Page Text
________________
“વાડનાં ફૂલ” આરંભાય છે અછાંદસ રૂપમાં : મોડે મોડે અગિણુની આડ
એક પ્રખર ઘોરખોદિયું આવે છે મેંદીની વાડમાં
અને પોતાના પીળા તીણ નહોરથી લોઢાના તારના અણિયાળા કાંટામાં પેલી કાળી રેશમી ચાદરને હું એક ફૂલ ઊઘડી ગયું છું.
ઉઝરડી-ઉતરડી. આગળ ચાલતાં આવી પંક્તિઓ આવે છે: ચીરી તો નાખે છે, છતાં જાણે એમ સમજે ને અમે હાસ્યનાં જ
છીએ.
ઘોરતી કબરને આ ના ગમતું હોય કોઈ વિહંગને
એમ ધ્રૂજતી ધ્રુજતી પોતાના ઉપર આકાશે અલેપ કરી દીધું કદી જાણ્યું નથી. ચે પડેલે ચૂનો ખેરવતી જ જાય છે
તો અમારે દુઃખ શેનું? (સ્પર્શ) બસ, ખેરવતી જ જાય છે. (આંસુ અને ચાંદરણું) અહીં મનહરની ચાલ પ્રગટતી તરત પકડાય છે. અહીં એક જ વાક્યને કવિએ ટુકડા કરી પંદર
કવિતામાં આજે ટૂંકી રચનાઓ વિશેષ થાય છે. પંક્તિમાં વહેંચ્યું છે. આખી રચનામાં કોઈ વિશિષ્ટ એકાદ ભાવ કે વિચારને કવિ ચમત્કૃતિપૂર્વક રજ લય પકડાતો નથી ને એક પ્રકારનો નિરર્થક પ્રસ્તાર કરે છે. એક જ છંદમાં કે વૈવિધ્ય સાધીને લાંબી એક નાનકડા ભાવચિત્રને ઝાંખું કરી નાખે છે. કતિ રચવાનું વલણ ઓછું થતું જાય છે. છંદમક્તિની છંદમાં કદાચ આ જ ચિત્ર એકાદ મુક્તકના કદમાં યોજના આવી ટૂંકી કૃતિઓમાં વધારે ફાવે; નાની, સધનતાથી રજૂ કરી શકાયું હોત, કે પછી પદ્યમાં ખાસ કરીને નાટકનો ભાવ પ્રગટ કરતી રચના માટે ઓછી જગામાં સમાવાઈ શકાયું હોત. એમાં થતી એ સાર વાહન બની શકે. બાકી દીર્ઘ રચના માટે અનુભૂતિને ભાગ્યે જ કાવ્યાનુભૂતિ કહી શકાય. એ ભાગ્યે જ અનફળ ગણાય. જે છંદમાં રચાતી ગદ્યમાં જ થયેલા ગદ્યાળુ વિધાનથી આગળ એ કૃતિ એક જ ઢાળામાં પડી જઈ એકસૂરતા જન્માવે રચના વધી શકતી નથી. તો છંદમક્ત રચના પણ વાણીની એક તરેહમાં નિબંધતા કલામાં વધારે સાવધાની ને સજજતા પી જ એકવિધતા આણે. એમાં ભાવની તીવ્રતા માગે છે. એલિયટે એટલે જ કહ્યું હશે કે જેણે જાળવવાનું અઘરું છે. કેઈ નિયમને વશ ન રહેવાય છંદોને પૂર જાણ્યા નથી, એમના પર પ્રભુત્વ મેળવ્યું –ને કલા તે નિયમ માગે છે–એટલે કલાકૃતિમાં નથી તેણે મુક્ત પદ્યના પ્રયોગમાં પડવા જેવું નથી. અવ્યવસ્થા આવે, આકૃતિ બરાબર સધાય નહિ, ગદ્યના સીમાડે રહેતી અછાંદસ રચનાઓ ક્યારે એની એકતા ને સમગ્રતા પણું જોખમાય. ગદ્યની સીમાભંગ કરી બેસે તે કહેવાય નહિ. વધુ નજીક પહોંચેલી લઢણ ક્યારેક ગદ્યમાં ઊતરી
અછાંદસ કૃતિ દ્વારા આપણે ગદ્ય નથી માગતા, જાય ને કૃતિ ગદ્યાળુ બની જાય એવું પણ બને.
કાવ્ય માગીએ છીએ. કવિએ વક્તવ્યમાં કાવ્યની કાવ્યપુગલ સુઘટ રહેવાને બદલે પ્રસ્તારમાં ફેલાઈને
ઉત્કટતા, તીવ્રતા સાધવાની છે. ગદ્યની પણછ આકર્ણ ફિસું પડી જાય. રાધેશ્યામ શર્માની “સૂર્ય” નામની
ખેંચાતી નથી, શિથિલ રહે છે, જ્યારે કાવ્ય તે તંગ અછાંદસ રચના જોઈએ.
પણ છે ચઢીને જ નિશાન વધે છે. હા, શબ્દ અને કબર ઉપરની ચાદરના
અલંકારની અવનવી ભંગીઓ ને છટાઓથી કવિ કાળા વણાટના વજન નીચે
છંદના અભાવની ઘટ પૂરી શકે ખરો, પણ એવા રોજ ધોળું શબ ગોંધાય છે
પ્રયત્નમાં એણે સદા સજજ, સદા જાગ્રત રહેવાનું હોય, અને ઊંહકાર કરતું કણસ્યા કરે છે
છંદ છોડીએ છતાં પંક્તિઓ તે તંગ જ રહે, ત્યારે તેના પ્રલંબ આર્તનાદ સાંભળીને
શબ્દની પસંદગી ને વિન્યાસ કાવ્યોચિત ને કાવ્યક્ષમ
[ બુદ્ધિપ્રકાશ, માર્ચ ૧૮
| SR No. | 522397 |
| Book Title | Buddhiprakash 1968 03 Ank 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashwant Shukl, Madhusudan Parekh |
| Publisher | Gujarat Vidyasabha |
| Publication Year | 1968 |
| Total Pages | 52 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Buddhiprakash, & India |
| File Size | 6 MB |