Book Title: Charitrya Suvas
Author(s): Babulal Siddhsen Jain
Publisher: Shrimad Rajchandra Sadhna Kendra Koba
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001380/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa lekhaka pUjyazrI AtmAnandajI prakAzaka zrImad rAjacandra AdhyAtmika sAdhanA kendra kobA-382007 (ji. gAMdhInagara) gujarAta Jain Education international Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa (preraka-prasaMga) mUla lekhaka : pUjya saMta zrI AtmAnaMdajI hindI anuvAdaka : 'bAbulAla siddhasena jaina' CHIE dhyAsa 362006) : BAHESENTS boatoPower prakAzaka : zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra, (zrI satzruta-sevA-sAdhanA kendra saMcAlita) kobA - 382 007 (ji. gAMdhInagara) gujarAta Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra jayaMtabhAI ema. zAha, pramukha kobA - 382 007 (ji. gAMdhInagara) phona : (079) 2327 6219/483 pheksa : (079) 2327 6142 E-mail : srask@rediffmail.com prathamAvRtti : 1000 dvitIyAvRtti : 1000 1995 2005 mUlya : 18 rUpaye mudraka : mANibhadra prinTarsa 12, zAyonA esTeTa, zAhIbAga, amahadAbAda - 380004 phona : (079) 2562 6996 ........ .. ... .. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa jinheM jIvanavikAsakI abhilASA hai, jo apane jIvanameM dhyeyaniSTha haiM, jo vividhalakSI sadguNasaMcayake kAryakramameM utsAhapUrvaka kUda par3e haiM, jinhoMne sanmArgakI upAsanAse hI satya sukhakI prAptikI zraddhAkA dRr3ha kiyA hai, aura aisA karanese jo sacce arthameM 'satyam zivam sundaram'ke upAsaka hue haiM aise sabhI sajjanoMko yaha kRti sAdara samarpita karate hue hameM AnandakA anubhava hotA hai| - prayojaka Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindIkI prathama AvRtti hama Apako batAnA cAheMge ki sabhIke lie atyanta preraNAprada isa ' cAritrya suvAsa' kI gujarAtI bhASAmeM nau AvRttiyA~ nikala cukI haiN| cAritrake vikAsameM aise laghu preraka prasaMga bAla, yuvA, vRddha, strI, puruSa, vicAraka, sAdhaka sabhIke lie vizeSa upakAra-kAraka haiM, isI vicArase pustakakI yaha sarvopayogI hindI AvRtti saMsthAkI orase prakaTa kI jA rahI hai| kathA - vArtA-lekhakoMkA anubhava pAtroMke sAtha jAgatika sabhI kSetroM galI-kUcoM, gA~va-nagaroM, nadI-parvatoM, kuTI-mahaloM, nirdhana-dhanavAnoM, sajjana - durjanoM Adi ke bIcase nikalakara sahaja pravAhita hotA rahA hai| hama binA kisI zulkake isa mAdhyama dvArA patA nahIM kahA~-kahA~, kaisI-kaisI paristhitiyoMmeM ghUma-phira Ate haiM, parantu thakAna vilakula nahIM lagatI apitu vividha preraNAoMke sAtha Ananda aura utsAhakA anubhava hotA hai / lagatA hai, prApta bodha hI saMvedanase cipakakara raha jAtA hai / - www pustaka sambandhI sabhI pakSoMko pUjya zrI AtmAnandajIne apane AmukhameM spaSTa kara diyA hai ataH vizeSa kathanake lie kucha bAkI nahIM raha jaataa| saMsthAkI orase aisA hI upayogI sAhitya prakaTa hotA hai jo jIvanotthAnameM sadA kAma aaye| zeSa AdhAra to kevala hamArI apanI rucikA hai| AzA hai, pAThakagaNa isakA bharapUra lAbha utthaayeNge| prakAzaka Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI AvRtti cAritra-suvAsakA yaha dUsarA saMskaraNa prakAzita karate hue hama harSakA anubhava karate hai| itihAsa-prasiddha ina prasaMgose hamArI naI piDhIyA vAcakavarga preraNA prApta karegA aura nijI jIvanake sAtha sAtha sAmUhika aura rASTrIya jIvanako bahetara banAegA aisI bhAvanAke sAtha lIjiye ApakI sevAmeM prastuta hai yaha navIna saMskaraNa / vinIta sAhitya prakAzana samiti Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha mAnavavyaktitvakA sarvatomukhI vikAsa honemeM jo aneka guNa sahAyaka haiM una guNoMkA jIvanameM AcaraNa kaise karanA ? yaha prazna pratyeka jIvanavikAsa-yAtrIke samakSa eka yA dUsare rUpameM kisI bhI samaya avazya upasthita hotA hai| isa praznako hala karaneke aneka upAya haiN| unameM eka zreSTha upAya yaha hai ki pUrva meM jina mahApuruSoMne vaise guNoMkA AcaraNa kiyA hai unake una guNoMkA digdarzana karAnevAle jIvana-prasaMgoMkA adhyayana karake unase preraNA lenaa| aneka guNoMke pragaTa honemeM kAraNabhUta aise AdhyAtmika jIvana jInekI uttama paramparA isa dezameM prAcIna kAlase calI A rahI hai aura isIlie isa dezakI saMskRtimeM AdhyAtmikatAkI mukhyatA vidyamAna hai| rAjakIya svatantratA prAptike bAda isa mUla saMskRtikA vizeSa vikAsa hogA aisI apanI saMskRtike pravartakoM aura upAsakoMkI bhAvanA saphala nahIM huI hai| yaha svAbhAvikarUpase khedakA kAraNa hai, parantu khedamAtra karanekI apekSA usa sthitikA yogya pratikAraka vAstavika upAya prastuta kiyA jAya to acchA, aisA pratIta honese saMskArapoSaka sAhityakA sarjana aura vitaraNa hI usakA eka upAya hai aisA aneka manISiyoMko lgaa| uparokta vicArasaraNIke sAtha isa pustakake prayojaka bhI sammata haiM aura isakA prakAzana bhI isI dizAmeM eka namra prayAsa hai| yadi apanI janatAkA aura vizeSarUpase yuvAvargakA dhyAna, apane dezameM hue aneka mahApuruSoMke udAtta jIvana-prasaMgoMkI ora khIMcA jAya to nizcaya hI usakA acchA pariNAma AyegA isI bhAvanAke sAtha isa Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI pustakameM vaise aneka uttama aura preraka jIvana-prasaMgoko gUMtha kara kathAzailIke rUpameM prastuta kiyA hai| vartamAna yuga, vijJAnayuga hai| jo buddhigamya, itihAsaprasiddha aura vAstavika hai, vahI jo samAjake sAmane rakhA jAya to samAjakI orase, vizeSakara yuvAvargakI orase zIghra svIkArya hotA hai| isa bAtako lakSameM rakhakara pustakameM niyojita lagabhaga sabhI kathAe~ itihAsaprasiddha nyAyase likhI gayI haiM aura jahA~ amuka sthAna, amuka tithi yA amuka vyaktikA nAma jAnane meM nahIM AyA vahA~ bhI pUrvake kisI pramANasiddha sAhityakA AdhAra lekara prasaMgakA yathAvat prarUpaNa karanekA prayatna kiyA gayA hai| saMkSepameM, ye na to koI paurANika kathAe~ haiM aura na koI vArtAsaMgraha hI, parantu jIvanake vividha kSetroMmeM viziSTa mahattAko prApta vyaktiyoMkI jItI-jAgatI ghaTanAoMkA Alekhana-mAtra isaprakAra eka ora jahA~ satya, ahiMsA, vizvaprema, sahanazIlatA, kSamA, saMyama aura Izvarabhakti jaise sAttvika guNoMkA pratipAdana huA hai to dUsarI ora zaurya, prAmANikatA, kalArasikatA, mAtRprema, yuddhakauzalya, vAkpaTutA Adi sAmAnya mAnavIya guNoMkA varNana bhI hai| yAcakase lekara mahArAjAtakakI, vyApArIse lekara dIvAnatakakI, bAlakase lekara vRddha-janatakakI, corase lekara santatakakI aura IsvIsan-pUrvase lekara aNuyugatakakI vividhatAko isa pustakameM samA liyA gayA hai, jisase samAjake sabhI vargavAloMko isameMse rasaprada paThana-sAmagrI mila jAnekI sambhAvanA haiN| isa bhAMti vastuviSayakI vividhatA honepara bhI isa kRtikA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VII prayojana to eka hI hai ki hama ina prasaMgoko kevala par3hakara hI saMtoSa na mAneM apitu apane pUrvajoMke gauravapUrNa uttarAdhikArakI ora apanA lakSa jAya aura jaisA mahAna puruSArtha karake unhoMne apanA jIvana udAtta evaM dIpastambhake samAna banAyA vaise hI hama bhI una uttama guNoMkA jIvanameM prayatnapUrvaka AcaraNa kareM aura jIvanako unnata bnaayeN| . AtmIyatA, sahayogakI bhAvanA, satata parizrama, gaharI sUjha, bhASAsauSThava, vizAla vAcana-lekhanakA anubhava Adi aneka guNoMse vibhUSita hamAre donoM saha-sampAdaka - AtmArthI zubha guNasampanna dharmavatsala bhAI zrI jayaMtIbhAI aura saralasvabhAvI sahRdayI, sAhityapremI pro. anila sone nIne isa pustakako sundara rasamaya, bodhaka aura sattvazIla banAne meM jo yoga pradAna kiyA hai vaha sacamuca amUlya hai| isIke phalasvarUpa yaha pustaka apane vartamAna rUpameM Apake samakSa samayase rakhI jA sakI hai aisA batAne meM mujhe sAttvika AnandakA anubhava hotA hai| antameM, isake paThanase rASTra, samAja aura vyaktiko sAmAnya sukha-dazA utpanna ho aura sAtha hI satya jJAna evaM satya Anandake mArgapara calaneke lie saccA adhyAtmadRSTikoNa apanAnekI tatparatA aura pAtratA prApta ho aisI bhAvanApUrvaka virAma letA huuN| - AtmAnanda "jo manuSya satpuruSake caritra-rahasyako pAtA hai, vaha puruSa paramAtmA banatA hai|" - zrImad rAjacandra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama krama viSaya . . . . . . . . . . . . . . .pRSTha 1. ahiMsAkA pujArI . . . . . . . . . 1 2. prAmANikatAkA pratApa . . . . . . . . . . 2 3. paramapadaprAptikA rasAyana . . . 4. khudAkA phariztA . . . . . 5. nyAyapUrNa AyameM saMtoSa . . . 6. daridranArAyaNake prati prema . . 7. 'putrake lakSaNa pAlanemeM' . . . 8. saccA tyAgI aura dAnavIra . . . . . . . . . 9 9. apazabda kahA~ jAyeM ? . . . . . . . . . . 11 10. sacce bhaktakA jIvana . . . . . . . . . . . 12 11. Adarza-vartanakA prabhAva . . . . . . . . . . 13 12. vidyAkA abhimAna . . . . . . . . . . . . 15 13. kalAkArakI udAratA . . . . 14. dAnAdhyakSakI niSpakSatA . . . 15. 'dharohara jaldI vApasa de de' . . . . . . . .18 16. tairatI ur3atI caTAiyA~ . . . . 17. mitrake lie svArthatyAga . . . . . . . . . . 20 18. nirabhimAna samrATa . . . . . 19. paramAtmAke dhyAnameM . . . . . 20. saccI zobhA 21. rasAsvAdakA jaya . . . 22. bhUlakI svIkRti . . . . 23. bhaktakI namratA . . . . . . . 24. rAjAkI guNagrAhakatA . . . . . . . . . . . 27 25. vyarthakI bAtoMkA tyAga . . pAna * * * * * . . . . . 29 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IX PMMMMMM 26. satyAgrahakI vijaya . . . . . . . . . . . 30 27. anukaraNa . . . . . . . . . 28. kavikA saccA mUlyAkana . . . . . . . . . 32 29. 'mAtra itanI bAtase patana' . . 30. saccI laganase kAryasiddhi . . . 31. dRSTibheda * * * * * * * * * * * * * * * 36 32. santa-sevA . . . . . . . . 33. anapar3hake unnata saMskAra . . . 34. 'buddhimAnako izArA kAphI' . . . 35. mahApuruSakI udAratA . . . . 36. prabhuprAptikA upAya . . . . . 37. namratAkA Adarza . . . 38. kRtajJatA . . . . . . . . . . . . . . . 45 39. dayAke avatAra . . . . . . . . . . . . 46 40. 'gaDDhA khode so par3e' . . . . . . . . . 48 41. varakanyA sAvadhAna . . . . . . . . . . . 49 42. kSamAkA prabhAva . . . . . 43. saMyamase siddhi . . . . . 44. pAtrAnusAra dharmakA dAna . . . . . . . . . 52 45. prathama sthAnakA adhikArI . . . . . . . . . 53 46. karuNAsAgara santa . . . . . . . . . . . 54 47. maMtrIkA spaSTavaktApana . . . . 48. "sunA para gunA nahIM' . . . . . . . . . . 56 49. kSamAkI saccI sAdhanA . . . . . . . . . . 57 50. abhUtapUrva svAmIbhakti . . . . . . . . . . 58 51. zramakA Adara . . . . . . 52. hama acche baneM . . . . . . . . . . . . 60 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . .70 53. vyApArIkI prAmANikatA . . . . . . . . . .61 54. zUravIratAkA sanmAna . . . . . . . . . . 55. pAtrabheda . . . . . . . . . . . . . . . 63 56. maMtrIkI dAnazIlatA .. 57. zIlakI rakSA . . . . 58. AdarzadarzI rAjA . . . . 59. jIvarakSAkA dRr3ha saMkalpa . . 60. adbhuta gurudakSiNA . . . . . . 61. sAdhanAkA mArga . . . 62. kIrtityAga . . . . . 63. svAdakA tyAga . . . . . 64. satyaniSThA . . . . . . . . 65. 'prabhu ! saba terA hI hai' . . . . . . . . .75 66. jIbhakI pavitratA . . . . 67. mahAna varadAna . . . . 68. preraNAkI paramparA . . . 69. satyakA AcaraNa . . . 70. sAttvikatAkA phala . . 71. saMsArasukha aura puNya . . 72. mahArAjAkI udAratA . . . 73. uttama mAtRbhakti . . . . . . . . . . . . 84 74. santa-vacanakA prabhAva . . . . . . . . . . . 85 75. naukarake sAtha udAratAkA vyavahAra . . . . . . 86 76. soneke sikkoMkI asvIkRti . . . 77. ahiMsaka siMha ! . . . . . . 78. vacanakA pAlana . . . . . . . . . . . . 89 79. cAritrya-suvAsa . . . . . . . . . . . . . 90 . . .85 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAkA pujArI saMyukta prAnta (uttara pradeza) aura hariyANAkI sImAke pAsa, dillIse lagabhaga 120 ki.mI. uttarakI ora sahAranapura nAmakA nagara hai| vahA~ke eka prasiddha jamIMdAra lAlA jambUprasAdajIke jIvanakI yaha ghaTanA hai| vartamAna zatAbdIke prathama dazakakA yaha samaya, taba aMgreja adhikArIyoMkI khUba dhaak| vahA~ke aMgreja kalekTarane lAlAjIse zikAra karaneke lie unakA hAthI maaNgaa| lAlAjIne kahA : 'sAhaba, zikArake lie maiM hAthI hU~ to merA ahiMsAdharma lajjita ho, aise bhArI hiMsAtmaka kAryake lie merA hAthI Apako nahIM mila skegaa|' - usa samayameM bar3e aMgreja adhikArIkA apamAna arthAt sarvanAzako nimNtrnn| isa ghaTanAke bAda kucha mahInoM taka usa kalekTarane aneka prakArakI dhamakiyoM dvArA lAlAjIko bhaya dikhaayaa| antameM jaba jAnA ki lAlAjI apane nizcayase DiganevAle nahIM haiM taba kalekTara svayaM hI lAlAjIke pAsa gaye aura kahA : 'kahie seThajI, merI mA~gake sambandhameM kyA vicAra kiyA ? merI mA~ga nahIM svIkAreMge to usakA kyA pariNAma hogA isakA Apako patA hai ?' lAlAjIne kahA : 'sAhaba, jo maiM doSI ThaharU~ to Apa mujhe jelameM DalavAyeMge, kadAcit yaha saba dhana-sampatti japta karavAyeMge athavA adhikase adhika phA~sIkI sajA dilavAyeMge, basa itanA hI na? para merA ahiMsAdharma to baca jAyegA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa na? mere lie isase vizeSa kucha nhiiN|' aisA nirbhaya aura aDiga vizvAsapUrNa uttara sunakara kalekTara khUba prabhAvita hue aura lAlAjIkI pITha thaper3akara unheM dhanyavAda diyaa| dekho ! bhAratake mahAvIra, buddha aura gAMdhIke ahiMsAke siddhAntako pAlanevAloMkI vIratA aura dRr3hatA ! hama bhI isase preraNA lekara ahiMsaka bneN| prAmANikatAkA pratApa - vikrama saMvat 1740 meM gujarAta-saurASTrameM bhayaMkara duSkAla huaa| jisase aneka pazu aura manuSya bhI bhUkhe marane lge| caumAsA prArambha ho gayA thA aura dina-para-dina bIte jA rahe the, phira bhI varSA nahIM huii| usa samayake gujarAta-narezane aneka yajJa kiye aura sAdhu-santoMse prArthanA bhI kI, parantu varSA huI hI nhiiN| prajAke kinhIM vyaktiyoMne kahA ki apane rAjyameM amuka vyApArI hai vaha cAhe to varSA ho sakatI hai| rAjA turaMta usa vyApArIke pAsa gaye aura bAtacIta kii| vyApArIne kahA, "mahArAja ! maiM to ApakA eka sAmAnya prajA-jana hU~, mujhase kyA ho sakatA hai ?" phira bhI rAjA nahIM mAne, ve to haTha karake baiTha gaye ki tumheM ina aneka mUka pazuoM aura bhUkhe prajAjanoM para dayA karanI hI pdd'egii| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa jabataka tuma aisA nahIM karoge tabataka tumhAre auTe para bhUkhA baiThA rahU~gA / Akhira vyApArIko mAnanA pdd'aa| usane apanI tarAjU uThAyI aura AkAzakI ora dekhakara kahA : 'yadi isa tarAjUse maiMne kisIko kabhI bhI kama-bar3hatI taulakara na diyA ho, nItikA hI sevana kiyA ho, satyakA hI AcaraNa kiyA ho to he devatAo ! tuma anugraha karanA / ' abhI to vyApArIne apanI prArthanA pUrI kI, itanemeM to AkAza dhIre-dhIre bAdaloMse ghirane lagA / ThaNDI havA bahI aura varSA hone lagI / satya aura prAmANikatAkA aisA prabhAva dekhakara rAjA aura samasta prajAjana atyanta prasanna hue aura usa vyApArIkI kIrti rAjyasabhA meM phaila gayI / paramAtmA bhI prAmANikatAke AdhIna haiM / * paramapadaprAptikA rasAyana Ajase lagabhaga 1800 varSa pUrva misra dezameM hue mahAna santa aeNnthonIke jIvanakI yaha ghaTanA hai| usa samayake prathama paMktike mahAtmAoMmeM unakI ginatI hotI thI aura unakI khyAtikI sugandha AsapAsameM saiMkar3o mIloMtaka phailI huI thI / eka samaya bhaktoMke Agrahako sammAna dekara ve aeNlekjhAnDriyA padhAre the| dharmakA mahotsava pUrNa hone para apane mUla sthAna, My Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya - sudAsa arthAt pisapira nAmaka ekAnta pahAr3I para jAnekA apanA vicAra unhoMne pragaTa kiyaa| santa dUra cale jAyeMge to hameM samAgamakA lAbha nahIM milegA aise vicArase bhaktajanoMmeM nirAzA vyApta ho gayI / sabhIne milakara santase vahIM rukanekI prArthanA kii| santane kahA : 'bandhuo ! tumhArA prema maiM acchI taraha samajha sakatA hU~, parantu hamArI santoMkI duniyA alaga hI hai / jaise machalIko pAnIse bAhara nikAlo to vaha tar3aphar3Akara phirase pAnImeM hI jAnekI icchA karatI hai, vaise hama bhI kabhI kisI samaya vizeSa kAraNase lokaprasaMgameM AyeM to bhI phirase ekAnta pahAr3a jaMgalAdikI ora vApasa jAneko hamArA mana chaTapaTAtA hai, kAraNa ki aise ekAnta - nIrava sthAnameM mauna sahita hama apane prabhuke sAtha laya lagAte haiM aura vaha paramAtmaprema hI hamAre jIvanako amara banAne vAlA rasAyana hai / ' aura dUsare dina santane svasthAna prati vihAra kiyA / khudAkA fariztA vikrama saMvat 1945 ke samayakI yaha bAta hai| eka bAra eka arabistAnIne muMbaIke eka pratiSThita jauharIke sAtha hIroMkA saudA kiyaa| saudA karate samaya aisA nizcita huA ki amuka samaya para, nizcita kiye gaye bhAvase Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa araba-vyApArI muMbaIke jauharIko hIre de| isa sambandhakA dastAveja bhI taiyAra ho gyaa| samaya pakane para ina hIroMkA mUlya bahuta adhika bar3ha gayA ! jo, araba-vyApArI dastAvejameM likhe mUlyake anusAra hIre de to use divAlA nikAlanekA samaya aave| isa ora de jauharI bhojanake lie baiThanekI taiyArImeM the tabhI unheM saude aura sAtha-sAtha hIroMke khUba bar3ha gaye bhAvoMkI yAda A gyii| bhojana karanA eka ora chor3a ve to prasthAna kara gaye sIdhe araba-vyApArIke vahA~ ! apane lenadArako dukAna para AyA huA dekhakara vyApArI becArA ghabarA gyaa| svAbhAvikarUpase hI usane mAna liyA ki samaya ho gayA hai isalie jauharI saudekA nibaTArA karaneke lie hI AyA hogaa| araba-vyApArIne kahA : 'apane bIca hue hIroMke saudeke sambandhameM maiM bahuta cintita huuN| merA jo honA hogA so hogA parantu Apa vizvAsa rakhiegA, maiM Apako Ajake bAjAra-bhAvase apanI sArI sampatti becakara bhI saudA cukA duuNgaa|' itanemeM vAtsalyapUrNa karuNAbharI AvAz2a AyI, 'vAha bhAI vAha ! maiM cintA kyoM na karU~ ? tumheM saudekI cintA ho to mujhe kyoM na ho ? cintAkA mUla kAraNa yaha choTA-sA kAgajakA Tukar3A hai, ise hI naSTa kara deM to apanI donoMkI cintA miTa jAya / ' aisA kahakara jauharIne saudekA dastAveja phAlatU kAgaz2akI taraha phAr3a DAlA, jisameMse unheM 70,000 rupayoMkA lAbha honevAlA thA ! tabase araba-jagatameM vaha vyApArI kahatA ki Jain E&ccion International Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa hindustAnameM mAnavake dehameM eka 'khudAkA fariztA' rahatA hai| ye jauharI aura koI nahIM, parantu jagatako adhyAtmakA saMdeza denevAle aura gAMdhIjIko satya aura ahiMsAkI preraNA denevAle zrImad rAjacandra (rAyacandabhAI) the| isa eka dRSTAntameM dekho ! mahApuruSoMkI udAratA, nIti, saMtoSa aura sUkSma ahiMsAdharmako nibhAnekI lagana !! nyAyapUrNa AyameM saMtoSa zrI rAmakRSNa paramahaMsake aneka prasiddha ziSyoMmeM nAga mahAzaya nAmake eka sajjana bhI the| unake pitA sAmAnya naukarI karate aura svayaM homiyopathIkI prekTisa krte| unake adhikAMza rogI garIba athavA vilakula sAmAnya paristhiti vAle hote the isalie unakI Aya bhI sAmAnya madhyamavargIya kuTumva jaisI hotI thii| eka samaya eka zrImanta bahanane unase ilAja krvaayaa| roga bahuta hI kaSTasAdhya thA parantu usa bahanakA roga unakI davAse bilakula miTa gyaa| bila cukAnekA samaya AyA taba vaha bahana mahAzayako adhika paise dene lgii| nAga mahAzayane kahA, 'bahana ! sAta dinakI phIsake caudaha rupaye aura davAkI kImata chaha rupaye, isaprakAra kula milAkara tumheM bIsa rupaye dene haiN|' bahanane adhika paise lenekA bahuta Agraha kiyA taba nAga Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G cAritrya-suvAsa mahAzayane kahA, 'mere adhikArake paise to itane hI hote haiM, tumheM denA hI hai to kisI anya prasaMga para dAnake lie de sakatI ho ki jisakA upayoga garIva rogiyoMke lie hogaa| isa samaya to kisI bhI avasthAmeM maiM adhika nahIM le paauuNgaa|' kuTumbIjana aura pitAjI nArAz2a hue phira bhI nAga mahAzayane apanA nyAyakA Agraha nahIM chodd'aa| dekho, bar3e puruSoMkA saMtoSa aura nyAyapUrNa jIvana-vyavahAra !! daridranArAyaNake prati prema yUropake santa-sAhityake itihAsameM iTalIke prasiddha santa . phrAMsisakA nAma khUba prasiddha hai, unhoMne virakta jIvana aMgIkAra kiyA usake pUrvake samayakI yaha ghaTanA hai| yuvAvasthAmeM unheM aneka kalAkAroM aura saMgItajJoMkA acchA paricaya thaa| khUba dhanavAna honeke kAraNa aise kalAkAroM tathA garIboM aura bhikSukoMkA unake yahA~ sadA AnA-jAnA rahatA thA aura ve bhI udAra hRdayase sabako saMtuSTa karate the| eka dina ve apanI rezamI kapar3ekI dukAnameM baiThe the| bar3A grAhaka thA, usake sAtha spaSTIkaraNa aura lena-denameM eka bhikhArI thor3I dera khar3e rahakara calatA banA / usa para unakI dRSTi par3I parantu vaha grAhaka uThA tabataka to bhikhArI dUra nikala gayA thaa| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa jisa dizAmeM vaha bhikhArI gayA thA usa dizAkI ora ve khUba - vegase daudd'e| sabako aisA lagA ki koI bhikhArI unakI dukAnameMse mAla curAkara bhAgA hai use pakar3aneke lie ve daur3a rahe haiN| Akhira unhoMne usa bhikhArIko DhU~Dha nikaalaa| daur3anese ve bilakula pasInemeM tara ho gaye aura hA~pa car3ha gayI / unhoMne bhikhArIse kSamA mA~gate hue kahA, 'mujhe kSamA karanA bhAI, maiM grAhakake sAtha mAthApaccImeM par3A huA thA isalie tumhArI ora dhyAna nahIM de skaa|' usa samaya unakI jebameM jitane paise the ve saba, aura apanA koTa usa bhikhArIko de diye / 'prabhu tumhArA sarva prakArase kalyANa kareM' aisA AzIrvAda daridranArAyaNane diyA / santa phrAMsisa apanA kartavya nibhAkara dukAna para vApasa lauTe taba unheM kisI bar3e grAhakako nibaTAnekI apekSA vizeSa Ananda thA / 7 'putrake lakSaNa pAlanemeM' 'are nAmu ! terI dhotIpara yaha khUnakA dhabbA kaise lagA ?" 'mA~, yaha to maiMne kuhAr3Ise apane pairakI camar3I cholI thI, isalie khUna nikalA thA aura usakA dhabbA dhotI para laga gayA / " Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa ____'nAmu ! tU mUrkha hai| apane pairoM para koI kulhAr3I mAratA hogA ? aisA karate hue kabhI adhika laga jAya aura pake athavA sar3ana ho jAya to paira kaTavAnekA samaya Ave' nAmu : mA~, apaneko jaise kuhAr3I laganese duHkha hotA hai vaise vRkSako bhI hotA hogaa| tUne mujhe nImakI chAla lAneko kahA thA taba maiMne usakI chAla ukhAr3aneke bAda apane paira para bhI prayoga kiyA thaa| mA~ : nAmu, mujhe lagatA hai, tU bhaviSyameM koI bar3A santa mahAtmA banegA, kAraNa ki choTese choTe paudhe, vRkSa yA jIvajantuko bhI apane samAna hI duHkhakA anubhava hotA hogA aisI karuNAbharI bhAvukatA tere hRdayameM sahajarUpase utpanna hotI hai| choTe bAlakako aisA vicAra kahA~se Ave ? - aura, mAtAkA anumAna sacamuca satya niklaa| bhaviSyameM yaha bAlaka apane samayakA eka mahAna bhakta-santa huA, jinheM hama Aja bhaktaziromaNi nAmadevake nAmase jAnate haiN| sacA tyAgI aura dAnavIra - kAzIrAja aura kozalarAja ina donoMkI yaha kathA hai| donoM rAjAoMke rAjya pAsa-pAsameM Aye hue the| kAzI sudRr3ha rAjya thA, parantu kIrti kozalarAjakI adhika thii| kozalarAja dAnake lie prasiddha the| unake yahA~ dAna lenekI icchAse AyA huA koI bhI vyakti khAlI hAtha vApasa nahIM jAtA thaa| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa kAzIrAjase kozalarAjakI kIrti sahana nahIM huii| usane kozala- pradezapara car3hAI kara dii| kozalakA rAjA jaisA dAnavIra thA vaisA hI saMskAra aura tyAgI bhI thaa| use kIrtikI koI abhilASA nahIM thii| vaha prajAkI zAntikA icchuka thA / usane turaMta nirNaya kiyA ki binA kisI doSake prajAkA saMhAra ho isakI apekSA maiM akelA isameMse khisaka jAU~ to prajA baca jaayegii| aisA vicArakara AdhI rAtako chipe vezameM vaha adRzya ho gyaa| dUsare dina kozalane zaraNAgati svIkAra lI / zAnti ho gayI / kAzIrAjane kozalakA kAryabhAra sa~bhAla liyaa| itanA hote hue bhI gIta to kozalarAjakI kIrtike hI gAye jAte the| aisA dekhakara kAzIrAjane kozalarAjake mastakake lie eka lAkha rupayekA puraskAra ghoSita kiyaa| kozalarAjakA patA nahIM lgaa| eka bAra eka jhoMpar3Ike pAsa koI samudra- yAtrI aayaa| usane jhoMpar3Ike saMnyAsIse kozala jAnekA mArga puuchaa| saMnyAsIne prazna kiyA ki usa abhAgI nagarIkA tujhe kyA kAma hai ? samudra yAtrIne uttara diyA ki mere jahAja DUba gaye haiN| maiM bhikhArI ho gayA huuN| eka hI AzA hai ki kozalanarezake pAsa jaauuN| ve dAnI haiN| ve hI merA sarva duHkhanivAraNa kreNge| 10 saMnyAsIne kahA ki cala, maiM tujhe kozalakA mArga batAU~ / Age saMnyAsI aura pIche yAtrI, donoM kozalakI rAjasabhAmeM A phuNce| saMnyAsIko rAjasabhAmeM dekhakara baiThe hue sabhI darabAriyoMke AzcaryakA pAra nahIM rahA / saMnyAsI Age Aye aura kAzInarezase kahA : 'utAra le yaha mastaka / jisakI tujhe icchA hai vahI yaha kozalanareza ' * Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 cAritrya-suvAsa hai| mere mastakake puraskArakI rakama isa yAtrIko de de| anya kucha mere pAsa deneke lie nahIM hai, aura isa becAreko paisekI AvazyakatA hai| pUrI sabhA stabdha raha gyii| nIrava zAnti prasara gyii| kAzInarezake pariNAma bdle| unakI A~khoMmeMse A~sUkI dhAra baha nikalI / unhoMne kahA, 'kozalarAja, jo honA thA so ho gayA parantu tumhArI kIrtipara aba kalaza nahIM car3hane duuNgaa| tuma dhanya ho|' sahasA siMhAsana parase utarakara unhoMne kozalarAjako sammAnapUrvaka rAjagaddI vApasa sauMpa dii| apazabda kahA~ jAyeM ? bhagavAna buddhake pAsa aneka puruSoMne dIkSA lI thI, usameM bhAradvAja nAmakA eka brAhmaNa bhI thaa| bhAradvAjake isa kRtyase usakA eka sambandhI (kuTumbI) bahuta krodhita huA aura buddha bhagavAnake pAsa Akara unako bahuta-sI gAliyA~ dI aura apazabdoMse tiraskAra karane lgaa| buddhadeva zAnta aura mauna rahe, ataH vaha gAlI denevAlA antameM thakakara cupa hokara baiTha gyaa| ___ thor3I dera bAda tathAgatane use pUchA, kyoM bhAI ! tere yahA~ koI mehamAna Ate haiM ki nahIM ? 'hA~ Ate haiN| usane uttara diyaa| tathAgatane pUchA, 'tU unakA satkAra karatA hai ki nahIM ? Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 . cAritrya-suvAsa sambaMdhIne kahA, 'kauna mUrkha atithikA satkAra na kare ? tathAgata pUchate haiM, "bhAI ! terI dI huI vastuoMkA atithi svIkAra na kare to ve vastue~ kahA~ jAyeM ? - sambandhIne kahA, 'merI dI huI vastuoMkA ve upayoga na kareM to mujhe hI vApasa mileM - mere pAsa hI rheN|' tathAgata bole, bhAI ! terI ina gAliyoM aura apazabdoMkA maiMne svIkAra nahIM kiyA to terI gAliyoMkA aba kyA hogA? ve apazabda aba kahA~ jAyeMge ?' vaha manuSya bahuta zaramA gayA aura apane duSkRtyake lie tathAgatase kSamA maaNgii| gAliyA~, apamAna, kaSTa Adi 'khA jAnese' Atmabala bar3hatA hai| isIlie santoMne sAdhakake lie 'gama' khAnekI AjJA kI hai aura svayaM 'gama khAkara' uparokta prakArake aneka dRSTAnta sAdhakoMko preraNA deneke lie svayaMke jIvana meM siddha kara dikhAye haiN| 10 sacce bhaktakA jIvana madhyakAlIna santa-bhaktomeM kumbhanadAsakA nAma prasiddha hai| ve vRndAvanake pAsa jamunAvato nAmaka gA~vameM khetI karake apanA gujArA karate aura nirantara prabhubhaktimeM lIna rhte| eka samaya samrATa akabarake pramukha senApati mahArAjA mAnasiMha vahA~ aaye| prabhuke kIrtanameM atyanta nimagna dekhakara mAnasiMhake manameM kumbhanadAsake prati bahumAna utpanna huaa| dUsare Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa 13 dina mAnasiMha kumbhanadAsake ghara aaye| bhaktake gharameM to hove bhI kyA ? bhaktarAja to pAnImeM dekhakara mastaka para tilaka lagAte aura khetameMse lAye hue ghAsakA Asana bnaate| yaha dekhakara rAjA mAnasiMhane unheM apanA * suvarNamaya darpaNa diyaa| bhaktane kahA, 'mahArAja, merI kuTiyAmeM yaha nahIM shobhegaa| koI cora-DAkU jAnegA to usakI dAnata bigdd'egii| mujhe to apanI kuTiyAmeM hI zAnti hai| mujhe isakI jarUrata nahIM hai|' antameM mAnasiMhane kahA, bhaktarAja ! yaha jamunAvato gA~va tumhAre nAma likhavA dUM, jisase tumhArI anAja-utpattikI cintA miTa jaay| isa bAtako bhI jaba bhaktane asvIkAra kiyA tava mAnasiMhajIne jAte-jAte svarNamudrAoMkI eka thailI rakha dI, parantu use vApasa dete hue bhaktarAjane kahA, 'itane varSa jaise calA vaise aba bhI avazya cala jaayegaa| Apa cintA na kreN| usakI AvazyakatAvAle, rAjyameM bahuta loga haiM Apa unako deM aura unake duHkha-darda dUra kreN|..| aisI parama niHspRhatAse rAjA mAnasiMhake roma-romameM usa bhaktarAjake prati zraddhAbhAva jAgRta huaa| unhoMne santa kumbhanadAsakI caraNaraja mastaka para car3hAkara apaneko dhanya maanaa| Adarza-vartanakA prabhAva rAtrikA tIsarA pahara thaa| saba koI nidrAke AdhIna the| eka gharake andara cupakese corane praveza kiyaa| gharakA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa mAlika jAgatA thA parantu usane samatA rkhii| jo kucha ho rahA thA vaha saba dekhatA rhaa| corane saba mAlasAmAna eka poTalemeM bA~dhA aura usa poTaleko uThAkara sirapara rakhane lagA, parantu bhAra bahuta adhika honese poTalA ucakA nahIM gayA, isase cora Akulita huaa| gharakA mAlika uThA aura corase kahA, bhAI ! lA, maiM tujhe poTalA sira para rakhavAtA hU~ / cora to ghabarA gayA parantu 'na bhAgA jAya na chor3A jAya' jaisI sthitimeM dekhakara gharamAlikane use kahA, bhAI ! tujhe ina vastuoMkI AvazyakatA hai isIlie to tU corI karane AyA / mujhe ina va tuoMke binA calegA, tU le jaa| aisA kahakara, corake kucha bolanese pahale hI poTalA usa corake sirapara rakhavA diyaa| ghara jAkara corane sArA saccA aura vAstavika vRttAnta apanI mAtAse kaha sunaayaa| sArA vRttAnta sunakara mAtAne vaha poTalA jisa gharase curAkara lAyA thA vahIM vApasa sauMpa deneko khaa| corane vApasa usa gharameM jAkara poTalA rakhate hue kahA, 'mAlika, Ajase mujhe isa duSkarmakA AjIvana tyAga hai|' . dekho ! saccAritrakI kaisI apAra mahimA hai !! yaha prasaMga prasiddha adhyAtma-kavivara banArasIdAsake jIvanakA hai, jo zahaMzAha akabara aura jahAMgIrake darabArameM apanI vidvattA aura kavitvazaktike lie Adara-satkAra prApta karanevAle mahApuruSa the| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 eka bauddha brahmacArI the| yuvA vaya, tIkSNa buddhi, jJAnArjanakI lagana aura deza-videzameM paribhramaNakI zakti Adi aneka kAraNoMse thor3e varSoMmeM hI ve zastravidyA, nyAya, vyAkaraNa, bhASA, kAvyazAstra evaM zilpa, citrakalA, gRhanirmANakalA Adi aneka laukika vidyAoMmeM nipuNa ho gaye / ina saba vidyAoMko dekhakara loga vismaya karate aura unakI prazaMsA karate / jahA~ jAte vahA~ samAjake sabhI vargoMkI orase unakA sammAna hotA / isaprakAra apanI khyAti bar3ha jAnese unameM abhimAna jAgRta huA aura ve svayaMko sabase adhika catura aura vidvAna mAnane lage / unakI prazaMsAkI bAta buddhadeva tathAgata taka pahu~cI / unako sanmArga para lAneke lie karuNAmaya dRSTise ve unake yAcakakA rUpa lekara gaye / 'tU kauna hai ?' brahmacArIne abhimAnapUrvaka pUchA / 'maiM AtmavijayakA pathika huuN|' tathAgatane kahA / ' isakA kyA tAtparya hai ? spaSTa kaha' brahmacArIne spaSTIkaraNa pAsa vRddha brAhmaNa cAhA / vidyAkA abhimAna - 'jisaprakAra khetI, gRhanirmANa, citra, zilpa Adi kalAe~ haiM, usI prakAra apane mana, vacana, kAya aura AtmA para vijaya prApta karanekI bhI kalA hai| jo use siddha karatA hai vaha AtmavijayI banatA hai|' "yaha kisaprakAra ho sakatA hai ?" brahmacArIne pUchA / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jo apanI prazaMsA sunakara manako zAnta rakhatA hai aura gAliyoMse apamAna hone para bhI samatAbhAva rakhatA hai, aisA puruSa hI AtmavijayI banakara nirvANako pA letA hai / ' tathAgatakA aisA uttara sunakara brahmacArI satyamArgako samajhe aura samyak pathakI ora mur3a gaye / 13 kalAkArakI udAratA iMglainDakI prasiddha kalAsaMsthA 'raoNyala aeNkeDamI' ke vyavasthApakoMkI sabhA ho rahI thI / saMsthAke mukhya haoNlameM eka bar3e citrapradarzanakA Ayojana kiyA gayA thaa| deza-videzake aneka kalAkAroMkI suMdara kRtiyA~ usa pradarzanameM rakhI jAnI thIM / citrapradarzanake lie jitane sthAna the, sabhI bhara gaye the / eka naye citrakArakA bhI eka sundara citra AyA thA, parantu sthAnAbhAvake kAraNa use kahA~ rakhanA yaha prazna vyavasthApakoMke samakSa khar3A huA / citra sundara aura rakhane yogya hai yaha to sabhIne svIkAra kiyA, parantu kyA kiyA jAya ? jagahakA abhAva thA / cAritrya suvAsa - vahA~ para prasiddha citrakAra zrIyuta Tarnara upasthita the, kyoMki ve bhI vyavasthApakoMmeMse eka the / unhoMne apanA eka citra nikAla diyA aura usa naye citrakArakA citra usa sthAna para rakha diyaa| sabako Azcarya huA, taba zrIyuta Tarnara bole, 'navodita kalAkAroMko Age lAneke lie hama praur3ha Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 cAritrya suvAsa kalAkAra yadi Age nahIM AyeMge to unakI prasiddhi kaise hogI ? hameM aise naye kalAkAroMko avazya protsAhana denA cAhie / ' apane samAjake vayovRddha kalAkAra, DaoNkTara, vakIla tathA anya vyavasAyI loga isa prasaMgase zikSA leM to yuvAna pIr3hIko kitanA lAbha ho ? 14 dAnAdhyakSakI niSpakSatA aThArahavIM zatAbdIke uttarArddhameM, pezavAoMke darabAra meM mukhya nyAyAdhIza aura dAnAdhyakSa ke rUpameM rAmazAstrIne bahuta varSoM taka apanI sevAe~ pradAna kiiN| Adarza aura prAmANika rAjyasevakakI dRSTise unakI kIrti sarvatra phaila gayI thI / eka samaya kisI dharmAnuSThAnake prasaMga para dAna diyA jA rahA thA, taba rAmazAstrI aura nAnA phaDanavIsa upasthita the / dAna lenevAloMmeM bar3I saMkhyA brAhmaNoMkI thii| rAmazAstrIke sage bhAIkI bhI usameM bArI AI taba nAnA phaDanavIsane kahA, 'zAstrIjI, ise bIsa rupaye do / ' * 'merA bhAI koI vizeSa vidvAna nahIM hai, isalie sabhI brAhmaNoMkI bhA~ti ise bhI do rupaye milane cAhie~ / ' rAmazAstrIne dRr3hatAse uttara diyA / 'merA bhAI honeke nAte use maiM svayaM nijI rUpase apane paisoMmeMse kucha bhI dU~, parantu rAjyake koSameMse denekA mujhe bhAva bhI nahIM hai aura adhikAra bhI nahIM hai|' Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa nAnA phaDanavIsa vizeSa kucha kaheM usase pahale hI rAmazAstrIne apane bhAIko do rupaye de diye aura bhAI bhI vaha dakSiNA lekara cupacApa calatA bnaa| aise mahAna, niSpakSa aura nyAyI puruSakI kIrti bhAratake itihAsameM amara ho to isameM kyA Azcarya hai ? 18 15 ' dharohara jaldI vApasa de de' biravariyA nAmakI eka ucca vicAravAlI saMta bAI thI / usake patikA nAma mahAtmA rabbI thA / unake do buddhizAlI putra the| durbhAgyavaza sarpadaMzase donoM putroMkI eka-sAtha mRtyu ho gyii| usa samaya mahAtmA rabbI gharapara nahIM the / bAIko tatkSaNa duHkha huA, parantu saMskArI honese tAttvika vicAra kiyA ki jo huA hai usameM parivartana honevAlA nahIM hai| janmamaraNakA pravAha koI roka nahIM sktaa| samaya pUrA honepara sabhIko calA jAnA par3atA hai| paramAtmAkI mAyA hI aisI hai| * gharapara patike nahIM honese lar3akoMke zava pAsake bar3e kamaremeM rakha chodd'e| jaba apane pati ghara Aye taba jaise kucha huA hI nahIM isaprakAra prasanna mukhase vaha sAmane gayI aura sammAnapUrvaka patiko baiThAneke bAda pUchane lagI, 'apane yahA~ kisIkI dharohara hai to use vApasa de dU~ ?" rabbIne kahA, 'abhI jaldI de de| isameM samaya bitAnA yogya nahIM hai / ' . Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 19 taba bAI, rabbIko svastha cittase kamaremeM le gayI / putroMke zava parase cAdara haTAkara bolI, 'dekha lo, bhagavAnane apane yahA~ rakhI huI yaha dharohara !' rabbI to yaha dekhakara stabdha ho gaye / bAI bolI, 'khudAne diye aura khudAne liye, isameM apaneko kyA ?" apanI strIkA yaha viveka dekhakara rabbI prasanna hue / 16 tairatI ur3atI caTAiyA~ hasana aura rAbiyA donoM muslima saMta the / namAz2a par3hanekA samaya thA / saMta hasanako, svayaMko prApta siddhike balase sabako Azcaryacakita kara denekI icchA ho AyI / isalie usane apanI caTAI pAnIke Upara bichAyI aura rAbiyAse kahA, 'calo, hama isa caTAIpara baiThakara namAz2a par3ha leM / " saMta rAbiyA vicakSaNa thii| vaha samajha gayI ki saMtako siddhikA abhimAna huA hai, parantu hasanako sIdhA uttara denekI apekSA unakI bhASAmeM hI uttara denekA usane nirNaya kiyaa| rAbiyAne apanI namAja paDhanekI caTAI havAmeM ur3A dI aura hasanase kahA, 'calo, hama isa caTAIpara baiThakara namAz2a par3heM, jisase apaneko koI na dekha sake / ' saMta hasanako apanI bhUlakA dhyAna A gyaa| unhoMne rAbiyAse kahA ki mujhe mApha kara do| taba rAbiyAne kahA, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 cAritrya-suvAsa 'tumane jo kiyA vaha eka machalI kare usase adhika kucha nahIM, aura maiMne jo kiyA vaha eka makkhI kare usase vizeSa kucha nahIM hai; parantu hama to mAnava haiN| apanA mUla kAma to ina donoMse U~cA hai|' 17 mitrake lie svArthatyAga IsvI san 1844kA varSa / kalakattAke saMskRta kaoNlejameM vyAkaraNake prAdhyApakakA sthAna khAlI huaa| kaoNlejake vyavasthApakoMne isa padake lie usa samayake prasiddha zikSAzAstrI zrIyuta Izvaracandra vidyAsAgarakI niyukti karanekA vicAra kiyaa| vidyAsAgarajIko usa samaya pacAsa rupaye mAsika milate the| nayA pada grahaNa karaneke bAda nabbe rupaye mAsika milanevAle the| isa bAtakA vidyAsAgarajIko patA claa| unake eka mitra zrIyuta tarkavAcaspati vyAkaraNake viSayameM unase adhika jAnakAra the| vidyAsAgarajIne kaoNlejake vyavasthApakoMse kaha diyA ki ve isa padako nahIM svIkAreMge, kyoMki dUsare eka vyakti isa padako grahaNa karaneke lie adhika yogya haiN| pahale to vyavasthApakoMne bahuta AnAkAnI kI parantu jaba vidyAsAgarajIne apanA dRr3ha abhiprAya vyakta kara hI diyA taba unhoMne bhI vidyAsAgarajIkI bAta svIkAra kara zrIyuta tarkavAcaspatijIkI niyukti kara dii| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 cAritrya-suvAsa zrI tarkavAcaspatijIko yaha zubha samAcAra deneke lie vidyAsAgarajI svayaM hI kalakattAse kucha mIla dUra unake nivAsasthAnapara gye| jaba sArI vAstavikatA jAnanemeM AyI taba tarkavAcaspatijIne kahA, 'vidyAsAgarajI, Apa manuSyake rUpameM avatarita eka mahAna devatA hI haiN|' 18 nirabhimAnI samrATa bhAratameM ho gaye mahAna samrAToMkI prathama paMktimeM mahArAjA vikramAdityakA nAma prasiddha hai| svayaMke dvArA kiye gaye aneka paropakAra aura lokakalyANake kAryoMkI sadaiva smRti rakhaneka vicArase mahArAjAne eka vizAla kIrtistambha nirmANa karAnekA saMkalpa jisa rAtriko kiyA thA usI rAtakI yaha bAta hai| ___ apane niyamake anusAra rAjA veza badalakara nagara-nirIkSaNa karaneke lie nikale, aisemeM do bar3e madonmatta sA~r3a lar3ate-lar3ate unake mArgameM aaye| unase bacaneke lie rAjA eka brAhmaNakI purAnI gauzAlAke khaMbhe para car3ha gye| ve sA~r3a bhI paraspara lar3ate hue usI khaMbhe para apane sIMga mArane lage, itanemeM brA...Na jAga gyaa| brAhmaNa, jyotiSa-vidyAkA jAnakAra thaa| rAtriko AkAzameM maMgala aura zukrake grahoMko dekhakara usane brAhmaNIko jagAyA aura kahA, 'yaha grahayoga rAjAke jIvanake lie bhayakA saMketa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 karatA hai, isalie hama zAntihavana kreNge| brAhmaNI bolI, 'apane rAjAne aneka bar3e dAna kiye parantu hamArI sAtoM kanyAoMke vivAhake lie abataka kucha nahIM diyA, to zAntikarmake dvArA rAjAko saMkaTamukta karaneke lie Apa kyoM itane adhika tatpara hue jA rahe haiM ?" brAhmaNane usa samayake lie bAtako bhulA dii| rAjAne yaha sarva vRttAnta khaMbhepara car3he car3he suna liyA thA / dUsare dina prAtaH rAjAne usa brAhmaNako bulAyA aura paryApta dhana dekara use kanyAvivAhakI cintAmeMse mukta kiyA, evaM svayaMko abhI bahuta-se lokopayogI kArya karane bAkI haiM, isalie kIrtistambhake nirmANameM prajAkA dhana vyaya karanA ucita nahIM hai, aisA vicArakara usa mahArAjAne apanI kIrtike lie utpanna abhimAnako sadAke lie tyAga diyA / cAritrya suvAsa 19 paramAtmAke dhyAnameM eka samaya khaiyAsa nAmaka koI mahAzaya apane ziSyake sAtha vanameM cale jA rahe the, aisemeM namAz2a par3hanekA samaya huA / ve eka vRkSake nIce namAz2a par3hane lge| usa samaya eka siMhane pAsameM Akara acAnaka garjanA kii| siMhakI garjanAse ziSyake to hAtha-paira DhIle ho gaye aura vaha ghabarAkara vRkSapara car3ha gayA / khaiyAsa to khudAkI baMdagImeM magna honese Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 cAritrya suvAsa namAja par3hate rhe| thor3I dera meM siMha vahA~se calA gayA, taba ziSya vRkSaparase nIce utraa| namAz2a pUrI honepara donoM cala nikle| calate-calate rAstemeM khaiyAsako madhumakkhIne DaMka mArA jisase unake mukhase cIsa nikala pdd'ii| ziSya bolA, 'yaha kaise AzcaryakI bAta hai ! hAthIko tharrA denevAle siMhake sAmane u~ha taka nahIM kI aura isa macchara jaisI madhumakkhIke DaMkase cillA uThe !" khaiyAsane kahA, 'usa samaya maiM paramezvarake dhyAnameM DUbA huA thA, isa samaya tere sAtha manuSyake sAtha hU~ / paramAtmAke sAtha ekatAna honevAleko vizvakI koI zakti nahIM DarA sakatI / saccI zobhA mAdhavarAva pezavA mukhya nyAyAdhIza aura mahAna rAjyesavaka zrI rAmazAstrIkA nAma mahArASTrake itihAsameM amara hai| ve sadA eka Adarza rAjasevakake rUpameM kArya karate aura binA kisI ADambarake satata lokasevAmeM lage rahate the| 20 eka bAra unakI dharmapatnIkA kisI kAraNavaza rAjamahalameM jAnA huaa| mahArAnIne unheM dekhA to bilakula sAdI sAr3I aura zarIrapara koI khAsa AbhUSaNa bhI nahIM mahArAnIko lagA ki gurupalIkI aisI sthiti ho to vaha rAjyake lie nindAkA kAraNa hai aisA vicArakara mahArAnIne gurupalIko naye vastra, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 cAritrya-suvAsa alaMkAra evaM bhUSaNasAmagrI dI aura bar3I DolImeM biThAkara unakA yogya sanmAna karake vApasa unake ghara bhejaa| rAjasevakoMne rAmazAstrIke gharakA dvAra khaTakhaTAyA, parantu vaha khulA aura turanta banda ho gyaa| rAjasevakone kahA ki zAstrIjI, ApakI dharmapatnI AyIM haiM, parantu zAstrIjIne unheM badale hue rUpameM dekhakara dvAra banda kara diyA thaa| unakI patnI bAta samajha gyiiN| rAjamahalameM vApasa le calaneke lie rAjasevakoMse khaa| vahA~ jAkara vastra, AbhUSaNa Adi utArakara apane sAde kapar3e pahane aura paidala calakara ghara ArthI taba gharakA dvAra khulA hI thaa| zAstrIjIne unakA khUba premase Adara kiyaa| __ . zAstrIjIne kahA, 'ye mUlyavAna vastra, AbhUSaNa aura zRMgArasAdhana to rAjapuruSoMko zobhA dete haiM, athavA apanA ajJAna chipAneke lie mUrkha logoMko zobhA dete haiN| saumya aura vivekI puruSoMkI to sAdagI, saMtoSa aura zIlarUpI vastra hI saccI zobhA hai| 21 rasAsvAdakA jaya bhAratake arvAcIna mahApuruSoMmeM nyAyamUrti mahAdeva govinda rAnaDe eka prasiddha vyakti ho gaye haiN| eka dina unakI dharmapatnI ramAbAIne mAladA Ama sudhArakara unheM khAneko diyaa| do-tIna phA~ka khAkara unhoMne kahA ki Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa bAkIke Ama gharake anya sadasyoMko aura naukaroMko denA, Ama bahuta svAdiSTa haiN| ramAbAI : Ama svAdiSTa haiM to adhika khAnA cAhie, do-tIna phA~ka khAkara kyoM ruka gaye ? kyA svAsthya ThIka nahIM hai ? rAnaDejI : jo vastu svAdiSTa lage use adhika nahIM khAnA caahie| jIbhako uttejana milanese hameM usakA cAkara bananA par3atA hai| ramAbAI : ApakI aisI aTapaTI bAta mujhe samajhameM nahIM aatii| rAnaDejI : suna, eka bAta kahatA huuN| maiM jaba bambaImeM par3hatA thA aura vidyArthIke rUpameM hosTelameM rahatA thA tava par3ausameM eka bahana rahatI thii| vaha sampanna gharakI honese use pratidina tIna-cAra zAka khAnekI Adata ho gayI thii| acAnaka gharakI sthiti bigar3I aura usa bahanakI dazA sAmAnya ho gyii| aba use eka zAka lAnA bhI kaThina ho gyaa| bhojana karate samaya vaha hamezA duHkhI rahatI thii| aneka zAkakA svAda cakhanekI Adata ho gayI thI isI bAtako yAda karake use vyAkulatAkA anubhava hotA thaa| jabase maiMne yaha dekhA tabhIse nizcaya kiyA ki bahuta svAdiSTa vastu adhika yA bAraMbAra nahIM khaanaa| yadi aisA nahIM kareMge to jIbhakA gulAma bananese duHkhI honekA avasara aayegaa| svAmIkI bAta sunakara ramAbAI prasannatApUrvaka isa vicArase sahamata huIM aura apane kAmameM laga gyiiN| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhUlekI svIkRti baMgAlake suprasiddha upanyAsakAra aura 'vaMde mAtaram' gItake racayitA zrI baMkimacandra caTTopAdhyAyake nAmase kadAcit hI koI aparicita hogaa| unhoMne amuka viSayapara apanA abhiprAya pragaTa kiyA thA parantu bAdameM usakI satyatA na laganese usa abhiprAyameM parivartana kiyaa| isaprakAra apanA abhiprAya badalanese unapara bahuta-se logoMne 'caMcala, asthiracitta Adi' AkSepa kiye| usake spaSTIkaraNameM zrIyuta baMkimacandrane kahA ki jise kabhI bhI apanA abhiprAya badalanekI AvazyakatA nahIM hotI vaha mahApuruSa hai, aura jo apane prathama abhiprAyako bhUla-bharA jAnate hue bhI usIko pakar3e rakhatA hai vaha kapaTI hai| maiM mahApuruSa to hU~ nahIM aura kapaTI bananekI merI icchA nahIM hai, isalie mujhe jo satya pratIta huA vahI pragaTa kiyA hai| baMkimabAbUke isa uttarakA acUka prabhAva huA aura loga, unapara kiye gaye AkSepoMke lie pachatAne lge| . bhaktakI namratA - zrI dezikajI nAmaka eka bar3e vidvAna-bhaktake jIvanakA yaha prasaMga hai| zrI rAmAnujAcAryakI paramparAmeM, terahavIM zatAbdImeM hue ve eka prasiddha santa the| unakI bhakti aura vidvattA dekhakara aneka loga unase Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 27 IrSyA karate, aura lokadRSTimeM ve halake dikhAI deM aisA kucha karaneke prayatnameM ye IrSyAlu loga lage rahate the / eka dina ina logoMne pAdarakSakoMkA ( jUtoMkA) hAra banAkara usa bhaktakI kuTIrake dvArapara laTakA diyaa| dUsare dina bhaktarAjane yaha dekhA taba ve nimnalikhita zloka bole : karmAvalambakAH kecit kecijjJAnAvalambakAH / vayaM tu haridAsAnAM pAdarakSAvalambakAH // arthAt kucha loga niSkAma karmayogakA Azraya karate haiM aura kucha jJAnayogakA Azraya karate haiM para hama to bhagavAnake dAsoMke pAdarakSakoMkA avalambana lete haiN| jaba apane prapaMcakAryakA sacce bhaktapara koI prabhAva nahIM par3A taba ve nirAza hue| ulaTe, isa prasaMgase bhaktake antarameM bhagavadbhaktoMke prati bhAvanA adhika bar3hI huI dekhakara ina IrSyAlu logoMkI A~kheM khula gyiiN| ve loga sacce bhaktake ghara gaye aura unake pairoMmeM girakara apane duSkRtyake lie kSamA pradAna karanekI prArthanA kii| saMtake hRdayameM sacce bhaktake prati kaisA ahobhAva hotA hai usakA yaha prasiddha dRSTAnta hai| rAjAkI guNagrAhakatA jaba mAlavAkI gaddIpara rAjA bhojakA nayA-nayA rAjyAbhiSeka huA thA usa samayakI yaha bAta hai / 24 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . cAritrya-suvAsa eka dina rAjA prAtaHkAlameM apane krIDA-upavanakI ora jA rahA thaa| mArgameM usane eka tejasvI, saumya aura pavitra brAhmaNako dekhA, usane apanA ratha rokA aura brAhmaNako namaskAra kiyaa| kisI bhI prakArakA AzIrvAda deneke badale usa brAhmaNane kucha kSaNoMke lie apanI A~kheM banda kara lii| rAjA vismayako prApta huA aura brAhmaNase pUchA, "vipra, mujhe AzIrvAda deneke badale tumane A~kheM kyoM banda kara lI ?' brAhmaNane kahA, mahArAja ! prabhune Apako apAra sampatti dI hai, parantu Apa usakA thor3A bhAga bhI dAnake lie upayogameM nahIM lete| zibi aura karNa jaise dAnavIroMke uttarAdhikArI Apa, dAnadharmako bhUlakara kRpaNa hue haiM isalie maiMne Apako nahIM, parantu Apake lobhI svabhAvako dekhakara apanI A~kheM banda kara lii| rAjA bhoja vivekI aura vicAraka the| satya bodha milate hI jAgrata ho gaye, aura brAhmaNakA AbhAra mAnate hue kahane lage ki tumhAre jaise satyavAdI aura rAjAke durguNa batAnevAleke sAhasako dhanya hai| rAjabhaNDArameMse abhI tumheM eka lAkha rupaye diye jAyeMge, aura jaba bhI kisI satkAryake lie vizeSakI AvazyakatA ho taba rAjadarabArake dvAra khttkhttaanaa| yahI guNagrAhI-svabhAvavAle rAjA bhoja Age jAkara apanI mahattA, kalApriyatA, satyaniSThA, dAnavIratA, nyAya Adi guNoMke kAraNa bhAratake mahAna samrATomeM gine gye| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 vyarthakI bAtoMkA tyAga lagabhaga 2500 varSa pahalekI bAta haiN| bauddha bhikSuoMkA saMgha bihArameM vihAra karatA thaa| madhyAhnakA samaya thA ataH bhikSAbhojanase nivRtta hokara bhikSugaNa ArAmarphe thA / 'magadharAja bimbisAra rAjasampattikI dRSTise sabameM bar3e haiM eka bhikSune kahA / usakI bAta kATakara dUsarA bhikSu bolA, 'kozalake rAjA prasenajita sabase bar3e haiN|' isaprakAra eka-dUsareke sAtha carcA ho rahI thI tabhI buddhadeva padhAre aura pUchA, 'kyA bAtacIta calatI haiM ?" 'prabhu ! bimbisArakA vaibhava bar3A yA prasenajitakA vaibhava bar3A isakI carcA cala rahI thI / ' tIsare bhikSune apane Asanase uThakara namratAse kahA / prabhu bole, 'he bhikSuo ! saMsArase virakta hokara tuma AtmakalyANake mArgameM lage hue ho| tumheM aisI tuccha saMsArake sukhoMkI bAteM nahIM karanI cAhie, yA to dharmavArtA karo athavA mauna rho|" - bhikSuone manomana lajjita hokara mukha nIce karake prabhukI AjJA zirodhArya kI / * Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 satyAgrahakI vijaya vikramakI dazavIM zatAbdIkI bAta hai| usa samaya kAzmIrameM mahArAjA yazaskaradeva rAjya karate the| prajA sarvaprakArase sukhI thI aura rAjA-prajAke bIca pitA-saMtAna jaisA sambandha honese zAnti aura mela-jolakA vAtAvaraNa thaa| eka dina mahArAjA rAjadarabArameM baiThe the usa samaya dvArapAlane Akara samAcAra diye ki eka manuSya AtmahatyA karaneke lie rAjadvArapara Akara khar3A hai| rAjAne turaMta hI use andara bulAkara pUchA, "bhAI, tujhe kisa duHkhake kAraNa aisA karanekA samaya AyA hai ?' usa vyaktine apanI bAta prastuta karate hue kahA ki 'maiM isa gA~vameM dasa varSa pahale khUba dhanasampanna nAgarikake rUpameM rahatA thA parantu bhAgya badalate merI sarva sampatti samApta ho gayI aura mere rahanekA makAna bhI beca denA pdd'aa| apanI palIke nirvAhake lie apane makAnakA kuA~ aura AsapAsakI pA~ca phuTa jitanI jagaha maiMne rakhI thI, jahA~ mAlI loga Akara baiThate, phUla becate aura merI palIkA nirvAha bhAr3emeMse ho jaataa|' _ 'maiM videzase kamAkara vApasa AyA aura dekhA to merI patnIko kue~ke pAsakI jagahase khader3a dI gayI thI aura vaha jagaha makAna-mAlikane pacA lI thii| rAjyake pAsa nyAya mA~gate hue maiM nirAza huA huuN|' / rAjAne usa vyaktiko zAnta kiyaa| usake bAda rAjAne Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa sabhI sambandhita vyaktiyoMko upasthita honekA Adeza diyaa| nyAyAdhIzoMne kahA ki mahArAjA sAhaba ! nyAya sahI hai| rAjAne makAna-mAlikakI aMgUThIkA hIrA usake ghara bhijavAkara gharabikrIse sambandhita sabhI kAgaja-patra ma~gavAye aura mUla dastAvejake sAtha milAna karake dekhA to patA calA ki 'kuA~rahita makAna' kI jagaha 'kuA~sahita makAna' aisA dastAvejameM likhA thA, aura bikrI-dastAveja likhaneke lie rAjalekhakako eka haz2Ara dInAra diye gaye the| turanta hI rAjalekhakako bulavAyA gyaa| usane aparAdhako svIkAra kiyaa| rAjAne makAna bikAU lenevAle nAgarikako usI samaya rAjya chor3akara cale jAnekI AjJA dI aura rAjalekhakako rizvata leneke aparAdhameM niyukta padaparase pA~ca varSake lie haTA diyaa| nyAya mA~gane Aye vyaktine rAjAkI nyAyapriyatA, yukti aura prajAvAtsalya dekhakara aMtarase rAjAko AzIrvAda diye aura yogya nyAya milanese ApaghAtakA vicAra chor3a diyaa| satyakI vijaya huii| sarvatra - rAjadarabArameM aura nagarameM Ananda phaila gyaa| 27 anukaraNa Adya jagadguru zaMkarAcAryake sambandhameM aisA kahA jAtA haiM ki unake ziSya unakA aMdha anukaraNa karate the| eka Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 cAritrya-suvAsa dina ve ziSyoMke sAtha bAjArake bIcameMse jA rahe the taba unhoMne tAr3IvAlekI dukAnase tAr3I pii| anasamajha ziSya bhI gurukA anukaraNa karake eka-dUsareke sAmane dekhakara malakate-malakate tAr3I pIne lge| jagadguru Age cale, kahIM eka jagahapara sIsA galAyA jA rahA thA vahA~ jAkara ve khar3e rahe aura kar3hAImeMse ubalatA huA sIsA lekara pIne lage! ziSya eka-dUsareke sAmane dekhate hue malina mukha karake jar3a jaise khar3e rahe, sIsA pInekA kisImeM sAhasa nahIM huaa| taba zaMkarAcAryane kahA, 'tuma durguNoMkA anukaraNa karanA cAhate ho, jo tumhAre lie narkakA kAraNa hai aura svargakA pada denevAle sadguNoMkA tuma anukaraNa nahIM krte|' itanA kahakara ziSyoMko upadeza dete hue unhoMne kahA : 'guru kaheM so karanA, guru kareM vaisA nahIM krnaa|' yaha sunakara sava ziSya zrImad zaMkarAcAryake pairoMmeM girakara kSamA mA~gane lge| 28 kavikA sacA mUlyAMkana - - jaba bhAratameM samrATa harSakA zAsana pravartamAna thA usa samayakI yaha bAta hai| kAzmIrake mahAmahimake rUpameM unhoMne mAtRgupta nAmaka eka rAjyAdhikArIkI niyukti kI thii| mAtRgupta eka ucca koTike kavi aura udAramanake vyakti the| usa kAlameM bhArata eka mahAna deza thaa| kalA, sAhitya aura Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa saMskAra, jaise prajAko priya the vaise rAjAko bhI priya the| sAtavIM zatIke mahAkaviyoMmeM meMThakI bhI gaNanA hotI thii| eka samaya ve mAtRguptake rAjyameM pdhaare| mahAkavikA Agamana honese rAjA aura prajA sabhI prasanna hue| kAzmIrake rAjadarabArameM khUba bhIr3a ikaTThI huI thii| Aja mahAkavi meMTha apanA prasiddha kAvya 'hayagrIvavadha' prastuta karanevAle the isalie aneka kalAkAra aura kavigaNa bhI vahA~ padhAre the| 'mahArAja ! Apake jIvanameM zrI aura sarasvatIkA subhaga saMgama huA hai;' aisA kahakara kavine kAvyakA Arambha kiyaa| jaise-jaise kAvya-paThana Age bar3hatA gayA vaise-vaise samasta zrotAgaNa rasavibhora hokara kAvyarasakA Ananda lene lage, parantu mahAkavine dekhA ki rAjAke mukhapara koI vizeSa bhAva dRSTigocara nahIM hotA athavA dhanyavAdake zabda bhI unake mukhase nahIM nikle| aisA laganese kavirAja apanI racanAke pRSThoMko vA~dhane lage aura aMtarameM vicAra kiyA ki rAjAko yA to abhimAna ho gayA hai yA phira mere kavitvakI IrSyA huI hai| aise rAjAse sanmAnakI AzA kaise kI jA sakatI hai ? abhI kavike manameM aise vicAra the to rAjAke manameM anya hI vicAra cala rahe the aura usake phalasvarUpa rAjAne usa racanAke nIce suvarNapAtra rakha diyA aura kahA : - 'kavirAja! Apa dhanya haiN| ApakI racanAke eka-eka zabdameM aisA mAdhurya aura rasapUrNatA hai ki usakA eka kaNa bhI bhUmipara nahIM giranA cAhie aisA vicArakara maiM Apase apanI racanAko isa suvarNapAtrameM rakhanekI prArthanA karatA huuN|' ___ Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa sabhI rAjya-sabhAsada yaha dekhakara stabdha ho gye| kavike harSakI sImA na rhii| rAjA, mahAkavike sAmane Taka-Taka dekhakara prema barasAte the aura mahAkavi apanI kRtajJatA pragaTa karate the ki unheM apanI vastukA sahI mUlyAMkana karanevAlA AdarakartA jauharI mila gayA thA ! 29 'mAtra itanI bAtase patana' - lagabhaga tIna hajAra varSa pUrvakI yaha bAta hai| usa samaya banArasameM jainoMke teIsaveM tIrthaMkara bhagavAna pArzvanAthake pitA rAjA azvasena rAjya karate the aura par3ausI rAjyake nAte unakI magadha narezake sAtha acchI mitratA thii| ____ ina dinoM bihAra (magadha)kI mAhI nadIke kinAre udrarAmaputra nAmaka eka yogI rahate the / magadhezvara unake ziSya the| ina mahAtmAko AkAzagAminI vidyA siddha honese ye pratidina rAjamahalameM Akara AhAra karake punaH AkAzamArgase vApasa cale jAte the| __eka bAra magadhezvarako Avazyaka kAmase acAnaka kahIM bAhara jAnA huA isalie apane eka maMtrIko mahAtmAkA svAgata aura bhojanakI vyavasthA karanekA nivedana karake ve bAhara cale gye| isa ora yogI AhArake lie pdhaare| maMtrIkI eka suzIla, ati sundara kanyA thI usane yogIkA svAgata karake Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 35 sevAbhAvase AhAradAnakI taiyArI kI / usa kanyAkA lAvaNya dekhakara yogIko vismaya huA / thor3A-sA AhAra lekara, 'basa aba kucha nahIM cAhie' aisA kahate hue phirase kanyAkI ora ayogya dRSTise dekhA / pAnI pIkara yogI AkAzamArgase vApasa jAne lage, parantu unakI zakti kuNThita ho gayI / yogAnuyoga ki usI samaya magadhezvarane vijJapti karAyI ki 'Aja tapasvI udrarAmaputra magadhajanoMko darzana deMge aura lambe samayakI lokecchAko pUrNa kreNge|' yogIne jaise-taise rAjAse apanI bAta manavA lI aura dhIre-dhIre paidala calakara nadIkinAre apanI kuTiyAmeM pahu~ca gaye parantu unakI siddha kI huI vidyA to naSTa ho cukI thI / AtmasAdhanAkI sabhI bhUmikAoMmeM saMyamakA kitanA mahattva hai, aura thor3I bhI asAvadhAnI se kaisA patana hotA hai, yaha hameM isa ghaTanAse sIkhanA hai| saccI laganase kAryasiddhi bArahavIM zatAbdIke ArambhameM devagiri (dakSiNa mahArASTra) meM yAdava vaMzake rAjA rAjya karate the / 30 vahA~ke eka choTe se gA~vameM eka vidyArthI parizrama karate hue bhI parIkSAmeM uttIrNa nahIM ho pAyA, isalie usane vicAra kiyA ki 'maiM par3haneke yogya nahIM hU~ ataH mujhe adhyayana chor3a denA caahie|' aisA vicArakara vaha gA~vake bAhara kue~ke Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 cAritrya-suvAsa pAsa jAkara baitthaa| usane dekhA ki gA~vakI striyA~ usI kue~se pAnI bharatI thIM aura pAnI khIMcate samaya rassIkI ragar3ase kue~ke sirevAle pattharapara gahare nizAna par3a gaye haiN| usane manameM vicAra kiyA ki vAraMvAra ghisAnepara yadi komala rassIse aise kaThina pattharameM bhI nizAna par3a sakate haiM to niraMtara vidyAbhyAsa karanese maiM vidvAna kyoM nahIM bana sakatA ? turaMta usa vidyArthIne nirAzAkA tyAga kiyaa| vaha niyamitarUpase pAThazAlAmeM jAne lagA aura satata vidyAbhyAsase usakI buddhikA vikAsa huaa| thor3e samayameM vaha aneka vidyAoMmeM pAraMgata ho gyaa| ____ isa puruSakI vidvattA, cAturya aura kalAkauzalya dekhakara devagirike yAdava-nareza mahAdevarAvane rAjadarabArameM rAjapaMDitake rUpameM usakI niyukti kara dii| inhoMne pANinIke mahAna vyAkaraNagrantha para eka 'mugdhabodha' nAmaka sarala TIkA bhI likhI hai | isaprakAra satata vidyAbhyAsake dvArA eka mUrkha vidyArthIse eka mahAna rAjapaMDita bananevAle dUsare koI nahIM parantu ve the paMDitarAja zrI popdevjii| inakI gaNanA, usa samayake jJAnezvara aura hemAdri jaise mahApuruSoMke sAtha AdarapUrvaka kI jAtI hai| 31 draSTibheda campAnagarIke bAhara eka bar3I khAI thii| usa khAIkA pAnI bahuta gaMdA aura durgandhayukta thaa| eka bAra campAnagarIke Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 cAritrya-suvAsa rAjA apane subuddhi nAmaka jaina maMtrI evaM anya sabhAsadoMke sAtha usa khAIke pAsase nikala rahe the| rAjA aura sabhI sabhAsadoMne durgandhake kAraNa nAkake Age kapar3A lagA liyA parantu subuddhi maMtrIne vaisA nahIM kiyaa| jina sabhAsadoMko maMtrIke prati IrSyA thI unhoMne z2arA dhIrese kahA, 'rAjan ! Apako isa khAIkA pAnI sira phaTa jAya aisI durgandhavAlA lagatA hai parantu Apake ye maMtrI ApakA upahAsa karate lagate haiN| dekhie to sahI, hama sabhIne nAkake Age kapar3A lagA liyA kintu inako to sugandha AtI lagatI hai !' aise vacana sunakara bhI subuddhi maMtrI sahetuka mauna rhe| unhoMne nizcaya kiyA ki 'samaya Ane para rAjAko sahI paristhitikA bhAna kraauuNgaa|' kucha samayake pazcAt maMtrIne rAjA aura sabhAsadoMko apane ghara bhojanakA nimaMtraNa diyaa| samayapara sabane bhojana kiyaa| bhojanake bAda pAnI diyA gyaa| pAnI pIte-pIte rAjAko maMtrIke prati IrSyAbhAva jAgrata huA, kyoMki aisA svAdiSTa aura sugandhita jala rAjAne pahale kabhI nahIM piyA thaa| rAjAne kruddha hokara maMtrIse kahA ki 'mere rAjyameM rahakara akele-akele aisA pAnI pIte hue tumheM zarama nahIM AtI ?' sabhAsadoMne bhI rAjAkI bAtameM sAtha diyaa| ___maMtrIne rAjAse prArthanA kI ki 'mujhe abhaya-vacana deM to ApakI bAtakA spaSTIkaraNa karU~ / ' rAjAne vacana diyaa| ___ maMtrI sabako makAnake talagharameM le gye| talagharameM usa durgandhayukta khAIkA pAnI lAnekI vyavasthA kI gayI thii| yahI gaMdA pAnI vaijJAnika rItise chAnakara zuddha kiyA jAtA thA, usameM aneka prakArake sugandhita dravya milAye jAte the| mUlarUpase Jan Education International Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 cAritrya-suvAsa pAnI to usa khAIkA hI thA, parantu usake svarUpameM parivartana kiyA gayA honese madhura aura sugandhita banA thaa| rAjAne yaha bAta jAnakara Ananda pragaTa kiyA, aura kisI bhI vastuke mAtra bAhya dikhAva parase usake sambandhameM koI abhiprAya nizcita nahIM karanekA nirNaya liyaa| aura phira, bAharase kharAba dikhanevAlI vastuko acchI banAyI jA sakatI hai, pudgalamAtra parivartanazIla hai yaha bAta bhI rAjAko samajhameM A gyii| 3.2 santa-sevA ___ amadAvAdake prasiddha santa sarayUdAsajI mahArAjake pUrvAzramakI yaha bAta hai| gRhasthAzramameM bhI unapara satsaMga aura bhaktikI dhuna savAra rahatI thii| eka dina ve apanI dukAna para baiThe the, vahA~ unheM samAcAra mile ki amuka santa-mahAtmA abhI-abhI padhAre haiM aura vRkSake nIce vizrAma kara rahe haiN| unhoMne apanI dukAna turaMta banda kara dI aura zIghratAse santoMke pAsa pahuMcakara unakA vinaya-satkAra karake apane yogya sevAke lie nivedana kiyaa| __madhyAhnake lagabhaga bAraha baja gaye the, isalie gA~vameM bhikSAke lie jAnA bhI santoMke lie kaThina thaa| subahase kucha liyA nahIM thA isalie bhojanakI AvazyakatA to thI hii| sarayUdAsajI isa sthitiko turaMta hI samajha gye| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa 'thor3I derameM phirase maiM ApakI sevAmeM upasthita hotA hU~' aisA kahakara ve apane ghara gaye / rasoIgharameM dekhA to sera-Adha sera jitanA hI ATA thA, unhoMne dharmapatnIko zAka vagairaha taiyAra karaneko kahA aura svayaM gehU~ pIsane baiTha gye| lagabhaga Der3ha ghaNTemeM sAdA bhojana taiyAra karake ve santoMkI sevAmeM phuNce| ___ santoMne saMtoSapUrvaka bhojana samApta kiyaa| bhaktakI santa-sevA, svAvalambana aura apUrva lagana dekhakara mahAtmAoMne dharmalAbhakA AzIrvAda diyaa| anapar3hake unnata saMskAra - gujarAtake prasiddha samAjasevI zrI ravizaMkara mahArAja, taMgIke savAsau dinoMmeM kisI choTe gA~vameM eka mana gur3a lekara ghara-ghara bA~Ta rahe the| eka choTe-se gharakI nanhI bAlikAne kahA, 'dAdAjI, maiM yaha gur3a nahIM luuNgii|' 'kyoM nahIM ?' mahArAjane puuchaa| 'kyoM ki maiMne usa gur3ako pAneke lie parizrama nahIM kiyA hai|' 'tujhe aisA kisane sikhAyA ?' 'merI maaNne|' mahArAja aura nanhI bAlikA usa mAtAke pAsa gye| mahArAjane bAlikAkI mAtAse pUchA, 'kyoM bahana, tUne hI apanI Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 cAritrya-suvAsa bAlikAko aisI zikSA dI hai ?' mAtAne kahA 'haaN'| tava mahArAjane pUchA, 'tUne dharmazAstra par3he haiM ?' mAtAne kahA, 'nahIM mahArAja, maiM par3hI huI nahIM huuN|' 'tumhArA nirvAha kaise hotA hai ?' 'maiM jaMgalameM jAkara lakar3I kATa lAtI hU~ aura usameMse jo milatA hai usase nirvAha ho jAtA hai|' 'to kyA isa bAlikAke pitAjI...' vAlikAkI mAtA udAsa ho gii| punaH svastha hokara bolI, 'bAlikAkI choTI umrameM hI usake pitAkA svargavAsa ho. gyaa| ve apane pIche tIsa vIghA jamIna aura do vaila chor3a gaye the| merA svAsthya acchA thA aura svAzrayapUrvaka parizrama karake AjIvikA calA sakatI thI isalie maiMne vaha sampatti beca dI, aura usameMse gA~vake logoMke lie eka kuA~ aura pazuoMke lie pAnIkA eka hauda gA~vake seTakI dekharekha meM vanavA diye| gA~vameM aba pIneke pAnIkI kamI nahIM hai|' eka apar3ha gA~vakI bAIse aisI yathArthatA sunakara mahArAjazrI aura sabhI kAryakara loga sAnanda Azcaryacakita hue| 'buddhimAnako izArA kAfI' - - - vindhyAcala parvatakI zreNiyoMmeM akelA ghur3asavAra tIvra gatise- calA jA rahA hai| acAnaka usane er3I lagAkara ghor3A Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa roka diyaa| aise nirjana pradezameM rukanekA kAraNa kyA ? 'samujhi leo re manA bhAI, aMta na hoi koI apanA / ' mahAtmA brahmagirike ziSya sAdhu manaraMgIra apanI dhunameM lIna hokara yaha pada gA rahe the, parantu ye zabda usa ghur3asavAra siMgAjIke hRdayako bIMdhakara ArapAra nikala gaye / 'mahArAja ! apane caraNoMmeM mujhe sthAna deN| Apake zabdAmRtase mujhe navajIvana prApta huA hai|' ina zabdoMke sAtha hI ghur3asavArane apanA mastaka sAdhuke caraNoMmeM jhukA diyA | 'aba mujhe rAjadUtake rUpameM kAma nahIM karanA hai| bhagavAnake bhajanAmRtakA Ananda chor3anA par3e, aise sAMsArika prapaMca aba mujhe bilakula nahIM cAhie~' ghur3asavArake udgAra the / 41 - 'siMgAjI, vAstavameM to tumhArA hI santa jaisA hRdaya hai, isalie tumhIM dhanyavAdake pAtra ho / ' santane pratyuttara diyA / isa ghaTanAke pazcAt siMgAjI, madhyapradezake bhAmagar3ha-rAjyake rAvake yahA~se nivRtta hokara, pIpAlyAke jaMgalameM kuTI banAkara satsaMgakA lAbha lete hue paramArthasAdhanAmeM jIvana bitAne lage / inhoMne bhagavadbhaktike aneka sundara pada banAye haiM / santa siMgAjI, mahAtmA tulasIdAsa aura mIrAbAIke samakAlIna the arthAt solahavIM zatAbdIke uttarArddhameM ve madhyabhAratake eka mahAna santake rUpameM vidyamAna the / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 mahApuruSakI udAratA - IsvI san 1865kA vrss| baMgAlameM aisA duSkAla par3A ki anAja kahIM dekhaneko bhI nahIM milaa| itanA hI nahIM, bar3I saMkhyAmeM loga apane kuTumba aura pazuoM sahita pradeza chor3akara jAne lge| aise samayameM baradvAnameM zrIyuta Izvaracandra vidyAsAgarake pAsa eka teraha-caudaha varSakA kizora AyA / bhUkha aura vedanAse vaha dubalA dikhAI detA thA, usane vidyAsAgarajIke pAsa eka paitA maaNgaa| vidyAsAgara : maiM tujhe cAra paise dU~ to? kizora : sAhaba, merI ha~sI mata ur3Aie, maiM sacamuca vipattimeM huuN| vidyAsAgara : maiM ha~sI nahIM udd'aataa| kaha to sahI, tU cAra paisoMkA kyA karegA? kizora : do paisekA khAnA lekara do paise mA~ko duuNgaa| vidyAsAgara : aura cAra Ane dUM to ? kizora : khAneke bAda jo paise baceMge unameMse Ama lAU~gA aura unheM becakara lAbha kmaauuNgaa| vidyAsAgarajIne kizorako udyamI aura prAmANika dekhakara eka rupayA diyaa| kizorakA mukha kRtajJatA aura prasannatAse khila utthaa| yogAnuyogase do varSake antarAla bAda vidyAsAgarajIko phirase baradvAna AnekI icchA huii| ve bAz2ArameMse jA rahe the ki eka ___ Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa navayuvakane unheM praNAma karake kahA, 'kyA Apa thor3I derake lie merI dukAna para padhAranekI kRpA nahIM kareMge ?' / vidyAsAgara : bhAI, pahacAnake binA maiM terI dukAnapara kaise A sakatA hU~? itanA sunate hI usa navayuvakakI A~khoMmeMse TapATapa A~sUkI dhAra bahane lagI / gadgada hokara usane do varSa pUrvakI ghaTanA vidyAsAgarajIko kaha sunaayii| aba vaha pherIvAlemeMse dukAnadAra aura usameMse bar3A vyavasAyI bana gayA thaa| yaha jAnakara vidyAsAgarajIko bar3A saMtoSa huaa| __ vidyAsAgarajIne usa navayuvakako protsAhana diyA aura AzIrvAda pradAna kiye, evaM kuTumbake eka bar3e vyaktikI bhAMti AtmIyatApUrvaka usake sAtha baiThakara bAteM kI / __isa yuvakake sAtha Izvaracandra vidyAsAgara jaise mahApuruSakI itanI sahRdayatA kyoM haiM aise vicArase AsapAsake loga AzcaryakA anubhava karane lage, parantu supAtradAnakI mahimAkA pratyakSa phala unake jJAnase bAhara thA ! prabhuprAptikA upAya - - - ___ eka strIko kisI puruSake sAtha premabandhana ho gyaa| vaha usake premameM pAgala thii| eka samaya priyatamakA viyoga honese usane annajalakA tyAga kara diyaa| usakA zarIra kSINa hone lagA, kucha dina bAda acAnaka use apane priyatamake Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 samAcAra mile, vaha usI samaya premonmatta hokara usase milane cala nikalI / vaha jahA~se jA rahI thI vahA~ mArgameM akabara bAdazAha jAjama bichAkara namAz2a par3ha rahe the / strI to priyatamake vicAromeM magna thI isalie use kucha dhyAna rahA nahIM aura bAdazAhakI jAjama parase calI gyii| yaha saba namAz2a par3hate hue bAdazAhane dekhA / unake krodhakA koI pAra nahIM rahA, parantu namAz2ake samaya vaha zAnta rahA / vaha strI priyatamase milakara vApasa AyI taba bAdazAhane use kahA, 'arI pApinI ! kyA tujhe patA nahIM thA ki vaha namAz2a par3hanekI jAjama thI, aura bAdazAha akabara namAz2a par3ha rahe the ?" uttarameM strIne kahA, 'maiM to sAmAnya puruSake premameM magna honese mujhe jAjamakA dhyAna nahIM rahA parantu Apa to mahAna khudAkI baMdagImeM lIna the, to phira mujhe kaise dekha liyA ?" vAdazAhako apanI bhUla samajhameM AyI aura apanI A~kheM khola deneke lie unhoMne usa strIko abhinandana diye| vAstavameM, prabhuke premameM pAgala banakara jagatakI anya vastuoMko bhUle vinA prabhukI prApti nahIM hotI / 37 cAritrya-: namratAkA Adarza pichale DeDhasau varSoMmeM, baMgAlameM jo aneka mahAnubhAva hue unameM eka zrI bhUdeva mukhopAdhyAya bhI the / unhoMne apane jIvanakAlameM hI eka lAkha sATha haz2Ara - suvAsa Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa rupayekI apanI sampattikA eka TrasTa banAyA aura usameMse samasta bhAratIya starake ucca kakSAke sadAcArI vidvAnoMko pustakoMke bheMTasvarUpa athavA vizeSa saMzodhanake lie chAtravRttike rUpameM sahAyatA bhejanA Arambha kiyaa| yaha chAtravRtti pAneke lie na to koI Avedana-patra bharanA par3atA thA aura na hI dhanarAzi leneke lie svayaM jAnA par3atA thaa| jo dhanarAzi niyata huI ho vaha manIoNrDara dvArA usa vidvAnako ghara-baiThe hI pahu~ca jAtI thii| jaba isa TrasTakI prathama vArSika riporTa pragaTa honevAlI thI tava usameM eka jagaha likhA thA : 'jina-jina vidvAna adhyApakoMko isa chAtravRttikA lAbha milA hai unakI nAmAvalI nimnaprakAra hai|' zrImad mukhopAdhyAyane java yaha par3hA tava zIghra hI unhoMne sudharavAyA ki 'jina-jina mahAnubhAvoMne isa TrasTakI chAtravRtti svIkAra karanekI saharSa anumati denekI kRpA kI hai unakI zubha nAmAvalI nimnaprakAra hai|' dekhie ! bhAratIya saMskRtike mahAna puraskartAoMkI vidvAnoMke prati aura vidyAke prati kaisI udAtta bhAvanA ! unake manameM sarasvatIke ArAdhaka vidvAnoMke prati kitanA bahumAna thA isakA aise prasaMgoM parase hameM dhyAna A sakatA hai| 38 kRtajJatA hindIke prasiddha kavi bhAratendu harizcandra apanI udAratAke lie atyanta prasiddha the| unake jIvanameM eka samaya aisA ___ Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa AyA ki svayaM likhe hue patra DAkameM DAlaneke lie unake pAsa TikaTake paise bhI nahIM the| phira bhI ve patroMkA uttara likhakara, DAkako apanI Tebala para rakha chor3ate the| __eka bAra unake eka mitra unase milaneke lie aaye| unhoMne DAkakA puliMdA dekhA aura sava bAta samajha gye| turaMta TikaTa lAkara saba DAka ravAnA kara dii| kucha samayake vAda bhAratendukI Arthika sthiti acchI ho gayI / ve purAne mitra jaba bhI milate tabhI bhAratendujI unheM DAka TikaTake pA~ca rupaye dene lagate parantu mitra to unakA asvIkAra hI krte| aMtataH bhAratendujIke mitra ukatA gaye aura kahA, 'yadi ava Apa pA~ca rupayekI vAta nikAleMge to mujhe Apase milane AnA banda karanA pdd'egaa|' bhAratendujIne kahA, "bhAI ! tumane mujhe pA~ca rupayekI sahAyatA aise samayameM kI hai ki maiM pratidina pA~ca rupaye dUM to bhI badalA nahIM utAra sktaa| tuma to mere mahAna upakArI ho|' dayAke avatAra lagabhaga IsvI san 1775kI yaha bAta hai| rAjasthAnake jayapura rAjyake tatkAlIna dIvAna zrI amaracandajI saugAnI apane dayAlu svabhAva aura dAnavIratAke kAraNa samasta pazcima bhAratameM prasiddha the| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa eka dina sA~jhake samaya unheM samAcAra mile ki jayapurake pAsa eka choTe-se gA~vameM kisI g2arIba vRddhAphA ikalautA putra bahuta bImAra hai, parantu cikitsA karAnekA usake pAsa koI sAdhana nahIM hai| dIvAna sAhabane zIghra svayaM hI vahA~ jAnekA nirNaya kiyaa| sA~jhakA samaya ho jAnese gharake sadasyoMne unheM prAtaH kAlameM jAnekA nivedana kiyA, parantu jisake hRdayameM karuNAkI jyoti jala cukI thI aise dIvAnajIne apane bar3e putrako sAtha lekara Avazyaka sAmagrI sahita usa gA~vakI ora prayANa kiyA / 47 jayapurakI sImA ullaMghate hI, mahArAjA mAdhavasiMha bAhara gA~vase lauTa rahe the unase unakI bheMTa ho gii| mahArAjane pUchA, 'kahie dIvAnajI isa samaya kisa ora ? dIvAnajI to kucha bole nahIM parantu unake putrane sava vAteM kaha sunAyI / yaha sunakara mahArAjAne kahA, 'dIvAnajI, yaha kAma Apako svayaM karanekI kyA AvazyakatA hai, rAjavaidya aura anya logoMko bheja do to kaisA ?' dIvAnajIne kahA, 'mahArAja, merA putra hotA to maiM jAtA ki nahIM ? yaha bhI merA putra hI hai aisA samajhakara jA rahA huuN|' mahArAjAne vizeSa TokaTAka nahIM kI aura dIvAnajI svayaM hI sevAkA yaha kAma karaneke lie cala nikale ! dhanya dayAvatAra aura dhanya unakA prajAvAtsalya !! jahA~ rAjyakartAoMkA prajAke prati itanA prema ho vahA~ rAjAke lie prajA apane prANa bichA de to isameM kyA Azcarya ? * * Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'gaDDhA khode so par3e mmmmmmmmmmmms IsvI san 1950kI yaha ghaTanA hai| madhyapradezake pannA jilemeM eka choTA-sA gA~va thA / eka kisAna apanI bhaiMsa vecakara ghara vApasa A rahA thA parantu dera ho jAnese mArgameM rAta vitAneke lie eka ThAkurake yahA~ ruka gyaa| vAtacIta karate hue ThAkurako patA cala gayA ki bhaiMsa-vikrIkI sAtasau rupayekI rakama isa vyaktike pAsa hai| usakI vRtti bigar3I aura usane apane naukarako guptarUpase vulAkara, dUsare dina savere usa kisAnako golI mArakara usake rupaye le lenekI AjJA kii| bahuta savere naukara bandUka liye khetameM jAkara chipa gayA aura kisAnake AnekI bATa dekhane lgaa| isa ora, kisAna uThA parantu vaha dUsare mArgase nikala gyaa| ____ bahuta dera ho gayI kintu bandUkakI AvAz2a nahIM AyI isalie ThAkurane apane putrako patA lagAne khetakI ora bhejaa| kucha-kucha a~dherA thA ataH kisAna A gayA samajhakara naukarane golI chor3a dii| golI laganese ThAkurakA putra maraNako prApta huaa| ThAkurako jaba isa viSayameM patA calA to vaha sira pITakara rone lagA, parantu apane hI kiye hue pApakA phala svayaMko milA isameM koI kyA kare ? Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 varakanyA sAvadhAna - mahArASTrake eka choTe gA~vameM sUryAjI paMta nAmaka eka bhadrapariNAmI puruSa rahatA thaa| unake gharameM nArAyaNa nAmakA eka choTI umrakA putra thaa| ___ bAlaka abhI to bAraha varSakA huA hogA, parantu mA~ko putravadhUkA mukha dekhanekI utkaTa icchA utpanna huii| pitAko bhI gama khAkara sambandha kara denA pdd'aa| bAraha varSake kizora nArAyaNakA byAha karAneke lie barAtI harSapUrvaka ravAnA hue| dhUmadhAmase sabhI lagnamaNDapameM A phuNce| brAhmaNoMne lagnavedI taiyArI kI thii| maMgalASTaka Arambha honepara 'zubha maMgala sAvadhAna' ye zabda nArAyaNake kAnameM par3e aura sacamuca jaise ina zabdoMkA jAduI prabhAva huA ho isaprakAra vaha kizora sAvadhAna ho gayA, caTa-paTa khar3A hokara vaha bhAgA aura kabhI vApasa hI nahIM lauttaa| eka to pUrvajanmakI ArAdhanAke saMskAra, ekAntavAsakI sAdhanA, bAraha varSakA kaThina tapa tathA tIrthayAtrA aura satsaMgakA lAbha Adi aneka kAraNoMse yaha kizora Age calakara mahAna yogIke rUpameM prasiddha huaa| sAre mahArASTrameM inhoMne aneka sthAnoM para maThoMkI sthApanA karake logoMmeM rASTrIya bhAvanA jagAyI aura zivAjI mahArAjake gurupadapara rahakara unako hara prakArakA mArgadarzana aura sahayoga diyaa| ve bhAratake santoMmeM 'samartha guru rAmadAsa' ke nAmase jAne gye| sAdagI, saMtoSa, . . sahanazIlatA, sarvadharma-samabhAva, svAvalamvana, bhAratIya saMskRtike Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 cAritrya-suvAsa prati bahumAna, U~ca-nIcakI mAnyatAkA abhAva Adi siddhAntoMkA dakSiNa bhAratameM pracAra karake unhoMne dezakI bar3I sevA kii| 42 kSamAkA prabhAva mahArASTrameM, godAvarI nadIke kinAre paiThaNa nAmakA eka prasiddha tIrtha hai, vahA~ ekanAthajI nAmaka eka bar3e mahAtmA nivAsa karate the| usa nagarameM, nadIpara nahAne jAneke mArgapara eka dharmazAlA thI, usameM eka harAmI aura AvArA paThAna rahatA thaa| Ate-jAte yAtriyoMko parezAna karanemeM hI vaha apanA bar3appana samajhatA thaa| mahAtmA ekanAthajIko parezAna karanekA usane nizcaya kiyA aura eka dina nadImeM snAna karake vApasa A rahe mahAtmA para usane kullA kara diyaa| mahAtmA vApasa nadImeM jAkara phirase snAna kara Aye, to phirase usane kullA kiyaa| isaprakAra bahuta bAra hotA rahA parantu ekanAthajIne na to gussA kiyA aura na koI pratikAra kiyaa| antameM vaha paThAna pighala gayA aura mahAtmAke pairoM par3akara kahane lagA, 'mahArAja ! Apa hI khudAke sacce vaMde haiM, mujhe mAfa kara diijie|' ekanAthajIne kahA, "bhAI isameM mApha karane jaisA kucha nahIM hai| tere kAraNa Aja mujhe godAvarImeM aneka bAra snAna karanekA lAbha milaa|" Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa vaha paThAna to stabdha raha gayA, aura usakA sArA jIvana hI badala gyaa| aba vaha Ate-jAte vyaktiyoM aura yAtriyoMko hara prakArase sahAyabhUta hone lgaa| 43 saMyamase siddhi vizvavijetA bananekI mahattvAkAMkSA rakhanevAle nepoliyana bonApArTakA bacapanameM bahuta sAmAnya sthitimeM pAlana-poSaNa huaa| bAdameM vidyArthI avasthAmeM par3haneke lie vaha 'akalonI' nAmaka nagarameM eka nAIke ghara rahA thaa| nAIkI palI usake saundarya aura zarIrasauSThavake prati AkarSita huI aura aneka ceSTAoM dvArA use apanI ora khIMcanekA prayala karatI thI, parantu isa bhAIko to apanI pustakoMse phurasata nahIM milatI aura usakI ora kucha dhyAna nahIM detaa| isaprakAra saMyama rakhakara usane vidyAkI ArAdhanA kI thii| thor3e varSoM ke bAda jaba nepoliyana phrAnsakA mukhya senApati vanA taba eka bAra usakA isa nagarameM Agamana huaa| nAIkI palI apanI dukAna meM baiThI thii| nepoliyanane usase pUchA, 'yahA~ eka bonApArTa nAmakA vidyArthI par3hatA thA, tuma jAnatI ho ?' . usa strIne kahA, 'jAne do aise nIrasa puruSakI vAta, vaha to kevala pustakoMkA kIr3A banakara rahatA, zAntise kisIke sAtha premase mIThI bAteM karanekI bhI use phurasata nahIM thii|' nepoliyana hNsaa| 'tumhArI bAta saca hai, vaha thA to pa Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa nIrasa hI, parantu jo tumhArI rasika bAtomeM aTakA hotA to sAre dezake pradhAna senApati pada taka pahu~canA kyA usake lie sambhava thA ?' purAnI smRti tAjI honese vaha strI saba bAteM samajha gayI aura usane usa mahApuruSakA yogya sammAna kiyaa| 44 pAtrAnusAra dharmakA dAna mahAtmA IsA masIhake pAsa dharmalAbhake lie do machue aaye| unheM sundaratApara bahuta Asakti thii| mahAtmA IsA sAhavane kahA, 'tumhArI yaha sundara-sundara gUMthI huI machalI pakar3anekI jAlako sadAke lie tyAga do to maiM tumheM dharmakA upadeza duuN|' dUsarA eka prasaMga hai : apanI kIrti aura pratiSThAke ghamaNDavAlA eka vyakti mahAtmA IsAke pAsa aayaa| vaha yadi dinameM unake pAsa jAya to use svayaMkI pratiSThA halakI par3anekA bhaya lagatA thA, isalie usane rAtako mahAtmA IsAke pAsa jAkara dharmavodha denekI prArthanA kii| mahAtmAne usa samaya upadeza nahIM diyA aura usa vyaktiko dinameM Aneke lie khaa| __isaprakAra jabataka sAdhakake jIvanameM lakSyakA nizcaya na ho tavataka usameM yathArtha pAtratA nahIM aatii| sadvartanadvArA jaba zrIgurukA upadeza pacAnekI zakti AtI hai tabhI unakA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 53 satya bodha milatA hai| aisA hue binA bAhya kriyAkANDa Adi athavA anya japa-tapa- zAstrAbhyAsa Adi dIrghakAla taka karanepara bhI phala nahIM milatA, kAraNa ki apUrva mAhAtmyarUpa paramAtmatattvameM parama prema utpanna nahIM huA to saccI ekAgratA kaise pragaTe aura usake binA saccI samAdhi kaise utpanna ho ? prathama sthAnakA adhikArI udaya maMtrIke putra bAhaDane pitAkI adhUrI raha gaI icchAko pUrNa karane jainoMke zatruMjaya tIrthakA punaruddhAra karAyA thA / tIrthoddhArakA kArya Arambha huA taba isa puNyakAryameM bhAga leneke lie bahuta-se gRhastha Aye aura kahane lage ki "maMtrIjI, hameM bhI isa puNyakAryameM yathAzakti bhAga lene dIjie / yadyapi Apa akele yaha kArya karanemeM samartha haiM, tathApi hameM bhI puNyakArya karanemeM kucha hissA dene diijie|" gRhastha loga yathAzakti paise dene lge| maMtrIne una sabake nAma ciTThemeM likhe| itanemeM 'bhImo kulaDiyo' nAmakA eka g2arIba vaNika sAta paise lekara AyA aura bolA, 'maMtrIjI, maiM ye sAta paise bar3I mehanatase bacAkara lAyA hU~, vizeSa to mere pAsa kucha hai nhiiN| mere roma-romameM bhakti ullasita ho rahI hai| maiM jAnatA hU~ ki ina sAta paisoMkA TippaNImeM koI hisAba nahIM hai parantu yaha alpa rakama svIkArakara mujhe AbhArI kreN|" jaisA dAnI thA vaisA hI usakA svIkAra karanevAlA thA / 45 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 cAritrya suvAsa maMtrIne atyanta harSollAsapUrvaka una sAta paisoMko svIkAra kiyA, parantu ve itane para hI nahIM attke| unhoMne to TippaNImeM sabase pahalA nAma bhImAkA likhA / seTha logoMne TipaNNI devakara pUchA, 'maMtrIjI ! aisA kyoM ?' maMtrIne uttara diyA, 'bhImAne jo kamAyA aura tanator3a parizramase ikaTThA kiyA usa sarvasvakA usane dAna kiyA, jabaki maiM aura Apa kamAIkA amuka bhAga hI lAye haiM; isalie prathama sthAnakA adhikArI sarvasvakA dAna denevAlA bhImA hai / ' 46 karuNAsAgara santa bhaktimArgameM, saMkIrtanakI mahimA bar3hAnevAle santoMmeM zrI caitanyadeva bahuta hI jAne-mAne haiN| (IsvI san 1485 1533) caubIsa varSakI vayameM saMnyAsadharma grahaNa karaneke vAda unhoMne prabhunAmakI mahimAkA pracAra karaneke lie bhAratake aneka pradezoMmeM bhramaNa kiyaa| eka bAra ve baMgAlameM rADha (kalakattAke pazcimameM) pradezake eka choTe gA~vameM A phuNce| unheM patA calA ki eka brAhmaNa vidhavA bAI bhUkhake kAraNa kisI sthAnapara par3I hai| saMkIrtana cAlU honemeM abhI eka-do ghaNTe bAkI hoMge vahA~ to caitanyadeva svayaM bhikSApAtra lekara gA~vameM sIdhA lene nikala pdd'e| tIna-cAra gharoMse thor3A-thor3A lAkara ikaTThA huA sIdhA unhoMne usa bhUkhI brAhmaNI bAIke samakSa rakhakhara kahA, 'mAtAjI ! maiM tumhArA bAlaka hU~, tumhAre lie Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa bhikSA lAyA hU~ vaha banAo aura khaao|' aise hRdayakI gaharAImeMse nikale premapUrNa vacana sunakara usa brAhmaNa bAIkI A~khomeMse TapATapa A~sU bahane lge| java brAhmaNabAIko jJAta huA ki yaha bAlaka to prasiddha bhaktarAja zrI caitanyadeva haiM taba usake AnandakA pAra nahIM rhaa| santoMke jIvanameM paropakAra, paraduHkhanivArakatA aura jagatake sabhI jIvoMke prati AtmIyatAkA vyavahAra sahajarUpase guMtha gaye hote haiN| 47 maMtrIkA spaSTavaktApana __ apane rAjyameM ahiMsA dharmakA dRr3hatAse pAlana karAnevAle mahArAjA kumArapAlakA nAma itihAsameM prasiddha hai| unake rAjyameM aneka catura maMtrI aura subhaTa senApati the| eka samaya rAjadarabArameM unhoMne apane eka anubhavI aura vRddha maMtrI zrI Aligako pUchA, 'maMtrIjI, maiM guNasampatti AdimeM jayasiMha-siddharAjase hIna hU~, samAna hU~ ki adhika hU~ ?' __maMtrIne kahA, 'mahArAja ! jayasiMha-siddharAjameM to aTThAnave guNa the aura do hI doSa the, jaba ki ApameM to do hI guNa haiM aura aTThAnave doSa haiN|' / rAjAne jaba apane hI maMtrI dvArA apanA doSayukta jIvana jAnA taba unhoMne aise doSapUrNa jIvanakI apekSA mRtyuko pasaMda karanekI icchA vyakta kii| maMtrI catura the| unhoMne turaMta rAjAse ki ApameM aTThAnave jAnA rAjAne jaba apane doSa haiN| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa kahA, 'mahArAja ! siddharAjameM jo aTThAnave guNa the ve unake do mahAna durguNoMmeM bilakula chipa jAte haiM - samarAMgaNameM kAyaratA aura striilmptttaa| jabaki ApameM jo kRpaNatA-lobhIpana Adi doSa haiM ve saba Apake do ati mahAna guNoMmeM kahIM chipa jAte haiM - samarAMgaNameM zUravIratA aura parastrImeM sahodarApanekI ucca bhaavnaa| yaha sunakara rAjA kumArapAla svastha hue aura anubhavI maMtrIke spaSTa, parantu nyAyocita abhiprAyakI prazaMsA kI evaM apanI bhUla sudhAranekA dRr3ha saMkalpa kiyaa| 48 'sunA para gunA nahIM' -- - vartamAnameM jo zikSA apaneko milatI hai vaha apane jIvana-vikAsameM kahA~ taka sahAyaka hai aura vyAvahArika jIvanakI aneka samasyAoMke samAdhAna meM kitanI upakArI hai yaha vicAraNIya hai| vartamAna zikSAne apane aise prayojanakI adhikAMzarUpameM siddhi nahIM kI hai| isI bAtako darzAte hue zikSitoMke nimnalikhita do prasaMga rasaprada aura vodhaka haiM : (1) eka, bI.e. taka par3he hue zikSakako AbhUpaNa vanavAneke lie sunArake pAsa jAnA pdd'aa| sonekA tola karate samaya duannIkI AvazyakatA huI / sunArake pAsa vaha nahIM bhii| sunArane zikSaka bandhuse kahA ki tumhAre pAsa duannI aM to do| zikSakake pAsa khulI duannI nahIM thI isalie Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa usane eka paise vAle ATha sikke de diye| sunAra to ha~sa-ha~sakara loTapoTa ho gayA aura eka grejyueTakA usane mUlyAMkana kara liyaa| (2) eka samaya eka pAThazAlAke heDamAsTarane apane vidyArthiyoMko Drila sikhAneke lie pAsake gA~vakI pAThazAlAke Drila-mAsTarako bulaayaa| unheM leneke lie sTezanapara moTara bhejii| kucha dinomeM Drila-zikSakakA kArya pUrA huA aura usa zikSakako sTezana taka pahu~cAneke lie rAjyake zikSA-vibhAgako patra likhakara moTara mNgaayii| thor3I derameM dUsarA patra likhakara usa Drila-mAsTarako pddh'vaayaa| jisameM likhA thA ki 'moTarake sAtha DrAIvarako bhI bhejeM, pahale patrameM maiM yaha likhanA bhUla gayA huuN|' Drila-mAsTara patra par3hakara khUba ha~se aura kahA, sAhaba ! moTara AyegI to akelI to nahIM AyegI na ! par3haneke sAtha-sAtha guneM to jIvanameM aisA ghoMTAlA na ho, yahI hameM aise prasaMgoMparase sIkhanA hai| 49 kSamAkI saccI sAdhanA saMsArameM aneka vidupI, striyoMko karkaza pati milatA hai aura aneka mahApuruSoMko karkazA palI milatI hai, phira bhI vicArazIla vyakti apanI samajhadArIse ghara-saMsArako svargasamAna vanA detA hai| mahAna bhakta tukArAmakI palI bhI bahuta karkazasvabhAvavAlI thii| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 cAritrya-suvAsa eka dina tukArAma kucha ganne lekara ghara A rahe the| mArgameM garIba AdamI aura unake choTe bacce sAmane mile| unhoMne dayAbhAvase prerita hokara ganne garIboMko bA~Tane zuru kara diye| antameM eka hI gannA tukArAmake pAsa bacA, jo unhoMne ghara jAkara palIko diyaa| palIko patA cala gayA ki.. tukArAmane rAstemeM bahuta-se ganne garIvoMko de diye haiM, isalie krodhameM Akara gannA tukArAmakI pIThameM maaraa| ganneke do Tukar3e ho gye| z2arA-sA bhI gussA kiye binA tukArAma ha~sate mu~ha bole, 'vAha ! tU bahuta hI samajhadAra strI hai| tujhe mujhapara kitanA adhika prema hai ! eka ganne jaisI vastu bhI tujhe akele khAnA acchA nahIM lagA, isIlie apane donoMke lie bhAga kara diye| vAha, terI kyA samajhadArI hai !' aise vacana sunakara strIko bahuta hI pazcAttApa huA aura usane patise kSamA maaNgii| abhUtapUrva svAbhIbhakti - ___ bArahavIM zatAbdIke uttarArddhameM uttara bhAratameM samrATa pRthvIrAjakA zAsana pravartamAna thaa| eka bAra kisI bar3e yuddhameM svayaM samrATa aura unake aneka sAmanta evaM aMgarakSaka bahuta hI burI taraha ghAyala ho gaye the| samrATa svayaM lagabhaga besudha the| raNakSetrameM mRtyuko prApta hue aneka sainikoMke zavoMko khAneke lie giddha AkAzameM ___ Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa ur3a rahe the| samrATako marA huA jAnakara eka giddha unakI ora aayaa| samrATake aMgarakSaka saMyamarAyane usa giddhako dekhA ki turaMta usane apane zarIrapara talavAra mArakara mAMsakA bar3A Tukar3A usa giddhakI ora pheNkaa| giddha use khAnemeM laga gyaa| dUsarA sainya samrATakI sahAyatAke lie Aye usake pUrva saMyamarAyako aneka bAra apane zarIrakA mA~sa giddhoMko denA pdd'aa| sadbhAgyase nayI madada A gayI aura samrATa to baca gaye parantu unake aMgarakSaka saMyamarAyake zarIrakA bahuta mAMsa giddhoMko khilAneke kAmameM A gayA thA isalie ve vIragatiko prApta hue| saMyamarAyakA pArthiva zarIra to calA gayA parantu apane svAmIke prati, jIvanake antima zvAsa taka Takkara lenevAle usa vIrakI ujjvala kIrtiko kauna naSTa kara sakatA hai ? zramakA Adara jaba nepoliyana bonApArTa samrATa bana gayA usake bAda eka samaya vaha apanI preyasIke sAtha eka choTe mArgaparase nikala rahA thaa| bAIko apane ucca kulakA, dhanakA aura yauvanakA abhimAna thaa|| ve loga Age cale, vahA~ eka sa~karA mArga aayaa| rAjA kisI kAraNase kucha kadama pIche raha gye| itane meM eka garIba maz2adUra sira para bojha uThAye sAmanese aayaa| vaha bAI to pahalekI bhAMti hI robase calatI rahI, jAne ki usane Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa sAmanese AnevAle usa maz2adUrako dekhA hI na ho| maz2adUrake sirapara bar3A gaTThara thA jisa kAraNa use khUba sa~bhalakara calanA par3atA thaa| pIchese nepoliyanane yaha dekhA to turanta usane zIghratAse usa vAIkA hAtha khIMcakara use mArgake eka ora kara dI aura kahA, 'dekho, isa AdamIke sirapara itanA sArA bojha hai| apanA kartavya hai ki use mArga deneke lie eka ora khisaka jAnA cAhie, jisase ki use kaSTa na ho aura Akasmika ghaTanAse bacA jA ske|' ___ 'bojha'ko sammAna denese zramakA Adara hotA hai aura zramakA sammAna karanese mAnavamAtrakA sammAna hotA hai| isa bAtakA dhyAna, kevala zrImaMtAImeM pale hue abhimAnI jIvoMko kahA~se A sakatA hai ? 52 hama acche baneM - bAdazAha akabara darabAra lagAkara baiThe the| unhoMne bhIMta para eka rekhA khIMcI aura sabhAsadoMse kahA ki isa rekhAko kATe binA choTI kara do| saba vicArameM par3a gaye ki aisA kaise ho sakatA hai ? caTapaTa uttara dene meM nipuNa bIrabalakI ora sabakI dRSTi gyii| bIrabala bhItake pAsa Aye aura bAdazAhane khIMcI huI rekhAke pAsameM dUsarI usase bar3I eka rekhA khIMca dI / sabhAsadoMko aura bAdazAhako unakA uttara mila gyaa| bIrabala Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa dvArA khIMcI gayI rekhAkI tulanAmeM aba bAdazAhakI rekhA choTI lagatI thii| isa bAtako jIvanameM lAgU kareM to apanA jIvana udAtta bana jaay| kisI bhI vyakti yA saMsthAko nIce girAneke lie usakI maryAdA athavA bhUleM DhU~DhanekI AvazyakatA nahIM hai, parantu svayaMko aura saMsthAoMko acche kAmoMse yA guNoMse Age bar3hAnekA prayala karanA caahie| vyApArIkI prAmANikatA - gujarAtakI uttaradizAmeM kacchake pradezameM mAMDavI nAmakA baMdaragAha hai| thor3e dazaka pUrva usa baMdaragAhase bar3e pramANameM deza-videzake sAtha vyApAra hotA thA aura aneka dezoMke jahAja yahA~ Akara khAlI hote the| isa gA~vameM eka vizvAsapAtra vyApArI rahatA thaa| prAmANikatA hI usake jIvanakA mudrAlekha thaa| isIkAraNa, sAre prAntameM usakI sAkha thii| ___ eka bAra jAmanagarase rezamI kapar3ekI gA~The AIM, parantu kisI kAraNavaza unakI rasIdeM seThajIke pAsa nahIM pahu~cI ki jisase mAla chur3A skeN| grAhakoMke dabAvameM seThane munImajIko baMdaragAhapara bhejA aura mAla chur3A lAneko khaa| seThajIkI sAkhase kasTama adhikArIne cuMgI lekara mAla chur3avAkara munImajIko sauMpa diyaa| grAhakoMko mAla pahu~cAkara seThajIne rasIda dekhI to cuMgIkI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa rakama bahuta kama lgii| seThajIne munImako bulAkara pUchA to munImajIne kahA ki rezamI kapar3epara cAragunI cuMgI honese maiMne, jahAjameM sUtI kapar3A AyA hai aisA kasTama adhikArIko batAyA thA jisase apanI cuMgI baca jAya / seThajI jhaTapaTa rasIda lekara kasTama-vibhAgameM gaye aura kasTama-adhikArIse kSamA mA~gI evaM cuMgIkI cAragunI rakama bhara dii| ghara Akara munImajIse kahA ki aisA aprAmANika kArya bhaviSyameM kabhI bhI kareMge to mujhe apanI pIr3hImeMse turanta kAryamukta karanA pdd'egaa| seThajIkI prAmANikatA dekhakara munImajI ekadama stavya raha gye| udhara kasTama-adhikArI bhI manameM unheM dhanyavAda dete rhe| * 54 zUravIratAkA sanmAna vartamAna maisUra aura AMdhrapradezakI sImApara bellArI nAmakA nagara hai| lagabhaga I. san 1665meM jaba chatrapati zivAjI apane rAjyakA vistAra kara rahe the taba unhoMne bellArIke rAjyapara car3hAI kara dii| usa samaya bellArImeM koI rAjA nahIM thA, parantu rAjyakI vyavasthA malabAI desAI nAmaka eka zUravIra vidhavAbAI karatI thiiN| prabala marAThA sainyake sAmane bellArIkA choTA sainya kitanI Takkara jhela sakatA ? phira bhI yuddha to huA hI aura antameM malavAIko baMdI banAkara zivAjI mahArAjake sAmane upasthita kiyA gyaa| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa __ parAjayako prApta hote hue bhI malabAIkI chaTA, prasannatA aura sAhasa dekhakara zivAjIko Azcarya huaa| malavAIne spaSTarUpase kaha diyA ki tuma mujhe mRtyudaNDa de sakate ho parantu kisI bhI prakArase merA apamAna nahIM honA caahie| zivAjI zUravIratAke pujArI the| unhoMne malabAIse kahA, 'apanI mAtA jIjAvAIke sthAnapara hI maiM tumheM maanuuNgaa| tumhArA rAjya svatantra rhegaa| marAThA sAmrAjya tumhAre rAjyake sAtha, maiM jIvita hU~ tabataka eka uttama mitrarAjyake rUpameM vyavahAra kregaa|' malabAI, zivAjIkA vidhAna sunakara gadgada ho gayIM aura eka sacce chatrapatike rUpameM unakI prazaMsA kii| sabhI sabhAsadoMne harSanAda kiyA : 'chatrapati zivAjI mahArAjakI jy|' taba zivAjIne pratighoSa kiyA, "mAtA malavAIkI jy|' * 55 pAtrabheda eka divasa prasiddha gAyaka tAnasenake saMgItase prasanna hokara zahaMzAha akavarane usase pUchA, 'itanA sundara saMgIta tumane kahA~se sIkhA ?' tAnasenane uttara diyA, 'apane guru haridAsajIke paasse|' akabarake manameM vicAra AyA ki hama tAnasenake guruke pAsa jAkara unakA saMgIta suneN| pazcAt tAnasenako lekara akabara apanI maMDalI sahita haridAsajIke nivAsasthAna para gye| haridAsa to sUradAsajIkI taraha nirantara IzvarabhaktimeM nimagna rahate the| ve Izvara-bhajanake atirikta aura kucha nahIM gAte the / bAdazAhane haridAsajIse kucha saMgIta sunAnekI prArthanA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 cAritrya-suvAsa kii| haridAsajIne to nityakramAnusAra paramAtmAkA suMdara bhajana gaayaa| bAdazAhako atyanta prasannatA huii| haridAsajIkA yathAyogya satkAra karake ve darabArameM aaye| eka dina sabhAmeM akavarane tAnasenase apane gurudvArA gAyA huA bhajana gAneko khaa| tAnasenane gAyA to sahI, parantu bAdazAhako usa dina-jitanA Ananda nahIM aayaa| bAdazAhane tAnasenase pUchA, 'isa samaya tUne jo bhajana gAyA vaha usa dina jitanA priya nahIM lagA isakA kyA kAraNa hai ?' tAnasena bolA, "maiM to Apako prasanna karaneke lie gAtA huuN| mere guru Apako prasanna karaneke lie bhajana nahIM gAte the, parantu bAdazAhake bAdazAhako prasanna karaneke lie gAte the| bhajana to vahI hai, phira bhI mere aura unake saMgItake bIca antara DAlanevAlA kAraNa eka hI vAdazAha prasanna hue aura guru haridAsake samAgamameM adhikase adhika AnekA prayAsa karane lge| maMtrIkI dAnazIlatA eka samaya gujarAtake mahArAjA kumArapAlane nikaTake rAjyapara car3hAI karaneke lie apane cAhaDa nAmaka eka senApatiko bhArI senA lekara bhejaa| mArgameM eka jagaha bahuta-se garIba bhikhAriyoMne unake pAsa dAnakI yAcanA kii| senApatine khajAnacIko eka lAkha mudrAe~ deneko khaa| 'rAjAkI AjJA nahIM hai' aisA kahakara khajAnacIne dhana deneko manA karenapara senApatine jabaradastI dhana lekara una yAcakoMko Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa udAratApUrvaka dAna diyaa| __cAhaDane, svayaM jisa rAjyako jItane nikalA thA usa rAjyake kileko ghera liyA aura usake zUravIra sainikoMne dekhate-dekhate kilA jItakara usa rAjyameMse sAta karor3a rupayekA sonA aura gyAraha haz2Ara ghor3oMkI vasUlI kii| yaha saba lekara vaha pATaNake darabArameM rAjA samakSa upasthita huA aura sArA vAstavika vRttAnta rAjAko batAyA / taba rAjAne kahA, 'terI dAna denekI yaha prakRti na gayI so na gyii|' rAjAkI yaha bAta sunakara nirbhIkatApUrvaka senApati cAhaDane kahA, 'mahArAja ! Apa pitRparamparAse rAjA nahIM haiM ataH ApameM svAbhAvikarUpase dAnazIlatAkA guNa nahIM hai, aura isIlie ApakA dAna maryAdita hai| mujhe to pitRparamparAse hI dAnake saMskAra mile haiM isalie maiM dAnameM adhika dhana vyaya karatA hU~ yaha ApakI bAta satya hai| guNagrAhaka rAjA kumArapAlane satyakA svIkAra karate hue maMtrIko kahA ki 'yaha terA dAna hI terA rakSAmaMtra hai, kAraNa ki jitanA tU detA hai usase aneka gunA tujhe mila hI jAtA hai, tujhe dhanya hai !' zIlakI rakSA dUsarA vizvayuddha pUrA honekI taiyArI thii| jApAna dvArA jIta liye gaye brahmadezake amuka bhAgako briTiza senAne bhAratIya sainikoMkI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 66 sahAyatAse jIta liyaa| jItase madAndha bane hue sainika bahuta-sI bAra unmatta hokara nahIM karaneke kAma karate haiN| eka gar3havAlI yuvAna sainika bhI apanI kAmalipsA tRpta karaneke abhiprAyase eka vRddha sainikake sAtha eka gA~vameM niklaa| a~dherekA samaya thA / eka choTe-se gharameM dekhA to eka vRddha evaM durbala AdamI aura usakI yuvAna putrI vahA~ the / gharake dvArake pAsa hI yuvatI baiThI thI / dUrase hI ina sainikoMko Ate dekhakara vaha sAvadhAna ho gayI aura jaise hI vaha sainika gharameM ghusanekA prayatna karatA hai ki turanta eka lambe hatthevAlA lohekA tIkSNa hathiyAra lekara vaha apanI rakSAke lie taiyAra ho gayI / yuvatIkA mijAja dekhakara vaha sainika andara jAnekI himmata nahIM kara skaa| usane yuvatIko dasa rupayekA noTa dikhAyA to bhI yuvatIne phirase use vahI hathiyAra dikhA diyA / 'aba kyA karanA ?' isa vicArameM vaha yuvAna thA, tabhI sAthake vRddha sainikane usa yuvAna sainikako rAiphala tAkane lie khaa| usa yuvAnane yuvatIke sAmane rAiphala dikhAkara use DarAyI parantu usa nirbhaya yuvatIne phirase vahI zastra usake sAmane dikhAyA / yauM lagabhaga dasa minaTa taka dhamakiyoMkA dvandvayuddha-sA calatA rahA parantu yuvakako usameM saphalatA nahIM milI / 'isa yuvatIko vazameM karaneke lie aba kyA karanA ?' aisA vicAra donoM sainika kara rahe the, itanemeM eka z2aharI nAgane Akara sainikako Dasa liyA aura vahIM usakA maraNa ho gayA / vRddha sainika to cakita huA aura vahA~se ekadama palAyana kara gayA / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 cAritrya-suvAsa jo bahaneM apanI zIla-rakSAkA dRr3ha saMkalpa karatI haiM unheM, aneka kaSToM aura pralobhanoMko sahana karate hue bhI antameM IzvarIya sahAyatA avazya mila jAtI hai, yaha bAta isa dRSTAntase spaSTa phalIbhUta hotI hai| 58 AdarzadarzI rAjA samrATa azokane apane janmadina para rAjyake sabhI sUbedAroMko bulAkara AjJA dI ki Aja mujhe, varSabharameM sabase acchA kAma karanevAle sUbedArako puraskAra denA hai, isalie pratyeka sUbedAra apanA kAryakalApa mujhe btaaeN| uttarake sUdedArane kahA, 'mAnyavara, maiMne apane pradezakI Aya tInagunI bar3hA dI hai|' dakSiNake sUbedAra bole, 'rAjyake koSameM prativarSa bhejA jAtA rahA sonA maiMne isa varSa dUnA kara diyA hai|' pUrvake sUvedArane nivedana kiyA, 'mahArAja, pUrvakI upadravI prajAko maiMne kucala diyA hai, aba vaha kabhI-bhI apane sAmane A~kha uThAkara nahIM dekha skegii|' pazcimake sUbedArane vRttAnta diyA, 'maiMne prajAse liye jAnevAle karameM bar3hotarI kI hai aura rAjyakarmacAriyoMke vetanameM kamI karake AyameM acchI vRddhi kara dI hai|' ina savakI bAta sunakara madhyaprAntakA sUbedAra bhayase tharrAte hue bolA, 'mahArAja ! kSamA kreN| rAjyakI AyameM maiM isa varSa vRddhi nahIM kara sakA / ulaTe, rAjyake koSameM prativarSakI apekSA maiMne kama dhana bhejA hai, kyoMki maiMne apane pradezameM ApakI prajAko zikSA deneke lie nayI pAThazAlAe~ kholI ___ Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa haiN| kisAnoMke lie kuA~-bAvar3I ba~dhavAkara aneka prakArakI suvidhAe~ kara dI haiN| sArvajanika dharmazAlAoM aura auSadhAlayoM Adike pIche bhI isa varSa adhika kharca huA hai|' ___ madhyaprAntake sUbedArakA apanI prajAke prati lagAva dekhakara rAjA prasanna hue aura unheM varSabharake zreSTha kAyoMke lie yogya puraskAra diyA, evaM anya sUbedAroMko prajAkI bhalAIkI ora dhyAna denekA Adeza diyaa| jIvarakSAkA dRr3ha saMkalpa lagabhaga sATha varSa pahalekI yaha bAta hai| bhAvanagarameM usa samaya mahArAjA bhAvasiMhajIkA zAsana thaa| bhAvanagarase dUsarA hI sTezana khoDiyAra hai jo mAtAjIke bhaktoMke lie prasiddha tIrthadhAma hai| ___ mahArAjAke janmadina caitra vadI paMcamIko vahA~ var3A melA lagatA thA, jisameM mAtAjIkI pUjA hotI aura bhoga lagAkara prasAda vA~TA jaataa| pUjA-anuSThAnameM AcArya jayarAma puruSottama aura unakI dharmapatnI kastUravAI the| java usa bAIko patA calA ki pUjA aura prasAdIkI sAmagrI A gayI hai aura usameM eka hRSTapuSTa siMgArA huA vakarA bhI hai jisakA bhoga mAtAjIko lagAyA jAyegA, tava usa vAIkA mana bhayase kA~pa uThA aura hRdaya dhakadhaka karane lgaa| usane Agraha kiyA ki vakarekA vadha to vilakula nahIM honA caahie| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa niyukta sevakoM, thAnedAroM tathA anya bahutoMne usa bAIko smjhaayaa| 'mahArAjA nArAz2a hoMge, hamArA kucha calanevAlA nahIM hai' Adi yuktipUrvaka aneka bAteM khiiN| taba bAIne kahA 'jAo, mahArAjAse kahanA ki eka brAhmaNakI lar3akIne yaha kAma honese roka diyA hai|' ve jo saz2A deMge vaha mujhe mAnya hai| Akhira apanI bAjI nahIM calatI dekhakara, bakareke kAnakI kinArImeMse jarAsA rakta lekara mAtAjIko tilakaM kiyA aura bakareko chor3a diyaa| anya saba vidhi yathAvat pUrI huii| kasArakA prasAda taiyAra kiyA gayA thA vaha sabane liyaa| vahI prasAda mahArAjA bhAvasiMhajIko pahu~cAyA gayA aura samasta ghaTanAkI yathArtha jAnakArI unheM dI gyii| guNagrAhaka mahArAjAne prasanna hokara usa niDara aura dRr3ha nizcayavAlI brAhmaNa bAIko bar3I bheMTa dI, evaM rAja-AjJAse pazuvadhako banda kraayaa| parama ahiMsAdharmakI vijaya huii| 60 adbhuta gurudakSiNA - apane dezake ur3IsA prAntameM kaTaka nAmakA eka bar3A nagara hai| vahA~ sAttvika vRttivAle devendranAtha mukarjI nAmaka eka sajjana rahate the| unake ghara eka dina bholAnandagiri nAmake eka mahAtmA pdhaare| cAra-pA~ca vidyArthiyoMne Akara unheM praNAma kiyaa| svAmIjIne kuzalatA pUchakara AzIrvAda diye| vidyArthiyoMne uThanekI taiyArI kI tava mahAtmAne kahA, 'bAlako, mandirameM athavA sAdhu-saMtoke pAsa java Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 * cAritrya-suvAsa jAo taba kucha denA caahie|' vidyArthiyoMko lagA ki hama to garIba aura par3hanevAle vidyArthI haiM, paise kaise aura kahA~se lAyeM ? unakA manobhAva samajhakara mahAtmA turanta bole, 'bAlako ! mujhe anya kisI vastukI AvazyakatA nahIM hai| Aja tuma isa prakArakA saMkalpa karo : (1) asatya Aropa yA kalaMka lagAnA nhiiN| (2) dUsarekI nindA-carcA karanI nhiiN| (3) zarta lagAnA nhiiN| (4) cAritrabhraSTa honA par3e aisA kAma karanA nhiiN|' vidyArthiyoMne prasannatA vyakta kI aura ve isaprakAra karanekI vacanarUpI dakSiNA mahAtmAko dekara apane chAtrAvAsakI ora cala diye| - isa satya ghaTanAkA varNana karanevAle DaoNkTara satIzacandra raoNya svayaM bhI ina vidyArthiyoM se eka the, jinhoMne mahAtmAke samakSa uparokta bAtoMkA saMkalpa kiyA thA / 61 sAdhanAkA mArga mahAtmA vijayakRSNa gosvAmI adhyAtmake acche pracAraka the| eka samaya ve lAhorameM eka dharmazAlAmeM Thahare the| prAtaHkAlameM bahuta sabere uThakara ve bhajanameM baiThe the taba unheM svayaMpara dhikkArakA bhAva jAgrata huaa| ve vicArane lage ki maiM sabako satyakA aura satkarmakA upadeza detA hU~ parantu maiM svayaM kahA~ usakA pAlana karatA hU~ ? kyA isI prakAra merA jIvana niSphala vyatIta hogA ? kyA merA jIvana vizuddha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 cAritrya-suvAsa aura sAttvika nahIM bana pAyegA ? aise aneka vicAroMkI ulajhanameM unhoMne, pAsameM hI bahatI rAvI nadImeM kUdakara jIvanakA anta kara denekI taiyArI kii| ve nadIse thor3I hI dUrIpara the tabhI dhvani AyI 'ruka jAo, kyA karane jA rahe ho ? AtmahatyA kyA bar3A pApa nahIM hai ? zarIra-tyAgase pApakA tyAga ho jAyegA ? sUkSma dRSTise sAdhanAmArgakA punaH avalokana karake satsaMgakA Azraya kro| kheda kiye binA prabhukRpA para vizvAsa rakhakara dhairya dhAraNa kro| dera-saberase saphalatA avazya milegii|' aise nirjana sthAnameM aparicita AvAz2a sunakara pIche dekhA to kisI mahAtmAne unakA hAtha pakar3A aura unheM vApasa dharmazAlAmeM le gye| yahI mahAtmA thor3e samayake bAda sAdhanAke uccatara zikharapara birAjamAna hue aura DhAkAmeM sAdhanA Azrama sthApita karake anekoMke mArgadarzaka bne| kIrtityAga bhAratake arvAcIna itihAsakAroMmeM sara ramezacandra dattakA nAma prasiddha hai| unhoMne apane samayameM aneka granthoMkI racanA kii| eka samaya ve maharSi aravindase milane gye| zrI aravindase unhoMne mA~ga kI ki unake pAsa svayaMlikhita koI grantha hoM to unakI prati dikhaayeN| zrI ramezacandra dattako unake pAsase rAmAyaNa aura mahAbhAratake anuvAdoMkI pratiyA~ prApta Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 72 huiiN| ye anuvAda unheM itane suMdara lage ki turanta unhoMne zrI aravindake pAsa jAkara kahA ki ye anuvAda to avazya chapAne caahieN| maiMne bhI rAmAyaNa aura mahAbhAratake anuvAda (baMgAlI meM ) kiye haiM parantu Apake anuvAda dekhaneke bAda mujhe apanI kRtiyA~ dekhakara lajjA AtI hai| zrI aravindane kahA, 'mahAnubhAva ! ye anuvAda maiMne chapAneke lie taiyAra nahIM kiye haiM, nijI svAdhyAya-sAdhanAke bhAgarUpa kiye haiM / aura phira, aisI aneka kRtiyA~ haiM jo sabhI mere jIvanakAlameM prakAzita bhI nahIM ho skeNgii| vaisA karanekI merI vizeSa icchA bhI nahIM hai|' zrI aravindakI bAta sunI aura kIrtike prati unakI udAsInatA dekhakara sara ramezacandra datta Azcaryasahita namrIbhUta ho gaye / 63 svAdakA tyAga unhoMne zrIkRSNase pUchA ki 'merA yajJa kaba samajha~ ?" zrIkRSNane uttara diyA zaMkha svayaM baje tava samajhanA ki yajJa pUrA huA parantu zaMkha nahIM bajA / taba zaMkha kyoM nahIM bajA ? zrIkRSNa bole : bhakta bhUkhA hogA / ' nagarameM tapAsa kI to apane ghara baiThA thA / vaha yudhiSThirake yahA~ nahIM AyA thA / jisane caudaha bhuvanake nAthakI zaraNa lI hai aise isa bhaMgIko mahArAjA yudhiSThirane rAjasUya yajJakA Arambha kiyA taba pUrA huA hai aisA maiM 'merA yaha pAMcajanya pUrA huA / ' yajJa to yudhiSThirane pUchA ki 'nagarameM dekho, koI eka bhaMgI AtmArAma Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 73 jImane AnekI paravAha nahIM thI / yudhiSThirane Adara sahita usa bhaMgIko bulvaayaa| dropadI dvArA svayaM banAI gayI rasoI use parosI gayI / bhaMgIne eka-eka kaura alaga karake Izvarako arpaNa kiyA aura bAdameM saba ikaTThA milAkara vaha khA gyaa| yaha dekhakara draupadIko glAni huI / usane mana hI mana vicArA Akhira hai to bhaMgI na! vaha rasoIke svAdako kyA samajhe ?" isapara zaMkha thor3A bajakara banda ho gayA / tava punaH pUche jAnepara zrIkRSNane kahA : 'tumane bhaktako AdarapUrvaka nahIM jimaayaa| tumhAre manameM bhaktakI ora ghRNAkI bhAvanA paidA huI thI isalie pariNAma bhI vaisA hI AyA hai / ' nirmala cittavAlI draupadI bhaMgIke pAsa gayIM, usase kSamA mA~gI aura ikaTThA milAkara khAnekA kAraNa pUchA, taba AtmArAma santane kahA, 'anna hai vaha zarIrake poSaNake lie hai, indriyoMko unmatta banAneke lie nahIM hai| svAdapUrvaka bhojana karanese jIbhakI lolupatA bar3hatI hai, sabhI indriyoMmeM rasanA - indriya bhayaMkara hai| svAdakA casakA, dhyAna aura bhaktimeM vAdhaka isalie maiMne usakA tyAga kiyA hai|' ye vacana sunakara draupadI prasanna huIM aura use vaMdana karane lagIM / pazcAt maMgala cihnasvarUpa pAMcajanya zaMkha baja uThA ! 64 eka grAmINa pAThazAlAmeM adhyApakane vidyArthiyoMko gRhakAryake lie kucha gaNitake prazna diye aura dUsare dina hala kara satyaniSThA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 . cAritrya-suvAsa lAneko khaa| eka pratibhAzAlI vidyArthIko gaNitake sabhI praznoMkA hala mila gayA parantu eka prazna kaThina thA jisakA hala nahIM milaa| use hala karaneke lie usane apane mitrakI sahAyatA lI aura gaNitakA prazna hala kara liyaa| dUsare dina adhyApakane gRhakAryakA nirIkSaNa kiyA to kevala isa eka vidyArthIke hI gaNitake sabhI hala sahI nikle| adhyApakane use khUba zAvAzI dI aura puraskAra dene lge| vidyArthI prasanna hokara puraskAra leneke badale nIcA mu~ha karake rone lgaa| adhyApakane pUchA, 'kyoM bhAI ! tU rotA kyoM hai ? / vidyArthIne kahA, 'sAhaba, Apa mujhe gaNitake sabhI hala sahI kara lAneke lie puraskAra dete haiM parantu maiM isa yogya nahIM hU~, kyoMki gaNitakA eka hala maiMne apane mitrakI sahAyatAse kiyA hai|' ___ yaha sunakara adhyApaka aura anya vidyArthI vismayasahita Anandita hue| adhyApakane usa vidyArthIse kahA ki aisI saralatA aura satyapriyatAke lie maiM tujhe puraskAra to detA hI hU~, sAtha hI AzIrvAda bhI detA hU~ ki jIvanameM tU aisI satyaniSThA rakhegA to sacamuca tujhe sarvatra saphalatA milegii| yaha vidyArthI dUsarA koI nahIM parantu zrI gopAlakRSNa gokhale the| zIla, sadAcAra aura saujanyakI mUrti-samAna isa mahApuruSane 'bhArata sevaka samAja kI sthApanA kI aura janatAko mvArtha lokasevAkA Adarza diyaa| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 'prabhu ! saba terA hI hai' - - - - to use vicArane lagA ki hai aura yaha kheta eka bAlakako, usake mA~-bApane khetakA jatana karanekA kAma sauMpA thaa| bAlaka to khetameM baiThakara IzvarasmaraNa krtaa| eka samaya vaha khetameM cAroM ora phira rahA thA taba use dekhakara pakSI ur3a-jAne lge| bAlakane yaha dekhA to use duHkha huA aura manameM vicArane lagA ki 'ye pakSI paramAtmAke haiM aura yaha kheta bhI paramAtmAkA hI hai !' aisA vicArate hue usake mukha meMse zabda nikala par3e ki he pakSiyo ! mujhase Dare-binA tuma peTa bharakara khA lo, khA lo| jAnate ho yaha bAlaka kauna thA ? paMjAbake prasiddha sikkha guru nAnaka saahb| ___jaba ve bar3e hue taba unake pitAne unheM anAjakI dukAnapara baitthaayaa| eka bAra kucha sAdhu isa dukAnapara aaye| pratyekako anAja dete-dete ve anukramase eka, do, tIna...bArA, terA, isaprakAra bole| 'terA' zabda Ate hI 'terA' arthAt 'he bhagavAna terA' aisA artha hRdayameM sphurAyamAna huA, aura vaha mana-hI-mana vicArane lage ki, he Izvara ! isa jagatameM saba 'terA' hI hai| duniyAkI kisI bhI vastupara merA adhikAra nahIM hai| hameM bhI sabhI vastuoMparase 'merApana'kA moha chor3akara unapara IzvarakA adhikAra sthApita karanA caahie| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIbhakI pavitratA eka sAdhaka apane jIvanameM vividha sadguNoMkA vikAsa karanemeM prayatnazIla thA, usameM usane 'kSamA' guNakI sAdhanA tIna-cAra mAsa taka cAlU rakhI / isa avadhi ke antameM vaha eka mahApuruSake pAsa gayA aura unase kahA ki, 'merI kSamAkI sAdhanA bhalI prakAra ho gayI hai / ' mahApuruSane kahA, 'tujhe isakA patA kaise calA ?' sAdhakane uttara diyA, 'sAhaba, Apa mujhe kitanI bhI gAliyA~ dekara merA apamAna kara dekheM, mujhe krodha nahIM AyegA / ' mahApuruSane kahA, 'bhAI, isakA patA to kisI anya prasaMgapara calegA ki kSamAkI kaisI sAdhanA huI hai| isa samaya kevala isI kAraNase maiM aneka apazabda volakara apanI jIbhakI pavitratA kyoM vigAhU~ ?' ye mahApuruSa anya koI nahIM apitu banArasa hindU vizvavidyAlayake praNetA, arvAcIna bhAratake eka mahAna zilpI, mahAmanA paNDita zrI madanamohana mAlavIya the| 66 67 mahAna varadAna eka sudRr3ha yuvAna- bhikhArI eka bar3e AdamIke pAsa jAkara kahane lagA, 'sAhaba, mujha garIbapara dayA karake kucha do / ' sAhabane pUchA, 'bhAI, tere pAsa kyA kyA hai ?' bhikhArIke pAsa do patIlI aura eka gudar3I thI so Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa dikhAkara usane kahA, 'mere pAsa to itanA hI hai / ' sAhaba ne kahA, 'maiM terI sahAyatA kara sakatA hU~ parantu mere kaheM anusAra tujhe calanA pdd'egaa|' bhikhArIne svIkAra kiyaa| aba bAjAra meM jAkara donoMne ve do patIliyA~ beca dIM aura jo paise mile unameM se eka kuhAr3I aura thor3A ATA kharIdA / sAhabane bhikhArIse kahA, 'yaha ATA AjakI roTIke lie kAma AyegA aura kalase pAsake jaMgalameM jAkara lakar3I kATa lAnA aura becakara apanA nirvAha karanA / ' bhikhArIne dUsare dinase pratidina usI prakAra karanA cAlU kara diyaa| alpa samayameM to vaha acchI taraha apane pairoMpara khar3A ho gayA aura usakI bhIkha mAMganekI Teva bhI sadAke lie nikala gayI / isaprakAra mehanatakI roTI khAnekI preraNA denevAle puruSa the mahAtmA haz2arata mohammada paigambara sAhava / 77 aura yauM, eka mahAtmA puruSakI salAha usake lie mahAna varadAna bana gayI / 68 preraNAkI paramparA uttara pradezameM kucha varSoM pahale huI yaha ghaTanA hai| eka g2arIba kuTumbakA ekamAtra putra bahuta bImAra ho gyaa| kuTumba kI paristhitike kAraNa DaoNkTarako nidAnake lie gharapara bulAnemeM vilamba huA, parantu antameM DaoNkTarako bulAnA avazya par3A / nagarake prasiddha bAlacikitsaka DaoN. guptA sAhaba Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 78 zIghratA karake Aye to sahI, kintu bAlakake pAsa pahu~caneke do-cAra minaTa pUrva hI bAlakakI AtmA calI gayI thii| mA~, hRdayadrAvaka karuNa kalpAnta kara rahI thI / yaha sthiti dekhakara DaoNkTara vApasa jAne lage, bAlakakA pitA par3ausIke yahA~se paccIsa rupaye le AyA aura DaoNkTarakI phIsa dene lgaa| DaoNkTarakA hRdaya dravita ho utthaa| bhISaNa g2arIbI, ekamAtra putrake zavake sAmane kalpAnta karatI huI patnI, phira bhI svasthatApUrvaka kartavyapAlanakA ucca Adarza ! DaoNkTara manase dhanyavAda dekara phIsako asvIkAra karate hue ekadama gharase bAhara nikala gaye aura jisa rikSAmeM zIghratAse Aye the usImeM baiThakara davAkhAnekI ora ravAnA ho gaye / davAkhAnepara pahu~cakara tIna rupaye rikSAvAleko rikSAvAlene kahA sAhaba ! Apane paccIsa nahIM liye tIna kyoM na jAne dU~ ? DaoNkTarane kahA bhAI ! aura prakArakA hai, apanA kirAyA le le / rikSAvAlene kirAyA liye binA rikSA hA~ka dI / isa ora, DaoNkTarane jo paccIsa rupaye nahIM liye the ve vApasa deneke lie bAlakakA pitA par3ausIke yahA~ gayA aura kahA, sAhaba, DaoNkTarane phIsa nahIM lI isalie Apase udhAra liye hue paise vApasa le lIjie / par3ausIne kahA, maiMne to tumheM paise de diye, aba ve tumhAre hI haiM, bAlakakI uttarakriyAmeM usakA upayoga ho skegaa| bAlakake pitAne bahuta kahA parantu par3ausIne paise vApasa nahIM liye aura kartavyakI dRSTise unake ghara jAkara kAmakAjameM sahayoga dene lge| diye / to maiM terA kAma Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa dekho ! mAnavatAkI ucca bhAvanAkA pAlana aura usameMse prApta hotI huI preraNAoMkI paramparA !! satyakA AcaraNa eka samaya eka vidvAna-puruSa apane gA~va morenA (madhyapradeza)se . bambaIkI ora jA rahe the| saba kuTumbIjana bhI sAthameM the| bAtacIta karate hue unakI dharmapalIne kahA ki Aja to choTe putrakI varSagAMTha hai, tIna varSa pUre hokara Aja use cauthA varSa lgaa| yaha bAta sunakara vidvAna-puruSa kucha vicArameM par3a gaye, parantu itanemeM to bambaIkA sTezana A gayA aura gAr3I ruka gyii| 'maiM tumheM bAhara TikaTa-khir3akI para milatA hU~, tuma vyavasthitarUpase saba sAmAna utArakara bAhara nikalakara vahA~ aao|' kuTumbIjanoMko Azcarya huaa| kucha ghabarAye, kintu tabatakameM to paMDitajI cala nikale the| TikaTa-khir3akIpara jAkara ve sTezana-mAsTarase mile| 'Aja hI merA putra pUre tIna varSakA hokara cauthemeM lagA hai, para maiM morenAse nikalA taba mujhe isa bAtakA dhyAna nahIM rahA, kRpayA mujhe mere putrakI AdhI TikaTa morenAse bambaIkI banA diijie|' ___yaha sunakara sTezana-mAsTarako bar3I prasannatA huI aura mana-hI-mana unheM dhanyavAda dete hue TikaTa banA dii| itanemeM to sabhI kuTumbIjana sAmAna lekara TikaTa-khir3akIke pAsa A pahu~ce the| bAtakI yathArthatA jAnakara sabako saMtoSa huaa| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to satyaniSThA ! kahA~ Ajake pothA - paNDita vidvAna !! dekho ! dharmAtmA vidvAnakI aura kahA~ ye sacce ye vidvAna aura koI nahIM parantu vartamAna zatAbdIke ArambhameM hue jainasamAjake mahApaNDita zrImAn gopAladAsajI baraiyA | * 70 cAritrya-: sAttvikatAkA phala gata zatAbdImeM hue apane dezake rASTrIyastarake eka netAkI yaha bAta hai / ve bar3I avasthA taka khUba sphUrtivAle rahe aura pratyeka kArya bahuta sa~bhAlakara prasannatApUrvaka karate the / yaha dekhakara kitane hI yuvAnoMne unase kahA 'Apa isa vayameM bhI itane suMdara DhaMgase kAma kara sakate haiM, isaparase hameM lagatA hai ki Apane zarIrasvAsthya-rakSAkI koI vizeSa yukti apanAyI hai| kyA Apa hameM vaha yukti nahIM batAyeMge ?" dAdAjI bole, 'bhAiyo ! yaha upAya bilakula sIdhA-sAdA hai| mere dIrghAyuSya aura sphUrtikA rahasya yaha hai ki maiM kabhI mAMsa nahIM khAtA, zarAba nahIM pItA, tambAkU-sigareTakA vyasana nahIM rakhatA tathA bhojanameM caTapaTI caTanI yA acAra Adi nahIM letA evaM tamoguNako prerita karanevAlI saMgatimeM nahIM par3atA / ' 4- suvAsa yaha sunakara yuvAna stabdha raha gaye / mana-hI-mana dAdAjIkI prazaMsA karane lage aura aneka vicArazIla yuvakoMne vaisA hI jIvana jInekA nizcaya kiyaa| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa ye mahApuruSa the bhAratameM 'dAdA'ke nAmase prasiddha zrI dAdAbhAI nvrojii| uparokta prasaMga, unake bambaImeM manAye gaye 86veM janmajayantI-samArohake avasarakA hai| saMsArasukha aura puNya - rAjA siddharAja jayasiMha apane zayanakhaNDameM so rahe the aura do sevaka unake paira dabA rahe the| rAjAko nidrAdhIna jAnakara pahale sevakane kahA, 'apane rAjAkI udAratA, uttama prajAvAtsalya, vidvAnoM-kalAkAroMkA sammAna Adi rAjocita aneka guNa vAstavameM prazaMsanIya haiN|' dUsare sevakane kahA, 'unake sainyakI zakti, kaThora rAjyapAlana aura caturAI dvArA hI ve vizAla rAjyake svAmI bane haiN|' isaprakAra donoMne rAjAkI prazaMsA kI isa bAtakA rAjAko dhyAna thaa| rAjAke kAryoMkI prazaMsA karanevAle dUsare sevakako alagase bulAkara, use kucha bhI kahe binA rAjAne eka lekha diyA aura vaha lekha mahAmaMtrI sAntUko pahu~cAnekI AjJA dii| yaha sevaka rAjyakA lekha lekara rAjaprAsAdakI sIr3hayA~ utara rahA thA itanemeM hI usakA paira phisalA. aura nIce giranese usake pairoMmeM bhArI coTa AyI ki jisase vaha cala nahIM skaa| isa ora tabhI, usakA sAthI sevaka vahA~ A pahu~cA aura usane pUchA, 'kyoM bhAI, kyA huA ?' sevakane kahA, mere pairameM coTa lagI hai, to mahArAjakA yaha saMdeza tuma ___ Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 cAritrya-suvAsa mahAmaMtrItaka pahu~cA do| sAthI-sevaka vaha saMdeza lekara mahAmaMtrIke pAsa gyaa| usameM likhA thA : 'AnevAle vyaktiko sau sipAhiyoMkA saradAra banA denaa|' kucha dinoM bAda rAjAko jaba isa bAtakA patA calA to unheM bhI lagA ki jise diyA use nahIM milA aura jisake bhAgyameM thA use hI milaa| puNyake udayako kauna badala sakatA hai ! 72 mahArAjAkI udAratA - bhAvanagarameM isa samaya jo takhnezvarakA mandira hai, isa mandirakA nirmANa karAnevAle bhAvanagarake rAjA takhtasiMhake jIvanakI yaha ghaTanA hai| ve paropakAra, nyAya, dAna, dayA aura prajAvAtsalya Adi guNoMse apane rAjyakI prajAmeM hI nahIM parantu samasta pazcima bhAratameM eka mahAna lokapriya rAjAke rUpameM prasiddha the| dazahareke dina bhAvanagarameM "zamIpUjanake lie rAjyakI orase eka bar3I savArI nikalatI thI, jisameM benDabAje, ghur3asavAra, bagghiyA~, aMgarakSaka, hAthI aura hajAroM loga judd'te| eka bAra aisI hI savArI nagarase nikalakara bhIla vAr3e - baheliyA-bAr3eke rAstese grAma-bAharake mandirakI ora jA rahI thii| bhIla-bAr3eke pAsa eka kaithakA vRkSa thaa| kisI choTe bAlakane kaitha girAneke hetuse vRkSapara patthara pheMkA, parantu vaha * zamI nAmaka eka vRkSakI pUjA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 83 patthara mahArAjAke sirameM laganese bar3A guMbA ho gyaa| dIvAna to krodhAvezameM Aye aura AjJA kI ki 'isa jhoMpar3I meM jo bhI rahatA ho use rAjasabhAmeM upasthita kiyA jAya / ' isa ora, rAjAne dhIrajapUrvaka kAryakrama Age bar3hAneko khaa| zamIpUjanakA kAma pUrNa honepara sabhI jagaha prasAda bA~TA gayA aura loga apane-apane ghara gaye / dUsare dina bhIlake usa choTe bAlakako rAjadarabArameM upasthita kiyA gyaa| usakI mA~ bhI sAthameM thI / vaha kA~patI- kA~patI bolI, 'annadAtA ! mere putrane to kaitha girAneke lie patthara pheMkA thA, kAraNa ki hama g2arIbako aura kucha nahIM to roTake sAtha kaitha ho to bhI peTa bhara jAtA hai aura dina nikala jAtA hai !' + rAjAne dIvAnase pUchA, 'dIvAnajI, bAlakakI mAtAkI vAta to saca lagatI hai, aba rahI daNDakI bAta / yadi vRkSako patthara laganese isa g2arIba bAlakako kaitha mila sakatA hai to mujhe patthara laganese isa bAlakako kyA milanA cAhie ? adhika yA kama ?" isaprakAra mahArAjAne dIvAna aura rAjasabhAsadoMke sAmane apanI vAta prastuta kii| yaha bAta sunakara sabhI Azcaryacakita ho gye| mahArAjAko sabhAmeMse koI uttara nahIM milA, taba unhoMne usa bAlakase kahA, 'bhAI, tujhase svayaM liye jA~ye utane rokar3A rupaye rAjabhaNDArameMse le jA / ' bhIlaka vaha bAlaka evaM usakI mAtA atyanta prasanna hue aura 'daNDa' lekara apane ghara gaye / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttama mAtRbhakti vividha kSetroMmeM aneka ucca koTike mahApuruSoMko janma denekA mahAbhAgya baMgAlako prApta huA hai, usI baMgAla prAntakI yaha bAta hai / 73 kalakattAke hAIkorTameM eka nyAyAdhIza the / prAmANikatA, mahAna tarkazakti aura tIvra buddhidhArI honese unake mitra unheM vilAyata jAnekI vAraMvAra preraNA krte| unakI svayaM bhI jAnekI icchA thI, parantu mAtAne paradeza jAnekI bAta svIkAra nahIM kI isalie unhoMne apanA vicAra banda rkhaa| ina dinoM bhAratake gavarnara janarala laoNrDa karjana the| kisI kAraNase ve kalakattA aaye| hAIkorTake nyAyAdhIza honese donoMko milanekA prasaMga aayaa| parasparakI bAtacItameM laoNrDa karjanane bhI unheM vilAyata jAnekI preraNA kI, taba nyAyAdhIzane kahA, 'merI mAtAkI icchA nahIM hai isalie maiM nahI jAtA / ' laoNrDa karjanane kaThoratApUrvaka kahA, 'jAo apanI mAtAse kahanA ki bhAratake gavarnara janaralane tumheM vilAyata jAnekI AjJA dI hai / ' turanta hI nyAyAdhIza mahodayane uttara diyA, 'sAhava, isa duniyAmeM mere lie sabase pahalI aura savase mahattvapUrNa AjJA merI mAtAkI hai| gavarnara janarala yA isase bhI U~cI padavIke adhikArIkI AjJA mere nijI jIvanameM merI mAtAkI AjJAse nIcI hai|' nyAyAdhIzakA, mAtRbhakti-darzaka aisA uttara sunakara gavarnara Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa janarala stabdha ho gye| ye nyAyAdhIza mahodaya the baMgAla vizvavidyAlayake vAisa-cAnsalara zrIyuta AzutoSa mukrjii| 74 santa-vacanakA prabhAva nAyA ki jinameM mahArAja zrImanta aura padhAre zAkambharI nagarImeM dhanAzAha nAmaka zrAvaka rahate the| nAma dhanAzAha parantu dhanakA to nAmanizAna nhiiN| unakI strI carakhA kAtatI, dhAge banAtI aura dhanAzAha usakA kapar3A banavAkara bectaa| isaprakAra unakA nirvAha hotA thA | eka bAra dhanAzAhane apane lie hI sUta katavAkara usakA eka "pichaurA bunavAyA ki jisase sardImeM or3haneke kAma aave| eka dina zAkambharI nagarImeM mahArAjA kumArapAlake guru zrI hemacandrAcArya pdhaare| unake mana to zrImanta aura raMka saba samAna the| aise mahAna AcAryako apane yahA~ padhAre dekhakara dhanAzAhako atyanta ullAsa-bhAva AyA, isalie usane unheM yogya AhAra diyA aura vaha pichaurA bhI bhikSAmeM de diyaa| zrI hemacandrAcAryane usakA svIkAra kiyaa| kucha dinomeM zrI hemacandrAcArya pATaNa pdhaare| vahA~ unakA bhavya svAgata huaa| svAgata-samArohameM mahArAjA svayaM bhI sammilita the| zrI hemacandrAcAryakA pichaurA dekhakara rAjAne kahA, "bhagavan ! Apa to mere guru gine jAte haiN| Apa aise moTe pichaure-jaise kapar3e pahaneM , yaha dekhakara mujhe lajjA AtI hai|' hemacandrAcAryane uttara diyA, 'tuma - moTI pacher3I Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa rAjA ho kintu tumhAre hI sahadharmI nirdhana avasthAmeM rahate haiM aura jaise-taise nirvAha karate haiM isameM tumheM lajjA nahIM AtI ? hama muniyoMko kyA ? hamako to alpa mUlyavAna aura jIrNa vastra hI zobhate haiN|' isa upadezakA aisA prabhAva huA ki kumArapAlane sahadharmI-vatsalatAke pIche prativarSa eka karor3a svarNamudrAe~ kharcanekA nirNaya kiyA aura isaprakAra caudaha varSataka caudaha karor3a svarNamudrAoMkA sadvyaya kiyaa| isI sahadharmIvatsalatAke kAraNa kumArapAlako itihAsameM agrima sthAna prApta huaa| upadezakI apekSA AcaraNakA asara jaldI hotA hai| * 75 naukarake sAtha udAratAkA vyavahAra ___ baMgAlake kRSNanagara nAmaka rAjyameM zrI tArAkAnta raoNya kisI U~ce padapara niyukta the / bahuta varSoMtaka rAjamahalake hI eka bhAgameM unake nivAsakI vyavasthA thii| eka samaya sardIke dinoMmeM ghara Ate hue unheM dera ho gyii| Akara dekhA to unakA eka purAnA aura vizvAsapAtra naukara unake palaMgapara pairoMkI ora so gayA thaa| use uThAye binA apanI eka cAdara jamInapara bichAkara ve so gye| prabhAtameM jaldI rAjAko koI zubha samAcAra mile the ataH usI AnandameM rAjA svayaM hI ve samAcAra deneke lie zrI tArAkAntake zayanakhaNDameM gaye aura dekhate hI Azcaryako prApta hue| unhoMne zrI tArAkantase pUchA ki 'kyoM, Apa nIce Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa soye hai aura naukara palaMgapara soyA hai ?' zrI tArAkAntajIne rAtako apane derase AnekI aura usa samaya thakAnake kAraNa naukarake palaMgapara so jAnekI bAta khii| naukarakI nidrA aura ArAmakA bhaMga na ho isI hetuse. svayaMne nIce so jAnekA vicAra kiyA thaa| __sArI bAta sunakara, zrI tArAkAntake manameM naukaroMke prati itanI bhArI sahadayatA hai yaha jaba rAjAko jJAta huA taba unake Ananda aura AzcaryakA pAra nahIM rhaa| 76 soneke sikkoMkI asvIkRti - - santa mathuradAsajI gaMgAke kinAre apanI kuTIrameM bhagavadbhaktimeM lIna rahate the| - eka dina eka bar3A sindhI vyApArI unake pAsa AyA aura soneke sikkoMkI eka thailI unake samakSa bheMTasvarUpa rakhakara kahA, 'prabhu ! mujhe AzIrvAda dIjie, jisase maiM sadA sukhI rhuuN|' - santane kahA, 'bhAI ! tU pahale apanI yaha thailI vApasa le le phira bAta kruuN|' kintu vaha vyApArI to mAnA hI nhiiN| santane kahA, 'merI eka bAtakA uttara de : terI putrIkA lagnaprasaMga ho aura barAtako bhojanake lie biThAnekI taiyArI ho, aise samayapara jo koI tere rasoIgharameM jAkara taiyAra bhojanameM dhUla DAla de to tU kyA kare ?' __'mahArAja ! taba to maiM DaNDe lagAkara usake mUrkhatApUrNa kAryakI pUrI sajA huuN|' Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa santane kahA, 'bhAI ! hama santa-loga bhI khUba prayatnapUrvaka apane prabhuko baiThAneke lie hamArA citta svaccha karate haiN| bhArI sAdhanAse svaccha kiye hue cittako malIna karaneke lie koI aise rupaye-paise de jAya to hameM vaha kaise acchA lagegA ? aba tU hI batA ki tujhe yaha apanI paisoMkI thailI vApasa le lenI cAhie ki nahIM ?' 88 nispRhI mahAtmAkI tarkapUrNa yuktise prabhAvita usa vyApArIne santakI AjJA mAna lii| santane usa sajjanako dharmalAbhake lie AzIrvAda diyA aura apanI sampattikA dAna, paramArthake kisI yogya kAryake lie karaneko kahA / 77 ahiMsaka siMha ! satrahavIM zatAbdIkI yaha bAta hai / usa samaya mulatAnameM navAba mujaphpharakhAnakA zAsana thaa| maMtrI udayarAmajI jaina unake vizeSa vizvAsapAtra rAjadarabArI the / eka bAra navAbako eka navajAta siMhazizu bheMTasvarUpa prApta huA / navAbane udayarAmajIse kahA, 'seTha sAhaba Apa to pUrNa ahiMsaka haiM, lIjie isa siMhake bacceko; yadi Apa ise bhI ahiMsaka banA deM to Apako pUrA ahiMsaka samajha~ / ' udayarAmajI to bacceko apane ghara le Aye aura use dUdhake sAtha dhIre-dhIre annAhArakI bhI Adata DAlane lge| isaprakAra samaya bItate siMhakA baccA tIna varSakA huA taba udayarAmajIne usa bacceko navAbako sauMpa diyA aura kahA, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya suvAsa 89 'lIjie navAba sAhaba, yaha ApakA siMha aba ahiMsaka ho gayA hai / " navAbane parIkSA karaneke lie use mAMsakA AhAra diyA, parantu siMhane mu~ha phera liyA / acchI zikSA aura abhyAsase yadi hiMsaka pazu bhI uttama saMskAra prApta kara sakatA hai to manuSya kitanI U~cI padavI pA sakatA hai yaha hama isa vAstavikatAparase samajha sakate haiM ! 78 vacanakA pAlana bAdazAha akabarake samayakA yaha satya vRttAnta hai| mahArANA pratApane mAtRbhUmi cittaur3akI svantratAke lie rAjamahala chor3akara arAvalIke parvatameM vAsa kiyA thaa| unake adhikAMza sainika khapa cuke the, thor3e jo bAkI the unameM eka thA saradAra raghupatisiMha / eka dina use samAcAra mile ki usakA ekamAtra putra bahuta hI bImAra hai| mahArANAkI anumati lekara vaha apane putrase milane nikala par3A / jahA~ cittaur3akI sImApara AyA vahA~ bAdazAhake paharedArane rokakara usakA nAma pUchA, usane apanA nAma btaayaa| paharedAra to atyanta prasanna huA ki acchA hai ghara baiThe hI zikAra hAthameM A gyaa| use kaida karake vaha bAdazAhake pAsa le jAneko taiyAra huA taba raghupatisiMhane kahA, 'bhAI, merA putra bahuta bImAra hai, mujhe usase milanA hai aura davAkA prabandha karanA hai / maiM caubIsa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa ghaNToMmeM vaha prabandha karake vApasa lauttuuNgaa|' pahale to paharedAra mAnA nahIM parantu jaba vicArA ki 'jisane apanA nAma sahI batAyA hai vaha avazya vApasa aayegaa|' aisA socakara usane raghupatisiMhako jAnekI anumati dii| isa ora raghupatisiMhane davA AdikA pUrA prabandha karake dUsare dina jAnekI taiyArI kI taba patnIne use rokA, kintu use samajhAkara vaha to cala niklaa| raghupatisiMhako AyA huA dekhakara paharedArane pUchA, 'tujhe mautakA Dara nahIM lagatA ?' raghupatisiMhane kahA, 'cAhe kucha bhI ho parantu diyA huA vacana pAlanA dharma hai| mautakI apekSA maiM vizvAsaghAtase adhika DaratA huuN|' ___ yaha sunakara paharedAra cakita huaa| isa vIra, dRr3ha saMkalpI aura dezabhaktako dekhakara, use mukta karate hue vaha bolA, 'dhanya hai tumhAre jaise dRr3ha saMkalpI aura satyapriya puruSako / maiM bhI tumhAre jaisA bananekA prayala kruuNgaa| 79 cAritrya-suvAsa - - IsvI san 1912ke arase meM jaba gAMdhIjI dakSiNa aphrIkAke johAnisabargameM rahakara bhAratIya samAja-sambandhI vyavasthAkA kAmakAja karate the usa samayakI yaha bAta hai| ___bAta aisI thI ki DarabanameM kastUrabA atyanta gambhIra bImArImeM eka DaoNkTara-mitrake yahA~ rahakara upacAra karAtI thiiN| eka dina DaoNkTarane gAMdhIjIko tAra karake kahA, 'Apa turanta Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrya-suvAsa Darabana A jAo aura apanI palIko jahA~ le jAnA ho vahA~ le jAo !' aisA kyA huA thA ? huA yauM ki DaoNkTarane kastUrabAse kahA thA ki jIvita rahanA ho to tumheM davAke rUpameM mAMsAhAra karanA hI pdd'egaa| kastUrabAne isa bAtase sApha inkAra karake kaha diyA thA ki maraNa ho to bhale, parantu mAMsAhAra to nahIM kiyA jA sktaa| isI kAraNase DaoNkTarane tAra karake gAMdhIjIko Darabana bulaayaa| gAMdhIjI Darabana pahu~ce aura DaoNkaTara-mitrase kaha diyA, 'yaha maraNako prApta ho to bhale, parantu isakI icchAke viruddha mAMsAhAra nahIM diyA jA sakatA !' 'to tumhArA tattvajJAna mere ghara nahIM calegA, yadi aisA hI hai to apanI patnIko le jaao|' 'kaba ?' 'isI samaya, kyoMki maiM, DaoNkTara hote hue bhI rogIkI mithyA haTha svIkArakara use apane gharameM nahIM marane duuNgaa|' ___ gAMdhIjIne apane putrake sAmane kastUrabAse pUchA aura unhoMne uttara diyA, 'to mujhe zIghra yahA~se le jAo / manuSyadeha vAraMvAra nahIM miltii| tumhArI godameM bhale mara jAU~ parantu mujhase yaha deha apavitra nahIM hone dI jaayegii| vAha re kastUrabA tumhArI dRr3hatA ! saMskAra isIkA nAma hai ! vahA~se nikalakara gAMdhIjI aura kastUrabA TrAnsavAlakI rAjadhAnIse ikkIsa mIla dUra 'TaoNlsaToya phArma' meM Akara rahe the| kastUrabA to abhI bImAra hI thiiN| gA~dhIjIne kastUrabAke lie aneka upacAra cAlU kiye kintu ve saba vyartha siddha ___ Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 cAritrya-suvAsa hue| ava gAMdhIjIne nayA upacAra ajamAneko kastUrabAse kahA, 'tumheM raktasrAva aTakAneke lie dalahana aura namaka chor3anA pdd'egaa|' 'kavataka ?'. ... 'svastha hoo tabataka, athavA sadAke lie| 'yaha mujhase nahIM hogA, aisA yadi maiM Apase kahU~ to Apa bhI na chodd'eN| tabhI Anandita hokara gAMdhIjI bole, "tU chor3e yA na chor3e yaha vAta alaga hai parantu maiMne to donoM vastue~ Ajase chor3a dI !' gAMdhIjIke svabhAvako jAnanevAlI palI cillAyI, 'mujhe kSamA kareM, Apa apanA vacana vApasa leM, maiM ye donoM vastue~ chor3atI huuN|' .. prasaMga to choTA hai, parantu sabhIko jIvanameM yAda rakhane yogya hai| upadeza denese pahale AcaraNa para dhyAna denA caahie| cAritrakA prabhAva par3atA hai, bAtoMkA nhiiN| gAMdhI bApU aura kastUrabA bAdameM bhAratake karor3oM manuSyoMke hRdayameM chA gaye, isake pIche saMskAra aura AcaraNakA sAdhA huA subhaga milApa, aura usake dvArA unake jIvanameMse nikalatI suvAsa hI kAraNabhUta rhe| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2ndal 2mum Au ho gae. chit ASH lnmAnaMdajI daya zrI zaka sAdhano Te ABE 8 eldhyAtmi: E- 1157 arolar antara cia saMgIta lIma 4(ja 382007 zrI satzruta sevA sAdhanA kendra saMcAlita zrImad rAjacandra AdhyAtmika sAdhanA kendra kobA- 382007 (ji. gAMdhInagara) gujarAta phona : 23276219, 23276483-4 pheksa : 23276142