Page Text
________________
કર્મનું સ્વરૂપ ].
[ ૨૩ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને ગ–એ ચાર હેતુઓ થકી અથવા મિથ્યાત્વ સિવાય ત્રણ હેતુઓ થકી અથવા મિથ્યાત્વ અને અવિરતિ રહિત કષાય અને વેગ થકી, જીવ જે કામણવર્ગણના પુદ્ગલ કંધે પોતાના આત્મપ્રદેશ સાથે બાંધે છે તે આત્મસંબંધ પુદ્ગલદ્રવ્યને કર્મ કહેવાય છે. “માત્ર વેગથી પણ કર્મબંધ થાય છે પરંતુ તે કર્મબંધ કહેવા પૂરતું જ છે કારણ કે મિથ્યાત્વ, અવિરતિ અને કષાય રહિત વીતરાગ મહાત્માઓ
ગનિમિત્તે જે કર્મ ગ્રહણ છે, તે તે તેમના આત્મપ્રદેશને સ્પર્શ કરી સમયમાત્રમાં જ નિર્જરી જાય છે અને તે પણ કંઈ જ ફળ આપ્યા વિના. આવા વીતરાગના ગનિમિત્ત નિષ્ફળ કર્મબંધને “ઈપથિક” કર્મ કહેવાય છે. અને કષાયથી રંજિત અર્થાત્ રાગી જીવને કર્મબંધ “સાંપરાયિક” બંધ છે. સં૫રાય એટલે જ કષાય. ઉપરોક્ત લક્ષણ સાંપરાયિક કર્મનું છે.
અત્રે એક પ્રશ્નને અવકાશ છે. મિથ્યાત્વાદિથી નિવૃત્ત થઈ જીવ વોતરાગ થાય છે. પછી તેને ગપ્રવૃત્તિ કરવાનું કારણ રહેતું નથી છતાં તે તુરત જ અગી કેમ નથી થતો? આ શંકાનું સમાધાન આગળ ઉપર પ્રકરણ ૧૧-૧૨ માં ગુણસ્થાનવિચારણા વખતે આપોઆપ થઈ જશે, પરંતુ ટૂંકમાં એક ઉદાહરણ દ્વારા સમાધાન કરવા પ્રયત્ન કરીએ. એજનમાંથી શક્તિ મેળવી ચાલતી ગાડી એજીન બંધ કર્યા બાદ પણ થોડા કાળ માટે ચાલુ રહે છે. એજીન બંધ થયું તે પૂર્વ ચાલવાની જે શક્તિ ગાડીએ મેળવી હતી તે શક્તિને જ્યાં સુધી સંપૂર્ણ વ્યય થાય નહિ ત્યાં સુધી એજીન બંધ હોવા છતાં પણ ગાડી પરિમિતકાળ માટે ચાલુ રહે છે. આવી જ રીતે મિથ્યાત્વ, અવિરતિ અને કષાયથી નિવૃત્ત થઈ વીતરાગતા પ્રાપ્ત થઈ તે પૂર્વ કાષાયિક પરિણામે દ્વારા મેળવેલી યુગમાં કારણભૂત શક્તિ કાષાયિક પરિણામોના નાશ પછી પણ પરિમિતકાળ માટે અઘાતી કર્મોના ઉદય સ્વરૂપે કાયમ રહે છે. અંતે અઘાતી કર્મો પરિપકવ થઈ ક્ષય પામે છે, ત્યારે જીવ અગી બને છે અથત ગની નિવૃત્તિ થાય છે.
જીવના શુભાશુભ ભાવે રાગ અને દ્વેષ સ્વરૂપ છે. તેમાં ક્રોધ અને માન ષ સ્વરૂપ છે. માયા અને લેભ રાગ સ્વરૂપ છે. વીતરાગના ભાવો શુભ કે અશુભ નહિ પરંતુ શુદ્ધ છે. આથી મિથ્યાત્વ, અવિરતિ યા અસંયમ, ક્રોધ, માન, માય, લેભ, રાગ, દ્વેષ આદિ શુભાશુભ અધ્યવસાયે (કાષાયિક ભા) ભાવ કર્મ છે અને તે થકી જીવ જે પૌદ્ગલિક કામણવર્ગને ગ્રહણ કરી આત્મબદ્ધ કરી કર્મરૂપે પરિણાવે છે તે દ્રવ્યકર્મ છે. ૧૪. કર્મબંધના હેતુઓનું વિશેષ સ્વરૂપ
(i) મિથ્યાત્વનું લક્ષણ અને તેના ભેદ :
સંસારી જીવના બોધરૂપ વ્યાપારના (ઉપગના) ત્રણ સ્તર છે. પ્રથમ તે વસ્તુનું દર્શન કરે છે. વસ્તુના અવિશેષિત બોધને–સામાન્ય અવકનને દર્શન કહેવાય છે.
| SR No. | 023039 |
| Book Title | Jinpranit Karm Vigyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kirti Maneklal Shah |
| Publisher | Kirti Maneklal Shah |
| Publication Year | 1983 |
| Total Pages | 152 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |