________________
[ શ્રી જિનપ્રણીત કર્મ વિજ્ઞાન સ્વીકાર નથી. સુખ કે દુઃખ, આરોગ્ય કે અનારોગ્ય, શ્રીમંતાઈ કે ગરીબાઈ સુરૂપ યા કુરૂપ, જે કંઈ વ્યક્તિ પામે છે યા ભેગવે છે તે માટે તેને પૂર્વના કર્મો અર્થત કાર્યો જવાબદાર છે. તે તેના આચાર, વિચાર અને ઉચ્ચારના પરિણામમાંથી છટકી શકતું નથી. જીવ તેની મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિ કરતા છતાં આ લેકમાં ડબીમાં મેસની જેમ ઠાંસી ઠાંસીને ભર્યા છે તે કર્મવર્ગણાના સૂક્ષમ સ્કને ( Molecules) પિતાના આત્મપ્રદેશ વડે ગ્રહણ કરી ક્ષીરનીર યા લેહાનિવત્ તેમાં ઓતપ્રત કરી નાખે છે અર્થાત્ બાંધે છે. બંધાયેલા આ જ કર્મઔધના ફળસ્વરૂપ ઉદયકાળે આત્માને તેનાં ફળ ભોગવવાં જ પડે છે. આમાં કોઈ દેવી શક્તિ કે ઈશ્વર તેને ઉગારી શકે નહિ.
- વૈદિક દર્શનકારેને મત છે કે આત્માને સ્વર્ગમાં કે નરકમાં મોકલનાર, આત્માને સુખ કે દુખ આપનાર સર્વશક્તિમાન ઈશ્વર જ છે. આત્મામાં સ્વયં કઈ પણ કાર્ય કરવાની ક્ષમતા જ નથી. તેની સર્વ પ્રવૃત્તિ ઈશ્વરપ્રેરિત જ છે. મહાભારત વન પર્વ અ. ૩૦ લેક ૨૮ માં આ જ વસ્તુ કહેતા જણાવે છે:
મો જનનુરનીશોનમનઃ સુલ–ગુણો
इश्वरप्रेरितो गच्छेत्, स्वर्ग वा श्वभ्रमेव वा ॥ ન્યાયદર્શન પણ ઇશ્વરને કર્મફળના નિયતા માને છે. આ ઇશ્વરકર્તવવાદ જૈનદર્શનને અમાન્ય છે. ઈશ્વર તે વીતરાગ છે. અન્યને સુખ કે દુઃખ આપવું તે વીતરાગનું કાર્ય હોઈ જ ના શકે. સુખ યા દુઃખ જે કંઈ જીવ ભેગવી રહ્યો છે તેને નિર્માતા જીવ સ્વયં છે. પૂર્વકૃત દુષ્કૃત્યનું દુઃખરૂપ અને સુકૃતનું સુખરૂપ ફળનું પ્રાપ્ત થવું તેમાં ઈશ્વરને નિયન્તા માનવા તે યથાર્થ નથી. જીવની શુભાશુભ પ્રવૃત્તિને અનુરૂપ કર્મોનું સિંચન અને યોગ્ય ક્ષેત્રે અને કાળે યથાગ્ય ફળનું પ્રાપ્ત થવું તે સર્વ કાર્મિક ક્રિયા-પ્રક્રિયાનું નિયમન સ્વાભાવિક છે. અપથ્ય ખેરાકની આરોગ્ય પર પ્રતિકૂળ અને પથ્ય અને પૌષ્ટિક રાકની અનુકૂળ અસર થાય છે, તેમાં ખેરાક અને ખાનારની પ્રકૃતિ કારણ છે. નહિ કે અન્ય કેઈ. આવી જ રીતે શુભાશુભ કર્મોનું તદનુરૂપ શુભાશુભ ફળ, જીવ અને કર્મના સંબંધથી નિપજતું કાર્ય સ્વાભાવિક છે.
આમ છતાં પણ આપણે ઈશ્વરને આપણા તારક કહીએ છીએ તેમાં દષ્ટિ જુદી જ છે. જે જિનેશ્વરદેવે આપણને આ સંસારથી મુક્ત થવા માટે સરળમાં સરળ રાજમાર્ગ દર્શાવ્યા છે અને જેણે આપણને તે માર્ગ પર સ્થિત કરવા પ્રેરક ઉપદેશ આપી જાગૃત કર્યા છે, તેમને ઉપકાર અદ્વિતીય છે. આવા પરમ ઉપકારી જિનેશ્વરની આપણુ તારક, મહાઉપકારી, આપણને મુક્તિ અપાવનાર, સંસારના દુખેથી ઉગારનાર, બેધિલાભ પ્રદાન કરનાર ઈત્યાદિ સ્વરૂપે ભક્તિ ન કરીએ તે આપણને કૃતાતાને