Page Text
________________
૯૦ ]
[ શ્રી જિનપ્રણીત કવિજ્ઞાન
અત્રે પ્રશ્ન થાય છે કે અનેકાંત દશનમાં જ્યારે વસ્તુમાત્રને અન'તધર્માત્મક કહી છે ત્યારે તમે અરૂપી દ્રવ્યેાના અનુજીવી ગુણ્ણાનુ' એકત્વ કહેા છે તેમાં વિસ'વાદ નથી ? સમાધાનમાં જણાવવાનું કે આગમમાં વસ્તુને અનંતધર્માત્મક કહી છે પરંતુ અનંતગુણાત્મક કહી હાય તેમ જણાતુ' નથી. ગુણુ અને ધર્મ આ બેઉ છે તા દ્રવ્યના સ્વભાવ, પરંતુ બેઉમાં અત્યંત ભેદ છે. દ્રવ્યાનુ વ્યવચ્છેદક જે લક્ષણ છે તે દ્રશ્ય તા અસાધારણુ અર્થાત્ અનુજીવી ગુણ છે. ધર્મ એ દ્રવ્યના વ્યવચ્છેદક નથી કારણ કે ધર્મ તે સવ દ્રવ્યેામાં પમાય છે. વળી વસ્તુમાં જે ધર્મના આરેાપ કરીએ છીએ વસ્તુસ્પર્શી ઢાવા છતાં પણ તે દૃષ્ટાની દૃષ્ટિ સાપેક્ષ છે અને તેથી જ તે એક જ વસ્તુમાં નિત્યત્વ-અનિત્યત્વ, અસ્તિત્વ-નાસ્તિત્વ, એકત્વ-અનેકત્વ, ભવ્ય-અભવ્યત્વ, સામાન્યતવિશેષત્વ, ઇત્યાદિ અનંત ધમેk-વિપક્ષિધમ યુગલે પ્રાપ્ત થાય છે. આવી રીતે વધી ગુણા એક દ્રશ્યમાં પ્રાપ્ત નથી થતા કારણ કે અનુજીવી ગુણા સ પૂર્ણપણે વસ્તુનિષ્ઠ છે, તેમાં દૃષ્ટાના દૃષ્ટિની અપેક્ષા જ નથી. જ્ઞાન અને અજ્ઞાન એક જ સ‘સારી જીવમાં પ્રાપ્ત થાય છે તેથી ધર્મોની જેમ પરસ્પર વિરેષ્ઠી ગુણા પણ પમાય છે તેમ તે કહેવુ' જ નહિ કારણ કે જ્ઞાન અને અજ્ઞાનમાં જડ અને ચેતન જેવા વિરાધ નથી. અજ્ઞાન તા જ્ઞાનનું જ કૉંપાધિસાપેક્ષ અશુદ્ધ સ્વરૂપ છે અને તે ઉપાધિના નાથે તે જ અજ્ઞાન જ્ઞાનસ્વરૂપ થઈ જાય છે. નિત્ય-અનિત્ય આફ્રિ આવા ઔપાધિક ધર્માં નથી. આથી વસ્તુ અન’ત ધર્માંત્મક હોવા છતાં પણ તેના અનુજીવી ગુણામાં એકત્વ ઘટી શકે છે. આપણે આગળ ઉપર અનુજીવી ગુણાનું અનેકત્વ પણ ઘટાવવાના જ છીએ કારણ કે જે એક છે તે નયભેદે અનેક પણ છે તે અનેકાંતદશનમાં જ ઘટી શકે છે.
આથી એક નિષ્ક પ્રાપ્ત થાય છે કે અરૂપી દ્રવ્યના જે પરમભાવ છે તે જ તેના અસાધારણ અનુજીવી અર્થાત્ વિધેયાત્મક (Positive) ગુણ છે એને તે ગુણનુ જે કા છે અર્થાત્ તે ગુણુની અપ્રતિદ્વૈત-સંતત (Continuous) પરિણમન ધારા તેની શક્તિ છે, આથી અરૂપી હાવાથી સિદ્ધાત્મામાં પણ પરમભાવગ્રાહક દ્રવ્યાર્થિક નયાપેક્ષાએ એક જ અસાધારણ અનુજીવી ગુણ યા શક્તિ છે. આ શક્તિની અન તાન'તતા તેના ભાવપ્રમાણની અપેક્ષાએ કહી છે. આમ તે અન'તાન'ત સખ્યાના અન તાન ત ભેદે છે. લબ્ધિ અપર્યાસ નિગેાદ જીવની ક્ષાયેાપશમિક જ્ઞાનલબ્ધિ જેને પર્યાયજ્ઞાન કહેવાય છે તેના ભાવાવિભાગે * ( ભાવ પ્રમાણુનું જઘન્ય એકમ ), શ્રુતકેવળી ભગવ'તની ક્ષાયેાપશમિક જ્ઞાનલબ્ધિ તેમજ કેવળીભગવંતની ક્ષાયિકજ્ઞાનલબ્ધિના ભાવાવિભાગે। પણ અન`તાન'ત છે. પર`તુ ચેતનની ક્ષાયિક જ્ઞાનલબ્ધિ આ નિગેાદ જીવની તે શુ' પરંતુ શ્રુતકેવળી ભગવંતની ક્ષાયેાપશમિક જ્ઞાનલબ્ધિના ભાવપ્રમાણુથી પણ અન તાન ત ગુણુ છે. પરંતુ ચેતનની ક્ષાયિક જ્ઞાનલબ્ધિના ભાષાવિભાવ પ્રતિચ્છેદેની જે અનંતાનંત સખ્યા છે તે * ભાવાવિભાગ, ભાવપ્રમાણ, અવિભાગ પ્રતિચ્છેદાદિ પદાર્થાનું સ્વરૂપ આગળના ફકરામાં જણાવ્યું છે.
| SR No. | 023039 |
| Book Title | Jinpranit Karm Vigyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kirti Maneklal Shah |
| Publisher | Kirti Maneklal Shah |
| Publication Year | 1983 |
| Total Pages | 152 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |