Page Text
________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યોનું સ્વરૂપ અને કર્મપ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ ૬૧ માર્ગમાં તેને આ શરીર હેતું નથી પરંતુ જ્યાં સુધી જીવ સંસારમાં છે ત્યાં સુધી તેનું તૈજસ અને કામણ શરીર અવશ્ય તેની સાથે જ રહે છે. કોઈ પણ દ્રવ્યની વિભાવ પરિણતિ માટે પરપદાર્થની નિમિત્તતા અવશ્ય રહે છે અને સંસારી જીવની વૈભાવિકપરિણતિમાં આ કાર્માણ શરીર તે નિમિત્તતા પૂરી પાડે છે. જીવન વિભાવપરિણામમાં કામંણુ શરીર નિમિત્તકારણ તે છે જ પરંતુ તે શરીર વિભાવપરિણામનું કાર્ય પણ છે. જીવ જે જે પ્રકારના શુભાશુભ વિભાવ પરિણામે વર્તે છે તદનુસાર તે શુભાશુભ સંસ્કારો પણ ઉપાર્જન કરે છે અને કામણ શરીર આ શુભાશુભ સંસ્કારોને ડિ છે એટલું જ નહિ પરંતુ આ સંસ્કારો ફલિત થઈ શકે તેને રેગ્ય ભવ, કુળ, જાતિ, ગતિ, શરીર, સંસ્થાન, રૂ૫ ઈત્યાદિ માટેની બીજભૂત સામગ્રી પણ આ કાર્પણ શરીર જ પૂરી પાડે છે. ટૂંકમાં આ કાર્યણશરીર ભિન્નભિન્ન પ્રકારની કર્મપ્રકૃતિએને પિંડ છે. જીવ જે જે પ્રકારના વિભાવ પરિણામને પ્રાપ્ત કરે છે તથા પ્રકારની કર્મપ્રકૃતિ તે માટે નિમિત્ત કારણતા આપે છે. જીવ જેવા જેવા ભવ, જેવી જેવી ગતિ, જાતિ, અને જેવા જેવા કુળમાં જન્મ લે છે અને ત્યાં જેવા જેવા રૂપ, રંગ શરીરાદિ મેળવે છે તેને અનુરૂપ કર્મ પ્રકૃતિ તે તે ભવાદમાં નિમિત્તકારણુતા આપે છે. કર્મ પ્રકૃતિના ભેદે અસંખ્ય છે. પરંતુ સ્થલ દષ્ટિથી તેના મૂળભૂત ઘાતકર્મ અને અઘાતીકમ એમ બે ભેદ છે અને વળી તે પ્રત્યેકને ચાર ચાર પેટા ભેદ હોવાથી કમં પ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ કેવળી ભગવતેએ કહ્યા છે. હવે આપણે આ આઠ ભેદને વિચાર કરીશું.
૩૧. ઘાતી અને અઘાતી કર્મપ્રકૃતિનું સ્વરૂપ અને તેના આઠ ભેદ,
સર્વ દ્રવ્યના અસ્તિત્વ, વસ્તુવાદિ સાધારણ ગુણે ઉપરાંત જીવમાં જ્ઞાન, દર્શનાદિ અસાધારણ ગુણે તેમજ અનાદિકાલીન કર્મ સાથેના બદ્ધ સંબંધથી પૌગલિક ગુણે ખ્યાબાધત્વ, સક્રિય, રૂપીત્વ અને અગુરુલઘુત્વ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. પરનિમિત્તક હોવાથી આ ચારે જીવના ઉપજીવી ગુણે કહ્યા છે. જે કર્મોદય નિમિત્તે સંસારીમાં ઉપજીવી ગુણે પ્રાપ્ત થયા છે તે અઘાતી કર્મોના ક્ષયે આ ઉપજીવી ગુણોને નાશ થાય છે અને તેના સ્થાને ઉપજીવી ગુણેના અભાવાત્મક પ્રતિજીવી ગુણે અવ્યાબાધવ, અક્રિયત્વ, અરૂપીત્વ અને અગુરુલઘુત્વને ઉદ્દભવ થાય છે. પ્રતિજીવી ગુણે આકાશાદિ સર્વ અરૂપી દ્રવ્યોના સાધારણ ગુણે છે. અઘાતી કર્મો સંસારી જીવના ઉપજીવી ગુણેના ઉપાર્જનમાં કારણભૂત છે.
પુદ્ગલ સંબંધ સાપેક્ષ ઉપજીવી ગુણોથી વિપરીત અન્ય દ્રવ્યનિરપેક્ષ જીવના અસાધારણ–પિતાના સ્વભાવિક જ્ઞાન, દર્શનાદિ ગુણને કર્મગ્રંથકારોએ “અનુછવી ” વિશેષણ આપ્યું છે. જીવની હરકેઈ અવસ્થામાં-નિકૃષ્ટમાં નિકૃષ્ટ અપર્યાપ્ત સૂક્ષમ નિગદ પર્યાયમાં પણ જીવની જ્ઞાન, દર્શનાદિ ચૈતન્યશક્તિને અલ્પ અંશ પણ અવશ્ય અનાવૃત રહી નિરંતર તેનું કાર્ય કરી રહ્યો છે અર્થાત્ જીવના હરકોઈ પર્યાયનું તેની ચૈતન્યશક્તિને અંશ અનાવૃત રહી અનુસરણ કરતા હોવાથી જ્ઞાન,
| SR No. | 023039 |
| Book Title | Jinpranit Karm Vigyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kirti Maneklal Shah |
| Publisher | Kirti Maneklal Shah |
| Publication Year | 1983 |
| Total Pages | 152 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |