Jinpranit Karm Vigyan

SR No.: 023039
Original Sutra Author: N/A
Author: Kirti Maneklal Shah
Publisher: Kirti Maneklal Shah
Publication Year: 1983
Total Pages: 152
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 82

રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યનું સ્વરૂપ અને કર્મપ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ ૨૫ " नाणं च दंसणं चेव चरितं च तवो तहा । वीरियं उवओगो य एवं जीवस्स लक्खणं" કહી જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ, વીર્ય અને ઉપયોગને જીવના છ અનુજીવી ગુણે ગણાવ્યા છે, કર્મગ્રંથકારએ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર અને વીર્ય એ ચારને જીવના અમુજીવી ગુણે કહ્યા છે. આમ જુદા જુદા ગ્રંથમાં ભિન્ન ભિન્ન રીતે જીવના અનુજીવી ગુણે ગણાવ્યા છે. પરંતુ આમાં વિસંવાદ નથી કારણ કે આ સર્વ જીવના એક માત્ર ચૈતન્યગુણના જે પર્યાય છે અર્થાત્ ભેદો છે. વધુ સ્પષ્ટતા નીચે મુજબ છે.
જીવની ચેતનશક્તિના બેધસ્વરૂપ વ્યાપારને જ ઉપગ કહેવાય છે. આથી ઉપગ ચેતનસ્વરૂપ જ છે. ચેતન જીવને સ્વભાવે છે, અથવા ચૈતન્ય જીવને ગુણ છે અને ઉપગ તે ગુણનું કાર્ય છે..
ઉત્તરાધ્યયન કથિત એ લક્ષણે પણ જીવની ચેતન શક્તિના જ પય છે. તેમાં જ્ઞાન અને દાન જીવના બેધસ્વરૂપ વ્યાપાર ઉપગના જ પર્યા છે. વસ્તુના સામાન્ય બેધને દર્શન અને વિશેષ બેધને જ્ઞાન કહેવાય છે. જીવની આ બે લબ્ધિઓ -જ્ઞાનલબ્ધિ અને દર્શનલબ્ધિ સંબંધમાં વધુ વિચારણા હમણાં જ આપણે કરીશું. ચેતન ઉપગનું જ્યાંથી વિરફૂરણ થાય છે. જ્યાંથી તેને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે તે આત્મામાં જ રમણતા અથવા ઉપયોગનું અંતર્મુખપણું-આત્માભિમુખપણું અથવા બ્રહ્મમાં ચર્યા યાને કે પિતાના આત્મામાં જ ચર્યા અથવા પિતાના જ્ઞાન-દર્શન ઉપગમાં જ રમણુતા તે શુદ્ધ જ્ઞાતા-દ્રષ્ટાભાવ ચેતનાનું શુદ્ધચારિત્ર છે. અને તે સ્વમાં ચય થકી ચેતનની પરમાનંદના વેદનપૂર્વકની સંતૃપ્ત અવસ્થા અને તજજન્ય નિરીહતા (ઈચ્છામાત્રને અભાવ) ચેતનાને શુદ્ધ તપગુણુ છે. આથી વિપરીત ચેતને પગનું પરાભિમુખપણું –બહિર્મુખપણું અર્થાત્ પરમાં રમણતા અથવા પરમાં સુખબુદ્ધિ, કર્તા–ભક્તાભાવ સ્વરૂપ મેહપરિણામ જીવનું કર્મલિપ્ત અશુદ્ધ ચારિત્ર છે અને પિતાને પ્રાપ્ત ગમે તેટલા પણ વિષયસુખમાં હંમેશા ઉણપ અનુભવતા આત્માની અતૃપ્ત અવસ્થા, પરની ઈચ્છામાં હંમેશા તપન જીવને કર્મલિપ્ત અશુદ્ધ તપગુણ છે. જીવની સમગ્ર ચૈતન્યશક્તિનું પરિણમન-પર્યાય પ્રવાહ છે તે જ ચેતનવીય છે. ચેતનની અનેકવિધ લબ્ધિઓ (શક્તિ) જેવી કે જવાની (દર્શનલબ્ધિ), જાણવાની (જ્ઞાનલબ્ધિ), ઈષ્ટને પ્રાપ્ત કરવા પુરુષાર્થ ફેરવવાની (વીર્યલબ્ધિ), ઈષ્ટને પ્રાપ્ત કરવાની (લાભલબ્ધિ), પ્રાપ્ત કરેલું અન્યને પ્રદાન કરવાની (દાનલબ્ધિ), પ્રાપ્તનો ભેગોગ કરવાની (ભેગ અને ઉપભેગલબ્ધિ છે. આ સર્વ ચેતનવીર્યના જ પર્યાયે છે. જેટલા પ્રમાણમાં ચેતનવીય પ્રગટે છે તેટલા પ્રમાણમાં ઉપરોક્ત લબ્ધિઓ પ્રગટે છે, અને જ્યારે વીયલબ્ધિ સંપૂર્ણતાને પામે છે ત્યારે અન્ય સર્વ લબ્ધિઓ પણ સંપૂર્ણતાને પ્રાપ્ત કરે છે.