Page Text
________________
ભારતીય દર્શનમાં કર્મવિષયક માન્યતા ]
| [ ૭ વીતરાગે જેવું સ્વરૂપ કહ્યું છે તે તેવું જ છે તેવી અદમ્ય શ્રદ્ધા અથવા તે તમાં રુચિનું હેવું તે આસ્તિક્ય ગુણ છે.
આ આસ્તિષ્પ ગુણના અથવા તેથી લક્ષિત સમ્યકત્વનાં છ સ્થાનકે છે અર્થાત્ સમ્યક્ત્વધારી આત્માની છ દઢ માન્યતાઓ છે. યથા : - પહેલું સ્થાન : “આત્મા છે.* આત્મા અત્યંત પ્રગટ છે કારણ કે તે સ્વસંવેદન થકી પ્રગટ અનુભવાય છે.
બીજું સ્થાન : “આત્મા નિત્ય છે. અનુત્પન્ન અને અસંગે હોવાથી આત્માની નથી આદિ કે નથી તેને અંત. અર્થાત્ આત્મા સ્વત:સિદ્ધ શાશ્વત પદાર્થ છે.
ત્રીજું સ્થાન : “આત્મા કર્મને કર્તા છે. મિથ્યાત્વભાવે કરીને અર્થાત ગ્રાંતપણે પરભાવમાં રમતે આત્મા સ્વયં કર્મનું ઉપાર્જન કરે છે.
ચેથું સ્થાન : “આત્મા કમફળને ભક્ત છે. જે સ્વયં ઉપાર્જન કરેલા કર્મોનું ફળ આત્મા સ્વયં ભોગવે છે. - પાંચમું સ્થાન : “આત્માને કર્મથી છૂટકારો છે” અર્થાત્ આત્માને મોક્ષ છે. બ્રાંત દશામાં પરભાવમાં રમણ કરતે આત્મા સ્વરૂપનું ભાન થયે સ્વભાવમાં આવતે જાય છે. સર્વથા સ્વભાવ પરિણામને પામવું તે જ મોક્ષ છે.
છ સ્થાન : “મેક્ષને ઉપાય છે. ” સમ્યગદર્શન, સમ્યગજ્ઞાન અને સમચારિત્ર એક્ષપ્રાપ્તિને ઉપાય છે. મેક્ષ નિરુપાય નથી.
કર્મવિજ્ઞાનના મૂળમાં આ છએ પ્રમેયની સ્વીકૃતિ છે. ૯. રાગ :
ઈષ્ટ (ઈચ્છનીય, મનેz) પદાર્થ પ્રતિ આસક્તિ યા રતિભાવને રાગ કહેવાય છે અને તે દ્વેષને જનક છે. રાગ વિના ઠેષ સંભવ નથી. વિષય ભેદે તે રાગના ત્રણ ભેટ છે. | (i) દષ્ટિરાગ : મનુષ્યને પોતાના અભિપ્રાય ઉપર અત્યંત પક્ષપાત હોય છે. પિતાના અભિપ્રાય ઉપર આ અગ્ય એકાંત આગ્રહ મનુષ્યને સત્યની ઓળખ કરાવવામાં મોટા અંતરાયરૂપ છે, કારણ કે સત્ય એ કોઈ એક અભિપ્રાયને આધીન નથી, પરંતુ વસ્તુસ્વરૂપને આધીન છે, અને વસ્તુસ્વરૂપ એક ધર્મવાળું નથી, પરંતુ દષ્ટિભેદે તેમાં નિત્ય-અનિત્ય, એક-અનેક આદિ પરસ્પરવિરોધી અનંત ધર્મો રહેલા છે. ૧ સરખા :
આત્મા છે” “તે નિત્ય છે, “છે કતાં નિજ કર્મ; છે બેતા' વળી મેક્ષ છે” “મેક્ષ ઉપાય સુધર્મ.”
(શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર. આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર. પદ ૪૩)
| SR No. | 023039 |
| Book Title | Jinpranit Karm Vigyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kirti Maneklal Shah |
| Publisher | Kirti Maneklal Shah |
| Publication Year | 1983 |
| Total Pages | 152 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |