti mATe nimna sUtro jAvAnA che. sUtra-1 sUtra-2 sUtra-3 sUtra-4 niSeka kALa + guhAnIzalAkA = gurudghAnImAyAma = ke anyAnyAbhyantarAzinA cheH pramANa nAnA guhAnI prApta thAya che, kAraNa 2nAnAguhAnI = anyAnyAnyatarAzi ... LOg2 anyA. = nAnAguhAnI. akasa'dRSTimAM anyanyAbhyastarAzinu' pramANu 64 hAvAthI Log2 64 = 6 nAnAguNuhAnI yA guNuhAnIzalAkA, [ zrI jinapraNIta krama vijJAna akasa dRSTimAM niSekakALa 48 samayanA lIdheA haiAvAthI ane uparAsta sUtra-1 thI guruhAnI zalAkA 6 prApta karI hAvAthI 48 + 6 = 8 guNahAnIyAma. prathama guhAnInu dravya = 2 jenu pramANa jIvanA vIya ana taguNu ane siddhanA racanA karI zakAya che. aMtima cuNuhAnInuM dravya = samayapramaddharAzi + ( anyA. - 1) - = 6300+ (64-1) = 100 kama pradeza nAnAguhAnI-1 =26-1 = 25 x 100 = 3200 kama pradeza 'x a Mtima zugruhAnInuM dravya x 100 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa-2 niSeka racanA ] [ 133 sAmAnyathI "na"mI guNahAnInuM dravya =2degdegdegdegdeg" "aMtimaguNahAnInuM dravya have ApaNe prathama guhAnInA prathama niSekanuM dravya tathA tene caya kADhavA mATe prathama guNahAnInuM madhyadhana kADhazuM. samAMtara zreNInA sUtromAM madhyadhana mATe je prathama sUtra ApyuM che te mujaba ? madhyadhana = sarvaghana - gaccha = 3200 - 8 = 400 karma pradeza sUtra-5 prathama gujahAnIno caya madhyazana - { niroddhAra thavAnI mAyAma = 400 + (82-8) = 400 x = 32 sUtra-6 prathamaguNahAnInuM mukha = niSekahAra kacaya = 16x32 = 512 prathamaguNahAnInA mukhanuM dravya pramANu. A rIte prathama guNahAnInuM mukha (512) ane caya (32) prApta karyA pachI saMpUrNa niSeka racanAnA sarva niSekenuM dravyapramANa prApta karI zakAya che kAraNa ke uparanI guNahAnInuM mukha tathA caya ardha artha thAya che te ApaNe jANIe chIe. A rIte kaI eka samaye bAMdhelA karmapradeze te karmanI sthitine abAdhAkALa vIte nizcita pramANamAM prati samaya hIna hIna niSeka sthitinA aMta sudhI verAya che. paraMtu vartamAnamAM jyAre pUrve bAMdhelA karmane prathama niSeka (512) vedAya che te ja kALe vivakSita karmabaMdhanA pUrva samaye baMdhAyelA karmane bIje niSeka (480) vedAya che ane te ja kALe pUrva pUrva samaye baMdhAyela trIne, the yAvat 48 me niSeka dAya che. A sAmAnya kathana che kAraNa ke prati samaya baMdhAtA karmapradeza abhavyathI anaMtaguNa Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] [ zrI jinapraNIta karmavijJAna ane siddhanA anaMtamA bhAga pramANa hovA chatAM paNa temAM vega anusAra jUnAdhikatA hoya che ane saMzanA pramANamAM sthitatibaMdha paNa nyUnAdhika hoya che. Ama chatAM paNa jIva pratisamaya eka samayaprabaddha karmapradezone baMdha kare che ane kiMcita jUnAdhika karmapradezane vedIne khapAve che chatAM paNa kiMcita jUna deDha guNahAnI guNita samayamabaddha pramANu daLa sattAmAM rahe che. A kevI rIte ghaTe che te jyAre ApaNe prati samaya vedAtA sarvaniSekanI racanA karIzuM tyAre saraLatApUrvaka samajAze. A racanAne trikoNa racanA kahe che ane te ApaNe karmodaya prakaraNa vakhate karIzuM. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumati prinTiMga presa, senagaDha-364 250