Book Title: Jinabhashita 2006 04 05 06
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524306/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2532 kuNDalapura -bar3e bAbA ke prAcIna mandira kI anya jinapratimAe~ yathAvat surakSita caitra, vaizAkha, jyeSTha, vi.saM. 2063 apraila, maI, jUna, 2006 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COMMAarOyTOX060 AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe kalpavRkSa se artha kyA? kAmadhenu bhI vyrth| cintAmaNi ko bhUla aba, sanmati mile smrth|| 2 tIra utAro, tAra do, trAtA! tAraka viir| tattva-tantra ho tathya ho, deva devataru dhiir|| dRSTi milI para kaba banU~, draSTA saba kA dhaam| sRSTi milI para kaba baneM, sraSTA nija kA raam|| 11 guNa hI guNa, para meM sadA, khona~ nija meM daag| dAga miTe bina guNa kahA~, tAmasa miTate raag| 12 suneM vacana kaTu para kahA~, zramaNoM ko vyvdhaan| masta cAla se gaja cale, raheM bhoMkate zvAna // 3 pUjyapAda gurupAda meM, praNAma ho saubhaagy| pApa tApa saMtApa ghaTa, aura bar3he vairaagy|| bhArarahita mujha, bhAratI! kara do sahita subhaal| kauna sa~bhAle mA~ binA, o mA~! yaha hai baal|| 5 sarvodaya isa zataka kA, mAtra rahA uddeshy| deza tathA paradeza bhI, bane samunnata desh|| paMka nahIM paMkaja banU~, muktA banU~ na siip| dIpa banU~ jalatA rahU~, prbhu-pd-pdm-smiip|| mata Dara, mata Dara maraNa se, maraNa mokss-sopaan| mata Dara, mata Dara caraNa se, caraNa mokSasukha-pAna / / 14 sAgara kA jala kSAra kyoM, saritA mIThI saar| bina zrama saMgraha aruci hai, rucikara zrama upkaar|| 15 dekha sAmane cala are, dIkha rahe avdhuut| pIche mur3akara dekhatA, usako dikhatA bhuut|| 16 pada paMkhoM ko sApha kara, makkhI ur3atI baad| sarva-saMga taja dhyAna meM, DUbo tuma aabaad| 17 a~dhera kaba dinakara tale, diyA tale vaha hot| dukhI adhUre hama sabhI, prabhu pUre sukha-srota // pramANa kA AkAra nA, pramANa meM aakaar| prakAza kA AkAra nA, prakAza meM AkAra // eka najara to mohinI, jisase nikhila ashaant| eka najara to DAla do, prabhu! aba saba hoM zAnta // 9 bhAsvata mukha kA darasa ho, zAzvata sukha kI aas| dAsaka-dukha kA nAza ho, pUrI ho abhilaass|| 18 yathA dugdha meM ghRta tathA, rahatA tila meM tail| tana meM ziva hai, jJAta ho, anAdi kA yaha mel|| "sarvodayazataka" se sAbhAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM.UPHIN/2006/16750 apraila, maI, jUna 2006 mAsika jinabhASita varSa 5, aGka.15 sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha kAryAlaya , e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, (madanagaMja kizanagar3ha) paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta. pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla kaMvaralAla pATanI (Ara.ke. mArbala) kizanagar3ha (rAja.) AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe A.pR. 2 * vRSabhanAthastavana, ajitanAtha stuti A.pR. 3 : muni zrI yogasAgara jI * muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ A.pR. 4 antastattva * sampAdakIya : kuNDalapura-ghaTanAkrama * lekha * kuNDalapura meM bar3e bAbA aura choTe bAbA : muni zrI samatAsAgara jI * kuNDalapura-spaSTIkaraNa : paM. mUlacanda luhAr3iyA * kuNDalapura kA karizmA : najIra/omaprakAza * purAvaibhava ke sacce rakSaka : DaoN. sneharAnI jaina * kuNDalapura ke bar3e bAbA kA mUlasthAna..... : bra. amaracandra jaina * baDe bAbA kI pratimA kA saMsthApana : sureza jaina AI.e.esa. jAtimada samyaktva kA bAdhaka : sva. bAbU sUrajabhAna jI vakIla * uddiSTa-mImAMsA : paM. choTelAla baraiyA * jaina paramparA meM varSAvAsa : DaoN. phUlacandra jaina 'premI' * kyA sAkAMkSa pUjA mithyAtva hai ? : eka vivecana : paM. sunIlakumAra zastrI * zrI zAntinAtha di. jaina atizaya kSetra bajaraMgar3ha * jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A * kavitAe~ * bhIla bholI bhAvanA ke gIta gAte : manoja jaina madhura * AcAryazrI vidyAsAgara-pUjanam : muni zrI praNamyasAgara jI . sindhuM kSamAyAH zirasA natAham : DaoN. kusuma paToriyA samAcAra 45-48 zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2851428,2852278 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100 ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| 44 lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya kuMDalapura - ghaTanA krama kuMDalapura tIrtha meM nava nirmANAdhIna vizAla bhavya maMdira ke garbha gRha meM bar3e bAbA kI mUrti virAjamAna ho gii| virodhI loga to mUrti kA sthAnAMtaraNa lagabhaga asaMbhava hI mAna rahe the athavA sthAnAMtaraNa ke prayAsa meM kisI durghaTanA athavA mUrti kI kSati kI saMbhAvanA se svayaM ko evaM jana sAdhAraNa ko bhayAkrAMta banA rahe the| dUsarI ora samarthakoM meM se bhI anekoM ke hRdaya ke kisI kone meM mUrti sthAnAMtaraNa ke kArya kI dushatA kA vicAra kara kabhI- kabhI zaMkA kI lahareM uThatI thIM / kintu bar3e bAbA kI mUrti ke atizaya evaM choTe bAbA ke mArgadarzana ke prati ananya zraddhA ke prakAza meM aisI durbala zaMkAoM kI tamomaya rekhAe~ lupta ho jAtI thI / mUrti-sthAnAMtaraNa meM aneka bAdhAe~ upasthita kiye jAne ke niSphala prayAsa kie gae, kiMtu aMta meM jana-jana kI bhAvanAoM kI, satya kI, zraddhA kI evaM dharma kI vijaya huI aura bar3e bAbA kI mUrti purAne aparyApta jarjara a~dhere sthAna se sthAnAMtarita ho navanirmANAdhIna upayukta sthAna para A virAjita huii| yaha bAta sarva mAnya hai ki mUrti ke sthAnAMtaraNa kA kArya asaMbhava nahIM, to atyaMta kaThina avazya thaa| phira itanI sahajatA se yaha kArya kaise sampanna ho skaa| maiM to kahatA hU~ ki yadi bar3e bAbA svayaM sthAnAMtarita honA nahIM cAhate, to koI bhI zakti unako sthAnAMtarita nahIM kara pAtI, jaisA ki pUrva meM huA thA / ataH bar3e bAbA kI mUrti ke isa sahaja, saphala evaM nirvighna sthAnAMtaraNa meM bar3e bAbA kI svayaM kI marjI hI sabase bar3A kAraNa rahI, yaha sunizcita hai / phira bar3e bAbA kI marjI ke Age unako nae sthAna para lAnevAle kauna aura usakA virodha karane vAle kauna ? aba to hama sabako bar3e bAbA kI marjI kA samAdara karanA cAhie aura sabhI ko milakara bar3e bAbA kI marjI ko svIkAra kara unake caraNoM meM natamastaka ho jAnA caahie| bar3e bAbA kI marjI jAnane ke lie hameM bar3e bAbA se hI patA lagAnA caahie| bar3e bAbA ke samakSa khar3e hokara ekAgratA se unake darzana kiijie| hama pAyeMge ki nIce a~dhere se Upara prakAza meM Ane para bar3e bAbA kI saumyatA, suMdaratA, UrjA evaM prabhAvakatA meM aneka guNI vRddhi ho gaI hai| yahI to siddha karatI hai ki bar3e bAbA kI svayaM kI marjI nae sthAna para Ane kI thii| bar3e bAbA kI marjI ke sAtha-sAtha jana-jana kI bhAvanAe~ evaM tarasatI A~kheM bhI bar3e bAbA ko isa nUtana vizAla maMdira ke garbhagRha meM lAne kA kAraNa rahI haiN| Aja bar3e bAbA ke bhavya darzana isa navIna bhavya maMdira meM bhavyatA ke sAtha pAkara jana-jana apane atizaya puNya ke udaya kA anubhava kara rahA hai aura vItarAga prabhu ke darzana se utpanna bhAvoM kI vizeSa vizuddhi se vizeSa puNyabaMdha ke sAtha karmoM kI saMvara- nirjarA bhI kara rahA hai| phira bhI kucha logoM ke mana meM kucha prazna uThate haiN| Aie hama una para bhI vicAra kara leM / eka bAta to yaha kI jAtI hai ki jinamaMdira meM se mUla nAyaka bhagavAn kI pratimA ko sthanAMtarita nahIM kiyA jAnA caahie| isa prazna ke samarthana meM prazna kartA ke pAsa koI AgamapramANa nahIM hai| uttara meM hamArA pratiprazna hai ki yadi koI maMdira jarjara hokara dhvasta ho jAya, yadi koI bAr3ha kSetra meM A jAve, yadi koI kSetra nirjana evaM asurakSita ho jAye, yadi kisI choTe aparyApta kSetra ke sthAna para vizAla bhavya maMdira kA nirmANa karA diyA jAye, to hameM mUlanAyaka bhagavAna ko sthAnAMtarita karanA cAhie yA nahIM ? mujhe vizvAsa hai ki praznakartA kA uttara sthAnAMtaraNa ke samarthana meM hogA / itihAsa | pRSThoM meM aMkita aneka udAharaNa Avazyaka hone para sthAnAMtaraNa kA purajora samarthana kara rahe haiN| svayaM bar3e bAbA pUrva meM kisI anya sthAna para sthAnAMtarita hue the / pAkistAna banane para multAna zahara ke jinamaMdira kI mUlanAyakasahita sabhI mUrtiyA~ jayapura lAkara sthApita kI gaI thiiN| zrImahAvIra jI atizayakSetra meM mUlanAyakamUrti Upara kI maMjila kA nirmANa hone para nIce se Upara sthAnAMtarita kI gaI Adi / dUsarA prazna yaha uThAyA jAtA hai ki dhArmika kSetra meM rAjAjJA kA ullaMghana na to zrAvakoM ko hI karanA cAhie aura na usakA samarthana digambara munirAjoM ko karanA caahie| uttara meM nivedana hai ki vastutaH navIna maMdira nirmANa ke viruddha abhI jArI kI gaI rAjAjJA avidhisammata hai| kuMDalapura tIrthakSetra ke maMdira kendrIya purAtattva vibhAga ke niyaMtraNa meM kabhI nahIM lie gae haiN| prAraMbha se hI sabhI maMdiroM kI dekhabhAla jaina samAja kI kameTI hI karatI A rahI hai / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdiramUrtiyoM kA nirmANa evaM rakharakhAva jainasamAja dvArA hI kiyA jAtA rahA hai| ataH kendrIya purAtattva vibhAga ko maMdiranirmANa ko rokane ke Adeza dene kA koI adhikAra nahIM hai| aisA avidhi-sammata nimna adhikAriyoM kA Adeza rAjAjJA kI paribhASA meM nahI AtA aura nyAyAlaya meM cunautI die jAne yogya hai| nizcaya hI praznakartA ke mana meM yaha zaMkA tathyoM kI jAnakArI nahIM hone ke kAraNa athavA pakSAgraha ke kAraNa utpanna huI hai| jainasaMskRti-rakSA-maMca jayapura ne purAtattva vibhAga ko kuMDalapura kSetra kameTI dvArA rAjAjJA ullaMghana karane kI zikAyata kI hai| Azcarya kI bAta to yaha hai ki rakSA maMca ke svayaMbhU padAdhikAriyoM meM se kisI ne bhI kabhI kuMDalapura Akara vastusthiti kI jAnakArI lene kA kaSTa nahIM kiyA aura na saMbaMdhita patrAvaliyoM kA avalokana kiyaa| dUsare zikAyatakartA suparicita vidvAn zrI nIraja jaina haiN| unhoMne lagabhaga tIna cAra varSa pUrva damoha kI baiThaka meM prakaTataH baDe bAbA kI prAcIna marti kI sarakSA ke lie navIna bhUkaMparodhI maMdira ke nirmANa evaM usake vahA~ sthAnAMtaraNa kI yojanA ko svIkAra kara isake kriyAnvayana meM sahayoga karane kA vacana diyA thaa| kiMtu loga kahate haiM ki samaya ke sAtha lAbhadRSTi ke parivartana ke sAtha inake siddhAnta bhI parivartita hote rahate haiN| inakI mAyA ye hI jAneM / maiM yaha batAnA Avazyaka samajhatA hU~ ki pharavarI, 2001 meM kuMDalapura meM upasthita lakSAdhika di. jaina samudAya ke samarthana ke sAtha di. samAja kI pratinidhi saMsthAe~ zrI akhila bhAratavarSIya di. jaina tIrtha kSetra kameTI tathA di. jaina vidvatpariSada ne sarvasammati se navIna bhUkaMparodhI vizAla maMdiranirmANa evaM bar3e bAbA kI mUrti ko usameM sthAnAMtaraNa ke samarthana meM prastAva pArita kie the| saMbaMdhita patrAvaliyoM se yaha spaSTataH siddha hai ki kuMDalapura ke di. jaina maMdiroM ko kabhI bhI rASTrIya mahattva ke smAraka ghoSita nahIM kiyA gyaa| prAraMbha se maMdiroM kA prabaMdha, nirmANa, dekharekha, jIrNoddhAra pUrI taraha jainasamAja dvArA gaThita kSetra kameTI ke dvArA hotA rahA hai| bhUkaMpoM ke jhaTakoM se bar3e bAbA ke maMdira meM darAreM utpanna huIM aura bar3e bAbA kI mUlyavAn mUrti eka ora tIna iMca jhukakara Ter3hI ho gii| taba kSetra kameTI evaM sampUrNa samAja ne milakara bhUvaijJAnikoM kI rAya ke anusAra bar3e bAbA kI mUrti kI dIrghakAlIna surakSA ke lie bhUkaMparodhI navIna maMdira ke nirmANa kI yojanA bnaaii| 1988 se hI pahAr3I para maMdiranirmANa ke lie bhUmi ko samatala kara sampUrNa bhUmi ko sImeMTa grAuTiMga dvArA bhUkaMparodhI banAyA gyaa| isa kArya kA samaya-samaya para kendrIya purAtattva vibhAga ke adhikAriyoM ke sAtha-sAtha prAMtIya sarakAra ke padAdhikArI evaM samAja ke variSTha vyaktiyoM dvArA nirIkSaNa kiyA gayA aura kArya kI anumodanA kI gii| ekAdhika bAra pradeza ke tatkAlIna mukhyamaMtrI mahodaya ne sArvajanikarUpa se maMdiranirmANa kI prazaMsA karate hue usameM rAjya sarakAra ke sahayoga kA AzvAsana bhI diyaa| hamAre samajhane yA kahane se nahIM, balki kendrIya purAtattva vibhAga kI svayaM kI nirIkSaNa TippaNI se bhI yaha siddha hotA hai ki maMdira 80 pratizata jIrNazIrNa ho gayA hai aura khataranAka sthiti meM thaa| hameM atyaMta Azcarya bhI hai aura kheda bhI ki purAtattvasmArakoM kI surakSA kA naitika uttaradAyitva apane kaMdhoM para Dhone vAlA purAtattvavibhAga yaha saba dekhakara bhI A~kha mUMda kara soyA rahA, udAsIna banA rahA aura saMbhavataH usa ghar3I kI pratIkSA karatA rahA, jaba vaha jIrNazIrNa maMdira dhvasta hokara mahattvapUrNa purAtAttvika sampatti bar3e bAbA kI mUrti ko kSati pahu~cA de| yaha kaisI dardabharI trAsadI hai ki gata varSoM se maMdira kI jIrNazIrNa sthiti kI jAnakArI hote hue bhI kendrIya purAtattva vibhAga ne apane kartavya evaM naitika uttaradAyitva kI ghora anadekhI karate hue bar3e bAbA kI pUrti kI surakSA kI dizA meM koI prayAsa nahIM kiyA ora dUsarI aura jaba mUrti kI surakSA hetu jainasamAja aura kSetra kameTI dvArA Avazyaka prayAsa kie jA rahe haiM, taba ekAeka katipaya adhArmika evaM asAmAjika tattvoM ke saMketoM para durbhAvanAvaza unameM bAdhaka banate hue mAnanIya ucca nyAyAlaya meM anadhikRtarUpa se prAdezika sarakAra evaM tIrtha kSetra kameTI ke viruddha yAcikA prastuta kara dI hai| vastutaH kendrIya purAtattva vibhAga kA yaha kRtya 'ulTA cora kotavAla ko DA~Te' kI kahAvata ko caritArtha kara rahA hai| isa yAcikA para mAnanIya nyAyAlaya ne tathyoM kI jAnakArI ke abhAva meM abhI aMtarima rUpa se yathAsthiti ke nirdeza jArI kie haiN| tathApi isa prakaraNa meM deza ke sampUrNa di.jaina samAja ko saMgaThita hokara apane adhikAroM ke lie evaM apanI dhArmika ArAdhanAoM kI svataMtratA ke lie prayAsa karanA caahie| yaha yAcikA vastutaH di. jaina samAja kI asmitA evaM dhArmika svataMtratA para sarakAra dvArA kiyA gayA sIdhA prahAra hai.| hama purAtattva vibhAga ko Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha spaSTa karanA cAhate haiM ki bar3e bAbA kI mUrti unake lie to mAtra aitihAsika mahattva kI vastu hai, kiMtu deza kI sampUrNa di. jaina samAja ke lie prANoM se bhI adhika mUlyavAn dhArmika zraddhA kI kendrabhUta nidhi hai| purAtattva vibhAga ne pahale bhI mUrti kI surakSA kI ciMtA nahIM kI hai aura Aja bhI nyAyAlaya se yathAsthiti prApta kara mUrti ko punaH asurakSita sthiti meM pahu~cA diyA hai, jo anuttaradAyitvapUrNa hone ke sAtha-sAtha asaMvaidhAnika bhI hai| hama kendrIya purAtattva vibhAga ke adhikAriyoM aura kendrIya sarakAra se nivedana karate haiM ki hameM hamArI dhArmika evaM AdhyAtmika AsthA kI pratIka isa prAcIna mUrti ko surakSita karane meM bAdhaka na baneM, anyathA deza kA saMpUrNa di. jaina samAja AMdolana karane ke lie bAdhya hogaa| tIrthakSetroM kI surakSA ke prakaraNa meM hamAre apanoM meM se hI kucha vyakti yadi vyaktigata kuMThAoM athavA pakSAgrahoM ke AdhAra para ApasI vicAravinimaya kA sahayogAtmaka mArga chor3akara di. jaina samAja ke vyApaka hitoM ke viruddha saMgharSAtmaka mArga apanAyeMge, to yaha hamArA durbhAgya hI hogaa| kAza! hama yaha samajha pAyeM ki dharma kI aprabhAvanA kA athavA dharmAyatanoM ke vikAsa meM bAdhA DAlane kA choTA sA kArya bhI Aga kI cinagArI kI bhA~ti hamAre liye bhArI hAni kA kAraNa siddha hogaa| ___ yaha prasaMga hameM yaha preraNA detA hai ki deza kI sampUrNa di. jaina samAja ko apane tIrthakSetroM evaM dharmAyatanoM kI surakSA ke saMbaMdha meM gaMbhIra vicAra karanA caahie| isa prajAtAMtrika zAsana ke yuga meM saMgaThita aura anuzAsita samAja ko hI sammAnapUrvaka jIne aura apane adhikAroM kI surakSA karane kA adhikAra hai| isa nyAyika prakaraNa kA nirNaya di. jaina samAja ke astitva evaM asmitA ke saMbaMdha meM dUragAmI prabhAva DAlane vAlA hogaa| mUlacaMda luhAr3iyA bhIla bholI bhAvanA ke gIta gAte vanavAsiyoM kI ora se muni zrI cinmaya sAgara jI ko samarpita manoja jaina 'madhura' muMdita ho, Thumake lagAkara, gA~va kA, hara pA~va naacaa| bhakti kI, isa bhAvanA kA, hara nayana ne, bhAva bA~cA, vividha varNI puSpa caraNoM meM cddh'aate| bhIla-bholI, bhAvanA ke gIta gaate| tyAgate, AhAra-AmiSa dekha mUrata tyAga kii| bhAvanA bhAte-zaraNa meM, baiThakara vairAga kii| munizrI kI, caraNa-dhUlI, sira lagAte, bhIla-bholI bhAvanA ke gIta gAte 3 bastiyA~ zApita ahilyA kI taraha patha hertiiN| mukti pAne bhavabhramaNa se munizrI ko ttertiiN| upadeza gautama kA munI inako sunaate| bhIla-bholI bhAvanA ke giit-gaate| iMdirA kAlonI, bhopAla 4/ apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMDalapura ke bar3e bAbA aura choTe bAbA | thaa| muni zrI samatAsAgara jI ma.pra. ke damoha jile se lagabhaga 35 kimI dUra / jhara jhara bahatA jharanA paTerA grAma ke nikaTa kuNDalAkAra pahAr3I meM avasthita siddhakSetra kahatA cala cala calanA kuNDalapura apanI prAcInatA, pavitratA aura atizayatA ke usa sattA se milanA lie prasiddha hai| digambara jainamaMdiroM kI manojJatA, suramya puni puni par3e na calanA parvatamAlA evaM aMtima kevalI zrIdharasvAmI kI muktisthalI purAne jIrNazIrNa choTe mandira se bar3e bAbA ko nae hone se isa kSetra kI khyAti dUra-dUra taka hai| isa kSetra ke 64 | vizAla mandira meM sthAnAMtarita karane kI AvazyakatA vibhinna jinamaMdiroM meM sabase prAcIna maMdira prathama tIrthaMkara AdinAtha | pahaluoM se lagabhaga spaSTa ho cukI hai| san 2001 pharavarI bhagavAna kA hai| inheM hI baDe bAbA ke nAma se jAnA jAtA hai| mAha meM sampanna hae paMcakalyANaka, gajaratha aura mahAmastakApadmAsana mudrA meM yaha pratimA 15 phITa U~cI aura 11 phITa | bhiSeka mahotsava meM dezapradeza ke jana-pratinidhi, samAja ke caur3I hai| bar3e bAbA kA maMdira lagabhaga IsA kI chaThI sadI meM | mUrdhanya vidvAn, prasiddha udyogapati evaM lAkhoM zraddhAlu zrAvakoM pahalI bAra bnaa| pratimA ke bAre meM anumAna hai ki lagabhaga | ne maMdira-navanirmANa para apanA samarthana aura sahayoga diyA 1500 varSa pUrNa ho cuke haiN| mandira kI dIvAreM banatI aura | miTatI rahIM, kiMtu bar3e bAbA Aja bhI yathAvat bane hue haiN| 'naI duniyA' ke sthAnIya saMpAdaka, patrakAra mandira kI bAhya dIvAreM hI nahIM samhAlanA haiM, balki aMdara | | omaprakAza jI ne di. 28/2/06 ko 'kuNDalapura kA karizmA' sthita prabhu kI pratimA kA saMrakSaNa hI asalI purAtattva kI | | zIrSaka se likhe lekha meM purAtattva kI khAmiyoM aura zraddhAluoM rakSA hai| so, samaya samaya para pratimA kI surakSA ke lie | | kI majabUriyoM ke jo bindu ujAgara kiye, ve vAstava meM maMdira kA jIrNoddhAra kArya hotA rhaa| bar3e bAbA kI kRpA se cintanIya haiN| yaha ekadama kar3avA saca hai, jise svIkAranA apanA khoyA haA rAjya pana: pAne para IsavI sana 1657 meM | hI hogA ki purAtattva kI vastuoM meM aura dharmazraddhAluoM ke pannA nareza mahArAjA chatrasAla ne isa maMdira ke jIrNoddhAra meM pUjAsthaloM meM bar3A antara hai| purAtattva-saMrakSita kisI mahala sahayoga dekara pratiSThAkArya sampanna kraayaa| svayaM kAryakrama yA kile kI dIvAra gira jAe, to hiMdustAna kA nAgarika meM sammilita hokara maMdira ke lie sone-cA~dI ke ca~vara, chatra A~sU nahIM bahAegA, upavAsa nahIM karegA, jabaki kisI bhI aura pUjA ke bartana bheMTa svarUpa die| isI samaya kuNDalapura dharmAvalaMbiyoM ke maMdira, mUrti yA pUjAsthaloM meM kucha bhI kSati ke manohArI tAlAba 'vardhamAna sAgara' tathA sIr3hiyoM kA hotI hai, to usakI sArI pIr3A vaha zraddhAlu samAja bhogatA hai| nirmANa bhI huaa| 17 janavarI 06 maMgalavAra ke zubha dina aparAhna ___ san 1976 kI bAta / kaTanI meM grISmakAlIna pravAsa belA meM bar3e bAbA jaise hI nae maMdira ke bhavya siMhAsana para ke bAda guruvara AcArya zrI vidyAsAgara jI saMghasahita prathama virAjamAna hue, AkAzamaNDala sahita samUcA kuNDalapura bAra kuNDalapurajI kSetra ke darzanArtha pdhaare| kSetra kI vaMdanA tIrtha jaya-jayakAra ke nAroM se gUMja utthaa| bhAvabhIne isa kI, bar3e bAbA ke darzana kie aura phira vahA~ para cAturmAsa vAtAvaraNa meM guruvara AcAryazrI kI A~khoM se khuzI ke A~sU sthApita kara liyaa| AcAryazrI ke cumbakIya vyaktitva ke baha nikle| mUrti uThane ke pahale cehare para jhalakatI cintA bAre meM kahA jAtA hai ki jo unheM eka bAra dekhatA hai, vaha aura mUrti uThane ke bAda prasanna Atma-vizvAsa se bhare unhIM kA ho jAtA hai| kintu yahA~ kucha aisA huA ki bar3e AbhAmaNDala dvArA AcAryazrI ne binA kahe hI saba kucha kaha bAbA ke darzana kara AcAryazrI unhIM ke ho gye| kSetra kI diyaa| kArya kI sAnanda sampannatA ke bAda ziSya-zraddhAlaoM prAkRtika chaTA meM gahana cintanamanana aura svAdhyAya-sAdhanA ne pUcha hI liyA guruvara se ki "AcAryazrI ! jaba mUrti uTha calatI rhii| varSAkAla meM parvatarAja se vardhamAnasAgara kI rahI thI, to Apa itane sIriyasa se kyoM the?" AcAryazrI kA ora bahate hue jharanoM ko AcArya zrI ne kucha isa taraha uttara thA - "kyA batAe~ sabakI najareM mujha para lagI thIM aura nirUpita kiyA - merI najareM bar3e bAbA para lagI thiiN|" punaH pUcha liyA ki - apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita /5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jaba mUrti uTha gaI, to A~khoM se itane A~sU kyoM baha | AcAryazrI hI jAnate haiM / daivika zaktiyoM ko siddhi anubhUti nikale?" AcArya zrI kA uttara thA- "maiM soca rahA thA, bar3e | isaliye bhI hotI hai ki jaba auraMgajeba ne mUrtibhaMjana ke bAbA mere sAtha haiM ki nhiiN| para jaise hI pratimA uThI to aisA | lie bar3e bAbA ke caraNoM meM ghana prahAra kiyA, to caraNoM se lagA ki hA~ ! bar3e bAbA mere sAtha hai| basa isI sukhada | dugdha kI dhArA nikalI aura eka sAtha hajAroM madhumakkhiyoM ne anubhUti meM hI............. AkramaNa kara mUrtibhaMjakoM ko bhagA diyaa| vahIM daivI zaktiyA~ 20 varSa kA yuvA saradAra eka bahuta bar3I krena ko pratimA-sthAnAMtaraNa ke samaya nAgayugala ke rUpa meM pragaTa to haiNDila kara rahA thaa| mUrti uThAne meM vaha kAphI prayAsarata thA, | huIM, para guruvara kI utkRSTa tapa:sAdhanA aura puNya prabhAvanA para mUrti uTha nahIM rahI thii| vaha nirAza sA AcAryazrI ke pAsa | se apAra janasamudAya meM bhI kisI ko kiMcit bhI bAdhA nahIM AzIrvAda lene aayaa| guruvara ne apanA AzIrvAda dete hue | huii| ve zaktiyA~ bar3e bAbA kI pratimA ke sAtha Aja bhI haiN| use protsAhita kiyaa| sAtha hI sAtha kucha saMketa-nirdeza bhI yakSarakSita, atizayakArI pratimA kA cumbakIya diyaa| usa beTe saradAra ko bAta samajhate dera na lagI aura | AkarSaNa bundelakhaNDa hI nahIM, samUce hindustAna ko apanI usane mana meM kucha dhyAna kara punaH guruvara kA AzIrvAda | ora khIMce hue hai| mUrtibhaMjaka auraMgajeba jaise krUra AtatAyI liyaa| saradAra DrAyavara sITa para baiThA aura jyoM hI krena | ko bhI sadbuddhi bar3e bAbA ke caraNoM meM milii| maiM cAhatA hU~ saMcAlita kI, ki mUrti ekadama phUla kI taraha uThakara | unheM bhI sadbuddhi mile, jo bar3e bAbA kI pratimA meM prabhu kI nirmANAdhIna nae maMdira kI ora bar3ha gii| rahasya kevala | bhagavattA nahIM, kevala purAtattva hI dekha rahe haiN| svayaM siddha itanA thA ki yuvA saradAra apane gharelU saMskAroM meM zAkAhArI | sAdhaka guruvara, na kaMkara se laghu, na zaMkara se guru, varan hama nahIM thaa| ataH jyoM hI usane mAMsAhAra-tyAga kA saMkalpa | jaise hajAroM lAkhoM adanA akiJcana kiMkaroM ke calate phirate liyA, usake brena aura krena ekadama kAma kara utthe| saca hI | prabhu tIrthaMkara haiN| caraNoM meM vinamra bhakti-argha arpita karate hai, ahiMsA ke devatA kI mUrti ahiMsaka AcaraNavAn se hI | hue kevala itanA hI bhAva pragaTa karanA cAhatA hU~ ki sunA hai Age bar3ha sakatI hai| apane artharAjya kI rakSA ke lie bundelakhaNDa meM eka mahArAnI jisa dina bar3e bAbA saMghasahita garuvara aura hajAroM- lakSmIbAI aura eka mahArAjA chatrasAla hue, kintu bundelakhaNDa hajAra zraddhAluoM kI sAkSI meM navIna vedikA para virAjamAna | ke bar3e bAbA aura choTe bAbA ke dharma-sAmrAjya ke rakSaNa aura hue, usa dina goMdiyA (mahArASTra) meM AdinAtha bhagavAna ke | saMvardhana ke lie lAkhoM zraddhAlu lakSmIbAiyA~ aura lAkhoM janmakalyANaka kA utsava cala rahA thA zreSThi zrAvaka chatrasAla tana-mana-dhana se saMkalpita/samarpita "U~ hrIM zrIM klIM aiM baDe bAbA aha~ namaH"kA maMtroccAraNa kara | haiN| guruvara kI chatrachAyA meM hue isa kArya meM samarpita kSetra rahI thii| AcArya zrI Adeza/AzIrvAda se bhale hI hama donoM | kameTI, yuvA kAryakartA, samUcA samAja aura tyAgIvratI hI (muni zrI samatAsAgara jI evaM ailaka zrI nizcayasAgara jI) sahI mAyane meM saMskRti-saMrakSaka haiN| dhArmika tIrthasthaloM kI bra. vinaya bhaiyA sahita goMdiyA paMcakalyANaka meM the, para mana | aisI sAMskRtika dharoharoM ko samhAlane ke lie "Aparezana to pratikSaNa baDe bAbA aura choTe bAbA ke caraNoM meM lagA huA mokSa" jaise neka, zreSTha aura samasAmayika kArya ke lie thaa| isa zatAbdI kA pahalA atizaya, pahalA camatkAra choTe zAsana, prazAsana aura kAnUnanirmAtA, kAnUnavid sahAyakabAbA, bar3e bAbA ko yugapat namaskAra / yaha pavitra kArya kaise | sahayogI bneN| isI zubhabhAvanA ke sAtha baDe bAbA aura choTe sampanna huA yaha rahasya sirpha svayaM bar3e bAbA yA choTe bAbA | bAbA ke caraNoM meM zata-zata prnnaam| ___ muni zrI pramANa sAgara jI ke nitya darzana evaM pravacana AcArya zrI vidyAsAgara jI ke parama prabhAvaka ziSya muni zrI pramANa sAgara jI mahArAja ke pravacana evaM AzIrvacana AsthA cenala para aba 7 maI 2006 se pratidina sAMya 6.00 baje dekhiye suniye aura dharma lAbha liijiye| santoSa kumAra jaina seThI DAyarekTara - AsthA cenala 10, priMsesa sTrITa, dUsarI maMjila, kalakattA-1471 6/ apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMDalapura-spaSTIkaraNa - paM. mUlacaMda luhAr3iyA 30 mArca ke 'jaina gajaTa' meM svatantra vicAraka zrI | ke jhaTakoM ke kAraNa darAreM utpanna ho gaI thI aura bar3e bAbA zrIkAMta cavare, unhAsa nagara kA eka praznaparaka patra "kuMDalapura kI mUrti 3 iMca eka ora nIce jhuka gaI thii| mUrti kI surakSA meM jo huA kyA yaha ucita hai" prakAzita huaa| jainadharma ke lie bAhara nikAle jAne para dIvAra aura chata ko tor3A aura jaina dharmAyatanoM para dUragAmI prabhAva DAlanevAlI ghaTanAoM jAnA anivArya thA aura saMbhavata: maMdira kI zeSa rahI dIvAreM para khulI niSpakSa carcA ke abhAva meM sAmUhika nIti nirdhArita darAreM bar3ha jAne se gira giiN| zraddhAluoM ko kisI bhI sthiti nahIM ho pAtI aura mata vibhinnatAe~ janma lekara samAja ko | meM mUrti kI surakSA karanI thI aura vaha kI gii| kamajora banA detI haiN| ____3. Apa kina digambara jaina AcArya ke bAre meM kaha zrI cavare jI ne carcA ke dvAra khole haiN| yaha svAgata rahe haiM, spaSTa karanA caahie| mUrti kI surakSA karane ke lie yogya pahala hai| vastusthiti kI pUrI jAnakArI ke abhAva meM dIvAra tor3akara mUrti ko bAhara nikAlane ke lie chenI to prAyaH hamAre mana meM aneka galataphahamiyA~ ghara kara lene kI calAnI hI pdd'egii| para yaha chenI surakSA ke lie calAI gaI saMbhAvanA banI rahatI hai| isake atirikta sahI jAnakArI ke zraddhAluoM kI chenI hai| AtaMkavAdiyoM kI kSati pahucAne ke bAda bhI kabhI kabhI pakSapAta kA bhUta hameM apanI pUrva mithyA | lie calAI gaI chenI nahIM hai| Aparezana ke lie DAkTara dhAraNAoM se mukta nahIM hone detaa| tathApi yadi hama apanI | | dvArA churI kA prayoga DAkU dvArA lUTane mArane ke lie kie gae zaMkAoM ko ni:saMkoca sArvajanika rUpa se prakaTa kareM aura | churI ke prayoga, kA aMtara jAna liijie| samAdhAna AmaMtrita kara usa para vicAra karane kI paraMparA 4. mere vicAra se kuMDalapura kSetra kameTI ne yaha DAla sakeM, to hama apane astitva ke lie Avazyaka | kabhI nahIM kahA ki nae maMdira meM naI mUrti virAjamAna hogI saMgaThana ko banAe rakha skeNge| Aie hama cavare jI ke praznoM | aura bar3e bAbA kI mUrti yathAsthAna banI rhegii| aise nirAdhAra para nIce vicAra kareM bhramapUrNa samAcAra pracArita nahIM kie jAne caahie| yaha to ___1. sAdhAraNatayA vyaktigata svArthapUrti kI dRSTi se | sarvavidita hai ki nae bhUkaMparodhI maMdira kA nirmANa bhUgarbhavettA pramAdavaza rAjAjJA kA ullaMghana karane kI preraNA vItarAga jaina | vizeSajJoM kI rAya ke anusAra kevala bar3e bAbA kI mUrti kI AcArya nahIM dete haiN| kiMtu yadi sarvathA anucita AdhAroM para surakSA ke lie hI prAraMbha kiyA gayA thaa| yadi bar3e bAbA kI hamAre devazAstra guru evaM tIrthoM para asurakSA athavA atikramaNa mUrti ko purAne sthAna para rakhA jAnA ucita samajhA jAtA to ho rahA ho athavA dharmAcaraNa kI pAlanA meM bAdhA utpanna kI | nae maMdira ke nirmANa kA koI aucitya hI nahIM thaa| jA rahI ho, to aisI rAjAjJA ke virodha meM dharma kI rakSA ke 5. bhAI cavare jI kI yaha zaMkA vastusthiti kI lie ahiMsaka AMdolana kA upadeza AcArya mahodaya de hI | jAnakArI nahIM rahane se utpanna huI hai| vastuta: bar3e bAbA kI sakate haiN| pa.pU. AcArya zAMtisAgara mahArAja ne harijana- | mUrti aura maMdira rASTrIya smAraka ke rUpa meM kendrIya purAtattva maMdirapraveza-bila ke virodha meM anazana-AMdolana calAyA ke saMrakSaNa meM kabhI ghoSita nahIM kie ge| Aja taka purAtattva thaa| kucha sthAnoM para digambara sAdhuoM ke vihAra ke niSedha ke vibhAga ne surakSA yA dekha-rekha ke nAma para eka paisA bhI kharca virodha meM svayaM vihAra karake mArga kholA thaa| nahIM kiyaa| prAraMbha se hI kuMDalapura ke maMdiroM, mUrtiyoM kI 2. maMdira ke jIrNa hone aura usake girane ke bAre meM | surakSA di. jaina samAja dvArA gaThita kameTI karatI AI hai| zaMkA karane se pUrva yadi Apane svayaM kSetra kA nirIkSaNa kiyA bar3e bAbA ke maMdira ke jIrNa zikhara kA jIrNoddhAra zrI sAhU hotA, to acchA hotaa| maMdira ke jIrNa hone kI bAta kevala zAMtiprasAda jI ne karAyA thaa| abhI bhI mUrti kI surakSA ke apane dvArA hI nahIM kahI jA rahI hai, apitu svayaM purAtattva lie hI samAja ke dvArA navIna vizAla bhUkaMparodhI maMdira kA vibhAga ke adhikAriyoM dvArA apanI nirIkSaNaTippaNI meM likhA nirmANa karAkara usameM mUrti ko surakSita sthApita kiyA gayA hai ki maMdira 80 pratizata jIrNa-zIrNa ho rahA hai| kyA moTI | | hai| yaha purAtattva ke niyamoM ke aMtargata hai| niyamoM ke viparIta dIvAreM jIrNa nahIM hotI? dIvAroM meM aneka sthAnoM para bhUkaMpa kArya nahIM kiyA gayA hai| kisI vidharmI dvArA dveSavaza kSetra ko - apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita /7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA maMdira mUrti ko kSati pahu~cAne meM niyamoM kA bhaMga hai | kara diyaa| dhIre-dhIre jo muni vastra dhAraNa kara AraMbhaparigraha aura usakA sarvadA virodha kiyA jAnA caahie| Azcarya hai | dhAraNa karane lage, ve bhaTTAraka khlaaye| ve aneka sthAnoM ki Apa samajha-socakara surakSA ke lie kI gaI tor3a-phor3a | para gaddiyA~ sthApita kara maThAdhIza bana ge| inhoMne maMdiroM aura kSati pahu~cAne ke lie kI gaI tor3a-phor3a meM aMtara nahIM | kI, dharma kI rakSA bhI kI, kiMtu dharma kI paraMparA ko hAni bhI kara pA rahe hai| bhUkaMpagrasta maMdira kI jIrNa dIvAroM ke bhItara | phuNcaaii| nagna hokara dIkSA lekara pIchI kamaMDala lene ke virAjamAna 1500 varSa prAcIna jana jana kI zraddhA kA kendra | pazcAt samAja kI prArthanA para vastra dhAraNa kara gaddI para baiTha mUrti kI surakSA mahattvapUrNa hai yA ve jIrNa dIvAreM ? usa | | jaate| aise AraMbha-parigrahavAle pIchI rakhate hue digambara muniyoM mahattvapUrNa mUrti kI surakSA ke lie una dIvAroM ko kSati bhI / | ke samAna apanI vinaya karAne lge| digambara jaina dharma ke pahu~catI ho, to bhI kyA hama mUrti kI surakSA ke lie vaisA | caraNAnuyoga ke zAstroM meM bhaTTArakoM kA koI sthAna nahIM hai| nahIM kareMge? bhaTTArakoM ne zrAvakoM ko zAstrasvAdhyAya ke dvArA tattvajJAna 6. giranAra evaM khaMDagiri-udayagiri meM kie jA rahe | prApta nahIM karane diyA aura zrAvakoM ko sarAgI devadevatAoM atikramaNa ajainoM ke dvArA jainatva ke cinhoM ke vidhvaMsa ke | kI pUjA va maMtrataMtra meM ulajhA diyaa| ina bhaTTArakoM ne bIsapaMtha lie kie jA rahe atikramaNa haiN| unakA sadaiva virodha kiyA | kI sthApanA kii| usa AcaraNa ke zaithilya ke virodha meM jAnA caahie| kiMtu kuMDalapura ke to purAne jIrNazIrNa choTe | svAdhyAyazIla vidvAnoM dvArA terahapaMtha kI sthApanA kI gii| a~dhere maMdira meM virAjita bar3e bAbA kI ati prAcIna amUlya | donoM paMthabhedoM ke pakSavyAmoha se upara uThakara hameM vItarAga dharohara ko Ane vAle saikar3oM varSoM taka surakSita karane evaM | di. jaina dharma evaM vItarAgI devazAstraguru para zraddhA rakhanI zraddhAlu darzanArthiyoM ko sahaja darzana upalabdha karAne ke lie | caahie| Apa kisa pramANa ke AdhAra para kahate haiM ki vizAla maMdira kA nirmANa aura mUrti kA vahA~ sthAnAMtaraNa | kuMDalapura kA maMdira bIsapaMthI AmnAya kA maMdira thaa| aisI vastutaH purAtattva kI surakSA kA svayaM meM sarvAdhika mahattvapUrNa | nirAdhAra asatya bAtoM ke pracAra se samAja meM kaTutA bar3hatI kArya hai| hai| kRpayA samAja meM paMthabheda kA vidveSa mata phailAie aura ____7. di. jaina samAja ko apane dharmAyatana, tIrthakSetra | aisI uttejanAtmaka bAtoM se samAja meM azAMti utpanna karane evaM mUrtiyoM kI darzanapUjA karane ke lie surakSAsa~bhAla svayaM | kA prayAsa mata kiijie| yakSa-yakSaNiyoM kI mUrtiyA~ jo bhI hI karanI cAhie aura prAyaH samAja aisA hI kara bhI rahI hai| | thIM, ve rheNgii| mUrtiyA~ haTAne kA jhUThA duSpracAra kara Apa zrI zAMtinAtha bhagavAna ke maMdira ko yadi purAtattva kI lisTa | samAja kA kaunasA upakAra kara rahe haiM ? se alaga kara diyA hai, to isameM hamArA lAbha hI hai hAni nahIM 9. prAcIna maMdiroM ke svarUpa ko naSTa karanA kabhI hai| delavADA ke zvetAmbara jaina maMdira kalA kI dRSTi se bhI ucita nahIM mAnA jA sktaa| kiMtu jo maMdira jIrNazIrNa atyaMta mahattvapUrNa purAtAttvika smAraka haiN| unako zvetAmbara ho gayA ho aura jisakI marammata bhI saMbhava nahIM ho vaha to samAja ne purAtattva vibhAga ke bajAya apanI hI surakSA vyavasthA giregA hii| yahA~ bar3e bAbA kI mUrti kI surakSA ke lie maMdira meM rakhA huA hai| kI dIvAroM ko tor3anA anivArya thaa| kyA hameM usa dina kI 8. isa pairA meM lagatA hai, Apake mana meM baiThA pakSapAta | pratIkSA karanA ucita thA, jisa dina maMdira dhvasta hokara baDe bola rahA hai| mAnanIya cavare jI! isa prakAra pakSavimoha ke | bAbA kI prAcIna mUrti ko naSTa kara detaa| vaza nirAdhAra bAteM likha kara samAja meM kSobha utpanna karane 10. yaha kArya mUrti kI surakSA kA, tIrtha kI surakSA kA prayAsa mata kiijie| AmnAya kI bAteM vidveSavaza mata | kA, tathA isa kAraNa dharma kI rakSA kA kArya huA hai| jinake kiijie| yadi Apa niSpakSa hokara vizuddha aitihAsika tathyoM mana meM vidroha kI jvAlA dhadhaka rahI ho, ve kaise vItarAgI kI jAnakArI kareMge, to pAyeMge ki terApaMtha-bIsapaMtha ke paMthabheda | digambara muni yA AcArya ho sakate haiM? bArahavIM zatAbdI ke bAda kI upaja haiN| pahale to digambara 11. pakSavyAmoha ke kAraNa evaM galataphahamiyoM ke jainadharma meM vItarAgIdeva, vItarAgI digambara guru aura vItarAgadharma kAraNa ApakI lekhanI se nirAdhAra bAteM likhI jA rahI haiN| ke prarUpaka zAstra the| bArahavIM zatAbdI se kucha muniyoM meM | hameM paMtha kI duhAI dekara zraddhAluoM ko bhar3akAne kA anucita zithilatA AI aura unhoMne vastra kA upayoga karanA prAraMbha | kArya nahIM karanA caahie| apane-apane maMdiroM ke vyavasthApaka 8/ apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane-apane viveka aura zraddhA ke anusAra pUjApaddhatiyoM ko | nirmANa kA kArya apanI gati se cala rahA hai| madhyapradeza ke apanAne ke lie svataMtra haiN| tathApi hamAre deva-guru kI | mAnanIya mukhyamaMtrI sahita aneka adhikAriyoM ne evaM samAja vItarAgatA evaM digambaratva akSuNNa rahanA caahie| usake | ke pratiSThita vyaktiyoM ne samaya-samaya para maMdira nirmANa kA lie bhI zrAvakoM meM zAstrAdhyayana kI pravRtti bar3hAne para bala | nirIkSaNa kara prasannatA vyakta kii| diyA jAnA caahie| mAnanIya cavare jI! yaha dekhakara atyaMta pIr3A hotI 12. di. jaina AcAryoM, munimahArAjoM, vidvAnoM evaM | hai ki Apa jaise prabuddha vicAraka bhI navIna maMdiranirmANa kI prabuddha zrAvakajanoM ko yaha sunizcita karanA cAhie ki paMthabheda | isa prabhAvaka ghaTanA ko paMthabheda kA jAmA pahanAkara samAja ke AdhAra para samAja meM phUTa kA bIjAropaNa na ho| ko gumarAha karane kA duSprayAsa kara rahe haiM! maiM cunautI pUrvaka 13. mAnanIya cavare jI! kapayA itihAsa evaM Agama | yaha bAta kahanA cAhatA hU~ ki pa. pU. AcArya vidyAsAgara ke Aloka meM pahale yaha nirNaya kiyA jAnA cAhie ki mUla | mahArAja ne Aja taka kabhI bhI apane pravacanoM, carcAoM AmnAya kyA hai aura usa para kauna prahAra kara rahe haiM? sAmAjika | athavA kriyAoM meM paMthabheda kA samarthana nahIM kiyaa| ye paMthabheda sauhArda, vAtsalya evaM saMgaThana ke vAtAvaraNa meM ina bAtoM para se Upara uThakara AgamapaMtha ke Aloka meM jainadharma kI saccI samatAbhAva se vicAravimarza kiyA jA sakatA hai| prabhAvanA karane vAle yugapravartaka AcArya haiN| unakI ApakI yaha rAya pUrNata: sahI hai ki nae maMdira ke AgamAnukUla caryA aura AgamAnukUla vANI kA hI yaha nirmANa kI apekSA purAne maMdira kA jIrNoddhAra kiyA jAnA | camatkAra hai ki isa upabhoktAvAdI bhautika yuga meM ucca zreSTha hai| kiMtu kuMDalapura ke bar3e bAbA ke maMdira kI sthiti | laukika zikSA prApta yuvaka-yuvatiyoM ne pUjya AcAryazrI se sarvathA bhinna thii| usake jIrNoddhAra evaM vistAra kI aneka | prabhAvita ho, bar3I saMkhyA meM saMyama ke sarvocca pada ko dhAraNa yojanAe~ banIM, kiMtu sabhI asaMbhava evaM avyavahArya siddha | kiyA hai| Aja AcAryazrI ke prati terA-bIsa, donoM paMthoM ke huiiN| san 1998 ke lagabhaga to bhUgarbhavettAoM kI rAya meM vaha | anuyAyiyoM kI zraddhA kendrita hai| AcAryazrI kA kahanA hai bar3e bAbA ke maMdira ke Asa pAsa kA pahAr3I kSetra bhUkaMpa | ki paMtha meM dharma nahIM aura dharma meM paMtha nhiiN| prabhAvita batAyA gyaa| aneka bhUgarbhavettAoM ne likhita rAya pU. AcArya zrI kA yaha nirdeza hai ki hama apane dI ki isa maMdira ke bar3e bAbA kI mUrti asurakSita hai aura | tIrthakSetroM ko paMthabheda kI saMkIrNatA se mukta rakhate hue digambara kabhI bhI use kSati pahu~ca sakatI hai| laMbe vicAravimarza evaM | jaina tIrthakSetra bane rahane deveN| hamArA kuMDalapura tIrthakSetra bhI vizeSajJoM kI rAya ke AdhAra para bhUkaMparodhI vizAla maMdira | eka digambara jaina tIrthakSetra hai| cavare jI! tIrthakSetra para kRpA ke nirmANa kA nirNaya liyA gayA, jisakI anumodanA di. | kIjie, bar3e bAbA para kRpA kiijie| aba taka isa tIrtha para jaina samAja ke lakSAdhika samudAya kI upasthiti meM | paMthabheda ke vivAda kA praveza nahIM huA hai, Age bhI mata hone janasamudAya dvArA, bhA. di. jaina tIrtha kSetra kameTI dvArA evaM a. | diijie| bhA. di. jaina vidvat pariSad dvArA pharavarI, 2001 meM madanagaMja-kizanagar3ha (rAjasthAna) paMcakalyANaka ke avasara para kI gii| taba se niraMtara maMdira boharIbaMda meM zrI mahAvIra jayaMtI evaM kalaza sthApanA samAroha sampanna zrI digambara jaina atizaya tIrtha kSetra bahorIbaMda jilA kaTanI meM saMtaziromaNi AcArya zrI 108 vidyAsAgarajI mahArAja sasaMgha (48 muni) virAjamAna haiN| zrI bhagavAn mahAvIra jayaMtI kA bhavya vizAla Ayojana dinAMka 11 apraila ko kiyA gyaa| zrI jI kI vimAna jI meM zobhAyAtrA nagarabhramaNa kara vApisa paMDAla meM pahu~cI, jahA~ zrI jI ke abhiSeka pUjana arcanA ke sAtha AcArya zrI ke mAMgalika pravacana upasthita vizAla samudAya ne sune| ___ grISmakAlIna vAcanA kA kalaza sthApanA samAroha itavAra dinAMka 16 apraila 2006 ko AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM sampanna huaa| sureza caMda jaina, maMtrI - apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita /9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMDalapura kA karizmA najIra/omaprakAza ___ purAtattva-saMrakSita maMdira se bar3e bAbA kI mUrti ko nikAlakara nae maMdira meM pratiSThita karanA deza meM eka naI bahasa khar3I kara gayA hai| yaha ki purAne, prasiddha aura pratiSThita dharmasthaloM, siddhapIThoM ko purAtattva ke havAle kAla ke gAla meM samA jAne ke lie chor3a diyA jAe yA jahA~ saMbhava ho, vahA~ samAja ko unake parivartana, parivardhana aura vikAsa ke adhikAra de die jaae| satraha janavarI ko purAne jIrNa-zIrNa maMdira se 1500 | rAjya-dara-rAjya apane ko alpasaMkhyaka ghoSita karAne kI sAla purAnI bhagavAna AdinAtha kI mUrti ko chata haTAkara | jo kozizeM kIM, unake pIche kA eka tarka yahI thA ki krena se uThAne aura use nae maMdira meM pratiSThita karane kI | alpasaMkhyaka kI suvidhA mila jAne se unake lie tIrthoM se ghaTanA ko jaina samAja ne camatkAra meM badala diyA hai - 'bar3e | atikramaNa haTavAnA aura unakA vikAsa karanA AsAna ho bAbA kI pratimA puSpa kI taraha bhArahIna hokara AkAzamArga | jaaegaa| philahAla, tAki sanada rahe, kuMDalapura ke 'oNparezana se navanirmANAdhIna vizAla aura bhavya maMdira ke uccAsana para | mokSa' kI aMdarUnI aura saMpUrNa kathA dhyAna meM rakhane lAyaka virAjamAna huii|' mUrti koI phUla kI taraha halkI nahIM huI, | hai| AkAzamArga se koI ur3akara bhI nahIM gaI, para jo huA hai, | damoha se lagabhaga 35 ki.mI. dUra kuMDala ke AkAra vaha kisI camatkAra se kama nahIM hai aura keMdra sarakAra ke | kI pahAr3iyoM ke bIca kuMDalapura meM choTe-bar3e 64 jaina maMdira lie bhI eka cetAvanI hai ki 'taTastha koI nahIM hotA' aura | avasthita haiN| inameM sabase prasiddha maMdira, saMbhavataH chaThI sadI jo jyAdA taTastha (niSkriya) hotA hai, usakI sA~sata hamezA | meM pahalI bAra banA, jaina dharma ke prathama tIrthaMkara AdinAtha kA banI rahatI hai| deza kI pahalI, para zAyada AkhirI nahIM | hai| maMdira meM lagabhaga 15 phuTa U~cI, 11 phuTa caur3I, padmAsana hogI, ghaTanA hai, jisane purAtattva vibhAga ko yaha sabaka sikhAyA | meM banI unakI mUrti virAjamAna rahI hai| parakoTe ke bAhara hai ki purA mahattva ke pUjAsthaloM ke saMrakSaNa kA artha yaha nahIM | aMtima kevalI zrIdhara svAmI kI nirvANasthalI bhI hai| 1657 ki unheM khaDahara meM badalane, naSTa hone ke lie chor3a diyA | meM pannA ke hindutva saMrakSaka-zivA ko sarAho 'ki sarAho jaae| jIvaMta aura jAgRta devasthAna, paryaTakoM aura purAtattvavidoM chatrasAla ko|' rAjA chatrasAla ne isakA jIrNeddhAra kraayaa| ke lie to vastu aura vAstu ho sakate haiM, para AsthAvAn | 1997-98 meM Ae bhUkampa ke jhaTake se maMdira meM darAreM par3a samAja ke lie to ve zaktisthala haiN| isalie, aba najIra | giiN| 1976 meM pahalI bAra darzana karane Ae AcArya zrI bana gaI hai, to yaha savAla bAra-bAra uThane vAlA hai ki | vidyAsAgara jI mahArAja ne pahale hI isa siddhakSetra ko vikasita zakti sthaloM ko kAla ke garta meM samA jAne ke lie chor3a karane ke lie cunA thaa| bhUkampa se maMdira meM diyA jAe yA ki samAja yadi cAhe, to use saMrakSaNa, parivardhana, | ne unheM aura bhI kRta-saMkalpita kiyaa| 'purAtattva vibhAga vistAra aura vikAsa ke adhikAra de die jaaeN| kAnherI | ko purAtattva kI ciMtA hai, hameM pUre tattva kI', unhoMne yaha kevsa kI virUpita mUrtiyoM, sA~cI ke stUpoM meM par3a rahI | ciMtA jtaaii| vicAra diyA ki kSatigrasta maMdira ke girane para darAroM, bhojapura maMdira kI girI huI chata (purAtattva ne chata kI | mUrti bhI kSatigrasta ho sakatI hai, isalie nayA maMdira banAkara jagaha plAsTika bichAyA hai) ko dekhakara kina A~khoM meM | mUrti usameM pratiSThita kI jAnI caahie| bhUkampa ke bAda A~sU nahIM aate| lAla kiloM aura rAjamahaloM ko saMrakSita | purAtattva vibhAga ke sarve meM bhI yaha bAta AI ki maMdira ke karane aura maMdiroM ko saMrakSita karane meM pharka hai| koI acaraja | 70 khaMbhoM meM se 19 apanI jagaha chor3a cuke haiM, maMdira 80 nahIM ki prazAsana kuMDalapura ke 'oNparezana mokSa' se isalie | phIsadI jarjara hai, isalie yA to mUrti vahA~ se nikAla lI bhI ciMtita hai ki 100-125 ki.mI. dUra khajurAho ke maMdiroM | jAe yA maMdira ko ThIka kiyA jAe yA phira nayA maMdira ke lie bhI kahIM koI aisI hI mA~ga na uTha jaae| keMdra | banAyA jaae| sarakAra se lekara suprIma korTa taka pahale se hI isI se | 1913 meM purAtattva vibhAga ne ina maMdiroM ko saMrakSita milate-julate eka mAmale meM halAkAna haiN| jaina samAja ne | ghoSita kiyA thaa| para saMrakSaNa kI hAlata yaha rahI hai - 10 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMDalapura hinduoM kA bhI siddhakSetra hai| aMbikAdevI (takarIbana | kara dI gii| Upara jAne ke jo bhI rAste the, vahA~ kula 11vIM sadI) aura rukmiNI ke bhI yahA~ maMdira haiN| lagabhaga 5 | milAkara 40 ceka posTa banA die ge| hara eka para mani, sAla pahale aMbikAdevI kI marti carA lI gaI thii| bAda meM | sAdhviyA~ aura zraddhAla aurateM-bacce rAstA baMda karake khaDe ho milI to purAtattva vibhAga ne kalekTara se kahA ki ve saMrakSaNa | ge| kA jimmA leM, to mUrti phira se maMdira meM sthApita kI jaae| purAne maMdira ke garbhagRha meM muzkila se 25 logoM ke kalekTara ne jimmA lene se manA kara diyA, to mUrti taba se | khar3e hone kI jagaha thii| maMdira kI chata haTAne, baluA patthara gyArasapura (vidizA) ke saMgrahAlaya meM rakhI hai| 1913 kI | se banI mUrti ko chata ke rAste bAhara nikAlane ke lie purAtattva kI adhisUcanA meM yahA~ viSNu maTha bhI batAyA gayA | jayapura kI eka saMgamaramara khadAna meM 200 lar3akoM ko prazikSita hai, aba usakA koI nAmonizAna nahIM hai| | kiyA gayA thaa| do bar3I kreneM lAkara kaTanI rakhI gaIM, phira 1999 meM jaina samAja ne purAne maMdira kI bagala meM | kama prayukta rAstoM se lAkara unheM pahale hI pahAr3I para car3hA nayA maMdira banAne kI taiyArI kii| pahAr3I para eka lAkha pA~ca | liyA gayA thaa| sArA oNparezana AIAITI ke do iMjIniyaroM hajAra vargaphuTa jamIna samatala kI gii| pahAr3I retIlI hai, | kI nigarAnI meM ho rahA thaa| koI durghaTanA ho, to pahAr3I para bhUkampa kA asara na ho, nayA maMdira 1000-1200 sAla | ilAja ke lie eka choTA oNparezana thieTara bhI banAyA gayA surakSita rahe, isake lie 387 gahare gaDDhe khodakara vahA~| thaa| purAne maMdira se mUrti nikAleMge to nIce ke rakSaka deva hajAroM borI sImeMTa DAlI gii| dillI meM akSaradhAma banAne | (sA~pa)nikala sakate haiM (6 jor3e nikale), unheM pakar3ane ke vAle vAstuzAstrI sIbI somapurA ko maMdira zilpa kI jimmedArI | lie sapere taka bulAkara maujUda rakhe gae the| sauMpI gii| purAtattva ne kabhI hA~ kahA, kabhI na, para 2000 | 15 kI zAma pahAr3I ke nIce 2000 pulisa maujUda taka nIMva DAlane kA yaha kAma pUrA ho gyaa| maMdira nirmANa ke | thii| kalekTara ne bhopAla se, lAThIcArja karake Upara jAne kI pahale samAja kI sahamati bana jAe, isake lie 21 se 27 | ijAjata maaNgii| kahA ki mUrti haTA rahe haiN| udhara se pUchA ki pharavarI 2001 ko kuMDalapura mahotsava kiyA gyaa| isa aparAdha kI sajA kyA hai ? batAyA gayA -3000 rUpaye mahAmastakAbhiSeka kA aisA samA~ ba~dhA ki deza aura pradeza | yA tIna mahIne kI kaid| bhopAla ne javAba diyA ki itane se ke kaI bar3e netA bhI usameM aae| mahotsava kI saphalatA ne | aparAdha ke lie lAThI-cArja kI ijAjata nahIM dI jaayegii| 10-12 karor3a kI zurUAtI yojanA ko 50 karor3a taka | pulisa pahAr3I ghere rhii| zraddhAlu aura muni usI taraha nAkebaMdI pahu~cA diyaa| maMdira eka maMjilA se domaMjilA prastAvita | kie khar3e rhe| nIce kucha patA nahIM Upara kyA, kaba, kaise ho huaa| 2001 se lagAtAra kArya calA hai| aba maMdira 35 phuTa | | rahA hai| 16 kI subaha sAr3he cAra baje IMTa-IMTa nikAlakara U~cA bana cukA hai| purAne maMdira kI chata haTAne kA kAma zurU huaa| 17 kI purAne maMdira se nikAlakara mUrti ko nae maMdira meM | savere mUrti bAhara nikAla lI gaI aura dopahara bAda 2 bajakara pratiSThita karane kI bArI AI, to patA to pahale se hI thA | 36 minaTa para nae maMdira meM pratisthApita kara dI gii| 16 ko ki purAtattva vibhAga isakI ijAjata nahIM degA, isalie | purAtattva vibhAga jabalapura hAIkorTa gyaa| dina meM tIna bAra sAvadhAnI se, 'oNparezana mokSa' yojanA banAI gii| isake | sunavAI huii| phira 17 ko dopahara 2 baje ke lie ttlii| 17 lie savA pA~ca karor3a jApa ke AhvAna ke sAtha zraddhAluoM ko 2 baje sarakArI vakIla ne batAyA ki isa bIca mUrti ko kuMDalapura bulAyA gyaa| 14 janavarI taka vahA~ tIsa | sthAnAMtarita ho gaI hai| purAtattva ke vakIla ne batAyA ki mUrti hajAra zraddhAlu pahuMca ge| sthAnAMnatarita nahIM huI hai| 4.30 baje adAlata ne Adeza prazAsana ko 5 janavarI ko ittalA de dI gaI thI ki | pArita kiyA ki mUrti kI bAbada yathAsthiti banAe rakhI samAja purAne maMdira se mUrti ko nae maMdira meM sthAnAMtarita | jaae| mUrti to 2.36 para nae maMdira meM pratisthApita bhI kI jA karanA cAhatA hai| prazAsana meM halacala huI, para vaha savA pA~ca | cukI thii| so, aba yathAsthiti yaha hai ki mUrti nae maMdira meM karor3a jApa ke lie vahA~ A rahe logoM ko nahIM roka sakatA | pUjA-arcanA ke sAtha virAjamAna hai| 19 janavarI ko usakA thaa| 15 janavarI kI zAma kalekTara ne pahAr3I para pulisa | pahalA mahAmastakAbhiSeka bhI ho cukA hai| caukI kAyama karanI cAhI, to zraddhAluoM ke rele ne unheM | (lekhaka 'naI duniyA', iMdaura ke sthAnIya saMpAdaka haiM) pahADI se nIce utAra diyaa| pahADI kI cAroM ora se nAkebaMdI / -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAvaibhava ke sacce rakSaka DaoN. sneharAnI jaina, sAgara samUcA bhArata vizva ke sAmane apane "purA" vaibhava | purAtattva ke viSaya meM logoM meM behada bhrAmaka mAnyatAe~ ke lie eka vizAla "khAna' hai| videzoM meM prAcInatA ke | cala rahI haiN| isase bhAratIya netA aura vidvAna to grasita haiM hI, nAma para jo kucha bhI dekhane meM AtA hai, bhAratIya usase | hamAre nyAyavid bhI aMdhere meM jI rahe haiN| taba eka hI kahAvata isalie vizeSa prabhAvita nahIM dikhate ki vizva kI sabase | yAda AtI hai- "aMdhera nagarI caupaTa rAjA, Take sera bhAjI prAcIna 'mAnava-sabhyatA' kI purA vastuyeM bhArata meM jahA~-tahA~ | Take se khaajaa|" yAtriyoM ko sahaja hI dekhane ko mila jAtI hai| jisa bAvarI masjida ko lekara bhArata meM itanA tUphAna jahA~ bhI khudAI hotI hai, kucha na kucha rahasyamaya | uThA ki "vaha rAmalalA kI janmasthalI thI" kisI netA ne 'jinadharma ke avazeSa' dikhAI par3a hI jAte haiN| myUjiyama bhI eka bAra bhI na socA ki vaha "rAma se pUrva RSabha kI una 'jaina avazeSoM' ko sahejane kA sthAna nahIM banA pAte haiM | | janmasthalI aura jainiyoM kA mahAtIrtha hai," ki aba bhI vahA~ aura bAgoM meM bimboM ko par3A rakha chor3ate haiM athavA yadi | konevAlI masjida Aja bhI apane kone meM jaina maMdira ko sAdhana milA to sthApita karA dete haiN| kitanI hI 'jina- rauMde khar3I hai| jitane bhI prAcIna tIrtha the, mUlataH ve saba mUrtiyA~' nadiyoM kI reta meM dabIM, aura jaMgaloM meM khar3I, kabhI | jainiyoM ke hI the| prathama unheM bauddhoM ne phira kucha ko zaMkarAcArya sar3aka kI khudAI se nikalI aura kabhI coroM kI giraphta se | ne aura bAda meM mugaloM ne aura IsAI dharmAvalaMbiyoM ne hathiyA bacAI gaI sunane meM AtI haiN| utanI hI mUrtiyA~ videzoM meM liyaa| Aja bhI prajAtaMtra para kalaMka banI gujarAta sarakAra ne prAcInatA sa~joe zaukIna logo ke DraoNiMga rUmoM kI sajjA banI | giranAra kI jaina ToMkoM para AtaMkavAdI paMDe biThAla kara dekhI jA sakatI haiN| unake supurda karA diyA hai| ye prajAtaMtra kI Ar3a meM gaharA san 1999 meM maiM jarmanI kI yAtrA para jaba vizeSa | kucakra aura anyAya hai| khoja abhiyAna para nikalI thI, taba maiMne dekhA ki hamArI aisA lagatA hai ki bar3I suniyojita yojanA banAkara mUrtiyA~ maMdiroM se uThakara kisa prakAra videziyoM ke hAtha | jaina tIrthoM ko har3apane kA abhiyAna bahusaMkhyaka samudAya kI lagIM, ThIka pAMDulipiyoM kI taraha hamArI hI apanI ajJAnatA | zAsana-praNAlI ne ThAna liyA hai| sAre hI jainatIrtha prAcIna ke kaarnn| sailAnI Ae aura unake sahaja ThikAnoM se unheM hone ke kAraNa purAtattva ke kabje meM pahale se hI kara lie le ge| gae haiM, kiMtu isakA yaha matalaba to kadApi nahIM honA cAhie Ijipta kI 'mamI' kI taraha bhArata ke 'jinoM' ne | | ki jainoM ko unake pUjana, darzana aura dhArmika adhikAroM se videzI saMgrahAlayoM meM apanA vizeSa mahattva banAyA hai| tisa | unake hI tIrtha sthAnoM para vaMcita kiyA jaave| unake tIrthoM ke para bhI siMdhu ghATI sabhyatA kI sIloM meM jhA~katI jina-mudrAe~ | mUlanAyakoM ko vidrUpa aura naSTa kara diyA jAve, jaisA ki purAtattvajJoM ke lie ajUbA banI rahI haiN| jitanI bhI 'purA| giranAra para, kezariyAjI meM, khaNDagiri meM aura aMjanerI meM sAmagrI' hai, utane hI bhinna-bhinna 'purA aMkana', phira bhI | kiyA gayA hai| jise bhI una bimboM ko pUjanA ho, avazya unake aMdara se jhA~katI + caturgati aura svastika, cA~da | pUjeM, kiMtu una kSetroM kA adhikAra mUla (digaMbara) jainoM ke aura sUraja, baila aura digambara mudrAe~ / muharoM para ukare citra | hAtha meM / pahacAne na jA ske| Azcarya hai ki cakra aura paza bauddha | pUjA jaave| anyathA isa vartamAna meM cala rahI arAjaka sthiti saMketa pukAre gae, kiMtu unakA astitva jaina AdhAra para | ko prajAtaMtra kahalAne kA adhikAra nahIM hai| nahIM samajhA jA skaa| bodhigayA ke maMdira ke stUpoM kI taraha buMdelakhaNDa ke kSetra bhI ati prAcIna kSetra haiM, jina para unheM prAcIna to A~kA gayA para khaMDita sahasrakUToM ke Tukar3e | purAtattva kI 'zanidRSTi' par3I hai| devagar3ha ke purAtattva ko nA dikhe, jinheM tor3akara bauddha stUpoM kI racanA kI gii| sabhI khaMDahara banAkara maMdira meM pulisa raha rahI thii| vo to atyaMta prasiddha purAtattva haiN| sarAhanIya rahA ki pU. AcArya vidyAsAgara jI evaM bAda meM muni zrI sudhAsAgara jI ne vahA~ cAturmAsa karake usa kSetra ko 12 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navajIvana de diyaa| AhAra, papaurA bhI usI koTi ke jarjara | thii| jisa prakAra jemsa phargyusana ora jemsa bargesa ne dhArAziva kSetra the, jinheM dharmaseviyoM ne bar3I mehanata aura lagana se punaH | guphAoM ko 6vIM zatI kA batAkara apanI ajJAnatA kA sA~seM diiN| paricaya diyA hai (jabaki guphA naM. 2/3 ke pramukha dvAra para kuMDalapura kA tIrthakSetra pahAr3iyoM para khar3e jarjara maMdiroM | siMdhughATI lipi ke tIna akSara bAra-bAra dikhate haiM) usI meM caramarAtA par3A thaa| AcArya aura sAdhugaNa tIrthayAtriyoM kI | prakAra bar3e bAbA ko 5 vIM 6vIM zatI kA batAne vAloM ne bhI taraha vahA~ jAte, kucha dina rukate aura Age bar3ha jAte the| ina | apanI buddhi meM bhramavizeSa kA paricaya diyA hai| 1500 varSa pichale 28-30 varSoM meM digaMbarAcArya vidyAsAgarajI ke caraNa | pUrva bar3e bAbA eka TIle meM dabe par3e the arthAta usa TIle se vahA~ par3ane se aura cAturmAsoM ke kAraNa bhArata ke kone-kone | pUrva ve kisI maMdira meM virAjita rahe hoMge hI, jo kisI se hI nahIM, videzoM se bhI bhaktoM ne Akara unase kartavya | 'prAkRta' ApadA ke kAraNa Dhaha kara TIlA bana gayA aura bar3e preraNA pAkara isa kSetra kI dazA sudhaarii| jaba bhI jisa maMdira | bAbA usameM daba gae hoNge| unakI prAmANikatA kA rahasya ve ke lie AvazyakatA lagI jIrNoddhAra huaa| kiMtu purAne | aura unako usa kAla meM pUjanevAle kadAcit jo usa ApadA vastra meM jisa prakAra raphU aura thigar3oM kI eka sImA hotI hai | se bace hoMge, vahI jAnate hoNge| vaha TIlA mohanajodar3o har3appA aura use tyAga nayA vastra lenA hI par3atA hai, ThIka usI | kI taraha kitane kAla taka soyA par3A rahA, koI kaha bhI prakAra pichale bhUkaMpa ke jhaTakoM meM sarvaprasiddha sarvapriya 'bar3e | nahIM sakatA thaa| vaha to dhanya huA paTerA kA vaha gAr3IvAlA bAbA' ke maMdira meM bhI darAreM bar3hane lagI thiiN| choTI bar3I 13 | bAbA jisane Thokara khAne para unheM gAr3I para lAkara vahIM usa darAroM se bhaya lagane lagA thA ki kabhI vaha maMdira agale | pahAr3I para palaTakara dekhA (kiMvadantI), anyathA 'bar3ebhUkaMpa se dharAzAyI hokara punaH apanI 1500 varSa pUrva vAlI | bAbA' kahIM aura hote| kahA jAtA hai ki vaha bhI usI samaya 'TIlA' sthiti meM na pahu~ca jaae| bhaktoM kA aisA bhaya | 'mara' gyaa| arthAt 'bar3e-bAbA' parvata para pahu~ca to gae, kiMtu 'svAbhAvika thA kyoMki vaha 'bar3e bAbA' atyaMta atizayI haiM | unakA maMdira to bAda meM samAja ne bnaayaa| paramparAnusAra taba aura aneka bAra apane sAtizayI hone kA pramANa de cuke haiN| maMdira bana jAne para bhagavAna kI pUjA hetu paMcakalyANaka huA usa maMdira kA choTA-moTA jIrNoddhAra to calatA hI hogaa| taba usa mUrti ko sUryamaMtrita karane se pUrva kadAcit rahatA thA, kiMtu 1500 varSa pUrva (usake TIlA banane ke | hAtha aura vakSa kalAtmaka kie gae dIkhate haiN| phalasvarUpa bAda) nae maMdiranirmANa ke bAda bhI usameM jIrNoddhAra hone kA | pairoM kI sthUlatA kI tulanA meM hAtha dubale, nAjuka aura vakSa varNana likhita pAyA gayA thaa| usa sAtizayI pratimA kI | bhI kalAtmaka jhalaka darzAtA hai| ceharA aura paira achUte chor3a surakSA atyaMta Avazyaka thI, paraMtu vaha kaise saMbhava ho sakegI, | die ge| yahI bhaya sabako ghere thaa| bar3e bAbA to jahA~ jama gae, so dhyAna se dekhane para vaha 'bar3e-bAbA' AdinAtha kA koI unheM hilA nA skaa| phira aba kaise rakSA hogI? kuNDalapura | biMba hai| unake bAla dhuMgharAle, kezaguccha ithiyopiyana, Thor3I kA kSetra bhI to purAtattva ke saMrakSaNa meM thaa| kiMtu purAtattva | Ijipziyana, kAna zrIlaMkana aura dRSTi bhAratIya hai / muskarAhaTa vibhAga kI ora se na to koI rakharakhAva thA na hI koI | jinazramaNa kI aura mudrA digambaratva meM dhyAnastha hai| phira bhI phikr| zrI kRSNadeva jaise purAtattvajJa ne unheM anadekhA karate hue jaina kalA aura sthApatya ke prathama bhAga ke 16 veM | unakI sthUlatA ko upekSita kara diyaa| tIna paMktiyoM ke adhyAya meM eesaAI dvArA pradarzita kuMDalapura kA 'bar3e bAbA' | varNana aura cAra citroM meM unhoMne kuNDalapura kA saMpUrNa vaibhava vAlA mUla maMdira darzAyA gayA hai, jo kabhI isa prakAra choTA- | sameTakara apanI purAtattvIya jimmedAriyoM kA nirvAha kara bAda meM ise vartamAna rUpa diyA gayA hogaa| usa choTe- | diyaa| khaMDahara bana vaha 'baDe-bAbA' kA maMdira aura sAtizayI se maMdira meM aneka mUrtiyoM ko dIvAloM meM jar3A gayA thA, | 'bar3e-bAbA' samAja kI ora nihArate kisI bhUkaMpa athavA / jisake 3 citra zrI nIraja jaina ne kuMDalapura saMbaMdhI darzAe haiN| | kisI uddhAraka kI rAha dekha rahe the| usa samaya taka 'bar3e bAbA' ko kisI ne vizeSa mahattA nahIM | AcArya vidyAsAgara jI ke cAturmAsa se digambara samAja dI thii| zrI kRSNadeva ne bar3e bAbA-saMbaMdhI mAtra tIna lakIreM | ko sAhasa milA aura usameM vicAravimarza huaa| bhArata kA likhIM thiiN| unhoMne bar3e hicakate hue mAtra sAdhAraNa sUcanA dI | vizAla digambara terahapaMthI samAja mUrti kI surakSA hetu use -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahA~ se surakSita nae Ayatana meM virAje jAne kA pakSadhara thaa| | karake surakSita kara legA athavA khaNDagiri ke pArzvanAtha kI kiMtu 'kharca' samasyA thaa| jana-jana ne usameM yogadAna dekara | taraha aMgiyA-phariyA pahanavA kara paMDoM kA AvAsa banavA prathama siMhadvAra ke nirmANa dvArA usa pahAr3I para vizAla maMdira | degA athavA koluhA ke pArzvanAtha kI taraha unheM bhairava ghoSita ke nirmANa aura vajana lene kI kSamatA nirmita kii| jina | karake una para bakaroM kI bali dilvaaegaa| voTanIti se vyaktiyoM kA mana pUche na jAne ke kAraNa Ahata huA, Arthika | grasita sarakAreM patA nahIM kaise karavaTeM bdleNgii| tapasviyoM ke sahayoga kI to bAteM dUra, mInamekha nikAlate hue unhoMne | tapa se bar3e bAbA prasanna ho utthe|aur "sapanA' sAkAra pahale to yahI zaMkA darzAI ki jo mUrti apane atizaya se | huaa| lAkhoM bhaktoM kI pukAra ke Age gine cune lokaiSaNAgrasta pUrva meM sthAna pakar3a kara baiTha gaI, vaha bhalA aba kaise haTegI | virodhiyoM kI sArI cAloM ko nakAratI bar3e bAbA kI mUrti ? kaI gaMbhIra saMkaTa upaje, kiMtu saMpUrNa samAja ko saMtoM kI apane saMpUrNa vaibhava ke sAtha apane nae Asana para khule prAMgaNa tapasyA ke teja kA patA thaa| patthara ke devatA, tIrthaMkara sama meM virAjita ho gii| maiMne sunA to bhAgakara, jAkara dekhA, tapasvI ke Age bhalA kaise haTha rakhate ? saba Azcaryacakita muskurAte bar3e bAbA apane Asana para khule, binA kisI the ki 'vaha mUrti kaise apanA sthAna badalegI ?' paisA barasa sahAre ke baiThe usI tapa kI udghoSaNA kara rahe haiM, jo unhoMne rahA thA bhaktoM kI ora se aura maMdiranirmANa kI sAmagrI juTa karma yuga ke AraMbha meM kI thii| bhaktoM kA tA~tA nahIM TUTa rahA rahI thii| phira bhI eka virodhIdala bana gyaa| prathama to thaa| dinarAta bhakta unakI chA~va meM baiThe pUjana bhakti kara rahe "atizaya ke naSTa hone kI duhAI detA" phira "maMdira ke | the| 58 dIkSArthiniyoM ne unake caraNoM meM dIkSA lI aura unake purAtattva kI duhAI detaa|" siMha dvAra bana gayA, to kharca kI | iMgita patha para bar3ha gyiiN| sAtizayI bhagavAn kA atizaya thA gaI rAzi bhI bAtoM kA viSaya bana gii| kucha kAla bAda | ki kahIM kharoMca bhI una para na lagI, phira bhI durAgrahI kAnUnana roka lagAne kI dhamakI bhI parcoM dvArA sunane meM aaii| akhabAroM meM bhrAmaka pracAra chApa kara zAMta vAtAvaraNa meM vighna usa samaya maiM apane roga kI gaMbhIratA se jIvana aura | DAlane kI kuTilatA karate rhe| unakA pUrvAgraha thA ki 250 mauta ke bIca jUjha rahI thii| maiMne bhI isI bhAvanA se cAhA thA | varSa prAcIna purAtattva ko naSTa kara diyA gayA hai| ajJAniyoM ki 'bar3e-bAbA' apane surakSita Ayatana meM pahu~cakara bhaktoM | ko 250 varSa prAcIna khaNDahara, saiMdhavayugIna bar3e bAbA ke ko darzana deN| ata: apanI bImArI kA havAlA dete hue virodhiyoM | purAtattva se adhika kImatI laga rahA thaa| svayaM ko vakIla se prArthanA kI ki ve bAdhA na DAlakara 'bar3e-bAbA' kI aura purAtattvajJa samajhanevAle ve yaha bhI nahIM samajhe ki ve surakSA meM sahayoga kareM, tAki maMdira kA nirmANa ho| 'bar3e- | kitanA galata aura dharmavirodhI kArya kara rahe haiM ki jarjara bAbA' apanA vahA~ nayA Asana le leM aura mujha jaise maraNAsanna | maMdira kI surakSA cAhate haiN| bhakta unheM pUjakara, darzana karake unake atizaya kA lAbha pA sahI hai eka sImA taka to hama apane purAne vastra skeN| maiM 'bar3e-bAbA' se bhI prArthanA karatI thI ki "prabhu | saheja sakate haiM, sila sakate haiM, thigar3e lagA sakate haiM, kiMtu apanA atizaya dikhAo aura ur3akara apane nae sthAna para | aMtata: hama naye kapar3e silavAte hI haiN| usa jarjara maMdira ko jA viraajo|" jisameM 3 bAra jIrNoddhAra ho cukA aura jo 13 darAreM saheje maiM kuNDalapura jAkara gurucaraNoM meM rahane lgii| Azcarya | jarjara ho cukA thA, dhArAziva guphAoM kI taraha kitanA shejeNge| hai ki dhIre-dhIre mujhameM tAkata A gaI aura maiM sahaja hI | hameM nayA Ayatana banAnA Avazyaka thaa| kArya meM bAdhA 'bar3e-bAbA' ke darzana karane roja Upara parvata para paidala jAne DAlakara jisa-jisa bhI vighnakArI ne bar3e bAbA ke maMdira lgii| ko banane se rokA hai, jaina karmasiddhAMta ke anusAra usane phira bhI ummIdeM lagAe 6 varSa bIta ge| lagatA thA | svayaM ke aneka bhavoM ke lie chappara khoyA hai| kitane hI ki jAne kaba taka hameM pratIkSA karanI hogI ki bar3e bAbA | sallekhI una bar3e-bAbA ke caraNoM meM pahu~cakara apanI aMtima apane usa jarjara khaNhara se ur3akara bAhara aaeNge| Ae~ge bhI | | sA~seM sArthaka kara rahe haiN| maiMne unake darzana karake svayaM ko ki vahIM dharatI meM chupa jAe~ge, 1500 varSa pUrva kI bhaaNti| | dhanya paayaa| dhanya haiM ve saba, jinhoMne 'bar3e-bAbA' ke isa saMbhavataH taba purAtattva vibhAga unheM kinhIM tAlibAnI paMDoM | pUrva-Rgvaidika purAlipi aMkita biMba kI surakSArtha nayA ko sauMpa giranAra kI bhA~ti jainoM se chIna dattAtreya ghoSita | Ayatana banAkara, banavAkara, anumodanA kara hamArI isa 14/apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gauravazAlI nidhi ko jarjara khaMDita maMdira se ubAra liyaa| usa maMdira kA malabA hI batalAtA hai ki eka hI patthara kI mAra 'bar3e bAbA' kI kAya zilA ko naSTa karane meM sakSama thii| IMToM se bane maMdira se kadAcit aisA saMbhava nA hotA, kiMtu lAtUrI pattharoM se cUne kI darAra khAI cunAI eka bhUkaMpa ke dhakke ko nahIM jhela paatii| bar3e bAbA para aMkita akSara darzAte haiM ki zAkAhAra svIkArI eka chatradhArI (rAjA) ne jinavANI sunakara 'bar3e bAbA' ke darzana kie aura bhavacakra se pAra utarane vaibhava ko tyAgakara mahAvrata kI pIchI lene icchAnirodha kA puruSArtha kiyA aura munisaMgha ke caraNoM meM pahu~ca vairAgya dhArA / punaH Age cAra zukladhyAnoM kI prApti hetu usane paMcaparameSThI kI zaraNa lI aura zikhara parvata ke Upara jA virAjA / * itanA hI nahIM bar3e bAbA kI hI taraha udghoSaNA karatI mujhe tIna jinamUrtiyA~ muktAgiri meM, eka haidarAbAda tathA eka paTanA meM milI haiN| ve saba padmAsanastha jina haiN| pASANa meM haiM aura siMdhulipi unake pairoM para aMkita haiN| mAtra eka ke pAdapITha para bhAlA jambUdvIpa saMbaMdha bharata kSetra ke malaya nAmaka deza meM bhadrapura (bhaddalapura) nagara ke svAmI ikSvAkuvaMzI rAjA dRr3haratha rAjya karate the| unakI mahArAnI kA nAma sunandA thA / mAghakRSNa dvAdazI ke dina mAtA sunandA ne AraNa svarga ke indra ko tIrthaMkara suta ke rUpa meM janma diyaa| bhagavAn puSpadanta ke mokSa cale jAne ke bAda nau karor3a sAgara kA antara bIta jAne para bhagavAn zItalanAtha kA janma huaa| unakI Ayu bhI isI meM sammilita thI / unake janma lene ke pahale palya ke cauthAI bhAga taka caturvidha saMgha rUpa dharma saMtati kA viccheda rahA thA / bhagavAn ke zarIra kI kAnti suvarNa ke samAna thI, Ayu eka lAkha pUrva kI thI aura zarIra nabbe dhanuSa U~cA thA / jaba Ayu ke caturthabhAga ke pramANa kumArakAla vyatIta ho gayA taba unhoMne apane pitA kA pada prApta kara bhalI-bhA~ti prajA kA pAlana kiyA / bhagavAn zItalanAtha kisI samaya vanavihAra ke lie gye| vahA~ unhoMne dekhA ki pAle kA samUha jo kSaNa bhara pahale samasta padArthoM ko Dhake hue thA zIghra hI naSTa ho gayA hai| prakRti kA yaha parivartana dekhakara unheM AtmajJAna ho gyaa| saMsAra se virakta hokara unhoMne mAghakRSNa banA hai, jo icchAnirodhI svasaMyama kA saiMdhava pratIka hai| inake viSaya meM sacitra jAnakArI agale patra meM duuNgii| usase pahale unheM pepara ke rUpa meM itihAsa kAMphreMsa meM prastuta karU~gI / purAtattva hamArI pUjya mUrtiyoM meM hai, maMdiroM meM nahIM, kyoMki unakA jIrNoddhAra hotA AyA hai / guphAoM kA jIrNoddhAra mUla guphA saheja sake, utanA zreyaskara hai| jaba 'bimba' hI kSaraNa ho rahe hoM, taba unakI surakSA bAvanagajA aura devagar3ha kI khaMDita mUrtiyoM ke jIrNoddhAra kI taraha kI jAnA bhI zreyaskara hai| hamAre purApremiyoM ko cAhie ki apanI zakti kA sadupayoga bar3e bAbA kI jagaha giranAra kI mUrtiyoM aura khaNDagiri kI mUrtiyoM kI surakSA meM kareM, koluhA ke pArzvanAtha aura kezariyA jI ke kAle bAbA ke lie kreN| vahA~ apanI upasthiti lAkhoM meM dikhalAe~ aura jana-jana ko unakI surakSA meM prerita kreN| bar3e bAbA khaMDahara se ubara cuke haiM, aba maMdira kI pUrNatA meM tana-mana-dhana se saMpUrNa sahayoga kareM / vyartha hI apane pUrvAgraha meM na dha~se rheN| apanI galatI ko sudhArakara sacce jinabhakta baneM, 'mAnabhakta' nahIM / 'jaina gajaTa' 9 mArca 2006 se sAbhAra bhagavAn zItalanAtha jI dvAdazI ke dina sAyaMkAla ke samaya sahetuka vana meM belA kA niyama lekara eka hajAra rAjAoM ke sAtha saMyama dhAraNa kiyaa| pAraNA ke dina bhagavAn ariSTa nagara meM praviSTa hue| vahA~ suvarNa ke samAna kAnti vAle punarvasu rAjA ne unheM khIra kA AhAra dekara paJcAzcarya prApta kiye| tadanantara chadmastha avasthA ke tIna varSa bitAkara ve munirAja eka dina bilva vRkSa ke nIce belA kA niyama lekara virAjamAna hue| dhyAna kI vizuddhi baDhane se pauSakRSNa caturdazI ke dina sAyaMkAla ke samaya una bhagavAn ne ghAtiyA karmoM kA kSayakara kevalajJAna prApta kiyaa| bhagavAn ke samavazaraNa kI racanA huI jisameM eka lAkha muni, tIna lAkha assI hajAra AryikAyeM, do lAkha zrAvaka, tIna lAkha zrAvikAyeM, asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca the / aneka dezoM meM vihAra kara dharmopadeza dete hue ve bhagavAn sammedazikhara para phuNce| vahA~ eka mAha kA yoga-nirodha kara unhoMne pratimAyoga dhAraNa kiyA tathA eka hajAra muniyoM ke sAtha Azvina zuklA aSTamI ke dina sAyaMkAla ke samaya aghAtiyA karmoM kA kSayakara mokSa prApta kiyaa| muni zrI samatA sAgarakRta 'zalAkA puruSa' se sAbhAra -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNDalapura ke baDe bAbA kA mUla sthAna yaha nahIM hai, na mUlavedI aura na mUlanAyaka-pratimA bra. amaracaMda jaina digambaraparamparA meM tIrthaMkara Adi ke caritra ke tathyoM / 'iti ha Asa' arthAt 'aisI bAta huI thI', isa prakAra zruti kA prAcIna saMkalana hameM prAkRta bhASA ke 'tiloyapaNNati' | kA vacana hone se use itihAsa kahanA bhI iSTa hai / ise grantha meM milatA hai| IsvI saMvat se kaI zatAbdI pUrva | AmnAya kahane kI bhI prathA hai / ataH jo itihAsa hai, vaha bhAratavAsiyoM kI janabhASA prAkRtabhASA rahI hai| usa samaya | zrutaparamparA se varNita hai| jainaAmnAya meM ye guruziSyaparamparA jainAcAryoM kI tattvadezanA prAkRta meM hI huA karatI thI / / | se calate rahe haiN| unhIM ke pazcAt jainapurANa race gye| unameM Agamagrantha isI prAkRtabhASA meM likhe gaye haiM IsApUrva 527 meM aMtima tIrthaMkara mahAvIra ke nirvANa taka manuSya ke vibhinna anubhavoM meM sabase adhika | tresaTha zalAkApuruSoM kA vivaraNa diyA gayA hai, itihAsakAla prabhAvazAlI una puruSoM ke caritra siddha hue haiM, jinhoMne | se vaidika evaM zramaNa paraMparAe~ kSetra va kAla kI dRSTi se lokakalyANa kA kucha vizeSa kArya kiyA, cAhe vaha saMkaTa | | sAtha-sAtha vikasita hotI AI haiN| se muktisaMbaMdhI ho yA bhautika yA AdhyAtmika utkarSa ke | . Aiye, aba hama apane viSaya kI paripuSTi ke lie rUpa meN| rASTra ke kucha mahApuruSoM ke caritra, kSetra evaM kAla kI | uparyukta saMdarbha meM harivaMzakathA kA ullekha karate haiN| sImA ko pAra kara vyApakarUpa se lokaruci ke viSaya bana | harivaMzapurANa (sva. DaoN. pannAlAla jI dvArA anuvAditagaye haiN| rAma aura kaSNa ke caritra isI prakAra ke haiN| prakAzaka bhAratIya jJAnapITha) ke paSTha naM 509 para varNana hai vaidikaparamparA meM rAmAyaNa-mahAbhArata vividha sAhityika | ki satyabhAmA ke vyavahAra se kapita hokara nArada AkAzamArga dhArAoM ke srota siddha hue haiM, vaise hI jaina sAhitya meM | se usa kuNDinapura jA pahu~ce, jahA~ zatruoM ke lie bhayaMkara padmapurANa yA padmacaritra aura harivaMzapurANa yA ariSTanemicaritra | mahAkulIna rAjA bhISma rahate the| unakI nIti aura pauruSa ko bhI siddha hae haiN| hamArA prayojana vizeSataH harivaMzasaMbaMdhI | pRSTa karane vAlA rukmI nAma kA patra thA evaM kalA aura guNoM kathAnaka se hai| meM nipuNa rukmiNI nAma kI zubha kanyA thii| avadhijJAna ke jainaharivaMzapurANa meM yAdavakula aura usameM utpanna | dhAraka atimuktaka muni ne rukmiNi ko dekhakara kahA thA - hue do zalAkApuruSoM kA caritra vizeSarUpa se varNita huA hai| | "kRSNa ke aMta:pura meM solaha hajAra rAniyA~ hoNgii| una saba eka bAIsaveM tIrthaMkara nemInAtha aura dUsare naveM nArAyaNa kRSNa, | meM yaha prabhutva ko prApta hogI, una saba meM pradhAna bnegii|" ye dono cacere bhAI the / eka ne apane vivAha ke avasara para | (pRSTha 508) nimitta pAkara saMnyAsa le liyA aura dUsare ne kauravapAMDavayuddha jaina aura hindU purANoM ke anusAra rukmiNI ke bhAI meM apanA bala-kauzala dikhAyA / eka ne AdhyAtmika utkarSa | rAjakumAra rukma ne apanI bahina kA vivAhasambandha cedikA Adarza upasthita kiyA aura dUsare ne bhautika lIlA kaa| nareza zizupAla se taya kara diyA thaa| apane apamAna kA eka ne nivRtti-parAyaNatA kA mArga prazasta kiyA aura dUsare | badalA lene nArada ne zrI kRSNa ko rukmiNI ke citra dvArA ne pravRtti kaa| isI prasaMga meM harivaMzapurANa meM mahAbhArata kA | usake prati mohita kara diyA evaM kRSNa ne svayaM rukmiNI kathAnaka sammilita pAyA jAtA hai| harivaMzapurANa ke racayitA | ko varaNa karane kI ThAna lii| rukmiNI ne kRSNa ke citra ko AcArya jinasena punnATa saMgha (punnATa karnATaka kA prAcIna | dekhakara apane mana meM kRSNa ko priyatama ke rUpa meM virAjamAna nAma thA) ke the / inake guru kA nAma kIrtiSeNa thaa| unhoMne | kara liyaa| patra dvArA rukmiNi ne kRSNa jI ko dvArakA saMdeza yaha racanA zakasaMvat 705 (vi. saM. 840) meM samApta kI | bhejakara bulaayaa| kRSNa cedinareza zizupAla ke sAtha vivAha thii| usa purAnI bAta ko purANa kahate haiM, jo mahApuruSoM ke | kI tithi para kuNDalapura ke udyAna meM upasthita hokara pUrva viSaya meM kahI jAtI hai yA mahAn AcAryoM dvArA upadeza ke | nizcita sthAna se rukmiNi ko harakara le gaye aura giranAra rUpa meM batalAyI jAtI hai athavA mahAkalyANa kA anuzAsana | parvata para vivAha sampanna kiyA tathA rAste meM jAte samaya karatI hai| RSipraNIta hone se purANa "ArSa" kahalAta pAla kI senA para vijaya prApta kara nizcinta he| yahI 16/ apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnaka jaina va hindU purANoM meM mUlataH milatA hai|| upayoga meM liyA thaa| (zrImadbhAgavata/sukhasAgara bAbanavA~ adhyAya/rukmiNi peja naM. garvanameNTa gajaTa ke anusAra maMdira ke parisara meM eka 703 se 713) / U~ce cabUtare para lagabhaga 0.152 mITara lambe tathA chatarI se bhISma ko vidarbha deza kA rAjA.kahA gayA hai| ataH | DhaMke haye do pada cinha haiN| cabatare ke adhobhAga se prApta kuNDanapura grAma vidarbha meM honA batAyA gayA hai, kintu harivaMza | kuNDalagiri ke zrIdharasvAmI ke zilAlekha se isa vizvAsa purANa meM spaSTa ullekha hai ki kuNDanapura meM rAjA bhISma rahate | ko bala prApta huA hai ki zrIdharakevalI jo aMtima ananubuddha the| (AdipurANa prathama bhAga (jJAnapITha prakAzana) peja naM 5 | kevalI the, IsApUrva pA~cavI zatAbdI meM hue the, unheM kuNDalapura prstaavnaa)| vidarbha kA Adhunika nAma barAra hai| isakI | mUlataH kuNDalagirI meM nirvANa prApta huA thaa| isa tathya kA prAcIna rAjadhAnI vidarbhapura (vIdara) athavA kuMDinapura thii| ullekha ki zrIdhara svAmI ko kuNDalagiri meM nirvANa prApta cedinareza kI rAjadhAnI caMderI (buMdelakhaMDa) meM thii| rAjanItika huA,yati-vRSabha dvArA racita prAcIna prAkRta graMtha tiloyapaNNattI dRSTikoNa se rAjadhAniyA~ samaya-samaya para badalatI rahatI | meM milatA hai| haiN| isa bAta kA kyA pramANa hai ki vidarbha meM rukmiNI kA | kuNDalagirI ke nirvANa kSetra hone kA ullekha IsAjanma huA thA aura vahIM vivAha bhI ? rAjadhAniyA~ badalanA | pazcAt pA~cavI yA chaThI zatAbdI ke svAmI pUjyapAda dvArA koI naI bAta nahIM thiiN| ataH rukmiNIharaNa kuNDanapura damoha | racita dazabhakti tathA prAkRta nivyUhakandama meM milatA hai| yA kuNDalagirI parvata kI talahaTI sthita rukmiNImaTha se | yadi hamArA kuNDalapura hI prAcIna kuNDalagiri hai, to yaha huA thA, aisI merI mAnyatA sAdhAra hai| aisA bhI likhA gayA hai | jainiyoM kA eka sarvAdhika prAcIna tathA pavitra nirvANa kSetroM meM ki rAjA bhISma kuMDinapura meM prajA kA pAlana karate the| se eka hai| ukta gajaTa ke anusAra bhI kuNDalapura meM bhautika dRSTi se caMderI aura vidarbha meM kathita kuNDinapura meM | zrIdharakevalI ke caraNa cinha/chatarI IsApUrva pA~cavI zatAbdI bahuta dUrI hai| ataH rukmiNI ke bhAI rukmi ne sazakta cedinareza kI hai| bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke 100 varSa ke bhItara se apane madhura saMbaMdha sthApita karane ke liye bahina rukmiNI zrIdharakevalI ko nirvANa prApta huA thA, so yaha hamAre graMthoM kA saMbaMdha yahA~ nizcita kiyA thA, jo buMdelakhaMDa meM hI thA- | se bhI pramANita hai| ataH Adhunika yahI grAma kuNDalapura-zrIdhara kevalI kI | Aiye, aba hama "bar3e bAbA" kI mUrti kI prAcInatA nirvANa kuNDalagirI-isake pAsa rukmiNImaTha tathA 4 kI bAta kreN| bhagavAna nemInAtha ke kAla meM mahAbhArata ke kilomITara dUra varraTa purAnA nAma virATanagara meM tathA AsapAsa | pramukha zrI zrIkRSNa kI kathA, rukmiNI ke haraNa kA vistRta ka~varapura - raneha Adi jo sampanna tathA vizAla virATanagara | vRtAMta, jaina purANoM evaM vaiSNavapurANoM meM milatA hai| ataH kI sImA the| jahA~ bar3e-bar3e vizAla jaina maMdira the, jinake ghaTanAoM ke anusAra rukmiNi kA janma virATanagara (Adhunika avazeSa evaM mUrtiyA~ Aja bhI pAI jAtI haiN| (dekhiye nAma varrATa, jo kuNDalagirI se 4 ki.mI. hai) meM huA thA, na prAcInatIrtha jIrNoddhAra patrikA mArca-apraila 2004 peja naM. | ki vidarbha meM / tathA rukmiNimaTha/maMdira kuNDagiri kI talahaTI 31) / grAma raneha meM tIrthaMkaroM kI pASANa pratimAe~ surakSA ke | tathA virATanagara ke udyAna meM sthita hai, jahA~ se rukmiNi kA abhAva meM yatra-tatra par3I haiN| (dekhiye gavarnameMTa gajaTa Apha haraNa huA thaa| ye maMdira udyAna meM sthita the, jahA~ se kuNDalagiri iMDiyA - ma. pra. damoha jilaa)| bar3e bAbA kI mUrti bahuta | | ke bhI dhvasta maMdira ke zilpAvazeSa aura mUrtiyA~ AI thiiN| pahile varrATa ke jIrNa zIrNa jaina maMdira se yahA~ lAI gayI thii| | gajaTa ke anusAra isa maMdira ke parisara ke kuMvarapura grAma se khaNDahara ho gaye maMdiroM se pratimAe~ lAI gayI thiiN| isa bAta | lAI gaI 3 vizAlakAya jaina pratimAe~ rakhI huI haiN| isake ke Aja bhI paryApta pramANa haiM ki na kevala bar3e bAbA kI | nikaTa sthita rukmiNimaTha tathA varrATa Adi sthAnoM meM bhI mUrti, balki pArzvanAtha bhagavAn kI donoM mUrtiyA~ evaM garbhagRha | kucha jaina maMdira haiM, jo aba pUrI taraha khaNDahara ho cuke haiN| meM cipakAI gayI, zilAoM para ukerI tIrthaMkaroM kI mUrti, | ina sthAnoM kI sundara prAcIna pratimAeM kAphI arase pahile zilpAvazeSa-staMbha, saba inhIM upanagaroM se lAye gaye tathA | vahA~ se lAkara kuNDalapura ke maMdira meM pratiSThita kara dI gaI maMdiroM ke nirmANa kArya meM upayoga kiye gye| dhvasta maMdiroM rtiyA~ jo 23 veM tIrthaMkara pArzvanAtha aura unake ke avazeSa itanI adhika mAtrA meM bikhare par3e the ki ThekedAroM | yakSa tathA yakSaNI Adi kI haiM, abhI bhI rukmiNimaTha meM hI ne inhIM zilpAzeSoM ko giTTI banAkara sar3aka banAne ke | haiN| yaha kahA jAtA hai ki RSabhanAtha kI pratimA bhI bahuta -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahile varrATa ke jIrNa-zIrNa jaina maMdira se yahA~ lAI gaI thiiN| nIce talahaTI ke maMdiroM meM bhI mUrtiyA~ samozaraNa (caumukhI) (rukmiNImaTha purAtattva vibhAga se saMrakSita hai, para vahA~ se | padharAI gyiiN| saikar3oM staMbha tathA anya zilAe~ abhI bhI par3I mUrtiyA~ corI calI giiN)| haiM, tathA kAma meM lAyI gayI haiN| yahA~ yaha bAta gaura karane lAyaka hai ki Aja hama | isake atirikta talahaTI meM vaiSNavamaMdira meM (sapATa purAtattva vibhAga dvArA prakAzita riporToM tathA sarakArI gajaToM | chatavAlA rukmiNImaTha jaisA, aisA hI sapATa chata kA maMdira kA ullekha kara itihAprasiddha ghaTanAoM kI saccAI kahate haiM, nohaTA meM bhI hai, vahA~ bhI jaina mUrtiyA~ tathA maMdira ke avazeSa pramANita mAnate haiN| yaha bhI saca hai ki ina riporToM kA tathA | pAye gaye haiM, yaha eka zodha kA viSaya hai) bhagavAna AdinAtha gajaToM meM prakAzita tathyoM kA AdhAra (jaisA ki Upara kahA | | kI yakSiNI ambikA kI prAya 4' kI sundara mUrti vahA~ gayA hai), hamAre jainagraMtha haiM, janazrutiyA~ haiM, jo prakArAMtara se | sthApita kara pUjI jA rahI hai/thii| abhI hAla meM purAtattva zrutaparamparA se jur3I haiN| vibhAga dvArA saMrakSita isa talahaTI ke maMdira se yaha mUrti corI ___apane atIta ko zravaNa aura smaraNa ke AdhAra para | calI gaI thI, yaha satarkatA va surakSaNa diyA hamAre purAtattva yAda rakhate Ane kI paramparA prAyaH vizva ke pratyeka sabhya | vibhAga ne maMdiroM ko? / kahe jAne vAle deza meM rahI hai| bhAratavarSa meM bhI ina AkhyAnoM aura bhI jaisA ki gajaTa meM ullekha hai ki kA vipula bhaMDAra hai, jise eka pIr3hI dUsarI pIr3hI ko dharohara | | rukmiNimaTha se bhI mUrtiyA~, zilA evaM yakSa-yakSiNI kI ke rUpa meM sauMpatI rahI hai| isI kar3I meM "paTerA ke grAmINa | pratimAe~ corI calI gaI haiM, vahA~ aba patthara ke Dhera mAtra bace vyApArI ko sapanA AnA tathA bailagAr3I dvArA bar3e bAbA kI | haiM, yaha hAlAta hai purAtattva ke saMrakSita sthAnoM kaa| kauna mUrti ko paTerA le jAnA, parvata para eka sthAna para Thahara jAnA" | adharmI hogA jo maMdiroM, mUrtiyoM ko inake saMrakSaNa meM chor3egA, aisI bhAratavarSa meM anekAneka ghaTanAe~ hai, cA~dakher3I kI | apane pUjya bhagavAna ko inheM sauMpa, nizcita ho so skegaa| itihAsa prasiddha ghaTanA, AdinAtha bhagavAna kA jaMgala se Akara | hamane hajAroM varSoM se inakI pUjA kI hai, rakSita kiyA, jIrNoddhAra (bailagAr3I meM) rUpAlI nadI ke taTa para Thahara jAnA aura vahIM | kiyA, sthAnAntara kiyA, navIna nirmANa kiyA hai evaM unakI maMdira banAnA jahA~ kabhI candraprabhu bhagavAna kA dhvasta maMdira | pUjyatA akSuNNa rakhane ke lie Aja bhI hama kaTibaddha haiN| thaa| tathA ve tathya bhI ghaTanAnusAra hamAre sAmane haiM, ataH isase | isalie ki ve hamArI AsthA ke pratIka haiM, pUjya haiM, hamAre kabhI inkAra nahIM kiyA jA sakatA ki "bar3e bAbA" anyatra | jIvana se bhI mUlyavAna haiN| ataH hama kyA naukarazAhI se se Akara (varrATa) usake AsapAsa-rukmiNImaTha, ku~varapura, | praNIta purAtattva vibhAga ke saMrakSaNa ko svIkAra karake ye raneha Adi sthAnoM meM tathA maMdira meM Akara sthApita hue the| anartha dekhate raheMge? kabhI nhiiN| hameM apane dharmasthAnoM kA yaha prathama sthAnAntara bar3e bAbA kA kuNDalagiri para thaa| / pUjya bhagavaMtoM kI pUjA-vaMdanA karane kA maulika adhikAra _maMdira kI saMracanA tathA aba jaba bar3e bAbA ke | hai, isameM kisI kA dakhala vAMchanIya nahI haiM, bhale hama surakSita sudRr3ha maMdira meM dUsare sthAnAMtara ke bAda yaha saca bhI | | alpasaMkhyaka haiM, para hama apanI pahicAna apanI AsthA ke sAmane AyA hai ki "bar3e bAbA eka patthara kI zilA meM | kendroM ko surakSA-prabaMdha evaM sthAyitva pradAna karane meM sakSama utkIrNa haiM" zAsana deva-deviyA~ tathA indrAdi alaga-alaga haiN| cAhe jo bhI zAsana rahA ho, yaha hamArA itihAsa hai| zilAoM meM utkIrNa haiM tathA yathAsthAna dIvAla para cipakAye | vartamAna meM yahI satya hai aura bhaviSya meM bhI yahI saccAI gaye haiM, siMhAsana ke cAra bhAga (do nahIM hai) haiN| pArzvanAtha | rhegii| bhagavAna kI donoM tarapha kI mUrtiyA~ bhI alaga pASANa khaMDoM bar3e bAbA kI mUrti kI prAcInatA meM aba saMdeha meM utkIrNa hokara bar3e bAbA ke dAe~ bAe~ aura dIvAloM para | | nahIM, isakA kAla nizcita hI IsApUrva pA~cavI-chaThavIM zatAbdI cipakAI gayI thiiN| tathA anya 3 tarapha kI dIvAloM para bhI | hai| zrIdhara kevalI ke caraNa-cinhoM kI chatarI ke pAsa mUrti zilAoM para utkIrNa tIrthaMkara pratimAe~, jahA~ jitanA sthAna kA ThaharanA pA~cavIM zatI IsApUrva kA saMketa karatI hai, kyoMki milA bAhara se lAkara cipakA dI gii| itanI mUrtiyA~ aura vaha virATanagarAdi ke dhvasta maMdira se kuNDalagirI jAne zilpAvazeSa AsapAsa ke jaina maMdiroM ke khaNDaharoM se lAye | bailagAr3I para svapna ke anusAra AI thI, ataH pArzvanAtha gaye the jo Upara parvata ke anya maMdiroM meM rakhe gaye the tathA | bhagavAna ke samaya yA unake pUrva kI pratimA hai| yaha dhvasta 18 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdira, TIlA ke rUpa meM kuNDalagiri para na mAlUma kaba se | meM saikar3oM sAla se raha rahA hU~, aba vaha jarjara ho gayA hai, aba taka sthita thA, para itihAsa ke mAdhyama se 300 varSa pUrva | kisI bhI samaya gira sakatA hai, to maiM apanA jIvana bacAne kA kathAnaka hI hamArA pratyakSa sUtra hai, jaba nemicaMdra brahmacArI | usa ghara ko chor3a dU~, yA usameM rahA AU~ ? hamAre nivAsa evaM ne isakA uddhAra karAyA tathA chatrasAla ne apanI manautI ke | surakSA hetu banAyA makAna hamase jyAdA mahattvapUrNa yA kImatI tahata maMdira evaM tAlAba kA punaH nirmANAdi karAyA thA aura | hai? yaha vicAra kreN| pA~ca chaha sAla se bar3e bAbA mAtra usa avasara para mAgha sudI 5 san 1700 se yahA~ melA bhI | garbhagRha meM avasthita the, jo eka bar3I moTI Ara pAra caTTAna lagatA hai| ata: yaha siddha hai ki kuNDalapura sthita bar3e bAbA | ke AdhAra para zikhara sameta banA thaa| vizeSajJoM kI rAya meM kA mUla sthAna yaha nahIM hai, na mUlavedI aura na mUlanAyaka | yaha nirmANa bhUkaMpa ke choTe se dhakke se dharAzAyI ho sakatA prtimaa| thA, kyoMki isakA AdhAra bhI eka pUrI caTTAna hai| ataH . aThAravIM zatAbdI ke purAtattvavettAoM aura garvanameMTa | mUla (tattva) kI rakSA tathA isa atizayakArI, prAcIna mUrti dvArA prakAzita riporTa meM ise 22 veM tIrthaMkara nemInAtha kI | ke liye Aja ke Adhunika sAdhanoM dvArA pUrNa surakSita evaM pratimA mAnA hai| yaha svAbhAvika lagatA hai, kyoMki mahAbhArata- | vistRta sthAna para Age AnevAle saikar3oM varSoM taka karor3oM kAlInanagara, virATanagara, rukmiNimaTha, yahA~ se kRSNa dvArA | bhaktoM ko pUjana-arcana kA saubhAgya prApta karAnA purAtattva rukmiNi kA haraNa, usa samaya ke lokagIta tathA janazruti | kA vinAza hai yA vikAsa ? yaha (purA) tattva kA jIrNoddhAra yahI pramANa mUrti ko nemInAtha kI mUrti kahate the| zrIdhara | hai| kevalI kI kuNDalagiri para sthApita caraNa chatarI, kuNDalagiri jinadeva ke bhakta hI isa soca ko puNyabandha kA para bar3e bAbA kA sthira ho jAnA atizaya kA viSaya hai| kAraNa mAna sakate haiN| Aja 90 pratizata virodha purAtattva ke kala taka hamAre bhAiyoM tathA purAtattva meM ruci | naSTa hone kI zaMkA ke kAraNa hai| yaha virodha samApta ho jAnA 'rakhanevAle logoM kA kahanA thA ki bar3e bAbA ko sthAnAMtarita | caahiye|"bdd'e bAbA" ke sthAnAMtarita maMdira kA tvarita nirmANa karane meM khatarA hai, ata: isa purA (purAnA) tattva (mUrti) kA | kara bhavya evaM atizayayukta vizAla bimba ke darzana bhaktoM saMrakSaNa karanA Avazyaka hai, ataH mUla sthAna para hI sthApita | ko upalabdha karAne kA hI upakrama karanA zreSTha hai| rakhanA caahiye| maMdira pUjA-arcanA karane ke sthAna haiM, ataH zrI di. jaina mahAvIra Azrama, jaba mUrti kA astitva hI khatare meM ho to? maiM apane makAna | kuNDalapura DaoN. dampatI ko raidhU-puraskAra phirojaabaad| suprasiddha lekhaka jaina dampati DaoN. kapUracanda jaina aura DaoN. jyoti jaina, khataulI ko vizAla janasabhA meM raidhU puraskAra se sammAnita kiyA gyaa| samAroha kI adhyakSatA u. pra. vidhAna sabhA ke upAdhyakSa zrI rAjeza agravAla ne kii| viziSTa atithi pUrva pAlikAdhyakSa zrI manISa asIjA the| zrI rAjeza agravAla ne lekhakadampatI ke grantha 'svatantratA saMgrAma meM jaina' kI vizeSa rUpa se carcA karate hue kahA ki naI pIr3hI ko yaha itihAsa batAnA jarUrI hai, tAki ve svatantratA ke mahattva ko samajha sakeM aura deza ke lie mara-miTane ko taiyAra rheN| saMyojaka prAcArya narendraprakAza jI ne puraskAra kI pRSThabhUmi batAte hue kahA ki jainadarzana ke talasparzI vidvAn tathA jinavANI pracAra-prasAra ke lie sadaiva tatpara rahane vAle paM. zyAma sundara lAla jI ne 'zrI zyAma sundara lAla zAstrI zrutaprabhAvaka nyAsa' kI sthApanA kI thI jisase prati varSa ikkIsa hajAra rUpaye kA puraskAra lekhaka ke samagra vyaktitva para diyA jAtA hai| saMcAlaka zrI anUpacanda eDavokeTa ne jaina dampatti kA paricaya dete hue kahA ki isa dampatti ne aneka kaThinAiyoM ko pAra karate hue 'svatantratA saMgrAma meM jaina' jaisI amUlya kRti dI hai| DaoN. kapUracanda jaina aura DaoN. jyoti jaina ne isa sammAna prApti para zruta prabhAvaka nyAsa kA AbhAra mAnA aura puraskAra dhanarAzi sarvodaya phAuNDezana ko bheMTa kara dii| isa avasara para 'svatantratA saMgrAma meM jaina' (prathama khaNDa) ke dvitIya saMskaraNa kI pratiyA~ phirojAbAda ke viziSTa mahAnubhAvoM ko lekhaka ne apane hastAkSara kara bheMTa kii| anUpacanda jaina eDavokeTa -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3e bAbA kI pratimA kA saMsthApana sureza jaina, AI.e.esa. (se.ni.) pUjya AcArya vidyAsAgarajI mahArAja ke AdhyAtmika | sahasroM varSoM taka saphalatApUrvaka jhela sakegI aura hamArI netRtva meM unake saMgha kI dRr3ha icchAzakti evaM kuNDalapura kSetra | zatAdhika pIr3hiyoM ko akSuNNa rUpa se upalabdha raha skegii| ke padAdhikAriyoM ke satata parizrama ke pariNAmasvarUpa enaziyenTa mAnyUmeMTa ekTa 1904 ke janaka vAyasarAya kuNDalapura meM bhagavAna AdinAtha (bar3e bAbA) kI pratimA | lArDa karjana ne bIsavIM zatAbdI ke praveza para hamAre deza kI nirmANAdhIna vizAla maMdira meM sthApita kI jA cukI hai| choTe | purAtattva saMpadA ke vaijJAnika saMrakSaNa kI prakriyA kA zrIgaNeza bAbA ne isa vizAla mUrti ko nayA jIvana pradAna kiyA hai| karate hue kahA thA ki "sundaratA ke maMdiroM ke darzanArthiyoM maMdira kA nirmANa pUrNa hone para yaha mUrti adbhuta AnaMda | kI haisiyata se maiM unameM gayA huuN|" sAtha hI unhoMne yaha prazna pradAna karegI kintu madhyapradeza ucca nyAyAlaya ke sthagana | upasthita kiyA thA ki "kyA karma ke maMdira ke pujArI ke Adeza ke kAraNa maMdira nirmANa kA kArya ruka gayA hai| / rUpa meM maine unake saMrakSaNa aura unake punanirmANa ke lie bhArata sarakAra aura rAjya sarakAra ke purAtattva- | kucha kiyA ?" hameM yaha ullekha karate hue prasannatA hotI hai saMrakSaNa-adhiniyamoM kI maMzA ke anurUpa hI AcAryazrI kA | ki ikkIsavIM zatAbdI ke maMgalapraveza ke avasara para karmavIra pramukha uddezya mUrti kA saMrakSaNa hI hai| saMrakSaNa kI saMkucita | banakara pUjya vidyAsAgara jI ne apanI asAdhAraNa zakti vaidhAnika vyAkhyA ko vistAra dete hue jaina samAja dvArA navIna aura sAhasa kA udghATana kiyA hai aura mUrti ke saphalatApUrvaka maMdira kI AdhArabhUti ko bhUkaMpa ke prabhAva se bacAne ke | saMsthApana dvArA isa prazna kA upayukta evaM prabhAvI uttara diyA lie vaijJAnika evaM takanIkI dRSTi se sudRr3ha kiyA gayA hai| | hai| hameM vizvAsa hai ki bhArata sarakAra aura rAjya sarakAra bhArata sarakAra ne apanI saMrakSita nIti ke anusAra mahArASTra | unake isa karma se otaprota uttara kA sammAna kreNgii| masthita ajaMtA-ailorA guphAoM kA saraMkSaNa evaM saundIkaraNa | bhAratIya purAtattva sarvekSaNa vibhAga dvArA madhyapradeza kiyA hai| madhyapradeza meM sthita bhojapura zivamaMdira kA punarnirmANa | meM sthita khajurAho ke maMdiroM aura mUrtiyoM evaM sA~cI ke stUpoM kiyA hai| oMkArezvara meM sthita 24 avatAra ke viSNumaMdira | ko vizva dharohara kI sUcI me sammilita karA liyA gayA hai| ko 3 kilomITara dUra sthAnAMtarita kara saMrakSita kiyA hai| | bhopAla ke samIpa sthita bhImabaiThakA aura bhojapura ko isa meM sthita hamAya ke makabarA kA saMrakSaNa kiyA hai| | sacI meM sammilita karAyA jA rahA hai| maiM sampUrNa jaina samAja isI prakAra ke aneka pUrvodAharaNoM ke anurUpa kuNDalapura- se vinamra Agraha karatA hU~ ki hama mila julakara bar3e bAbA jainatIrtha ke padAdhikAriyoM dvArA bar3e bAbA kI mUrti ko | kI mUrti jaisI apanI sabhI mahattvapUrNa sAMskRtika dharohara nikaTastha upayukta sthala para saMsthApita kiyA gayA hai| tIrthakSetra | ko yUnAiTeDa nezaMsa ejUkezanala sosala enDa kalcarala ke paryAvaraNa ko saMrakSita evaM vikasita kiyA gayA hai| navIna | ArgenAijezana (yUnesko) dvArA taiyAra kI jA rahI vizva maMdira meM sthApita karane se mUrti ke saundarya meM atyadhika dharohara kI sUcI me sammilita karAne ke lie Age bar3ha kara vRddhi huI hai| ataH aba itanI bar3I prAcIna mUrti ko grISma, Thosa prayatna kreN| bar3e bAbA ke navIna maMdira ko dillI ke zIta evaM varSA se bacAne ke lie hamArA sampUrNa jaina samAja akSaradhAma meM sthita svAmInArAyaNa maMdira kI bhA~ti saMgaThita rUpa se yathAzIghra maMdira pUrNa karane ke lie Thosa | Adhunikatama takanIkoM aura prakriyAoM se susajjita kareM prayatna kre| anAvazyaka evaM anupayukta TIkA TippaNiyoM | aura kama se kama rASTrIya stara ke AkarSaka paryaTanakendra ke ko virAma dekara apanI racanAtmaka ekatA kA paricaya de| | rUpa meM suvikasita kreN| samIpastha vanya kSetra meM jIva-jaMtuoM __ bar3e bAbA kI yaha vizAla mUrti aba vizva kI | aura vanaspatiyoM kA saMrakSaNa evaM saMvarddhana kareM aura tIrthaMkaravana aitihAsika evaM sAMskRtika dharohara bana gaI hai| aba yaha | vikasita kreN| mUrti bhUkaMpa, grISma aura zIta Rtu ke viparIta prabhAvoM ko bhagavAna mahAvIra ne chabbIsa sau varSa pUrva ikolaoNjI 20 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke vartamAna siddhAntoM ke anurUpa jIva jantuoM ko unake | atyAdhunika zikSA ko apanI samAja ke aMtima paMkti ke prAkRtika paryAvAsa meM rakhane kI dRSTi se moTe dohare kapar3e se | aMtima sadasya taka nahIM pahu~cAyA, to hama pichar3a jaaveNge| pAnI chAnane aura kapar3e meM AyI jIvarAzi ko jala ke tala | kRSiyuga meM kevala bhUmi, pU~jI evaM zrama kI AvazyakatA taka karuNApUrvaka pahu~cAne kA mahattvapUrNa siddhAnta hameM diyA | hotI thI, kintu sUcanA kI AgAmI zatAbdI me ina tInoM se hai| Aja bhI aneka jaina gharoM meM isa siddhAnta kA niyamita | adhika jJAna kI AvazkatA hogii| jJAna-vizeSajJa, jJAnavAn pAlana kiyA jAtA hai| isa lekhaka ke prayAsa se 1980 ke | kartA evaM jJAnavAn vyakti hI hamAre samAja kI mahattvapUrNa dazaka meM vizvastarIya saMsthAoM ne kapaDe se pAnI chAnane kI| pU~jI hoNge| jJAnavAna samAja hI pragati ke sarvocca sopAna para prakriyA apanAne ke lie aneka paripatra vizva ke sabhI | sthita hogaa| ata: merA vinamra nivedana hai ki hama isI prakAra rASTroM ko preSita kie haiM / yaha upayukta pratIta hotA hai ki hama | kI dRr3ha icchA zakti, saMpUrNa samarpaNa aura tana, mana, dhana se bar3e bAbA ke maMdira parisara meM vaijJAnika DhaMga se pAnI chAnane | | yaha sunizcita kareM ki hamAre samAja ke pratyeka putra aura kI prakriyA evaM isake AdhArabhUta siddhAMta evaM jainabhojana | putrI ko rASTrIya stara ke utkRSTatama zikSAkendroM me sarvocca aura usake prabhAvoM kA malTI mIDiyA ke mAdhyama se | zikSA prApta karane ke lie Avazyaka sAdhana aura suvidhAe~ prastutIkaraNa kreN| prApta hoM, jisase ve apanA zaikSaNika lakSya prApta kara sakeM ikkIsavIM zatAbdI jJAna kI zatAbdI hai| isa zatAbdI | aura apanI, apane parivAra aura apanI samAja kI caturmukhI meM kisI bhI vyakti, samAja evaM rASTra kI pahacAna jJAna se | pragati kara skeN| hotI hai| samaya kI AvazyakatA ke anurUpa yadi hamane 30, nizAta kAlonI, bhopAla bhagavAn zreyonAtha jI jambUdvIpa saMbaMdhI bharata kSetra ke siMhapura nagara ke dina prAtaH kAla eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA dhAraNa svAmI ikSvAku vaMza meM prasiddha viSNu nAma ke rAjA rAjya kii| pAraNA ke dina unhoMne siddhArtha nagara meM praveza kiyaa| karate the| unakI mahArAnI kA nAma sunandA thaa| mahArAnI vahA~ suvarNa ke samAna kAnti vAle nanda rAjA ne bhaktipUrvaka sunandA ne phAlguna kRSNa ekAdazI ke dina puSpottara / AhAra dekara paJcAzcarya prApta kiye| isa prakAra chadmastha vimAnavAsI acyutendra ko tIrthaMkarasuta ke rUpa meM janma avasthA ke do varSa bIta jAne para eka dina mahAmuni diyaa| zItalanAtha bhagavAn ke mokSa jAne ke bAda jaba sau / zreyAMsanAtha manohara nAmaka udyAna meM belA kA niyama lekara sAgara aura chayAsaTha lAkha chabbIsa hajAra varSa kama eka tumbura vRkSa ke nIce dhyAnastha hue| vahIM para unheM mAghakRSa sAgara pramANa antarAla bIta gayA tathA Adhe palya tk| amAvasyA ke dina sAyaMkAla ke samaya ghAtiyA karma ke dharma kI paramparA vicchinna rahI, taba bhagavAn zreyAMsanAtha naSTa ho jAne para kevalajJAna prApta huaa| bhagavAn ke kA janma huA thaa| unakI Ayu bhI isI antarAla meM samavazaraNa kI racanA huI jisameM caurAsI hajAra muni, eka zAmila thI, unakI kula Ayu caurAsI lAkha varSa kI / lAkha bIsa hajAra AryikAyeM, do lAkha zrAvaka, cAra lAkha thii| zarIra suvarNa ke samAna kAnti vAlA thA tathA zarIra zrAvikAyeM, asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca kI U~cAI assI dhanuSa thii| jaba unakI kumArAvasthA ke the| isa prakAra dharma kA upadeza dete hue ve bhagavAn ikkIsa lAkha varSa bIta cuke taba bhagavAn ne rAjya pada sammedazikhara para jA phuNce| vahA~ eka mAha kA yogaprApta kiyaa| prajApAla banakara nyAya nIti pUrvaka byAlIsa nirodha kara eka hajAra muniyoM ke sAtha unhoMne pratimAyoga lAkha varSa taka unhoMne rAjya kiyaa| tadanantara kisI eka dharaNa kiyA aura zrAvaNa zuklA paurNamAsI ke dina sAyaMkAla samaya vasanta Rta kA parivartana dekhakara unheM vairAgya ke samaya aghAtiyA karmoM kA kSayakara mokSa prApta kiyaa| huA jisase unhoMne apane zreyaskara putra ke lie rAjya muni zrI samatAsAgarakRta 'zalAkA puruSa' se sAbhAra dekara belA kA niyama lekara phAlguna kRSNa ekAdazI ke -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 21 For Private & Personal use only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAti-mada samyaktva kA bAdhaka hai sva. bAbU sUrajabhAna jI vakIla .. dharmamArga para kadama rakhane ke lie jaina-zAstroM meM | dharma kA Azraya-AdhAra dharmAtmA hI hote haiM, dharmAtmAoM ke binA sase pahale zuddha samyaktva grahaNa karane kI bahuta bhArI | dharma kahIM raha nahIM sktaa| aura isalie dharmAtmAoM ke AvazyakatA batalAI hai| jaba taka zraddhA arthAt dRSTi zuddha | tiraskAra se dharma kA tiraskAra svataH ho jAtA hai| kula-mada nahIM hai, taba taka sabhI prakAra kA dharmAcaraNa usa unmatta kI | vA jAti-mada karane kA yaha viSa-phala dharma ke zraddhAna meM taraha vyartha aura niSphala hai, jo idhara-udhara daur3atA phiratA hai | avazya hI baTTA lagAtA hai, aisA zrI samantabhadra svAmI ne aura yaha nizcaya nahIM kara pAtA ki kidhara jAnA hai athavA | apane ratnakaraNDazrAvakAcAra ke nimna padya naM. 26 meM nirdiSTa usa hAthI ke snAna-samAna hai jo nadI meM nahAkara Apa hI | kiyA haiapane Upara dhUla DAla letA hai| smayena yo'nyAnatyeti dharmasthAn grvitaashyH| samyaktva ko malina karane vAle paccIsa mala-doSoM | so'tyeti dharmamAtmIyaM na dharmo dhaarmikairvinaa|| meM ATha prakAra ke mada bhI haiM, jinase samyaktva bhraSTa hotA hai, isI bAta ko prakArAntara se spaSTa karate hae agale use bAdhA pahu~catI hai| inameM bhI jAti aura kula kA mada | zloka naM. 27 meM batAyA hai ki jisake dharmAcaraNa dvArA pApoM adhika vizeSatA ko lie hue hai| samyagdRSTi ke lie ye kA nirodha ho rahA hai, pApa kA nirodha karanevAlI samyagdarzanarUpI donoM hI bar3e bhArI dUSaNa haiN| maiM eka pratiSThita kula kA hU~, | nidhi jisake pAsa maujUda hai, usake pAsa to saba kucha hai, merI jAti U~cI hai, aisA ghamaNDa karake dUsaroM ko nIca evaM | usako anya kulaizvaryAdi sAMsArika sampadAoM kI arthAt tiraskAra kA pAtra samajhanA apane dharmazraddhAna ko kharAba karanA / sAMsArika pratiSThA ke kAraNoM kI kyA jarUrata hai? vaha to hai, aisA jaina-zAstroM meM kathana kiyA gayA hai| isa eka dharma-sampatti ke kAraNa hI saba kucha prApta karane meM AdipurANAdi jaina-zAstroM ke anusAra caturtha kAla meM | samartha hai aura bahuta kucha mAnya tathA pUjya ho gayA hai| pratyuta jainI loga ekamAtra apanI hI jAti meM vivAha nahIM karate the, | isake, jisake pApoM kA Asrava banA huA hai, dharma kA kintu brAhmaNa to brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra ina cAroM hI varNa | zraddhAna aura AcaraNa na hone ke kAraNa jo nitya hI pApoM kA kI kanyAoM se vivAha kara letA thA; kSatriya apane kSatriya | saMcaya karatA rahatA hai, usako cAhe jo bhI kulAdi sampadA varNa kI, vaizya kI tathA zUdra kI kanyAoM se aura vaizya | prApta ho jAya, vaha saba vyartha hai| usakA vaha pApAsrava use apane vaizya varNa kI tathA zUdra varNa kI kanyA se bhI vivAha | eka-na-eka dina naSTa kara degA aura vaha kulAdi sampadA kara letA thaa| bAda ko sabhI vargoM meM paraspara vivAha hone laga | usake durgati-gamanAdi ko roka nahIM skegii| bhAvArtha, jisane gaye the, jinakI kathAe~ jaina-zAstroM meM bharI par3I haiN| ina | samyaktvapUrvaka dharma dhAraNa karake pApa kA nirodha kara diyA aneka varNoM kI kanyAoM se jo santAna hotI thI usakA kula | hai, vaha cAhe kaisI hI U~cI-nIcI jAti vA kula kA ho, to vaha samajhA jAtA thA jo pitAkA hotA thA aura jAti vaha saMsAra meM vaha cAhe kaisA bhI nIca samajhA jAtA ho, to bhI mAnI jAtI thI jo mAtA kI hotI thii| isI kAraNa zAstroM meM | usake pAsa saba kucha hai aura vaha dharmAtmAoM ke dvArA mAna vaMza se sambandha rakhanevAle do prakAra ke mada varNana kie haiN| | tathA pratiSThA pAne kA pAtra hai, tiraskAra kA pAtra nhiiN| aura arthAt yaha batalAyA hai ki na to kisI samyagdRSTi ko isa | jisako dharma kA zraddhAna nahIM, dharma para jisakA AcaraNa nahIM bAta kA ghamaNDa honA cAhie ki maiM amuka U~ce kula kA hU~ | aura isalie jo mithyAdRSTi huA nirantara hI pApa saMcaya aura na isa bAta kA ki maiM amuka U~cI jAti kA huuN| dUsare kiyA karatA hai, vaha cAhe jaisI bhI U~ca se U~ca jAti kA, zabdoM meM use na to apane bApa ke U~ce kula kA ghamaNDa | kula kA athavA pada kA dhAraka ho, brAhmaNa ho, kSatriya ho, karanA cAhie aura na apanI mAtA ke U~ce vaMza kaa| / zukla ho, kSotriya ho, upAdhyAya ho, sUryavaMzI ho, candravaMzI jo ghamaNDa karatA hai vaha svabhAva se dUsaroM ko nIcA | ho, rAjA ho, mahArAjA ho, dhannAseTha ho, dhanakubera ho, vidvAn samajhatA hai| ghamaNDa ke vaza hokara kisI sAdharmI bhAI ko, | | ho, tapasvI ho, RddhidhArI ho, rUpavAn ho, zaktizAlI ho, samyagdarzanAdi se yukta vyakti ko, arthAt jaina-dharma-dhArI ko | aura cAhe jo kucha ho, parantu vaha kucha bhI nahIM hai| pApAsrava nIcA samajhanA apane hI dharma kA tiraskAra karanA hai| kyoMki | 22 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke kAraNa usakA nirantara patana hI hotA rahegA aura vaha anta | dharma kI bAta usake mukha se nikala jAya to usakI jIbha ko durgati kA pAtra bnegaa| samantabhadra kA vaha gambhIrArthaka | kATa lI jAya, aise vidhAna bhI bne| pratyuta isake, brAhmaNa zloka isa prakAra hai cAhe kucha dharma karma jAnatA ho yA na jAnatA ho aura cAhe vaha yadi pApanirodho'nyasampadA kiM pryojnm| kaisA hI nIca karma karatA ho, to bhI vaha pUjya mAnA jaave| atha pApAsravo'styanyasampadA kiM pryojnm|| aisA hone para ekamAtra hAr3amAMsa kI hI chaTAI-bar3AI raha gii| isake bAda kA nimna zloka naM. 28 bhI isI bAta ko | kisI kA hAr3a mAMsa pUjya aura kisI kA tiraskRta samajhA puSTa karane ke lie likhA gayA hai aura usameM yaha spaSTa gyaa| batalAyA gayA hai ki cANDAlakA putra bhI yadi samyagdarzana phala isakA yaha huA ki dharma-karma saba lupta ho grahaNa kara le, dharma para AcaraNa karane lage, to kulAdi | gyaa| kSatriya, vaizya aura zUdra to dharma-jJAna se vaMcita kara hI sampatti se atyanta girA huA hone para bhI pUjya puruSoM ne | diye gae the; kintu brAhmaNoM ko bhI apanI jAti ke ghamaNDa meM usako 'deva' arthAt ArAdhya batalAyA hai, tiraskAra kA pAtra | Akara jJAnaprApti aura kisI prakAra ke dharmAcaraNa kI jarUrata nahIM; kyoMki vaha usa aMgAra ke sadRza hotA hai, jo bAhya meM | | na rhii| isa kAraNa ve bhI nirakSara-bhaTTAcArya tathA kore buddha rAkha se DhakA huA hone para bhI antaraMga meM teja tathA prakAza | rahakara prAyaH zUdroM ke samAna bana gae aura anta ko roTI ko lie hue hai aura isalie kadApi upekSaNIya nahIM hotA - banAnA, pAnI pilAnA, bojhA DhonA Adi zUdroM kI vRtti taka samyagdarzanasampannamapi maatnggdehjm| | dhAraNa karane ke lie unheM bAdhita honA pdd'aa| devA devaM vidurbhsmguuddhaanggaaraantraujsm|| saMkrAmaka roga kI taraha yaha bImArI jainiyoM meM bhI phira isI ko adhika spaSTa karate hue zloka naM. 29 | phailanI zurU huI, jisase bacAne ke lie hI AcAryoM ko yaha meM likhate haiM ki "dharma dhAraNa karane se to kattA bhI deva ho satya siddhAnta kholakara samajhAnA paDA ki jo koI apanI 'jAtA hai aura adharma ke kAraNa-pApAcaraNa karane se-deva bhI | jAti va kula Adi kA ghamaNDa karake kisI nIcAtinIca, kuttA bana jAtA hai / taba aisI kauna sI sampatti hai jo dharmadhArI | yahA~ taka ki cANDAla-raja-vIrya se paidA hue cANDAla-putra ko prApta na ho sake?" aisI hAlata meM dharmadhArI katte ko ko bhI, jisane samyagdarzanAdi ke rUpa meM dharma dhAraNa kara kyoM nIcA samajhA jAya aura adharmI deva ko tathA anya kisI | liyA hai, nIcA samajhatA hai, to vaha vAstava meM usa cANDAla U~ce varNA vA jAtivAle dharmahIna ho kyoM U~cA mAnA jAya? | kA apamAna nahIM karatA hai, kintu apane jaina-dharma kA hI vaha zloka isa prakAra hai - apamAna karatA hai, usake hRdaya meM dharma kA zraddhAna raMcamAtra bhI zvApi devo'pi devaH zvA jAyate dhrmkilvissaat| nahIM hai| dharma kA zraddhAna hotA, to jaina-dharmadhArI cAMDAla ko kApi nAma bhavadenyA smpddhrmaacchriirinnaam|| kyoM nIcA samajhatA ? dharma dhAraNa karane se to vaha cANDAla isa prakAra AThoM prakAra ke madoM kA varNana karate hue | bahuta U~cA uTha gayA hai; taba vaha nIcA kyoM samajhA jAya ? zrI samantabhadra svAmI ne jAti aura kula ke mada kA vizeSa | koI jAti se cANDAla ho vA anya kisI bAta meM hIna ho, rUpa se ullekha karake ina donoM madoM ke chur3Ane para adhika | yadi usane jaina dharma dhAraNa kara liyA hai, to vaha bahuta kucha jora diyA hai| kAraNa isakA yahI hai ki hindustAna ko eka | U~cA tathA sammAnanIya ho gayA hai| samyagdarzana ke vAtsalya mAtra inhIM do madoM ne gArata kiyA hai| brAhmaNoM kA prAbalya hone | aGga-dvArA usako apanA sAdharmI bhAI samajhanA, pyAra karanA, para kula aura jAti kA ghamaNDa karane kI yaha bImArI sabase | laukika kaThinAiyA~ dUra karake sahAyatA pahu~cAnA aura dharmapahale vedAnayAyI hinduoM meM phuuttii| usa samaya ekamAtra | sAdhana meM sarva prakAra kI sahUliyateM denA, yaha saba sacce brAhmaNa hI saba dharma-karma ke ThekedAra bana baiThe, kSatriya aura | zraddhAnI kA mukhya karttavya hai| jo aisA nahIM karatA usameM dharma vaizya ke vAste bhI ve hI pUjana-pATha aura japa-tapa karane ke | kA bhAva nahIM, dharma kI saccI zraddhA nahIM aura na dharma se prema hI adhikArI raha gae; zUdra na to svayaM hI kucha dharma kara sakeM | kahA jA sakatA hai| dharma se prema hone kA cihna hI dharmAtmA ke aura na brAhmaNa hI unake vAste kucha karane pAveM, aise Adeza | sAtha prema tathA vAtsalya bhAva kA honA hai| sacce dharma-premI nikale; zUdroM kI chAyA se bhI dUra rahane kI AjJAe~ jArI | ko yaha dekhane kI jarUrata hI nahIM hotI ki amuka dharmAtmA huii| acAnaka bhI yadi koI veda kA vacana zUdra ke kAna meM | kA hAr3amAMsa kisa rajavIrya se banA hai, brAhmaNa se banA hai yA par3a jAya, to usakA kAna phor3a diyA jAya aura yadi koI | cANDAla se? -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM svAmI kundakundAcArya bhI apane darzanapAhuDa meM likhate | aphasosa ke sAtha kahanA par3atA hai ki kula aura jAti ke | ghamaMDa kA yaha mahAroga jainiyoM meM bhI jora-zora ke sAtha ghusa Navi deho vandijai Na vi ya kuloNa vi ya jaaisNjutto| | gayA, jisakA phala yaha huA ki navIna jainI banate rahanA to , ko vaMdami guNahINo Na husavaNo Neva sAvao hoI // 27 // | dUra rahA, lAkhoM-karor3oM manuSya, jinako ina mahAn AcAryoM arthAt na to deha ko bandanA kI jAtI hai, na kula kI | ne bar3I koziza se jainI banAyA thA, ucca kula kA ghamaMDa aura na jAti-sapanna kii| guNahIna koI bhI, vandanA kiye | | rakhane vAle jainiyoM meM pratiSThA na pAne ke kAraNa jaina dharma ko jAne ke yogya nahIM; jo na to zrAvaka hI hotA hai aura na muni | | chor3a baiThe! isake sabUta ke taura para aba bhI aneka jAtiyA~ hii| bhAvArtha - vandanA arthAt pUjA-pratiSThA ke yogya yA to | aisI milatI haiM, jo kisI samaya jainI thIM, parantu aba unako zrAvaka hotA hai aura yA muni; kyoMki ye donoM hI dharma-guNa se | jainadharma se kucha bhI vAstA nahIM hai| aura yaha to spaSTa hI hai viziSTa hote haiN| dharma-guNa-vihIna koI bhI kulavAn tathA | ki jahA~ isa bhAratavarSa meM kisI samaya jainI adhika aura U~cI jAtivAlA athavA usakI hAr3amA~sa bharI deha / anyamatI kama the, vahA~ aba paiMtIsa karor3a manuSyoM meM kula pUjApratiSThA-yogya nahIM hai| gyAraha lAkha hI jainI raha gaye haiM ' aura unako bhI aneka . zrI zubhacandrAcArya ne jJAnArNAva ke adhyAya 21 zloka | prakAra ke anucita daNDa-vidhAnoM Adi ke dvArA ghaTAne kI naM. 48 meM likhA hai ki = koziza kI jA rahI hai| kuljaatiishvrtvaadimd-vidhvstbuddhibhiH| __ghaTe yA bar3heM, jinako dharma se prema nahIM hai, jinako dharma sadyaH saMcIyate karma niicairgtinibndhnm|| kI saccI zraddhA nahIM hai aura jo samyaktva ke sthitIkaraNa arthAt kulamada, jAtimada, aizvaryamada Adi madoM se | tathA vAtsalya aGgoM ke pAsa taka nahIM phaTakate unheM aisI jinakI buddhi naSTa ho gaI hai aise loga binA kisI vilamba | bAtoM kI kyA cintA aura unase kyA matalaba! hA~, jo sacce - ke zIghra hI usa pApa karma kA saMcaya karate haiM jo nIca gati | zraddhAnI haiM, dharma se jinako saccA prema hai, ve jarUra manuSyamAtra kA kAraNa hai, naraka-tiryaMcAdi aneka kugatiyoM aura kuyoniyoM | | meM usa sacce jaina dharma ko phailAne kI koziza kareMge, jisa meM bhramaNa karAne vAlA hai| para unakI dRr3ha zraddhA hai| arthAt koI chUta ho vA achUta, U~ca inhIM zubhacandrAcArya ne jJAnArNava ke 9veM adhyAya ke ho vA nIca sabhI ko ve dharma sikhAe~ge, sabahI ko jainI zloka naM. 30 meM yaha bhI prakaTa kiyA hai ki jo loga | banAeMge aura jo jainadharma dhAraNa kara legA, usake sAtha vAtsalya vikalAGgI hoM, khaNDitadeha hoM, virUpa hoM, badasUrata hoM, | rakhakara hRdaya se prema bhI kareMge, usakI pratiSThA bhI kareMge daridrI hoM, rogI hoM aura kalajAti Adi se hIna hoM, ve saba | aura use dharma-sAdhanA kI saba prakAra kI sahaliyateM bhI zobhAsampanna haiM, yadi satya-samyaktva se vibhUSita haiN| arthAt | | pradAna kareMge tathA dUsaroM se bhI prApta kraaeNge| unake lie dharmAtmA puruSa kula, jAti Adi se hIna hone para bhI kisI | svAmI samantabhadra kA nimna vAkya bar3A hI patha-pradardaka hogA, prakAra tiraskAra ke yogya nahIM hote| jo jAti Adi ke mada | jisameM spaSTa likhA hai ki jo zrI jinendradeva ko natamastaka meM Akara unakA tiraskAra karatA hai, vaha pUrvokta zlokAnusAra | hotA hai, unakI zaraNa meM AtA hai, arthAt jainadharma ko grahaNa apane ko nIca gati kA pAtra banAtA hai| yathA - karatA hai, vaha cAhe kaisA hI nIcAtinIca kyoM na ho, isI khaMDitAnAM virUpANAM durvidhAnAM ca roginnaam| loka meM, isa hI janma meM, ati U~cA ho jAtA hai; taba phira kulajAtyAdihInAnAM satyamekaM vibhuussnnm|| kauna aisA mUrkha hai athavA kauna aisA buddhimAn hai, jo jinendradeva svAmikArtikeyAnuprekSA kI 430 vIM gAthA meM bhI likhA | kI zaraNa meM prApta na hove arthAt unakA batAyA huA dharmamArga hai ki uttamadharmadhArI tiryaMca-pazu bhI uttama deva ho jAtA hai | grahaNa na kare? sabhI jaina dharma kI zaraNa meM Akara apanA tathA uttama dharma ke prasAda se cAMDAla bhI devoM kA deva surendra | ihalaukika tathA pAralaukika hita sAdhana kara skeNge| bana jAtA hai| yathA yo loke tvAnataH so'tihiino'pytigururytiH| uttamadhammeNajadohodi tirakkho viuttamo devo| bAlo'pi tvA zritaM nauti ko no nItipuraH kutH|| caMDAlo vi suriMdo uttamadhammeNa sNbhvdi|| AcAryoM kI aisI spaSTa AjJAoM ke hone para bhI, | 11. yaha lekha 1938 I. meM likhA gayA thaa| -sampAdaka 24/ apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI samantabhadra Adi mahAn AcAryoM ke samaya meM aisA hI hotA thaa| sabhI prakAra ke manuSya jaina-dharma grahaNa karake U~ce bana jAte the, mAnanIya aura pratiSThita ho jAte the| taba hI to ina mahAn AcAryoM ne hiMsAmaya yajJoM ko bhArata se dUra bhagAyA aura ahiMsAmaya dharma kA jhaNDA phhraayaa| aba bhI yadi aisA hI hone lage, jainiyoM kA hRdaya jAti - kulAdi ke mada se zUnya hokara dharma kI bhAvanA se bhara jAya aura ve dharmapracAra ke lie apane pUrvajoM kA anukaraNa karane lageM, to duniyA bhara ke loga Aja bhI isa sacce dharma kI zaraNa meM Ane ke lie utsuka ho sakate haiN| para yaha tabhI ho sakatA 'purAtattva vibhAga ke lie ati mahatvapUrNa purAsampadA" (bar3e bAbA ke jIrNa maMdira ke dhvasta avazeSa) 44 Aja ke kAnUna ke tahata The ancient Monuments & Archeological Sites & Remains Act 1958. / hai, jaba isa samaya jo loga jainI kahalAte haiM aura jainadharma ke ThekedAra banate haiM, unako dharma kA saccA zraddhAna ho, AcAryoM ke vAkyoM kA unake hRdaya meM pUrA pUrA mAna ho, dharma ke mukAbile meM laukika rIti-rivAjoM kA jinheM kucha khyAla na ho, kula aura jAti kA jhUThA ghamaNDa jinake pAsa na ho aura apanA tathA jIvamAtra kA kalyANa karanA hI jinakA ekamAtra dhyeya ho / AzA hai dharmapremI bandhu ina saba bAtoM para vicAra kara apane kartavya patha para agrasara hoNge| 'anekAnta' / barSa 2 / kiraNa 3 / vikrama saMvat 1995 se sAbhAra / purAtattva vibhAga ke lie gairajarUrI "jIvita bar3e bAbA jIrNa maMdira se bAhara virAjamAna " yaha purAtattva vibhAga kI najara meM mahatvapUrNa nahIM thA "jIvita tattva kA purAtattva meM koI sthAna nahIM" mUrti evaM mandira meM mahattvapUrNa kyA hai? noTa : purAtattva ke pahiredAra "samanvaya" kA DaMDA/jhaMDA thAme eka sampAdaka ne agralekha meM sujhAva diyA hai ki aba " bar3ebAbA " ko punaHjIrNa maMdira ke sthAna para sthApita karAnA cAhiye / samAja ko dizAnirdeza denevAle atibuddhimAnoM se savAla hai ki mUrti kI surakSA kI jimmevArI aura yaha punaH sthAnAntaraNa kaise hogA ? kinake dvArA ? purAtattva vibhAga, samAja, sarakAra aura unakI maMjUrI se yA sampAdaka ke karataba se? he mere bhAI ! pratyakSa Akara to dekho| aise dhvasta maMdira ke avazeSoM para aba pUrva jarjara maMdira kI anukRti banAnI hogI, taba hamAre sampAdaka jI kA sujhAva lAgU hogaa| balihArI hai buddhi kI ! bra. amaracanda jaina, kuNDalapura (damoha) ma.pra. -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddiSTa - mImAMsA paM. choTelAla jI baraiyA, dharmAlaMkAra, ujjaina sAdhvAcAra yA kSullaka-ailaka kI caryA se sambandhita | kArita-anumodanA-rUpa navakoTI kI preraNA se utpanna AhAra uddiSTatyAga samprati zrAvakoM meM vizeSa carcaNIya viSaya ho gayA | grahaNa karatA hai, to vaha AhAra uddiSTa doSa se dUSita hai| hai| jo loga uddiSTa kA zAbdika artha bhI nahIM jAnate, ve bhI | abhiprAya yaha hai ki yadi sAdhu ukta navakoTI pUrvaka svayaM isa caryA meM prAyaH saMlagna dikhAI dete haiM, kintu AcAra- | AhAra banAne kI preraNA karate haiM to vaha uddiSTa doSa hotA hai| sambandhI graMthoM kA avalokana koI bhI nahIM karanA caahtaa| | munijana isa prakAra ke uddiSTa ke tyAgI hote haiN| kahA bhI hai - vastuta: yadi zrAvakAcAra aura sAdhvAcAra-sambandhI pUrvAcArya- svanirmitaM tridhA yena kArato' numataH kRtH| praNIta mUlagranthoM kA sUkSma paThana-manana cintana kiyA jAve, nAhAro gRhyate puMsA tyaktoddiSTaH sa bhnnyte|| to uddiSTa ke sambandha meM jo bhramapUrNa vAtAvaraNa yatra-tatra (subhA ratna saM. zlo. 843 pR.96)| dikhAI detA hai aura jo vitarkaNAe~ uddiSTa ke sambandha meM dI "jo divya AtmA apane mana-vacana-kAya aura kRtajA rahI haiM, unako koI avakAza prApta nahIM ho sakatA hai| kArita-anumodanA se apane lie uddezyakara svayaM AhAra sarvaprathama uddiSTa ke sambandha meM jo kacha eka vitarkaNAe~ | banavAkara usa (apane liye bane hue) AhAra ko grahaNa nahIM haiM, unhIM ko pAThakoM ke samakSa karatA, vaha uddiSTa-tyAgI kahalAtA hai|" 1. "Aja hamAre gAMva meM munizvara Aye haiM unake sakalakIrti AcArya ke zabdoM meM liye hamane AhAra banAyA hai" isa prakAra AhAradAna dene meM | "kRtAdibhirmahAdoSaistyaktAhArAvalokinaH" (praznottarauddiSTa doSa hotA hai| uddiSTa kA jana-sAdhAraNa ne sAmAnya se | zrAvakAcAra) munigaNa apane lie AhAra banavAne ke lie yahI artha samajha liyA hai ki munijanoM ke liye hI Ajakala | kRta-kArita-anumodanA nahIM karate, ataH ve uddiSTa ke tyAgI AhAra banAyA jAtA hai aura isa prakAra unake liye banAyA | kahe jAte haiN| athavA yadi zrAvaka svayaM Akara munirAja se gayA AhAra uddiSTa doSa se dUSita hai| ataH vartamAna meM prAyaH | yaha kahe ki "mahArAja maiMne Aja amuka vyaMjana banAye haiM sAdhugaNa uddiSTa AhAra hI grahaNa karate haiN| ataH mere yahA~ hI Aja padhAreM," yA dUsaroM se bhI kahalAve 2. kucha loga kahate haiM ki hama nIrasa bhojana nahIM | aura mahArAja usake yahA~ AhAra ke lie pahu~ca jAte haiM, to karate aura na garma jala kA upayoga apane bhojana meM krte| | vaha bhI uddiSTa doSa hai, isa prakAra sAdhugaNa AhAra karane ke phala-dUdha Adi kA sevana bhI bhojana ke sAtha nahIM krte| tyAgI hai| ataH yaha saba AhAra sAdhuoM ke lie hI banAyA jAtA hai dAtA ke Azrita auddezika doSa hotA hai| nAga-yakSAdi isa kAraNa vaha AhAra uddiSTadoSa se dUSita hai| ityAdi anya | devatA ke lie, anyamatI pAkhaNDiyoM ke lie, dInaaneka prakAra kI vitarkaNAe~ loga karate haiN| sAtha hI yaha bhI | anAthajanoM ke lie uddezya karake banAyA gayA bhojana auddezika kahate haiM ki vartamAna meM jaba pratimAdhArI zrAvaka hI nahIM ho | hai| saMkSepa meM auddezika bhojana ke cAra prakAra kahe haiN| tadyathA - sakate, taba muni kaise ho sakate haiM ? vartamAna kI AhAravidhi 1. jo koI AvegA sabako deMge, aise uddezya se kiyA muniyoM ke yogya nahIM hai| isa prakAra ke vicAroM se uddiSTa anna yAvAnnuddeza hai| 2. pAkhaNDI anyaliMgI ke nimitta se zabda ke artha ko atyanta jaTila kara diyA hai| ataH AcAra banAyA bhojana samuddeza hai| 3. tApasa parivrAjaka Adi ke graMthoM ke pariprekSya meM uddiSTa-mImAMsA hI isa nibandha kA pramukha nimitta banAyA bhojana Adeza hai| 4. digambara sAdhuoM ke lakSya hai| nimitta se banAyA gayA bhojana samAdeza doSa se dUSita hai| / sarvaprathama hameM yaha socanA hai ki uddiSTa doSa pAtra ke | uddiSTa kA vizeSa spaSTIkaraNa Azrita hai yA dAtA ke Azrita? uddiSTa kA kyA lakSaNa hai? uddiSTatyAgI, zrAvaka ko apane lie AhAra banavAne ityaadi| ke lie nahIM kahatA hai ki "Aja tuma mere lie amuka uddiSTadoSa dAtA ke Azrita na hokara pAtra ke Azrita / | AhAra banAo, maiM tumhAre ghara para hI Aja AhAra grahaNa hai| arthAt pAtra-sAdhu apane mana-vacana-kAya aura kRta- | | kregaa|" isI prakAra apanI zArIrika ceSTA se izArA bhI 26/ apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM karatA ki "Aja tuma mere lie amuka AhAra banA | ki dAtA ke aashrit| lenA, maiM tumhAre yahA~ hI AU~gA" aura na mana meM hI isa / AcAryapraNIta mUlagraMthoM ko nahIM par3hane se tathA mAtra prakAra kA cintana karatA hai ki "amuka seTha ke yA sAmAnya | hindI graMthoM ko par3hane se kaI bandhuoM kI yaha dhAraNA bana rahI bhI gRhastha ke ghara nAnAvidha vyaMjanayukta uttama AhAra banAyA, | hai ki uddiSTadoSa kevala AhAra se hI sambandhita hai, anya so Aja maiM usI ke yahA~ AhAra grahaNa kruuNgaa|" ityAdi | auSadhi, vasatikA Adi se nhiiN| kintu yaha mAnyatA bhUla navakoTi se apane liye svayaM AhAra banavAkara usako grahaNa | bharI hai, kyoMki AcAryoM ne vasatikA, upakaraNa Adi padArthoM nahIM karatA vaha uddiSTa tyAgI hai| ko bhI uddiSTAdi doSoM se rahita grahaNa karane kI AjJA batalAI ukta kathana se yaha spaSTa ho jAtA hai ki uddiSTatyAgI | hai aura usI ke anusAra apanI samAcaryA munijana karate haiN| svayaM apane lie mana-vacana aura kAya se kisI zrAvaka ko | kahA bhI hai - AhAra banAne kI preraNA nahIM detA, na dUsaroM se kahalavAtA piNDaM sejaM uvadhiM uggmuppaaynnesnndiihiN| aura na kahakara banAye gaye kI anumodanA hI karatA hai| cArattirakkhaNahaM sodhadhayaM hodi sucritN|| AhAra sambandhI samasta saMkalpa-vikalpoM kA mana-vacana (mUlAcAra-dvi. bhAga-samAcAra vibhAga) kAya, kRta-kArita aura anumodanArUpa navakoTipUrvaka tyAga "piNDa, zayyA, upakaraNa, udgama, utpAdanAdi doSoM hotA hai| se rahita hI grahaNa karane se munigaNoM ke cAritra kI rakSA va zrAvaka kA mukhya kartavya hI yaha hai ki apane grAma yA | zuddhi hotI hai| athavA uddiSTAdi doSoM se rahita piNDa, zayyA, nagara meM sAdhuoM kA Agamana hone para apane ghara bhaktipUrvaka | upakaraNAdi padArtha grahaNa karanevAlA muni hI vizuddha cAritra sAdhuoM kA AhAra deve| jo apane Avazyaka kartavyasvarUpa | kA dhArI hotA hai|" dAna nahIM detA vaha vAstava meM zrAvaka hI nahIM hai| kundakundAcArya | piNDa (AhAra-pAnI auSadhAdi), zayyA (vasatikA, ne rayaNasAra meM kahA bhI hai - "dANaM pUyA mukkhaM sAvayadhamme, | caTAI, phalaka, tRNAdi), upakaraNa (zAstra, pacchikA, NA sAvayA teNa viNA" dAna aura pUjA zrAvaka kA mukhya | kamaNDalu aadi)| mUlAcAra grantha muniyoM ke AcArasambandhI kartavya hai usake binA zrAvaka, zrAvaka nahIM kahA jA sktaa| granthoM meM pradhAnagrantha hai, ukta prakaraNa ke saMbaMdha meM punaH vahA~ ataH zrAvaka ko cAhie ki vaha apane nagara yA grAma meM Aye | kahA hai kihue munijanoM evaM anya tyAgIjanoM ko AhAradAna avazya | "jo sAdhu piNDa, upadhi aura zayyA Adi kA udgmdeve| vyartha ke jhamele meM par3akara AhAradAna se vaMcita na rhe| | utpAdanAdi doSoM se sahita grahaNa karatA hai, vaha apane mUlaguNoM munijana prAyaH vRttiparisaMkhyAna nAmaka tapa ke antargata | se rahita hotA huA mUlasthAna (zrAvakapada) ko prApta ho jAtA vibhinna prakAra kI pratijJAe~ lekara AhAra ko jAte haiN| yadi | hai tathA vaha loka meM yati dharmavihIna hokara zramaNoM meM tuccha yathAciMtita vRttiparisaMkhyAna jisa bhI zrAvaka ke yahA~ mila | samajhA jAtA hai|" jAtA hai vahA~ 46 doSa aura 32 antarAya TAlakara nirdoSa- | ataH jo dAtA prAsuka dAna (AhAradAnAdi) aura eSaNAsamiti-yukta AhAra grahaNa karate haiN| phira zrAvakoM dvArA | upadhi(vasatikA, tRNadi) apane hAtha se zodhakara detA hai yaha kalpanA karanA ki "hamane to mahArAja ke lie AhAra | evaM jo pAtra (muni) aise AhAra athavA upadhi ko grahaNa banAyA" bilkula ayathArtha hai, kyoMki yadi mahArAja ke | karate haiM, to dAtA aura pAtra donoM ko mahAphala kI prApti hotI lie hI AhAra banAyA hotA, to mahArAja kA AhAra avazya | hai| kahA bhI hai - hI usa ghara meM honA cAhie thA, kintu aisA to huA nhiiN|| phAsugadANaM phAsuga-uvadhiM taha dovi sodhiie| ataH ukta prakAra mithyA kalpanA karanA vyartha hai| jo dedi jo ya giNhadidoNhaM vi mahAphalaM hoii|| yadi uddiSTa zabda kI ukta vyAkhyA na mAnI jAve, to * dAtA ko uddiSTa kA tyAga nahIM hotA, pAtra ko hotA hai, Agama aura vyavahAra ke lopa kI sambhAvanA hogii| dUsarI | kyoMki dAtA to picchikA, kamaNDalu, auSadhi Adi samasta bAta yaha hai ki uddiSTadoSa mAtra AhAradAna meM hI nahIM hotA, | vastue~ pAtra ko lakSya karake hI taiyAra karatA hai| yadi vaha varan cAroM hI prakAra ke dAnoM meM mAnA gayA hai| yaha bAta pahale | uddiSTa samajhakara dAna hI nahIM kare, to dAna kA abhAva hogA bhI batAyI jA cukI hai ki uddiSTadoSa pAtra ke Azrita hai, na | tathA bahuta bar3I avyavasthA ho jAvegI, kAraNa ki dAtA aura -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtra paraspara meM yathAyogya eka dUsare para Azrita hote haiM, tabhI | nahIM hote haiN| taba phira munirAjoM ke nimitta se kamaNDalu donoM gRhastha-munidharma nirbAdhagati se cala sakate haiN| sAtha hI | ma~gavAkara pradAna karate haiM athavA mayUra picchikA to khAsakara nimna zaMkAoM kI santati ko bhI nahIM rokA jA skegaa| | digambara sAdhuoM ke lie hI banAI jAtI hai aura unheM yadi kahA jAve ki vartamAna meM to uddiSTa AhAra hotA | saMyamopakaraNa ke rUpa meM pradAna kI jAtI haiM, to yadi unako hai, kyoMki hama nIrasa bhojana nahIM karate, garmapAnI nahIM pIte, | uddiSTadoSa se dUSita mAnA jAvegA, taba upakaraNadAna kaise zuddha bhojana nahIM karate ityAdi kAraNa kahe jAte haiN| isa | banegA aura picchikA Adi upakaraNa ke binA to munirAja prakAra kI zaMkAoM kI pratizaMkAe~ kI jA sakatI haiM aura ve | kA AvAgamana bhI nahIM bana skegaa| hI samAdhAna svarUpa bhI hoNgii| 5. isI prakAra AryikAgaNa kI sAr3I, kSullaka, ailaka 1. na to sabhI caturthakAla meM garamapAnI pIte the aura na | Adi ke raMgIna vastra unake uddezyapUrvaka banAye jAte haiN| koI hI Aja pIte haiM, to garamapAnI karanA hI uddiSTa mAnA jAve | bhI zrAvikA mAtra 16 hastapramANa eka sATikA nahIM pahanatI athavA munirAja caturthakAla meM bhI eka-do-tIna yA samasta aura na hI zrAvakAgaNa mAtra laMgoTa-cAdara kA upayoga karate rasoM kA parityAga kara bhojana grahaNa karate the aura Aja prAyaH haiN| ataH ve ukta vastra AryikA Adi ke nimitta hI taiyAra munirAja rasaparityAgatapa ke antargata rasoM kA yathAsamaya kucha karavAkara unheM pradAna karate haiN| yadi inheM uddiSTadoSa se dUSita kAla kI maryAdA paryaMta yA jIvanaparyaMta eka-do-tIna yA mAnA jAve, to phira vastradAna kA abhAva hogaa| samasta rasoM kA tyAga kara bhojana grahaNa karate haiN| zrAvaka to ityAdi anya anekoM zaMkAoM kA parityAga honA caturthakAla meM prAyaH sabhI sarasa bhojana karate the aura aba bhI | | dustara hogA, tathA Agama maryAdA kA bhI lopa ho jaavegaa| sarasa bhojana hI prAyaH karate haiN| caturthakAla meM rasarahita ataH Agama ke pariprekSya meM uddiSTa kA svarUpa bhalI bhA~ti bhojana kI vyavasthA hotI thI aura aba bhI hotI hai taba phira | samajhakara uddiSTa kA tyAgI pAtra hotA hai, yaha nirNaya karake uddiSTa doSa mAnane se AhAradAna kA hI abhAva ho jaavegaa| apane Apako AhAradAna Adi meM pravRtta karate hue gRhastha 2 kisI munirAja ko koI vyAdhi vizeSa ho jAne para | dharma ke Avazyaka kartavya kA paripAlana avazya karanA zrAvaka apanA parama kartavya samajhate hue unake roga nivAraNa | caahie| hetu auSadhopacAra kI vyavasthA banAtA hai aura mAtra vaha tadroga " aba yaha to acchI prakAra siddha ho gayA hai ki uddiSTa se grasita munirAja ke liye hI banAtA hai, zrAvaka svayaM to | doSa pAtra ke Azrita hotA hai, kintu udgama Adi 16 doSoM meM usa roga se grasita nahIM hai| ata: isa prakAra taiyAra kI gaI | auddezika nAma kA eka doSa hai, jo pAtra ke Azrita na hokara auSadhi ko uddiSTadoSa se dUSita mAnA jAvegA, to phira | dAtA ke Azrita hotA hai| usa auddezika doSa se dUSita auSadhadAna kA hI abhAva mAnanA pdd'egaa| aisI vyavasthA | bhojana kI jAnakArI milane para sAdhu usakA parityAga karate vartamAnavat hI caturthakAla meM bhI hotI thI,kyoMki rogAdi to | haiM aura AhAra grahaNa ke pazcAt jJAta hone para usakA pratikramaNa usa samaya bhI hote the| karake Atmavizuddhi karate haiN| 3. vasatikA dAna kA bhI abhAva prApta hotA hai, kyoMki | auddezika ke sambandha meM mUlAcArAdi AcAragranthoM meM vasatikA bhI uddiSTa doSa se dUSita nahIM honA cAhie, aisI | kahA gayA hai ki jo AhAra, vasatikA, upakaraNAdi kisI Agama-AjJA hai, taba phira konnUra ke rAjA ne sAdhuoM ke | bhI eka pAtravizeSa kA uddezya karake taiyAra kiye jAveM, vaha liye 700 guphAoM ko banavAyA thaa| teradAla Adi sthAnoM meM | auddezika kahalAtA hai| aise auddezika AhArAdi kA patA bhI saikar3oM kI saMkhyA meM vasatikAe~ munirAjoM ke liye calane para sAdhu usa AhAra kA parityAga karate haiN| isa .banavAI gaI thiiN| ur3IsA prAnta meM bhI khaNDagiri-udayagiri | prakAra udgama ke 16 doSoM meM dAtA Azrita jo auddezika doSa kSetra para digambara munizvaroM ke liye mahArAjA khAravela ne | hai vaha svalpa doSa hai| "adha:karmaNaH pazcAt auddezikaM anekoM guphAe~ banavAIM thIM, jinakA astitva Aja bhI hai| | sUkSmadoSamapi parihartukAmaH prAha" arthAt "adha:karma ke yadi isameM bhI uddiSTadoSa mAnA jAve, to abhayadAna ke | pazcAt auddezika nAmaka svalpa doSa ko bhI dUra karane ke pratisvarUpa vasatikAdAna bhI nahIM bana skegaa| lie kahate haiN|" ina vacanoM kA yahI abhiprAya hai ki 4. picchI-kamaNDalu Adi upakaraNa gRhasthoM ke lie | auddezika doSa bahuta bar3A doSa nahIM hai| sUkSma yA svalpa hone 28 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para bhI usa doSa ko bhI TAlane kI Agama= AjJA hai| | honA cAhie ki mahArAja ko AhAra dene ke pazcAt usa bhojana auddezika doSa ke sambandha meM vizeSa spaSTIkaraNa meM se svayaM nahIM khaave| yadi aisA karatA hai to vaha AhAra to pAtra vizeSa ke nimitta se banA bhojana auddezika hai| munirAja kA uddezya kara banA huA hI khlaavegaa|auddeshik pAtravizeSa ke sambandha meM kahA gayA hai ki "anya pAkhaNDI | doSa kA parihAra mAtra AhAra ke sambandha meM nahIM, vasatikA, jo koI AveMge unako sabhI ko dUMgA, parivrAjaka Adi jo upakaraNa Adi ke sambandha meM bhI jAnanA caahie| bhI AveMge, una sabhI nirgrantha sAdhuoM ko duuNgaa|" isa prakAra jaisA ki pUrva meM kahA gayA hai, nigraMtha digambara muniyoM bhinna-bhinna prakAra ke pAtroM ko uddezya karake banAyA huA meM bhI jitane AveMge, una sabhI ko bhI dUMgA, aisA uddezya annAdi auddezika doSa se daSita hotA hai| ukta kathana kA karanA samAdezadoSa-yukta hai| isI bAta para logoM kI yaha mUla abhiprAya yaha hai ki kisI khAsa vyakti ke lie dhAraNA bana gaI hai ki muniyoM ke uddezya se banAyA AhAra saMkalpapUrvaka koI uttama vastu taiyAra kI gaI ho, to vaha uddiSTa hai, kintu yaha dhAraNA Agama kA rahasya samajhe binA uddezyayukta hone se nirdoSa nahIM hai| yadi vaha anya pAtra ko bhrAntiyukta hai| Agama meM aisA abhiprAya sarvathA nahIM hai| cAra dAna meM de dI jAve, to vaha vastu jinake lie taiyAra kI gaI prakAra ke uddezyoM meM "munijanoM ke lie banAyA gayA bhojana thI unake pariNAma meM moha-lobha Adi ke nimitta se asUyA oddezika doSa yukta hai" usakA abhiprAya AcAra granthoM meM ke bhAva utpanna ho sakate haiM, jisase unake mana ko AghAta isa prakAra kahA hai - pahu~ca sakatA hai aura dAtA ke mana meM bhI aneka prakAra ke "jo muni merI vasatikA (gRha) meM Thahare haiM yA merI saMkalpa-vikalpa hone kI sambhAvanA banI rahatI hai| ataH | dharmazalAdi meM Thahare haiM, unheM hI maiM AhAra dUMgA, anya muniyoM kisI vizeSa vyakti ko lakSyakara banAI vastu anya ko de | ko nahIM " isa prakAra kisI kAraNavaza munivizeSa ko denA auddezika doSa se dUSita hai, aisA zrAvaka Azrita doSa hai| | lakSyakara unake uddezya se bhojana banAkara unheM hI denA, so yadi munirAja ko jJAta ho jAve, to ve usa AhAra ko grahaNa auddezikadoSayukta hai| athavA kisI navIna vasatikA kA nahIM karate haiN| itanA hI nahIM yadi zrAvaka apane ko uddezya nirmANa karAkara yaha saMkalpa karanA ki amuka munirAja ko karake bhI koI vizeSa bhojya padArtha banAtA hai aura usameM yaha hI ThaharAU~gA, anya ko nhiiN| isI prakAra upakaraNa Adi ke saMkalpa kara letA hai ki yaha maiM hI khAU~gA, tatpazcAt pAtra tathA AryikA, kSullaka, ailaka ke vastroM ke sambandha meM bhI kA nimitta milane para vaha vastu unheM de detA hai, to vaha jAnanA caahie| isa sambandha meM mUlAcAra, AcArasAra, bhagavatI auddezika hone se jJAta hone para munirAja grahaNa nahIM karate ArAdhanA, cAritrasAra, mUlAcAra pradIpa, pravacanasAra tRtIya aura yadi jJAta nahIM ho sakane para zrAvaka de bhI detA hai, to adhikAra, SaTprAbhRta, anagAra dharmAmRta, Adi sAdhvAcAra zrAvaka-Azrita vaha doSa hotA hai| isI prakAra nAga, yakSAdi sambandhI granthoM kA parizIlana kara uddiSTa-mImAMsA karate hue ke saMkalpa pUrvaka banAyA bhojana, pAkhaNDI, kuliMgiyoM ke apanI bhrAnta dhAraNAoM ko miTAnA caahie| uddezya se banAyA bhojana bhI munirAja Adi pAtroM ko denA ___ jisa prakAra vastrAdi parigraha kA abhAva sAdhu ke auddezikadoSa yukta hai| lie Avazyaka hai, usI prakAra uddiSTa yA auddezika doSa "zrAvaka apane liye bhojana banAve aura usameM hI yukta AhAra, zayyA, upadhi Adi kA parityAga bhI paramAvazyaka munirAja ko bhI AhAra de" isakA yahI abhiprAya hai ki |hai| isa prakAra AgamagranthoM ke svAdhyAya se uddiSTa-mImAMsA zrAvaka kisI vastuvizeSa meM khAsa vyakti kA uddezya kara | | karake yathArtha mArga kA anukaraNa karanA hI hamArA paramakartavya bhojana na banAve, sAmAnya se bhojana banAve aura pAtradAna ke pazcAt zeSa bace usa bhojana ko svayaM bhI khaave| aisA nahIM | 'AcArya zrI dharmasAgara abhinandana grantha' se sAbhAra guru jisakA zarIra vairAgya se vibhUSita hai aura jo parigraha ke duSTa saMsarga se rahita hotA huA aparimita jJAna kA svarUpa hai, use guru jAnanA caahie| 'vIradezanA' -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita /29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina paraMparA meM varSAvAsa jaina zramaNaparamparA meM varSAvAsa kA atyanta mahattva hai / meghodaya ko / aura yaha AdhyAtmika jAgRti kA mahAparva hai, jisameM svaparahita-sAdhana kA acchA avasara prApta hotA hai| yahI kAraNa hai ki varSAvAsa ko municaryA kA anivArya aMga aura mahattvapUrNa yoga mAnA gayA hai| isIlie ise varSAyoga athavA cAturmAsa bhI kahA jAtA hai| zramaNa ke dasa sthitikalpoM meM antima paryuSaNAkalpa hai, jisake anusAra varSAkAla ke cAra mahIne bhramaNa kA tyAga karake eka sthAna para rahane kA vidhAna hai| 1 varSa ke bAraha mahInoM ko chaha RtuoM meM vibhAjita kiyA gayA hai / yathA 1. basaMta Rtu (caitra vaizAkha mAha ), 2. grISma Rtu ( jyeSTha-ASAr3ha), 3. varSA Rtu (zrAvaNa-bhAdrapada), 4. zarad Rtu (Azvina - kArtika), 5. hemanta Rtu (mArgazIrSa pauSa) tathA 6. zizira Rtu (mAgha-phAlguna mAha ) / tathA varSa ko mausama kI dRSTi se pramukha tIna bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai / yathA - 1. grISma- caitra, vaizAkha, jyeSTha aura ASAr3ha / 2. varSA - zrAvaNa, bhAdrapada, Azvina tathA kArtika / 3. zItamArgazIrSa, pauSa, mAgha tathA phAlguna / yadyapi ye tInoM hI vibhAjana cAra-cAra mAha ke haiM, kintu varSAkAla ke cAra mahInoM kA ekatra nAma " cAturmAsa", varSAvAsa Adi rUpa meM prasiddha hai| zvetAmbaraparamparA meM "paryuSaNA kalpa" nAma se varSAvAsa kA varNana prApta hotA hai / bRhatkalbhASya meM ise "saMvatsara' kahA gayA hai / 2 vastutaH varSAkAla meM AkAza maNDala meM ghaTAe~ chAyI rahatI haiN| tathA prAya: varSA bhI nirantara hotI rahatI hai| isase yatra-tatra bhramaNa yA vihAra ke mArga ruka jAte haiM, nadI-nAle umar3a par3ate haiM / vanaspatikAya Adi haritakAya mArgoM aura maidAnoM meM phaila jAtI haiN| sUkSma-sthUla jIva-jantu utpanna ho jAte haiN| ataH kisI bhI parajIva kI virAdhanA tathA AtmavirAdhanA (ghAta) se bacane ke lie zramaNadharma meM varSAkAla meM ekatra - vAsa kA vidhAna kiyA gayA hai| yahI samaya eka sthAna para sthira rahane kA sabase utkRSTa samaya hotA hai| 1 zramaNa aura zrAvaka, donoM ke lie isa cAturmAsa kA dhArmika tathA AdhyAtmika vikAsa kI dRSTi se mahattva hai| isIlie zramaNa yA unake saMgha ke cAturmAsa (varSA yoga) ko zrAvaka usI prakAra priya aura hitakArI anubhava karate haiM, jisa prakAra cakavA candrodaya ko, kamala sUrya ko aura mayUra 30 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita DaoN. phUlacanda jaina, premI, vArANasI varSAvAsa kA aucitya aparAjita sUri ne kahA hai ki varSAkAla meM sthAvara aura jaMgama sabhI prakAra ke jIvoM se yaha pRthvI vyApta rahatI hai| usa samaya bhramaNa karane para mahAn asaMyama hotA hai| varSA aura zIta vAyu (jhaMjhAvAta) se AtmA kI virAdhanA hotI hai| vApI Adi jalAzayoM meM girane kA bhaya rahatA hai| jalAdi meM chipe hue ThUMTha, kaNTaka Adi se athavA jala, kIcar3a Adi se kaSTa pahu~catA hai| 3 AcArAMga meM kahA hai- varSAkAla A jAne para tathA varSA ho jAne se bahuta se prANI utpanna ho jAte haiM, bahuta se bIja aMkurita ho jAte hai / mArgoM meM bahuta se prANI tathA bIja utpanna ho jAte haiM / bahuta hariyAlI utpanna ho jAtI hai| osa aura pAnI bahuta sthAnoM meM bhara jAtA hai / pA~ca prakAra kI kAI Adi sthAnasthAna para vyAsa ho jAtI hai| bahuta se sthAnoM para kIcar3a yA pAnI se miTTI gIlI ho jAtI hai| mArga ruka jAte haiM, mArga para calA nahIM jA sakatA / mArga sUjhatA nahIM hai| ataH ina paristhitiyoM ko dekhakara muni ko varSAkAla meM eka grAma se dUsare grAma vihAra nahIM karanA caahie| apitu varSAkAla meM yathAvAsara vasati meM hI saMyata rahakara varSAvAsa vyatIta kareM bRhatkalbhASya ke anusAra varSAvAsa meM gamana karane meM SaTkAyika jIvoM kA ghAta to hotA hI hai, sAtha hI vRkSa kI zAkhA Adi sira para girane, kIcar3a me rapaTa jAne, nadI meM baha jAne, kA~TA Adi lagane ke bhaya rahate haiN| zramaNa ko pratyeka kalpanIya kArya karate samaya ahiMsA aura viveka kI dRSTi rakhanA anivArya hai / varSAkAla meM vihAra karate rahane meM aneka bAdhAoM ke sAtha hI jIva - hiMsA kI bahulatA sadA rahatI hai| isIlie varSAkAla ke cAra mAha taka eka sthAna para sthira rahakara varSA yoga dhAraNa kA vidhAna hai| jaina paramparA ke sAtha hI prAyaH sabhI bhAratIya paramparAoM ke dharmoM meM sAdhuoM ko varSAkAla ke cAra mAha meM eka sthAna para sthita rahakara dharma-sAdhana karane kA vidhAna hai| varSAyoga grahaNa evaM usakI samApti yadyapi mUlAcAra Adi granthoM meM varSAyoga-grahaNa Adi kI vidhi kA spaSTa ullekha nahIM hai, kintu uttaravartI grantha ' anagAra- dharmAmRta' meM kahA hai ki ASAr3ha zuklA caturdazI kI rAtri ke prathama prahara meM pUrva Adi cAroM ora dizAoM meM pradakSiNA -krama se - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghu caityabhakti cAra bAra par3hakara siddhabhakti, yogibhakti, | tIsa dina taka Age bhI sakAraNa eka sthAna para Thahara sakate paMcagurUbhakti aura zAntibhakti karate hue AcArya Adi | haiN| adhika Thaharane ke prayojanoM meM varSA kI adhikatA, sAdhuoM ko varSAyoga-grahaNa karanA caahie| Age batAyA hai | zAstrAbhyAsa, zakti kA abhAva athavA kisI kI vaiyAvRtya ki varSAyoga ke sivAya anya hemanta Adi RtuoM meM | karanA Adi hai|11 AcArAMga meM bhI kahA hai ki varSAkAla ke RtubaddhakAla meM zramaNoM kA eka sthAna meM eka mAsa taka | cAra mAha bIta jAne para avazya vihAra kara denA cAhie , yaha rukane kA vidhAna hai| jahA~ cAturmAsa karanA abhISTa ho, vahA~ | to zramaNa kA utsarga mArga hai| phira bhI yadi kArtika mAsa meM ASAr3ha mAsa meM varSAyoga ke sthAna para pahu~ca jAnA cAhie tathA | punaH varSA ho jAe aura mArga AvAgamana ke yogya na rahe to mArgazIrSa mahInA bItane para varSAyoga ke sthAna ko chor3a denA | cAturmAsa ke pazcAt vahA~ pandraha dina aura raha sakate haiN| 12 caahie| kitanA hI prayojana hone para bhI varSAyoga ke sthAna meM | / sthAnAMgasUtra kI dRSTi se varSAvAsa ke jaghanya, madhyama zrAvaNa kRSNA caturthI taka avazya pahu~ca jAnA caahie| isa | aura utkRSTa ye tIna bheda batAye haiN| inameM sAMvatsarika pratikramaNa tithi kA ullaMghana nahIM karanA cAhie tathA kitanA hI prayojana (bhAdrapada-zuklApaMcamI) se kArtika pUrNamAsI taka, sattara hone para bhI kArtika zuklA paMcamI taka varSAyoga ke sthAna se | dinoM kA jaghanya varSAvAsa kahA jAtA hai| zrAvaNa se kArtika anya sthAna ko nahIM jAnA caahie| yadi kisI durnivAra | taka, cAra mAha kA madhyama cAturmAsa hai tathA ASAr3ha se mRgasaraupasarga Adi ke kAraNa varSAyoga ke uttama prayoga meM atikrama | chaha mAha kA utkRSTa varSAvAsa kahalAtA hai| isake antargata karanA par3e, to sAdhu ko prAyazcita lenA caahie| ASAr3ha bitAkara vahIM cAturmAsa kareM aura mArgazIrSa meM bhI varSAyoga-dhAraNa ke viSaya meM zvetAmbaraparamparA ke | varSA cAlU rahane para use vahIM bitaaeN|13 sthAnAMga vRtti meM kalpasUtra meM kahA hai ki mAsakalpa se vicarate hue nirgrantha | kahA hai ki prathama prAvRT (ASAr3ha) meM aura paryuSaNAkalpa ke aura nirgranthiyoM ko ASAr3ha mAsa kI pUrNimA ko cAturmAsa ke dvArA nivAsa karane para vihAra na kiyA jAe , kyoMki 'lie basanA kalpatA hai| kyoMki nizcaya hI varSAkAla meM | paryuSaNAkalpapUrvaka nivAsa karane ke bAda bhAdrazuklA paMcamI mAsakalpa vihAra se vicaranevAle sAdhuoM aura sAdhviyoM ke | se kArtika taka sAdhAraNataH vihAra nahIM kiyA jA sakatA, ekendriya se lekara paMcendriya taka ke jIvoM kI virAdhanA | kintu pUrvavartI pacAsa dinoM meM upayukta sAmagrI ke abhAva meM hotI hai| kalpasUtraniyukti meM bhI kahA hai ki ASAr3ha mAsa | vihAra kara bhI sakate haiN|14 kI pUrNimA taka niyata sthAna para pahu~ca kara zrAvaNakRSNA | bRhatkalpabhASya meM varSAvAsa samApti taka vihAra karane paMcamI se varSAvAsa prArambha kara denA caahie| upayukta kSetra na | ke samaya ke viSaya meM kahA hai ki jaba Ikha bAr3oM ke bAhara milane para zrAvaNakRSNA dazamI se pA~ca-pA~ca dina bar3hAte- | nikalane lageM, tumbiyoM meM choTe-choTe tuMbaka laga jAyeM, baila bar3hAte bhAdrazuklA paMcamI taka to nizcita hI varSAvAsa prArambha | zaktizAlI dikhane lageM, gA~voM kI kIcar3a sUkhane lage, rAstoM kara denA cAhie, phira cAhe vRkSa ke nIce hI kyoM na rahanA | kA pAnI kama ho jAe, jamIna kI miTTI kar3I ho jAya tathA pdd'e| kintu isa tithi kA ullaMghana nahIM honA caahie| jaba pathika paradeza ko gamana karane lageM to zramaNa ko bhI varSAvAsa kA samaya - sAmAnyata: ASAr3ha se kArtika | varSAvAsa kI samApti aura apane vihAra karane kA samaya pUrvapakSa taka kA samaya varSA aura varSA se utpanna jIva- | samajha lenA caahie|15 jIvANuoM tathA ananta prakAra ke tRNa, ghAsa tathA jantuoM ke varSAvAsa ke mukhya sthAna - zramaNa ko varSAyoga ke pUrNa paripAka kA samaya rahatA hai| isIlie cAturmAsa (varSAvAsa) dhAraNa kA upayukta samaya jAnakara dharma-dhyAna aura caryA kI avadhi ASAr3ha zukla caturdazI kI pUrvarAtri se Arambha | Adi ke anukUla yogya prAsuka sthAna para cAturmAsa vyatIta hokara kArtika kRSNA caturdazI kI pazcima rAtri taka mAnI | karanA caahie| AcArAMgasUtra meM cAtumosa yogya sthAna ke jAtI hai| viSaya meM kahA hai ki varSAvAsa karane vAle sAdhu yA sAdhvI varSAvAsa ke samaya meM eka sau bIsa dina taka eka | ko usa grAma-nagara, kher3a, karvaTa, maDaMva, paTTaNa, droNamukha, "sthAna para rahanA utsarga mArga hai| vizeSa kAraNa hone para adhika | Akara (khadAna), nigama, Azraya, sanniveza yA rAjadhAnI kI aura kama dina bhI Thahara sakate haiN|10 arthAt ASAr3ha zuklA | sthiti bhalIbhA~ti jAna lenI caahie| jisa grAma-nagara yAvat dasamI se cAturmAsa karanevAle kArtika kI pUrNamAsI ke bAda | rAjadhAnI meM ekAnta meM svAdhyAya karane ke lie vizAla bhUmi -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ho, mala-mUtra tyAga ke lie yogya vizAla bhUmi na ho, pITha (caukI) phalaka, zayyA evaM saMstAraka kI prApti sulabha na ho aura na prAsu (nirdoSa) evaM eSaNIya AhAra- pAnI M sulabha hoM, jahA~ bahuta se zramaNa brAhmaNa, atithi, daridra aura bhikhArI pahale se Ae hue hoM aura bhI Ane vAle hoM, jisase sabhI mArgoM para janatA kI atyanta bhIr3a ho, aura sAdhu sAdhvI ko bhikSATana, svAdhyAya, zauca Adi Avazyaka kAryoM se apane sthAna se sukhapUrvaka nikalanA aura praveza karanA bhI kaThina ho, svAdhyAya Adi kriyA bhI nirupadrava na ho sakatI ho, aise grAma-nagara Adi meM varSAkAla prArambha ho jAne para bhI varSAvAsa vyatIta na kre| 16 kalpasUtra kalpalatA ke anusAra varSAvAsa ke yogya sthAna meM nimnalikhita guNa honA cAhie - jahA~ vizeSa kIcar3a na ho, jIvoM kI adhika utpatti na ho, zauca-sthala nirdoSa ho, rahane kA sthAna zAntiprada evaM svAdhyAya yogya ho, gorasa kI adhikatA ho, janasamUha bhadra ho, rAjA dhArmika vRtti kA ho, bhikSA sulabha ho, zramaNa-brAhmaNa kA apamAna na hotA ho Adi / varSAvAsa meM bhI vihAra karane ke kAraNa = aparAjitasUri ke anusAra varSAyoga dhAraNa kara lene para bhI yadi durbhikSa par3a jAya, mahAmArI phaila jAye, gA~va athavA pradeza meM kisI kAraNa se uthala-puthala ho jAya, gaccha kA vinAza hone ke nimitta mila jAyeM, to dezAntara meM jA sakate haiN| kyoMki aisI sthiti meM vahA~ Thaharane se ratnatraya kI virAdhanA hogii| ASAr3ha kI pUrNamAsI bItane para pratipadA Adi ke dina dezAntaragamana kara sakate haiN| 18 sthAnAMgasUtra meM isake pA~ca kAraNa batAye haiM. - 1. jJAna ke lie, 2. darzana ke lie, 3. cAritra ke lie, 4. AcArya yA upAdhyAya kI mRtyu ke avasara para tathA, 5. varSA kSetra ke bAhara rahe hue AcArya athavA upAdhyAya kI vaiyAvRtya karane ke lie| 19 aura bhI kahA hai ki nirbaMdha aura nirgranthiyoM ko prathama prAvRT cAturmAsa ke pUrvakAla meM grAnAnugrAma vihAra nahIM karanA caahie| kintu ina pA~ca kAraNoM se vihAra kiyA bhI jA sakatA hai 1. zarIra, upakaraNa Adi ke apaharaNa kA bhaya hone para, 2. durbhikSa hone para, 3. kisI ke dvArA vyathita kiye jAne 32 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita para athavA grAma se nikAla diye jAne para, 4. bAr3ha A jAne para tathA 5. anAryoM dvArA upadrava kiye jAne para 120 isa prakAra varSAvAsa ke viSaya meM jaina AcAra zAstroM meM yaha vivecana prApta hotA hai| zramaNa ke varSAvAsa kA samaya usI prakAra kaSAyarUpI agni ko evaM mithyAtva rUpI tApa ko tyAga evaM vairAgya kI zItala dhArA se tathA svAdhyAya aura dhyAna kI jalavRSTi se zAnta karane kA hotA hai, jisa prakAra jala kI zItala dhArA barasa kara dharatI kI tapana zAnta karatI hai| sandarbha - 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9 "varSAkAlasya caturSu mAseSu ekatraivAvasthAnaM bhramaNatyAgaH / " bhagavatI ArAdhanA / vi. TI. 421 / pRSTha 618, mUlAcAra vRtti 10/18 I bRhatkalpabhASya 1 / 36 | bha. A./vi. TIkA 421, pR. 618 / 19. 20. AcArAMga sUtra 2/3/1/1111 bRhatkalpabhASya bhAga 3 gAthA 2736-27371 anagAradharmAmRta 9/66-671 anagAra dharmAmRta 9/68-691 "kappai NiggaMthANaM vA NiggaMthINaM vA evaM viheNaM vihArareNaM viharamANANaM AsADhapuNNimAe vAsAvAsaM vasittae / " kalpasUtra sUtra 17, pR. 74 (kalpamaMjarI TIkA sahita) / kalpasUtra niyukti gAthA 16, kalpasUtra cUrNi pR. 89 / bha. A. vi. TIkA 4211 vhii| 10. 11. 12. AcArAMga 2/3/1/113, pR. 1064 13. sthAnAMga 5/61-621 14. sthAnAMga vRtti patra 294, 295 / 15. bRhatkalpabhASya bhAga, 2, 1 / 1539-401 16. AcArAMga sUtra 2/3/1/465 / 17. kalpasUtra - kalpalatA paM. 3/1 tathA kalpasamarthanam gAthA26 | 18. bha. A. vi. TIkA 421, anagAradharmAmRta jJAnadIpikA 9 80-81, pR. 6891 ThANaM 5/100, pR. 575 1 vahI 5/99, pR. 5741 jIva aura karma ina donoM kA jo anAdikAla se sambandha siddha hai, use naSTa karane ke lie samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpI ratnatraya ke alAvA dUsarA aura koI bhI samartha nahIM hai / 'vIradezanA' 'DaoN. lAlabahAdura zAstrI abhinandana grantha' se sAbhAra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA 'sakAMkSa pUjA' mithyAtva hai? eka vivecana prazna- kyA 'navagraha ariSTa nivAraka vidhAna' karanA ucita hai ? "jinabhASita" navambara 2005 ke aMka meM prakAzita | meM kor3ha Adi aisI vyAdhiyA~, jo dhArmika kriyAkalApoM ke saMpAdakIya lekha "sAkAMkSa pUjA" para bahuta se logoM se, karane meM bAdhA utpanna karatI haiM Adi, to ina saMkaToM ke aneka prakAra ke prazna prApta hue haiN| una saba praznoM kA isa nivAraNArtha, samyagdRSTi jIva pUjA-anuSThAna Adi kara saka lekha ke mAdhyama se samAdhAna prastuta kiyA jA rahA hai hai| isake alAvA zuddha samyagdRSTi to AtmakalyANa ke lie hI pUjA-anuSThAna Adi karatA hai| usakA mukhya kAraNa viSayakaSAyoM ko rokanA aura zuddhAtma bhAvanA kI siddhi karanA hotA hai / ata: navagraha dvArA diye gaye duHkhoM ke nivAraNa ke liye koI bhI vidhAna karanA kisI bhI dRSTi se ucita nahIM hai / uttara - isa prazna ke uttara meM yaha vicAra karanA ati Avazyaka hai ki kyA jaina zAstroM meM sUrya, candra Adi navagraha mAnya haiM, yA nahIM ? loka meM sUrya, candra, maMgala, budha, guru, zukra, zani, rAhU, ketu ye navagraha mAne jAte haiN| jabaki jainaprazna kyA ye 'navagraha' hama saMsArI jIvoM ko dukha Agama meM candramA indra, sUrya ko pratIndra aura budha, zukra dene kI sAmarthya rakhate haiM ? Adi 88 grahoM kA varNana pAyA jAtA hai| isase yaha siddha hai| ki navagraha mAnane kI paramparA vaidika hai, jaina Agama sammata nhiiN| zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM isa prakAra kahA hai uttara isake uttara meM kArtikeyAnuprekSA kI nimna gAthA bahuta upayogI hai : varopalipsayAzAvAn rAgadveSamalImasAH / devatA yadupAsIta devatAmUDhamucyate // 23 // artha - jo apane ko acchA lagatA hai use vara kahate haiM / vara kI icchA karake AzAvAn hokara jo rAgadveSa se malina devatAoM kA sevana karatA hai, pUjana karatA hai, use devatAmUr3ha kahate haiM aura usakA kArya devamUr3hatA kahalAtA hai| arthAt kisI bhI AzA se sahita hokara sUrya-candra Adi kI pUjA karanA devamUr3hatA hai| aba Apa svayaM soceM ki kyA devamUr3hatA ke sevana se kaSToM kA nivAraNa karanA saMbhava hai ? uttara - kadApi saMbhava nahIM / yadyapi 'navagraha ariSTa nivAraka vidhAna' meM caubIsa tIrthaMkaroM kI pUjA kA hI varNana hai| parantu unako 'sarvagraha ariSTa nivAraka' kahanA Agamasammata nahIM hai / 'navambara 2005 ke jinabhASita' ke peja naM. 3 para likhA hai, 'mithyAdRSTi to bhogAkAMkSA ke nidAnabaMdhasvarUpa zubhapariNAma karatA hai, jabaki samyagdRSTi jIva khyAti - pUjA - lAbha- bhogAkAMkSA-nidAna-baMdharahita hokara paMcaparameSThI ke guNasmaraNAdirUpa zubhopayoga karatA hai|' pUjA-pATha Adi zubha kArya karane ke tIna kAraNa hote haiM- 1. sAMsArika bhogoM kI prApti 2. Ae hue kaSToM se mukti 3. aatmklyaann| inameM sAMsArika bhogoM kI prApti ke lie dhArmika anuSThAna karanevAlA jIva to mithyAdRSTi hI hai| yadi koI jIva kaSTa nivArANArtha, jaise yadi maMdira se mUrti corI ho jAe, yadi koI dhArmika saMkaTa upasthita ho jAye, yadi zarIra - paM. sunIla kumAra 'zAstrI ' - Naya ko videdi lacchI Na ko vi jIvassa kuNadi uvayAraM / uvayAraM avayAraM kammaM pi suhAsuhaM kuNAdi // 319 // bhattIe pujjamANo viMtara devo vi dedi jadi lacchI / to kiM dhammaM kIradi evaM ciMteda saddiTThI // 320 // artha - na to koI (ziva-viSNu- brahmA-yakSa- kSetrapAla tathA sUrya-candramA evaM graha Adi) jIva ko lakSmI detA hai| aura na koI usakA upakAra karatA hai| zubhAzubha karma hI jIva kA apakAra aura upakAra karate haiM / 319 // samyagdRSTi vicAratA hai ki yadi bhaktipUrvaka pUjA karane se vyaMtara devI-devatA bhI yadi lakSmI de dete, to phira dharma karane kI kyA AvazyakatA // 320 // uparyukta donoM gAthAe~ to yaha spaSTa ullekha kara rahI haiM ki sUrya-candra va graha Adi jIva kA upakAra yA apakAra nahIM krte| saca to yaha hai ki ina sUrya-candra Adi kI gati Adi ke dvArA jIvoM kA bhaviSya jAnA jA sakatA hai, aura yahI jyotiSa vidyA kA kArya hai| aisA nahIM hai ki yadi koI jyotiSI graha Adi ke AdhAra se kisI ke bure bhaviSya ko batAye, to usa graha Adi kI pUjA karane se vaha saMkaTa Tala jAyegA / asAtAvedanIya karma ke udaya se AyA huA saMkaTa, ina grahoM kI pUjA karane se bar3ha to sakatA hai, parantu ghaTanA kadApi saMbhava nahIM hai / udAharaNArtha pUjya A. zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA nimna saMsmaraNa upAdeya hai- pUjya AcArya zrI se eka sajjana ne pUchA 'mahArAja, mujha para navagraha kA prakopa hai| mujhe isase bacane ke lie kyA karanA caahie|' AcArya -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 33 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ne kahA 'graha nau kyoM mAnate ho dasa maano| dasavA~ graha | ise pApakarmoM ke udaya kA phala jAnakara zAMti se, samatApUrvaka parigraha hai| isako chor3a do, to koI graha tumhArA kucha bigAr3a sahana karatA hai| jJAnI jIva viSaya-kaSAyoM kI icchA rahita nahIM skegaa| sArAMza yaha hai ki ye 'navagraha' hameM dukha dene | hotA huA paMcaparameSThI kI bhakti Adi karatA hai, kyoMki kI sAmartha nahIM rkhte| vaha jAnatA hai ki 1. prabhubhakti se asAtavedanIya kA sAtA meM prazna - kyA zAMtividhAna karanA ucita hai ? saMkramaNa ho jAtA hai| 2. asAtAvedanIya kA anubhAga kSINa uttara - isa saMbaMdha meM yadi Apa gaura se 'zAMtividhAna' | ho jAtA hai| 3. sAtAvedanIya kA baMdha hotA hai| ye tInoM kAraNa ke sabhI arthoM ko dekheMge, to unameM yaha kahIM bhI nahIM likhA | sAMsArika dukhoM ke nAza evaM sukhoM kI prApti meM hetu hai| hai ki merI sAMsArika parezAniyA~ dUra kareM yA mujhe sAMsArika | isalie jJAnIjIva viSaya-kaSAya dUra karane ke lie tathA sukhoM kI prApti kraaeN| 'zAMtividhAna' ke sabhI aqa kA | zuddhAtmabhAvanA kI sAdhanA ke lie paMcaparameSThI ke tAtparya yahI hai ki sabhI sAMsArika duHkhoM ko dUra karanevAle | guNsmaraNAdirUpa zubhopayogapariNAma karatA hai| udAharANArtha tathA sabhI prakAra ke sAMsArika evaM Atmika sukhoM ko pradAna | isa saMbaMdha meM pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA karane vAle 'zAMtinAtha bhagavAn' ko argha samarpita karatA huuN| | nimna saMsmaraNa parama upAdeya hai - eka pratimAdhArI sajjana ina arSoM meM kahI bhI sAMsArika sukhoM kI kAmanA nahIM hai| bar3e duHkhI mana se pUjya AcArya zrI se kaha rahe the, 'maiMne kevala bhaktibhAva se pUjA karane ke phala kA varNana hai| ataH Apase pA~ca lAkha rupaye kI saMpatti kA niyama liyA thA aura 'zAMtinAtha vidhAna' karanA anucita kaise kahA jA sakatA hai? | vyApAra chor3a diyA thaa| jisake pAsa byAja kI AmadAnI ke prazna - pratikramaNa pATha tathA anya stotra Adi bhI to | lie rupaye jamA karavAe the, vaha pArTI phela ho gaI hai| aba AcAryoM ne du:khoM ke nAza ke lie phira kyoM likhe? maiM bar3A duHkhI hU~, kyA karU~? koI mantra Adi batA dIjie uttara - pratikramaNa pATha meM jo 'dukkhakkhao | tAki saMkaTa dUra ho jaaye|' pUjya AcArya zrI yaha saba sunakara kammakkhao' Adi pATha AtA hai, usameM 'du:khoM kA kSaya ho' | muskarAe aura bole 'aba to AnaMda A gyaa| rupayoM se to isake antargata janma-jarA aura mRtyu ina dukhoM ke nAza hone | pIchA chUTa hI gayA, kapar3oM ko aura chor3a do aura mere pAsa A kI bhAvanA hai arthAt saMsAra bhramaNa ke naSTa hone kI bhAvanA hai, jaao|saare saMkaTa turaMta samApta ho jaayeNge|' AgamaniSTha zuddha koI putrasaMbaMdhI, dhanasaMbaMdhI yA parivArasaMbaMdhI dukhoM ke nAza | cAritra pAlanevAle AcAryoM evaM muni-AryikAoM kA uttara hone kI bhAvanA nahIM hai| mainAsuMdarI se bhI munirAja ne yahI | uparyukta prakAra hI honA cAhie tAki laukikajana sAMsArika kahA thA ki tuma siddhacakravidhAna karo, isase samasta pApa | | sukhoM meM upAdeyatA mAnanA chor3a deN| karmoM kA nAza hotA hai| mainAsuMdarI ne yadi binA nidAna ke, | vartamAna meM munibhakti kA rUpa ekadama badala gayA hai| vidhAna na kiyA hotA to zAyada aisA phala dekhane meM na aataa| adhikAMza sAdharmI bhAiyoM kA lakSya yahI rahatA hai ki mahArAja A. zAMtisAgara mahArAja ne bhI eka vyakti ke sapheda dAga dara kI bhakti se hamAre sAMsArika dhana-saMbaMdhI, zarIra saMbaMdhI, karane ke lie ekIbhAva stotra pATha karane ke lie upadeza | korTa-kacaharI saMbaMdhI dukha naSTa ho jaayeN| ye mahArAja koI diyA thA, kyoMki vaha sapheda dAga ke kAraNa dhArmika anuSThAna | aisA maMtra de deM, jisase hameM amuka kArya kI siddhI ho jaay| nahIM kara pAtA thaa| sItAjI ne bhI agnizikhA ko jala banAne | isa mAhaula ko dekhakara adhikAMza sAdhu bhI zrAvakoM ko ke lie prabhustavana nahIM kiyA thaa| ina saba prasaMgoM meM duHkhoM | AkarSita karane ke liye, unako yaMtra-maMtra Adi dene lage haiM, ke nAza ke liye bhakti nahIM kI gaI thii| ye saba prasaMga batAte | jo AgamadRSTi se kadApi ucita nahIM kahA jA sktaa| yaha haiM ki niSkAMkSa bhakti karane vAloM ke daHkha svayameva nAza ko | hamAre samAja ke durbhAgya kA sUcaka hai| vItarAgatA kA pATa prApta ho jAte haiN| par3hAne vAle nirgrantha sAdhu hI yadi hameM bhogoM kI prApti meM prazna - vartamAna meM bahuta se sAdhu evaM AryikAe~ | sahAyaka bana jAyeMge, to phira tyAga-tapasyA kA pATha kauna phira hamAre duHkhoM ko dUra karane ke lie maMtra kyoM dete haiM ? | par3hAyegA? uttara - vartamAna meM bahuta se sAdhu evaM AryikA Adi| ata: sAMsArika bhogoM kI prApti ke liye 'sAkAMkSa' putraprApti ke lie , vyApArasamRddhi yA dhanaprApti ke lie, | pUjA karanA mithyAtva hI hai aura samyaktva ko naSTa karane meM mukadamA jItane ke lie jo maMtra-jApa Adi karane kI rAya | kAraNa hai| dete haiM vaha AgamadRSTi se ucita nahIM hai| 972, sekTara-7 AvAsa vikAsa kAlonI, AgarA uparyukta paristhitiyoM ke upasthita hone para jJAnI to mo. -9411206855 34 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtinAtha di. jaina atizaya kSetra bajaraMgar3ha zreSThI pAr3A zAha dvArA nirmita 800 varSa prAcIna jinAlaya ke garbhagRha meM sthita zrI arahanAtha, zrI zAntinAtha evaM zrI kunthunAtha kI 18 phITa U~cI pratimAe~ prAkRtika saundarya se paripUrNa evaM suramya pahAr3iyoM | kI kAryakuzalatA kA jvalaMta pramANa hai| isakA prAcIna nAma kI talahaTI meM sthita aitihAsika nagarI bajaraMgagar3ha Aja pUre | jainanagara thaa| lekina bAda meM kile ke bhItara sthApita bajaraMga vizva meM digambara jaina atizayakSetra ke rUpa meM prasiddhi pA | maMdira ke nAma para isakA nAmakaraNa bajaraMgar3ha huaa| pUrva meM cakI hai| pradaSaNa evaM kolAhala se dara palAza evaM anya ghane | yaha jilA makhyAlaya bhI rahA hai| vartamAna meM yahA~ ke adhisaMkhya vRkSoM kI chAyA se ghire tathA Aja pUrI taraha khaMDaharoM kA gA~va | jaina parivAra gunA meM basa ge| bana cuke bajaraMgagar3ha kI gaurava gAthA isa atizaya kSetra ke nizcaya hI aise sthala hamArI saMskRti kI anupama kAraNa punaH janamAnasa ko apanI ora AkarSita kara rahI dharohara hote haiN| inakA saMrakSaNa-saMvarddhana karanA hara nAgarika hai| jilA mukhyAlaya gunA se mAtra 7 kilomITara kI dUrI para kA karttavya hai| isI uddezya se digambarAcArya 108 zrI dakSiNa dizA meM gunA-Arona-siroMja mArga para sthita isa atizaya vidyAsAgarajI munirAja ke paTuziSya muni 108 zrI sudhAsAgarajI kSetra kA itihAsa 8 zatAbdI prAcIna hai| kile ke nIce nadI mahArAja evaM ailaka 105 zrI ni:zaMkasAgara jI ke sAnnidhya taTa para base isa aitihAsika grAma meM pAr3AzAha dvArA nirmita meM san 1992 meM ina pratimAoM kA jIrNoddhAra kiyA gyaa| bhavya jaina maMdira sthita hai| isake garbhagRha meM 12 vIM sadI kI zAMta mudrA meM 18 phITa uttuMga khagAsana mudrA kI pratimAe~ atizaya kSetra meM bhagavAn zrI zAMtinAtha jI kA vizAla sthApita haiN| jo bhaktajanoM ko vItarAgatA kA anupama upadeza - ramaNIka samavazaraNa bhI hai| yaha atizaya kSetra digambara jainAcArya detI rahatI haiN| ye vihaMgama pratimAe~ lAla pASANa se nirmita zrI gaNadharasvAmI kI tapobhUmi bhI rahA hai| prativarSa yahA~ tathA dhyAnastha evaM atizayayukta haiN| kArtika vadI paMcamI ko devAdhideva jinendradeva ke vimAnotsava kA vizAla calasamAroha Ayojita kiyA jAtA hai| jisameM guphA meM sthita, ye pratimAe~ mana ko bhakti rasa se dUrastha sthaloM se hajAroM naranArI utsAhapUrvaka zAmila hote haiN| sarAvora kara asIma zAMti pahu~cAtI haiN| inake cahu~ ora bhittiyoM | prativarSa jeTha vadI 14 ko bhagavAna zrI zAMtinAtha jI ke janma, meM sthApita aneka prAcIna pratimAe~ vAstukalA kA anupama | tapa evaM mokSa kalyANaka ke avasara para yahA~ mahAmastakAbhiSeka udAharaNa haiM / isake atirikta zilAlekha, bhitticitra bhI kalA samArohapUrvaka Ayojita kiyA jAtA hai| isI prakAra pardUSaNa ke suMdara namUne haiN| kalA aura adhyAtma kA yahA~ durlabha saMyoga mAgIla hai| paurANika kathAnakoM para AdhArita ye citra apanI nimiti | zrI jI kI zobhAyAtrA kA kAryakrama Ayojita kiyA jAtA meM pUrNataH maulika evaM advitIya haiN| saMvat 1236 meM zrI pAr3AzAha dvArA bajaraMgar3ha meM zrI yahA~ do jainamaMdira aura bhI haiM-eka mukhya bAjAra meM zAMtinAtha digambara jaina maMdira ke nirmANa evaM pratimAoM kI zrI jhItUzAha dvArA nirmita kiyA gayA zrI pArzvanAtha jinAlaya sthApanA ke alAvA thUbonajI, caMderI, paporAjI (ma.pra.) tathA tathA dUsarA zrI harizacandra TarakA dvArA banavAyA gayA TarakA kA cA~dakher3I (rAjasthAna) meM bhI kaI jinAlayoM kA nirmANa mNdir| lagabhaga 50 varSa pUrva jaina parivAroM ke bajaraMgar3ha se karAyA gayA thaa| itihAsa meM aisA ullekha milatA hai ki bAhara nivAsa karane ke kAraNa isa maMdira meM sthApita zrI pAr3AzAha ke par3e isa kSetra meM rAtri meM ruke the aura eka par3e caMdraprabhu bhagavAna kI pratimA gunA jaina maMdira meM pratiSThita kara kI lohe kI jaMjIra svarNa kI ho gayI thii| khoja karane para dI gaI thii| vartamAna meM yaha pratimA zrI caMdAprabhu caityAlaya unheM isa sthAna para pArasa patthara kI prApti huii| isase prabhAvita malhAragaMja indaura meM sthApita hai| TarakAjI ke isa maMdira meM hokara unhoMne yahA~ eka bhavya jainamaMdira banAne kI pratijJA citroM dvArA bhavya caubIsI banAI gaI hai| kii| yaha kSetra pAr3AzAha kI udAratA, niSThA evaM zilpajJoM -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 35 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazAlAe~ isa suprasiddha atizaya kSetra para do vizAla dharmazAlAe~ haiM, jinameM eka zrI zAntinAtha atizaya kSetra se lagI huI hai, jisameM vaivAhika, dhArmika evaM anya sAmAjika AyojanoM hetu pUrNa suvidhAe~ upalabdha haiN| sAtha hI bAhara se Ae yAtriyoM ke Thaharane kA samucita prabandha bhI hai| zrI zAMtinAtha digambara jinAlaya kI dharmazAlA meM bhUtala para kamare tathA vizAla barAmadA, evaM prathama tala para kakSoM ke atirikta eka sabhAkakSa hai / kSetra para sthita eka anya dharmazAlA meM AcArya zrI vidyAsAgarabhavana ke nAma se eka vizAla sabhAkakSa hai| isa khaNDa meM pA~ca kamare, snAnaghara tathA zaucAlaya kI suvidhAyukta, tIna kamare bhojana banAne kI vyavasthA sahita tathA chaha anya kamare bhI haiM / samasta kakSa palaMga, bistara, Tebila kursI, paMkhoM se susajjita haiN| vRddhAzrama bAjAramaMdira sthita dharmazAlA meM jaina yuvA saMgaThana, gunA dvArA vRddhAzrama kA nirmANa kiyA gayA hai| sAMsArika vRttiyoM se udAsIna ho apane jIvana kA aMtima samaya vRddhajana AtmakalyANa hetu vyatIta kara sakeM, isa bhAvanA se nirmita vRddhAzrama zIghra hI prAraMbha kiyA jA rahA hai| prastAvita nirmANa bar3e maMdira meM lagA huA 90 da 140 phITa kA eka bhUkhaMDa kSetra samiti dvArA kraya kiyA gayA hai, jisa para saMtoM evaM vidvajanoM ke parAmarzAnusAra nirmANa kArya kiyA jAvegA / isakI bAuNDrI kA kArya vartamAna meM cala rahA hai| | yAtAyAta kI upalabdha suvidhAe~ 1. gunA nagarI, AgarA - bambaI rASTrIya rAjamArga para sthita hai| gvAliyara, indaura, ujjaina aura bhopAla se pratyeka samaya gunA taka Ane ke liye yAtrI baseM upalabdha rahatI haiN| gunA, siroMja va Arona se bajaraMga gar3ha Ane ke liye baseM evaM choTe vAhana (oNTo, jIpa ityAdi) hara samaya upalabdha rahate haiN| 2. gunA nagarI madhya relave ke bInA-koTA relve lAina para sthita hai| yahA~ Ane ke lie bInA, ujjaina va koTA se rela suvidhA upalabdha hai / indaura se gunA hote hue gvAliyara taka iMTarasiTI eksapresa, mAlavA eksapresa, deharAdUna eksapresa yAtAyAta ke pramukha sAdhana ke rUpa meM haiM, jo dillI se gunA ko sIdhe jor3ate hai| sAdA jIvana, ucca vicAra gA~dhI jI - rASTrapitA ke nAma se vikhyAta hue| eka dina kI bAta hai, ve ghUmane jA rahe the / ve eka tAlAba ke kinAre se nikle| unakI dRSTi tAlAba kI ora gyii| unhoMne dekhA ki eka bur3hiyA ne AdhI dhotI pahina rakhI hai aura AdhI dho rahI hai| use dekhate hI ve karuNAsAgara meM DUba gaye / unakI A~khoM meM A~sU A gye| 36 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita gA~dhI jI ne bur3hiyA kI hAlata dekhakara socA ki are ! isake pAsa to ThIka se pahinane ke lie bhI vastra nahIM hai| or3hane kI bAta to bahuta dUra hai| kitanA abhAvagrasta jIvana hai isakA, phira bhI isane kisI se jAkara apanA dukha nahIM khaa| itane meM hI kAma calA rahI hai / kSetra kI prabandhakAriNI samiti dvArA prakAzita vivaraNa ke AdhAra para / gA~dhI jI ne jaba se janatA ke dukha bhare jIvana ko dekhA, taba se unhoMne "sAdA jIvana prAraMbha kara diyA " / ve choTI sI dhotI pahanate the, jo ghuTane taka AtI thI / unakA sAdA jIvana, unake ucca vicAra Adarza haiM, janatA ke lie| unake pAsa aisI A~kheM thIM jinameM karuNA kA jala chalakatA rahatA thA / yathArtha meM dharma yahI hai ki dIna dukhI jIvoM ko dekhakara A~khoM meM karuNA kA jala chalaka Aye, anyathA chidra to nAriyala meM bhI huA karate haiN| dayAhIna A~kheM nAriyala ke chidra ke samAna I 'vidyAkathakuJja' Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praznakartA : navIna candra jaina, dillI / jijJAsA : kyA upazama samyaktva ke sAtha matijJAna saMbhava hai? jijJAsA - sAmAdhAna samAdhAna : upazama samyaktva do prakAra kA hotA hai / 1. prathamopazama samyaktva- mithyAdRSTi jIva ko jo upazama samyaktva hotA hai, vaha prathamopazama kahalAtA hai| 2. dvitIyopazama samyaktva- kSAyopazamika samyagdRSTi jIva ko upazama-zreNI ArohaNa se pUrva jo upazamasamyaktva hotA hai, vaha dvitIyopazama samyaktva kahalAtA hai / uparyukta donoM upazama samyaktvoM meM se, prathamopazama samyaktvI ke mana:paryayajJAna nahIM ho sakatA, jaba ki dvitIyopazama samyaktva ke manaHparyAyajJAna saMbhava hai| isakA kAraNa batAte hue zrI dhavalA pu. 2, pRSTha 727 meM isa prakAra kahA hai - " jo vedakasamyaktva ke pIche dvitIyopazama samyaktva prApta hotA hai, usa upazamasamyagdRSTi ke prathama samaya meM bhI manaH paryayajJAna pAyA jAtA hai, kintu mithyAtva se pIche Aye hue (prathama) upazamasamyagdRSTi jIva meM mana:paryayajJAna nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki, mithyAtva se pIche Aye hue upazamasamyagdRSTi ke utkRSTa upazamasamyakatva ke kAla se bhI grahaNa kiye gaye saMyama ke prathama samaya se lagAkara sarvajaghanya mana:paryayajJAna ko utpanna karanevAlA saMyama kAla bahuta bar3A hai| " jijJAsA : eka jIva ke kyA kevala matijJAna hI honA saMbhava hai, jaba ki pratyeka jIva meM kama se kama mati aura ye do jJAna to pAye hI jAte haiN| zruta, samAdhAna: tattvArtha sUtra (adhyAya 1/30 ) meM kahA hai, 'ekAdIni bhAjyAni yugpdeksminnaacturbhyH'| artha - eka AtmA meM eka ko Adi lekara eka sAtha cAra jJAna taka bhajanIya haiN| bhAvArtha - yadi eka jJAna to kevalajJAna, do hoM to mati evaM zruta, tIna hoM to mati, zruta, avadhi yA mati, zruta evaM mana:paryaya tathA cAra hoM to mati, zruta, avadhi aura mana:paryaya / uparyukta sAmAnya artha ke anusAra pratyeka saMsArI jIva ke mati evaM zruta ye donoM jJAna avazya pAye jAte haiN| parantu rAjavArtika meM isa sUtra kI TIkA karate hue akalaMkadeva ne eka vizeSa vyAkhyA isa prakAra bhI dI hai paM. ratanalAla bainAr3A 'saMkhyAvacano'yamekazabdaH / ' ekamAdiryeSAM tAnImAnyekAdIni / katham ? matijJAnamekasminnatmani ekam, yadakSarazrutaM dvyanekadvAdazabhedamupadezapUrvakaM tadbhajanIyam syAdvA na veti / ' artha eka zabda saMkhyAvAcI hai| isalie eka hai Adi meM jisake vaha ekadIni hai| isase AtmA meM eka akelA matijJAna bhI ho sakatA hai, kyoMki upadezapUrvaka honevAlA jo do- aneka bAraha bheda rUpa akSarazruta hai vaha bhajanIya hai, arthAt kisI ke hotA hai aura kisI ke nhiiN| bhAvArtha tAtparya yaha hai ki kisI AtmA meM matijJAna to ho, parantu zrutajJAna ke aMgabAhya aura aMgapraviSTa, ina donoM bhedoM meM se koI bhI jJAna na ho, to isa jIva ke kevala eka matijJAna bhI saMbhava hai| yahA~ yaha bhI jAnane yogya hai ki uparyukta kathana AtmA meM labdhi kI apekSA hone vAle jJAnoM kI apekSA hai| upayoga meM to pratyeka jIva ke eka samaya meM eka hI jJAna ho sakatA hai, isase adhika nhiiN| jaise jaba avadhijJAnarUpa upayoga rahatA hai, taba anya koI bhI jJAna upayoga meM nahIM rahatA / praznakartA: paM. basaMtakumAra zAstrI, zivAr3a / jijJAsA : tInoM yogoM kI pravRtti yugapat hotI hai yA alaga-alaga ? samAdhAna : uparyukta viSaya para zrI dhavalA pu. 1/ 279 tathA zrI dhavalA pu. 7/77 meM acchA prakAza DAlA gayA hai, jisakA bhAvArtha yaha hai ki tInoM yogoM kI pravRtti eka sAtha nahIM hotI hai, anyathA eka sAtha mAnane para AtmA meM yoga nahIM bana sakegA / yadi koI kahe ki loka meM sinemA Adi dekhate samaya yA krikeTa kA maica Adi dekhate samaya tInoM yogoM kI pravRtti yugapat dikhAI detI hai ? isakA uttara yaha hai ki yoga aura pravRtti meM antara hotA hai| mana-vacanakAya ke vyApAra ko pravRtti kahate haiM, jaba ki AtmA ke prayatna ko yoga kahA jAtA hai| pravRtti to tInoM yogoM kI eka sAtha ho sakatI hai, parantu AtmA kA prayatnarUpa yoga eka samaya meM eka hI hotA hai| jaise kisI yAtrI kI aTaicI koI cora lekara bhAga jAtA hai| vaha yAtrI usa cora ke pIche daur3a bhI rahA hai, cIkha bhI rahA hai aura soca bhI rahA hai ki aTaicI kaise mile| yahA~ tInoM yogoM kI pravRtti eka sAtha ho - -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 37 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahI hai, parantu AtmA kA prayatnarUpa yoga kevala eka hI ho | nahIM aataa|" sakatA hai, tAnA nhaa| arthAt jaba usakA prayatna cIkhane | 4. zrI dhavalA pu.1, pRSTha 191 para isa prakAra zaMkA rUpa rahatA hai, taba vacana rUpa prayatna rahatA hai, mana evaM kAya | kI gaI hai ki jina jIvoM kI kaSAya kSINa (naSTa) athavA rUpa nhiiN| jaba teja daur3ane rUpa prayatna rahatA hai, taba kAyarUpa | upazAnta ho gaI hai, unake zuklalezyA kA honA kaise saMbhava prayatna hai, mana evaM vacana rUpa nahIM, aadi| isase yaha spaSTa | hai ? isakA samAdhAna - nahIM, kyoMki jina jIvoM kI kaSAya hai ki yogoM kI pravRtti eka sAtha hote hue bhI, AtmA kA | kSINa athavA upazAnta ho gaI hai, unameM karmalepa kA kAraNa prayatnarUpa yoga to eka samaya meM eka yoga kA hI hotA hai| yoga pAyA jAtA hai, isalie isa apekSA se unake zuklalezyA jijJAsA : kaSAyoM ke udaya kI apekSA lezyAyeM | mAna lene meM koI virodha nahIM AtA hai| hotI haiM, to kSINakaSAya avasthA meM kisI bhI prakAra kI | uparyukta pramANoM ke anusAra jo AtmA ko karmoM se lezyA kA abhAva honA cAhie , jabaki vahA~ zukla lezyA | lipta karatI hai, use lezyA kahate haiN| kaSAya rahita 11veM, kahI gaI hai, vaha kaise? 12veM aura 13veM guNasthAna meM yoga hone ke kAraNa Asrava samAdhAna : uparyukta ke saMbaMdha meM svArthasiddhi 2/6 | nirantara pAyA jAtA hai, isalie ina guNasthAnoM meM lezyA kA meM isa prakAra kahA gayA hai - 'nanu ca upazAntakaSAye | sadbhAva mAnanA ucita hai| sayogake valini ca shuklleshyaastiityaagmH| tatra praznakartA : ravIndra kumAra jaina ema.e., dehraaduun| kaSAyAnuraJjanAbhAvAdaudayikatvaM noppdyte| naiSa doSaH jijJAsA : zravaNavelagolA-sthita bhagavAn bAhubali pUrvabhAvaprajJApananayApekSayA yAsau yogapravRttiH kaSAyAnuraJjitA | kI marti se parva bhI kyA aisI hI martiyoM kI upalabdhi hotI saivetypcaaraadaudyikiityucyte| tadabhAvAdayogakevalyalezya | hai yA yaha marti sarvAdhika prAcIna hai. spaSTa kreN| iti nishciiyte|' samAdhAna : pUre bhAratavarSa me jitanI bhI bhagavAna prazna -- upazAnta kaSAya, kSINakaSAya aura bAhubalI kI mUrtiyA~ pAI jAtI haiM, unameM suMdaratA kI dRSTi se sayogakevalI guNasthAna meM zuklalezyA hai aisA Agama hai, zravaNabelagolA sthita bhagavAn bAhubalI kA jinabimba anupama, parantu vahA~ para kaSAya kA udaya nahIM hai, isalie audayikapanA advitIya evaM sarvazreSTha hai, parantu isase pUrva bhI bhagavAn nahIM bana sktaa| uttara - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki jo bAhubalI kI mUrtiyoM ke pramANa evaM mUrtiyoM kA sadbhAva pAyA yogapravRtti kaSAya ke udaya se anuraMjita hai vahI yaha hai| isa jAtA rahA hai| kucha jJAta mUrtiyA~ isa prakAra haiM - prakAra pUrvabhAvaprajJApananaya kI apekSA upazAntakaSAya Adi ___1. cambala kSetra meM mandasaura jile ke ghusaI sthAna se guNasthAnoM meM bhI lezyArUpa audayika bhAva kahA gayA hai| prApta bha. bAhubali kI mUrti cauthI-pA~cavI zatAbdI kI anumAna kintu ayogakevalI ke yoga pravRtti nahIM hai isalie ve lezyA kI jAtI hai| rahita haiM, aisA nizcaya hai| 2. saMbhavataH kadambarAja ravivarmA dvArA pA~cavI zatAbdI 1. zrI dhavalA pu.1, pRSTha 150 meM isa prakAra kahA hai | meM nirmita 'manmathanAtha' (kAmadeva yA bAhubali) kA maMdira "akaSAya vItarAgiyoM ke kevala yoga ko lezyA nahIM kaha | sarvAdhika prAcIna bAhubalI maMdira siddha hotA hai| isase saMbaMdhita sakate, aisA nizcaya nahIM kara lenA cAhie, kyoMki lezyA meM zilAlekha uttara karnATaka jile ke banavAsI ke nikaTa gudanApura yoga kI pradhAnatA hai, kaSAya pradhAna nahIM hai, kyoMki vaha yoga grAma meM prApta huA hai / pravRtti kA vizeSaNa hai|" 3. aihola kI guphA meM bhagavAn bAhubalI kI mUrti 2. zrI dhavalA pu. 5, pRSTha 105 para kahA hai, "sacamuca sthita hai, jo lagabhaga 7 phITa U~cI hai aura 7 vIM zatAbdI kI kSINa-kaSAya jIvoM meM lezyA ke abhAva kA prasaMga AtA, mAnI jAtI hai| isameM bha. bAhubalI kI jaTAyeM kandhoM taka yadi kevala kaSAyodaya se hI lezyA kI utpatti mAnI jaatii| pradarzita haiM aura unakI bahineM latAoM ko haTAte hue dikhAI kintu zarIranAmakarma ke udaya se utpanna yoga bhI to lezyA | gaI haiN| mAnA gayA hai, kyoMki yaha bhI karmabandha meM nimitta hotA hai| 4. bAdAmI ke jaina guphA maMdira meM bhI eka ATha isa kAraNa kaSAyoM ke naSTa ho jAne para bhI yoga rahatA hai, | phuTa U~cI pratimA hai, jo sAtavIM-AThavIM zatAbdI kI mAnI isalie kSINakaSAya jIvoM ke lezyA mAnane meM koI virodha jAtI hai| 38 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. ailorA-sthita jaina guphAoM meM bha. bAhubalI kI / ke sthAnoM meM pAye jAne vAle asaMkhyAta trasa jIvoM kA ghAta kaI pratimAe~ haiM, jo AThavIM-nauMvI zatAbdI kI mAnI jAtI | hotA hai| praznakartA : paM. vasantakumAra jI sivAr3a 6. hamacA meM 898 IsavI meM rAjA vikrama sAntara ne | jijJAsA : kyA bha mahAvIra ke mokSa jAne ke bAda eka vizAla 'bAhubalI vasadi'banavAI thI, jisakI aba | hue pA~ca zrutakevalI usI bhava se mokSa gaye the, yA anya kevala caukI hI zeSa raha gaI hai aura bAhubali kI jIrNa 5 | bhava se? phuTa U~cI pratimA aba kundakunda vidyApITha bhavana meM rakhI samAdhAna : zrutakevalI unako kahate haiM, jo sampUrNa huI hai| isa mUrti para bhI jaTAe~ pradarzita haiM, kintu latAe~ zruta ke arthAt aMgabAhya aura aMgapraviSTa ke sampUrNa jJAtA kevala pairoM taka hI utkIrNa haiN| hote haiN| jabaki kevalI ve kahalAte haiM, jinako kevalajJAna 7. karnATaka ke golakuMDA ke khajAnA-bilDiMgasaMgrahAlaya meM bhI 1.73 mITara U~cI kAle vesAlTa pASANa kI prApta ho gayA hotA hai| jo kevalI hote haiM, ve to cAra mUrti hai, jo dasavIM zatAbdI kI kahI jAtI hai| aghAtiyA karmoM ko naSTa karake usI bhava se niyama se mokSa 8. janAgaDha saMgrahAlaya me eka marti pradarzita kI gaI | prApta karate haiM, parantu zrutakevaliyoM ke usI bhava se mokSa hai, jo nauvIM zatAbdI kI kahI jAtI hai| prApta karane kA niyama nahIM hai| zratakevaliyoM ko usI bhava 8. khajurAho meM pArzvanAtha maMdira kI bAharI dakSiNI | se bhI mokSa ho sakatA hai athavA ve kucha hI bhava meM mokSa dIvAla para bhI bha. bAhubalI kI mUrti utkIrNa hai, jo dasavIM | prApta kara sakate haiN| zrutakevaliyoM ke liye zrI dhavalA pu.zatAbdI kI hai| | 9 pR.-69 se 71 ke anusAra likhA hai ki unako mithyAtva 10. lakhanaU saMgrahAlaya meM bha. bAhubalI kI mUrti | meM gamana hone kA abhAva hai, arthAt unakA samyaktva zeSa hai, jisakA mastaka aura caraNa khaNDita hai, yaha bhI 10 vIM | saMsArakAla meM kabhI bhI nahIM chUTatA hai| zatAbdI kI hai| yahA~ vizeSa yaha bhI hai ki paMcamakAla meM utpanna ___11. isake alAvA mahobA, devagar3ha, zravaNa giri | jIvoM ko, usI bhava meM mokSa prApta hone kA niSedha hai| ataH Adi meM bha. bAhubalI kI kaI mUrtiyA~ haiM, jo lagabhaga 10 vIM | isa kAraNa se bhI bha. mahAvIra ke bAda honevAle pA~coM zatAbdI kI haiN| zrutakevaliyoM ko, paMcamakAla meM utpanna hone ke kAraNa isa prakAra bha. bAhubali kI car3hI huI belavAlI | usI bhava se mokSa hone kA prazna hI nahIM uThatA hai| viziSTa zailI kI mUrtiyoM ke nirmANa kI paramparA IsA kI / cauthI zatAbdI se mAnanI caahie| jijJAsA : agurulaghutva to jIva kA svAbhAvika praznakartA : kAmatA prasAda jaina, mujphphrngr| guNa kahA gayA hai| phira ise nAmakarma ke bheda meM kyoM ginA jijJAsA : sakSmajIva na to kisI se marate haiM aura | gayA h| na kisI ko mArate haiM, phira kAmasevana me hiMsA kyoM? samAdhAna : Agama meM agurulaghutva zabda kA prayoga samAdhAna : kAmasevana meM sUkSmajIvoM kI hiMsA | tIna sthAnoM para kiyA gayA hai - 1. agurulaghutva sAmAnya nahIM hotI, balki bAdara trasa jIvoM kI hiMsA hotI hai| ye trasa | guNa 2. agurulaghunAmakarma 3. gotrakarma ke kSaya se utpanna jIva A~khoM se dikhAI nahIM par3ate, isa dRSTi se inako sUkSma | honevAlA agurulaghutva guNa / ye tInoM bhinna-bhinna paribhASA kahA hai| sUkSma jIvoM kA koI AdhAra nahIM hotA, ataH | vAle haiM, jinakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai - kisI bhI vastu yA padArtha meM pAye jAne vAle jIva bAdara hI | 1. agurula sAmAnyaguNa - AlApapaddhati meM isakA hote haiN| AlU kI sabjI banAne meM bhI bAdara nigodiyA jIvoM | lakSaNa isa prakAra kahA hai 'agurulghorbhaavo'gurulghutvm| kA hI ghAta hotA hai| bijalI kA paMkhA calAne para bhI bAdara sUkSmAvAggocarAH pratikSaNaM vartamAnA AgamapramANAdabhyupagamyA vAyukAyika jIvoM kA tathA anya bAdara jIvoM kA hI ghAta | agurulghugunnaaH|' artha - agurulaghubhAva agurulaghupana hai| hotA hai| hiMsA bAdara jIvoM kI hI hotI hai, sUkSma jIvoM kI | arthAta jisa guNa ke nimitta se dravya kA dravyapanA sadA nhiiN| kAmasevana meM, raja-vIrya meM pAye jAne vAle tathA sevana banA rahe, arthAt dravya kA koI guNa na to anya guNarUpa ho -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 39 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sake aura na koI dravya anya dravya rUpa ho sake, athavA na | aura 63 RddhiyoM se sampanna kahe gaye haiN| tIrthaMkara prabhu to dravya ke guNa bikharakara pRthak-pRthak ho sakeM aura jisake | divyadhvani ke kAraNa arthakartA kahe gaye haiM aura ye sabhI nimitta se pratyeka dravya meM tathA usake guNoM meM samaya samaya | gaNadhara dvAdazAMgarUpa grantha kartA kahe gaye hai| aisA nahIM hai prati SaT guNa hAni vRddhi hotI rahe use, agurulaghu guNa | ki kevala mukhya gaNadhara hI tIrthaMkara bhagavAn kI vANI ko / kahate haiM / agurulaghu guNa kA yaha sUkSma pariNamana vacana ke | jhelate hoN| ye sabhI gaNadhara samAna rUpa se tIrthaMkara bhagavAn agocara hai, kevala Agama-pramANagamya hai| yaha dravya kA | kI vANI ko apanI RddhiyoM ke dvArA grahaNa karate haiM aura sAmAnya guNa hai aura pratyeka dravya meM pAyA jAtA hai| / vistarita bhI karate haiN| zrI uttarapurANa parva 60 zloka naM. 2. agurulaghunAmakarma - zrI sarvArthasiddhi 8/11 meM | 37 meM bhagavAn anaMtanAtha ke jIvanacaritra meM isa prakAra isa prakAra kahA hai - 'yasyodayAdayaHpiNDavat gurutvAnnAdhaH | kahA haipatati na cArkatUlavallaghutvAdUrdhvaM gacchati tdgurulghunaam|arth "jayAkhyamukhyapaMcAzadgaNabhRvRMhitAtmavAk" - jisake udaya se lohe ke piNDa ke samAna guru hone se na artha - bha. anantanAtha ke sabhI jayadi pacAsa to nIce giratA hai aura na ruI ke samAna laghu hone se Upara | gaNadharoM ke dvArA unakI divyadhvani kA vistAra hotA thaa| jAtA hai|' yaha karma pudgalavipAkI hai, isa kAraNa se praznakartA : paM. anurAga zAstrI maDAvarA / isakA vipAka zarIra meM prApta hotA hai arthAt isa karma se jijJAsA : nizcaya-vyavahAra-samyagdarzana eka zarIraviSayaka agurupanA evaM alaghupanA hotA hai, jisake sAtha hote haiM yA Age pIche ? kAraNa hI jIva apane zarIra ko uThAkara anyatra jAne va samAdhAna : vyavahArasamyagdarzana sAdhana hai va nizcaya icchita sthAna para rukane meM sarvatra samartha hotA hai| samyagdarzana sAdhya hai| ata: vyavahArasamyagdarzana pahale hotA 3. gotra karma ke kSaya se utpanna hone vAlA hai va nizcaya samyagdarzana vAda meN| kucha AgamapramANa isa agurulaghutva guNa zrI padmanandipaMcaviMzatikA ke anusAra | prakAra haiM - 1. vRhadravyasaMgraha gAthA 41 kI TokA meM isa isa guNa se siddhoM ko, gotra karma kA nAza hone se, ucca | prakAra kahA hai - "atra vyavahArasamyaktvamadhye nizcaya gotra va nIcagotra ina donoM se rahitapanA yugapat prApta hotA samyaktvaM kimarthaM vyAkhyAtamiti cedavyavahArasamyaktvena hai| isase AcaraNakRta mahatva yAni uccagotrapanA tathA nizcayasamyaktvaM sAdhyata iti sAdhyasAdhakatucchatva yAni nIcagotrapane kA abhAva eka sAtha pAyA bhaavjnyaapnaarthmiti|" artha - yahA~ isa vyavahAra samyaktva jAtA hai| yaha saMsArI avasthA meM gotrakarma ke udaya ke ke vyAkhyAna meM nizcayasamyaktva kA varNana kyoM kiyA kAraNa vaibhAvika avasthA meM rahatA hai aura muktajIvoM meM | jAtA hai ? vyavahArasamyaktva se nizcayasamyaktva siddha svAbhAvika avasthA meM pAyA jAtA hai| kiyA jAtA hai, isa sAdhyasAdhakabhAva ko batalAne ke liye __ isa prakAra uparyutta agurulaghu nAmaka do guNa bhinna / kiyA gayA hai| haiM aura agurulaghunAmakarma bhinna hai| yaha bhI jAnane yogya 2. zrI paMcAstikAya gAthA 107 kI TIkA meM AcArya hai ki uparyukta agurulaghu nAmaka svAbhAvika guNa kA | jayasena ne kahA hai - "idaM tu navapadArthaviSayabhUtaM sAMsArika avasthA meM vaibhAvika pariNamana hI pAyA jAtA vyavahArasamyaktvaM / kiM viziSTam / zuddhajIvAstikAya rucirUpasya nizcayasamyaktvasya chdmaavsthaayaamaatmhai| (rAjavartika 8/11/12) viSayasvasaMvedanajJAnasya paramparayA biijm| artha - yaha jo jijJAsA : kyA tIrthakara bhagavAn kI vANI mukhya nava padArtha kA viSayabhUta vyavahAra samyaktva hai, vaha zuddha gaNadhara hI jhelate haiM? to phira anya gaNadharoM kA kyA kArya jIvAstikAya kI rucirUpa jo nizcayasamyaktva hai, usakA tathA chadmastha avasthA meM AtmaviSayaka svasaMvedanajJAna kA ) samAdhAna : sabhI gaNadhara RddhiyoM kI apekSA samAna paramparA se bIja hai|" hote haiN| ye sabhI sampUrNa zruta ke jJAtA arthAt zrutakevalI 40/ apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. zrI pravacanasAra cAritrAdhikAra gAthA 2 kI TIkA / zikhare'bhisUryamavasthAnam / " meM A. amRtacandra svAmI ne isa prakAra kahA hai- "aho artha - garmI meM parvata ke zikhara para sUrya ke sAmane $ niHzaGkitatvaniHkAMkSitatva-nirvicakitsatvanirmUDhaSTitvopa- khar3e hokara dhyAna karanA AtApana nAmaka kAyakleza tapa bRMhaNa-sthitIkaraNa-vAtsalya-prabhAvanAlakSaNa- darzanAcAra, na hai / caturtha kAla meM to AtApanayoga meM sthita sAdhuoM ke zuddhasyAtmanastvamasIti nizcayena jAnAmi tathApi tvAM bahuta se pramANa prathamAnuyoga zAstroM meM upalabdha hote tAvadAsIdAmi yAvat tvatprasAdAt zuddhamAtmAnamupalabhe / " haiM / isa paMcamakAla meM bhI cA.ca. A. zAntisAgara jI artha - aho niHzaMkitatva, ni:kAMkSitatva, nirvicikitsatva, mahArAja Adi ke dvArA bhI AtApanayoga kiye jAne kI nirmUDhadRSTitva, upabRMhaNa, sthitikaraNa, vAtsalya, prabhAvanA-svarUpa, darzanAcAra, tU zuddhAtmA kA svarUpa nahIM hai, aisA kathAe~ caritra - granthoM meM pAI jAtI haiN| zrI bhagavatIArAdhanA meM AtApana yoga ke aticAroM kA varNana isa maiM nizcaya se jAnatA hU~, to bhI tujhako taba taka svIkAra karatA hU~, jaba taka tere prasAda se zuddha AtmA ko prApta ho prakAra pAyA jAtA hai - "uSNa se pIr3ita hone para ThaNDe padArthoM ke saMyoga kI icchA karanA, yaha merA saMtApa kaise jAU~ / naSTa hogA " aisI cintA karanA "pUrva meM anubhava kiye gaye zItala padArthoM kA smaraNa honA" "kaThora dhUpa se dveSa karanA" zarIra ko binA jhAr3e hI zItalatA se ekadama garmI meM praveza karanA tathA zarIra ko picchI se sparza karake hI dhUpa se zarIrasaMtApa hone para chAyA meM praveza karanA ityAdi AtApanayoga ke atIcAra haiM 1 uparyukta AgamapramANoM ke anusAra vyavahArasamyagdarzana pahale hotA hai, taduparAMta vItarAgacAritra kA avinAbhAvI nizcayasamyagdarzana hotA hai| jijJAsA : AtApana yoga kyA 'kyA vartamAna meM yaha kiyA jA sakatA hai ? samAdhAna : zrI anagAradharmAmRta 7/32 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai- "AtapanamAtApanaM grISme giri * svatantratA saMgrAma meM jaina grantha ko mahAvIra puraskAra zrI mahAvIrajI (rAja.) / mahAvIra jayantI para Ayojita vizAla melA ke antima dina 14 apraila ko jyoti jaina dvArA likhita 'svatantratA saMgrAma meM jaina grantha ko mahAvIra puraskAra se sammAnita kiyA gyaa| bhA. di. jaina tIrtha kameTI tathA di. jaina ati. kSetra zrI mahAvIrajI ke adhyakSa zrI nareza seThI ne lekhaka dampatti kA tilaka lagAkara, zAla or3hAkara sammAna kiyaa| jaina vidyA saMsthAna ke saMyojaka DaoN. kamala canda jaina saugAnI ne puraskAra kI pRSThabhUmi para prakAza DAlA aura kahA ki cayana prakriyA ke bAda hama puraskAra kA nirNaya karate haiN| yahI kAraNa hai ki yaha puraskAra kabhI vivAdoM ke ghere meM nahIM aayaa| DaoN. kapUracanda jaina ne kahA ki isa pustaka meM 20 jaina zahIdoM, saMvidhAna sabhA ke chaha jaina sadasyoM tathA u. pra. ma. pra. va rAjasthAna ke 750 jaina jelayAtriyoM kA paricaya hai| DaoN. jyoti jaina ne jaina vidyA saMsthAna aura kSetra kameTI kA AbhAra mAnA / 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA (u.pra.) sAMgAnera mandira meM bhagavAna RSabhadeva graMthamAlA kA lokArpaNa jayapura, 30 apraila 2006, vizva vikhyAta zrI digambara jaina atizaya kSetra mandira saMghI jI sAMgAnera meM bhagavAn RSabhadeva granthamAlA evaM vizAla siMhadvAra kapAToM kA lokArpaNa muni zrI 108 sudhAsAgarajI mahArAja ke jayaghoSa ke sAtha huaa| prAtaH 8.30 baje mandira parisara meM bhagavAn RSabhadeva granthamAlA kA lokArpaNa Ara. ke. mArbala ke kaMvarIlAla | azokakumAra pATanI ne maMtroccAraNa ke sAtha kiyaa| tatpazcAt 19' x 12 phITa utuMga siMhadvAra ke kapAToM kA lokArpaNa sevArAma jaina dillI vAloM ne kiyA / ' DA. kastUracandra sumana nirmala kAsalIvAla mAnada maMtrI -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 41 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgrantho niratAtmasaukhyanilayo muktyAturastArakaH, tIrthoddhAkara! vItakAmakalaho, vijJopi gorakSakaH / sanmArga hRdi zAntito nayati yo, bhavyaJca muktizriye, vidyAsAgara - pUjyapAda - kamalaM, saMsthApya sampUjaye // OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndra ! atra avatara avatara saMvauSaT / atra tiSTha tiSTha ThaH ThaH / atra mama sannihito bhava bhava vaSaT / AcArya zrIvidyAsAgara - pUjanam 1 janmAntakApannabhayAtibhItA, javaJjave jantava ArtanItA / vidyAgurorcanti haropavidyA, bhavantamadbhizcaraNaM hi sarvAH // OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndrAya janmajarAmRtyuvinAzayAya jalaM ni0 svAhA / 2 kRtaM mayA candanapUtalepaM, na zItamAptaM manasApi kiJcit / tato ghasantaptamano vizAntyai tavAyate mngglpaadpdmm|| OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndrAya saMsAratApa vinAzanAya candanaM ni0 svAhA / 3 jJeyaprabhAvena hi khaNDito yadakhaNDitajJAnavimaNDanAya / vidhau tavidyotanataNDu laughe : pAdAmbujaM vai sagurorcyate te // OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndrAya akSayapadaprAptaye akSatAn ni0 svAhA / 4 loke tu satvAH kusumAstradoSairbhramanti nityaM bhavabhUmimadhye | kAmASTakaM zartumamartya zatru, puSpaistvadIyaM caraNaM yaje'ham // OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndrAya kAmabANa - vinAzanAya puSpaM ni0 svAhA / 42 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita raciyatA - muni zrI praNamya sAgara jI 5 varaM vizuddhaM rUciraM mayedaM, bhuktaM muhurmohavazena sarvam / kSudrarogazAntyai bhuvi nAtra vaidyo, naivedyamAnIya pade yaje'ham // OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndrAya kSudhArogavinAzanAya naivedyaM ni0 svAhA / 6 utmattavanmohatamaH prasArAn nidhAya duHkhaM bhavabhAra UDhaH / alabdhabhUtiM caraNaM vilabdhu, mayArcyate dIpakarociSA te // OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndrAya mohAMdhakAra vinAzanAya dIpaM ni0 svAhA / 7 ekaM nimittaM bhavarogasUte rdehAtmamadhye - viparItabuddhiH / bhaktyAnale kalmaSamoha dhUpaM kSiptvA pavitraM zaraNaM dadhe'ham // OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndrAya aSTakarma-dahanAya dhUpaM ni. svAhA / 8 vAtAdamakSoTa manUnamailAM, prasthApya zuddhaM tapanIyapAtre / amUlya - nirvANa- phalaM samApta, padAnurAgI tava pUjaye'ham // OM hrIM zrI 108 AcArya vidyAsAgaramunIndrAya mokSaphala prAptaye phalaM ni0 svAhA 9 vidyAmbudhe ! te himacandanaM vAH, sutaNDulaM vA kusumaM pradIpam / dhUpaM phalaM cArucAruM militvA, prapUjyate prAptumanargha dhAma // OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgara munIndrAya anarghapada- prAptaye arghaM ni0 svAhA / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dohA jayamAlA (caupAI) avatarito bhuvi bhuvanahitArthaM yathA kaumudI jleruhaarthm| gurUguNadhAmaguro bhuvi bhaktaH, ko gAtuM guNagAnaM shktH| kalyANAbhinivezakacakSuH shithilaacrnn-vinaashkbhikssuH||16|| nAmAlApopi yataH pApaM, hanti tato'haM brUve prtaapm|| 1 // dohA dakSiNabhAge bhAratadeze, ramye krnaattkprdeshe| mahAvra tAbhUSitavapurvidyAbdhastvaM nAma / grAme sadalagi satkulagehe, bahulakSaNayutajananI-dehe / / 2 / / satyavacoguNa-dhArako dehi zAntisukhadhAma // 17 // zaratriyAmAvasite divyaH zizurajani hi shshikaantirbhvyH| caupAI piturmalappAsItsunAma, suzrImatizca mAturnAma // 3 // rUpyasamaM rUpaM te rucitaM, sakalajanAnAmate llitm| dharmadhyAne tattve sAre saMvege cinmayasaMsAre / nAsayA hi jitacampakapuSpaM, rAgAkIrNakapolaM raktaM // 4 // yasya mano lagati zrutapAThe parahitasampAdanakaraNArthe / / 18 / / jJAnagurUNAM prathamaH ziSyaH tvaM, suzobhita : paTTe ysy| samprati tvamantaramatiyogI mnojnaanaamkss-vibhogi||19|| kaNThe no rekhAtrayaM kintu rtnmydhaam| saMskatapadye kRtamanavadyaM, SaTzatakaM bhu-hindii-pdym| vidyAdhara bhUmau tato vizrutanAmAbhANi // 5 / / mUkamATIkRtiradbhutapAtrI parAdhyAtma-jinadarzanadAtrI // 20 // kSudrakAntagirAmayibhettA, janmajarArINAmatihartA caupAI jaya jaya jaya jinazAsanabhakta, jaya jaya nimarma cAnAsakta 101 || sukhato vigate sati zizukAle, kiM satyaM kiM heymihaale| daya daya daya ratnatraya-bhUtiM bhavatu bhavatu mama tvaanubhuutiH| ityUhApohaM mama cittaM, tudate kiM karaNIyaM yuktm||6|| naya naya naya me zrIprAsAdaM bhava bhava bhava harSAya sadA tvm|| 22 // sahakAlene hi jAtaM vittaM, kSayayutamaghakhAnirvai cittm| kalikAle bho! mahad vicitraM, drshnmetaadRshmaacaarym| kAle kAlau kaliH pratipAde, kAlo vyarthameti saMvAde // 7 // bahUktena kiM dhanyamanyaH zamabhAvAya hi punaH 'praNamya' // 23 / / OM hrIM zrI 108 AcAryavidyAsAgaramunIndrAya anargha pada-prAptaye kArAgAraM vanitApatyaM, bhogaM bhNgurmkhilmstym| argha ni0 svaahaa| gRhato manasi marAle matvA, puramajemaraM prati laghu gatvA // 8 // bhavatA dezavrataM gRhItaM, dezabhUSaNAdyate: smiipm|| pUjArha pUjA kRtA guNapujhaM prnnmaami| rucito yajataH pAThato vItaM, varSa muktvA tat sAmIpyam // 9 // | pUjAtaH pUjyasya yat pUjyo'haM vibhavAmi // 24 // kizanagaDhegamadatha paThanArthaM, tatrasthitasumuneH krunnaarthm| // puSpAJjaliM kssipet|| yAcate sma saMjJaM jJAnAbdhiM, kaviM vrisstthnycaagm-vijnym|| 10 // prastuti - vikrama caudharI (jabalapura) dohA namo jJAnasAgaracide, vigatamoharatimAna zAntacitta! ni:spRhabudhe, nikhilagaNaughanidhAna // 11 // caupAI samprApyAraM padaM prazItaM, haSTastRSAturairvAH piitm| / / zubhalakSaNAJchanayutagAtraM, dRSTvAbhUdupakAraka paatrm|| 12 // shissttmdhurmitnpraikyaiirbhktyaacrnnspryaakaaryaiH| labdhvA hRdaye parAM prasattiM, saMpravardhya guruvcnsubhktim||13|| kAmAkrozarInviditvA, bAhyantarasaGga hi tvaa| tatpAde munidIkSAvAptA, sarvasiddhidA jinarUpAptA // 14 // yathAjAtadaigambararUpaM bhavatA hitaM tataM cidruupm|| cetanasUtasudhAM supAtuM, trAsitasarvajanAnavapAtum // 15 // avazya ma~gavAyeM jijJAsA-samAdhAna (bhAga 1) samAdhAnakartA - paM. ratanalAla bainAr3A mUlya 50 rupaye grantha meM prakAzita 278 jijJAsAoM ke samAdhAna kA saMgraha kiyA gayA hai| jijJAsAe~ cAra anuyogoM meM vibhAjita haiN| svAdhyAyapremiyoM ke lie yaha atyanta upayogI hai| maniArDara dvArA 50 rupaye bhejakara zIghra prApta kreN| samparka sUtra bra. bharata jaina dharmodaya sAhitya prakAzana slImanAbAda, jilA kaTanI (ma.pra.) mo. : 098936-31671 -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 43 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI kSamAsAgara jI ko mastaka jhukAkara namaskAra karatI hU~ sindhuM kSamAyAH zirasA natAham DaoN. kusuma paToriyA antarbahIrUpamakhaNDa me kaM, rAgAdikAluSyavimuktacittaM / saddharmadhaure yamanuttarantaM sindhuM kSamAyAH zirasA ntaahm||1|| sampUrNavidyAsaddhadbhahamanadISNaM, jJAnaprabhAdIDhano yadIyaM / saMsArasindhUttaraNe tarIntaM, sindhuM kSamAyAH zirasA ntaahm||2|| vIrasya sadvartmani saJcarantaM, lokAtmakalyANasusAdhayantaM / bhaktyA gurau pUritamAnasaM taM, sindhuM kSamAyAH zirasA ntaahm||3|| adhyAtmakSIrodasamutthamathyaM, jJAnAmRtaM varSaka mbudantaM / sphUrtiM hi prANeSu sucArayantaM, sindhuM kSamAyAH zirasA ntaahm||4|| gAmbhIryamAdhurya vizeSavAcA, bhavyAn hi sabhyAn khalu paavyntN| teSAmaghaughaM parikSAlayantaM, sindhuM kSamAyAH zirasA ntaahm||5|| bhaktAn tu sanmArgamupAdizantaM, vAtsalyabhAvena vibodhayantaM / AkaNThatRptimanubhAvayantaM sindhuM kSamAyAH zirasA ntaahm|| 6 / / dharmAya bAlAn pratibodhayantaM, maitrIsamUhaM ca vivarddha yantaM dussAdhyasAdhuvratamAcArantaM, sindhuM kSamAyAH zirasA ntaahm||7|| rogaissadA tIvra parIkSyamANaM, kSINaM tapotaptavapu : dadhAnaM dhairyeNaM jJAnena ca taM tarantaM, sindhuM kSamAyAH zirasA ntaahy||8|| jinakA vyaktitva antarbAhya akhaNDita ekarUpa hai, jinakA citta rAgAdi kaluSatAoM se vimukta hai, jo saddharma kI dhurA ko dhAraNa karanevAle anupama anuttara haiM, una kSamAsAgara manirAja ko maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatI huuN| 2 sampUrNa vidyArUpI nadI ke jo pAraMgata haiM, jinakA mana jJAnaprabhA se dIpta hai, jo saMsArasindhu ko pAra karane ke lie naukA ke samAna haiM, una kSamAsAgara munirAja ko maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatI huuN| 3 mahAvIra dvArA nirdiSTa sanmArga para jo cala rahe haiM, AtmakalyANa ke sAtha loka kalyANa kI bhI sundara sAdhanA kara rahe haiM, jinakA mana guru kI bhakti se labAlaba bharA huA hai, una kSamAsAgara munirAja ko merA praNAma hai| 4 jo adhyAtmarUpI kSIronidhi ke maMthana se utpanna jJAnAmRta kI vRSTi karane vAle megha haiM, jo prANoM meM sphUrti kA saMcAra karate haiM, una kSamAsAgara munirAja ko maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatI huuN| jo gAmbhIrya va mAdhurya guNa se yukta vANI ke dvArA sabhA meM sthita bhavyoM ko pavitra karate hue unake pApasamUha kA prakSAlana karate haiM, una kSamAsAgara munirAja ko maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatI huuN| 6 jo bhaktoM ko sanmArga kA upadeza de rahe haiM, vAtsalya bhAva se unako saMbodhita kara rahe haiM tathA AkaNTha tRpti kA anubhava karA rahe haiM, una kSamAsAgara munirAja ko maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatI huuN| bAlakoM ko dharma ke viSaya meM pratibodhita karanevAle, maitrIsamUha nAmaka saMsthA ko vRddhiMgata karanevAle, kaThinatA se sAdhya munivrata kA AcaraNa karanevAle kSamAsAgara munirAja ko maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatI huuN| 8 roga sadA tIvratA se jinakI parIkSA lete rahate haiM, una tapasyA se tapta kSINakAyA ko dhAraNa karanevAle tathA dhairya va jJAna se rogoM dvArA lI gaI parIkSA ko uttIrNa karanevAle kSamAsAgara munirAja ko maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatI huuN| rIDara, saMskRta vibhAga nAgapura vidyApITha, nAgapura (mahArASTra) 44 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra / nAgapura meM 'AcArya vidyAsAgara saMskAra kendra' / caritra-nirmANa ke lie acche saMskAra jarUrI kA zubhAraMbha vyakti ke caritra nirmANa ke lie acche saMskAroM akSaya tRtIyA ke pAvana avasara para di. 30 maI | kA honA jarUrI hai| ye vicAra saMtaziromaNi AcArya zrI 2006 ko zrI di. jaina paravAra maMdira TrasTa nAgapura ke aMtargata | vidyAsAgara mahArAja ke parama ziSya mani zrI samatAsAgara jI saMsthA mahAvIra di. jaina pAThazAlA dvArA Ayojita vizAla | mahArAja ne vyakta kiye| ve zrI digaMbara jaina paravAra maMdira dharmasabhA meM muni zrI samatA sAgara jI mahArAja, ailaka nizcaya paravArapurA itavArI ke prAMgaNa meM Ayojita dasa divasIya sAgara jI mahArAja evaM pro. ratanacandra jI jaina bhopAla va anya pUjana prazikSaNa zivira ke samApana para zrI mahAvIra di. jaina AmaMtrita sadasyoM ke sAnnidhya meM hajAroM jaina dharmapremiyoM ke pAThazAlA ke vidyArthiyoM ko saMbodhita kara rahe the| bacce bIca "AcArya vidyAsAgara saMskAra kendra" ke naye bhavana kA | gIlI miTTI kI taraha hote haiN| unheM acche DhA~ce meM DhAlanA udghATana sampanna huaa| samAja ke netRtva kI jimmedArI hai| TI. vI. saMskRti samAja dharma sabhA meM muni zrI samatA sAgara jI mahArAja ne | ke lie bahuta bar3A khatarA hai| isa avasara para elaka zrI apane udbodhana meM kahA ki akSaya tRtIyA kA parva jainadharma | nizcayasAgara jI ne saMbodhita karate hue kahA ki use rokane meM vizeSa mahattva rakhatA hai| Aja ke dina kisI bhI zubha ke lie dhArmika pAThazAlAe~ samaya kI AvazyakatA haiN| kArya kA zubhAraMbha zreSTha mAnA jAtA hai evaM Aja ke hI dina | jJAtavya ho kI paravAra maMdira meM pAThazAlA kA saMcAlana vigata AhAra dAna kI kriyA kA zubhAraMbha huA thaa| munirAja AdinAtha | 50 varSoM se zrI digaMbara jaina paravAra maMdira TrasTa dvArA kiyA jA ko rAjA zreyAMsa ne jAtismaraNa ke AdhAra para prAta:kAlIna | rahA hai| kintu isa bAra muni zrI samatAsAgara jI aura ailaka belA meM par3agAhana kara ikSurasa kA dAna diyA thaa| zrI vidyAsAgara zrI nizcayasAgara jI ne bAlakoM ko vizeSa prazikSaNa diyaa| saMskAra kendra mahAvIra di. jaina pAThazAlA kA uddezya vartamAna | apane sarala snehI vyavahAra aura AkarSaka vidhAoM se pUjana pIDhI ko khela-khela meM dharma se saMskArita karanA hai| alpakAla | prazikSaNa denA zivira kI vizeSatA rhii| 4 varSa se 16 varSa meM 250 se jyAdA bAlaka bAlikAoM kA isameM adhyayana | taka ke 250 vidyArthiyoM ne zivira meM bhAga liyaa| karanA evaM unheM kampyUTara ityAdi sAdhanoM se jJAna denA nizcita hI sarAhanIya hai| thelesImiyA kA ilAja prAkRtika cikitsA ailaka nizcaya sAgara jI ne apane saMkSipta udbodhana se saMbhava hai meM kahA ki akSaya tRtIyA ke pAvana prasaMga para nanheM-nanheM bhAgyodaya tIrtha prAkRtika cikitsAlaya, sAgara ne bAlakoM ko saMskArita kara vaTavRkSa ke samAna svarUpa deM | vigata 10 maI 2006 ko thelesImiyA ke marIjoM kA dasa jisase vaha samAja deza parivAra ko zItalatA pradAna kara divasIya prAkRtika cikitsA zivira lagAyA jisakA, samApana ske| pro. ratanacandra jaina bhopAlavAloM ne kahA ki AcArya | 20 maI 2006 ko kiyA gyaa| prAkRtika cikitsA se zrI vidyAsAgara ke AbhAmaMDala kI kiraNeM Aja maMca para | abhUtapUrva pariNAma sAmane aaye| DaoN. saMgItA jaina evaM unakI virAjamAna haiM evaM gA~va-gA~va, zahara-zahara meM dharma kI prabhAvanA | DAkTarsa TIma DaoN. nItA jaina. DaoN. razmI jaina. DaoN. madalA evaM kara rahI haiN| isa avasara para aneka nagaroM se gaNamAnya | zizurogavizeSajJa DaoN. nIlama jaina ne batAyA ki pUrva meM aneka upasthita the, jinameM pramukha sau. maMjU saMdIpa jaina, sau. mohinI | enImiyA ke marIjoM ko upacAra diyA jisase kAphI lAbha satIza jaina, hukamacaMda jaina, pramoda jaina, satIza jaina, rAjU va | milaa| taba isI dhAraNA ke AdhAra para 10 maI ko thelesImiyA paMkaja devar3iyA bra. RSabha jaina ityAdi kA TrasTa kI ora se | ke baccoM ko prAkRtika cikitsA se upacAra denA prAraMbha zAla, zrIphala dvArA satkAra kiyA gyaa| kiyaa| isa zivira meM kula 12 bacce Aye jinakA prathama maMca saMcAlana zrI satIza siMghaI ne sandara DhaMga se | dina hImoglobina caika karAyA gyaa| bAda meM unheM 10 dina kiyaa| maMgalAcaraNa pAThazAlA ke bAlakoM dvArA kiyA gyaa| | taka prAkRtika AhAra evaM upacAra diyA gyaa| AhAra ke mahendra jaina 'rUpAlI' | rUpa meM unheM dinabhara meM 9 bAra khAne pIne ko diyA jAtA thaa| -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 45 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM pratidina subaha se vhITa grAsa kA jUsa pilAkara baccoM ko gIle pAnI kI TAbila sira para rakhakara vAkiMga karAI jAtI thI evaM sana-bAtha karAyA jAtA thaa| bAda meM baccoM ko aMkurita anAja evaM DrAyaphrUTa diyA jAtA thaa| bAda meM baccoM ko unakI zArIrika sthiti ke anusAra prAkRtika cikitsA kA upacAra jisameM sTIma bAtha, lokala sTIma, mAliza, kaTisnAna, rIr3hasnAna, gharSaNasnAna, peTa-pITha kI paTaTI, vhITa grAsa, lemana kA enimA ityAdi anekoM upacAra dina meM karIba 5-6 diye jAte the| baccoM ke phephar3oM ko eksarasAija ke lie philomITara se pratidina dina meM karIba 50-60 bAra eksarasAija karAI jAtI thii| baccoM ke anukUla khuzanumA mAhaula banAe rakhane ke lie unase baccoM jaisA vyavahAra karane ke lie gemsa khilAe gye| baccoM ko 10 dinoM meM pauSTika, evaM svAdiSTa bhojana upalabdha karAyA gyaa| baccoM ke adhikAMzataH lIvara, spalIna, penikriyAja, evaM peTa para adhika upacAra diyA gyaa| baccoM kI lagabhaga pratidina mAliza evaM gharSaNa snAna kiyA gayA, jisakA natIjA yaha rahA ki sabhI baccoM ke hImoglobina meM vRddhi huI / kucha baccoM kA hImoglobina sTebila rhaa| eka vizeSa bAta / thailesImiyA ke jile meM saMbhavataH 22-24 marIja hai| lekina inameM se adhikAMza gA~va meM haiM aura madhyamavargIya haiN| ina baccoM ke lie sarakAra kI ora se mAtra bI. TI. ke alAvA anya koI sahayoga nahIM hai| jaise baccoM ko yadi prAkRtika cikitsAlaya meM ilAja diyA jAye, to 3000/- pratimAha kharca aayegaa| do-tIna baccoM ko chor3akara bAkI baccoM kI Arthika hAlata acchI nahIM hai| yadi sarakAra yA ena. jI. o. saMsthA yA dAnadAtA isa ora apanA dhyAna deveM, to baccoM kA vikAsa kiyA jA sakatA hai| bhAgyodaya tIrtha meM inheM lagAtAra upacAra diyA jAyegA, to inheM kAphI lAbha mila sakatA hai| ma. pra. sarakAra ne abhI taka prAkRtika cikitsakoM kA rajisTrezana nahIM kiyaa| abhI dinAMka 13/ 5/06 ko bhopAla meM ma. pra. prAkRtika cikitsA esosiyezana grupa mAnanIya svAsthyamaMtrI zrI ajaya vizanoI jI se milA / unhoMne AzvAsana to diyA, lekina kAryarUpa pariNata kaba hogA kaha nahIM skte| sAgara meM 50 bistaroM kA prAkRtika cikitsAlaya hai| hamAre jile ke kalekTara evaM sI. ema. o. zrI vI. ke. mizrA jI koI sahayoga rAzi dekara ina baccoM ko aura prAkRtika cikitsA suvidhA upalabdha karA sakate haiM yA mAnanIya sAMsada jI, mAnanIya vidhAyaka gaNa va anya 46 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita | rAjanaitika va audyogika hastiyA~ bhI apanA sahayoga pradAna kara ina baccoM ko jIvanadAna jaisA bar3A dAna de sakate haiN| DaoN. rekhA jaina bhAgyodaya tIrtha prAkRtika cikityAlaya' khuraI roDa, sAgara - 470001 (ma.pra.) gRhaNIratna puSpA jaina 'sarala' kA viyoga jabalapura nivAsI zreSTha gRhaNI zrImatI puSpA jaina 'sarala' kA Akasmika nidhana 02-06-2006 ko hRdayAghAta se ho gayA hai, ve apane dhArmika AcAra-vicAra, gRha-saMcAlana kI dakSatA evaM pArivArika mRduvyavahAra ke kAraNa samasta riztedAroM aura paricitoM meM gRhiNIratna ke rUpa meM vikhyAta, miSTa evaM ziSTa vArtA kI dhanI puSpA jI deza ke vikhyAta saMta-caritralekhaka zrI sureza jaina 'sarala' kI dharmapatnI thiiN| 10 varSoM se sarala jI ke sAtha deza ke aneka mahAna sAdhu-saMtoM, AcAryoM aura AryikA mAtAoM ke AzISa aura vAtsalya se abhibhUta thIM / bhArata bhUSaNa jaina - dvArA zrI sureza jaina 'sarala' 293, sarala kuTI, gar3hAphATaka, jabalapura zrImatI madanamaMjarIdevI vardhamAna zAstrI kA svargavAsa solApura : jainAgama ke prakhyAta vidvAn vyAkhyAnakesarI vidyAvAcaspati tathA aneka jainapatroM ke saMpAdaka, saMzodhaka sva. paM. vardhamAna zAstrI, solApura kI dharmapatnI zrImatI madanamaMjarIdevI kA svargavAsa di. 20/05/2006 ko vRddhApya ke kAraNa ho gayA hai| prasiddha tIrthakSetra dakSiNa jaina kAzI mUDabadrI (karnATaka) inakA janmasthala hai| unhoMne apane jIvana ko vividha tIrthakSetroM ke vikAsArtha pradatta dAna, bhArata ke adhikAdhika kSetroM kA darzana, vividha vratArAdhanA, tyAgI sevA ityAdi kAryoM se saphala kiyA thA / prA. sau. sujAtA zAstrI, solApura. zrI daulatarAma jaina tijAriyA ke devaloka gamana paramamunibhakta evaM samAja sevI zrI daulatarAma jaina, tijAriyA kA dinAMka 28 maI 2006 ravivAra ko jayapura meM NamokAramaMtra kA jApa karate hue dehavasAna ho gyaa| Apa Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlataH tijArA nivAsI the, ApakA janma 9 aprela 1917 ko | dvArA evaM bra. saMdIpa sarala dvArA karAyA gyaa| huA thaa| pUjya anaMtAnaMda sAgara munirAja ne pratidina sAMyakAla Apane tijArA meM yAtrI vizrAma gRha kA nirmANa, | maraNasamAdhi sAdhanA para sAragarbhita pravacana die| cAMdakher3I meM AvAsa kezorAyapATana meM vedI nirmANa, talavaMDI bra. saMdIpa sarala dvArA rAtrikAlIna zivira meM prAkRta jaina maMdira meM auSadhAlaya kakSa kA nirmANa kraayaa| anekoM | vyAkaraNa sikhAyA gayA evaM prAkRta bhASA kI suMdaratama 51 jaina maMdira evaM saMsthAoM ko mukta hasta se dAna diyaa| Apa | gAthAe~ arthasahita par3hAI giiN| sakala jaina samAja koTA evaM talavaMDI jaina samAja ke saMrakSaka antima dina pUjya muni zrI evaM kSullaka jI ke the, ApakA sampUrNa vyaktitva bahu AyAmI pratibhA kA dhanI | AzIrvAda se evaM bra. bhaiyA kI preraNA se lagabhaga 50 baccoM thaa| unake nidhana se samAja kI apUraNIya kSati huI hai| jaina dharma kI dIkSA grahaNa kI, jisameM sabhI baccoM ne utsAha unakI puNya smRti meM parivAra ne gyAraha poliyo | pUrvaka aSTamUla guNadhAraNa kie, sapta vyasanoM ke tyAga evaM Aparezana ke saMkalpasahita lagabhaga eka lAkha rupaye vibhinna | mAMsAhArI hoTaloM meM banA zAkAhArI bhojana na karane kA maMdira, saMsthAoM ko pradAna kie haiN| saMkalpa liyaa| rameza jaina tijAriyA samApana ke avasara para pro. ratanacandra jaina ne svAdhyAya meM zrAvakoM kI ruci ke abhAva para ciMtA vyakta kii| saciva kAsalIvAla jI ke nidhana se samAja ko kSati saMtoSa kumAra jaina ne sabhI zivirArthiyoM ko evaM AyojakoM bArA~ (rAja.) jaina samAja ke ziramora, sabase vRddha | ko dhanyavAda jJApana kiyaa| zivira ke Ayojana meM zrImatI "khyAti prApta" dharmavIra zrI madanalAla jI kAsalIvAla | saMdhyA jaina kI bhUmikA prazaMsanIya rhii| dinAMka 22.3.06 ko dina ke 4.45 para apane parijanoM ko dharamacanda bAjhalya chor3akara ananta meM vilIna ho gye| samAja ne unheM dharmavIra kI upAdhi se aMgIkAra kiyA hai| jaba kabhI samAja meM gurUkula ne punaH itihAsa duharAyA vikAsa va anuSThAna kI bAta hogI, taba zrI kAsalIvAla jI zrI varNI digambara jaina gurukula pANDukazilA parisara kI yAda Aye binA nahIM rhegii| jabalapura (ma.pra.) meM hAyarasekeNDrI ke zata pratizata chAtroM ne premacanda jaina adhyakSa parIkSA ko prathama zreNI meM uttIrNa kara jJAta itihAsa ke nAlaMdA aura takSazilA nAmaka zikSA kendroM kI yAda tAjA kara dii| anekAnta samyagjJAna zivira sampanna / yaha vidyAlaya gata 5 varSoM se 100 pratizata parIkSA pariNAma de pUjya muni zrI anaMtAnandasAgara jI kI pAvana preraNA se | rahA hai| isa varSa vidyAlaya ke sarvazreSTha chAtra dhIrajakumAra jaina ailaka zrI divyAnaMda jI ke sAnnidhya meM uparyukta zivira | ne sabhI chAtroM meM prathama sthAna prApta kiyA tathA riturAja dvitIya dinAMka 30.4.06 se 9.05.06 taka brahmacArI zrI saMdIpa sarala, | evaM basaMta tatIya sthAna para rhe| isa vidyAlaya meM jahA~ chAtroM saMsthApaka anekAnta jJAna maMdira zodha saMsthAna bInA (ma.pra.) | ko bhAratIya saMskRti ke anurUpa naitika zikSA pradAna kI ke nirdezana meM zrI pArzvanAtha di. jaina maMdira zAhapurA bhopAla | jAtI hai, vahIM unake vyaktitva ke nirmANa kI dizA meM preraka (ma.pra.) meM sampanna huaa| zikSA bhI dI jAtI hai| gurukula adhiSThAtA bra. jineza jI ke bra. saMdIpa sarala dvArA, akSaya tRtIyA ke pAvana divasa | nirdezana meM tathA adhIkSaka rAjeza jI ke mArgadarzana meM vidyAlaya para, amara kavi paM. daulata rAma jI kI bejor3a racanA chahaDhAlA | ke chAtroM ko ucita zikSA-dIkSA pradAna kI jA rahI hai| parama ke svAdhyAya se zivira AraMbha kiyA gyaa| yaha vahI dina thA | pajya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se jisa dina paMDita jI ne chahaDhAlA kI racanA pUrNa kI thii| chAtra saphalatA arjita kara rahe haiN| aparAhnakAlIna zivira meM dravya saMgraha evaM jinAgama rAjeza kumAra jaina praveza kA svAdhyAya kramazaH kSullaka 105 zrI divyAnanda jI adhIkSaka -apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita / 47 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNDalapura ke viSaya meM ucca nyAyAlaya kA Adeza ma. pra. ucca nyAyAlaya jabalapura ke nyAyAdhIza mAnanIya | jimmedArI TrasTa kI hogii| yadi prakaraNa ke antima nirNaya meM nyAyAmUrti zrI ke. ke. lohATI ne kuNDalapura meM nirmANAdhIna | nyAyAlaya isa niSkarSa para pahu~catA hai ki mUrti prAcIna mahattva bar3e bAbA ke naye mandira ke nirmANa ke sthaganAdeza meM saMzodhana | kI hai yA purAnA maMdira saMrakSita smAraka hai to kuNDalapura kSetra kara dinAMka 20 maI 2006 ko nimna Adeza pArita kiye : | kameTI kisI bhI prakAra kI kSatipUrti Adi kA dAvA nahIM 1. pAMca sadasyoM kI eka kameTI gaThita kI gaI hai | karegI aura purAtattva vibhAga naye maMdira aura mUrti kA adhikArI jisameM jilA nyAyAdhIza damoha, kalekTara damoha, pulisa | hogaa| supariTenDenTa damoha, eka pratinidhi ArkalojIkala vibhAga 7. kSetra kameTI dvArA nyAyAlaya ke rajisTrAra ko uparyukta aura eka pratinidhi kuNDalapura siddhakSetra kameTI ke sadasya aMDaraTekiMga milane ke pazcAta nyAyAlaya dvArA gaThita kameTI hoNge| isa kameTI kA kArya bar3e bAbA kI mUrti ke Upara | | kI pahalI mITiMga eka saptAha ke bhItara hogI, jisase nirmANa pakkA Doma (Dome) banavAnA aura mUrti kI surakSA, jahA~ | kA kArya zIghra prArambha kiyA jA ske| mUrti vartamAna meM sthApita hai, hogaa| 8. yaha aMtarima vyavasthA usa sthAna ke saMbaMdha meM hai 2. kameTI Doma ke nirmANa evaM usakI Design kI| jahA~ mUrti vartamAna meM sthApita hai| kameTI nirmANakArya kI svIkRti pradAna kregii| yadi Avazyaka ho to kameTI isa | anumati kevala usa bhAga kI degI, jo mAnacitra meM AA se sambandha meM kisI variSTha takanIkI vizeSajJa kI sevAyeM bhI | darzAyA gayA hai| zeSa bhAga ke nirmANa kI anumati nahIM de le skegii| kameTI kA yaha dAyitva hogA ki mUrti ko kisI | skegii| prakAra kI kSati na ho| 9. kameTI (nyAyAlaya dvArA gaThita) nirmANakArya kI 3. yadi kameTI meM nirNaya lene meM mata-vibhAjana ho, | dekharekha karegI aura samaya samaya para sthala nirIkSaNa bhI to jilA nyAyAdhIza kA nirNaya aMtima mAnA jaavegaa| lekina | karegI aura yaha nizcita karegI ki mUrti surakSita hai| isa aisA koI bhI nirNaya ucca nyAyAlaya ke Adeza ke liye sambandha meM jilA nyAyAdhIza ucca nyAyAlaya meM apanA nyAyAlaya ke samakSa kisI bhI pArTI dvArA lAyA jA sakegA | prativedana pratimAha prastuta kareMge aura tIna mAha pazcAta aMtima aura ucca nyAyAlaya kA phaisalA hI mAnya hogaa| riporTa nyAyAlaya ko deNge| 4. nirmANakArya kA sampUrNa vyaya kuNDalapura kSetra kameTI nyAyAlaya ne yaha bhI kahA hai ki yaha eka aMtarima ko vahana karanA hogaa| kameTI takanIkI vizeSajJa evaM anya | Adeza hai aura aMtima nirNaya binA isa Adeza ko dhyAna meM sabhI nirmANa sAdhana upalabdha kraavegii| sampUrNa nirmANakArya | rakhakara guNadoSa ke AdhAra para kiyA jaavegaa| donoM pakSa ucca nyAyAlaya dvArA gaThita kameTI kI dekharekha aura anumodana | apane tarka dene ke liye svatantra hoNge| yadi koI bhI pakSa isa se hI kiyA jaavegaa| yadi nyAyAlaya anta meM yaha nirNaya deve | nirNaya ke sambandha meM koI vAda prastuta karanA cAhe, to ve ki kuNDalapura kSetra kameTI kA mUrti yA maMdira ke svAmitva | ATha saptAha taka aisA kara sakeMge usake pazcAt isa vAda ke kA adhikAra nahIM hai, to kuNDalapura kSetra kameTI kisI | nirNaya ke liye kesa liyA jaavegaa| kSati-pUrti kI adhikArI nahIM hogii| nyAyAlaya ne apane Adeza meM yaha bhI kahA ki pakke 5. kuNDalapura kSetra kameTI ko nyAyAlaya meM | Dome kA nirmANa mUrti ke Upara nyAyAlaya dvArA darzAye gaye aNDaraTekiMga (likhita-vAyadA) denA hogI ki mUrti ke | bhAga taka hI sImita rahegA, lekina pUjA karanevAloM ke liye Upara gumbaja (Dome) banAne kA pUrA vyaya ve vahana kreNge| asthAI zeDa Adi kI vyavasthA kI jA skegii| jisase yaha nirmANa mAnacitra meM darzAye gaye bhAga kA hI hogaa| zeSa | unheM dhUpa yA varSA se parezAnI na ho| bhAga kA nirmANa nahIM kiyA jaavegaa| kSetra kameTI 1 karor3a | zrI hajArIlAla jI jaina kA svargavAsa rUpaye kI syoriTI (jamAnata) nyAyAlaya ko preSita karegI ___ a.bhA.di. jaina bagheravAla samAja evaM zrI AdinAtha ki nirmANa karate samaya mUrti ko kisI prakAra kI kSati na di. kSetra cA~dakher3I (jhAlAvAr3a) ke saMrakSaka sva. zrI ho| yadi koI kSati hogI, to kameTI ko kSatipUrti karanI hajArIlAla jaina (khaTor3a) kA dinAMka 13 apraila 2006 hogii| ko prAta: 4:00 baje apane koTA jaM. sthita nivAsa para 6. kuNDalapura TrasTa ko eka aisA prastAva pArita kara dehAvasAna ho gayA hai| nyAyAlaya ko denA hogA, jisameM nirmANakArya kI pUrI DaoN. rAjendra kumAra jaina, koTA (rAjasthanA) 48 / apraila, maI, jUna 2006 jinabhASita Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRSabhanAtha - stavana (drutavilambita chanda) 1 vRSabhadeva jinezvara pUjya haiM, kara rahe guna gAna surendra haiN| mukuTa to pada paMkaja meM rahA, viSaya ko tajane mana ho rahA // 2 vRSabhadeva hameM tuma tAra do, patita hU~ tuma pAvana deva ho| yuga yugAntara se bhramatA rahA, isalie tava pAda su A gayA // 3 amara loka sadA taba pAda meM, stavana-vandana-kIrtana meM rmeN| caraNa meM natamastaka haiM sadA, yaha suvarNa ghar3I milatI kadA // 4 trijaga-paMkaja ko tuma sUrya ho, amRta-dharma payodhara-Apa ho / prabhu niraMjana jJAna sudhAmayI, vaha sugandha zarIra nirAmayI // 5 garala-pApa-nivAraka Apa haiM, jagata ke hita cintaka Apa haiN| prathama tIrtha-pravartaka Apa haiM, parama-brahma-nivAsaka Apa haiM // 6 salila ujjvala zItala pAna se, tapanatA miTatI ati zIghra hI / isa prakAra jinezvara bhAratI, bhAvika kI bhava tApa nivAratI // * muni zrI yogasAgara jI ajitanAtha-stavana (drutavilambita chanda) 1 ajitanAtha ajeya balADhya ye, bhava ananta bhavAbdhi sukhA diye| prabala moha pizAca harA diye, kRtakRtArtha huA nara janma ye // 2 kanakavarNa manohara rUpa se, udita bAla divAkara se lse| jagata meM ati sundara kauna hai, amara lajjita zIza jhukA rahe // 3 sakala vaibhava au parivAra se, taja diyA mamatA traya yoga se| saghana kAnana meM tapa ko liye, mana taraMga vilIna sadA huye // 4 tava mukhAkRti svayameva hI, abhaya kA varadAna mile sahI / isalie tava pAda-saroja meM, sakala jIva tajeM cira vaira ko // 5 nayana se ura meM A base, hRdaya mandira ujjvala bhavA se| saphala bhakta huA tava bhakti se, satata bhakti kareM tava nAma se // prastuti - ratanacandra jaina Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 raji naM. UPHIN/2006/16750 munizrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ gantavya pahalA kadama eka anubhUti jitanI dUra dekhatA hU~, utanI hI riktatA pAtA hU~ jitanA nikaTa AtA hU~ utanA hI bhara jAtA huuN| sAre dvAra kholakara bAhara nikala AyA hU~, yaha yAtrA para nikalA hU~, loga bAra-bAra pUchate haiM, kitanA caloge? kahA~ taka jAnA hai? maiM muskarAkara Age bar3ha jAtA hU~, kisase kahU~ ki kahIM to nahIM jAnA, mujhe isa bAra apane taka AnA hai| mere bhItara praveza kA pahalA kadama hai| "apanA ghara" se sAbhAra muni zrI kSamAsAgara jI ke svAsthya meM sudhAra AcArya zrI vidyAsAgara jI ke parama ziSya muni zrI kSamAsAgara jI evaM muni zrI bhavyasAgara jI ne apane murainA varSAyoga ke pazcAt gvAliyara hote hue 18 disambara 2005 ko zivapurI nagara meM praveza kiyA aura vahA~ se 17 pharavarI 2006 ko padavihAra karate hue6 mArca ko gunA nagara meM padArpaNa kiyaa| AcAryazrI ke AdezAnusAra muni zrI abhayasAgara jI evaM muni zrI zreyAMsasAgara jI bhI kuNDalapura se vihAra kara 6 mArca ko gunA nagara meM pdhaare| muni zrI kSamAsAgara jI, muni zrI bhavyasAgara jI, muni zrI abhayasAgara jI evaM muni zrI zreyAMsa sAgara jI kA sthAnIya sTeDiyama meM gunA nagaravAsiyoM ne bhavya svAgata kiyA aura julUsa ke sAtha caudharI muhalle ke mandira parisara taka samAroha pUrvaka unheM lAyA gyaa| vahA~ julUsa dharmasabhA meM parivartita ho gyaa| isa samaya cAroM munirAja isa parisara meM virAjamAna haiM aura dharma prabhAvanA kara rahe haiN| muni zrI kSamAsAgara jI ne asvasthatA ke bAbajUda zivapurI se gunA nagara ko pada-vihAra kiyaa| AcArya zrI ke AzIrvAda se unake svAsthya meM aba sudhAra ho rahA hai aura AzA hai ki ve zIghra hI pUrNa svastha ho jaaveNge| bra. zantilAla jaina svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, __Jain Education InternationabhApAla (ma.pra.) sa mudrita eva 1/205 prAphasara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacanda jain|