Page Text
________________
રૂપી અને અરૂપી નું સ્વરૂપ કમપ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] મેહનીયકર્મના બે મૂળ ભેદ છે. જીવની જ્ઞાન અને દર્શન લબ્ધિને આવૃત્ત કરનાર ઘાતી કર્મોને અનુક્રમે જ્ઞાનાવરણીય અને દર્શનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે, અને જીવની પ્રગટ વીર્યલબ્ધિ પ્રમુખ અનેકવિધ લબ્ધિઓના પરિણમન પ્રવાહમાં નાનામોટા વિવિધ પ્રકારના અંતરાયો નાખી તે લબ્ધિઓના ભાવસ્થાનમાં ઊર્ધ્વમુખિ હાનિ-વૃદ્ધિસ્વરૂપ વિષમતા અને ક્રમિતા પ્રદાન કરી તે પરિણમનપ્રવાહને કમસમુચ્ચય સ્વરૂપ બનાવનાર ઘાતકર્મને અંતરાયકમ કહેવાય છે.
હવે આપણે અઘાતી કર્મો ક્યા છે અને તેમનું શું કાર્ય છે તે તપાસીએ. આકાશ, ધર્મ અને અધર્મ દ્રવ્યાની જેમ અરૂપી હોવાથી શુદ્ધ આત્માને અવ્યાબાધ સ્વભાવ છે. જે અઘાતી કર્મોના ઉદયે જીવ વ્યાબાધ સ્વભાવ પ્રાપ્ત કરે છે તેને વેદનીયકમ કહેવાય છે. આ કર્મના ઉદયે જીવના શરીર, મન અને ઈન્દ્રિયે રૂપી હેવાથી અનેક નિમિત્તેથી બાધા પામે છે અને તે શરીરાદિને આત્મદ્રવ્ય સાથે ક્ષીર-નીરવત્ સંલેષ સંબંધ હોવાથી આ પ્રદેશે પણ બાધિત થાય છે અને પરિણામે જીવ અનુકૂળ બાધારૂપ સુખ યા પ્રતિકૂળ બાધારૂપ દુઃખનું વેદન કરે છે. શુદ્ધ આત્મદ્રવ્યના પ્રદેશ સ્વભાવથી અક્રિય છે, આકાશમાં તેની અક્ષય સ્થિતિ છે. પરંતુ આયુષ્યકર્મના નિમિત્તે જીવનમરણમાં આવતે કરતે ચોરાસી લાખ યોનીમય આ સંસારમાં સ સરણ કરતે થકે જીવ સક્રિયતાને પામે છે. આ ચૌદ રાજલક પ્રમાણુ લેકમાં કોઈ પણ સ્થાને તે સ્થિરતા કરી શકો નથી, અર્થાત્ જેના પ્રદેશ સ્વભાવથી અચંચળ છે તે ચંચળતાને પ્રાપ્ત થયા છે. | સ્વભાવથી અરૂપી અને તેથી અનામી આત્મા નામકર્મના ઉદયે દેવ, નારક, મનુષ્યાદિ ભિન્ન ભિન્ન ગતિઓ, એકેન્દ્રિયાદિ ભિન્ન ભિન્ન જાતિઓ તેમજ અનેક પ્રકારના વર્ણ, ગંધાદિવાળા શરીર ધારણ કરતે અનેક રૂપે અને તદનુસાર અનેક નામ ધારણ કરે છે અર્થાત્ રૂપી અને નામી બની ગયા છે. છેલ્લે સ્વભાવથી પિતાના જ ભિન્ન ભિન્ન કાલીન ભાવોમાં વિષમતા રહિત તેમજ પરસ્પર ઉંચ-નીચ ભાવ રહિત અગુરુલઘુસ્વભાવવાન આત્મા ગોત્રકમના ઉદય નિમિત્તે કુળ, જાતિ, સત્તા, વૈભવાદિ સંબંધી પરસ્પર ઊંચ-નીચ અનેક પ્રકારના ભેદ વ્યવહારને પ્રાપ્ત કરતે થકો ગુરુ-લઘુપણું પામે છે. આ રીતે વેદનીય, આયુષ્ય, નામ અને ગોત્ર આ ચાર અઘાતી કર્મોના ઉદય નિમિત્તે અનુક્રમે જીવન પ્રતિજીવી ગુણે અવ્યાબાધત્વ, અક્રિયત્વ (અક્ષયસ્થિતિ) અરૂપીત્વ અને અગુરુલઘુત્વના સ્થાને અનુક્રમે ઉપજીવી ગુણે વ્યાબાધવ, સક્રિયત્વ, રૂપીત્વ અને ગુરુ-લઘુત્વ અનાદિકાળથી પ્રાપ્ત થયા છે.
અને કોઈ પ્રશ્ન કરે છે કે જેમ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોદય જીવના જ્ઞાન, દર્શનાદિ ગુણેને ઘાત કરે છે તેમ વેદનીય આયુ આદિ કર્મોદય પણ જીવના અવ્યાબાધત્વ, અયિત્વાદિ ગુણોને ઘાત કરે છે. આમ ગુણેનું ઘાત કરવાપણું તે બધા જ કર્મોમાં એક સરખું છે તે પછી તે કર્મના ઘાતી અઘાતિ એવા બે ભેદ કરવામાં કર્યો હેતુ છે? આ પ્રશ્રને આપણે બે રીતે જવાબ આપશું.
| SR No. | 023039 |
| Book Title | Jinpranit Karm Vigyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kirti Maneklal Shah |
| Publisher | Kirti Maneklal Shah |
| Publication Year | 1983 |
| Total Pages | 152 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |