Book Title: Buddhiprakash 1968 03 Ank 03
Author(s): Yashwant Shukl, Madhusudan Parekh
Publisher: Gujarat Vidyasabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522397/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhipradAza : sapAdakA : pustaka 115 ] yazavanta zukla - _ * madhusUdana pArekha mArca : 1968 gujarAta vidyAsabhA sva. sara ramaNabhAI nIlaka 13 mArca 19 68ne rAja jemanI janma zatAbdI UjavAI : bhadra amadAvAda [aMka 3 ne Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiprakAza varSa 115 muM]. mArca : 1968 [ aMka 3 ja anukramaNikA sva. ramaNabhAI nIlakaMTha zrI. kAkAsAheba kAlelakara 65 prAsaMgika noMdha sva. ramaNabhAI nIlakaMThanI janmazatAbadI yazavanta zukala kaccha Tribyunalane cukAdo hasamukha paMDayA gujarAta ItihAsa pariSadanuM cothuM adhivezana : vallabhavidyAnagara cInubhAI nAyaka phugAvA taraphI kendrIya aMdAjapatra ramAnAtha zAstrI hAIku (kAvya) dhIru parIkha be hAI (kAvya) sukti naheAya rucatuM (kAvya) bhAnuprasAda paMDyA raNuM (kAvya) manasukhalAla sAvaliyA samaNA kerUM paMkhI (kAvya) dhIru parIkha viyoga (kAvya) suzcita sava. ramaNabhAI ma. nIlakaMTha janmazatAbdI prasaMge zrI cInubhAI cImanabhAInuM nivedana sara ramaNabhAI rasikalAla cho. parIkha 73 vAtAvaraNa hasita bUca mULa le. viliyama sArayAna hatheDI anuvAdaka : madhusUdana pArekha * 7. rasa ane dhvani nagInadAsa pArekha AchAMdasa racanAo jayaMta pAThaka 94 nibaMdha-eka daSTipAta IlA pAThaka kavi zAlimUriviracita "virATaparva nuM avalokana cimanalAla zi. trivedI 102 deza ane duniyA devavrata pAThaka 110 pustaka paricaya rameza ma. bhaTTa 112 sU ca nA * A mAsikano aMka dara aMgrejI mAsanI 21mI tArIkhe bahAra paDe che. * prasiddha thayelA lekho, ane abhiprAya mATenI javAbadArI te te lekhakanI raheze. - mAsikanI ravAnagI, vyavasthA, lavAjama tema ja jAherakhabara aMge patravyavahAranuM saranAmuM : gujarAta vidyAsabhA bhadra, amadAvAda-1 * lekha aMge saMpAdake sAthe patravyavahAranuM saranAmuM : zrI. ha. kA. ArTasa koleja, 2. cho. mArgaroDa, amadAvAda-9 * lavAjamanA dara' vArSika lavAjama cha rUpiyA vidyArthIo mATe vArSika lavAjama : cAra rUpiyA * jAherakhabaranA dara pAchaluM pUThuM 120 rUpiyA aMdaranuM pUThuM 90 rUpiyA ' AkhuM pAnuM 60 rUpiyA aradhuM pAnuM 50 rUpiyA pA pAnuM 25 rUpiyA 90 sUcanA vidyAsabhAnA AjIvana sabhAsade tathA noMdhAyelAM pustakAlayone dara mAse buddhiprakAza niyamita rIte mokalI ApavAmAM Ave che, chatAM mAlika sthaLa para nathI athavA temane patto nathI, evA zerA thaI temanI nakala avAranavAra pAchI Ave che. AthI saune vinaMtI che ke jemane buddhiprakAza niyamita rIte na maLatuM hoya temaNe navA mAsanI 21mI tArIkha sudhImAM sahAyaka maMtrIne lakhI jaNAvavuM, jethI temane aMke mokalavAnuM baMdha na thatAM cAlu rahe. A pramANe na thatAM pAchaLathI aMka ApavAnuM zakaya raheze nahi. gujarAta vidyAsamA, prArthanAsamAja, caMdrakAnta che. gAMdhI rAyakhaDa, amadAvAda mAnArha maMtrI prakAzaka : jeThAlAla jI. gAMdhI, Asi. sekreTarI, vidyAsabhA, bhadra, amadAvAda - 1 mudraka : maNibhAI pu. mistrI, Aditya mudraNAlaya, rAyakhaDa, amadAvAda - 1 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiprakAza mArca : 1968 sva ramaNabhAI nIlakaMTha * zrI kAkAsAheba kAlelakara zrI. ramaNabhAI nIlakaMThano paricaya mane bAdazAhI Dhabe thayo ema kahI zakuM, huM AzramamAM rahevA Avyo tyAre gujarAtI samajato hato. bolatAMlakhatAM AvaDe nahIM eTale gujarAtanA moTA leke viSe jANuM ja keTaluM? - ramaNabhAIne maLe te pahelAM temane viSe khuda mahAtmAjIne moDhe the DuM sAMbhaLyuM ane te paNa AdaranA zabdomAM. meM joyuM ke ramaNabhAInA cAritrya viSe, emanA abhiprAyo viSe ane emanI nikhAlasatA viSe bApujIne ghaNe Adara che. tyAra pachI mArI dostI narAribhAI ane mahAdevabhAI sAthe thaI. bannene moDhe ramaNabhAInI sAhityasevA viSe ghaNuM sAMbhaLyuM. eka divase mahAdevabhAIe rAIne parvata" copaDI mArA hAthamAM mUkI. naraharibhAI AkhI copaDI mArI sAthe vAMcI gayA. vAMcatA jAya ane ghaNuM ghaNuM samajAvatA jAya. huM e kRti upara eTalo Azaka thayo ke AzramanI | gujarAtI zALAnA utsavamAM, emAMthI keTalAka prasaMge pasaMda karI, vidyAdAne bhajavavA ApyA. emane darpaNasaMpradAya mane hajI ye yAda che ! "bhadraMbhadra" to meM marAThImAM ja vAMceluM. mArI dharmaparAyaNa pravRtti mULe saMta saMpradAyanI; enA upara prArthanAsamAjano epa caDhele ane svAmI vivekAnaMdanA vedAnta emAM navo prANa pUrelo. eTale mArA manamAM ramaNabhAI narasiMharAvabhAI, AcArya AnaMdazaMkara dhruva-e badhA viSe thoDI AtmIyatA kharI. pachI to joDaNIkozane aMge ane bIjAM aneka kAraNasara, zrI. naraharibhAI joDe A lokone maLavA lAgyo. sAhityadaSTie mane kezavarAya harSadarAya dhruva ane AnaMdazaMkarabhAI vizeSa najIkanA lAgyA. bhASAzAstranI dRSTie ane kAvyanI dRSTie narasiMharAvabhAI, ane ramaNabhAI to sarvAgIya jIvana daSTie. ame maLyA hoIzuM bahu ochA; paNa ekabIjAnI jIvanasRSTi viSe amArI vAto sadbhAvapUrvaka thatI. mane yAda che ke zrI. vidyAgaurIbahenane paNa huM aneka vAra maLyo I . A rIte nIlakaMTha nAma mArA mAnasika jagatamAM eka AdaranI vastu thaI. prArthanAsamAjane SaSTipUtine jyAre utsava thayo tyAre garubhAI dhruve mane khAsa AmaMtraNa ApyuM. mane paNa lAgyuM ke emAM AtmIyatA che. Azcarya e ke ATalA paricaya pachI paNa huM vinodinIbahenane maLyo na hato ane emanuM sAhitya paNa vAMcyuM na hatuM. emanuM thoDuM sAhitya vAMcyuM mArI eka dIkarI samI mahArASTrI bahena (je gujarAtI thaI che)ne marAThI lekha vAMcyA pachI, ci. mRNAlinI desAIe gujarAtanI sAkSI mahilAo viSe eka lekha lakhyo hato, ane emAM vinodinIbahenanAM khAsa vakhANa karyA hatAM. ATaluM thayA chatAM mane svaneya khyAla nahIM ke ramaNabhAInA viza , saMskArI ane agragaNya kuTuMba sAthe bhAre nikaTano saMbaMdha baMdhAze. eka divase vinodinIbahena potAnA dIkarA sukumAra sAthe umAzaMkarabhAIne tyAM mane maLavA AvyAM ane emaNe mArI pautrI ci. zalA viSe thoDI pUchaparacha karI. have vadhAre lakhavAnI jarUra nathI. hamaNAM ja ci. zilA ane sukumAranA nAnA milinda mArA khoLAmAM besI mane prapitAmaha banAvyo !! mane lAge che sva. ramaNabhAI no AtmA e dRzya joIne AzIrvAda varasAvato haze. gujarAta ane mahArASTra, jaina ane vaiSNava, prArthanAsamAjI ane vedAntI-aneka tono samanvaya kharo ja ne ? diDI jatAM, tA. 8-3-'18 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika noMdha 4. ramaNabhAI nIlakaMThanI janmazatAbdI sAhitya pariSadanA maMtrIpade paNa teoe kAma karyuM hatuM 1968nuM varSa e sva, sara ramaNabhAI mahIpatarAma ane muMbaI mukAme bharAyelI AThamI sahitya pariSadanA nIlakaMThanI janmazatAbdInuM varSa che. temanI janmatithi teo pramukha cUMTAyA hatA. Ama, gujarAtanA saMskAra13 mI mArce Ave che. AzA che ke gujarAtabharanI jIvana upara varSo sudhI temane prabhAva vistaryo hato. sAhitya, samAja sevA ane saMskAranI saMsthAo temanuM mULa sUratanuM paNa amadAvAdamAM TharIThAma thayeluM maraNa umaMgathI tAju karaze. nIlakaMTha kuTuMba gujarAtI prajAjIvananA hRdayasamA amadAvAdane bhadraMbhadra jevI amara kRtinA sarjaka ane gujarAta potAnI sevAone adhika lAbha Ape e svAbhAvika hatuM, nA pahelA samartha maulika nATayanA "rAIne parvata-nA prArthanAsamAja amadAvAdamAM kendrita thayo hato ane lekhaka sva. ramaNabhAInI sAhityika zakti aneka svarUpamAM amadAvAdanA nyAyAlayamAM dhArAzAstrI tarIkenI tema ja amadAvAda myunisipAliTInA pramukha tarIkenI sva. viharI che. emaNe kAvyo racyAM che, hAsyarasika ane gaMbhIra ubhaya prakAranA nibaMdho lakhyA che, bhajavI zakAya ramaNabhAInI sevAono lAbha amadAvAdane savizeSa maLe evAM mArmika ane hAsyarasika do racyAM che, kRtiniSTha e krama anivArya hatuM, chatAM emanuM sAhityakArya, vivecana karyuM che tema ja kAvyasiddhAne paNa carcA che; sosAyaTImAMnuM emanuM sArasvatakArya ane samAja sudhAraka ane dharma ane samAja vize karelAM gaMbhIra cintananA tarIkenuM emanuM sevAkArya sArAye gujarAtI prajAjIvanane paripAkarUpa lekho paNa ApyA che. "jJAnasudhA' nA saMpAdana AvarI lenAra hatuM. dvArA temaNe samakAlIna sAhityapravRtti upara puSkaLa prabhAva emanI vidvattA, emane vyavahAranubhava, jIvananA pADayo he jaI e. eTale sAhityarasiko emane savi- mAmika praznanI emanI tArika sUjha, naherajIvanane zeSa saMbhAra e svAbhAvika che. Ama paNa je mahApuruSanuM dhIra-viveka ane saMskArI-saMyamI vyavahAra evA to jIvanakArya akSaramaMDita thayuM hoya temanuM smaraNa savizeSa prabhAvaka hatAM ke gAMdhIjI ane saradAra vallabhabhAI lIluM rahI zake che, paTela vAraMvAra emanI sAthe carcAvicAraNA karatA ane joke rAjakIya vicArasaraNImAM bheda rahe chatAM ethI paNa sva, ramaNabhAIne sAhityakAra lekheno paricaya madhura saMbaMdhone AMca AvatI nahIM, - paNa ekAMgI gaNAze. sva. mahIpatarAma rUparAma nIlakaMTha jevA samAjasudhAraka pitAnA putrane samAjasudhAraka pravR vyApaka karmajIvana ane vicAra jIvanane uccatara ttine paNa meTo vAraso maLyo hato. "bhadraMbhadra'mAM , yoga thavo ativirala hoya che. ane stra, ramaNabhAImAM samAjanI kurUDhio upara emaNe tIkSaNa prahAra karelA che. e yAga thayo hato. gujarAtanA AvA eka sapUtane ane "rAIne parvata' paNa samAjasudhArAnI jhaMkhanAnuM janmazatAbdInA varSamAM vizeSabhAve smaravA ne temanA sAkSI che. "hAsyamaMdiramAM paNa enA camakArA dekhAya che. jIvanakAryane abhyAsa karavo e lokahRdayamAM temanI devI parantu sva. ramaNabhAI e samAjasudhArAnuM pratyakSa kArya saMpatanI pratiSThA karavAne ane kRtajJatA dAkhavavAne paNa aneka prakAra vipula pramANamAM kareluM hatuM, upakrama banI raheze. gujarAta vidyAsabhA je te vakhate gujarAta varnAkyulara yazavanta zukala sasAITInA nAme oLakhAtI hatI tenA teo 1885- kaccha Tribyunalane cukAdo thI sabhya hatA ane 1912 mAM tenA mAnArha maMtrI gayA varSanA aMta bhAgamAM kaccha TribyunalanA cukAdA banyA hatA ane TheTha avasAnakALa sudhI emaNe "sosAI- aMgenI je aphavAo kAne athaDAtI hatI ane je TInI sevA bajAvI hatI. e ja pramANe gujarAtI zaMkAo uddbhavI hatI te mahadaMze sAcI karI che, [ buddhiprakAra, mArca 18 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhArata pAkistAna yuddhavirAma karAra heThaLa traNa sabhyonI cukAdAnA sarjanamAM ghaNuM ja mahatvane bhAga bhajavyo che. racavAmAM AvelI Tibyunale 15 mI phebruArI 1966nA A cukAdo vAMcyA pachI ghaNA prazno ApaNuM rAja potAnI prathama beThaka dvArA kAryavAhI AraMbhI manamAM upasthita thAya che; jemake A cukAdAne asvIkAra ane 19 phebruArI 1968nA roja teNe potAno nirNaya karI zakAya ke nahIM ? cukAdAnA amala mATe baMdhAraNamAM be viruddha ekanI bahumatIthI nahera karyo, je dvArA kaccha pheraphAranI jarUra che ke sAmAnya kAyadAthI teno amala thaI raNanA 3500 mAIlane je vistAra vivAdAspada tarIke zake tema che? vagere prathama praznano javAba zarUAtamAM svIkArAyo hato tene 10 TakA bhAga pAkistAnane ApaNe ApI dIdhuM ke Tribyunalane cukAda banne pakSane ApavAnuM jaNAvyuM. A vistAramAM pAkistAnamAM Avela baMdhanakartA raheze evI zaratane svIkAra karyA hovAthI rahImakI bajhAranI dakSiNanI bhUmipaTTI jemAM chADabeTa, teno amala karavo paDaze. vadhumAM 1907 mAM hega khAte kaMjarakoTa ane dhArAbanI jevAM agatyanAM sthaLe Avela je pariSada maLI hatI temAM paNa Avo vicAra svIkArAyA che temano samAveza thAya che. Ama bhArate je raNakSetramAM . hate. chatAM paNa ApaNI sarakAra evuM valaNa apanAvavuM meLavyuM hatuM ke teNe Tebala paranI maMtraNAmAM gumAvyuM che. joIe ke pAkistAne bhUtakALanI je samajuta o amalamAM pariNAme samagra dezanI prajA ane khAsa karIne gujarAtanI mUkI nathI tene te amala kare tyAra pachI ja A cukAdAne prajAnA hRdayane ghaNo ja sakhata AghAta lAgyo che. kaccha amala thaze. AMtararASTrIya prazaMsA ane pratiSThA mATe Tribyunale Apela cukAdAnI vigatomAM UtaryA sivAya dezanA pradezane ja karI zakAya nahIM, Ama, ApaNe temAMthI niSpanna thatI aneka agatyanI bAbato ane khUba ja nAjuka paristhitimAM mukAI gayAM chIe, kemake pronI ApaNe chaNAvaTa karIe. cukAdAne amala karavA chatAM paNa pAkistAna sudharaze evI sau prathama te bhArata sarakAra A TribyunalanuM AzA rAkhavImiyA che. bIjo prazna ghaNuM ja mahatvane che, sAthosAtha carcAspada paNa che. je cukAdAnA amalane kAryakSetra (Terms of Reference) nakkI karavAmAM e artha dhaTAvavAmAM Ave ke kaccha sarahada paranA pitAnI paradezanItinA saMcAlanamAM rahelI binaAvaDatane vivAdAspada vistAranI sarahade ja nakkI karavAnI che te udhADI pADI che, AMtararASTrIya rAjakAraNane e jagajAhera siddhAMta che ke AMtararASTrIya rAjakAraNamAM mitro paNa tene artha e thAya ke te pradeza para koInI sArvabhauma kAyamI nathI letA ane mane paNa kAyamI hotA sattA nathI ane tethI baMdhAraNamAM pheraphAra karyA sivAya cukAdAne amala sAmAnya kAyadA dvArA thaI zake. paraMtu nathI. kAyamI hoya che mAtra potAnAM hite. A ne dhArAbanI, kaMjarakeTa, chADabeTa vagere bhAratanA pradezo siddhAMtanI ApaNI sarakArane khabara ja na hoya ema lAge che tevuM svIkArIne AgaLa cAlavAmAM Ave to e che. kemake Tribyunalane cukAde baMdhanakartA raheze ane kaI vistArano tyAga karavAnuM hovAthI baMdhAraNIya jogavAI pazu karAra heThaLa tene paDakArI zakAze nahIM evI zaratane pramANe baMdhAraNamAM anivAryapaNe pheraphAra karavo ja paDe. sthAna ApIne teNe pote ja potAnA hAtha bAMdhI lokasabhA tathA rAjyasabhAmAM thayelI carcA uparathI dIdhA che,. spaSTa thAya che ke sarakAra cukAdA aMge ApaNe bIjI mahattvanI bAbata e che ke Tribyunale Apela je prathama arthaghaTana karyuM tene vaLagI rahI che jyAre cukAde nyAya purassara nathI paraMtu rAjakIya che, kemake lagabhaga tamAma virodha pakSo bIjA arthadhaTanane AgaLa TribyunalanA adhyakSe siMdhanI sarahada najIkane pradeza dhare che. sarakAra AvuM valaNa eTalA mATe dhAraNa karyuM che pAkistAnane ApatA je kAraNa rajU karyuM che te A ke jethI sAmAnya cUMTaNI pachI prathama gRhamAM tenI bahumatI vicAranuM samarthana kare che, temaNe kahyuM, "A pradeza sArI evI ghaTI gaI hovAthI baMdhAraNIya pheraphAra mATe jarUrI pAkistAnI pradezathI gherAyeluM hovAthI te pradezane "videzI evA 2/3 mata tenI pAse nathI. A viSe kevuM valaNa gaNu e anyAyI gaNAze, te jhaghaDA ane gharSaNa UbhuM apanAvavuM joIe tene eka mAtra upAya e che ke karanAruM banaze. A pradezamAM zAMti ane sthiratAnI rASTrapramukha baMdhAraNanI kalama 143 mujaba A prazna daSTie vicAra karIne te pAkistAnane pradeza che evuM paratve sarvoparI adAlatanI salAha le ane tenI salAhAsvIkAravAnI ane samarthana karavAnI pharaja pADe che. Ama, nusAra kAryavAhI karavAmAM Ave. mAne ke sarvoparI nyAyanI daSTie nahIM, paraMtu rAjakIya bAbatee A adAlatanI salAha baMdhAraNamAM pheraphAra karavAnI hoya balipakAra, mArca '68 ] Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te paNa eka moTI muzkelI UbhI thAya che, kemake baMdhAraNanA seLamAM sudhArA dvArA dareka dhArAsabhya evI pratijJA levI paDe che ke "pote bhAratanI sArvabhauma sattA ane ekatAnuM rakSaNa karaze." have je baMdhAraNamAM pheraphAra karavAne kharaDe rajU thAya te saMsadasa A sudhArA mujaba te kharaDA para kevI rIte matadAna karI zake ? Ama, eka agatyanI baMdhAraNIya gUMca A praznamAM paDelI dekhAya che. - TUMkamAM, bhArata sarakAre TribyunalamAM prazna laI javAnI gaMbhIra bhUla karI che ane eTaluM ochuM hoya tema tenI zarato dvArA potAnA ja che kApI daIne pitAnI aNaAvaDatanuM vadhu pradarsana karyuM che. ApaNuM paradezanItimAM rahelI nabaLAIone lAbha have nAnAmeTA dareka rAjya haThAvavAnuM nakkI karyuM hoya tema lAge che, kemake tAjetaramAM ja silone potAnI uttare Avela kacchathivu TApu para potAnI mAlikI jAhera karIne bhAratane te pramANe vartavA jaNAvyuM che, jyAre kAMdAmAna ane nikobAra TApuo para bIna rAjo mAlikI dAvAo karavAnI peravImAM che evA ciMtAjanaka samAcAra maLyA che. bhArata sarakAra lamaNe hAtha daine besI raheze te nahIM cAle. teNe tenAM AMtarika ane bAhya valaNamAM mULabhUta rIte pheraphAra kare paDaze ane bhAratanA sArvabhaumatva ane ekatAne AMca na Ave tevA tamAma pagalAM tAtkAlika levAM joIe. pramukhasthAnethI potAnA vyAkhyAnamAM bI, rasikalAla che. parIkhe itihAsamAM kAryakAraNabhAva-e itihAsamImAMsAnA eka praznanI rasika carcA karI. itihAsa zuM che teno khyAla ApatAM temaNe kahyuM, "itihAsa eTale zuM?- saMskRta itihAsa zabdano artha etihya pramANathI niNata thayelo bhUtakALane sparzate viSaya evo karI zakAya; moTe bhAge mAnavane lagato bhUtakALa ane emAM mukhya enAM kArya athavA dhaTanAomAM dhATa letI kArya paraMparAo, hisTarI zabdanuM mULa grIka zabda hisTeriyA che, jene artha thAya che inquiry arthAt anveSaNa. bhUtakALanI ghaTanAo aMge thatA anveSaNamAM hisTeriyA maryAdita thatAM Ajane artha-gatakAlanAM mAnavanA anveSaNa pUrvaka thatA nirNayo athavA e rIte nirNaya karatI vidyA, bIje paNa eka artha hisTarI zabdathI abhipreta thAya che. gatakALanI ghaTanAo-astitvane eka vibhAga gata thayo che te. A bane artho hisTarI zabdamAM maLI jatAM enI mImAMsA saraLa rahetI nathI." potAnA vyAkhyAnanA aMtamAM itihAsa ane karmano saMbaMdha samajAvatAM temaNe kahyuM, 'itihAsane samajavA mATe karmane siddhAnta vicAravA jevo che. badhA praznone enAthI nikAla thaze ema nathI, bIjA prazna emAMthI UbhA nahi thAya ema paNa nathI. chatAM ItihAsamAM karmano siddhAMta vicAravA jevo che-TUMkA arthamAM nahi tema ja gUDha arthamAM paNa nahi. prAcIna bhAratIya saMskRtimAM karmano siddhAnta sarvasAmAnya jevo hato, e eka jAtane kAryakAraNabhAva che; mAnavanA AcaraNa sAthe eno saMbaMdha che. mAna emanI vAsanAothI preryA vate che, A saMbaMdha prakapraya bhAvano che. paraMtu prerita AcaraNa ke kama enuM kArya utpanna kare che. mAnava kartAnA saMbaMdhamAM te phalarUpe che, jeno ene AsvAda levAno hoya che; athavA je ene bhAgavavAnuM hoya che. A karmaphalana saMbaMdha niyata saMbaMdha manAya che. koIpaNa mAnava potAnA karmanA- phalamAMthI bacI zake nahi ane 2ASTra paNa. ATalA pUrato e niyativAda che. paraMtu pratyeka karma vAsanAjanyabhAvathI prerAya che, A bhAvane badalavAnI mAnavanA AtmAmAM zakti che ema manAyuM che, vAsanAprerita bhAvane vaza na thatAM potAne ISTa bhAvamAM te parivartita karI zake che. AmAM mAnavanuM svAtaMtrya che. paraMtu bAraNAmAMthI tIra chUTathI pachI jema e gatinA niyamone anusare che tema karma, thayA pachI karma-phalanA niyamane anusare che. A niyamo hasamukha paMDayA gujarAta ItihAsa pariSadanuM cothuM adhivezana : valabhavidyAnagara gujarAta itihAsa pariSadanuM cothuM adhivezana valabhavidyAnagara mukAme pro. rasikalAla cho. parIkhanA pramukhapade ravivAra tA. 10-3-8 nA roja bharAyuM hatuM. zarUAtamAM svAgata pravacana vallabhavidyAnagara yuni.nA kulapati zrI IzvarabhAI paTele karyuM hatuM gujarAta itihAsa pariSadanI pravRttino khyAla ApatAM A noMdha lakhanAre potAnA nivedanamAM kahyuM hatuM, "gujarAta itihAsa pariSada haju bAlyAvasthAmAM che. teNe potAnI prasiddhi mATe ghaNuM karavAnuM che. pariSadanuM mukhya dhyeya to gujarAtanA itihAsanA saMzodhananuM ane prakAzananuM che. prakAzana pravRttine sahAya karavA mATe temaNe gujarAta sarakArane vinaMtI karI hatI. 68 [SahiprakAra, mArca '18 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA e prazna che. itihAsano abhyAsa ane the Doka khyAla to ApI zake ema mAruM mAnavuM che. ane e jevo ane jeTalo khyAla Ape teTalo ItihAsa bedhaka ane mArgadarzaka thAya che. ItihAsamAMthI itihAsane kAryakAraNabhAva athavA mAnavasaMbaMdhI e hovAthI karmalabhAva samajavA prayatna thI joIe. "ItihAsa paNuM astitva ja bhAga che, bhUta hevA chatAM vartamAnamAM e aMtargata che ane bhaviSyamAM e kiyuM kare che. e eka avibhAjya strota che. samagra aritatvane jema jema vadhAre jANIe tema itihAsanA abhyAsIne te vadhAre gahana lAge che. karma-phalane bhAva paNa e rIte gahana che. gItAkAranuM vAkya nA varmaLa tiH dhyAnamAM rAkhIne paNa itihAsamAM karma-phalane saMbaMdha zedhavA jevo che." adhivezananI bIjI beThakamAM "gujarAtanA itihAsamAM karNa vAghelAnA parAjaya ane devaLadevInI samasyA" e viSaya para parisaMvAda yojavAmAM Avyo hato jemAM sarvazrI DaoN. bhogIlAla sAMDesarA, Do. hariprasAda zAstrI, DaoN. satIzacaMdra mie bhAga lIdho hato. cInubhAI nAyaka kugAvAtaraphI kendrIya aMdAjapatra : dareka aMdAjapatra karaverAno meTa beja laIne Ave evo sAmAnya zirasto kendranA aMdAjapatra vize paDayo che. saddabhAgye navA varSanA kendranA aMdAjapatramAM posTa "ane tAra khAtAnA daramAM tIvra vadhAro sUcavavAmAM Avyo che te sivAya kendranuM navuM aMdAjapatra adanA mAnavI mATe kazA mahattvanA navA karaverA sUcavatuM nathI. akhabArI jakAta, AyAta jakAta, Avakavera, saMpattivera vagerenA daramAM je vadhAre sUcavavAmAM Avyo che tene pariNAme 1968-1969 nA varSa daramiyAna rU. 65-73 karoDanI vadhu Avaka thaze. Ama chatAM rU. 298 karADanI khAdha raheze. 1967-68 nA varSa mATe rU. 85 lAkhanI purAMta aMdAjavAmAM AvI hatI tene badale rU. 300 karoDanI khAdha jovA maLI che, agAunAM varSomAM sarakAranI vAstavika Avaka aMdAjita Avaka karatAM sAmAnya rIte vadhu AvatI. chellAM be varSathI A valaNa UMdhuM thayuM che, sarakArane aMdAjita Avaka karatAM ochI Avaka thAya che. jethI yojanAmAM khAdhapuravaNInuM pramANu zanya rAkhavAne sarakAra saMkalpa jAhera karyA chatAM atyAra sudhImAM rU. 600 karoDanI khAdhapuravaNIne upayoga thaI cUkyo che ane AgAmI varSa daramiyAna thanArI khAdhapuravaNIne lakSamAM laI e te kula khAdhapuravaNI lagabhaga rU. 900 karoDa jeTalI 1969 nA prAraMbhamAM thaI cukI che. rAjyanI sarakAranuM valaNa ovaraDrAphane chUTathI upaye ga karavAnuM rahyuM che. haju pagAravadhArA mATenI keTalIka mAMgaNIo saMtoSAvAnI bAkI che. Arthika paristhiti haju spaSTapaNe AzApreraka valaNa dAkhavyuM nathI. A saMjogomAM varSAnate khAdhapuravaNInI rakama meTI thayelI jaNAya to navAI pAmavAnI jarUra nathI. e kharuM che ke vartana maMda Arthika paristhitinA saMdarbhamAM navA karaverA ma Te khAsa avakAza na hato. keTaloka kSetromAM kararAhatanI jarUra hatI, khAsa karIne mUDI bajArane uttejita karavAnA chellAM traNeka varSathI satata prayAso thatA AvyA che, chatAM mUDIbajAra haju bismAra hAlatamAM ja rahyuM che. sAthe kaMpanIo paNa navI mUDI bahAra pADavA mATe sAmAnya zerano Azraya letAM Dara che. e paristhitimAM DiviDa TekasanI nAbUdI ane sara Tekasano dara 35 TakAthI ghaTa DI 25 TakA karavAnI darakhAsta AvakArapAtra che. tema chatAM A rAhata moTI kaMpanIone ja lAbhadAyaka thaze. navI sthapAyelI ane madhyama pramANamAM naphe karatI kaMpanIone tenAthI kazo lAbha thaze nahi. je nANApradhAne mUDIbaja rane cetanavaMta karavA mATe prAmANika prayAsa karavo te te te mATe korporezana verAmAM 5 TakA jeTalI rAta vadhu sArI asara nipajAvI zakata, kAraNa ke tene lAbha sarva kaMpanIone samAna rIte prApta thAta, saMpattiverAnA darama che ane Avaka verAnA khUba upalA daramAM vadhAro sUcavavAmAM Avyo che. sarakAranI samAjavAdI nItinA bacAva mATe ane Azraya levAmAM AvyuM che. vAstavamAM kaI paNa dezamAM karaverAnA ati UMcA darajI samAnatA lAvAmAM sAdhanarUpa banyA nathI, te mAtra asamAnatAne kaMIka haLavI karI zake, joke A pariNAma vize paNa zaMkA sevavAmAM Ave che. khAsa karIne je starAmAM A dara vadhAravAmAM Avyo che temAM karacorInI mAtrAmAM vadhAre thAya ema bane, ane tene pariNAme A karAnI 0. vihArika asarakArakatA ghaTavA pAme. samagra rIte jotAM A banne kara dvArA mahatvanI Avaka saMskArane thavAnI nathI. Ama chatAM temanI bacata ane mUDI rokANa paranI vaijJAnika asara kharAba haze. buddhiprakAra, mArca '18 ] Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samagratayA kendranuM aMdAjapatra I mahattvanI rAjana kAzIya nItinA AdhAra levAne badale phugAvAnI nItinA Azraya laIne AgAmI varSa daramiyAna arthakAraNamAM navI uttejanA phelAvavAnI zikhe che. vamAnamAM zAtrAnI vRtti pIThanI dekhAya che, paraMtu A vAs haju tAju che. a`kAraNe bAra varSAM tIvra phugAvA anusanyA che. temAM gheADA lAvadhaTADAthI pretsAhita thaine vyApaka pramANamAM phugAvAnI nIti apanAvavAmAM AvI rahI che temAM spaSTa ema samAyeluM che, sarakAranA sarakSaNa kharca rU. 45 karoDa jeTalA vadhe che. bAkA yAjanA pAchaLa mATuM mUDIrokANa AgAmI noMdha jAna mAsanA TeMka sva. ramaNubhAI nIlakAnA smAraka ka tarIke pragaTa thayI. sapA (1) mAvA DALe mhArUM kaDhi jALuM zrA karALiyAnuM ! daramiyAna thavAnuM che e sada'mAM A bhaya vadhAre majabUta ane che. daramiyAnamAM eka reTamAM 1 TakAnA ghaTADA nara karIne nANAnItine haLavI banAvavAmAM AvI che. bhA nItina pAime utpAdana jhaDapathI vadhe ane AyAtanI saraLatA rahe teA ja phugAvA kAbUmAM raheze, nahitara te pharIthI ethI mAthu UMcakaro e viro zaMkA nathI, samagra akAraNa UMcA hatpAdanakharcanA aniSTamAMthI bahAra na Ave tyAMsudhI phugAvAnA baMdha vAstavika che. navuM aMdAjapatra A pAyAnA prazna pratye sajja tara udAsIna rahyuM che. anutpAdaka khaCghaTADAnI yAjanA dvArA arthAM kAramAM sAcI zaktinA sAMcAra thaI zake. manAya sA hAIku / dhIru parIkha (2) pANIzarI jaLa sukAtuM : lIlAM khetara ! thI be hAIku / sukrita (1) yArDa caDIne jAya subhaTa : keDe DuMgarA DAle. (2) verAna vana H sUkA vRkSanI DALe beThA che mAra (3) DUkhyA kAMkarA H DhUMDhe enA paDaghA jalanI hAra. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naheya rucatuM | bhAnuprasAda paMDayA tame yA tyAre pathapara daI sAtha hasIne hato cAlyo. vAto UghaDI phUla zI mAraga Ubhe! ( ajANyA huM ne e ajugatuM ghaDIvAra bhIDamAM jananI lAgyuM'tuM.) paNa varasa ke ema pachI to gayAM AvyA sAthe. sahaja ava saMgAtha drayane thatAM yAcI beTho sakala tava ! AghAM upavane sugaMdhIlAM mArAM bhasama sahu dAvAnala thakI nakAronA. mAre patha para badhe zULa vikharI ! galInA khUNAnA jarajarita mArA ghara kane have AvI UMce sadana vasIne jorathI hIMcI kicUDATe, hAsya, darasI kara pILA ghaDI ghaDI, jharUkhe UbhIne gItanI kaDI jUnI gaNu gaNuM.vinA levAdevA nita pajavaNI?! nahoya rucatuM ahIM rahevuM mAruM nagara tajI, le; jAuM UpaDI ! samaNu keruM paMkhI | dhIru parIkha eka samaNuM keruM paMkhI AMvI manaDA kerI DALe mArI beThuM cha beThuM che. enI meghadhanunI pAMkho, taga tAraliyAnI AMkho, raMga eka mahIM e lAkho; e avanI pAranAM taraNuM lAvI, nIDa banAvI, mAhIM majethI peThuM cha peThuM che. eka eNe gIta aneruM gAyuM, ura sUra-gulAle chAyuM, cUra thaIne pAchaLa dhAyuM; phA mArIne DALa namAvI ghaDImAM upara ghaDImAM jhUlatuM he jI heThuM che. eka eka saMtAkUkaDI ramatuM, bha dalaDuM pAchaLa bhamatuM, je kalpatarumAM namatuM; e akaLAmaNiyuM vahAla, kaho kema karIne beThuM che veThuM che. eka | viyoga | sukita lAMbA ghaNuM dina gayA pachI huM pravezuM kholI duvAra gharamAM... bhIMto vizIrNa tagatI khakhaDela.DAkaNo zI jarNa, gai cha vaLI keDamahIM paDuM paDuM... thAtI : zarIra para khe paTa-zuSka cAmaDI. bAjhayAM laI nIrasa jaMtu ghaNaya sAthamAM lUkhAM bhavAM kharajavA sarakhAM vichinna. kIDI asaMkhya ubharAya asvastha Tele. polANa A-kujananI cakha zAM paDelAM. -peDhI haze bhItara uMdaranI jamAta. vaMdAM kazuM halapalI rajamAM lapAya. re A badhuM nirakhatAM paga jAya thaMbhI... tyAM UMbarA para bahAra ajANuM calI bolI-avAja zizunA ghUgharA samo karI UDI gaI ... ... ... tyAM ja pUche ke bUma pADatuM " ahIM priya Ave Ava.. tArA vinA taraphaDI rahI oraDAmAM. -besI rahyAM hajIya be muja vATa jotAM vhAlA tame, na paravA karI jIva khetAM. raNa / manasukhalAla sAvaliyA A kALanI kSaNenI kaNa kaNa care che raNa, paDakAratuM gaganane doDyA kare che raNa ! pakaDI pavananI pIMchI bAMkI lakIra kheMcI, kAyAnA bhIMtapatrone cItare che raNa! A dhama dhama tApe ALoTatuM dharA para kenA virahaaganamAM saLagyA kare che raNa? pUnamanA nesamAMthI khUba cAMdanIne dahI UchaLI rahela dUdhane saMgara bhare che raNa! ko'akaLa jAdugarane dekhADavA tamAso, bAMdhI najara badhAnI khelatuM khela khAse, kALI amAsa rAte nakhazikha oDhI letuM aMdhAranI pacheDI kaNasyA kare che raNa. ne pAmavAne jene vanathaMbha vahI rahetI, jenA didAra kAje saMtApa keka sahetI, vaNajhAra thAkI te; kaMI kALathI kuMvArI maMjhilamohinInuM apaharaNa kare che raNa. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. ramaNabhAI ma. nIlakaMTha janmazatAbdI prasaMge gujarAta vidyAsabhAnA pramukha zrI. cInubhAI cImanabhAInuM prAraMbhika nivedana baheno tathA bhAIo, thayA tyArathI zarU karIne sane 1958mAM zrI vidyAgujarAtanA sAhitya, saMskAra, saMsAra- bahenanuM avasAna thayuM te 80 varSane AkhA gALAmAM sudhAro, dhArmika jIvana strI utkarSa jevAM aneka vidyAsabhAne zrI. ramaNabhAInA kuTuMbanI doravaNI sAmAjika kSetromAM potAnI sarva zakti kharcA maLI hatI. AvI eka mahAna vyakti, jema jIvanabhara racyApacyA rahenAra zrI. ramaNabhAI AcAryazrI AnaMdazaMkarabhAIe "sakala puruSa" ane nIlakaMThanI Aje ja bhazata kadI che. jIvananAM pU. gAMdhIjIe 'vidhavAonAM AMsu lUchanAra' kahyA hatA aneka kSetromAM kAma karatA rahe che chatAM temaNe haMmezAM temanI janmajayaMtI ujavavA ApaNe Aje ekaThA saunI pratye saujanyabharyuM vartana rAkhyuM hatuM. maLyA chIe. A prasaMge temanA jIvananAM vividhapotAnAthI virodhI vicAra dharAvanAra pratye paNa pAsAMonuM mUlyAMkana Ape evA vaktAo ane teo vinaya dAkhavatA hatA ane temanI saujanya- pramukha ApaNane malyA che te paNa gauravanI vAta che. zIla chatAM satyapriya ane prAmANikapaNAnI vRttine AjanA mahatvasanA pramukha tarIke zrI. rasikalAla kAraNe temanA pratye sau mAna ane sadabhAvanI choTAlAla parIkhane nImavAnI huM ApanI samakSa lAgaNIthI jotA hatA. sane 1920 mAM pU. gAMdhIjIe darakhAsta karuM chuM. temanI vidvatA ane zrI. asahakAranI laData zarU karI tyAre temanA judA ramaNabhAInA kuTuMba sAthenA temanA paricayanI Apane vicAro hovA chatAM temaNe koInI pratye aNagamAne oLakha ApavAnI hoya nahIM; eTale Apa sau bhAva sevyo na hato. A darakhAstane mAnya rAkhaze evI AzA che. gujarAtanA sAhityakSetramAM temanuM sthAna AgaLa A nivedana pUruM karatA pahelAM sane 1928nA paDatuM hatuM. temanA pitAnI mahIpatarAmabhAI mArcanI 6 zrI e zrI. ramaNabhAInuM avasAna thayuM premacaMda rAyacaMda TreniMga kaeNleTa nA prathama prinsipAla tyAre te aMge zokanI lAgaNI pragaTa karavA thayA hatA; eTaluM ja nahIM, 5. sAmAjika jIvanamAM amadAvAdamAM tA. 14-3-1928nA roja maLelI sudhArAnI dRSTivALA hatA. DI. ramaNabhAIne A jAhera sabhAmAM sva. saradAra zrI. valabhabhAIe zrI. vAraso maLelo hato ane te temaNe jIvanabhara ramaNabhAIne aMjali ApatAM uccArelA zabdo apanAvyuM tathA zobhAvyo hate. ApanI samakSa rajU karavAnI taka lauM chuM. | gujarAtI sAhityanAM judAM judAM kSetromAM zrI ramaNa- saradArazrIe kahyuM hatuM ke , bhAIe pitAne phALo Apo che. nATaka, kavitA, "rAjakIya bAbatamAM mArI ane zrI. ramaNavivecana vagerene lagatAM temanAM lakhANuM Aje paNa bhAInI vacce moTo matabheda hato chatAM teo mArA eTalAM ja tAjAM ane upayogI rahyAM che. gujarAta vidyA parama mitra hatA. evo matabheda hovA chatAM amArA sabhAnA ghaDataramAM ane vikAsama temano phALo amUle benI vacce jarAye kaDavAzanI lAgaNI na hatI e che. zrI. mahIpatarAmabhAI paNa gujarAta vidyAsabhAnA temanA svabhAvanI sujanatA ane AtmAnI udAratA maMtrI hatA. temanA ja kuTuMba sAthe gADha saMbaMdha batAve che. teo rAjA ane prajA ubhayanAM prema dharAvanAra zrI. lAlazaMkarabhAI paNuM gujarAta vidyA ane sanmAna vaNamAgyAM meLavI zakyA hatA; A sabhAnA maMtrIpade hatA ane kI. ramaNabhAI e sane kArya ghaNuM durlabha che chatAM teo potAnA uttama 1912 thI sane 1928 mAM temanuM avasAna thayuM tyAM guNone lIdhe ja A saghaLuM saMpAdana karI zakyA hatA." sudhI saMsthAnA maMtrInuM sthAna zobhAvyuM hatuM. temanA AvA eka mahApuruSane ApaNe aMjali ApI, avasAna bAda zrImatI vidyAbahena nIlakaMThanI maMtrI temanA guNonuM ane kAryanuM smaraNa karI te kArya tarIke varaNI thaI hatI. eTale eka rIte kahIe to sane gauravapUrvaka AgaLa vadhe evI bhAvanA sevI ApaNe 1878mAM zrI. mahIpatarAmabha I vidyAsabhAnA maMtrI temanA pratyenuM RNa adA karIe. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara ramaNabhAI rasikalAla cho. parIkha pUnAmAM phargyusana kolejamAM abhyAsa karato hato. sara ramaNabhAInI janmazatAbdI UjavavA e samayamAM pro. balavaMtarAya ThAkara Dekkana kolejamAM prasaMga yojAvAno che e bAbata mananuM dhyAna kheMcavA prophesara hatA. temaNe "gujarAtI baMdhusamAja' nAmanI lAgI enI sAthe eka prakAranuM manamAM guMjana thavA eka saMsthA sthApI hatI. teno pUnAmAM abhyAsa lAgyuM. A puruSanI vizeSatA zI? emane viSe karatA gujarAtI vidyArthIone sAro lAbha maLatA. A saMcita thayelA saMskArone uddagAra thayo: "e baMdhusamAjamAM eDa narebala ramaNabhAIne bhASaNa karavA mahAjana che-gujarAtamAM janmelA mahAjana che." nimaMcyA hatA (ghaNuM karIne 1915). emAM emaNe paraMtu ethI gujarAtanA mahAjana" evo paNIne "nATaka viSe asarakAraka bhASaNa ApyuM hatuM. e bhASaNanA prayoga-maryAdita karato prayoga emane mATe nahi thAya,- madhura akhalita vAphaprahanuM spaSTa smaraNa che viSayane gharadIvaDAnA arthamAM maryAdita karato prayoga na thAya. evI rIte vikasAvyo hato ke manamAM jANe ema thayuM ke ramaNabhAImAM AviSkAra pAmelA je guNothI emane badhuM samajAI gayuM. khyAla AvI gayA ! pro. ThAkare mahAjana tarIke oLakhIe e guNothI ja mAnava samAropa karatAM kaheluM ke eTale. lAMbo samaya je jAtamAMthI koIne paNa mahAjana kahIe. duniyAmAM nIrava zAMtithI vidyAthI samudAye e bhASaNa sAMbhaLyuM vadhatAochA jANItA hovAne kAraNe "mahAjanatA'- e nAmadAra ramaNabhAInA vANInA vijaya che. emanA mAM ochA vadhatApaNuM na thAya. (AvuM koI kavine nirUpaNa viSe emaNe kaheluM ke saMskRta ane aMgrejI mATe paNa kahI zakAya. enuM kAvya ekAda bhASAmAM nATakonA abhyAsa ane banne paraMparAonI nATahaze, paraMtu je e "kavi' hoya to ene e kAraNe kalAnAM vivecananA parAmarza thI ekemAM baMdhAI maryAdita nahi karAya. kavi che to kavi che.) gayA vinA, "rAIne 5rvata'nA lekhakanI nATayakalpanA ramaNabhAI gujarAtamAM jANItA thayelA mahAjana che. baMdhAI hatI. bhAratabharamAM jANItA thayelA mahAjananI paMktimAM | nATakanA mArA abhyAsamAM A bhASaNanA e che. saMskAre upakAraka thayA che evuM atyAre paNa [2] dekhAya che. mAra ramaNabhAI sAtheno aMgata paricaya to emanA sIdhA saMparkamAM 1919 nI sAlamAM bahu ocho. vidyAsabhAmAM sevA karavAnuM prApta thatAM AvavAnuM thayeluM zrI indulAla yAjJikanI preraNAthI. pU. vidyAbahenanI sAthe thayelA saMparkane kAraNe krame mArA mitra trikamalAla zAha ane huM pUnAthI gujarAtakame je AdarabhAva baMdhAto gayo-"mA" jevAM mAM zikSaNanuM sevAkArya karavA AvyA tyAre eka gaNavAnI aMgata lAgaNI paNa thatI gaI evuM to nAnI zALAnI kArobArI samitimAM ramaNabhAI ramaNabhAI viSe kazuM nahi. chatAM emanI sAthenA pramukha hatA ane huM mastrI hatA. e samaye emane DAka prasaMgenI manamAM muddA paDI gaI che. mobhe e hato ke mArA jevA nAnA mANasane pite 1913-16mAM bombe lejisleTiva kAunsilane emanI pAse prathama jatAM bha thayo. paNa pahelI nA sabhya hatA. 1914-18 nA varSo daramiyAna ha beThakamAM ja emanI sarala mIThAze e bhane avakAza itikAra, mArca 18 ] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na Ape. mane yAda che tema sabhAonI miniTsa" lAgyuM tene vaLagI rahevAmAM ane AjubAjunA kema rAkhavI e viSe emaNe mane samajaNa ane ugra dhodhamAramAM nahi taNAI javAmAM samajanAra zikhAmaNa ApelI. samajatA hatA. emano svArtha tyAga kAma karavAnI - bIjAM paNa thoDAMka smaraNa che gujarAta keLavaNI zakti ghaTe to dhananI AvakanuM sAdhana vakIlAta maMDaLanI beThakAnAM, jemAM emaNe ekavAra koI choDI daI sevAnA sAdhana myunisipAliTInA kAryane bhAI beThAM beThAM bolatAM hatA emane TokyA, ane vaLagI rahevAnA saMkalpamAM hato. kahyuM ke sabhAnA mAnanI khAtara UbhA thaI ane A badhAM kAryomAM emanI so TacanI belavuM joIe. prAmANikatA vyakta thaI hatI. | gujarAtImAM mAro pahelo lekha "meghadUtane pAMcame ane emanI agAdha IzvarazraddhA vahema ane zloka" e pote taMtrI hatA tyAre emaNe vasaMtamAM rUDhione vicita karI zuddha thayelI hatI. temanI prakaTa karelo. Izvarabhakti temanAM kAvyomAM ane prArthanA-pravacanorAmanArAyaNabhAI sAthe thayelA kAvyaprakAzanA mAMthI nItarI rahI che. anuvAdanI kadara ane enuM vivecana karanAra e ane AvuM uttama koTinuM prabhAvazALI vyaktitva samaye e eka ja hatA. hovA chatAM saMtomAM hoya che evo nirabhimAnaparaMtu A paricaya kaMI mata bAMdhavA mATe bhAva emanAmAM hato. paricaya na kahevAya. - ramaNabhAI mahAjana che enuM guMjana Ama thatuM cAlyuM. [3] ramaNabhAI viSe abhiprAya to emanA jIvanane ane jIvanakAryane taTastha rIte jenAra ane emane AvA puruSanI jayaMtI UjavavAnI mArI eka mahimA sAMbhaLanAra amadAvAdanA rahevAsI thayelAne rIta evI che ke emanuM kAMIka vAMcavuM -emane viSe thAya e rIte thaze. gujarA mAM viziSTa gaNAyelA kaMIka vAMcavuM-vicAravuM ane e rIte upAsanA karavI. puruSoe emanA mATe je abhiprAya uccAryA che A karatAM e gujana AgaLa cAlyuM. e badhA uparathI mArA manamAM ramaNabhAI "mahAjana" narasiMharAva ramaNabhAIne saMsArasudhAraka, sAhitya che evo mata baMdhAyelo. sevaka ane dezasevaka kahevAnA vibhAgAtmaka udgArame ramaNabhAIne buddhiprabhAva e pote vidyArthI badale dezasevaka' e eka ja zabdamAM sarva lakSaNo hatA tyArathI ja asAdhAraNa teje vilasato hato. samAviSTa kare che. AmAM UDuM tattva che. saMsArasudhAraka UMDA abhyAsa ane ciMtananI spaSTatA emanA tarIke ke sAhityakAra tarIke dezanuM hita bhulAI javAya sAhityavivecanamAM pahelethI ja vyakta thatI hatI. evuM je keTalAkanI jIvanapravRttimAM dekhAya che tevuM gujarAtI sAhitya pariSadanI emaNe sUcavelI kArya ramaNabhAImAM nahatuM; tema ja dezanuM hita samAjasudhArA janAmAM vartamAna ane bhAvInI jarUriyAtane ane sAhityasevAthI alaga pADI zakAtuM nathI-A sarvagrAhI khyAla che. kAryadakSatA ane kAryakuzalatA bhAna ramaNabhAInA jIvanakAryamAM raheluM che. emanA amadAvAda myunisipAliTInA pramukha tarIkenA gAMdhIjIe ramaNabhAInI sujanatA ane sevAparAvahIvaTamAM dekhAya che. Aja samAjanA janasamAjanI yaNatA viSe anekavAra ulekha karyA che. paraMtu dAjha temanI saMsArasudhArAnI pravRttimAM dekhAya che, ramaNabhAInA avasAnanI dhamAM, 1928 mAM, gAMdhIjIjenAM jokhame vaheravAmAM emanuM vIrava vyakta thayuM e lakhyuM ke "ramaNabhAI eTale gujarAtanA Adhunika che. emane rASTraprema pitAne rASTra mATe je hitakAraka jIvanane itihAsa." bupriyA, mArca '18 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sUtrAtmaka kathana abhyAsayogya che. ogaNI- ramaNabhAInA pitA mahIpatarAme keLavaNIkAra ane samI sadInI chellI pacIzI ane vIsamI sadInA bahAdura sudhAraka tarIke yaza meLavyo; aMbAlAla traNa dAyakAne gujarAtanA jIvanane je kaMI ItihAsa sAkaralAle gujarAtanI buddhizaktine zobhAvI; lAlazaMkara vicAraze tene A vidhAnanuM tatha samajAze. itihAsa umiyAzaMkare saMsArasudhArAne lagatI aneka saMsthAo bhUlI javo e ApaNI Adata che. ane najIkano sthApI; govardhanarAme sAkSarajIvananI bhAvanA siddha hyastana itihAsa, je vartamAna jIvanamAM AkAra pAmI karI; maNilAle patrakAra tarIke adbhuta prabhAva pADyo. gayo che, tene jarA alaga karI samajavo paNa agharo rAjyaprakaraNamAM gokaLadAsa mahetA, cimanalAla che. chatAM AjanA jIvanamAM je bAbato sahaja jevI selavADa, viThThalabhAI paTelane gujarAta agrasthAne lAge che tene sahaja karavAmAM ramaNabhAIne keTale mUkaze: ane UMDI dhArmika bhakitamAM gAMdhIjI sapuruSArtha hato te vicAryuM enuM mahattva samajAze. pari sthAna bhogave che. paraMtu je vyaktie jIvanane Aje chokarIo sahelAIthI emane levuM hoya te pratyeka kyAro pAyo che e to bhAI ramaNabhAI ja. zikSaNa laI zake che; te pahelAM na hatuM. Aje gujarAte e sakalapuruSa enI smaraNazakita pahoMce strIsvAtanya viruddha koI bolI zake nahi; pahelAM to che tyAMsudhI kadI paNa te nathI." na zrI svAtImati hatuM. Aje khAvApIvAmAM AnaMdazaMkarane rAjaprakaraNIya netAo viSe nAtajAtanI AbhaDacheTa ane vaTalAI javAnI bIka abhiprAya 1928 nI sAla sudhInA samaya mATe paNa pahelAM na hatuM. Aje jJAti bahAra lagna svIkArya na bane; saradAra vallabhabhAInuM rAjakIya hIra karatAM ke ucca gaNAtI kemanI vidhavAne punarvivAha A traNe karatAM vadhAre camakayuM hatuM. paraMtu vividha karatAM koI rokI zakatuM nathI, tyAre pahelAM to Ano jIvanapravRttione sAMkaLI laI AkhA ramaNabhAIne sarvathA pratibaMdha hato. Aje chokarIo moTI oLakhAvato sApu" e zabda ekAda zabda ke ummare paraNe che. kuMvArI paNa rahI zake che, pahelAM vizeSaNathI AkhI vastu upara prakAro pADavAnI to bAra varSa bahu kahevAya, vidyAbahena pote ja AnaMdazaMkaramAM je zakita hatI teno uttama prayoga che. bAra varSe paraNyAM hatAM; ane kuMvArA to rahevAya nahi. Doso kuMvAro mAre paNa DosI kuMvArI bharatI A sakalapuruSanA guNonuM vivecana temanA nikaTajoI che? AvI kahevata hatI. A ane AvI bAbatamAM vatI samakAlIne e kevuM karyuM che te paNa jANavA pahelAMnI ane atyAranI sthiti sarakhAvIe to jevuM che. narasiMharAve ramaNabhAInA svabhAvanuM lakSaNa samajAyuM ke ramaNabhAI ane pachIthI gAMdhIjI jevAnA Ama karyuM che: "samatolatA, nyAyadaSTi, nirabhimAnapuruSArthe samAjajIvanane keTaluM ane kevuM palaTI nAMkhyuM che. vRtti, vinItabhAva, daDhatA, udAra hRdayavRtti, kSamAzIlatA, A badhAM mATe jhUjhavuM te gujarAtanA Adhunika Atmavilopana... A sarva lakSaNemAM temanI ramUjajIvanano itihAsaane e itihAsa ghaDAyo hato vRtti sUtravata parovAyelI rahetI hatI." ramaNabhAIne jIvanathI. gAMdhIjInA kathananuM AvuM kaIka dI. bA. kRSNalAla jhaverI ramaNabhAInA gADha tAtparya che. mitra hatA. temane ramaNabhAImAM vizeSa tarI AvatuM AnaMdazaMkare gAMdhIjInA A ja vidhAna upara tattva A dekhAtuM: "ramaNabhAI AgrahanI, nizcayatAnI bhASa karI ramaNabhAInI anokhI pratibhAnuM darzana mUrti hatA." ane A sAthe koInI paNa lAgaNI na karAvyuM che. "ItihAsa eTale enI sarva pravRttio dubhAya enI ramaNabhAI khAsa kALajI rAkhatA. e maLI racAto eka paTa. sva. raNachoDalAla choTAlAle lAgeluM. enA udAharaNa tarIke ramaNabhAI potAnI myunisipAliTInA vahIvaTane Adarza sthApyo; sAthe abeTiyuM rAkhatA e bAbatane kRSNalAle noMdhI buddhiprakA, mArca '18 ] Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kAI brAhmaNu ke nAgaranI sAthe jamavA besavAno prasaMga Ave te pelAne nAhakanA na dubhAvavA paDe e mATe te akhATiyuM paherI letA; athavA jAI te teADIne pheMkI devAnuM 'zauya'' paNa temaNe naheAtuM batAvyuM. AmAM jema anyanI lAgaNI sAcavavAnI sajjanatAnI kumAza che tema mukhya ane kSullakanI vivekabuddhi paNa che; kAraNa ke ramaNabhAI tattvanA AgrahamAM vajra jevA hatA. gAMdhIjIe emane viSTi guNu ramaNabhAIe ' jiMdagIne kartavyaparAyaNu karavAmAM jiMdagInIM sAkatA mAnI' emAM joyA, [ 6 ] prA. ba. ka.ThAkArane guNuprazaMsaka thavuM gamatuM nahi. e evI bhATAI nA tiraskAra karanArA hatA. temaNe ramaNabhAInA jIvananuM ane kavananuM tIkSNa rIte vivecana karyuM che; jo ke emAM 'ta ta che emane saMtApaH AvI ane ATalI gaMdhI zakitavALA ramaNabhAInI jIvanalIlA kema ATalAmAM samApta thaI gaI, emanAM sAhityasarjanA ATalAM ochAM krama ? paraMtu e vivecakanA A tama cukAdo tA evA thayA ke " ramaNabhAI saMsAra vyU cUkayA nathI, rAjanya cUkayA nathI, prajAkavyU cUkayA nathI, " kuTuMba kabyU cUkayA nathI, dharmakartavya cUkayA nathI, sAhityakartavya paNa cUkayA nathI. emanI zAstrAdhirUDha sAhityeAdAra cicchakti vyavahAramAM emanI pAMkha khanI che. emanA vyavahArAnubhava sAhityavihAramAM emanA aMkuza banyA che. bannemAM tAmaya svANune ja e varyAM che. ekamAM vaiyakitaka vijayathI e lalacAyA nathI.' [ 9 ] huM pAte tA ramaNabhAI ne 'rAInA pata'thI eLakhuM' chuM. A nATakanI muMbaI gujarAtI nATakama`DaLI mATe takhtAlAyaka AvRtti rAmanArAyaNubhAI e karI hatI; e nATakanI takhtAlAyakI vadhAravA me navA pravezA lakhyA hatA, je atyAre sAhasa karyAM jevuM lAge che! ene mATe ziSTa gaNAtA rAgAmAM me' gIteA racyAM hatAM, je mAre mATe kavitAnI eka navI jAtanI karAmata zIkhavA jevuM hatuM. emanA mate ramaNabhAInA magajamAM traNa cakra karavAnuM banyuM. sAthe cAlyA ja karatAM (eka) mAmU.I vyavahAra-cA, paraMtu A nimitte e nATako bahuzaH abhyAsa (bIju) sAthe sAthe kAMI vicAraNA ke vAMcana-lekhana cAlu hoya temAM sattara khAnI ekAgratA, ( trIju' ) AsapAsa je cAlI rahyuM hoya te upara DALA kharA ja--vIsa AnA. arthAt 'A pramANe trevaDI avizrAMta cAlatI magajakriyA'e emanA jJAnataMtuene tUrI jAya eTazA badhA khecyA. peAte kahe che ke 'ramaNabhAI lAMbuM AyuSya bhAgavI na zakayA, kAraNa ke emanA magajane A traNa avadhAna sAthe cAlatAM rAkhavAnI prakRti ja baMdhAI gaIH sATha varSImAM pUrva sAva jeTalA dhasArA tA emaNe veThayo ja. 72 emane zAka che ke ramaNabhAInI kavitvazakita gujarAtI sAhityane ghaNI ochI maLI che; jo ke emanI gheADIka evI kavinA mATe pre. ThAkarane evA abhiprAya che ke 'lakhAI che te dareka sarala, ramatI, arciSmatI che. e dareka svAnubhava rasanuM paripakava svAdu sundara phUla che.' 1948 mAM gujarAta vidyAsabhAnI zatAbdIutsava nimitte rAI nA pata' bhajavavAne niya thayA hatA. emAM mukhya pAtra rAI te taiyAra karavAnuM mAre mAthe AvyuM hatuM. A nimitte, rAInuM pAtrasarjana keTalI kuzaLatAthI, vidagdhatAthI, sahRdayatAthI ane maneAvijJAnathI thayuM che e mArI samajamAM AvyuM. enA vAkaye vAkaye kevAM sUkSma bhAvibaMdue che, e kevAM parivartita thAya che ane joDAIne kevA eka pravAharUpa bane che, ane AkhA pAtrane kevuM jIvata nAve che ene mArA hRdayamAM prakAza paDayo. enuM gannazipa paNa namUnedAra che, huM mAnuM [ buddhiprakAza, mA' '68 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chuM ke nATakanA gadya mATe "rAIne parvata' ane kAntanuM te citra pAme nAza jyAM utpanna thaIne kSaNa karyuM, guru goviMdasiMha abhyAsa karavA jevA graMtho che. te para taMhI tatkAla cuMbana nA lidhuM te nA lidhuM." ramaNabhAInI sarjakapratibhA mATe rAIno parvatane ItyAdi. kAraNe mAruM zira nameluM che. ramaNabhAInAM bhakti pado paNa bhAvavAhI che, paraMtu emanI kavitAomAM smaraNamAM rahI gayelI ramaNabhAInA jIvanane ujajavala prakAzita karatuM paMktio che : kAvya emaNe TenisananA Ancient Sage nAme kAvyanA eka bhAganuM bhASAMtara karyuM "zraddhAno prabhAva" jevI pharatI zaradabhrachAya temAM dekhAya che. paDe paDe ne vaLi UDi jAya na chAya abhro kaMI reja aMte. vividha vidhinuM zraddhA mATe karAya niSevana, sahu tari jaje, e rIte-e manuSyanuM ka9pana; manane je hajI AkarSI rahI che te tuMgabhadrA sudaDha karaje zraddhAnuM tuM sadA avalaMbana kAvyanI paMktio jIvanapathamAM thAze tenA prabhAvanuM darzana. bIjI nadIo diThi che ghaNI meM, e zraddhA kyAre camake che? to kavi kahe chena tuMgabhadrA sami ke nadI che. Dagati nathI e tophAnomAM vitarka vivAdanA; emAM nathI pANInuM mahesuM pUra, athaDi paDatAM 'hA'ne 'nA' jyAM pradIpta thatI tyahAM. jAye na eno rava ghera dUra, doDe na emAM jalastrota vege, enuM svarUpa kevuM che? to'taraMga uMcA na jaNAya eke ati azubhamAM dekhe che e rahyuM zubha jhAMkhuM je; paraMtu enI didi evI mudrA, ravi guma thaye jANe ke e nizA sudhi evuM che. ke lAgyuM "bIjI nathi tuMgabhadrA" suki kaLi mahIM jue khIle vasaMtavikAsa e; suMdara citrAMkana karatI A sarala rekhAonI pAchaLa mukula kharatAM pahelAM cAkhe mIThuM phaLa pakava e, kaMIka gUDha manobhAva DokiyuM karI rahyo ene camatkAra parabhUta taNo mUgA daDA mahIM svara e suNe; manane thaI jAya che. ane pelI gajhala- mRgajaLa dise bIjAne tyAM nadIjala e piye. zenA vinA mAnuM badhuM huM khAkAsAra jahAnamAM; [8] naragisa sarIkhAM nenane jhulaphI chuTAM diladAranAM. ramaNabhAIe manana ane nididhyAsana karI A paNa TukaDe TukaDe magajamAM AvyA kare che. ane | svarU5nI zraddhAnuM darzana anubhavyuM haze ema mane lAge pile "tatkAla mahimA " jIvana che tyAM sudhI kevI che. emanI IzvarazraddhAnuM ja A ekarUpa che. jyAre rIte ocho thAya ? Izvara viSenI nAstikatA sevavAnI phezana hoya te ane vayethI ane te zikSaNathI emanAmAM rahelI Izvara'e eka kSaNanuM maMju gAyana nA suryuM te nA sUryuM? zraddhAnAM bIja aMkura pAmatAM ja rahyAM che, je kadI ane sukAyAM dekhAtAM nathI. e aMtare mIThuM kusuma e nA suMbuM te suvuM." ane Aje jyAre badhe nirAzA AbhAse che ane tyAre A yAda rAkhavA jevI paMktio nathI ? durlabha paLe e virala darzana nA dIThuM tenA dIThuM" ane A vRtti kadAca emane sahaja saMskAra haze. taraNa svahRdaya rahasya kahetI daSTi nIcI rAkhIne, vArasAmAM ane kuTuMbazikSaNamAM ghaNAne AvI tyAM gAla para te samaya sarakhI uchaLI rahi rAti je; zraddhA maLatI hoya che, paNa te TakatI dekhAtI nathI. buddhiprakAza, mArca 18 ] Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TakatI dekhAya che tyAM daMbharUpe hoya che. to vaLI pAmI hatI. emanA jIvanane "samala' rAkhavAmAM takabala ghaNIvAra e bIjane ukhADI nAkhe che. kadAca A vRttie ja dhAraNa ApyuM haze, jema emanI eTale emane vAraso ane kuTuMba saMskAra emanI dharmazraddhAe emanA jIvanane unnata rAkhyuM haze. zraddhAne jIvaMta jvalaMta rAkhI zakyAM enuM kAraNa emanA nikaTanA saMbaMdhI-antavAsI jevA to IzvarazraddhA emane sahaja saMskArarUpe hoya emAM gaTubhAI kahe che: "ramaNabhAInI sarva pravRttionuM dekhAya che. mULa-sarvanuM preraka baLa emanI atyaMta dhArmika AnI sAthe bIjI emanI sahajavRtti hasavA- vRttimAM raheluM hatuM." A dhArmika vRtti TIlA TapakAMnI hasAvavAnI che, narasiMharAva jene ramUjI vRtti kahe na hatI e te ramaNabhAInI bAbatamAM kahevuM paDe che. varatuo, mAnavo ane ghaTanAomAM hasavA jevI ja nahi. gaTubhAI kahe che ke "paramAtmAnA divya bAja hoya che. e jovAnI sahanazakti virala che. tejanuM e niraMtara dhyAna dharatA. mo vaya dhImaddhi keTalAka katrima rIte hAsya karavA-karAvavAno prayatna e ApaNI atiprAcIna prArthanA emane mudrAkaratA hoya che, paNa e to upavasanIya tuccha lAge lekha hato." che. jenAmAM AvI darzanazakti sahaja hoya che AvA mahAjanane janma abhinaMdavA yogya che. temane "hAsa" judA hoya che. ramaNabhAImAM e temanAthI jagata zobhe che, athavA kAlidAsanA be hAsadarzana'nI sahajavRtti che; ane e darzananI zabdo vAparI kahIe ke emanAthI jagata punita vividha kAThioe emanI pAse anokhuM hAsya thAya che ane vibhUSita thAya che. sAhitya sarjAyuM che. paraMtu e hasavuM-hasAvavuM phakta sAhitya mATe na hatuM, e emanA jIvananuM avibhAjya A guMjanathI ramaNabhAInI janmazatAbdI huM pAsuM hatuM. UjavuM chuM ke A be vRttio paraspara virodhaka nathI--virodhA- + tA. 13-3-18nI sAMje pramukhasthAthI karelA bhAsI lAge eTaluM ja, ramaNabhAImAM e sahAvasthAna vyAkhyAnamAM ApavA dhAreluM cittaguMjana. [[[ bahiprakAsa, mArca 18 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAtAvaraNa hasita bUca nAnA gAmaDAmAM dInubhAInI pratiSThA ghaNI khAtarI. tethI ja dayA paNa ghaNAM khAtAM ke dIkara hatI. sAdA pavitra brAhmaNa tarIke to emane bhaNune bahAra jaze to dInubhAInI dekhabhALa keNu prabhAva hato ja, paNa vadhumAM pUjavAjoga-vakhata leze ? dIkare aniruddha tyAre bAratera varSane. Avye salAha magAya evA zANa vyavahArakuzaLa dInubhAI cALIsa upara. bahAranuM to badhuM dInubhAI vaDIla tarIke ya dInabhAI gAmamAM gheraghera saMbhArAtA. sAce ja, paNuM dIkarAnA saMskArathI mAMDIne gharanuM e hajI vIseka varSanA hatA tyArathI gAmanAM ghaNuM rasoDuMya dInubhAIe evuM jALavyuM ke pADozIo kuTuomAM gora thaI teo haratA-pharatA thayA hatA. suddhAM daMga thaI vakhANa karatAM thAkatAM nahi. pitAnA avasAna pahelAM ja emaNe pitAnI e e dIkare meTrika thayo ne amadAvAda vijJAnanI kAmagIrI gaMbhIratAthI upADI lIdhI hatI. te eTale kolejamAM ziSyavRtti meLavI dAkhala thayo tyAre sudhI ke nAnA avasare paNa sahu emane pUchatA. sTezane keTalAya ghara mUkavA hAjara. badhAne mana zAna svabhAve vAta samajavI, sAmAne anukULa dInabhAI mATe ja mAtra nahi, gAma AkhA mATe thAya te rasto cIdho ane aNuTANe vagara e gauravane divasa hato. gAmanA zeTha harilAlabolAvye ya paheAMcI javuM, e emanI haMmezanI bhAIe to amadAvAdanA eka brAhmaNa kuTumbamAM che tyAra prakati. lagana-maraNa-janama ke koI nAnA evA anirane rUma apAya tevI goThavaNa paNa karI prasaMga hoya toya gheraghera mArgadarzana-madada magAya ApelI. e to kolejano kharca paNa ApavA ne dInabhAInA gAmanA bIjA beeka gera emane Agraha karI cUkelA. dIna bhAI vinayathI enI nA mAna Ape, kAraNa e emanI pAsethI mAna ne kAma kahe temAM koIne navAI nahotI lAgI. "dInabhAI paNa pAmyA karatA. emAM dInubhAIe khapapUratuM ema ja kare' e jANakAro jANe. vaiduM hastagata kareluM ane e hAtha-kuMDaLI paNa "thoDuM jANuM chuM kahI jeI ApatA; tethI keTalAMka . eka aniruddha jANuta ke enuM amadAvAda javuM kuTumbomAM to dInabhAI gora eTale deva. sahathI ne teya tya kolejanuM bhaNavuM dInubhAIne bahu pasaMda moTI vAta to eka e ja, ke emanA leDImAM na hatuM. ekalavAyApaNAnI mUMjhavaNa dInabhAIne na lAbhano aNasAre nahIM, wha nahIM tema eno hatA. vahelI savAranA gAma bahAra zaucavidhi dekhADA ke garva paNa nahIM. gAmamAM sarakAra sudhI patAvI, nadIe nAhIne pAchA pharatAM sUrya kaMIka upara jemanA hAtha pahoMcatA manAtA te govidabhAI caDate ane pachI te dI bhAI pUjApAThamAM kalAkeka paNa kahetA, "dInubhAInI vAta na thAya, e to rekorDa jatA. rasoI banAvatAM vacce vacce koI kAme emanA puNya ja gAma raDe vAna che. pAravatIbahena ! AvyuM hoya tenI vAta ukelI laI agara koIna AvyuM bairAMonA movaDI. eya kahetAM, "bharAmaNa te agiNunA phUla kyArA saMbhALI laI teo AvA hoya !" savAra vitAvatA. dInubhAI gharabhaMga thayA enuM gAma AkhAne bapore thoDI vAmakukSI karI e bahAra nIkaLatA. dakha. e bIjIvAra na ja paraNe enI ya sahune je ghera lAvyA hoya tyAM jaI kAma goThavavuM-pAra viprakAza, mArca 18] Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pADavuM, mahAdevanA pUjArI sAthe bhakti-saMsAranI vAteA karavI, kayAreka nadIne raste AvatI sAkA bhagatanI vADIe khabara aMtara pUchI AvavI, sAMje aniruddha ramIne pAche! Ave tyAre gAma-dhara zALAnI vAteA karatAM karatAM ISTa saMskAra sIvye jaI bhAkharI zAka banAvI levAM--emAM rAta kayAre paDI teya temane jANa na thatI. jamIne prArthInA karavA e khesatA. ajaba gAtA, aniruddha jAgatA hAya tA teneya gAvAmAM joDatA te prArthanAmAM joDAtAM paDakhenAM kuTu khA sAthe kyAreka thADI vadhu vAra vArtAvaneAda paNa karI letA. traNe dharamAM kazuMya khUTatuM na heAya evI bharacaka emanI sAdI dinacaryA rahetI. hA, kayAreka tulasIkayAre pANI pAtAM ke tyAM samI sa'je dIvA mUkatAM temanA hAtha kAI smRtibhAre pAchA khe'cAtA, kayAre AMdharaNu caDayuM hoya tyAre emanuM mana aNudhAyu chUpuM chUpuM zekAyA karatuM ane kayAreka pUjAmAM besatAM AMkhA mI'catAM ke teAtrapAr3a khulaMda avAje lalakAratAM temanuM mana kayAMka dUra UDI guhAmAM bharAI javA mathyA karatuM. evI paLeA kAIkane ja kaLAtI haze khI jA dhaNAone teA dInubhAI zAnta caherA ApuM smita veratA ja jovA maLatA. emanI dinacaryoMmAM sahune ka parAyaNatAnI ane samRddha zIlanI pherama anubhavavA maLatI. dInubhAInI ekAMtanI paLeAmAM gata patnInuM goruM gALa naNuM mAM je vacce vacce zILI candrikA varasAvatuM te kAIka ja kalpI zakatuM haze. jagadambA jevAM gavarIbahenane kAI bhUlyuM na hatuM. dInubhAI paratI emanI chAyA je mIThAza pAtharyAM karatI enI smRti strIonAM vartuLAmAM teA saMbhArAya ja karatI. dInubhAI nI svasthatA tethI ja pUjya thatI. e dInubhAI te dIkarA amadAvAda kolejanuM bhaNavA jAya te na gamyuM, paNa e ADA ya ta AvyA. emanI icchA evI ke ' anu' emaneA vArasA rAkhI brAhmaNudha-gAraka bajAve. saMskRtagujarAtI-hiMdI dhagraMthAmAM rasa laI pAtAthI ya .. . vadhu vidvAna thaI nAma kADhe, dharanuM bhaktizIla vAtAvaraNuM jIvatuM rAkhe, gAmanI bheALI prajAnI paDakhe rahI brAhmaNeAcita jiMdagI jIve, e ja ' anu ' mATenI emanI kalpanA. kolejanA bhaNatarathI mANasane ka'I vizeSa maLatuM nathI ema mAnavA chatAM ' anu' peAtAnuM kulakhamIra te vacce ya rAkhaze evI AzAthI emaNe kaheluM, "beTA, tArI pRcchA che, te| jA...mane te ApaNuM kAma ja tAre mATe sAcu' lAge che...haze, jA tuM... paNa joje, bhaNatara ApaNA vArasAne dipAve evuM leje." dInubhAI ne navAI lAgI ke aniruddhe amadAvAda jaI aThavADiyAmAM ja kaoNleja badalI kAma- vANijyavidyAnuM bhaNavuM pasaMda karyu hatuM. emane e thayA maiM kAlejanuM inAma jItI lAvyA, teAya emanuM na gamyuM. aniruddha pahele varSe prathama vargomAM uttIrNa mana kahetuM rahyuM, 'lAve e teA! zuM khapanuM ? ' gAmanA zeTha rilAlabhAI aniruddhanuM bhaviSya UjaLuM kahetA ne zeThiyAe enI salAha pUchatA thavAnA ema kahetA, jyAre mUMgA rahetA dInubhAI ne emAM 'khATa' dekhAtI. ' brAhmaNa UThIne vepAravidyAnA niSNAta thAya ! zA yugaprabhAva ? ' - e ja emanA mananI vedanA. aniruddha rajAmAM AvatA. e ja enI sIdhI rItaraheNI ne e ja enI nirdoSa bhAvanAzIlatA joI te ya emane phrikar rahetI, badhuM kharu...zviranI dayA . paNu have A dharane brAhmaNudhatA gayA ja mAnavA...ene have e na ja game...' emane e vAtanI vedanA satata heryAM karatI. e vedanA, asaMtASa, khinnatA teo kAI te kaLAvA ya detA na hatA. teone manamAM pratIti thaI cUkI hatI ke teo petAnI bhAvanA paratve aTUlA hatA. gAmanAM emane mAna detAM brAhmaNa kuTumbA paNa aniruddhanI bhaviSyanI kalpanAe dInubhAI te bhAgyazALI kahI rAjI thatAM teo jotA. kadAca huM ja jamAnA bahAranA chuM. have kadAca mArI vAta nakAmI ja haze sahune...' te viSAdagrasta thaI manamAM khelatA. zrcamanI najara AgaLa ja gAma [ buddhiprakAza, mArca 18 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaheranI nakale caDayuM dekhAtuM hatuMH bajAra, nizALa, emane sUcave to e kahetA, "vicAra thAya che... vyavahAra, badhe ja gAmano raMga badalAto teo jotA paNa A gharanI mAyA ya hAyane, bhAI !" pote ja hatA. emanuM mAna badhe ja jaLavAtuM hatuM, chatAM emane aMdarathI hasI letA, "mAyA?"--"ghara ?' lAgatuM ke jUnI ubhA zaramAtI zaramAtI dUra javA emAM ya unALAnI sAMdanI rAte teo lagabhaga mathI rahI hatI. emaNe ya tethI ja dinacaryAmAM ghera jAgatA ja paDayA rahetA. emane ghaNuM yAda AvI dhyayana vadhAyAM hatAM, mahAdevanA ja yuvAnInuM dAmpatyajIvana, jagadambA jevI patnI nI maMdire vadhu samaya gALavA mAMDayo hato ane merekha-haraphara-vAtacIta- niSThA-chellI kasuvAvaDa "avasthA thaI" e kAraNuM ApI bIjA gora pachInI jIvaleNa mAMdagI- e taiyAra karatAM te pUjApAnI brAhmaNone pitAvatI mokalavA mAMDyA hatA. emane sAmagrI. emane yAda AvI jato kizora dIkarA pitA mATenA svAbhAvika vAtAvaraNathI dUra thavuM ane komaLa laMbagoLa cahere, yuvAnavaye ene ruce ema ja nahatuM. vikaselo AMkha ThArata de, enI amadAvAdamAMja aniruddha vANijyavidyAno pAraMgata thaI sAhyabI, enI khAmanyA, eno amadAvAda AvI cArTarDa ekAunTanTa thaI amadAvAdamAM ja saddhara besavAnA vasavAno Agraha emanI mAnasika dagane chAI detI sthitie jotajotAmAM pahoMcI jaI tyAM sthira thayo. hatI, tenI vacce vacce, navA jamAnAnI chAyA. e dInubhAI enuM mana rAkhavA e badhuM ekavAra joI chAyAthI udAsa thavAnuM ya have emane sahI gayuM hatuM. paNa AvyA. emaNe vidAya veLA kaheluM," ane, e chAyAne dhasatI joI e dhImuM dhImuM babaDatA, jamAnA pramANe teM lAIna lIdhI.........huM jarA "hA...tAro jaya che have...mArA gharamAM ya..." jamAnAne mANasa rahyo..... haze, AmAM ya tAruM emane kyAreka thaI AvatuM ke emanI AyukhoLiyuM brAhmaNanuM che eTaluM yAda rAkhIza, to ya dorI TuMkAI jatI kema nahi hoya ? e vicAre ghaNuM che......phatteha kara." emane ghera pAchA pharatAM temanuM sanda tarata mAthuM UMcakatuM, "ema zenI TreinamAM, pleTaphorma para, rastA para, potAne gAma TuMkAvA dauM ? bhale duniyA bIje rasate jatI ! huM bajAramAM thaI vaLatI, e ja chApa paDyA karI ke jauM e raste, te to thaI ja rahyuM ne? A janA jamAnAnI jhaDapathI pIchehaTha cAlu hatI. emane bhale ne navA jamAnAe jhaDapI lIdho ! mane e aDe yAda AvyuM "svadharme nidhanaM zreyaH '--emane potAne to enI khera nathI !' e mArga rU. "anune e na rucyuM' e khaTaka mananI e khumArI emanuM zarIra na gaNakAratuM. emane kaThayA karI. "A zo maha?" emanuM mana e thAkyA karatuM, ghasAye jatuM ane pachI to vadhu sAme savAla karatuM. ne vadhu vAra risAvA mAM tuM hatuM. dInubhAI ethI bhale teo bahAranAMne potAnI manovedanA cetI gayA hatA. emane na gamatI evI davA jAte jANavA nahetA detA, bhale 'keIne jANuM na thAya banAvIne ya e te vakhate laI letA. te sAthe ema pitAnuM jUnuM jIvana gAmanA jIvanamAMthI teo samajatA hatA ke davAne bahu mAthe caDavA teo pAchuM saMkelI rahyA hatA, paNa zarIra para enI devA jevuM na hatuM-zarIra svAbhAvika rIte ja have asara acUka pragaTa thayA karatI hatI. rAte e cetavaNI ApyA karatuM hatuM. vahelA sUI jatA, savAre emane aMga kaLatAM, e samaja emane emanA chelA janmadivasanI jamavAmAM temane lijajata na maLatI. kyAreka te sAMje evI sApha mAthe caDAvavI paDI ke paDozanAM pADozIo jANI ja jAya evI zAradI ke jhINe kuTIone rAta lagImAM te jANa thaI gaI ke tAva AMTo mArI jatAM. koI anune tyAM javA dInudAdAne Akaro tAva caDyo hato. beeka buddhiprakAza, mArca '18 ]. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ juvAnee nakkI karI nAkhyuM ke dInudAdAnI rAte pote citAnI pradakSiNa karI rahyo tyAM sudhImAM saMbhALa emaNe levI. bIjI savAre vacce vacce enI AzAnI koI kaNI ya rahI na hatI ene dInubhAIne taMdrAmAM sarI jatA keI paDozIoe citA parathI UMce UDatI jvALAomAM eka gAmanA navA dAktarane ya bolAvyA. dAktaranI sUcanA bhavyatA-pavitratA-nizcayAtmakatA AkAza bharIne ke je tAva kAbUmAM na Ave to amadAvAdathI phelAI jatI dekhAI dIkarAne tarata bolAvo. e sAMbhaLIne to paDozanAM e ghera AvyA tyAre e bhAMgI gayo hato. pIDha pAravatIbahene divasabhara dInabhAInI sAravAramAM pADozanA ekabe paricito tenI sAthe ja rAtabhara hAjara rahIne ghera na javAnuM ya goThavI nAkhyuM. bapore rahyA toye ene ekAta ja lAgyA karya", sUnApaNuM dInubhAIno tAva nabhyo. e AjubAjunI dhamAla ja gherI rahyuM. ene badhuM khuluM, nIrasa, bheMkAra joI bolyA, "A badhI dhamAla tame karI lAgI !" lAgyuM. jANe paga taLethI nakkara bhUmi khasI gaI badhAe karI che. tame karAvI to ne?" hoya evuM bhAna ene thayA karyuM" e bhUlI gayo pAravatIbahena hasyAM. vaya, pote meLavelI pratiSThA, pitAnI zakita. ene have ThIka lAge che bane...e to uMmara thaI thayuM jANe e pele kizora anu ja hato, paNa eTale..." have pitA-zakitanA strota samA pitAnI chatra uMmara ? uMmara zenI? hajI to A gharamAM vinAne-ekale ne asahAya. anunI vahu--" pAravatIbahene potA mATe sahaja trIjI bapore e TreinamAM amadAvAda javA evuM ijekazana dInubhAIne manamAM ApyuM. UpaDyo. kevuM khAlIkhama hatuM badhuM ?--enA manamAM . evI badhI mAya have pelAne mAthe-" zUnyatA bheMkAI rahI TreIna AgaLa vadhatI gaI. e kahI dInubhAIe hAtha UMco karyo. sAMja namI ne dInu InA tAle pharI bevaDI chApuM hAthamAM bevaDa vALIne bahAra jaI rahyo. badhuM ja enI najare ujajaDa hatuMH sImA AkAza, dharA, tAkAtathI hale karyo. me DI rAte dAktarane bIjI vRkSonuM mauna, TreInane dhvani, paMkhIonI gati, vAra AvavuM paDayuM. te pachInI vahelI savAre to vIjaLInA thAMbhalA badhuM ja ene parAyuM lAgyuM. dAktare spaSTa kahyuM, "juo, amadAvAda tAra karI do. ene yAda AvI rahyuM pAravatImAsInuM namaNuM zUnyatvahave sAruM thaI jaze, paNa lAvavA ThIka aniruddhabhAIne.' thI chavAyeluM sUkuM meM. ene sAMbharyo harilAla amadAvAda davAdArU paNa sAruM thAya !" eka zeThane dilAso, "bhAI, bApA te tarI gayA A juvAne kahyuM. saMsAranI badhI ja upAdhione.. Ama joIe hA...kaMIka ThIka thaye amadAvAda laI javAya!" to tAre ja nahi, amAreya moTI otha hatA e. dAktare saMmati ApI. e saMmatimAMthI pAravatI tane Avo UMco Avyo joIne gayA e ochuM bahene to bharapUra AzA meLavI. che? bhUlato nahi amane... "bAjumAM beThelA bIjI savAre aniruddha Ave tyAre thoDA goviMdabhAI tarata belelA." bhUle? ApaNane ? te kalAka pahelAM maLaske pitA dInubhAI kAyamI nidrA vaLI dInubhAIno dIkaro ?" laI cUkyA hatA. pitAne svastha, zAnta, dhImuM enI najara AgaLa ociMtI dekhAI pitA mita jhamato cahero joI rahelA aniruddhane AzA vinA aTUlI-jhUratI jaNAtI osarInI bArI pAse jAgI, "nA, nA, mRtyu pAmyA nathI. hamaNuM jAgaze! paDI rahetI pATa. e paranI sapheda cAdaranI karacalI 5Na gAma AkhuM AMgaNe ubharAyuM, havA bhAre dUra karavA jatAM savAre ja hajI enI AMkho bhInI gaMbhIra thaI gaI smazAnamAM citA khaDakAI thaI gaI hatI. eNe bArInI pALa para paDelAM pitAno niSNANa deha te para suvADAyo ane chelle pitAnAM haMmezana sAthI jevAM cArapAMca pustaka [ buddhiprakAza, mArca '68 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe lIdhelAM te ene yAda AvyuM. eNe uparanI pATalI para mUkelI peAtAnI sUTakesa para najara karI ne tyAMthI tarata pAchI paNa vALI. 'e pustakA bApune mana pustakA na hatAM...jIvana hatAM...'enA manamAM smRti saLavaLI, pAte ? bApune raste na ja rahyo? bApune du:kha hatuM e jANyA chatAM pAte ' navA jamAnAne ' thayA. ene na gamyA gAmaDAgAmamAM rahI brAhmaNadharma bajAvavA! zene game ? kayAM amadAvAdanI peDhInI rezanaka ne kAMgArapadAnI kaDAkUTa ! '-enA matanI avaLacaMDAI ene khUMcI. 'kAmasa bhaNyA temAM khATuM zuM karyuM ? vidyA teA eya che te...' e amaDayo. 'hA .vidyA' teA... paNa kamAI Ape evI vidyA ! 'enI aMdarathI kANu elyuM. * ' e bhaNyA te| A sthiti pAmyA chuM... amadAvAdamAM bleAka laI rahuM zru', ghera Teliphona che, skUTara lIdhu che...harilAla zeTha jevA ke gAvindabhAI jevAya mAna Ape che...amadAvAdamAM cAra jaNamAM nAma levAya che...' eNe mUMgA mUMgA javAba dhaDayo: " paNu, tArA bApu--dInubhAI te mana e badhu tuM kAM nathI jANatA? ene te jovA hatA aniruddha peAtAnI vidyAneA dIveA sateja rAkhe evA... emanI AMkha mIcAI gaI che, paNa emAM hatI vedanA, baLatarA, ke dIkarA peAtAnI dIvI nahi jALave ! emane tArA Teliphona, tAru skUTara, tArA khaMgaleA, tArI pelI kANu ? hA--tArI sulu, suleAcanA, kazuM ja' manamAMthI UThelA dellA zabde e ceAMkayo, * sulu ? sulocanA ?' ene yAda AvI. hajI chellA ekAda varSothI ja enA paricayamAM AvI enI svapnamUrti banI gayelI mahArASTrIya yuvatI suleAcanA philasUphI sAthe ema.e. thaI te te kAlejamAM adhyApikA hatI ane pI eca. DI.nuM karatI hatI. eka mitranA kuTumbamAM maLavA jatAM e tene tyAM peAtAnAM mAbApa sAthe pahelIvAra maLI hatI. pachI ekAda meLAvaDAmAM e maLatAM paraspara sa jAgyA hatA. e milana khIjA areka milananuM preraka thayuM . ane chelle chelle te| sulecanAnAM mAbApe buddhiprakA", mArca '8 ] paNa A sabaMdhane saMnati-AziSa ApI hatI. eNe suluthI kazu ja chAnuM rAkhyuM na hatuM. peAtAnuM vatana, peAtAnuM bALapaNu, pitAnI pRcchAthI judI peAtAnI amadAvAdamAMnI kArakirdI, pitAnI jha MkhanA, pitA pAse betraNu varSoMthI AvelAM mAgAM, pitAnuM e bAbata peAtAne pUchyuM chatAM khANu na karavAnuM valaNa, brAhmaNanA kartavya vizenI pitAnI bhAvanA, badhuM ja sukSune eNe kahyuM hatuM. te sAthe eNe sulune eya kaheluM, " ApaNI pAta temane na game evuM ya ane. me emane hamezAM nirAza karyAM che. A vAta kaI rIte karavI emane ? ' enI dRSTi eciMtA dUra aMtarikSanI dhAra para sthira thaI. tyAM pelI pAra UtarI cUkelA sUryanA pAchaLanA laheratA hileAka jhaLakatA uttarIyanA cheDA hajI dekhAtA hatA. e para saMdhyAnA zyAmala paDachAyeA have spaSTa varatAteA hateA. ene yAda AvI gaI pitA ziyALAmAM bahAra jatI veLA eDhatA te khUlatA lAla raMganI zAla. A sUrya` tA kAla savAre pAcho dekhAvAnA! paNa bApu? e teA have kadI ya--' enA vicAre khinnatA prasArI dIdhI enA manamAM kANu jANe kema ene A sUnA vAtAvaraNa vaccethI saMbhaLAI rahyo pitAnI cAkhaDIonA ekadhArA chatAM prabhAvakAraka dhvani, rAte teo gAtA te bhajaneAnA zabdomAM vahetA emane bulaMda mI| avAja, savAramAM nAhIne bahAra AvatAM te meAlatA e zleAkeAnA spaSTa maMgala uccAra. e smRti enA cittane zAnta apI` rahI. bApunA AzIrvAda nahi meLavI zakuM. have... suSu emaneya jarUra saMskAra--kuTumbamAM zAbhe evI ja.--' svAthI'! tane gamyuM te emane game ja, evuM kaI rIte mAnI le che? emane je gamatuM te tane gamyuM che, khela ne! '--sAmethI vicAre vaLAMka lIdheA. sulu, bApunI bhAvanA hamezAM AdarathI--' ne tuM ?' sAmA vicA2e pUchyuM. ' " meM zuM khATu karyuM che ? jamAnA pramANe AAgaLa vadhyA, emAM-' e mUMjhAI UThayo. C 93 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - "jamAne ? jamAnAnI vAta kare che? mANasa, jANa na hatI! potAnI koI vAta sUjhatI ja nathI tane ! bApu ene samajAyuM nahi ke Ama chatAM e kema pitAnA vArasAne sAcavavAmAM mAnatA'tA, ne tuM- gaMbhIra hato? ekAnta maLatAM e AMkha mIMcI brAhmaNa brAhmaNa 08 che badhe, je saMskAra ADo paDayo, teya enA meM para e gaMbhIratA ja sAcave to--' e daDha do. keNa jANe kema, enI chavAyA karI. eNe rAtabattInA jhAMkhA tejamAM e daDhatAnI nIcethI pAcho savAla mAthuM UMcuM karI sulune pitA pAse dhImethI besatI joI enI rahyo, " sulu mahArASTrIya brAhmaNa yuvatI...bApune AMkhamAMthI azru kharI paDayuM. sule e azrane pArakhI enI sAthe saMbaMdha ravAkArya thAta kharo ?' zakI. emAM na joyelA sasarAnA AtmAnuM amI vadhatA aMdhArA vace e savAle enA mana para ene jhamatuM lAgyuM. enI mRdula aAMgaLIo e jhamatA maunane ghena pAtharI dIdhuM. e ghene enI pAMpaNene amInA haLaverA spaze pulakita thaI rahI. anisparza karyo tevAM ja enAM popacAM vAtAvaraNanA ( anA pApacI vAtAvaraNanA ruddhanI chAtIe eNe DhALelA meM AgaLa e spaze zAnta aMdhArane jhIlatAM nIcAM paDyAM. TreInanA eka daradaranI eNe na joyelI sRSTinI dhUsara citrAvali dhArA avAje to e DhaLelA popacAMne DhaLelAM rAkhyo racavA mAMDI. pavitratA ane bhaktithI vaDalA jevA ja, paNa vacce AvI gayelAM betraNa sTezananAM pleTa bhavya dekhAtA sasarAjI, emanI dhyAnamagna chatAM phormsanI halacala ane azAMtie paNa ene ema jubhAve bharI bharI vizAla AMkho, skaMdha parathI ja rAkhyAM. enA prathama varganA khAlI kampArTamenTanA mUlatI zIlanI abhivyakti samI emanI janoI, ekAnta emAM bharapaTTe madada karI. e caDI rahyA hatA te gharanAM pagathiyAM, e gharano e ekadama jAgI gayo. amadAvAda AvI gayuM vADe, emAMne tulasIkyAre, e stotra lalakAratA hatuM eTaluM ja nahi, enuM ronakadAra pleTaphorma paNa jyAM beThA hatA te pUjAnI eAraDI, sarala vidvattAthI pacaraMgI citanyathI dhamadhamatuM hatuM. eNe tarata svastha aMkita emanA meM paranI Adarapreraka - karacalIo, ' ne bArInA kAca khalA najara nAkhI. eNe are jANe pote page lAgavA namI ne emaNe hAtha TI-sTolathI thoDeka A joI sulune. "kevI sarasa laMbAvI AzIrvAda Apyo " beTA, ghaNuM jIvo !" lAge che sapheda sADImAM ya ?" enuM mana bolI UThayuM. e zabdomAM sabhara sabhara e vatsala ivanikaM5. rikazAmAM eNe jANyuM ke eNe A rAta te suluaniruddhanA e dhImA gherA sAde sulune ghera ja gALavAnI hatI. ene e bAbata hA- eNe moM UMcuM karyuM". eNe enI AMkhamAM, enA nA karavAnI ja na hatI. sulunAM mAtAne Adeza hato. sAdamAM agAu kadI na anubhavelI AtmIyatAnI pitAnA avasAnanA khabara gaIkAlanA akhabAramAM pratIti karI. eNe kaMIka navuM anubhavyuM. e dhanya vAMcI gaI sAMjathI teo savAra-bapora-rAtanI thaI rahI. ene aniruddhanI saMnidhimAM enA zaizavano, TeIna para koI koIne mokalatAM ja hatAM. Aja enA janA jIvanane, pitAnA vyaktitvanI paraMparAne savAre to tAra paNa kare ! aNasAra thayo. ene aniruddha A kSaNe vAtAvaraNamaya ane jamatAM jamatAM eNe jANyuM ke bApu- priyatama lAgyo. je vAtAvaraNa enA astitvanA dInubhAIe janmadivasanI savAre ja sulunA pitAnA mukhamAM sajIvana hatuM tenAthI e surabhita thaye ene patranA uttaramAM "putravadhU bAvI viduSI maLe, tema lAgyo. eNe aniruddhane hAtha hAthamAM lIdhe. e philasUphInI paMDitA, ne peTe AzIrvAda na Ape? nIcuM joI rahI. enA kAnamAM oraDAnI zAnti dhanya thaIne AziSa Ape pote' e matalabanuM zAla vikrIDita sIMcI rahI ene lAgI. ene lakheluM. sulunA pitAnA patranIya aniruddhane to romeroma e layanI haLavI haLavI lahara pharI vaLI. [[ buddhiprakAza, mArca 68 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hADI mULa lekhaka viliyama sAreyAna anuvAdaka : madhusUdana pArekha oNgasTa mahinAnA eka divase ala kenphaga juvAna mANase e chokarA sAme dhRNAthI joIne khIsAkharca mATe eka penI paNa vinA vulavarthamAMthI kahyuM. ane e chokarAne pharamAvyuM, "cAla kADha joIe". bhaTakato bhaTakato jato hato. e vakhate teNe eka chokarAe potAnA khIsAmAMthI haDI kADhI nAnI hathoDI jaI ane e laI levAnI tene ane pelA juvAnane soMpI dIdhI. e juvAna bolyo. prabaLa vRtti thaI AvI. ene lAgyuM ke tene joItI "icchA to evI thAya che ke A hathoDI tArA ja vastu maLI gaI. have e pate e hoDIthI mAthAmAM mAruM." ema kahIne te pelA prauDha mANasa kaMIka karI zakaze. ane eno kaMTALo dUra thaze. tarapha vaLyo. e mANasa sTArane menejara ane uparI eNe pekiMga hAusamAMthI keTalAka kImatI khIlA hato. eNe e juvAnane pUchyuM, "A chokarAnuM have zuM bhegA karyA hatA. peTI banAvanArA luhAroe kAma karavuM che?" menejare javAba dIdho, "ene ahIM karatAM karatAM bedarakArIthI e haDI tyAM pADI nAMkhI mArI pAse choDI jAva." haze ema mAnI eNe mahenata karIne khIlA bhegA karyA pele juvAna oNphisanI bahAra nIkaLI gayo kAraNu khalA jevI vastu nakAmI to na hoya evuM te ane menejare pitAnA kAmamAM citta parAvyuM. paMdara samajato hato. miniTa sudhI e chokaro tyAM ja Ubho rahyo. Akhare teNe vicAryuM ke A hADI, paTIonuM lAkaDuM teNe e chokarA sAme pharIvAra najara karI, ane ane khIlAnI madadathI e karthaka banAvI zakaze. zuM bolyo, "ema tyAre ! '' banAvI zakaze ene ene khyAla nahoto, paNa Tebala ze javAba devo e chokarAne sUjhayuM nahIM. pelo ke nAnI pATalI evuM kaMIka banAvI zakAya. mANasa have bAraNuM tarapha joI rahyo hato. teNe hathoDI laIne potAnA lAMbA koTa nIcenA Akhare e chokarAe kahyuM, "mAro IrAdo khIsAmAM seravI dIdhI, paNa eNe e hathoDI seravI hoDI corI javAno na hato. mAre enI jarUra ke tarata ja eka mANase kaI paNa bolyA cAlyA hatI. ane e kharIdavA mAMTe khIsAmAM paisA na hatA." vinA bAvaDethI ene sajajaDa jhAlyo. ane tene sTAranI "vastu kharIdavAnA paisA nahoya, eno artha pAchaLa AvelI eka nAnI ophisamAM ghasaDI gayo. e te nahi ne ke vastu corI javI?" tyAM bIje eka mANasa jerA prauDha hatuM te kaMIka "nA sAheba." lakhavAmAM gUMthAyelo hato. A chokarAne ghasaDI basa have tAruM zuM karavuM? tane polIsane lAvanAra juvAna uzkerAyelo hato ane tene kapALe soMpI dauM?e chokare kazuM bolyo nahIM, paNa parasevo vaLI gayo hato. te be, "lo, A polIsane sepiAvAnI tenI jarAya IcchA na hatI. ene eka bIje vadhAre pakaDAye." A mANasa mATe dhikkAra thayo, paNa sAthe sAthe oNphisamAM kAma karatA pelA mANase jarAka ene e paNa khyAla Avyo ke enI jagyAe UMcA thaIne A chokarAne nakhazIkha nihALyo. bIjo koI menejara hoya to AnAthI paNa vadhAre pUchyuM, "eNe zuM evuM che?" "hathoDI" pelA kaDakAIthI kAma laI zake. buddhiprakAsa, mArca '18 ] Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ menejare kahyuM, "huM tane javA dauM' te A sTAramAMthI pharI kadI cArInaha karavAnuM vacana ApIza?" " hA sAheba.' "bhale," e mANase kahyuM. "tuM jaI zake che paNa vastu kharIdavAnA paisA na heAya tyAM sudhI A sTeramAM have pachI paga metA nahI.'' teNe bAraNuM unnAyu, ane chokarA ekadama jhaDapathI bahAra nIkaLI gaye.. menejaranA jAmAMthI e chUTayo tyAre pahelAM tA ene hasavuM Avyu.. chatAM eTaluM teA ene samajAyuM ke peAtAnuM bhAre apamAna thayuM hatuM. e vicArathI ene khUba zarama UpajI. je vastu enI peAtAnI na heAya te levAnuM enA svabhAvamAM ja na hatuM. je jIvAne tenuM bAvaDuM pakaDyuM. tenA pratye tene dveSa thayeA ane sTAlanA mejare tene lAMkhA vakhata cUpacApa AphrisamAM UbheA rAkhyA e badala enA pratye paNa dhikkAra pedA thayA. juvAna mANase ene kahyuM hatuM ke tane teA mAthAmAM ceADI mAravI joI e. e zabdo ene jarAya rundhA na hatA. tenAmAM te juvAnanI AMkhamAM AMkha parovIne tenI sAme sIdhu jovAnI ane sAmA savAla pUchyAnI hi Mmata heAvI joItI hatI ke tamArA ekalAnI ja e IcchA che ke khIjA kAInI paNa che ? ' alabata, eNe hatheADInI ceArI karI hatI ane e pakaDAyA hatA. tema chatAM tenuM A rIte khapamAna karavAmAM AvyuM hatuM te barAbara nahetu. traNeka bloka vaTAvyA pachI teNe nakkI karyu ke hajI hamaNAM ghera javuM nathI. ema vicAratAM ja te pAdhyeA vaLI gayA ane zahera bhaNI cAlavA mAMDajo, je mANase tene pakaDayo hateA tenI pAse pAchA jaIne tene kaMIka saMbhaLAvI AvavAnI tene lAgaNI thavA mAMDI. eka vicAra eveA paNu AvyA ke pharIvAra tyAM pAchA javuM, hatheADI ceravI ane bhAgI javuM. zu karavuM ane zuM nahi enI vimAsaNamAM te paDayo. peAte cAra hatA evA anubhava tene karAvavAmAM AvyA hatA tyAre have e nADI zA mATe na ceAravI? sTAranI bahAra AvyA pachI teNe peAtAnA mijAja gumAvyeA. e rastA upara UbheA rahIne daza miniTa sudhI sTeAramAM najara nAMkhI rahyo. enA manamAM bhAre gUcavaNa pedA thaI. e khUba zarima dA khanI gayA, kAraNa eka tA eNe kAIka vastu cerI, pAchA pakaDAyA; enuM apamAna thayuM. ane chatAM pAchA jaI te hatheADI cArI lAvavAnI tenAmAM hiMmata na hatI. Akhare tenu mana evuM cagaDALe caDayu ke rastAmAM e enA sAthIdAra pITane sAme maLyA tyAre e sArA zabdo khelavAnuMya ene sUjhayuM` nahi. jyAre e ghera pAcheA AbhyA tyAre e eTale badhA zarAAi hatA ke a'dara ` jaI ne pAtAnuM kAcanuM vAsaNuM udhADavAnI paNa tene IcchA thaI nahi. teNe pAchaLanA vADAmAMthI dharAI ne pAIpa vATe pANI pIdhuM. enI mA dara varSe je jhADapAna vAvatI hatI temAM pANI sIMcavA mATe A pAIpanA upayAga karatI hatI. enI mAne e bagIceA bahu gamatA ane unALAmAM rAja rAte e temAM khurazIo nAMkhIne besatI ane bagIcAnI ThaMDaka ane sugaMdha mANatI ane tyAM rAtanuM vALu paNa patAvatI. dharAI te pANI pIdhA pachI e chekarA bagIcAmAM e| ane cheADavA uparathI kaMI mULu kaThoLa khAvA mAMDyo. pachI te dharamAM gayA ane je kaMI banyuM hatuM tenI badhI vAta tenI mAne kahI. menejare peAtAne cheDI mUkayA pachI tene pharI pAchA tyAM jaI ne hatheADI corI lAvavAne vicAra AvyA hateA te paNa tenI mAne kahyo. enI mAe kahyuM, tAre cArI zA sAru karavI paDe? A rahyA daza senTa tuM e mANasa pAse pAcheA jA. e rakama tene ApIne te hatheADI laI Ava.' chekarAe nA pADI : "mAre jenI kharekhara jarUra nathI. evI vastu mATe tArA paisA nahi lauM. mane te| mAtra saheja vicAra AbyA ke hatheADI hAya te| sAruM. enAthI kaIka banAvI zakAya. mArI ( buddhiprakAsa, mArca '68 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAse ghaNA khIlA ane peTInAM lAkaDAM che, paNa potAnA oraDAnA khUNAmAMthI kAcanA vAsaNamAMthI haDI nathI." pANI pIdhuM. to jA ane hathoDI kharIdI lAva, tenI te pharI pAcho zaheramAM gayo ane baMdha sToranI mAe kahyuM. "nAchokarAe kahyuM. sAme jaIne Ubho rahyo. je juvAne tene pakaDyo te pachI cUpa rahe." enI mAne jyAre kazuM hato tene te mane mana dhikArI rahyo, ane pachI te bolavAnuM nA sUjhe tyAre e cUpa rahevAnuM kahetI. hipa mane mArge cAlyA ane tyAM pheTAnuM pradarzana nIhALyuM. tyAMthI te jAhera pustakAlayamAM gayo. badhI ala bahAra pagathiyA para jaIne beThe. tenuM copaDIo te joI vaLyo, paNa tene eke pasaMda paDI apamAna tene kerI khAvA lAgyuM. teNe nahi, eTale te zaheranI AsapAsa rakhaDato rahyo, kArakhAnA tarapha jatA relagADInA rastA para ane lagabhaga sADA AThe ghera AvIne sUI gaye. rakhaDavAnuM nakkI karyuM, kAraNa je kAMI banI gayuM te tenI mA kyAranIya che gaI hatI. kAraNa tene bAbata viSe te kaMIka vadhu vicAra karavA mAMgato bIje divase vahelI savAre phaLanA pekiMganuM kAma hato. tyAM e pekiMga hAusa pAse teNe jenIne karavA mATe bIje gAma levAnuM hatuM. tyAM Akho peTImAM khIlA goThavate daza miniTa sudhI divasa kAma cAlatuM. keTalIka vAra tene aDadhA nihALe, paNa jenI ene kAmamAM eTalo mazagUla divasanuM kAma maLatuM, paNa unALA daramiyAna enI hato ke teNe ene joyo paNa nahi. jo ke betraNa mA je kaMI kamANI karI lAvatI, tenAthI temanuM varSa pahelAM eka divasa skUlamAM jenIe tene "kema AkhuM varSa nabhatuM. che dosta" ema kahIne satkAryo hato. jenI e rAte e UMdhI zakyo nahi, kAraNa ke hathoDI vatI kAma karato hato ane enA gAmamAM dareka jaNa kahetuM ke enA jevo jhaDapathI peTI banAva banI gayo hato te enA manamAMthI nIkaLato banAvanAro bIjo koI nathI. mazInanI jema te na hato. e banAva bAbata have zuM karavuM tenI sAta kAma karato. jonIne lIdhe kArakhAnAne potAnuM rIta teNe vicArI kADhI. eka vicAra to je gaurava mAnato. juvAne tene pakaDyo hato tenuM khUna karI nAMkhavAne paNa thayo. vaLI bIje vicAra tene evo Avyo ke ala kega chevaTe pAcho ghara bhaNI javA AkhI jiMdagI vyavasthitapaNe saphaLatApUrvaka corIo nIko, kAraNa ke have enA mArgamAM dakhala karavA karyA karavI. e rAte garamI khUba hatI, tethI te UMdhI mAMgato na hato. kadAca jenI apamAna karI bese zakyo nahi. to ? pharIvAra apamAna netaravAnI tenI IcchA na hatI. Akhare tenI mA UThI ane ughADA page ghera jatAM rastAmAM teNe paisA mATe Amatema rasoDAmAM pANI pIvA gaI. pAchAM vaLatAM dhImekathI phAM mAravA mAMDyAM, paNa kAcanA kaTakA ane kATa teNe chokarAne kahyuM, "cUpa rahe." khAI gayelA khIlA sivAya bIjuM kaMI rastA para jyAre vahelI savAre pAMca vAge e UThI tyAre nahatuM, ane e vastuo dara unALe tenA khullA chokaro gharamAM na hatA, 5 evuM to agAu ghaNI pagamAM cIrA pADatI. vAra banatuM hatuM. e chokarAne svabhAvathI ajapa jyAre te ghera Avyo tyAre enI mAe hato ane dara unALe badho vakhata pharatA ja raheto. salADa banAvyo hato. ane e Tebala para beThI hatI te bhUlo karato ne bhogavato. teNe corI karavAne eTale e paNa khAvA besI gayo, paNa enuM citta prayatna karyo ne pakaDAyo enI pIDA tene pajavatI khAvAmAM na hatuM. te Ubhe thaye, gharamAM gaye ane hatI. enI mAe pitAne nAsto bAMdhI lIdhe ane butiprakAza, mArca '18 ] Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhA divasanuM kAma maLaze evI AzAe te "kANe kAma ApyuM ?" utAvaLI kAme nIkaLI gaI "menejare." tene AkhA divasanuM ? kAma maLyuM. te uparAMta "kevA prakAranuM kAma soMpyuM ?" ovaraTAIma paNa maLe. vadhArAnA mahenatANa mATe "judI judI vastuo, judA judA kAunTara para te kAme lAgI gaI enI sAthe enI pADozaNa ta UMcakI javAnuM kAma mane sepyuM hatuM.' lIjhA paNa hatI. teNe kahyuM, "jeTaluM vadhArAnuM kAma maLe teTaluM pUruM karIne ja jaIe. ghera jaIne "bhale, sAruM thayuM." e strIe kahyuM. "e ApaNe benuM bheguMja vALu banAvIne tamArA hADI mATe keTalA kalAka kAma karyuM ?' bagIcAmAM khAIzuM. tyAM ThaMDaka sArI haze. atyAre "A divasa." chaMkarAe kahyuM. "eka kalAka unALAno divasa che ane pacAsathI sATha seTanuM meM kAma karyuM" pachI menejare mane hathoDI ApavA mahenatANuM gumAvavAne kaMI artha nathI." * mAMDI, paNa huM to kAma karato ja rahyo. je mANase - baMne strIo jyAre bagIcAmAM pAchI AvI mane pakaDayo hato eNe mane kAma kevI rIte karavuM tyAre lagabhaga nava vAgyA hatA. pelo chokaro enI rIta zikhavADI ane ame sAthe kAma karyuM. lAkaDAmAM khIlA jaDato hato. ane hathoDI vatI ame kazI vAtacIta karI nahIM, paNa divasane aMte kazuMka banAvI rahyo hato. kaMIka pATalI jevuM lAgatuM e mane menejaranI oNphisamAM laI gayo ane hatuM. teNe bagIcAne pANIno chaMTakAva karI dIdhe menejara samakSa teNe bhalAmaNa karI ke A chokarAne , hato. sthaLa ramaNIya lAgatuM hatuM. paNa chokaro ochAmAM oche eka lara to maLaja joIe. bahu gaMbhIra ane kAryamagna lAgato hato. e strI teNe Akho divasa sakhata kAma karyuM che." ane lIjhA baMne vALu banAvavA gayAM. mAe kahyuM, "sArI vAta che." lIjhA pitAne ghera breka levA gaI ane pachI "e menejare mane eka Dolara Apo, ane baMne jaNIe nirAMte mahenatANAnI daSTie dahADe je mANase mane gaIkAla pakaDe hato teNe saphaLa gayo tenI lahejatabharI vAto karatAM karatAM menejarane kahyuM, "ApaNuM sTora mATe AnA jevA vALa karavA mAMDayuM. vALa patyA pachI kophI pIdhI. eka chokarAnI jarUra che. rojanA eka DolaranA mahenatANAthI tene rAkhI laIe." ane menejare lIjhAnA ghera gayA pachI mAe tene pUchavuM, mane nokarImAM rAkhavAnI hA pADI." "A hathoDI kyAMthI lAvye ?" "sToramAMthI ja laI rAvyo." ' mAe kahyuM, "sAruM thayuM, e rIte tuM tAre kevI rIte lAvyo? gorI lAvyo ?" mATe thoDI rakama bhegI karI zakIza." chokarAe kahyuM, "meM mane maLelo Dolara menejaranA chokarAe pATalI taiyAra karI nAMkhI hatI. enA Tebala upara pAcho mUkI dIdho ane baMnene kahI upara te beTho ane chelyo, "nA, corIne nathI lAvyA." dIdhuM ke mAre nekarI karavI nathI." enI mA bolI UThI, "are, paNa ema te tyAre kevI rIte lAvyo zA mATe kahI dIdhuM ? agiyAra varSanA chokarA mATe meM eramAM majUrI karI," chokarAe kahyuM. rajane eka Dolara e te sArI rakama gaNAya. te jyAM gaIkAle corI karI hatI e sTAramAM ?" nokarI kema javA dIdhI ?" "kAraNa e beyane huM vikAruM chuM." chokarAe | [ prikAsa, mArca 18 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahyuM. "huM emanA jevAo mATe nokarI karavA navare ane bagIcAnI sugaMdha mANavA lAge. have pelA nathI meM temanI sAme tIrachI najara nAMkhI mArI apamAnane DaMkha tene khaTakato na hato. hathoDI upADI huM bahAra Avato rahyo. ghera AvIne ane pelA be mANasoe tenI sAthe je prakAranuM meM A pATalI banAvI." vartana dAkhavavuM ghaTe tevuM vartana dAkhavavA sivAya - "bahu sAruM, cUpa rahe," enI mAe kahyuM. bIjuM vizeSa tenuM kAMI bagADavuM na hatuM ema te ema kahIne te sUvA mATe aMdara cAlI gaI. paNa mAnato hovA chatAM paNa e baMnene te haju dhikkAryA e chokare pote banAvelI pATalI upara beTho sivAya rahI zakyo nahi. sarasapura milanuM kApaDa - e Ta le saMte Sa nI parAkASThA TakAu ) sena, zarTiga, pipalina kepa, chetI ane sADI madhyama baranuM ane AkarSaka 0. dhI sarasapura milsa limiTeDa sarasa para reDa : amadAvAda-18 Teliphonsa : 2401- TeligrAma H "rUpasarasa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. rasa ane dhvani nagInadAsa pArekha eTale abhinavane mate rasAnubhavane ApaNe sukhaduHkha pramANe te paNa sukhI, duHkhI ke udAsIna upacaya, anakAra ke smRti game te nAma ApIe, bane. A vighane TALavA mATe pUrva raMga, prastAvanA, paNa rasa e enA anubhava mAM AvatAM badhAM vidhro vezabhUSA, raMgabhUmi, vizeSa bhASA vagere nATakIya rahita AnaMdapUrvaka anubhava to bhAva che. sarvathA tarakIbono upayoga karavAmAM Ave che. ene lIdhe vItavidattapratItivrAgho mAtra 14 rataH A vidgone tene khabara nathI paDatI ke A sukhaduHkha A parihAra karanAra vibhAvAI che. sAmAnya laukika vyakti anubhave che ane athavA A samaye anavyavahAramAM paNa sarva vidyakta jJAnane camatkAra, bhave che, kAraNuM, enuM sAcuM svarUpa apragaTa rahe che. rasanA, bhega, laya, vizrAMti vagere jude jude nAme 3. nigagahu lAvavAmAMaHA potAnA sukhaoLakhavAmAM Ave che. 2 nA anubhavamAM AvatAM du:khathI vivaza thaI javuM te. je mANasa potAnAM A vigho kayAM che ? e vize sAta che: 1. prati- sukhaduHkhathI vivaza thaI gayo hoya te bIjI koI vattAvocatA samAvanAviraha ! kAvyamAM varNavelI vAta upara zI rIte dhyAna ekAgra karI zake? e ghaTanAnI saMbhavitatAnI pUrI khAtarI na thavI te. muzkelI dUra karavA mATe saMgIta, raMgabhUminI sajAvaTa jyAre pitAnA vacanane kha tara sAmrAjyano tyAga, ane vArAMganAone upayoga karavAmAM Ave che, je samudralaMghana, devone paNa tra sarUpa dAnava sAthe yuddha asahadayanA cittamAM paNa paDa pADe che. Adi alaukika ghaTanAnuM nirUpaNa karavAnuM hoya che 4-5. pratIyuvA cam ane havAmAyaH tyAre te rAma jevA mahA nAyakanA saMbaMdhamAM ja eTale pratIti janmAvavAnA upAyanI vikalatA karavAmAM Ave che. ane temAM ApaNe dIrdhakALanI ane skaTatAno abhAva. A be hoya tyAM mANasane prasidine kAraNe niHsaMzaya rIte e badhuM mAnI laI e potAnA jJAna vize khAtarI zI rIte thAya ? zabda chIe. nATakanuM vastu purANe mAMthI levAmAM Ave che ane anumAna pramANa spaSTa hoya tema chatAM ApaNane tenuM A eka moTuM kAraNa che. prahasanAdimAM Ama teTalAmAtrathI maLelA jJAnane vize pUrI khAtarI karavAnI jarUra hotI nathI. thatI nathI, kAraNa, anubhava vagara spaSTa, avyavahita 2. vAtavarAtatvanimena zAvareSAvezaH eTale ane cokkasa jJAna thatuM nathI. AthI ja sAcuM dezakAlanI vizeSatAne kAraNe sahRdaya vaNya viSayathI jJAna anubhava upara AdhAra rAkhe che ema kahevAya potAne bhinna mAne athavA bhinna na mAne che. je che. anubhavajJAnane game teTalAM anumAne ke zabdapitAnAM che ema lAge che tenAmAM tene TakAvI pramANo ke zAstra pramANothI anyathA karI zakAtuM nathI. sahRdayane sukhaduHkha rAkhavAnI athavA tene dUra karavAnI, AlAtacakra jevA dAkhalAmAM paNa vadhu prabaLa anutene pragaTa karavAnI ke gupta rAkhavAnI AkAMkSA jAge bhava ja pahelA anubhavajJAnane haThAvI zake che. eTale ane te rasAnubhUtimAM vidyarU thaI paDe. vaLI, e A be vigho dara karavA mATe nATakamAM anumAna sukhaduHkha bIjAnAM che evuM tene lAge to paNa tenA citta ane zabdapramANathI bhinna evI yukti vAparavAmAM upara tenI asara thAya. miDa, ari ke udAsInanAM Ave che, je lagabhaga anubhava jevI ja hoya che - [buddhiprANa, mArca 18 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhinaya, nATayadhamI, vRtti ane pravRtti. 6. atraSAnatA eTale kAI vastunuM pradhAna na hovuM te. ApaNuM citta gauNu vastuenA jJAnathI saMteSa pAmatuM nathI. te hamezAM mukhyanI tarapha dhase che. ApaNane kevaLa vizeSaNAthI saMteSa thatA nathI, vizeSyanI ApaNane hamezAM jhaMkhanA rahyA kare che. e ja rIte visAvA anubhAve ane vyabhicArI bhAvA kAI khIjI ja vastune puSTa karavA mathatA hoya che eTale te pAte gauNu che, ane tenA anubhavathI ApaNane saMteSa thatA nathI. e te| sthAyiAvanA anubhavathI ja thAya che. kAraNa, te ja pradhAna che ane tene puSTa karavA mATe vibhAvAdi mathe che. sthAyibhAva zA mATe pradhAna ane vyabhicArI zA mATe gauNu ? kAraNa, amuka bhAvA ja jIvananA puSA sAthe sIdhA saMkaLAyelA che, ane te ja pradhAna che. rati kAma tema ja dhama ane a sAthe saMkaLAyelI che. joSa a sAthe, utpAda kAma ane badhA prakAranA dharma sAthe,. ane rAma meAkSa sAthe. eTale A bhAveA pradhAna che. krU, zoSTha ane addabhuta vagere. leAkeAmAM sAmAnyapaNe jovA maLe che, echA mahattvanA che, ane upara gaNAvelAne madada karI puruSAnI sAdhanAmAM sahAyarUpa thAya che. e bhAvA ja sthAyibhAva kahevAya che. e badhA ja mANaseAmAM kaI nahi te suptarUpe paNa hAya che, ane prasaMga mAvatAM te udyuddha thAya che. mAtra tenI mAtrA vyaktibheda bhinnabhinna heAya che. glAni vagere vyabhicArI bhAvA kaMI kAyamI heAtA nathI, ane te badhI vyaktiemAM ane badhe samaye jovAmAM AvatA nathI. amuka amuka kAraNeAthI te utpanna thAya che, ane kAraNu jatAM nAza pAme che. eka dAkhalAthI A spaSTa thaze. A e vidhAneA jue * A mANasane glAni thaI che.' 'rAmamAM utsAhazakti che.' paheluM vidhAna sAMbhaLatAM ja ApaNe prazna karIe chIe ke zAthI glAni thaI che?' e ja batAve che ke glAni sthAyI nathI ane kAIka kAraNathI janme che. paNa khIjA vidhAnanI bAbatamAM kAI evA prazna nathI buddhiprakAsa, mArca '68 ] * karatuM ke 'rAmamAM zAthI utsAhazakti che?' kAraNu utsAha sthAyI vastu che, ane e amuka samaya pUratA astitvamAM AvA bhAva nathI. sthAyibhAva ane vyabhicArIbhAvanuM vargIkaraNa A siddhAMta upara thayeluM che. vyabhicArI bhA e mALAnAM ratnA samA che. mALA che tyAM sudhI temane sthAna che, paNu mALAnuM astitva temane avalakhIne raheluM nathI. Ama, sthAyibhAva e dhAna che ane vyabhicArI bhAvA. gauNa che. eTale jyAre sthAyibhAvane kharAkhara paripeASa karavAmAM Avye hAya che tyAre te kadI najara bahAra jatA nathI ane chatrAdhAnatAnuM vighna upasthita thatuM nathI. c / 7. saMzayayoH / eTala saMzaya. vibhAvA, anubhAvA ane vyabhicArI hAvA kAI sthAyibhAva sAthe nitya saMbaMdhathI joDAyelA nathI. dA. ta., azru ( anubhAva ) AnaMdathI paNa Ave ane duHkhathI paNa Ave, koI vAra rAgathI paNa Ave. vAgha vagere ( vibhAva) kreAdha paNa janmAve, bhaya paNu janmAve. zrama ane ciMtA (vyabhicArI ) utsAhanA ke bhayanA AnuSa`gika bha vA hAI zake. eTale jyAM koI najIkanA sagAnuM mR yu vibhAva hoya, rudana, azru vagere anubhAva hAya ane ciMtA kalAnti vagere vyabhicArI bhAvA DhAya tyAM kayA sthAyibhAvanA paripASa karyAM che e vize zakAra jAgI na zake. paNa jyAM ema nathI hA tyAM zaMkA jAge che, ane e zaMkAnuM nivAraNa karava! mATe rasasUtramAM 'praMyoga ' zabda vAparelA che. eTale ke jyAre AvA vibhAva, anubhAva ane vyabhicAra bhAvAnA sayAga hoya che tyAre ApaNane khabara paDe che ke paripeASavA dhArelA sthAyibhAva zAka che ane rasa karuNa che. A rIte sAta vitAne parihAra karavAmAM Ave che. vaLI, sahRdaya paNa peAtAnA zikSaNane lIdhe laukika hetu kA` ane sahakArI karmAM uparathI maneAbhAve samajavAne sama heAya che. ane have evA ja hetue je laukika hetue jeTalA vAstavika nathI hotA ane vibhAva, anubhAva ane 91 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyabhicArI bhAvane nAme oLakhAya che, tene lIdhe che ane tene jAti sAthe saMbaMdha hoya che. paNa tenuM citta varNavAtI ghaTanAmAM ekarAga banI jAya rasapratIti te taddana anirvacanIya hoya che ane che ane te tenI sAthe kalpanAjanya samabhAvathI sAthosAtha pratItikSaNe e eka saMkula AnaMdamaya tAdAmya sAdhe che, ane e rIte jAgrata thayelA anubhavarUpa hoya che, je vAcAthI para hoya che. eTale potAnA sthAyibhAvane nighipaNe ane AnaMdasahita e baMne prakAranA jJAnathI bhinna che, ane mATe e paripaSa pAmatA anubhave che. e anubhava zuddha alaukika che. to ApaNe ene koI yaugika anuAnaMdanA svarUpane hoya che. te kaI bhautika padArtha bhavanI sAthe sarakhAvI zakIe kharA? yaugika je hoto nathI alaukika hoya che, vibhAvAdine anubhUti be jAtanI hoya che: 1. muMjAnanI ane anubhava cAletyAM sudhI ja Take che, ane sthAyibhAvathI 2. yuktanI. muMjAna brahmanI sAthe yukta thavA mATe bhinna hoya che. ene rasa kahe che. hoganI vividha kriyAono Azraya le che, je kalezakara hoya che, jyAre rasapratIti te sukhada hoya A pratItine alaukika eTalA mATe kahI che. che. yukta to brahmanI sAthe eka thaI gayo hoya che, 3 (3) e to keka kAraNothI janmelI nathI. te zuM ane koI paNa bhedano anubhava karato nathI. jyAre vibhAvAdine rasanA hetu na kahI zakAya ? ene tame sahaya to sahRdaya te bhedenA bhAnamaya koI alaukika sukha kevA heta kaheze ? kAraka hetu eTale utpAdaka hetu anubhave che. vaLI, paganI uccatama kakSAmAM te kahezo ke jJApakahetu eTale jIvanArA hetu kahezo ? jIvanamaraNu ja rahetAM nathI, e baMnenI e para kAraka hetu nAza pAmyA pachI paNa tenAM pariNAma cAlI jAya che, jyAre rasAnubhUti to jIvanamAM ja ' kAyama rahe che. jema lAkaDI ke cAkaDe nAza pAmyA saMbhave che. brahmAnubhUti hoya tyAM rasAnubhUti thaI pachI paNa ghaDe kAyama rahI zake. paNa ahIM to ja na zake. AthI ene alaukika kahI che. vibhAvAdi jatAM ja rasapratIti paNa lopa pAme che. jJA pakahetuM hoya tyAM tenI pahelAM paNa jJAya to bhaTTa nAyakanA matamAM ane abhinavaguptanA hoya che ja. jemake dIva lAvIe te pahelAM paNa matamAM eTale phera che ke bhaTTa nAyakanAM sAdhAraNIghaDo to hoya che ja, paNa ahIM to vibhAvAdi karaNuM athavA bhAvakatvane ahIM vyaMjanAmAM ane AvyA te pahelAM rasa hato ema kahI ja na zakAya. bhogane rasapratItimAM samAveza karavAmAM AveluM che. eTale ApaNe ema ja kahI zakIe ke vibhAvAdi to rasanA A siddhAMta zarUAtamAM rajU karelI rasanuM sUcana kare che. Ama e kArya paNa nathI ane muzkelIone parihAra kare che kharA ? (1) pahelI jJAya paNa nathI eTale ene alaukika kahe che. vaLI, muzkelI vyaktitva athavA ahaMkArane lagatI che. ane mAnasazAstranI dRSTie paNa enuM svarUpa alaukika che. (2) bIjI karuNarasane lagatI che. pahelA be veda rasapratIti e AnaMdamaya jJAna che ema kahevAya che. A muzkelIono khulAso karI zakatA nathI. trIjo e jo jJAna hoya to e kAM te nirvikalpaka hoya vAda eTale ke bhaTTa nAyakano sAdhAraNIkaraNa dvArA ane ke savikalpaka hoya. nirvikaTapaka jJAnamAM koI jAtanI abhinavagupta sAta vidgonA parihAra dvArA pahelI nizcitatA hotI nathI ane ke I jAtano saMbaMdha hato muzkelIne dUra kare che ane bIjI muzkelIne ! nathI. paNa rasapratIti cheka saMbaMdhazUnya hotI nathI. abhinava gupta sakhyadarzanane AdhAre Ape che ke, kAraNa, vibhAvAdinA jJAna dvArA ja ApaNe rasa- badhA ja rasa sukhapradhAna che. paNa abhinava barAbara pratIti pAmIe chIe, eTale ke rasanA jJAna mATe jANe che ke, judA judA sthAyibhAvo vacce bheda che vibhAvAdinuM vizeSa jJAna Avazyaka che, ane eTale ane tene e paNa khabara che ke karuNane sthAyibhAva e nirvikalpaka nathI. savikalpaka jJAna nizcita hoya zoka che. te e zoka AnaMda anubhava zI rIte [ buddhiprakAza, mArca 18 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAvI zake ? abhinava kahe che ke, karuNunI pratIti vakhate paNa citta nATayamAM pUrNapaNe tallIna thaI gayeluM hAya che ane A tallInatA sAthe cittamAM eka prakAranI vizrAMti paNa hAya ja che. ane cittanI e vizrAMti jemAM kaze| vikSepa paDate nathI e ja sukha athavA AnaMda kahevAya che. A vizrAMtimAM vikSepa paDatAM cittanI je dAlAyamAna sthiti thAya te duHkha. A mata sAMkhyamatane maLatA Ave che. te mata mujaba cittanI avasthatA te duHkha. jyAre e asvasthatA dUra thAya che tyAre citta pUrNa vizrAMti bhAgave che, ane e ja AnaMda che. AnaMdanAM e svarUpa che H bhAvAtmaka ane abhAvAtmaka. eTale ke svabhAve e sukhada che, ane jyAre citta ka'IkamAM tallIna thaI jAya che tyAre abhAvAtmaka svarUpa paNa jovA maLe che. karuNarasamAM AnaMdanuM bhAvAtmaka svarUpa nathI. kAraNa, te svabhAve duHkhada che. paNa ahIM sAbhAra lAka gurjarI, gujarAta rAjya, leAkasAhitya samiti C/o, jillA zikSaNAdhikArI kacerI, bhadra, amadAvAda. rU. 1-50 gAramAnAM gItA rAMdelanA gItA tulasIvivAhanAM gItA 2. 2-50 2. 1-00 saMpAdaka : DaoN. maMjulAla majamudAra, bacubhAI rAvata, manubhAI jodhANI Ara. Ara. zeThanI kuAM. seAnagaDha (saurASTra) bhAratIya nagara : saM. DaoN. akSayakumAra desAI, Do. nIrA desAI 2. 4-00 bhAratIya samAja ane saskRti : saM. DaoN. akSayakumAra desAI, Do. nIrA desAI, rU. 3-50 bhAratanuM` grAmajIvana : saM. ema. ema. zrInivAsa, rU. 8-10 cittanI tallInatA atyaMta ga'bhIra ane pUNuM hAvAne kAraNe emAM AnaMdanuM bhAvAtmaka svarUpa utkaTarUpe anubhavAya che. emAM saheja kaTutAnA saMbhava hAya che kharA, paNa te leza paNa pragaTa thatI nathI ane AnaMdanA utkaTa anubhavamAM DUbI jAya che. Ama, mANasane duHkha gamatuM na heAvA chatAM karuNa dRzyo kema AnaMdadAyaka thAya che eneA tAttvika khullAsA maLI rahe che. tatra sarve amI sukhapradhAnA / svasaMvizccarvaNArUpasyaikaghanasya prakAzasyAnandasAratvAt / tathA hi ekghnshosaMvicaryaLe vahore srIhoya vizrAntintarAya zUnyavizrAMtizarIracA ( mulasya ) / avizrAntivatava 3laHm| tatattva vio: du:lakSya cARRcametALave notuM rovRttimAM vRddhiAinandvatA sarvarakSAnAm / kintUpara akaviSayavazat teSAmapi kaTu kiM nAsti / varSoM vIraNya meM phri dezasa phejItAvitrALa ca / svIkAra smRti sAhitya maMdira, muI kAyA kalpa : le. yogezvara, rU. 6-00 kALa paDachAyA : le. mULacaMda modI, rU. 8-00 navajIvana prakAzana maMdira, amadAvAdya-14 gAMdhIjInA akSaradeha : (bhA 1-2) rU. 16-50 (bhAga-3) rU. 16-50 ane (bhAga 4) rU. 16-50 gAMdhIjI ane rASTriya pravRtti: zaMkaralAla ghelAbhAi ekara 2. 1-00 rU. 9-00 kamala prakAzana : sa`jInI sAme, amadAvAda-7 virAganI mastI : UMDA aMdhArethI : zaraNAgati : sAdhanAnI pagadaMDI : adhyAtmasAra H darekanA lekhaka munizrI caMdrazekhara 2. 1-00 rU. 1-00 2. 1-00 2. 3-50 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ achAMdasa racanAo* jayaMta pAThaka A kAvya padyamAM hoya te gadyamAM paNa hoya ema bhale chaMdamAM na goThavAtI hoya, keka layamAM to e kahenAre kAvyatattvanI jhINI sUjha batAvI che, ne goThavAIne Ave ja che. e daSTie joIe to keTalIka gadya kRtione ApaNe kAvya tarIke layayukta vANI ja kavitAnI vANuM ema kahI zakAya. oLakhatA AvyA chI . kAvyaracanAmAM padya anivArya nathI; bhAvane ukeka, Avega ke tIvratA ApaNe tyAM eka kALe kAvya ane padyane Avazyaka che ema samajAyu che. chatAM AvA udreka abheda manAto hato, je kavitA te to gavAya ja evI samaja pravartatI hatI. nAnAlAlanI achAMdasa ke Aga mATe vANIne kema prayojavI, kAvyanA vAhana tarIke vANIne ThATha kevo joIe tenI racanAomAM padyanI niyamitatA na hovAthI ene vicAraNA satata cAlatI rahI che ne ene pariNAme kavitA na gaNavAnI himAyata paNa karavAmAM AvI hatI. ApaNI arvAcIna kavitAnI pA ke chaMdaviSayaka alaMkAra, chaMda Adi tarone puraskAra karavAmAM AvyuM che. saMvedananI abhivyaktimAM saghanatA, gati kaMIka AvI rahI che. saMskRta rUpameLa vRttone lAghava, coTa ne camatkRti sAdhavA mATe Idano ApaNe AvakAryA ne temanI pratiSThA karI. te pachI Azraya levAya, ne ema kAvyamAM padya lagabhaga vaLI ApaNe mAtrAmeLa chaMda tarapha vaLyA ne enI anivArya gaNAvA lAgyuM. 'lagabhaga" eTalA mATe pravAhitA tathA namanIyatAne lAbha lIdho. mAtrika chadone vividha AvartanomAM vALavA-DhALavAnuM vadhu ke padyamukta racanAne ApaNe kAvyapradezamAMthI Aja sugama hovAthI bhAvanI gati anusAra chaMdanI cAla sudhI hadapAra karI nathI. rAkhavAmAM e Ide ThIka kAmamAM AvyA. te pachI padyanuM svarUpa tapAsIe to emAM sauprathama Aje ApaNe AvAM Avato, paraMparitanI vANIno eka prakArane nimita laya jaDe. vANI janAmAMthI paNa chUTavA karIe chIe ne achAMdasa layAlita thAya eTale ke chaMdanI koI cokkasa racanAomAM kAvya siddha karavA mathIe chIe. AmAM vyavasthAmAM Dho. gadyane 5 | ene ya hoya che, kAvyasiddhi mATe sahAyarUpa gaNAtAM sAdhanAmAMthI paNa gadya ane padyanA laya mAM phera eTale ke padyamAM ochAmAM ochAMne upayogamAM levAnI nema rahelI laya niyamita hoya che, e bI cokakasa vyavasthA hoya che. rUDha padyaprayogano atiupayoga thavAthI kyAreka che. A laya kavinI anubhUtine, tenA saMvedanane, AvA prayoganI saphaLatA ja kAvyanI saphaLatA gaNAI tenA vaktavyane saghanatA, saMzliSTatA ne vega javAnuM jokhama TALavAnI nema paNa emAM rahelI che. ApanAra baLa che. kavi tyAre koI pracalita chaMda Aje kavi jANe enI ane kavitAnI vacce padyane choDI de che tyAre paNa enA cittamAM koIka laya paNa te chika leya paNa vyavadhAna samajate thayo che ne e vyavadhAna ramato hoya che, kaho ke manI derI ja enI vANI dUra karI kAvyane moDhAmoDha maLavA mAge che. A cAle che. kavinA saMvedanane anurUpa laya sAMpaDyo pravRttino hajI te A AraMbhakALa hAI enI ke tenuM adhuM kArya te sadhAI jAya che. enI vANI siddhinuM saravaiyuM kADhavAne avasara to dUra che, paNa - 4 AkAzavANI, amadAvAda-vaDodarAnA saujanyathI, emAM rahelI zakyatAo ne maryAdAo samajI levAnI [[ buddhiprakAza, mArca 18 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarUra che. achAMdasa racanAomAM pravartatI layayukta ghuvaDanI AMkhomAM ghUMTAIne vANInI ibArata tapAsavAnuM kArya karavA jevuM che. aMdhakAranuM TapakuM banelA sUryanuM lAva tane kAjaLa AMju'. kavitA mULe kAnane viSaya che, mAtra bhAvakane madhyAhe potAno paDachAyo zodhatA mATe nahi, kavi mATe paNa. jema darzana mATe kavine ekAkI sUryanI AMkhama jhamelA baLabaLatA motInI AMtaracakSu hoya tema abhivyakti mATe tene sUkSma lAva tane natha paherAvuM. kAna (Inara Iyara) paNa hoya. A kAna vaDe ja AdikALanA jaLanI ja patAnA sparza kavi zabdane dhvani pArakhe che ne pakaDe che. jene sUryane thayelA romAMca A kAna saravo na hoya tevo kavi uttama vANI lAva tane pAnetara paherAvuM, pAmI na zake. zabdamAM artha ane vani eTale aMdhakAranA udaramAM nahi janmelA avAja ke nAdatattva rahelA che. kavi jema zabdanA lAkho sUryanA adhIrA sitkAranAM arthavanine pichANe che tema tenA nAdadhvanine paNa lAva tane jhAMjhara pahera che. oLakhe che. A bane dhvanionuM je sAmaMjasya sAMjaveLAe sUryane parapoTo phUTI jatAM sAdhI zake te ja uttama kavi. chaMda-prayogamAM paNa mukta thatI rakta zUnyatAmAM moTA ne nAnA, kavinI pichANa A vanitatvanI lAva tane DhabUrI dauM. tenI grahaNazakti ne mAvajata uparathI pamAya che. be (pratyaMcA, kavi eka ja chaMdamAM kRti race chatAM ekane Ida A racanAne keAI rUDha chaMda nathI, chatAM vAMcatAM bIjAnA karatAM vadhAre mAtabara lAge te zAthI? eka laya pakaDAya che je kutinA pAMcepAMca khaMDamAM bhAvanA layanI zabdanA laya sAthe ekarUpatA vyApelo che. dareka khaMDa traNa paMktino ne eka ja sAdhavAnI te kavinI zaktine lIdhe. kavitA kAnathI vAkyano bane che. trIjI paMktimAM, dareka khaMDamAM. lakhAya che ema kahevAyuM che te A ja kAraNe. 'lAva tane'nuM Avartana la sarjavAmAM sahAyaka bane gItA layanAM aneka rUpa che. enI A baha. che. "AMsu", "paherAvuM ne "dauM" jevAM samAna rUpatAmAM ja kAvyasarjana mATenI mabalakha sAmagrI vani ane arthanAM kriyArUpa dareka khaMDane aMte rahelI che. chaMdamAM na prajAte hoya tyAre paNuM zabda AvatA prAsano AbhAsa to Ubho kare che, paNa koIka laya to potAnAmAM vaheto ja hoya che. te uparAMta kAvyasamastanI ekatAne daDha karI Ape achAMdasa racanAnA kavie e laya mATe tenA kAna che. ahIM kavie cheda paDayo che, paNa svachaMda saravA rAkhavAnuM che, e layane pArakhavAne che svIkAryo nathI, racanA koI ne koI niyamane vaza rahe tene kAvyanA mAdhyama tarIke prayojavAnuM che. evo Azaya rakhAyo che. kavine kAvyapravRttimAM preranAruM ne racanAmAM bhAva tIvra thAya eTale ene vyakta karatI gati karAvanAruM tattva bhAvanI tIvratA che. A tIvratA vANImAM jhaNajhaNATI pragaTe, vANI adezita thAya. laya zeAdhI le che ne keAIvAra kavine ISTa na hoya e cha rUpa dhAraNa na kare. kavi ema thAya evuM tyAre paNa vANInI keAI niyamita. vyavasthita tarehane na Icche. tyAre paNa te koI ne koI niyamita pakaDI le che. koI IdanA niyamamAM na vahevAno rUpamAM pragaTa thAya che. paMktigata vAvaLoTamAM, saMkalpa karIne pravartatI racanA paNa AthI koIvAra zabdavinyAsamAM, anvayanI tarehamAM, koIvAra prAsa paricita chaMdakALamAM DhaLI paDatI jaNAya che, enI jevA aMgamAM pele laya DhaLeluM jovA maLe che. paMktimAM ke paMktikhaMDamAM koI zaMDhALanuM tattva sureza joSInI "sUryA" nAmanI kRti joIe: pravezI jatuM varatAya che. priyakAMta maNiyAranuM kAvya buddhiprakAza, mArca 18 ] Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vADanAM phUla" AraMbhAya che achAMdasa rUpamAM : moDe moDe agiNunI ADa eka prakhara ghorakhodiyuM Ave che meMdInI vADamAM ane potAnA pILA tINa nahorathI loDhAnA tAranA aNiyALA kAMTAmAM pelI kALI rezamI cAdarane huM eka phUla UghaDI gayuM chuM. ujharaDI-utaraDI. AgaLa cAlatAM AvI paMktio Ave che: cIrI to nAkhe che, chatAM jANe ema samaje ne ame hAsyanAM ja chIe. ghoratI kabarane A nA gamatuM hoya koI vihaMgane ema dhrUjatI dhrujatI potAnA upara AkAze alepa karI dIdhuM kadI jANyuM nathI. ce paDele cUno kheravatI ja jAya che to amAre duHkha zenuM? (sparza) basa, kheravatI ja jAya che. (AMsu ane cAMdaraNuM) ahIM manaharanI cAla pragaTatI tarata pakaDAya che. ahIM eka ja vAkyane kavie TukaDA karI paMdara kavitAmAM Aje TUMkI racanAo vizeSa thAya che. paMktimAM vaheMcyuM che. AkhI racanAmAM koI viziSTa ekAda bhAva ke vicArane kavi camatkRtipUrvaka raja laya pakaDAto nathI ne eka prakArano nirarthaka prastAra kare che. eka ja chaMdamAM ke vaividhya sAdhIne lAMbI eka nAnakaDA bhAvacitrane jhAMkhuM karI nAkhe che. kati racavAnuM valaNa ochuM thatuM jAya che. chaMdamaktinI chaMdamAM kadAca A ja citra ekAda muktakanA kadamAM yojanA AvI TUMkI kRtiomAM vadhAre phAve; nAnI, sadhanatAthI rajU karI zakAyuM hota, ke pachI padyamAM khAsa karIne nATakano bhAva pragaTa karatI racanA mATe ochI jagAmAM samAvAI zakAyuM hota. emAM thatI e sAra vAhana banI zake. bAkI dIrgha racanA mATe anubhUtine bhAgye ja kAvyAnubhUti kahI zakAya. e bhAgye ja anaphaLa gaNAya. je chaMdamAM racAtI gadyamAM ja thayelA gadyALu vidhAnathI AgaLa e kRti eka ja DhALAmAM paDI jaI ekasUratA janmAve racanA vadhI zakatI nathI. to chaMdamakta racanA paNa vANInI eka tarehamAM nibaMdhatA kalAmAM vadhAre sAvadhAnI ne sajajatA pI ja ekavidhatA ANe. emAM bhAvanI tIvratA mAge che. eliyaTe eTale ja kahyuM haze ke jeNe jALavavAnuM agharuM che. keI niyamane vaza na rahevAya chaMdone pUra jANyA nathI, emanA para prabhutva meLavyuM -ne kalA te niyama mAge che-eTale kalAkRtimAM nathI teNe mukta padyanA prayogamAM paDavA jevuM nathI. avyavasthA Ave, AkRti barAbara sadhAya nahi, gadyanA sImADe rahetI achAMdasa racanAo kyAre enI ekatA ne samagratA paNuM jokhamAya. gadyanI sImAbhaMga karI bese te kahevAya nahi. vadhu najIka pahoMcelI laDhaNa kyAreka gadyamAM UtarI achAMdasa kRti dvArA ApaNe gadya nathI mAgatA, jAya ne kRti gadyALu banI jAya evuM paNa bane. kAvya mAgIe chIe. kavie vaktavyamAM kAvyanI kAvyapugala sughaTa rahevAne badale prastAramAM phelAIne utkaTatA, tIvratA sAdhavAnI che. gadyanI paNacha AkarNa phisuM paDI jAya. rAdhezyAma zarmAnI "sUrya" nAmanI kheMcAtI nathI, zithila rahe che, jyAre kAvya te taMga achAMdasa racanA joIe. paNa che caDhIne ja nizAna vadhe che. hA, zabda ane kabara uparanI cAdaranA alaMkAranI avanavI bhaMgIo ne chaTAothI kavi kALA vaNATanA vajana nIce chaMdanA abhAvanI ghaTa pUrI zake kharo, paNa evA roja dhoLuM zaba goMdhAya che prayatnamAM eNe sadA sajaja, sadA jAgrata rahevAnuM hoya, ane UMhakAra karatuM kaNasyA kare che chaMda choDIe chatAM paMktio te taMga ja rahe, tyAre tenA pralaMba ArtanAda sAMbhaLIne zabdanI pasaMdagI ne vinyAsa kAvyocita ne kAvyakSama [ buddhiprakAza, mArca 18 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe, bhAva vadhu paDato kaMtAIne pAtaLo na thaI zakAya? eka ja prakAranI laDhaNu ke tareha badhA bhAvone jAya enI sAvadhAnI kavie rAkhavAnI hoya che. anukUla thAya? Ane javAba kadAca ema apAya judA judA chaMdone emanuM AgavuM vyaktitva hoya ke kAvyamAM chaMda ja sarvasva ke sarvopari nathI. e che, je bhAvAbhivyakti mATe anukUlatA pUrI pADe che. to eka yukti che ne emAMthI mukti meLavIne bIjI ApaNuM eka atinA chaMdathI mAMDIne zArdUlavikrIDita rIte paNa kAvya siddha karI zakAya. AvI pratIti ne sadharA jevA dIdhu cha domAM judA judA bhAvane ke AsthA sAhasane prere ne e sArI vAta che. dhAraNa karavAnI kSamatA rahelI che; kaho ke mAnava- Akhare to kAvyayAtrA AvAM sAhasane bhAge ja vANIe judA judA bhAvo tIvratAthI je ugAremAM thatI hoya che ne evAM sAhase enI saphaLatAthI pragaTAvyA temAMthI ja denuM nirmANa thayuM che. tema niSphaLatAthI kavitAne navI dizA dAkhave che ke to achAMdasatAmAM evI kSamatA meLavI-keLavI jakhama tarapha AMgaLI cIMdhI cetave che. sAbhAra-svIkAra * vorA enDa kuM. prA. li. muMbaI-2 traNa mAthaka kathAo : anu. dolatarAya citramaya vijJAna-vi mAna: dhIrajalAla gajajara desAI rU. 1-25 tabIbI vijJAnanI zodho : ana. 3. kezava- citramaya vijJAna-AgagADI ane meTa gADI H prasAda trivedI rU. 300 dhIrajalAla gajajara rU 1-25 hakalabarI kInanAM parAkrama : anu. dhIrubahena dhIe prabhunI pyArI grIvAmAM : cImanalAla dave ja paTela rU 2-50. 2. 6-00 jagatane citramaya itihAsa : anu, nagInadAsa nahAnAlAla : manasukhalAla jhaverI rU. 3-50 jIvanajagatanI ajAyaba sRSTi : anu. vijaya 2. saMdhavI rU. 7-00 gupta maurya rU. 3-00 haraNanI haiyAphALa : anu. Izvara paMcolI hAnAlAlano kAvyaprapAta ramaNa kekArI - rU. 3-00 rU. 3-00 vadhu ne vadhu suMdara: kundanikA kApaDiyA rU. 4-50 govardhanarAmaH manasukhalAla jhaverI rU. 2-00 mumu : anu. IndirA DagalI rU. 1-25 gujarAtI pustakAlaya sahakArI maMDaLI li. vaDodarA elInora rUjhaverAnI AtmakathA : anu. RtuRtune meLo : mAdhava mo. caudharI rU. 2-00 saudAminIbahena mahetA rU. 3-00 ka95muddA : ramaNalAla sonI 2. 1-25 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nibaMdha-eka daSTipAta IlA pAThaka pAzcAtya sAhityamAM ghaNo meDa uddabhavele kavitA kaheDAvavA pUratI nathI tema nibaMdha kahevAyAthI ane uddabhavyA pachI lagabhaga doDhaso varSa pAMgarele keIpaNa gadyakRti nibaMdha banI jatI nathI. nibaMdha rapa te nibaMdha. jema sAhityamAM navalakathAno zabdano upayoga aneka prakAranAM gadya lakhANa mATe vikAsa moDe thayo tema nibaMdhane vikAsa paNa thato Avyo che. te vize sAmAnya chApa evI rahI pAchaLathI ja thaye che. sAmAnya rIte jema IgleMDamAM che ke koIpaNa eka viSayanuM mathALuM bAMdhIne navalakathAnI zarUAta 1740 thI thayelI gaNAya che, lakhavAmAM Avela lekha te nibaMdha. A chApa jeTalI paNa itihAsakAro enAM mULa jovA cheka bAIbalanA sAmAnya che teTalI ja khoTI che. nibaMdhane eka samaya sudhI daSTipAta kare che tevuM ja nibaMdhanuM che. sAhityasvarUpa tarIke samajatI vakhate A sahaja monTeinanI zailInA nibaMdhano vikAsa ileMDamAM svIkata khoTA khyAlane dUra karavo ja joIe. nibaMdhaaDhAramI sadIthI thayo paNa tenI zarUAta bekananA kAranuM kArya eka zIrSaka bAMdhIne te viSaya para - samayathI eTale ke soLamI sadIthI thaI gaNAya. vivecana karavAnuM nathI. tevI rIte lakhANo lakhAyAM nibaMdhanA mULa zodhanAra itihAsakAre moIna che ane lakhAya che. paNa tene nibaMdha kahevA karatAM tarapha Doka laMbAvI phreMca nibaMdhanA uddagamanI vAto lekha kahevA vadhu ucita che. karavI ja paDe, bekananuM anukaraNa tapAsavuM paDe ane nibaMdhanuM kArya, eka sAhityaprakAra tarIke, kAulInA prayatnone paNa ne vavA ja joIe. chatAMye , * vistArapUrvaka mAhitI ApavAnuM nahIM, paNa lekhakanuM nibaMdhakalAnI sAcI zarUAta sTIla ane eDisananA jIvanadarzana pragaTa karavAnuM che. kavinI jema nibaMdhajamAnAmAM 1709 thI thaI gaNAya. kArane mATe nibaMdha UrmiprAkaTacanuM sAdhana che. lekhakanA nibaMdhanA ugama mATenI samayarekhA bAMdhatAM kavana mATe te eka vAhana bane che ane temAM lekhakanAM pahelAM nibaMdha zabdanI vyAkhyA nakkI karavI joIe. saMdedano, vicAro, gamo-aNagamo, ane te sarva je ApaNe ema kahevA mAMgatA hoIe ke aDhAramI dvArA lekhakanI pratibhA vyakta thAya che. lekhakano sadIthI ja IMgleMDamAM nibaMdhane vikAsa zarU thayo irAda temAM potAnA jJAnanuM pradarzana karI vAcakane te kayA prakAranI kRtine nibaMdha kahIe chIe te prabhAvita karavAno nathI, paraMtu potAnA mAnasamAM nakkI karavuM paDe. jema dareka sAhityasvarUpanuM lakSaNa uddabhavelA taraMgone zabdasAta karIne vAcakane temAM bAMdhavA koI eka vyAkhyA pUratI thaI paDatI nathI taraboLa karavAne che. tema thatAM. vAcaka moha pAmIne tema nibaMdhanuM paNa che. nibaMdhanI aneka vyAkhyAo hokhAnI siyAmAM praveze che temAM so rapa bhale thaI che chatAM temAMthI koIpaNa ekamAM nibaMdhane che. tenI rIte vicAre che ane tenI AMkhe duniyAne parI zakAya tema nathI, paraMtu tenA mukhya mukhya ja che. jema UrmikAvya vAMcatAM vAcakane kavinA lakSaNe neMdhIne tene AgaLa sAhityaprakAra tarIke UmitaMtrane ane te dvArA kavinA aMtastalane samajI zakAya. paricaya thAya che tema ja nibaMdha vAMcatA vAcakane jema chaMdanI hAjarI mAtra kaI paNa kRtine nibaMdhakAra sAthe nikaTane anubhava thAya che ane [ buddhiprakAza, mArca 18 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nibaMdhakArane te sahadaya mitra bane che. je nibaMdhakAra (1597-1625). pariNAme tenA hAthamAM nibaMdha Ama vAcakane tapUratI AjubAjunI duniyA nibaMdha strota maTIne gajagAminInA jevo dhIragaMbhIra bhulAvIne pitAnA lekhanI mohinImAM vaza karI de arthayukta lekha banyA. nibaMdhano AtmA temAM che te ja sAco nibaMdhakAra che ane tenuM lakhANa gUMgaLAI gayo ane tenI lekapriyatA naSTa thavA pAmI. te sA nibaMdha che. abrAhama kAulIe tene saMjIvanI pArTI kAulIe moInanI jema nibaMdhamAM potAnI vAta zarU Ama nibaMgha eka khAsa sAhityaprakAra che. te karI. paNa kAulIne padya lekhanamAM jeTalo rasa sAhityakAranI sAhityika abhivyaktinuM AgavuM sAdhana che. tene sarjanastrota che nibaMdhakAranuM hatA teTale gadya lekhanamAM na hato. pitAnI vyaktitva. jeTalo vadhu nirbadhapaNe nibaMdhakAra potAnA jiMdagInA chellAM be varSa ja teNe A sAhityaprakAra nibaMdhamAM vihare teTalo vadhu rocaka teno nibaMdha kheDyo. tenA mRtyu pachI ja tenA mukhya nibaMdha bane. lekhakanI pratibhAno raMga jeTale UMDe tenA che chapAyA ane tethI sajIvana thayela nibaMdha vikasya. nibaMdha para bese teTalo nibaMdha jIvaMta bane. basa tyAra pachI lagabhaga cALIsa varSa pachI sTIle varSe paNa jUnA nibaMdhakAronA nibaMdha vAMcavA ane tene pagale pagale eDisane nibaMdhane punaHsthApita game che tenuM kAraNa e ja che. emAM kaMDArAyelI karyo. (1709). mAnavamUti Aje paNa tevI ne tevI ja jIvaMta aDhAramI sadIthI nibaMdhane itihAsa patrakAratva ane hadayaMgama lAge che. tethI ja nibaMdhane itihAsa sAthe saMkaLAyele rahyo che. nibaMdhane kalAsvarUpa jotAM tevA ja nibaMdhakAronA nAma AgaLa tarI tarIke paNa patrakArane sahAre khUba maLyo che. AvatAM dekhAya che ke jemaNe potAnA hRdayavaMdanAne savidita che ke amara patrakAratva sAhitya tarIke nicoDa nibaMdhomAM ThAlavyo hoya, jarAye kSobha sthAna pAme che ane phisuM sAhitya patrakAratvanI rAkhyA vinA mana mUkIne ane dila kholIne vAta karI jema kSaNajIvI nIvaDe che. aDhAramI sadInA patrakArahoya ane pitAnA vaktavya sivAya bIjuM koI vamAMthI sAhityasvAmI tarIke nAmAMkita thayelA yeya rAkhyuM na hoya. aneka lekhakenAM nAmo ane aneka sarjane maLI kalAtmaka sAhityika nibaMdhanI zarUAta karanAra Ave che. A velaMta nAmAvalimAM sTIla, eDisana, moine sabhAnapaNe nibaMdhamAM nijanI ane sabhAnapaNe nibaMdhamAM nijanI ja vAto jahonsana, gosmitha vagereno samAveza saheje thAya. karavAnI zarUAta karI. aMgrejImAM vaparAto essay A samayanA nibaMdhakAranuM mULa-dhyeya temaNe svecchAzabda ane phreMca bhASAne maIne sUcavele (ssai e svIkAreluM be-to sAmAjika sudhAraNAnuM hatuM. ne zabdaprayoga paNa nibaMdha e prayatna che tema batAve paNa aThavADiyAmAM traNa vAra phakta sudhArAnI nIrasa che. monTeIne potAnA essai mAM potAnI pratimAne vAta karavI ane mAnavuM ke vizALa saMkhyAmAM loke abhivyakta karavAno prayatna karyo che. (1580) tenA te kharIdIne vAMcaze e to asaMbhavita ja hatuM. nibaMdha lokapriya thayA ane bekanane iMglaMDamAM tenuM ane tethI potAne saMdezo lokabhogya banAvavA anukaraNa karavAnuM sUjhayuM. bekananuM anukaraNa potAnA mATe sTIla, eDisana. golDasmitha vageree potAnA nibaMdha mATe essay zabda vAparavA pUratuM ja nibaMdhane haLavA banAvyA, temAM AkarSaka pAtro maryAdita rahyuM. tenA nibaMdhomAM potAnA vyaktitvanI mUkyAM ane rasaprada prasaMge AlekhyA. dareka nibaMdhane abhivyaktine prayAsa varatAto nathI. bekane to ekabIjA sAthe sAMkaLI levA mATe lekhakanuM potAnuM pitAnA judA judA viSayo paranA navarAzanI ghaDIe pAtra to hAjara hoya ja, A nibaMdhakheDANe eka nedhalA TAMcaNe ja A nAma nIce chapAvI dIdhA- bAja navalakathAsarjanamAM sahAya karI ane bIjI vRdipakAra, mArca 68 ] Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAju nibaMdhane AgavA sAhityaprakAra tarIke dhImuM paDavuM jaNAya che, paNa vIsamI sadInA AraMbhathI sthA che. A sarva lekhakemAM Aje sauthI oche ja pharI pAchuM te dhasamasatuM vahetuM thaI jAya che. 'vaMcAto hoya te jahonasana, kemake teNe bhAramAM sAmayike ane chApAMomAM niyamita kaTAre lakhatA rahIne zIrSakane vaLagI rahI bekananI jema carcA karI. nibaMdhakAronA hAthamAM nibaMdha agatyanuM sAdhana A maMDaLImAM Aje sauthI vadhu vaMcAtA hoya to banI rahyuM che. haMmezA eka ja sAptAhika ke mAsikamAM te sTIla ane golDasmitha, kemake te bee potAnuM lakhato nibaMdhakAra tenA vAcakavargane paricita hoya vyaktitva rajU karavA tarapha ja dhyAna ApyuM hatuM. che ane vAcakavarga tene paricita hoya che, tethI c nibaMdhamAM maMtrI bharI vAtacItane raNake saMbhaLAya ogaNIsamI sadInI zarUAtamAM te romenTisijhamane pavana phUMkA ane svAbhAvikapaNe ja che. vAcaka nibaMdha vAMcavAnI zarUAta evI apekSAthI na ja kare che jANe ke mitra sAthe gappAM mAravA na nibaMdhakAra paNa temAM taNAyo. huM' agatyanI besato hoya! nibaMdhanuM zIrSaka lekhaka ke vAcaka vyakti chuM evI sabhAnatA dareka kalAkAramAM AvI bemAMthI ekeyane mana agatyanuM hotuM nathI. viSayane ane tethI "huM" nI vAte agatyanI thaI paDI. vaLagI rahevAnI nibaMdhakArane jarUra nathI, kemake tene nibaMdhanI jANe ke yuvAvasthA AvI. vasaMtanI velanI viSaya che te pote. koIpaNa viSaya para te nibaMdha jema te khUba pAMgaryo. cAkarsa lekhe tene jatana karIne lakhI zake che, viSayane sahAro paLamAtra mATe laI laDAvIne, sAhitya svarUpono ziromaNi banAvI te potAnA vyaktitvanA UMDANamAM DUbakI mAre che, dIdhe. lekhanA hAthamAM nibaMdhano viziSTapaNe vikAsa ane tyAM je lAdhe che te rajU kare che. thayo. lekhanA taraMga, tenA jIvananI asahya ane svAbhAvika che ke nibaMdhakAranI zailI rasaLatI akathya vedanA, e vedanAmAM vaNAyeluM karuNanA raMge hoya, tenI bhASA vAtacItanI bhASA ja hoya. tenI raMgAyeluM hAsya, tenA ghelA zekha ane tenuM UMDuM relImAM mAdhurya, saraLatA ane prAsAdikatAnA guNa vAMcana-A badhAne vyakta karato nibaMdha UrmikAvyanI najare caDe che. haLavA manathI sAmAnya rojiMdI tole jaIne beThe. hejhaliTa ane kavInsI tema vAtonI goSTi te mAMDe che paNa tethI evuM nathI ke ja le hanTa lebanI sAthe hAtha milAvIne nibaMdhane tenI lakhAvaTa atyaMta sAmAnya prakAranI ja hoya. paDyo. lekhe nibaMdhamAM jIvananI taralatA samAvI zailI e to mAnasanI chabi che eTale dareka nibaMdhache ane hejhaliTe tene jIvanane jura bo che. A , kAranI zailI AgavI rIte ghaDAyelI ja hovAnI. cAre nibaMdhakAroe maLIne nibaMdhane vividha rIte hAsya, kaTAkSa, narma ane anekavidha alaMkArone pahela pADI che. temanA nibaMdhe hAthamAM letAM paNa tenAM sthAna che ja, paNa tene jheka bolacAlanI kyAreka tamane najIvI vAto maLaze to kyAreka gaurava bhASA tarapha ja rahevAne. yukta zailImAM jIvananA gahana praznonI chaNAvaTa jevA vIsamI sadInA nibaMdhakAroe potAnA maLaze to kayAMka sAhityanA ekAda pAsA para nibaMdhomAM eka vadhu lakSaNa vikasAvyuM che. dareka narma yukta vANImAM navo prakAza relAto dekhAze nibaMdhamAM te jIvanadarzananI kaMka vigata mUkate rahe to kayAreka lekhakanI UMDI vedanAone paricaya che. kilasaphInI carcA tene karavAnI hotI nathI, paNa thaze ane kayAMka hAsyanI choLo tamane gherI vaLaze. jIvana jIvatAM jIvatAM jIvana jIvavAnI uttama rIta viSayavaividhya vipula pramANamAM ane te vaividhyanA vize eNe manana karyuM jaNAya che ane A manano UMDANamAM DokAtI rahetI nibaMdhakAranA vyaktitvanI ekAda citya mudo te nibaMdhamAM sarakAvI de che. jhAMya manoraMjana ane arthagAMbhIrya pUrAM pADaze. nibaMdha vAMcI rahetAM vAcaka te vAta para vicAra ogaNIsamI sadInA uttarArdhamAM nibaMdhanuM vaheNa karato jarUra thaI jAya che. nibaMdhamAM mAnava ane [ adhiprakAza, mArca 18 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavInI duniyA benI vAto mukhya hoya che. sAhityika nibaMdhothI vadhu thaI paDI che. paNa A nibaMdhakAra haLavI vAto karatAM karatAM jIvana jIvavAnI vAta kayA sAhityaprakArane lAgu nathI paDatI ? kalA vize vAta kare che ane tema karatAM jIvana- uttamottamanI racanA nitya sulabha to hoya ja nahIM. sauMdarya tarapha AMgaLI cIMdhe che. tenI najara kekavAra mATe vAcake potAnA rasane poSavA sArAnI zodhamananI svacchatA tarapha to kokavAra vyavahAranI RjutA khaLa karyA ja karavI paDe. tevuM ja nibaMdhamAM paNa tarapha, kokavAra vANI ane vicArane sumeLa tarapha che. A sAhityasvarUpane vikAsa jotAM niHzaMkapaNe to kekavAra jIvanane sparzatA gaMbhIratara prazno tarapha ema kahI zakAya ke patrakAratvanA Azraye ja te maMDAyelI hoya che. mAnavIyatA ja jANe ke teno vikasyo che. sTIla ane eDisana ke he mukhya viSaya banI gayo che. A badhI vAto paNa hejhaliTa ke vIsamI sadInA agragaNya nibaMdhakAra sahajapaNe rojiMdI vAtomAMthI UThelI hoya che. mekasa bIraboma, robarTa lInDa, I. vI. lukAsa ane cAhIne te gaMbhIra banato nathI. paNa ema kahI zakAya e che. gADinara sarvee potAnA lekhananA ke dareka nAnakaDI vAtamAMthI, dareka tuccha banAvamAMthI - avalaMbana tarIke rAmayikAne ja svIkAryA che. pustaka paNa tene philasUphI sUjhe che, jIvana jIvavAnI jaDI tarIke prakAzita karavAne IrAde lakhAyelA nibaMdhane buTTI jANe ke te zodhato ja rahe che. vIsamI sadIne prakAra sarjaka sA hatyika rahelo nathI-temAM artha nibaMdhakAre tethI prekSaka ane darzaka beu banI rahyo ane zailIne bhAra vadhI jAya e svAbhAvika che. che. hasatAM hasatAM, potAnI vAta kahetAM kahetAM te dara aThavADiye ke dara mahine amuka kaTAra bharavI ja sArAye jIvanane sparze che ane vAcakanA manamAM e vicAre lakhatA lekhakonA lakhANanAM game evA UrminI lahara tema ja manane yogya vicAra beu pramANamAM beparavAI haLavAza ane vAtacItanI jagADI jAya che.. laDhaNu sahajapaNe praveze che. pustaka pragaTa karanArane nibaMdhano vikAsa samagra rIte joIe to rahetA #bha ene thavAnuM kAraNa nathI ane tethI ja te patrakAratva sAthe saMbaMdha bAMdhIne thayo che. tethI eka potAnI kAramAM muktapaNe viharI zake che. ema evuM pariNAma AvyuM che ke sAmAnya kakSAnA kahI svairavihArInI adA thI lakhAyelAM se lakhANamAMthI zakAya evA nibaMdhonI saMkhyA asAmAnya dasa amara nIvaDe e AzvAsana zuM ochuM che?! sAbhAra-svIkAra saniSTha prakAzana svataMtra bhAratanA pahelA spIkara : anu. sArcanA astitvavAdaH madhusUdana bakSI rU. 3-00 hIrAlAla zAha 2. 4-50 viTAmina Do. na.mu. zAha rU. 0-5 ArajhaH jazavaMta la. desAI rU. 1-10 ApaNI lokazAhI, tenuM nirmANaH le Ne prAcIna vidika samayanI svarAjya paddhati : vAsudeva mAvaLaMkara, anu. upendra 2 bhaTTa 0-60 zrIpAda dAmodara sAtavaLekara rU. 0-60 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAlisUriviracita virATaparva nuM avalokana cimanalAla zi. trivedI [1]. viduranI dIkSA, kRSNa-jarAsaMdhayuddhamAM kauravonuM jaina kavi zAlisariviracita " virATaparva " maraNa athavA anyatra vidura pAse emaNe lIdhelI vi. saM. 1478 pUrve racAyeluM che ane "gurjara- dIkSA ane aMte pAMDavonI dIkSA, traNa ceSTha rAsAvalI" (saMpAdaka : pro. bI. ke ThAkora, zrI paDAne maLelA mekSa ane nakula-sahadevane sarvArthaema. DI. desAI ane zrI ma. sI. modI) mAM siddhimAM devaparyAyanI prApti vagere prasaMge nirUpAyelA saMgrahAyeluM che. vi. saM. 1H 84 mAM sANaMdamAM maLe che. A rIte, jana mahAbhAratakathA vyAsa racita lakhAyelI hastapratane AdhAre enI vAcanA mahAbhAratakathAthI judI paDe che. uparanirdiSTa ApavAmAM AvI che. 14mA saikAmAM kavi paMcapaMDavacaritarAsu"jevI kRtiomAM ApaNane nAkara ane vipazudAsa jevA jainetara kavioe AvI janamahAbhAratakathAnI paraMparAnuM darzana thAya mahAbhAratanAM parvone gujarAtImAM avatAryA e che. "harivaMza'mAMnI 'virATaparvavALI kathAmAM kIcakane pUrve jainetara kavio dvArA paNa mahAbhAratakathAnuM aMte dIkSA laI avadhijJAna prApta karato darzAvyA Alekhana thayuM che. uparanA saMpAdanamAM saMgrahAyelA che. paraMtu kathAne "gagraha'vALA uttarArdha emAM kavi zAlibhadrasUrikana "paMcapa' vacaritarAsu" vi. nathI. "pAMDavapurANama'mAM pAMDavo anukrame purohita, saM. 1410) ane abhyAsavidAya A kRti enAM rasa, bRhannaTa, azvapAla ane gopAla tarIke tathA udAharaNa che. draupadI bhAlaNanA veze virATarAjAne tyAM rahe che. jaina sAhityamAM kavi nimenakata "harivaMza strIvezI bhIma dvArA kIcakane vadha nirdezAyA pachI purANa" (vi. saM. 840)mAM, devaprabhasUrikRta pAMDava- jAlaMdharanI virATa para caDAI, duryodhananuM uttara dizA caritra' (vi. saM. 1270), zubhacaMdrAcAryanA taraphathI geharaNa, bRhannaTavezI arjuna sAthe uttaranuM pAMDavapurANama' (vi. saM. 1608)mAM ane raNasaMgrAmamAM javuM-bhayabhIta banI pAchA pharavuM, ane hemacaMdrAcAryanI "triSaSTizalArApuraSacaritra' jevI : chevaTe arjunane paricaya maLatAM tenA sArathi banI kRtiomAM kaurava-pAMDavakathAnuM Alekhana thayuM che. ' te vijayI thavuM vagere prasaMge AlekhAyA che. jaina mahAbhArata kathAnI paraMparA mahAbhAratakathA kavi zAlisUrinuM 'virATaparva jaina mahAbhArataparaMparAthI keTalAka aMzamAM judI tarI AvatI kathAnA aMzane anusaravAne badale vyAsa racita dekhAya che. (jena pAMDavakathAnA upara nirdezelA mahAbhAratakathAne anusare che e noMdhapAtra che eTale graMthe paNa kathAnakanA aMzamAM kyAMka kyAMka judA ApaNe vyAsa racita mahAbhAratamAMnI 'viTAraparva'nI paNuM darzAve che.) emAM, draupadInuM pAMca pAMDavo kathAne avalokIe. sAthe nahi paNa ajuna sAthenuM lagna, kyAMka viSaya [2] ratinA pratyakSa phaladarzane kacakaDI dIkSA to kyAMka vyAsaracita mahAbhAratamAM virATaparvanI kathA bhImane hAthe enuM mRtyu, kauravonA durvyavahArane kAraNe vyAsanA mahAbhAratamAM "virATaparva" pAMDava [baliprakAza, mArca 18 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravezapa, samayapAlanapa, kIcakavadhapa, geAharaNapava` ane vaivAhika panA kula 72 adhyAyamAM vistareluM che. emAM ajJAtavAsanI vicAraNA karatAM yudhiSThira arjInane sthAna pasaMda karavA kahe che, ane anavAre che. draupadI sthAnI yAdI Ape che emAMthI yudhiSThira matsya deza para pasaMdagI utAre che.e pachI pratyeka kAM karmAM karaze e vize peAtAnA vicAre jaNAvI anukrame te vrataniSNAta kaka, allava rasAyA, gIta-nRtya bRhannalA, azvapAla graMthika ane geApAlaka ta'tipAla temaja draupadI sara'dhIrUpe raheze ema kahe che. dhaumya RSineA upadeza sAMbhaLI, zamIvRkSa para peAtAnAM zastra mUkI (ane gAvALAne peAtAnI 180 varSanI mAtAnuM zaba bAMdhyuM che ema kahI ), durgAstavana karI, virATarAjAne tyAM jAya che ane pUrvIyeAjanA pramANenA paricaya ApI tyAM te te pade niyukta thAya che. malina vastra paherI, surantrInA veza dhArI virATanagaramAM bhaTakatI draupadI, virATarAjAnI rANInI najare paDatAM, te tene khelAve che, ane draupadI peAtAnI zarate mUkI tyAM rahe che. alabatta ahIM prathama yudhiSThira, pachI bhIma, tyAra bAda draupadI ane e pachI sahadeva-ana-nakulanA judA judA praveza darzAvAyA che. ahI pAMDavapraveza pa pUruM thAya che. samayapAlanapamAM matsyapradezamAM brahmA-mahAsatraprasa'ge AvelA malleA paikI jImUta sAthe khallava (bhIma nA mala yuddhamAM jImUtaneA vadha varNavyA che. guptaveze rahetA pAMDavAne eka varSI lagabhaga pUruM thavAmAM hatuM tyAM virATanA senApati kIcakanI dRSTie draupadI paDatAM kIcakanI kAmAMdhatA, draupadIne eNe ApelI lAlacA, draupadInI ene peAtAnA gaMdha patie viSayaka cetavaNI, 'kIcakanI bahena sudRSNAne sairandhI meLavI ApavAnI vinavaNI, surA lAvavA nimitte kIcakane tyAM sairandhIne meAkalavAnI sudeSDAnI ceAjanA, kIcakanI sarantrI mATe vividha madyapAna ane pakavAnnanI taiyArI, draupadInI sUryopAsanA ane sUyaeN draupadInA rakSaNa mATe gupta rAkSasane karelI AjJA vagerenuM ahIM nirUpaNa che. virATa rAjAne tyAM parAbhava pAmelI. draupadI sabhAmAM Ave che, kIcaka buddhiprakAza, mA' '68 ] rAjAnA dekhatAM ene coTale khecI lAta mAre che; pelA sUryaprerita rAkSasa kIcakane dUra kare che; bhIma krodhathI prajvalI UThe che paNa yudhiSThira ene rAjAne phariyAda kare che paNa kaMI vaLatuM nathI, yudhi ora ene cAlyA javAnI salAha Ape che, ane rANI pAse jatAM te ene sAMtvana Ape che. rAtre bhImanI pAkazALAmAM jaI pAMDavA vizenI peAtAnI datA varNavI, ' AtmavidyApa ' karI, phIcakanA trAsane khyAla Ape che. bhIma ene sAMtvana ApI, nRtyazAlAmAM kIcakane khelAvavAnA saketa yojavAM che. e rIte draupadI khIje divase kIcakane rAtre nRtyAlAmAM AvavAnA samruta kare che. kIcaka e pramANe banIThanIne Ave che. adhArAmAM bhImane spazI AnaMda pAme che. bhIma enA bAhuyuddhamAM vadha kare -e sanuM vigatapracura varNana ahIM che. kIcakane mArI, masAla saLagAvI, enA zabane draupadIne batAvI, bhIma pAkazALAmAM pAcho cAlyeA jAya che. draupadI nRtyasabhAnA rakSakAne, 'cakane mArA gadhapatioe mArI nAkhyA che' ema jaNAve che ane pachI kIcakanA sa` bhAI e bhegA thaI jAya che. roTale karI nAkhelA kIcakane agnisa'skAra kAne vicAra kare che tyAM draupadIne jotAM virATa rAtanuM anumeddana meLavI, kIcaka sAthe draupadIne bALI mUkavA mATe pakaDe che ane nanAmI sAthe bAMdhI smazAna tarapha laI jAya che. draupadIne vilApa sAMbhaLI bhIma eka vRkSa UMcakI smazAna tarapha dADe che. kIcakabhAIe gaMdha patine bhaya samajI draupadIne mukta karI nAse che, paNa bhIma e sa kIcakeAne eka ja vRkSathI yamadasanamAM mekalI de che. khIjI bAju, pAMDavAne kheALI kADhavA mATe durgaMdhane mAkalelA gupta dUtA pAMDavAnA patto meLavI zakatA nathI, paNa pAchA AvIne baLavAna kIcakanA mRtyunA samAra Ape che. drANu-bhISma vagere pAMDaveAnI prazaMsA kare che. bhISma tA kahe che: je nagara ke dezamAM yudhiSThira haze tyAM manuSya asUyA nahi rAkhate DrAya, abhimAnI nahi hAya, pRthvI 103 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAnyathI saMpana haze. dhAnyamAM kasa ne kaLamAM rasa daI mUharacanAmAM goThavAIne UbhA rahevA salAha haze vagere vagere. kapAcArya pAMDe pragaTa thAya e Ape che. bhISma pAMDavonA ajJAtavAsanI samayadaramyAna pitAnuM tathA 5ra rAjayanuM sAmarthya jANavA gaNatarI karI batAvI emaNe pratijJA pALI che ema mATe zatru para AkramaNa karavA kahe che. trigartarAja kahe che, ane godhanane vidAya karI bhISma mUharacanA suzarmA, kIcakanA mRtyu-samAcAre masyarAja para mAMDe che. arjunanA zaMkhanAda ane TaMkAravathI pRthvI humalo karavA kahe che. e pramANe thatAM suzamo ane dhaNadhaNI UThe che. te gAne jItI le che ane virATarAjAnuM yuddha vigate varNavAyuM che. suzarmA, duryodhana tarapha dhase che; aneka zatruone saMhAre che. virATarAjAne baLapUrvaka pakaDI, potAnA rathamAM nAkhI ane sAthe ghora yuddha karyA pachI arjuna e sarvane cAlI nIkaLe che. A sAMbhaLI yudhiSThira bhImane gherI, saMmohana nAmanuM astra mUkI nizreSTa banAve che. virATarAjAne choDAvI lAvavA kahe che. nAsatAM uttarane mokalI e mUrzita kauravonAM sohAmaNuM suzarmAne pakaDI bhIma ene jamIna para pachADI vastro maMgAvI le che. duryodhana bhAnamAM AvatAM, ragadoLe che. paNa yudhiSThiranA kahevAthI mukta kare che. rAgabhaga 5, raNabhUmi para arjunane ekalo joI bhISmane virATarAjA prasanna thaI paDAnI stuti kare che. e vize pUche che tyAre bhIme arjunanA svadharmane virATarAjA suzarmAnI pUThe game che tyAre duryodhana prazaMsA karatAM e mauna dhAre che. Ama, kIrane mahArathIo sAthe uttara taraphathI gedhanane hare che. saMgrAmamAM harAvI, godhana pAchuM vALI, arjuna-uttara govALoe A samAcAra ApatAM kuMvara uttara nagaramAM pAchA phare che; virATa rAjA harSonmAda yogya sArathine abhAve muzkelI anubhave che. anubhave che. uttarAnA vivAhane arjuna mATe ajunathI prerAyelI draupadI kuMvara uttarane prastAva abhimanyu mATe svIkArAya che, ane uttarAnAM bRhalA arjunane sArathi hatA, agnie jyAre lagna thatAM vaivAhika parva pUruM thAya che. khAMDavavanane bALyuM hatuM tyAre eNe arjunanA uttama azvone hAMkyA hatA vagere kahI, ene sArathi [3] tarIke svIkAravA kahe che. uttarA, arjuna pAse jaI potAnA bhAInuM sArathipaNuM karavA bRhattalAne - kavi zAlisUrinuM 'virATaparva vinave che. e rIte uttara ane bRhannalA raNabhUmi zAlisUrinuM "virATaparva' dakSiNagotraha ane para jAya che tyAre uttarA, khUnalAne, kuruone uttarAgraha ema be mukhya khaMDomAM, sAtasojatI pitAnI DhIMgalIo mATe jhINAM, suMvALAM vastro batrIsa paMktiomAM, vistareluM che. kavi jaina hovA lAvavAnuM kahe che. kurusenAne joI ne uttara gabharAya chatAM A kRti jaina mahAbhArata kathAnI paraMparAne che ane brahalAne ratha pAcho vALavAnuM kahe che. 'anusaratI nathI e hakIkata dhyAna kheMce che. paMkti baMne vacceno suMdara saMvAda ahIM che. doDI jatA 276-naiLi resi giLa jALA moDa-ne "gurjara uttarane e pakaDe che tyAre uttara vilApa karI, rAsAvalI'nA saMpAdakoe "(the country ) in jIvato nara sukha jue che" ema kahI, bRhannalAne which men have attachment to Jinas' aneka lAlaca ApI potAne cheDavA kahe che. aMte e 'noTsa"mAM artha ApIne,. The only uttarane sArathi banAvI khUhalA ene zamIvRkSa tarapha reference to Jainism" ema nedha mUkI che. laI jAya che, Ayudho utarAve che ane uttaranA gaLAmAMthI tAravele "jaina" pratItikara banato nathI. prazno pachI potAne sAco paricaya Ape neLa si bi na mALaa no-je dezamAM manuSyo che. yuddha AraMbhAya che. droNane e savyasAcI che moha pAmatAM nathI-e artha baMdhabesatA che. tema enI pratIti thatAM e duryodhanane, gAyone mokalI chatAM A dvArA A kRtimAM anyatra kyAMya jaina ( aliprakAza, mArca 18 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMparAnuM darzana thatuM nathI e saMpAdaEAnuM tAraNu sAcu che. pheraphAza 'virATapa'mAM 'kAsamIra mukhamaMDaNa mADI, tU samI jagi na kAI bhirADI' ema sarasvatIne vaMdanA karIne kavi kRtine AraMbha kare che. kavicitta pAMDavanA guNagAtamAM lIna banyuM hAvAthI te devI pAse zabda ane rasayukta vANInI yAcatA kare che. AgaLapAchaLanI kathAnI vigate ApavAne badale kavi pAMDavAnI ajJAtavAsaviSayaka vimAsaNathI ja kathApraveza kare che. AgaLa darzAvelI vyAsaracita mahAbhAratanI sadhaLI vigatAM TALe che, pratyeka pAMDavane virATa rAjA pAse judA judA mekalavAne badale drau dI sivAya badhA sAthe ja jaI, yuviSThira ja sa tA hU~kama paricaya ApI de ane rAjA temane te te sthAne niyukta kare evI yeAjanA ahIM geAvI che. rANuM sudeSDA, mahAbhAratamAM draupadIne 'tuM devI, ga MdhavI, apsarA, nAgakanyA' vageremAMthI kANu che ema pUche che. e udgAreAnA pratidhvani ApaNane zAlisUrimAM paNa saMbhaLAya che (AAka 11-12 ) jImUtanA vadhane prasaMga paNa ahI nathI. pAMDavAnI vamAna dazA mATe jaivavAdI A kavi sabaLa daivanA prabhAvanAM dAMtA Ape che. (16-18 ) draupadI-darzIne kIcakanI meAAMdhatAthI ArabhAtA prasaMgeA baMnemAM (mahAbhArata ane ahIM) samAMtare cAle che. surA nimitte kIcaka pAse draupadIne mekalavAnI sudaiSNAnI yukti, draupadI mATe kIcakanI vividha bhAjananI taiyArI, draupadIne sUnA varadAnane kAraNe rAkSase bacAvI e prasaMga, draupadInI rAjA pAse phariyAda vagere dvArA A kRtinuM mahAbhArata kathA sAthenuM anusaMdhAna spaSTa thAya che. alabatta, mahAbhAratanA vistArathI varNavAyelA prasaMgeAnA nirdezamAtra karIne ja kavi ahIM jhaDapathI AgaLa vadhatA dekhAya che. kIcaka-bhImanu sarandhIvezI ) yuddha ahI vigate vavAryuM nathI, ane aMdhArAmAM ballavane sairankI mAnI sparzonaMda mAnatA kIcaka paNa ahIM darzAvAyo buddhiprakAza, mA' '68 ] nathI. A jainakavi sairandhI mATe TaLavaLatA manmathanA ArA caDelA--z2Icakane mATe e zlokA Ape (31-32), kIcakane peAtAnA paracA ApatI sairandhInI vANI paNa sabaLapaNe rajU kare che (38- 40), tema chatAM kavinuM lakSya kathAprasaMgane jhaDapathI AgaLa vadhAravA tarapha vizeSa rahyuM che. kIcakavadha mATe e e pa`kti (leAka pa7nI ) pUratI gaNe che, ane pachI mahAbhAratakathA pramANe AgaLa vadhI sa kIcakAne e citAmAM bALI mUke che e kathAprasaMga jhaDapathI pUrA kare che. ahI', pAMDaveAne kheALI kADhavA mATe durgaMdhane mAkalelA datAne nirdeza karyA vinA ja kIcakavadhanI vAta kurugRhe gaI ema pAMDavaparAkramanuM anumAna darzAvAyuM che. mULanI jema bhaSma, yutriSTira (ahIM, pAMDava) haze tyAM kevI samRddhi haze enAM dRSTAMtA Ape che ( 69-70 ). mULanI jema kRpAcAryuM ke suzarmAnA sUcanane badale ahI. duryodhana peAte ja dUta mekalIne tyAM sainya utAre che. yuddhavarNana, mULana zakti vinAnuM che. vividha vAdyonA jhaDajhamakriyA nirdeza| ahIM. vigate jevA maLe che, ane madhyakAlIna zailInA yuddhavananI yAda tAjI thAya che. virATa rAjAne bAMdhIne laI jatA suzarmA ane ene cheDAvI lAvatA bhIma-mULa kathA pramANe che, paNa emAM vigata pUravAnuM kavie TALyuM hAvAthI vaccenI kaDIe nirUpI nathI. virATaparva nA bIjo khaMDa kururAjanA uttara dizAnA humalAthI Ara'bhAya che. mULanI jema gAvALA (mULamAM, geApAladhipati) kuMvara uttara pAse jaI te dhA nAkhe che, ane uttara vIratvabharyAM ugArAmAM ene pratyuttara vALe che; sArathiviSayaka mUMjhavaNu anubhavatAM, mULanI jema arjunathI prerAyelI nahi paNa svayaMsphuraNAthI saira zrI ahIM bRhannalAne sArathi tarIke niyukta karavA sUcave che. e mATe mULa pramANe' kRSNe enA sArathipaNA nIce khAMDavavana khAlyuM hatuM ema jaNAve che. mULa pramANe bRhannalAne sArathipaNuM svIkAravAnI uttarAnI vinaMtI ahIM 105 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. paNa uttara ane sakhIo bRhannalAne, kuru vicArI arjuna nidrA mUke che (77: A pheraphAra ene jItIne, potAnI DhIMgalIo thATe jhINAM dhyAna kheMce eve che), ane e daramyAna mastakanAM suvALAM suMdara vastro lAvavAnuM kahe che e saMbodhana- paTeLAMthI uttara ratha bharI le che. phere ahIM che. AvA keTalAka nAnakaDA pheraphAro mULa keTalAMka AkarSaNe bhAvane kAyama rAkhIne kavie karyA che. mULamAM, A kavino udeza mahAbhAratanA A parvane sanma joI gabharAtA, nAsatA uttarane tarata ja zamI AdhAre kathAnakanA mukhya mukhya taMtuo vaNIne vRkSa pAse laI jaI, astro utarAve che ane uttaranA kathAprasaMga kahI javAna lAge che. samagra rIte kavinI prothI astro ne pachI potAne ane anya zakti bahu UMcI koTinI varatAtI nathI. enI pAMDano paricaya ane Ape che. ahIM arjunanuM zaktino sparza karAve evA khAsa navA prasaMgenuM citta-maMthana (1920) saMkSepamAM paNa sArI rIte umeraNa paNa eNe karyuM nathI. draupadInA varNanamAM rajU karyuM che. bRhanalA dvArA uttarAne apAto paNa (22, 23, 25) navIna kalpanAone badale rUDha kaurava pakSanA kupa, azvatthAma, duryodhana vagere paraMparAnuM anusaraNa che. tema chatAM kAmAMdha kIcakanA ddhAone TUMke paNa surekha paricaya ahIM che. cittano khyAla Ape evI vegabharI racanA A pachI uttaranI nirbaLatA darzAvI, enI mAnasika (25), kIcakanI kAmavihvaLatA varNavavAno kavine sthitine chatI karI ApI che. bRhananalA-uttaranA prayAsa (29-32), ane paraMparAnA alaMkAro dvArA TUMkA saMvAda pachI arjuna pita no paricaya Ape paNa enI kAmavyathita avasthAnuM eNe ApeluM citraNa che, ane tyArabAda zamIvRkSa pAro laI jaI astro nedhapAtra gaNI zakAya. kIcakane saMbodhAyelI draupadInI lAve che. mULanI jema zamIvRkSa tarapha jatA arjunane uktio daSTAMtAthI pUrNa che (38-40) ane emAM joIne bhISma-droNane te aju na hovAnI zaMkA jhAjhI navInatA nathI, tema chatAM rUDha rIte paNa jAya che, jyAre ahIM dhanuSyakAra thatAM. ahIM prasaMgAlekhananI enI phAvaTa emAM varatAya che. pahelA bhISmanI ajuna-prazaMsA che, paNa ajJAtavAsanI khaMDamAM AvatuM yuddhavarNana zabdonA dhamadhamATathI, kAlagaNatarIne prazna paDato mUkavAmAM Avyo che ane vividha vAdyonA jhaDajhamakabharyA zabdaprayogothI (77-78) e pachI kauravapakSanAM anekAnAM bhASaNone nirdeza ane rUDha varNanathI (86-90) bharacaka che. paNa karyA vinA, bhISmanI salAha pramANe duryodhana ghoDo pAcho vALe che. mULamAM arjunanAM parAka ane pahelA khaMDanI vizeSatA enA aMtamAM che. kRpAcArya, droNa azvatthAmA vagere sAthenAM yo raNagaNumAM rudana karatI strIo ane emanA udagAro. vigate varNavAyAM che. ahIM e vigato nathI. emanA pativiSayaka prazna ane asarAne saMbodhA yelI uktio, emanI kula ujavALavAnI abhilASA duryodhanane paDakAratI arjunanI uktio ahIM ane yuddhamAM ghavAIne paDelA, mRtyunI rAha jotA che. maLamAM to arjunanA vANIrUpI aMkuzathI pati pahelAM svargamAM pahoMcI javAnI abhIsIduryodhana pAcho phare che, ahIM mAtra enI vimA- A sarvanuM, madhyakAlIna kSatriyANIne ucita bhAvanuM saNuM che (74). mULamAM duryodhananuM rakSaNa karavA citraNa e prathama khaMDane manohara aMza che. bhISmAdi sarva vIre arjuna para bANuvarSA kare che bIjA khaMDanA AraMbhe gopAlanA rAjA taraphanA tyAre arjuna saMmohana astra pheMkI sarvane niSTa go grahaviSayaka uddagAro ane uttaranI AtmaprazaMsAbanAvI de che, ane pachI arjunanA kahevAthI uttara tmaka uktie (10, 14-15), arjunanuM AtmakarNAdinAM vastro utArI le che. ahIM, duryodhanane ciMtana-(19-20) ane saMkSepamAM bRhannalA dvArA mAravAthI yudhiSThira aNagamo vyakta karaze ema apAyela kRpAcArya, azvatthAmAdine paricaya ThIka [ adhiprakAra, mArca 68 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. uttara ane bRhannalAne saMvAda (39-40) ane vahIne bhAvamAM gati lAve che, tyArabAda mAlinIne gAMgeyanI uktio (53-55) paNa keTaleka aMze game prayoga kIcakanI ulkatA darzAvavAmAM sahAyabhUta thAya evAM che. vividha daSTAMtathI pharIvAra yuddhacitra che. pharI pAchI svAgatAvALI chaMdaracanAmAM kRti AlekhavAno prayatna ahIM thayo che. kavie judA AgaLa vadhe che. kAvyano bIjo khaMDa vasaMtatilakAthI judA ddhAonI mAnasika sthitine (66-67) samucita rIte AraMbhAya che. ane pachI upajAtimAM ane arjunanA bANathI bacavA mathatA yoddhAonA sarI, vividha chaMdomAM vahI aMte vasaMtatilakAmAM prayatno (69-71) sArI rIte nirUpyA che. bIjA pUre thAya che. pahelA khaMDamAM draupadI-darzane kIcakano khaMDanuM A AkarSaNa gaNI zakAya. uparAMta arjunanA vismayabhAva kutavilaMbitane Azaro le che, to nidrA-bANe gheratA gaja-azvAdinuM laghucitra paNa draupadInA prapanirUpaNamAM paNa kavie e ja chaMda game evuM che. AvA, chUTAchavAyA aMzamAM, kavinI saphaLatA pUrvaka upayogamAM lIdho che; yuddhavarNana mATe je kaMI zakti che tenI jhAMkhI thAya che. arjuna ane gatyAtmaka kUtavilaMbita prajyo che. ekaMdare kavinI uttaranAM pAtra paNa mULanI vaphAdArIthI kavie rajU . chaMda-sUjha dhyAna kheMce evI che. karyA che. kRtimAMkhIlavI zakAya evAM rasasthAnonI - alaMkAra sAmagrI ThIka ThIka pramANamAM hatI : draupadI-kIcaka, virATaparvanA alaMkAro moTe bhAge rUDha che. | kIcaka-bhImanA prasaMgo, yuddhavarNana vagere. paNa upamA, rUpaka, unmelA, dRSTAMta ane arthAntaranyAsakavinI zakti atyaMta maryAdita che. mAM kaI navIna camatkRti dekhAtI nathI. pratyeka chaMdaracanA dilanA prAsa meLavavAnI kavie sArI cIvaTa A kRtinI mukhya vizeSatA e vividha rUpameLa dAkhavI che, ane emAM ene saphaLatA paNa maLI che. ImAM racAI che e che. kavie ravAgatA. rathoddhatA, paMktiomAM aMtaH prAse paNa yojyA che ane upajAti. indravajI, upendravajI, vasaMtatilakA, drata- varNAlaMkAronI camaka paNa darzAvI che. "pavana caMdana vilaMbita ane mAlinI-ema vividha cha do ahI gaMdha' (1/22), "vani vAsi vasaI disi vAsa' prayojyA che. keTalIkavAra prathama be paMktio vAgatA- (1/22), "caraNa ca rihiM haMsa harAvatI' (1/3), mAM ane pachInI be raddhatAmAM ke indravajImAM "karaI dAhu vidyAhu hiyaI dharaI' (1/61), "nirUpama lakhelI paNa maLe che. keTaleka sthaLe akSara khUTe che: kulabAlI rUpanI citrasAlI', "avikala guNuvallI 'padInu nacAvaNahAra' (18); kyAMka cha dAbhaMga kAmabhUpAla bhallI' (1/25) jevI aneka paMktispaSTa tarI Avato dekhAya che : "AvatI lachi pAya emAM varNanI pratiraMjaka saMkalanA AkarSaka che. kuNu kaeNlaI' (1-10 ); ghaNe sthaLe "tala" "naI " "arati aMgi anaMga taNI ghaNI" (1/30)mAM jevAM aneka rUpa eka gara rUpe vAMcavA paDe che : kIcakanI becenI, 'jI khaI lAMkhaI lAvara akuilau, kavaNuM kAMmini eha samI tulaI' (1/21); "kahina (1/31) mAM lAvarAM nAkhato kIcaka, garuDa pAMkha kahina bAI kuNa naI e jaI' (1/24); "deva- nakhe navi khUMTiyaI' (1/39)mAM nakhathI khUTavAnI dANuva na rAya na rAMu' (1/16); e pAMca pAMDava kriyA pratyakSa thAya che. "dhamadhamiu ', "huTuhuDATa taNuu kiri meca bhAMjaI' (2/1) vagere; kAvyane "kalakalaI' jevAM pracalita ravAnukArI rUpe yuddhanAM mukhya chaMda svAgata che. ane kavie bhAvanA paTA varNane mATe upayogamAM levAyAM che. anya chaMde prayojIne nirUpyA che. AraMbhanA 20 arthAlaMkAramAM prathama lokamAMnI zAradAnA loko vAgatA pradhAna che deracanAmAM che. e pachI prasAda mATe jAyelI koyalagAnanI ane ane draupadInA darzane kIcakanA udagAro dratavilaMbitamAM nidrA mUkatAM kuMbhasthaLa para hiMDoLAnI jema zIza buddhiprakAra, mArca 18 ] Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALatA gajendra--vALI upamA Akaka che. teA jaLa vinA TaLavaLatI mAchalI, bhramara-mAlatI ketakI ane pralaya samayanA vArinidhi ke vALa jevAM upamAnA atyaMta rUDha che. keTalIkavAra teA enAM punarAvartane asubhaga paNa lAge che. uttarane kavie rAmAMcanuM akhtara paherAvIne (1/11) sAruM rUpaka nipajAvyuM che. 'jIvitavya tanuM' ane 'madataNAM vana' te te sthAne rAbhe che. draupadInA vana mATe prayeAjAyela vyatireka ke suyeAdhanane paricaya ApatI bRhannakSAnI uktio paNa cIlAcAlu che. suzarmAnA daLamAM vAgatA DhAMka mATe ASADhA medhanI garjanA ke arjunanA dhanuSya-TaMkArava mATe pralayasamayanA medhanI garjanAnI uprekSAe paNa bhAgye ja navIna lAgaze. alabatta, khI garjanAone, kavie, judA judA parivezamAM mUkI ApI che. A uparAMta dAMta ane arthAntaranyAsanuM pramANu ahI' mATu che. kRtimAM jaivaviSayaka arthAntaranyAsI ukti che; teA kesarI ane hasti, sarpa ane garuDa, mAlatI ane bhramara jevAM paraMparAgata upamAnAne Azraya laI ne prasaMgAcita dRSTAMte| apAyAM che. kAmAMdha kIcakane peAtAthI dUra rahevA mATe jvAlA jvalaMtI kahi kuNu pasai, tRkSanI dhAriM kuNu asa'' e ukti kahe che, teA kavi ene ketakImAM pravezIne AraDatA bhramaranA dRSTAMtathI navAje che ! sairantrI paNa kIcakane akala aqhudhimAM kUdakA na mAravA ane mukhamAM halAhala na levAnuM kahI pachI, .. vadana cuM ima vAnara vASiNI karuM ma brAlisinIla ja nAgiNI vani siI visalina ghUMTI/ guruDa pAMkha nakhe vikhU`Tiya' bhari mAlita jema virezaliyaI timana ketaki kaeNli dheAliya -evI cATadAra uktie sabhaLAve che. yuddhakSetramAM jatA kuMvara uttara, madamasta hasti ane kesarInA dRSTAMta pachI 'tAM kurNidu ma'Dapa mAMDaI, na paDaI guruDa nai nahuM phrAMDai evI uktithI peAtAneA huMkAra pragaTa kare che. AvAM sthAne ahI' dhaNAM che ane kavi vaktavyane dhAradAra banAvavA pracalita dRSTAMtA upayogamAM le che. garuDa-pannaga ane si'-gajanA nirdezAnI punarukti pazu ThIka ThIka thaI che. bRhannalA uttarane pArasa caDAvatAM kahe che.'caMdra nAmu tujha Aja lihAvau' (2/22)-emAM kavisamayanI pracalita uktine kavi kuzaLatApUrvaka upayogamAM laI le che. leAkeAktio A kR tenI eka nedhapAtra vizeSatA emAM vaNelI lekA ktaone gaNI zakAya. chaMdanA mALakhAmAM kavie vipula pramANamAM emane ahIM vaNI dIdhI che. chUpA veze AvelA pAMDAne virATarAjA temanI ceAgyatA pramANe niyukta kare che tyAre 'AvRti lachi pAya kuNu Dela' e kahevatane kavi geAThavA de che;kIcakane sairandhAtA paricaya ApatAM sudeA * kimaI na uttara, kuruonuM sainya joI te kAyara banI pAchA pharavAnuM kahe che tyAre gRhannalA ene "are vadhAriu mana Dhoki bhA' evI taLapadI uktithI paristhitine khyAla Ape che. kauravapakSanAM sanyA pA bANune prabhAva nihALatAM sainikanI nekarI svIkAravA mATe jANia kula nava khAjaI, aNujANatu aMdha ADi durmatine doSa ApI, potAnA gRhasthajIvananuM madhura citra najara samakSa lAve che: dAjha'-ema e kahevatA saMbhaLAvI de che. pAMDavAne dAsarUpe rahevuM paDyuM enA nirdeza karatAM deva dANava na rAya na rAMNu, daiva Agali na kAI saparANuOM' ema kahI enA samanamAM rAma-lakSmaNu, harizcandra, kRSNa, azvatthAmA, karNanAM dRSTAMtA ApI, 'caitra siI--AvAM sthAnAe kavihRdaya gajuM kADhavA mathatuM kuNi kiMpi na thA" evI phalazruti Ape che. sairandhI hAya evI lAgaNI thAya che. [ buddhiprakAsa, mArca 18 'bhaIsi jha! ahama dhari kAlI nAri aMkhi atihiM aNIyAlI.' Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyama sazakti kavie saMskRta tatsama zabdonA upayAga vipula pramANamAM karyAM che, ane keTalIkavAra teA saMskRta rUpA ane samAse sIdhAM ja UtarI AvelAM che; rUpameLa chaMdAmAM A svAbhAvika paNa che. saMskRta kAvyaparaparAnAM dRSTAMtA, alaMkArA vagere dvArA zAlimUri saMskRta kAvyapraNAlIne anusaravA mathe che, paNa atizaya madhyama kATinI zaktine kAraNe samagra rIte jhAjhI saphaLatA pAmateA nathI. kIcakanI virahavedanAne, virATanA rAte,ra yuddhanA vIratAbharyA citrane, vIrAMganAenA hRdayabhAvane, uttaranI yuddhatatparatAne,pa arjunanI AMtaravedanAne,paraMtu durgaMdhananA huMkArane, TUMkAM zabdacitro dvArA mahArathIonAM vyaktitvane, uttaranI kAyaratAne, vividha cAddAonI manaHsthitine,10 durgaMdhanathI AkuLatA 1. 1, 26-246 30-34, 2, 4, 74-36 3, 1, 97 82; 86-93, 4, 1, 80, 84, 95-11, 5. 2, 14-15, 16, 25, 26 6, 2, 19, 20, 7, 2 23 3 2, 29-34, 2, 37-39, 42. 1, 2, 66-67, 9. mAlagAviMdu prakAzana H amadAvAda-1 saMta sevatAM sukRta vAdhe : nArAyaNa desAI 2. 3-00 ane arjunanI vIrazrIne nirUpavA kavie peAtAnI zaktine ThIka rIte prayAjI che. paNa e UMcA AMkavALI puravAra thatI nathI. sAbhAra-svIkAra anaMtakaLA : zrI svAmI AnaMda 3. 10-00 svacchatA ane ArAgya : zrI baLavaMta mahetA, 2. 1-00 ApaNAM pa`khIe : citrakAra seAmAlAla zAha, citra-paricaya che.TubhAI suthAra 2. 15-00 'rAsA'? ' virATaparva 'te kavie aMtima paMktimAM 'chIpaNa vatta haiM yuti zAsrasUri'-mAM 'kavita' kahyuM che, paraMtu kavita 'ne sIdhA sAdA a ' kavitA '-kAvyaracanA ja karavA ucita lAge che. saMpAdAe, prastAvanAmAM, akSarameLa chaMdavALA A lAMbA varNanAtmaka kAvyane 'kavitta' prakAranuM gaNyuM che. A kRti e mahAbhArata para AdhArita eka prasaMgakAvya-kahA ke, kathAkAvya che. e akSarameLa rUpameLa) vRttamAM che, emAM yuddhAdinAM varSoMna che, zabda ane arthAMnA vividha alaMkArA che, vIraadbhutanI emAM chAMTa che, ane samagra rIte kavinuM prayAjana mahAbhAratanA A sukhyAta prasa`ganuM gAna karavAnuM che. A badhuM lakSamAM laI, A kathAkAvyane, jUnI paribhASAmAM, rAsA ' tarIke oLakhIe tA? prakI paTela pra. adharmI sadeza : saM. lallubhAI kArabhAI zrI. lallubhAI ma. paTela 34 saccidAna...da bhavana, desAI bilDiMga, ANu da akhe gItA : sa. zrI. umAzakara jozI, DaoN. ramaNalAla jozI, pra. gujarAta yunivarsiTI 2. 2-50 amadAvAda-9. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza ane duniyA devavrata pAThaka 1. gujarAtanuM rAjakAraNa paMcAyatarAjanI tAjetaramAM thayelI cUMTaNIomAM praznanuM sukhada samAdhAna thatAM teo pakSamAM pAchA chalA paMcAyatomAM lagabhaga 90% tathA tAlukA pharyA hatA ane tyAra pachInA divasenAM svataMtra paMcAyatomAM 85% jeTalI beThaka koMgresa pakSe pakSanA sabhya keMgresamAM joDavAnI prakriyA zarU kabaje karI che e prasaMge gujarAtanA gata eka thaI hamI vidhAnasabhAnI aMdAjapatranI beThakanI varSanA rAjakAraNa upara eka daSTipAta nAkhavo ThIka pUrva saMdhyAe koMgresa pakSanI saMkhyAmAM sAro paDaze. paMcAyatarAjanI cUMTaNIomAM svataMtra pakSa vadhAro thayo ane teTale daraje svataMtra pakSanI bilakula sAro dekhAva karI zakyo nathI e te pakSe zakti kSINa thaI hatI. pakSIya rAjakAraNane A sAmAnya cUMTaNImAM potAnA vize ubhI karelI tabakako pUro thayA pachI svataMtra pakSamAM netRtvane chApa jotAM jarA navAIbharyuM lAge che. saMbhava che prazna upasthita thayo hato ane keTalIka kheMcatANa ke gata eka varSa daramiyAna svataMtra pakSane je AMta- pachI chevaTe eca. ema. paTelanI pakSanA netA tarIke rika visaMvAda ane muzkelIone sAmane karavo varaNu thaI hatI paNa Ama thatAM vADIbhAI mahetAne paDyo che te eka yA bI.) rIte A cUMTaNImAM manaduHkha thayuM hatuM ane pariNAme svataMtra pakSane dekhAya che. pharIne kaTokaTImAMthI pasAra thavuM paDayuM hatuM. vidhAna - 17nI sAmAnya cUMTaNIonA pariNAme sabhAnI cAlu beThakamAM chevaTe vADIbhAIe svataMtra gujarAtamAM dipakSa-prathAne prAraMbha thayo hato pakSano tyAga karyo che tathA apakSa umedavAra tarIke ane Aje paNa te prathA mULabhUta rIte cAlu rahevA vidhAnasabhAmAM besavAnuM zarU karyuM che. temanI sAthe pAmI che. paraMtu gata eka varSa daramiyAna jamAlapura mata vibhAgamAMthI cUMTAI AvelA gujarAtanA pakSIya rAjakAraNa sAme dezabharanA rAja- kuMdIvALA paNa svataMtra pakSamAMthI khasyA che. kAraNanI mAphaka je prazno khaDA thayA che tenA pariNAme vADIbhAInA javAnI sAthe vaDodarAnI sahakArI ekaMdare koMgresa pakSa vadhAre baLavattara banIne bahAra benkanA vaDA prabhudAsa paTela svataMtra pakSamAMthI nIkaLI Avyo che. A paristhitino yaza moTe bhAge gayA che ane e rIte paNa pakSane phaTake paDavyo che. rAjyanA paMtapradhAna hitendra desAIne jAya che temAM 5kSIya rAjakAraNanA A vikAsanI sAthe zaMkA nathI. Arthika kSetre paNa gujarAta rAjya kaMIka sthira phebruArIthI ogasTa (1967) sudhInA gALAmAM kahI zakAya-bIjA rAjyonI sarakhAmaNImAM, tevI pakSapalaTAne pavana sArAye dezamAM phUMkAyelA ane sthitimAM jaNAya che. Aje gujarAta rAjya mAthA gujarAta rAjyamAM paNa tenA paDaghA paDe tevI pUrI dITha kharcamAM mAtra jammu-kAzmIrathI bIje naMbare zakyatAo hatI. e ja tabakake saurASTra yunivarsiTInA Ave che A kharca rUA. 415ra jeTaluM gujarAtamAM che. prazna kogresa pakSamAM visaMvAda Ubho karyo hato ane 1966-67 mAM te rUA. 28 hatuM; 67-68 mAM rUA. 35 bhAvanagaranA dhArAsabhya pakSa choDI gayA hatA A jeTaluM thavA pAmyuM hatuM. A daSTie jotAM 1966 [ buddhiprakAza, mArca 18 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | \\* , 67 mAM gujarAtane naMbara cothe AvatuM hatuM, adhivezanamAM hitendra desAI sArI kahI zakAya evI 1967-68 mAM te trIjo Avyo che ane AvatI bahumatIthI koMgresa kArobArImAM cUMTAI AvyA sAla te bIje naMbare AvI rahyuM che. gujarAtanI che. gujarAta rAjayane vahIvaTa anya rAjyonI sarasthira Arthika sthiti zarUAtathI apanAvavAmAM khAmaNImAM nivi che ane svasthatAthI cAle che evI AvelI rUDhicusta binasAhasika ane karakasaranI cekhI chApa Are UThatI jAya che ane tenI nItine AbhArI che. A nIti pAchaLanI vahIvaTI vyApaka asaro joI zakAya che. mahArASTramAM ziva daSTi ane kuzaLatA zarUAtanA paMtapradhAna Do. senAnI pravRttine DAmI devAmAM AvatI nathI, jyAre jIvarAja mahetAne AbhArI che. huM jIvarAja eka gujarAtamAM saradArasenAne ulekha thatAM ja tene acchA vahIvaTakartA hatA ane e dRSTie temanuM dabAvI devAmAM rAjya ane samAja saphaLa thayAM che. gya mUlyAMkana thavAnuM bAkI che. paNa temanI moTI A jAtanI siddhi ne nIsUnI nathI maryAdA e hatI ke teo eTalA sArA ke kuzaLa virodha pakSa nirbaLa banyA che te sAthe rAjakAraNI na hatA. 1960-64nA gaLAmAM AthI temanI sAthenA paMtapradhAnanA saMbaMdho samajaNabharyA pradhAnamaMDaLa tathA pradeza samitinA saMbaMdha sArA kuzaLa ane vyavahAru rahyA che. Aje gujarAtanI rahyA na hatA 1962nI cUMTaNI pahelAM dasa varSanA sarakAre zahIda smArakane 1956 thI rAjakAraNane niyamanA kAraNe A matabheda tenI parAkASThAe satAvato prazna saphaLa- thI hala karyo che enI paNa pahoMcyo hato. cUMTaNI pachI DaoN. jIvarAja paMta prajAmAnasa upara asara paDI che. gujarAtanA pradhAnamaMDaLanI sthiratA zarUAtathI pradhAna banyA hatA, paNa cUMTaNI pahelAMne khaTarAga ja rahI che ane pradhAnamaMDaLamAM jhAjhA ke ekadama cAlu rahyo hato ane chevaTe 1963nA sapTembaramAM koI pheraphAra thayA nathI. virodhI vicAro dharAvatA pakSanI bahumatIe Do. jIvarAjamAM avizvAsa pragaTa pradhAnane ekasUtramAM rAkhavAmAM paNa paMtapradhAna saphaLa karatAM te tathA temanI sAthe rasikalAla parIkha tathA thaI zakyA che ane rAjyasarakAra vizenI sthiratAnI ratubhAI adANIe temanA hoddAnAM rAjInAmAM chApane kAraNe mahArASTramAMthI keTalAka Arthika ApyAM hatAM. sAhaso gujarAtamAM Ave tevo paNa saMbhava che. 1963thI 1965nA sapTembara sudhI baLavaMtarAya | gujarAta sarakAranI A chApa hovA chatAM eka mahetA paMtapradhAna tarIke AvyA hatA ane temanI vAta kahevI jarUrI che gujarAtane vahIvaTa zANapaNa akALa ane Akasmika avasAna pachI hAlanA ane vyavahAratAbharyo che. paNa keTalIka vAra anya paMtapradhAna hitendra desAI niyukta thayA hatA. chellAM rAjyo sAthenA saMbaMdhomAM ke kendra sAthenA saMbaMdhomAM be varSanA amala daramiyAna paMtapradhAna tarIke hitendra A jAtanuM valaNa rAjayanA hitanI viruddha sahelAIthI desAIe lIka siddhio hAMsala karI che jemAMnI cAlyuM jAya che evA dAkhalA paNa ApaNI sanmukhe eka to pradhAnamaMDaLa tathA pradeza samiti vaccenA che. narmadA pejanA aMgenI vATAghATo aTavAyA sukhada saMbaMdhonI che. gujarAta rAjya astitvamAM karI che ane te aMge khuda kendra sarakAra paNa madhya AvyA pachI pahelI ja vAra A saMbaMdhamAM Aje pradeza ke mahArASTra sarakAra upara dabANa lAvI zakatI sArA thayA che; eTaluM ja nahi, paNa pradeza samiti nathI. e ja pramANe jAhera udyoganI sthApanAmAM upara paMtapradhAnane prabhAta paNa vadhato rahyo che. paNuM gujarAta pachAta kahyuM che. svastha vahIvaTa jarUrI vajubhAI zAhanI pradeza samitinA pramukha tarIkenI che ane koI paNa pragati mATe pAyArUpa che. paNa cUMTaNImAM paNa e prabhAvanAM darzana thAya che. tenI upara siddhionuM caNatara na Ave to mAtra - bIjI tarapha haidrAbAda khAte maLelA keMgresa vahIvaTa tarIke te lAMbe gALe saphaLa thaI zake tema nathI. buddhiprakAza, mArca 68 ] Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka paricaya anubaMdha (1967) zrI pinAkina dave, prakAzaka: gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda-10 kiMmata sAta rUpiyA. nadI kinArAnA TekarAe para vaselAM chUTAMchavAyAM keTalAMka phaLiyAMnuM eka gAma che, jenAM nIcAM joDAjoDa UbhelAM dhara mATe rADhAMnAM bhIMtaDAM para vAMsanI gaMjI te naLiyAMthI hAyelAM che. A dharAnAM AMgaNAMmAM tulasIkayArA che. te ceADe dUra kAika pIpaLA ke lIMbaDA che. dharanI pAchaLa vADAe che ane vADe pUro thAya tyAM vAMdhAM che. vADAomAM DhAra bAMdhe che, zvAsapULA rAkhe che te ukaraDA paNa kare che. te kAtara UtarI nadIe javAya che tyAM zivAlaya AvyuM che. gaI sadInuM A gAma che je sadInI A kathA che; tyAre hajI yaMtrayuga ahIM pravezyA nahAtA. sahuthI jhaDapI vAhana dheADA hatuM. pachI AgagADI AvI tyAre leAkA ene devI mAnI pUjA karatA. gADI zarU thaI tyAre harijanA mATe alaga DakhkhA rahetA. cAra varSoMnI vyavasthA susthira hatI; temAM brAhmaNa sarvopari ane pUjanIya gaNAtA. gAmaDu eka alaga ekama jevuM hatuM; sahu ekamekanA pUraka khanI sAdI ji MdagI pasAra karatA. meDIbaMdha dhara ane IMTa-cUnAnuM caNatara e teA vaibhava gaNAte. zrI pinAkina letI bIjI navalakathA 'anubaMdha'nA prAthanamAM emaNe upara mujabanuM kathana karyu che. nAkathA lekhananA emanAM preraNA ane puruSAne samajavA mATe e kathana pUratuM che. zrI davee 'vizvajita' navalakathA pragaTa karIne navalakathA rasikeAnuM ane gujarAtanA saMmAnya viveyakAnuM dhyAna kheMcyuM hatuM. 'vizvajita' navalakathAmAM lekhake bhagavAna parazu 112 rAmanI kathAne paurANika vAtAvaraNa upasAvIne AlekhI hatI. lekhakanI A bIjI navalakathA 'anubaMdha'nI sAthe pahelI navalakathAne saMbhAravAnuM eTalA mATe ucita banyuM ke kathAmAM ghaTanA ane vAtAvaraNane ekasarakhu prAdhAnya ApavAnuM emane sAru kAvyuM che. 'vijita'mAM paurA huka yugane anubhUtigamya banAvAne emaNe e samayane ane ghaTanAne kalAtmaka dhATa ApyA hatA. 'anubha'dha' upara jaNAvyA mujabanA gAmaDAnA vAtAvaraNane, rAmacaMdranI enI peDhI-paraMparAnI javanagatinA judA judA banAve| AlekhIne rajU karyu che. vArtAmAM ghaTanAe askhalita rIte Ave che, chatAM gAmaDAnA jIvananI matharagati enI AsapAsa lekhake evI kalAtmaka rIte vIMTI che ke vAcanArane ghaTanA ane vAtAvaraNanA bheda pADavA muzkela paDI jAya. rAmacaMdranA pitA dinamaNizaMkaranAM lagna devA sa jogAmAM thayAM e darzAvIne rAmacaMdranA janmathI Ara'bhIne enA uttara jIvana sudhInI kathA dinamaNizaMkaranI gAmaDAnA kathAkIrtana karatA eka brAhmaNanI gatAnu taka jIvananI chAyAnI jema ja cAle che. rAmacaMdranI kathanarItinuM prerakatattva savitA sAthenA enA prema che. eTaluM ja peAtAnA pitAnI A vyavasAyanI pratiSThAne vadhAravAnuM bhAna paNa che. zrI davee prasaMgeAnI jamAvaTa mATe gAmanA ThAkAra sAthe vera bAMdhatA bahAravaTe caDhatA eka mitra vaccenuM 'dra tema ja emanI vaccenA samAdhAna mATe rAmadre je rIte bhAga bhajavyA enuM mAlekhana vAcakanI kutUhavRtti ne jijJAsAne utteje e rIte karyu che. paNu A prakAranA prasaMganuM mahattva gauNu heAvAthI lekhaka enA nirUpaNamAM jarAya khe cAyA nathI e [ buddhiprakAza, mArca '68 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanA kalAsayamanI noMdha levI joIe. savitA sAthe lagna na thaI zakayuM ane rAmacadrane pAtAMnuM jIvana anya strI sAthe gALavAnuM banyuM uparAMta savitA enA sAmA dharamAM paraNIne AvI AthI rAmacaMdra je mathana anubhave che e navalakathAnA uttama kalAbhAga che ane kalAbha'ga thavA dIdhA vinA mAnavavRttinA uccatara bhAvane vijayava'ta thatA lekhake darzAvyA che. zrI davenI A navalakathA enA kalApUrNa ghaTanA Alekhanane kAraNe ja rasabharI che e kharuM, paNa e uparAMta emAM sarAtI bhAvaparisthitinA svastha nirUpaNane kAraNe ja vadhAre nedhapAtra che. bhAvanirUpaNamAM gherA raMgAnA pravezane mATe dhaNI zakayatAA che, paNa A bhayasthAnamAMthI lekhaka kauzalapUrvaka UgarI gayA che. koIpaNa pAtranI AMtaravyathAnA nirUpaNamAM lekhakanuM tATasthya jeTalu emanA nirUpaNasaMyamanuM dyotaka che eTalu ja emanI kalAsUjhanI jAgarUkatAnuM nirdazyaka che. ThAkeAranA kha'DamAM mArAmArI thAya che enuM nirUpaNa kaika aMze 'Dha'citra' jevuM banI gayuM che. enA AlekhanamAM lekhaka -nizAna cUkatA haiAya evuM lAge che, paNa AvA prakAranA AlekhananeA prastAra thayA nathI eTalI lekhakanI taTasthatA che. 'anubha'dha'mAM A uparAMta sauthI vadhu mahattvanuM kAMIpaNa heAya teA te vAtAvaraNa che. eka saikA pahelAnA uttara gujarAta bAjunA kAka gAmaDAnA vanane lekhake AmAM AlekhyuM che. gAmanI savAra, prajAjIvananI caragati, prajAnI mAnyatA, emanI zraddhA, ane emanA rAgadveSamAMthI janmatA keTalAka sAmAjika prazno ane tenA sAmUhika rIte haiyAsUjhathI AvA ukela-A badhAM tattvane zrI davee vArtAnA banAvAmAM kuzaLatApUrvaka vaNI lIdhA che. AthI gujarAta nA gAmaDAnA samAja jIvananI kathA banI rahe che, gujarAtI navalakathAmAM grAmajIvananAM hADa ane haiyAne jIva'ta rIte AlekhavAnA ekamAtra yazasvI kalAkAra zrI pannAlAla paTela che. 'anubaMdha'nI prastAvanAmAM zrI ana tarAya rAvaLe pannAlAla paTelanI navalakathAnuM ' anu'dha 'sAthe sAmya tAravyuM che. paNa navalakathAnI kathanarIti, tATasthya ane grAmavananA praznonuM yathAtatha nirUpaNu jotAM 'anubaMdha'nA lekhaka zrI pinAkina dave ane 'maLelA jIva' ane bhAnavInI bhavAI'nA sarjaka pannAlAla paTelane eka sAthe saMbhArI zakAya ema lAgatu nathI. zrI davee pleganuM je varNana karyuM' che emAM AlbarTI kAmUnI navalakathAmAMnA plegavanane zrI rAmaprasAda bakSI smaraNamAM lAvyA che, paNa zrI pinAkina dave kathAnA je saMdarbhamAM plega lAvyA che ane emAM pleganuM varNana karyu che e teA kathAtattvane pUraka ane pASaka banAvavAnA hetuthI karyuM... hAya ema lAge che. zrI pinAkina davenI varNanakalA emanI prakRtirasikatAnA paricaya karAve che. anubaMdha ' emanI eka rasabharI kalAkRti banI * che vAtAvaraNanA nirmANamAM. zrI davee saMvAdakalAmAM je khAlI prayAjI che emAM emane AyAsa jaNAI Ave che ane keTalIka jagAe melInI svAbhAvikatA ANavAnuM e cUkI jAya che. . zrI dave pAse kalApUrNa navalakathAneA dhATa utAravAnI sUjha che enA paricaya emanI e navalakathAe parathI gujarAtane thayA che. AvA ja prakAranI svasthatA ane tATasthyathI zrI dave navalakathAlekhananAM navAM navAM unmeSA pragaTa karaze evI AzA avazya rAkhI zakAya. rameza ma. bhaTTa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiprakAza: mArca : 1968 raji. naM. jI. 29 pustakAlanI vyavasthA tathA saMcAlanamAM mArgadarzaka prakAzane 0 raMganAthI graMthAlaya vyavasthA 2-50 0 raMganAthI sUcikaraNa 1-00 0 Apa-le vibhAganuM kArya 0-60 0 DayUI dazAMza vargIkaraNano keTho 0-40 0 raMganAthI vargIkaraNano ke 1-50 pAMrA pustaka sAthe maMgAvanAranuM TapAlakharca bhogavIzuM ane rUbarUmAM laI janArane rU. 5-00 mAM ApIzuM 0 bALasAhitya sUci TapAlakharca 0 25 0 mahilA graMthasUci 1-50 | TapAlakharca 0-50 pU. zrI gAMdhIjInA jIvana ane kAryane lagatAM ATha prakAzane 0 sarvodaya samAjanI jhAMkhI 1-25 0 gAMdhIjInuM gItAzikSaNa 3-00 | 0 dakSiNa AphrikAmAM gAMdhIjInuM gamana ane punargamana 0-37 | - gAMdhIjInI dakSiNa AphrikAnI laData [bhA. 1 thI 5] 5-00 975 pustakAlaya tathA zikSaNasaMsthAone 30 TakAnA vaLatare rU. 6-75mAM apAze. Tapala ravAnagI kharca rU. 2-50 alaga thaze mAdhyamika zALAo tathA koleje mATe zarIraracanA tathA Arogyane lagatAM 'DaoN. ziva prasAda trivedI nAM mahattvanAM prakAzane 0 kAyAnI karAmata [bhA.1] 4-00 0 kAyAnI karAmata [ bhA. 2 3 4-00 mahAdevabhAInI DAyarI pustaka 6-7 ane 8 rekanI kiMmata rU. -00 | navuM prakAzana 0 mAMdagInuM mULa -50 * traNe pustaka kharIdanArane TapAla ravAnagI kharA mApha. rUbarU laI janArane kula rU. 15-50ne badale rU. 14-00 mAM apAze. | badhAM pustake maMgAvanArane DAyarInI nakala rU. 6-00ne badale rU. 5-00mAM ApIzuM. TapAla ravAnagI kharca alaga raheze. - prAptisthAna - gujarAta vidyAsabhA : bhadra : amadAvAda-1