Book Title: Bane Arham
Author(s): Alka Sankhla
Publisher: Dipchand Sankhla
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009660/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAstika baneM arham OM arham, suguru zaraNaM, vighna-haraNaM, miTe maraNaM, sahaja ho mana, jage cetana, kareM darzana, svayaM ke hama / baneM arham, baneM arham, baneM arham, baneM arham // Nu A~calasa alakA sAMkhalA nandyAka HAN P vardhamAnaka bhadrAsana darpaNa kalaza mIna mugala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa prakAzaka evaM saMparka sUtra dIpacanda sAMkhalA 401, oNrneTa pailesa, AmrakuMja ke pAsa, ghor3adaur3a roDa, sUrata-395001 (gujarAta) phona : 0261-2650859 mo. : 9601259474 kaoNpIrAiTa (C) alakA sAMkhalA- mehatA mo.94274 91613 pU. mAtuzrI sva. suvAdevI sAMravalA prathama saMskaraNa : mArca 2010 pratiyAM : 1,000 mUlya : 75/- (US $6) TAipa seTiMga : burahAnI grAphiksa, sUrata mo. 9825918190 sukha-duHkha meM sama rahe Apa vAda vivAdoM se sadA dUra rahe Apa mukhapRSTha saMkalpanA - alakA sAMkhalA DijAina - murtajA khaMbhAtavAlA date rahe sneha sabako Apa vItarAga para saMpUrNa zraddhA se jIye Apa mAsA saMthAre se jIvana saphala huA ApakA kokha se paidA do beTiyoM ko dIkSita kiyA Apane mudraka : zrI zubham enTaraprAija, navasArI mo. 9909108694 baneM arhama' karake, parivAra sadaiva RNI ApakA... Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiMne zuddha sAmAyika karate hue dekhA hai hamAre donoM parivAra para mA~sA kA sadaiva AzIrvAda rhaa| beTI kaMcanadevI (bA~e) tathA bahU alakA sAMkhalA (dA~e) ko saMthAre ke samaya AzIrvAda dete mA~sA subaadevii| gayA thaa| kaba khAnA, aura kitanA khAnA nizcita thaa| samaya-samaya para tyAga karate rahanA unakA svabhAva hI bana gayA thaa| zAMta aura sarala jIvana unakI prakRti bana gaI thii| hAlAMki hama samaya-samaya para unakA dhyAna rakhate the, phira bhI vaha kisI se kucha mAMgate nahIM the| unheM kisI se kucha apekSA rakhanA acchA nahIM lagatA thaa| vyavahAra meM bhI pUrNa samatA thii| kisI ko eka bhI U~cA nIcA zabda kahanA mAno unakI jIvana kI pothI meM thA hI nhiiN| maiM jaba bhI pUchatI "Apake lie kyA banAnA hai, Apako kyA acchA lagatA hai to eka hI vAkya kahate - "jo acchA lage vo banAo, mujhe hara cIja acchI lagatI hai|'' "kyA kareM ? kaise kareM ?" pUchane se eka hI uttara milatA - "jo acchA lage vo karo'' unakI bhASA meM "jaca jiyAM kro|" "mane koI ThA na tthikaanno|" kyA saralatA aura mRdutA thI unake jIvana meN| dhArmika saMskAra to unake raga-raga meM base hue the| kisa cIja se karma baMdhatA hai aura kisase karmoM kA bandhana halkA hotA hai ? samajhAte rahate the| merA pihara (mAyakA) mahArASTra meM hai| merA bhojana banAne kA tarIkA aura rAjasthAnI bhojana banAne ke tarIkoM meM kAphI aMtara hai|sb kahate the, 'inakA bhojana alaga hai, paraMtu mere sAsujI kahate the, acchA bhojana hai kyoMki maiM na to mahArASTriyana paddhati kA bhojana banAtI aura na hI raajsthaanii| merA sAtvika aura yogika bhojana thA isalie unheM acchA lagatA thaa| kisI kI sevA lenA unheM acchA nahIM lagatA thaa| yahA~ taka ki kabhI paira dabAne ko kahate to bhI vo manA kara dete the| aise samatAmaya vyaktitva ko pUrNa tanmayatA, ekAgratA aura manobhAva se sAmAyika karate dekhatI to mana meM AtA-zuddha sAmAyikato ise kahate hai| sabase mahattvapUrNa rahA unakA "saMthArA" yAnI AjIvana annajala kA tyaag| unakA antima dhyeya thaa-sNthaaraa| jisakI bhAvanA vo hamezA bhAte rahate the| unakI sAsUjI kA saMthArA, unakI mA~ aura nAnIsA kA saMthArA na jAne kyA chApa chor3a gae the una pr|hmeshaa eka hI raTa rahatI thI "kyA merA bhI eka dina aisA AyegA?'' hameM hamezA yahI zikSA dete the - "mujhe saMthAre binA mata jAne denA" "mujhe merA jIvana saphala karanA hai|" jaba bhI sAdhvI zrI kanakazrIjI (saMsAra pakSIya putrI) kI sevA darzana karane jAte to aksara pUchA karate the - mujhe saMthArA kaba AyegA? sAdhvIzrI hamezA pharamAte ki jaba ApakI icchA hogI tabhI A jaayegaa| jitanA unakA jIvana sarala, adhyAtmamaya aura zAdI ke bAda hI merA terApaMtha dharma saMgha meM praveza huaa| bacapana se lekara Aja taka maiMne sAmAyika karane vAloM ko dekhA hai| kaI aise bhI vyaktiyoM ko dekhA hai, jinakI na to sAmAyika zuddha hotI hai aura na hI jIvana meM samatA dikhAI detI hai| sasurAla meM maiMne apanI sAsUjI jinheM hama 'mA~sA' kahate the, unheM sAmAyika karate dekhaa| jisameM zuddhatA to thI hI sAtha hI sAtha unake vyavahAra meM saralatA, sahajatA aura RjutA kA bhI darzana hotA thaa| kyA samatAmaya jIvana thA unakA! unakI Ayu kI (lagabhaga 80 varSa) kaI mahilAoM ko maiMne dekhA, jinake jIvana aura vyavahAra meM dhArmikatA bahuta hI kama dikhAI detI thii| mA~sA ke jIvana se maiMne bahuta kucha pAyA aura unakI vAtsalyamayI preraNA se maiMne AdhyAtmika jIvana jInA zuru kiyaa| unakI jIvana caryA bahuta hI vyavasthita aura samatAmaya thii| jaldI uThakara sAmAyika karanA, dina bhara thokar3e citAranA aura samatAmaya jIvana jInA jaise unakA lakSya bana Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhAre ke 12 veM dina, baikuMTI (pAlakhI, pAsa beTe mAtuzrI suvAdevI samatAmaya thA, unakA saMthArA usase hI bar3hakara, sahaja aura car3hate pariNAmoM kA thaa| jisakI kisI ne kalpanA taka na kI thii| moha-mamatA kA tyAga kara apane jana parijana se kSamA yAcanA kara ha~sate-ha~sate saMthAre ko svIkAra kiyaa| vo damA se grasta rahate the, unheM samaya para cAya lene se hI ArAma milatA thaa| unakA beTA (dIpacanda) kabhI kabhI vinoda meM kahatA thA ki 'Apako cAya ke binA takalIpha rahatI hai, cAya ke binA Apa nahIM raha sakate isalie saMthAre kI kalpanA abhI Apako nahIM karanI caahie| saMthAre kI bhAvanA prabala ho to pahale Apako cAya chor3anI par3egI, jo Apake lie kAphI kaThina hogii|" sacamuca hI bhAvanA prabala ho gaI aura eka upavAsa pacaka liyaa| usa dina unakA beTA (dIpacandajI, mere pati) bhI navasArI zahara meM nahIM thaa| upavAsa kI sUcanA milate hI ve vApisa A ge| dUsare dina pAraNe kI taiyArI kI, to sAsujI bole - "merI belA karane kI bhAvanA hai aura vo bhI itanI sahajatA se|" tIsare dina kahane lage merI saMthArA karane kI bhAvanA prabala ho gaI hai aura maiMne saMthAre kA saMkalpa kara liyA hai| beTe ne samajhAyA aura kahA ki, pahale ApakI DAkTarI jA~ca karavA lete haiM, usake bAda Age bddh'eNge| unhoMne turaMta kahA - "maiM svastha huuN|ddaakttr ke kucha bhI kahane se maiM apanA nirNaya nahIM bdluuNgii|haaN ! tuma cAho to pU. gurudeva evaM sAdhvI zrI kanakazrIjI ko unake AzIrvAda prApta karane hetu saMvAda bheja sakate ho, lekina maiM saMkalpabaddha hU~, merA manobala dRr3ha hai aura maiMne to mana hI mana pacaka liyA hai|" sAdhvIzrI kanakazrI ke pAsa saMvAda lekara gae jo mumbaI meM birAja rahe the| unhoMne preraNA pAtheya dete hue kahA, "yadi unakI prabala icchA hai to, tuma parijanoM ko to unake bhAvoM ko aura prabala banAnA cAhie, bajAya ki moha-mamatA meM phaMsakara apane Apa ko kamajora bnaao|' gurudeva kA mArgadarzana pAne ke bAda unheM vidhivat saMthArA samAja ke variSTha zrAvakoM kI upasthiti meM pacakAyA gyaa| ceharA zAnta, mana prasanna, moha-mAyA se virakta dekhakara maiM to avAk thii| jIvana meM aisI pahalI ghaTanA dekhI, jo merI smRtipaTala para aba bhI citrita hai| mA~sA ke samatAmaya jIvana, zraddhAniSTha evaM guru ke prati samarpita bhAvanA ko zabda baddha karanA AsAna nahIM hai| eka udAharaNa batAnA caahuuNgii| saMthAre ke 12 veM dina, apanI taiyAra kI gaI baikuMThI ke bAre meM unhoMne puuchaa| bAda meM usake pAsa baiThakara namaskAra mahAmaMtra kA jApa kiyaa| gurudeva ke prati apanI samarpaNa kI abhivyakti sahajatA aura zAlInatA se prakaTa kii| unakA saMthAre kA pratyeka dina car3hate bhAvoM kA thaa| ___ maiM apane Apa ko bhAgyazAlinI mAnane lagI, aise parivAra meM Akara, aise dharma saMgha kA mArgadarzana paakr| unakA saMthArA dekhakara mahasUsa hone lagA, "jIvana jIne kI kalA hai to mRtyu eka mahAkalA hai, jise sirpha bhAgyavAna hI prApta kara sakate hai|'' ha~sate ha~sate apane nazvara zarIra aura parijano kA parityAga kara AtmakalyANa ke lie gatimAna ho ge| ___ maiM aisI mahAna AtmA ko pustaka samarpita karatI huuN| usa garimAmayI AtmA ke lie kAmanA karatI hU~ ki unakI AtmA gati pragati karate hue mokSa prApta kre| unakA pUrA parivAra apane Apa ko gauravAnvita anubhava karatA hai| saMpUrNa parivAra unakA sadA RNI rhegaa| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMthAre ke samaya Ae hue saMdeza' arham anazana mauta ko AmantraNa hai| sAmAnyataH loga mauta ke nAma se ghabarAte haiN| navasArI gujarAta meM dIpacaMda kI mA~ va sAdhvI kanakazrI, jo abhI mumbaI meM svAsthya lAbha evaM saMghIya kArya kara rahI hai, kI saMsAra pakSIya mA~ ne AjIvana saMthAre kA saMkalpa kiyA hai| saMthArA abhaya kI sAdhanA hai| saMthArA anAzakta jIvana kA udAharaNa hai| saMthArA Atmabala kA prakaTIkaraNa hai| zarta eka hI hai ki bhAvanA uttarottara bar3hatI rahe, pariNAma car3hate rahe aura moha mamatA kSINa hotI rhe| AdhyAtmika bhajana, japa, caubIsI, ArAdhanA, terApaMtha prabodha Adi kA zravaNa kareM aura samAdhi-mRtyu ke abhiyAna ko saphala bnaaeN| bhAI dIpacaMda ke lie mAtRRNa se uRNa hone kA avasara hai| himmata ke sAtha mAtAjI kI sAhasika yAtrA meM sahayoga karanA hai| jaina vizva bhAratI, gaNAdhipati tulasI dinAMka 8-2-1996 arham navasArI se saMvAda milA ki bhAI dIpacaMda kI mAtAjI suvaTI devI ne saMthArA svIkAra kiyA hai| yaha unakI AdhyAtmika sUjhabUjha aura majabUta mAnasikatA kA paricAyaka hai| jaina dharma meM jIne kI taraha marane kI bhI kalA pratipAdita hai| isa kalA kA mahattva ve hI samajhate haiM jo AtmAnanda pAnA cAhate haiN| zrAvikA suvaTI devI dhArmika aura tatva ko samajhane vAlI hai| unakI Atma cetanA satata UrddhavamukhI banatI jAe yahI maMgala kAmanA / lADanUM (RSabha dvAra) fatas 9-2-1996 mahAzramaNI kanakaprabhA zarIra para AtmA kA vijaya dIpacanda kI pU. mAtAjI ne solaha dina kA saMdhArA yAnI AjIvana anazanavrata sAnaMda sampanna kara samAdhi maraNa prApta kiyaa| jaisI ki unakI bhAvanA thI, aMtima samaya meM pUrNa saceta avasthA meM unhoMne cauvihAra saMthArA bhI svIkAra kiyaa| samAdhi maraNa, yaha jIvana sAdhanA kI zikhara yAtrA hai| unhoMne ha~sate-ha~sate isa zikhara para ArohaNa kiyaa| svayaM dhanya bana gii| parivAra para gauravamaya svarNa kalaza car3hA diyaa| sunA hai, unake isa anazana se navasArI meM jaina dharma aura terApaMtha kI jabaradasta prabhAvanA huI hai| 82 varSa kI umra jarA-jarjarita aura vyAdhigrasta zarIra / tana kI kSINa zakti para mana kI zakti prabala vismayakArI samatA aura kaSTa sahiSNutA yaha saba gurukRpA aura AMtarika zaktiyoM ke jAgaraNa se hI saMbhava hai| puNyAtmAeM hI isa prakAra kA AdhyAtmika parAkrama kara sakatI haiN| lagatA hai unakI AMtarika zaktiyAM prakharatA se jAgRta ho cukI thii| isalie deha meM rahate hue bhI dehAsakti se Upara uThakara ve videha kI sAdhanA meM lIna ho gii| unheM zraddhA, satkarma, tyAga- ga-vairAga aura tatvabodha kI alaukika jyoti prApta thii| usI ke sahAre unhoMne apane kalyANa kA rAstA prazasta kara liyaa| zarIra para AtmA vijaya kI patAkA phaharA dii| kendra se prApti amRta saMdezoM se unhoMne adhyAtma UrjA prApta kii| parivArajanoM kI sevA aura sahayoga unakI citta samAdhi meM nimitta bane navasArI aura sUrata kA dharmAnurAgI samAja unakI isa adhyAtma yAtrA kI saphalatA meM barAbara sahabhAgI banA rahA / bambaI ke zrAvaka-zrAvikAeM bhI jur3I rahIM, yaha sAdharmika baMdhutA aura saMghIya cetanA kA pratIka hai| saMthAre pUrvaka samAdhi maraNa prApta karanA, mRtyu nahIM mahotsava hai| mATI kI kAyA para vajra-saMkalpa kA dastAveja hai| isalie unake pIche zoka saMtApa kA to savAla hI nahIM hai, balki saMskAra- zaMcitA kA Adarza prastuta karanA hai| yathAzIghra parama pUjya gurudeva tathA AcArya pravara ke darzana kara, . kendra se naI zakti, nayI preraNA prApta kreN| divaMgata AtmA ke caitanya-vikAsa kI maMgala kAmanAeM aNuvrata sabhAgAra, muMbaI di. 21 pharavarI 1996 sAdhvI kanaka zrI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA~sA ke bAre meM... maiM bhAgyavAna hU~ jo aisI puNyAtmA kI beTI banane kA saubhAgya mujhe prApta huaa| hamAre dharmaniSTha aura zraddhAniSTha parivAra meM hamArI mAtAjI to eka atyaMta zramazIla, gRhakuzala aura kalApremI thii| unake bAre meM zabdoM meM kucha likhanA mere lie bahuta muzkila hai|maataajii kI sAdhU sAdhviyoM kI sevA, dAna dene kI udAra bhAvanA mujhe hamezA yAda AtI hai| sabako sneha dene tathA sabako jor3akara rakhane kI kalA unameM aTUTa thii| ___ mAtAjI sadaiva svAdhyAya karatI thii| unheM kitane thokaDe, pratikramaNa, jhInI carcA, terAdvAra aura bahuta kucha kaNThastha thaa| sahaja, zAMta svabhAva aura jIvana meM sahajatA thii| unameM vairAgya kI bhAvanA hamane hamezA dekhI thii| hamAre parivAra kI Arthika paristhiti sAdhAraNa thii| unhoMne kalAtmaka, saMskArakSama aura saMyamamaya jIvana jiyA aura hamAre para bhI aise saMskAra sthApita kie| zArIrika kamajorI ke bAvajUda bhI unakA manobala bahuta dRr3ha thA, tapasyA bhI karatI thii| tyAga, pacakhANa to hamezA karatI rahatI thii| sAmAyika binA kabhI maMjana bhI nahIM karatI thI aura sacita kA tyAga rakhatI thii| unake saMskAra, vairAgya aura tyAga kI bhAvanA ke phalasvarUpa hI unhoMne do beTiyoM ko dharmasaMgha meM dIkSita kiyaa| mere aura dIpacaMda (merA bhAI) para acche dhArmika saMskAra sthApita kie| unakA jIvana hI hamAre lie saMdeza thaa| unake saMthArA ne to mana para aisI chApa chor3I jo kabhI bhUlI nahIM jaaegii| merI bhAbhIjI sAmAyika para pustaka likha rahI hai aura yahI kAraNa hai ki mAtAjI kI yAdeM ujAgara ho rahI hai| hama saba sAmAyika kI pustaka ke lie zubhakAmanAeM preSita karate haiN| zubhakAmanAeM adhyAtma kA prathama sopAna hai 'sAmAyika' / jaina darzana meM AtmA ko keMdra meM rakhakara usakI nirmalatA ko pramukhatA dI gii| AgamoM meM kahA bhI gayA hai 'Atmazuddhi kA sAdhana dharma hai| Atmazuddhi ke liye kiye gaye upAyoM meM sarvazreSTha hai 'sAmAyika' / 'sAmAyika' AtmA kA paryAyavAcI hai| AgamoM meM sAmAyika ko saMvara, saMyama, bhAva, jIva Adi kaI nAmoM se upamita kiyA hai| zrImatI alakAjI sAMkhalA AdhyAtma priya evaM prabuddha mahilA haiN| gurudeva tulasI ke prati ApakI ananya zraddhA evaM bhakti tathA AcAryazrI mahAprajJajI ke prati ApakA ananya samarpaNa Apako eka viziSTa kAryakartA kI chabi de rahA hai| Apa aNuvrata jIvana vijJAna evaM mahilA maMDala ke kAryoM se saghanatA se jur3I hai| videza meM base sadhArmika bandhuoM se ApakA vizeSa saMparka rahatA hai tathA kaI bAra ApakA unase milanA hotA hai| unakI dhArmika vRtti ko dekhate hue Apane sAmAyika kI gahana jAnakArI ke sAtha abhinava sAmAyika kA jo saMkalana kiyA hai vaha prazaMsanIya hai| Apane isa pustaka meM gaharI Agamika jAnakArI pAThakoM ko dene kA prayAsa kiyA hai| AcAryazrI mahAprajJajI evaM yuvAcAryazrI mahAzramaNajI ke sAmAyika se saMbaMdhita suMdara-suMdara uvAca bhI Apane isameM saMkalita kiye haiM, Apa sAdhUvAda ke pAtra haiN| __ maiM akhila bhAratIya terApaMtha mahilA maMDala kI tarapha se yaha zubhakAmanA karatI hU~ ki ApakI yaha pustaka sAmAyika premiyoM ke liye bahuta upayogI sAbita hogii| kama adhyayana meM bahuta sArI jAnakArI isa pustaka se prApta kara skeNge| ApakI yaha pustaka sabhI ke liye Atmazuddhi kA sAdhana bne| unakI cetanA ko pariSkRta karatI rahe tathA ApakA bhI AdhyAtmika vikAsa bar3hatA rhe| aMta meM ApakI yaha pustaka gurudeva tulasI ke bhAvoM kA mUrtarupa sAkAra ho "dharma hai samatA viSamatA pApa kA AdhAra hai jaina zAsana ke nirupaNa kA yahI basa sAra hai|" zubhakAmanA ke sAtha nvsaarii| di. 19-03-2010 - kaMcana devI baida sUrata di. 19-03-2010 - kanaka baramecA akhila bhAratIya mahilA maMDala adhyakSa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka likhane kI preraNA yuvAcArya zrI mahAzramaNajI ke sAnidhya meM upAsaka zreNI meM adhyayana kara mujhe upAsaka banane kA maukA milA, yaha merA parama saubhAgya hai| saMyogavaza mujhe amerikA ke sinasinATI zahara ke jaina seMTara meM mujhe paryuSaNa karavAne kA avasara milaa| aneka bhAIbahanoM ne mujhe sAmAyika ke bAre meM puuchaa| unake pAsa kaI preraNA strota sAhitya to hai lekina 48minaTa ke kAlAntara daramyAna meM kyA-kyA karanA cAhie? isakI kucha vizeSa jAnakArI nahIM thii| usa samaya se mujhe aisA ahasAsa hone lagA ki mujhe jainadharma kA gaharAI se adhyayana karanA caahie| "jaina vizvabhAratI vizvavidyAlaya" eka anupama upahAra hai| gurudeva zrI tulasI evaM AcArya zrI mahAprajJajI kI dUradRSTi kA phala hai, jo hamAre jaise adhyayana karane vAloM ke lie eka varadAna hai| jIvana vijJAna aura prekSAdhyAna meM ema.e, karane ke bAda maine phira jaina vidyA meM ema.e. kiyaa|jain dharma kA dhIre-dhIre aura vyavasthita jJAna prApta hone lgaa| tabhI maiMne nizcita kiyA ki "sAmAyika para abhyAsa kruuNgii|" AcArya zrI mahAprajJajI dvArA likhita eka-eka pustaka jJAna kA bhaMDAra hai| eka-eka zabda jJAna se otaprota hai| "AdhyAtma kA prathama sopAna - sAmAyika' pustaka meM sAmAyika ke viSaya meM bahuta hI sahaja bhASA meM jAnakArI dI gaI hai| gurudeva zrI tulasI dvArA abhinava sAmAyika eka prAyogika rupa hai| roja sAmAyika ke aneka prayoga karane ke bAda mujhe sAmAyika aura priya lagane lgii| maiMne 48 minaTa kI sAmAyika kAla kA eka sampUrNa kAryakrama bnaayaa| amerikA meM rahane vAle sAmAyika sAdhakoM kI ruci ko maddenajara rakhate hue aura unheM prekSAdhyAna kI jAnakArI dene ke lakSya ko dhyAna meM rakhate hue, isa 48 minaTa ke kAlAntara kA eka vyavasthita kAryakrama prastuta karane kI merI icchA huii| yaha merA svayaM kA abhyAsa aura prayoga hai|saamaayik kI vistRta jAnakArI ke lie maiMne aneka pustakeM pddh'ii| hAla hI meM prakAzita 'yuvAdRSTi kA 'sAmAyika - samatA kI sAdhanA' aMka, jisameM AcAryapravara, yuvAcAryazrI, sAdhvI pramukhAzrI kanakaprabhAjI, sAdhU-sAdhviyoM aura samaNiyoM evaM aneka zrAvakoM ke lekha haiM, unako maiMne pddh'aa| kAphI lambe abhyAsa ke bAda maiMne "baneM aham' ke mAdhyama se Apake sAmane eka saMkalana prastuta karane kI koziza kI hai| kucha sAmagrI maiMne jina pustakoM se lI hai unake nAma isa prakAra hai - eso paMca NammokAro - AcAryazrI mahAprajJajI, jJAnakiraNa, namaskAra mahAmaMtra sAdhanA ke Aloka meM - sAdhvI rAjImatIjI, namaskAra mahAmaMtra kI prabhAvaka kathAeM - muni kizanalAlajI, NamokAra mahAmaMtra - sva. zrI gaNezamalajI dugar3a, amRta kalaza aura aisI aneka sAdhU-sAdhviyoM kI vividha pustakeM pddh'ii| jaise "baneM arham" pustaka ke nIce jo bhI zloka likhe haiM sabhI yuvAcAryazrI mahAzramaNajI kI "zikSA sudhA" pustaka se lie haiN| bahuta hI suMdara, arthapUrNa aura jJAna se otaprota zloka Apa par3heMge to, saMskRta meM itanI saralatA se itanA jJAna prApta kara nizcita hI natamastaka ho jaaeNge| ___ maiM jaba jaina dharma meM ema.e. kara rahI thI, tabhI maiMne bahuta noTsa nikAle the, maiM hamezA lekcara dene jAtI hU~, taba bhI maiM noTsa nikAlatI huuN| usa samaya maiMne pustaka ke nAma, lekhaka aura pustaka ke pRSTha likhe nhiiN| pustaka likhate samaya mujhe yaha bAta sIkhane ko milI ki, jaba bhI maiM noTsa lilU~gI to lekhaka, pustaka kA nAma, pRSTha saMkhyA, par3hane kI dinAMka saba kucha jarUra likhuugii| isI kAraNa isa pustaka meM jJAta-ajJAta jinakI bhI pustakoM se maiMne saMkalana kiyA hai una sabhI kI tahe dila se kSamA mA~gatI hU~ aura dhanyavAda detI huuN| isa pustaka likhane kI preraNA se pustaka taiyAra hone taka aneka vyaktiyoM ne mArgadarzana aura madada kii| akhila bhAratIya terApaMtha mahilA maMDala adhyakSA kanaka baramecA, sadasyA pUnama aura madhu hamezA sAtha dete haiN| zAMtAjI pugaliyA jaba se milI, tabhI se Aja taka hamezA preraNA detI hai| bacUbena jhaverI, bhAratIbena sabhI ne pustaka likhane ke lie mujhe protsAhita kiyaa| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika kI gaharAI meM utaranA cAhie pustaka meM kalAtmaka citra acche lagate haiN| ahamadanagara kA AnaMdadhAma mana meM basA huA hai| usakA phoTo cAhie thaa| ahamadanagara ke mitra bhUSaNa dezamukha ko phona karate hI unhoMne 'nagara darzana' se usa citra ko lene ke lie saharSa sammati de dii| vilAsa gIte ho yA sudhIra mehatA, hara kAma ke lie tatpara rahate hai| kolakAtA meM manoja ho yA aMjU hamezA madada ke lie tatpara rahate haiN| ina sabako dhnyvaad| merI hindI zuddha nahIM hai| pustaka likhane kI jitanI mehanata hotI hai usase adhika kAma mere pati dIpacaMdajI ko karanA par3atA hai| mere saMsArapakSIya nanada sAdhvI kanakazrIjI prabuddha aura gajaba kI lekhikA hai| hamezA mujhe mArgadarzana karate haiN| aise na jAne kitane vyakti haiM, jinake nAmoM kA ullekha karanA muzkila hai, sabako maiM tahedila se dhanyavAda detI huuN| sUrata meM sabase kaThina kArya hindI TAipiMga aura pustaka seTiMga hotA hai| mujhe saubhAgyavaza murtajA khaMbhAtavAlA jaisA kampyUTara meM pravINa aura mAhira vyakti milA, prUpha rIDiMga kA kaThina kArya zrI surezajI pANDeya ne bahuta hI kama samaya meM bahuta hI acchA kara diyaa| ketanabhAI prinTara jo hamAre phemilI phrenDa hai unhoMne navasArI se Akara pustaka ke prinTiMga aura bAinDiMga taka kA pUrA kArya AsAnI se aura samaya para pUrA karake diyaa| mamatAmayI sAdhvI pramukhAzrIjI, sAdhvI kanakazrIjI kI hamezA mujha para kRpAdRSTi rahI hai|sbhii sAdhU-sAdhviyAM hamezA mArgadarzana dete rahe hai| sthAnakavAsI sabhI sAdhu-sAdhviyoM kA sneha hI mujhe gati-pragati ke lie preraNA detA rahA hai| sabako maiM dhanyavAda detI huuN| ___ maiMne jo bhI jJAna pAyA hai usakA adhikAMza bhAga paramapUjya AcArya zrI mahAprajJajI kI pustakoM ke mAdhyama se pAyA hai| jinhe maiM bAra-bAra par3hatI rahatI huuN| saba kucha guru dvArA pAyA hai aura guru ko hI samarpita hai| maiM bhAgyavAna hU~-mile aise guru mahAna - athAMga hai jinakA jnyaan| maiMne zAdI hone taka kabhI sAmAyika nahIM kI thii| isakA kAraNa yahI thA, sahI artha batAne vAlA koI milA nahIM thaa| maiM kabhI bhI, kriyA kAMDa para vizvAsa nahIM karatI aura kevala karane ke lie kucha bhI nahIM kara sktii| terApaMtha meM Ane ke bAda jaise-jaise sahI guru, sahI jJAna aura vaijJAnika paddhati se AdhyAtma ko jAnane kI dRSTi milI, saca kahatI hU~ maiM gadgadU ho jAtI thii| kabhI mana se TIsa uThatI, yaha saba pahale kyoM nahIM milA? jaise sAmAyika zuru kI, pahale pahale kevala pustakeM par3hatI thii| gurudeva tulasI kI abhinava sAmayika ke prayoga karane lagI aura dhIre-dhIre sAmAyika kyA hai? yaha samajha meM Ane lgaa| AcAryazrI ke eka-eka zabda ke pIche kyA rahasya chipA hai ? isakA sahI artha kyA hai ? yaha jAnane kA prayatna karatI thii| kabhI asamaMjasa meM par3a jAtI, kabhI ulajha jAtI paraMtu vizvAsa thA guruvara kA eka-eka zabda anamola hai| jJAna kA khajAnA hai, ise samajhanA hai| isa prakAra hameM zuddha sAmAyika karanI hai to pahale hameM jaina dharma ko jAnakara, sAmAyika ko samajhakara prayoga karanA caahie| isameM namaskAra maMtra kA jApa karate haiM, use bhI samajhakara, zraddhA se vidhivat jApa kareMge to adhika lAbha hogaa| prekSAdhyAnaprANAyAma ke prayoga karane se sAmAyika kA bahuta lAbha milatA hai tathA sAmAyika ke uddezya saphala hone meM sahajatA hotI hai| tatvajJAna kA bhI jainadharma meM bahuta mahattva hai| AcArya zrI mahAprajJajI kI pustakeM par3hane se eka-eka zabda se apAra jJAna prApta hotA hai| maiMne jo kucha sAmAvika kI isa pustaka meM likhA hai, saMpUrNa gurudeva kI pustakoM meM se saMkalita hai| unake eka-eka vAkya kA itanA gaharA artha hai, jaise AcArya zrI sAmAyika ke bAre meM kahate haiM- "sAmAyika svayaM dhyAna hai|" "adhyAtma kA prathama sopAna - sAmAyika mahAprajJajI kA pahalA hI vAkya hai - "sAmAyika kI niSpatti hai dhyAna aura Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna kI niSpatti hai sAmAyika / " yaha mere samajha meM nahIM AyA thaa| socatI thI sAmAyika svayaM dhyAna kaise ho sakatA hai ? sAmAyika meM aneka prayogoM ke sAtha prekSAdhyAna kA prayoga bhI karatI thii| inakA samanvaya itanA gaharA kaisA hai ? yaha ciMtana karatI thI / jaba maiMne prekSAdhyAna, jIvanavijJAna aura yoga meM ema.e. kiyA aura ema. e. ke vidyArthiyoM ko dhyAna par3hAtI hU~ aura prekSAdhyAna karavAtI hU~ taba samajha meM AyA ki dhyAna kI prakriyA aura uddezya vahI hai jo sAmAyika ke, arthAta sAmAyika meM 'cittazuddhi' karanI hai / vaha to 'dhyAna' se hogii| 'UrjA kA urddhavagamana' karanA hai vaha to 'aMtaryAtrA' se karanA hogaa| prekSAdhyAna kA prathama sopAna 'kAyotsarga sAmAyika meM usakA mahattva hai| sAmAyika meM svayaM ko jAnanA hai, apane Apako pahacAnanA hai aura prekSAdhyAna kI zuruAta usI se karate haiN| AtmA ke dvArA AtmA ko dekhanA, svayaM hI svayaM ko dekhanA, apane Apa ko dekhanA hI dhyAna hai| dhyAna karate-karate jaba hama ciMtana karate haiM to yahI bhAvanA bhAte haiM "svayaM kA satya svayaM khojeM, saba ke sAtha maitrI kA bhAva rkheN|" kitanA sahI pharamAte haiM AcAryazrI "dhyAna aura sAmAyika ke bIca bheda rekhA khIMcanA bahuta kaThina hai|' 'satya kI khoja' sAmAyika aura dhyAna donoM kI AtmA hai| bAteM choTI bhI ho paraMtu use samajhakara karanI caahie| jaise- 'namo-namo' do zabda hai| isameM kyA antara hai ? prAkRta meM 'na' kA 'Na' vikalpa hai| donoM ke rUpa milate haiN| zAstrIya dRSTi se donoM ke uccAraNa kI bhinna-bhinna pratikriyA hotI hai| 'Na' murdhanya varNa hai, usake uccAraNa se jo gharSaNa hotA hai vaha mastiSkIya prANavidyuta kA saMcAra hotA hai| vaha 'na' uccAraNa se nahIM hotaa| isa prakAra mujhe patA calA sacamuca dhyAna ke binA sAmAyika arthAt zarIra binA AtmA / 'na' aura 'Na' meM kyA aMtara hai| isalie gurudeva tulasI ne jo abhinava sAmAyika ke prayoga prastuta kiye haiM, ve sAmAyika ke adhyAtmika tatvoM ko ujAgara karate haiN| sAmAyika para jo sAhitya hai, use par3hakara aura prayoga karake hama sAmAyika kI gaharAI meM utarane kA prayatna kara sakate haiN| par3hegA vahI Age bddh'egaa| isalie ghara baiThe patra dvArA jaina vidyA meM bI. e., ema.e. kA adhyayana kreN| Rte jJAnAt na muktiH jJAna ke binA duHkhamukti nahIM nANaM payAsayaraM jJAna hI prakAza detA hai| - jaina dharma 'jaina dharma meM vizva dharma banane kI kSamatA hai|' kAkA kAlelakara ne kitanI satya bAta kahIM thii| jaina dharma meM jana dharma banane kI kSamatA hai| sabase mahattvapUrNa jaina dharma jAti, raMga ke AdhAra para manuSya ko vibhakta nahIM karatA. yaha mAnavatAvAdI dharma hai| 'ekkA maNussa jAI' manuSya jAti eka hai, isa siddhAMta meM jaina dharma kA vizvAsa hai| jaina dharma ne sArvabhauma siddhAMtoM kA pratipAdana kiyA hai| anekAntavAdI yaha dharma samanvayavAdI hai| vizvamaitrI aura vizvazAMti ke lie ahiMsA aura aparigraha jaise siddhAnta kA vikAsa kiyaa| isameM svastha parivAra, samAja ke nirmANa kI kSamatA hai| yaha dharma vyApaka, udAra aura vaijJAnika darzana dene vAlA hai| sApekSatA, samanvaya, saastitva ke maulika siddhAntoM ke kAraNa eka sAtha sabhI bAteM jaina dharma meM milatI haiN| anekAnta to jaina darzana kI maulika dena hai| 'puruSArtha pradhAna hai jaina dhrm|' khAnapAna zuddhi ke sAtha vyasana mukta jIvana aura isake lie 'saMyama' sabase mahattvapUrNa hai| AcArAMga sUtra meM sthAna-sthAna para 'purisA parakkamejjA' yAni, 'puruSa! parAkrama kara' yaha preraNA dI gaI hai| darzana ke aneka pakSa hote haiM, jaise tattva mImAMsA, jJAna mImAMsA, pramANa mImAMsA, AcAra mImAMsA aadi| jaina ciMtana meM AcAra kA sthAna sarvopari hai| AcAra meM darzana kI sArthakatA hai| jJAna kA sAra AcAra hai| darzana kI niSpatti AcAra hai| jaina aMgoM meM 'sUtrakatAMga' dUsarA aMga hai| yaha AcArazAstra kA pratipAdita graMtha hai| usake prAraMbha ke vAkya ko par3hA aura maiM socane lagI, 'are yaha to vahI hai, jo maiM cAhatI thii|' 'bujjheja' isakA artha 'jAno' yadi jAneMge nahIM to AcAra kaise karoge ? dharma vyavahAra meM taba AyegA jaba use jAneMge, smjheNge| puNya kyA aura pApa kyA ? yahI mAlUma nhiiN| hiMsA kaba hotI hai aura ahiMsA kise kahate haiM ? yaha gaharAI se nahIM jAneMge to usakA pAlana kaise hogA ? dRSTi badalegI, tabhI sRSTi bdlegii| isalie 'bujjheja' 'jAno' / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha bahuta hI mahattvapUrNa sUtra hai, ise jIvana meM utaaro|ise samajhane ke lie daza vaikalpika sUtra (4-10) meM vistRta vyAkhyA upalabdha haiN| isakA adhyayana hI AcAra zAstra hai| sUtrakRtAMga kA dUsarA zabda 'tiuddejaa'| yAnI 'tor3o' yaha mahattvapUrNa hai| jJAna lo, jAno aura phira tor3o, vaisA AcaraNa kro| kevala jAnanA apUrNa hai, isalie AcaraNa kA samanvaya sUtra bujjheja + tiuttttejaa|jain darzana ne sApekSa dRSTikoNa kA vikAsa kiyA hai| bheda aura abheda jAnane vAlA dRSTikoNa, anekAMta sarvagrAhI dRssttikonn| jahAM koI Agraha nahIM, vigraha nahIM, isalie vAstavikatA kA vaijJAnika dRSTikoNa se jJAna hotA hai| jisa vyakti ko kevala AtmA kA anubhava ho cukA hai, usa vyakti dvArA kathita jaina dharma, parokSa jJAna ke dvArA kahA huA nahIM hai| usa vyakti dvArA kahA gayA hai jisane samagra satya kA sAkSAtkAra kiyA hai| jaina dharma meM bahuta gaharAI aura sajagatA se citaMna kiyA gayA hai| jaina AcAryoM kA mAnanA thA ki jo sAdhaka muni banane kA manobala na rakhatA ho, vaha gRhastha meM rahate hue aise mAdhyama mArga kA anusaraNa kareM, jisase vaha jinendra deva dvArA prarupita zrAvaka dharma ko aMgIkAra karatA hai| sabhI prakAra kI hiMsA chor3ane para pArivArika dAyitvoM kA nirvaddha nahIM ho sktaa| isalie zrAvaka ke lie alaga AcAra saMhitA aura sAdhU ke lie alaga AcAra saMhitA dI hai| jaina ciMtana meM AcAra mImAMsA itanI vyApaka hai ki usameM jahAM eka ora vyakti pradhAna mokSa dharma samAhita hotA hai, vahIM dUsarI ora samaSTi pradhAna samAja dharma bhI samAhita ho jAtA hai| jaina dharma akhaMDa hai| vaha yadi vyakti ke lie hitakara hai to samAja ke lie kalyANakArI hogA hii| jaina AcAra mImAMsA kI vizeSatA yaha hai ki vaha vyavahArika hai| isalie usameM kramika vikAsa kI bAta batAI hai| jaise krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga aura dveSa Adi kA parityAga kreN| inako pUrNa chor3anA sabhI ke lie saMbhava nahIM hai| isalie zrAvaka ke lie aNuvratoM kA mArga batAyA gayA hai, jisake dvArA zrAvaka sthUla pApoM se baca sakatA hai| 'jaina dharma' Atmazuddhi evaM AdhyAtmika vikAsa kA dharma hai| jaina dharma sadA vyApaka rahA hai, vaha saba ke lie khulA hai| saMkSepa meM kahA jAya to jaina dharma ke vaiziSTaya hai, vicAra meM anekAnta, vyavahAra meM sAhiSNutA aura AcAra meM ahiMsA, saMyama aura tp| maMgala kAmanA 'arha' arhat kA bIja maMtra hai| jisakI sampUrNa AMtarika kSamatAeM jAgRta ho jAtI hai aura jisameM dUsaroM kI arhatA jagAne kI sAmarthya haiM, vaha hotA hai arht| arha' arhatoM kA pratIka h| AnaMda kendra para 'ahaM' kA dhyAna karane se sthAyI AnaMda kA strota pravAhita hone lagatA hai| ahaM' ke dhyAna yA japa se astittva kA bodha evaM iSTa kA smaraNa hotA hai| sahaja Ananda kA anubhava hotA hai| mAnasika tanAva dUra hotA hai| manokAyika rogoM kA zamana hotA hai| saMkalpa vikalpa samApta hote haiN| prekSA puraskartA AcAryazrI mahAprajJa kahate haiM - 'arha' ke valaya se aisA rakSA kavaca nirmita hotA hai jo prayoktA ko bAharI duSprabhAvoM se bacAtA hai| jIvana vijJAna prazikSikA zrImatI alakA sAMkhalA ne baneM aham' zIrSaka se eka laghu pustikA likha kara sAdhakoM, upAsakoM ke lie 'ahaM' banane kI prakriyA prastuta kI hai| yaha lekhikA kA stutya prayAsa hai| alakA jI eka prabuddha mahilA hai| prakhara vaktA hai, kavayitrI hai, lekhikA hai, yoga prazikSikA hai| vaha adhyAtma ke rahasyoM ko samajhane kI dizA meM satata prayatnazIla rahatI hai| jo bhI naye tathya upalabdha hote haiM, jinako udAra hRdaya se bAMTane meM bhI ve atirikta AnaMda aura AtmatoSa kA anubhava karatI hai| __ prastuta pustaka meM unhoMne sAmAyika sAdhanA aura maMtrArAdhanA ko 'ahaM' banane kA uttama upAya batAyA hai aura usakI sahaja, sarala, vyavasthita vidhi bhI prastuta kI hai| 'baneM aham' kRti ko lekhikA ne apanI mA~ sA (sAsU mA~) zrImatI suvA bAI sAMkhalA ko samarpita kI hai, jinake jIvana se alakA jI ko jIvaMta dharma kI jhalaka prApta huI, jo tattvajJA zrAvikA thI, deva, gurU aura dharma ke prati anurAga jinakI asthi majjA anuraMjita thI, jinhoMne apane putra-putriyoM ko AdhyAtmika saMskAroM ke sAMce meM DhAlA, jinake sAtvika vivekapUrita vyavahAroM ne alakA jaisI par3hI-likhI bahU ko terApaMtha dharmasaMgha ke sAtha jodd'aa| aMtima samaya meM 17 dina kI saMlekhanA va anazana kI ArAdhanA kara jinhoMne jaina zAsana kI vizeSa prabhAvanA kI unake prati kRtajJatA jJApana kA isase uttama upakrama aura kyA ho sakatA hai| prabuddhacetA dIpacanda sAMkhalA kA zrama sahakAra bhI isa kRti meM mukhara hai| prastuta kRti deza-videza meM rahane vAle dharmAnurAgI zikSita varga ke lie bhI upayogI bana sakegI, aisA vizvAsa hai| 21 mArca 2010 sAdhvI kanakazrI kolakAtA (uttara hAvar3A) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama ma sAmAyika // maMtra............ - sAmAyika. ...1-14 sAmAyika, sAmAyika udbhava, artha, arhatA, sAmAyika ke 32 doSa, sAmAyika kA phala ...15-20 maMtra, artha, niSpattiyAM, maMtra kA prabhAva aura prayoga namaskAra mahAmaMtra, ...21-32 namaskAra maMtra, svarUpa, jApa kaba karanA, jApa prakAra aura vidhiyAM, namaskAra mahAmaMtra kI vizeSatAeM - caturviMzatistava. ...33-34 - maMgalabhAvanA. .35-36 . prekSAdhyAna .37-42 kAryotsarga, antaryAtrA, zvA~saprekSA, jyotikendra . vaMdanA - saMvara. - abhinava sAmAyika... - Adhunika sAmAyika.... .......................50-61 .svAdhyAya .62-69 - dhArmika parIkSAborDa ahamadanagara....................70-71 - terApaMtha dharmasaMgha.....................................72-74 sAmAyika jainoM kI AdhyAtmika kriyAoM kA eka aMga hai| jisakI ArAdhanA Avazyaka mAnA jAtA hai| sAmAyika kI sAdhanA bahuta pavitra sAdhanA hai| bhagavAna mahAvIra ko yadi pUchA jAe ki, jaina dharma kI sAdhanA kyA hai ? to isakA eka zabda meM uttara hogA, saamaayik|saamaayik samatA kI sAdhanA hai| 'samayA dhamma mudAhare muNI' samatA jIvana kI sahaja sthiti hai| gurudeva tulasI ne sahaja bhASA meM samajhAyA hai- "sAmAyika meM vyakti eka muhUrta ke lie sAdhU sA bana jAtA hai|saamaayik sAdhU banane kA prayAsa hai|saamaayik kA matalaba hai eka muhUrta ke lie pApakArI pravRttiyoM kA tyAga aura samatA kI saadhnaa| sAMsArika parigraha Adi jhaMjhaToM se mukta rhnaa| AcAryazrI mahAprajJajI ne sahI pharamAyA hai, jo karate hai, patA hI nahIM kyA kara rahe haiM, to sthiti usa tote sI hogI, jo sIkhA thA aura roja kahatA thA - "aphIma khAnA manA hai" usakA artha nahIM jAnatA thA, isalie aphIma ke DoDe para coMca mAratA huA kahatA hI rahatA hai - "aphIma khAnA manA hai| aise tote kI raTana jaisI sAmAyika nahIM honI caahie| yuvAcArya mahAzramaNajI kahate haiM - "sAmAyika meM zrAvaka rAga-dveSAtmaka pravRtti se virata rahane kI sAdhanA, samatA kI sAdhanA karatA hai| 'samatA' yAni apane Apa meM rahane kA abhyAsa, bAhya viSayoM se virati aura sva meM rahane kA abhyAsa hI sAmAyika hai| sAmAyika meM sAdhanA kA prayoga karanA, svAdhyAya karanA, AtmanirIkSaNa, AtmaparIkSaNa krnaa|'' isa prakAra sAmAyika kI sAdhanA zAnti aura mAnasika saMtulana kI sAdhanA hai, kaSAya mukti kI sAdhanA hai| pratidina hajAroM loga sAmAyika karate bhI haiN| kyA sAmAyika ko vistAra se jAnanA, samajhanA aura phira karanA upayukta nahIM hogA? sAmAyika karane vAle hajAroM hai. unake jIvana meM sAmAyika kA apekSita prabhAva, pariNAma dikhatA nahIM hai| adhikAMza loga sAmAyika karate haiM, para dhyAna nahIM dete, kyA kara rahe haiM? ni amA / jitarAgaM jilokhaM, kevlyugmsNyutm| va zivasaMpanna, tArajAna nmaamyhm|| bana ahAna, kekAladarzana aura nayA zakti se sammAna hai| ma usa zujA AramA ko namaskAra kasatA jisane sAga-dveSa ko jIta liyA hai Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka chaha hai1) sAmAyika, 2) caturvizatistava, 3) vaMdanA, 4) pratikramaNa, 5) kAyotsarga. 6) pratyAkhyAna Avazyaka ke chaha bheda haiM, unameM prathama Avazyaka 'sAmAyika' kA vizeSa mahattva hai| AcArya bhadrabAhu ne jitanA vistAra sAmAyika kA kiyA hai, utanA anya bhAvarUpakoM kA nahIM kiyaa| zrAvaka ke 12 vratoM meM sAmAyika naveM vrata ke rupa meM prasiddha hai| cAra zikSAvratoM meM prathama sthAna sAmAyika ko prApta hai| sAmAyika kevala muMha bAMdhakara yA 48 minaTa eka jagaha baiThanA nahIM hai| sAmAyika meM do bAteM Avazyaka hai, (1) bAdhaka tatvoM kA varjana, (2) sAdhaka tatvoM kA pryog| abhinava sAmAyika ke prayoga meM gurudeva yahI pharamAte haiM - "loga eka bAta karate haiM, dUsarI chor3ate haiM, isalie pariNAma nahIM aataa|" dharma ho yA sAmAyika, prabhAvahIna bana rahI hai, kyoMki hama korA siddhAMta jAnate haiM, tarka karate haiM, prayoga aura anubhava donoM chUTa jAte haiN| isalie prayoga karo, tabhI anubhava aaegaa| sAmAyika meM sthira aura ekAgra hokara niyamita abhyAsa kreN| dekhate-dekhate jIvana prakAzamaya bnegaa| hara samasyA kA samAdhAna milegaa| isalie Agama ke isa vAkya ko hamezA yAda rkheN| "iyANiM No jamahaM pubbamakAsI pamAeNaM" - yAnI 'aba taka maiMne pramAdavaza jo kiyA, use punaH nahIM karU~gA' yaha hamAre vikAsa kA sUtra bne| hama jAnane kI koziza karate haiM, sAmAyika kyA hai? kyoM karanI, kaba karanI, kaise karanI hai, isake phAyade kyA haiM? zuddha sAmAyika kaise hotI hai ? sAmAyika ke doSa kitane ? kauna se? sAmAyika kaba zuru huI, kisane kI ? ciMtana kareM, kyA maiM sahI tarIke se sAmAyika kara rahA hU~? jaina sAdhanA kA prAyogika, AdhyAtmika anuSThAna hai - "aavshyk"| isakA nAma Avazyaka isalie par3A hai kyoMki zramaNoM evaM zrAvakoM ke lie yaha Avazyaka karaNIya hai| Avazyaka kA eka nAma 'pratikramaNa' jo adhika prasiddha hai| jo krodhAdi kaSAyoM ko dUra kara, jJAnAdi gaNoM se AtmA ko bhAvita karatA hai, vaha Avazyaka hai| Avazyaka meM jo zAzvata AdhyAtmika tatva nibaddha hai, ve pravAha rupa se anAdi haiN| Avazyaka ke kartA evaM racanA kAla ke bAre meM itihAsa meM koI sAmagrI nahIM miltii| sAmAyika kA mola nahIM hai sAmAdhika kA lola nahIM hai bAla zreNIka ko samjhAI prabhu mahAvIra ne| sAmAyika na ahama ahenneva paro devo, viitraagtvsNyutH| tApamocanaM nAsti, jinamavilaH sukhaNTA / bane ahama tItarAnA tu pAThamadeva hai| nAma se koI prayojana nahIM, jinezvara kI zakti sukha dene vAlI hai| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika kA udabhava vaizAkha zuklA ekAdazI ko pUrvAhna kAla, mahAsena udyAna meM bhagavAna ne prathama bAra sAmAyika kA nirupaNa kiyaa| kartA ke bAre meM jinabhadragaNi kSamA zramaNa kahate haiM ki, vyavahArika dRSTi se sAmAyika kA pratipAdana tIrthaMkara aura gaNadharoM ne kiyaa| nizcayanaya dRSTi se sAmAyika kA anuSThAna karane vAlA hI sAmAyika kA kartA hai| LD sAmAyika kA artha sAmAyika kA sIdhA artha hai samatA kI praapti| zAstrakAroM ne sAmAyika kI aneka paribhASAeM kI haiN| sAmAyika kI vyutpatti karate hue AcArya malayagirI kahate haiM ki - sama arthAt ekatva rupa se AtmA kA Aya - lAbha samAna haiN| samAya kA bhAva hI sAmAyika hai| prAcIna gAthA meM sAmAyika kise kahate haiM, isakA uttara diyA hai // jo samo sAsu tasesu thAvaresu yaa|| // tassa sAmAiyaM havar3a, ir3a kevlibhaasiyN| // sAmAyika usake hotI hai, jo saba prANiyoM ke prati sama hotA hai| jisake mana meM kisI bhI prANI ke prati koI viSamatA nahIM hotI, vaha samabhAva kI sAdhanA meM bar3hatA calatA hai| isa prakAra sAmAyika kA svarupa samatA hai| samatA ke artha meM jo sAmAyika zabda kA prayoga huA hai, yaha bhAva sAmAyika kA saMketa hai, vyAkaraNa kI dRSTi se pratyeka zabda kA bhAva samatA rasa meM paripUrNa hotA hai| sama-Aya-ika, ina tIna zabdoM kA saMyoga saamaayik| sama-rAga-dveSa pravRtti kA abhaav| Aya-jJAna-darzana-cAritrarUpa AtmaguNoM kI upalabdhi hai| ika-jo bhAva vAcaka pratyeya hai| arthAt jisameM samatA kA lAbha hotA hai usakA nAma hai saamaayik| AcArya vaTTakera ke anusAra, jIvana-maraNa, lAbha-hAni, saMyoga-viyoga-mitrazatru, sukha-duHkha Adi meM rAga-dveSa na karake inameM samabhAva rakhanA sAmAyika hai| dharmasyaM zaraNaM vAhAM, sarvadA sukhadaM vrm| bana ahama khAtA, pitA, mAtA, AtA, smRdidaaykH|| samatA kA mahattva hara dharma meM ugita huA hai| gItA meM samatva ko yoga kahA hai| yoga zAstra meM haribhadra spaSTa kahate haiM ki "na kisambane vinA dhyAnam" sAmya yoga vinA sAdhanA kSetra meM caraNaNyAsa nahIM kiyA jA sktaa| cUrNikAra jinadAsagaNi kahate haiM- "jaise AkAza sabhI dravyoM kA AdhAra hai, vaise hI sAmAyika saba guNoM kI AdhAra bhUmi hai|" jinabhadragaNI kSamA zramaNa isake mahAtmya ko prakaTa karate hue kahate haiM ki, SaTAvazyaka meM sAmAyika prathama Avazyaka hai|cturviNshtistv Adi meM inhIM guNoM kA samAveza huA hai| unhoMne sAmAyikako caudaha pUrvo kA sAra mAnA hai| samatA kA artha hai, mana kI sthiratA, rAgadveSa kA zamana aura sukha-duHkha meM nishcltaa| viSama bhAvoM se svayaM ko haTAkara sva rupa meM ramaNa karanA, samatA hai| isa prakAra sAmAyika kI sAdhanA pavitratA kI sAdhanA, baMdhanamukti kI pavitratama ArAdhanA hai| urddhavarohaNa kA sopAna hai| bhagavAna mahAvIra ne AcArAMga sUtra meM kahA - 'samayA dhammamudAhare muNI' samatA sabase bar3A dharma hai| antarmukhI cetanA nirmANa karatI hai, smaayik| gautama svAmI ne bhagavAna se pUchA, 'sAmAyika kA artha kyA hai ?' mahAvIra ne kahA 'AyA khalu sAmAie' AtmA sAmAyika hai| isakA tAtparya yaha hai, AtmA meM ramaNa krnaa| apane astitva meM rhnaa| cintanIya bindu yaha hai ki SaTAvazyaka meM varNita sAmAyika aura zrAvaka ke nityakrama meM kI jAnevAlI sAmAyika meM aMtara hai yA nahIM? isa bAre meM AcAryoM ne vizeSa spaSTIkaraNa nahIM kiyaa| saMbhava yahI lagatA hai ki SaTAvazyaka meM varNita sAmAyika kA prAyogika rupa yaha sAmAyika hai| AcArya kuMdakuMda kI prasiddha racanA 'samayasAra' meM bhI samatAbhAva ko hI pradhAnatA dI hai| jaina dharma ko agara samatA kI sAdhanA, sAmAyika kI sAdhanA se pRthaka kara diyA jAe to dharma kriyA-zUnya ho jaaegaa|saarii kriyAoM ke kendra meM samatA kI sAdhanA hai| Avazyaka sUtra meM sAvadha yoga ke tyAga aura nikhadya yoga ke svIkAra ko sAmAyika kahA hai| bhagavatI sUtra ke anusAra AtmA hI sAmAyika hai aura AtmA hI sAmAyika kA artha hai| ne aza zarma jANa dene vAlA, pilA, mAtA, bhAlA, samRddhi dene vAlA, sarkatA sukha dene - J vAranA aura zreSTha hai| isaritA dharma kI zaraNa svIkAra karanI caahie| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika karane kI arhatA isakA varNana karate hue niyuktikAra kahate haiM, jisakI AtmA saMyama, niyama aura tapa meM jAgaruka hai, jo trasa aura sthAvara prANiyoM ke prati samabhAva rakhatA hai usake sAmAyika hotA hai| jinabhadragaNi ke anusAra priyadharmA, dRr3hadharmA, saMvigna, pApabhIru, azaTha, kSAnta, dAnta, gupta, sthira vratI, jinendriya Rju, madhyastha, samita aura sAdhu saMgati meM ina guNoM se sampanna vyakti sAmAyika grahaNa karane yogya hotA hai| paMcama guNasthAnavartI zrAvaka sAmAyika kA adhikArI hotA hai| vyavahArika dRSTi se jo vyakti samatA kA upAsaka hai, samatA kA vikAsa karanA cAhatA hai, samatA kI sAdhanA para vizvAsa rakhatA hai, vaha sAmAyika kA adhikArI hai| sAmAyika ke prakAra sthAnAMga sUtra meM sAmAyika ke do prakAra nirdiSTa hai agArasamAieceva, aNagAra sAmaie ceva / (1) gRhastha kI sAmAyika 12) sAdhu kI sAmAyika sAdhu jIvanabhara sAvadha yoga kA pratyAkhyAna karatA hai| bAraha vratadhArI zrAvaka nauMveM sAmAyika vrata kI ArAdhanA karatA hai| usakA eka muhUrta arthAt 2 ghar3I yA 48 minaTa sAmAyika kA kAla nirdhArita hai| 48 minaTa samatA kI vizeSa sAdhanA, saba prakAra kI sAvadha (pApakArI) pravRttiyoM kA do karaNa tIna yoga se tyAga krnaa| 148 minaTa kAlAvadhi kA kisI Agama meM spaSTa saMketa nhiiN| prAcIna AcAryoM dvArA sammata paraMparA hai| kAla pratibaddha yAnI kAla se ba~dhI sAmAyika hai| karanA, karAnA aura anumodana - yaha tIna karaNa haiN| mana vacana aura kAyA kI pravRtti yaha tIna yoga haiN| baneM arham dharmeNa manasaH zAntiH, dharma paramamaMgalam / bhavasindhau nimajjanti, dharmahInA janA mudhA // zrAvaka kI sAmAyika do karaNa tIna yoga se hotI hai| isameM 'anumodana khulA rahatA hai| prazna yaha hai, ye saba 48 minaTa hI kyoM ? isakA uttara yaha bhI ho sakatA hai, chadamastha avasthA meM prANI lagAtAra 48 minaTa se adhika samaya taka zubha yoga meM nahIM raha sktaa| isalie zAyada isalie sAmAyika kI kAlAvadhi 48 minaTa nirdhArita hai| sAmAyika ke tIna prakAra (1) samyakatva sAmAyika 2) zruta sAmAyika - tattvazraddhA jIva Adi kA parijJAna (zruta sAmAyika ke tIna bheda haiM) > zruta sAmAyika, > artha sAmAyika, > tadubhaya sAmAyika 3) cAritra sAmAyika + sAmAyika meM kyA karanA cAhie ? sAmAyika anuSThAna ke lie bAhya aura Antarika taiyArI Avazyaka hai| bAhya taiyArI : isameM sarva prathama sAmAyika kA sthAna- yaha bhI mahattvapUrNa hai| jaise sthAna caMcalatA bar3hAne vAlA na ho, jahAM TIvI, reDio calatA hai, aisI jagaha na ho| Teliphona, daravAje aura khir3akI ke pAsa na baittheN| jisase Ane-jAne vAle vyakti, AvAja, vAhana aura anya ghaTanAoM kA prabhAva ho, aisI jagaha na ho sthAna ekAnta, prasanna, zAMta ho| sabase mahattvapUrNa ghara meM upAsanA kakSa ho to bahuta hI acchA, anyathA eka jagaha nizcita karake, usI jagaha hamezA sAmAyika karanA caahie| sthAna kA apanA prabhAva hotA hai| niSedhAtmaka bhAva Ane vAle pratikUla sthAna hote haiM aura aise vidhAyaka bhAva AnevAle sthAna bhI hote hai| isalie pahale jagaha kA avalokana karake jagaha nizcita kreN| pUMjanI se sthAna sApha kara, Asana bichAkara sAmAyika kreN| ApakA mukha pUrvAbhimukha yA uttara dizAbhimukha ho / athavA gurudeva birAjamAna haiM to unake sammukha, kisI bhI dizA meM mukha kiyA jA sakatA hai| baneM arham sAvadyayogoM viratI dharma para maMgala hai| dharma se mAnasika zAMti milatI hai| dharmahIna manuSya yaM bhavasAgara meM DUbate haiN| 7 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra ne sthAnAMga sUtra meM inhI do dizAoM kA mahattva batAyA hai| pUrva dizA udaya mArga aura tejasvitA kA pratIka hai| uttara dizA uccatA evaM dRr3hatA kA pratIka hai| dhruva dizA isI kA nAma hai| yathA saMbhava sAmAyika meM kisI eka hI Asana meM baiThanA caahie| usa samaya vezabhUSA sAdagI pradhAna ho| Avazyaka upakaraNa jaise Asana, sapheda caddara mukhavastrikA, mAlA, dhArmika pustakeM, pUMjanI varga ityAdi apane pAsa kI sacita vastaeM dUra rakhanA Avazyaka hai| eka muhurta ke lie sAdhu jIvana svIkAra karanA hai to bAhya aura aMtara kI taiyArI jarurI hai| bAhya taiyArI hone ke bAda sAmAyika meM jarUrI haiM2) artha samajha kara kriyAeM kareM, 1) uccAraNa zuddhi, 3) zarIra tanAvamukta rakhanA, 4) ekAgratA sAmAyika meM antaraMga vidhi meM mukhyataH hameM 32 doSoM se bacanA caahie| tabhI sAmAyika niraticAra ho skegii| sAmAyika yAnI apane ghara aanaa| ghara ke bAhara matalaba viSamatA, aMdara matalaba samatA / sAmAyika pATha ke uccAraNa meM 'sAvajjaM jogaM paccakkhAmi' yAnI sAvadya yoga kA pratyAkhyAna kiyA jAtA hai| sAvadya= sa+ avadha kA artha hai sahita, avadya kA artha hai pApa, yoga kA artha hai pravRtti yAnI pApa sahita (asat) pravRtti ko sAvadya yoga kahA jAtA hai| sarvaprathama eka Asana kA cunAva kreN| jisameM hama sukhapUrvaka, sthiratA se adhika samaya baiTha sakate haiM, aisA Asana ho| padmAsana, vajrAsana, sukhAsana he bhagavana! maiM sAmAyika kara rahA huuN| isa prakAra anujJA ke bAda sAmAyika pATha kA uccAraNa karake saMkalpa grahaNa kreN| sAmAyika pATha kA uccAraNa zuddha ho arthabodha ho aura phira sAmAyika zurU kreN| manovijJAna meM do prakAra ke bhAvoM kA ullekha hai| sAvadya yoga arthAt pApakArI pravRttiyAM niravadyayoga arthAt pAparahita adhyAtma pravRttiyAM mana, vacana aura zarIra kI sArI pravRttiyAM do prakAra kI hotI hai| sAvadya aura nirvdy| ye donoM avadya zabda se bane haiN| avadya kA matalaba pApa, jo pravRtti pApa sahita hai vaha sAvadha aura jo pApa rahita vaha nivadya hai| mana, vacana aura zarIra kI pandraha prakAra kI pravRttiyAM haiN| unameM kucha sAvadha, kucha niravadya hai| sAmAyika meM sAvadha pravRtti kA bane arha bhAvazuddhiH paro dharmastayAcAraH vizuddhayati / zuddhAcAra punazcitte, kurute bhAvazodhanam // 6 pratyAkhyAna hotA hai| nakArAtma bhAvoM kI yaha 18 aThAraha prakAra kI pravRttiyAM hai| sAmAyika kI sAdhanA meM sabhI nakArAtmaka pravRttiyoM se dUra rahanA honA hai| aThAraha pApoM ko cAra bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai| cAra vargoM meM aThAraha pApa samAhita ho jAte haiN| (1) varga (2) varga (3) varga prANAtipAta pApa krodha pApa mRSAvAda pApa adattAdAna pApa kalaha pApa mAna pApa maithuna pApa parigraha pApa mAyA pApa lobha pApa abhyAkhyAna pApa paizunya pApa para parivAra pApa rati - arati pApa 9. 2. (4) varga mAyAmRSA pApa mithyAdarzanazalya pApa rAga pApa dveSa pApa sAmAyika ke 32 doSa sAmAyika meM Asana, mauna, dhyAna, svAdhyAya Adi dhArmika kArya vizeSa kie jAte haiN| yathA saMbhava kisI eka hI Asana meM baiThanA caahie| sAmAyika meM 32 bAteM varjita haiN| unakA varNana yahAM prastuta haiM mana ke dasa doSa aviveka- sAmAyika karate samaya kisI prakAra kA viveka na rkhnaa| yaza kIrti yaza prApta hogA, Adara bar3hegA, loga dharmAtmA kaheMge, merI prazaMsA kareMge bhAvanA se sAmAyika krnaa| 3. lAbhArtha dhana Adi ke lAbha kI icchA se sAmAyika karanA / 4. garva- maiM bahuta sAmAyika karane vAlA hU~, mere barAbara kauna sAmAyika kara sakatA hai yA maiM bar3A kulIna hU~, Adi garva karanA / bhaya U~ce gharAne kA hokara bhI yadi sAmAyika na karU~ to loga kyA kaheMge athavA - kisI aparAdha ke kAraNa milane vAle rAjadaNDa se evaM denadArI Adi se bacane ke lie sAmAyika le baiThanA / baneM arham bhAvazuddhi utkRSTa dharma hai| usake dvArA AcaraNa zuddha hotA hai| zuddha AcAracita ke bhAvoM kA zodhana karatA hai| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. nidAna - sAmAyika kA koI bhautika phala cAhanA, jaise amuka padArtha yA sAMsArika sukha ke lie sAmAyika kA phala beca ddaalnaa| saMzaya - sAmAyika karate karate itane dina ho gaye phira bhI kucha bhI nahIM milA ityAdi sAmAyika ke phala ke saMbaMdha meM saMzaya krnaa| 8. roSa-sAmAyika meM krodha, mAna, mAyA, lobha krnaa| lar3a-jhagar3a kara yA ruThakara sAmAyika krnaa| 9. avinaya-sAmAyika ke prati Adara bhAva na rkhnaa| 10. abahumAna-binA zraddhA anAdarapUrvaka yA dabAva se sAmAyika krnaa| vacana ke dasa doSa : kuvacana - sAmAyika meM kutsita, gaMde vacana bolanA sahasAkAra - binA vicAre sahasA hAnikAraka vacana bolnaa| svacchanda -kAma-vRddhi karane vAle gaMde gIta gAnA, gaMdI bAteM krnaa| 4. saMkSepa-sAmAyika ke pATha ko saMkSepa meM bolnaa| 5. kalaha-kalaha paidA karane vAle vacana bolnaa| 6. vikathA- binA kisI acche uddezya ke manoraMjana kI dRSTi se strI kathA, bhaktakathA, rAjakathA, dezakathA Adi krnaa| 7. hAsya-sAmAyika meM haMsI-majAka krnaa| azuddha-sAmAyika kA pATha jaldI-jaldI evaM azuddha bolnaa| 9. nirapekSa - sAmAyika meM siddhAMta kI upekSA karake vacana bolanA athavA binA kisI sAvadhAnI ke vacana bolnaa| 10. munmana-sAmAyika ke pATha kA spaSTa uccAraNa na krnaa| kAyA ke bAraha doSa 1. kuAsana - sAmAyika meM paira car3hAkara abhimAna se baitthnaa| 2. calAsana -sthira Asana se na baiThakara bAra-bAra Asana bdlnaa| 3. cala dRSTi-dRSTi sthira na rakhakara, bAra bAra idhara udhara dekhnaa| 4. sAvadya kriyA - zarIra se svayaM sAvadha kArya (pApa yukta kriyA) karanA yA dUsaroM ko karane ke lie saMketa krnaa| ghara kI rakhavAlI krnaa| 5. Alambana-vizeSa kAraNa ke binA dIvAra Adi kA sahArA lenaa| AkuJcana prasAraNa - binA kisI vizeSa prayojana ke hAtha pairoM ko sikor3anA aura phailaanaa| 7. Alasya-sAmAyika meM baiThe hue Alasya karanA, aMgar3AI lenaa| 8. mor3ana-hAtha paira kI aMguliyAM caTakAnA, kaTakA nikaalnaa| mala - zarIra kA maila utaarnaa| 10. vimAsana-zoka grasta kI taraha baiThanA yA binA pUMje zarIra khujalAnA yA rAtri meM idhara-udhara aanaa-jaanaa| 11. niMdrA-jhapakI lenA evaM nIMda lenaa| 12. vaiyAvRttya - niSkAraNa ArAma ke lie dUsaroM se sevA lenaa| svAdhyAya karate hue idhara udhara ghUmanA yA hilanA DulanA athavA zIta Adi ke kAraNa kaaNpnaa| AcArya mahAprajJa kitane sahajatA se samajhAte haiM - hama vicAra kareM sAmAyika karane vAlA kyA chor3atA hai? pApa, Azrava - prANatipAta aadi| "Azrava" jaina tatvadarzana kA pAribhASika zabda hai| Azrava yAnI karma paramANuoM ke Ane kA rstaa| pAMca Azrava hai mithyAtva, avrata, pramoda, kaSAya aura yog| krodha, mAna, mAyA, lobha aura rAga dveSa chor3ane kI bAta samajha meM AyegI to krodha ko upazAMta karane kI, ahaMkAra zAMta karane kI sAdhanA krnaa| mAyA aura lobha miTAne kI sundara sAdhanA kA nAma hai saamaayik| sAmAyika ke lie bhAvakriyA kA abhyAsa Avazyaka hai| isameM vahIM saphala ho sakatA hai jo pratikriyA se mukta hone kA abhyAsa karatA hai, usake lie hameM taTastha rahanA caahie| sAmAyika zabda kA prAcIna artho meM eka artha hai, samaya meM jiinaa| sAmAyika meM bhaviSya kI kalpanA aura bhUtakAla kI smRtiyoM se mukta hokara vartamAna meM jiinaa| sAmAyika sAdhanA meM eka bAta kA Avazyaka dhyAna rakhanA caahie| prayoga, AtmaparikSaNa aura nirIkSaNa yaha saba sAmAyika meM mahattvapUrNa hai| baneM aham samatA nAtA aktiH, sarveH sArka sumiaataa| sa eva puruSaH zreSThaH, zreSTho yo hi stabhAtAlaH / / sahI puruSa poSTa hai, jo svabhAva se zreSTha hai arthAt jisameM samatA, manAtA, ati tathA sabake sAtha milA hai| 11 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LD sAmAyika kA phala kyA hai? uttarAdhyayayana meM ziSya na jijJAsA kI "samAieNaM bhaMte! jIve kiM jaNayaha?" bhaMte! sAmAyika se jIva ko kyA milatA hai? "sAmAieNaM sAvajajogavirai jnnyh|" sAmAyika se sAvadha yoga kI virati hotI hai| sAmAyika eka sudRr3ha Alambana hai, jisase hama kAphI burAiyoM se baca sakate haiN| sAmAyika meM rAga-dveSAtmaka pravRtti se virati kI sAdhanA se samatA kI sAdhanA hotI hai| 1) sAmAyika meM samatA kI sAdhanA aura zuddhatA kA anubhv| 2) tanAva mukti hotI hai, citta zAMta hotA hai| 3) ekAgratA bar3hatI hai, isase jIvana adhika suvyavasthita aura kriyAzIla hotA hai| sAvadha yoga se nivRtta hone se karma rukate haiN| zubha bhAvoM ke dhyAna se pApoM kI nirjarA hotI hai tathA puNya kA bandha hotA hai| puNya bandha sAmAyika kA uddezya nahIM, parantu nirjarA ke sAtha prApta hone vAlA anuvAMzika phala hai| 6) sAmAyika meM karmoM kA bandha rukatA hai, usake sAtha sukhI va svastha jIvana kA maMtra bhI prApta hotA hai| 7) sAmAyika kI sAdhanA bAhya mukti kI hai, isase mAnasika saMtulana sadhatA hai| 8) sAmAyika urddhavArohaNa kA sopAna hai|saamaayik ke dvArA UrjA kA saMcAra hotA hai| 9) pavitratA kI sAdhanA hai saamaayik|jismeN baMdhanamukti kI ArAdhanA hai| 10) sva ko jAnane pahacAnane kI sAdhanA hai saamaayik| 11) saMtulita vyaktitva kA vikAsa sAmAyika meM hotA hai| 12) sAmAyika antarmukhI cetanA kA nirmANa karatI hai| 13) sAmAyika mAnasika prasannatA kA apUrva sAdhana hai| aneka samasyAoM kA samAdhAna - sAmAyika Aja kI aneka samasyAeM asaMtulana ke kAraNa paidA hotI hai| sAmAyika se saMtulita jIvana jIne kI kalA AtI hai, aneka samasyA kA samAdhAna milatA hai| hara samasyA rUpI tAle kI samAdhAna rUpI cAbI hai saamaayik| sAmAyika kevala kriyAkAMDa nhiiN| gurudeva tulasI ke abhinava upakrama dekara naye prayoga dvArA sAmAyika kA sahI aura saccA rupa hameM avagata karAyA hai| ghara-ghara meM, samAja meM hama dekhate haiM, hara jagaha kalaha, doSAropaNa, cugalI nindA aura mithyA dRSTikoNa se, sArI samasyAeM paidA hotI hai jisase mAnasika aura sAmudAyika azAMti paidA hotI hai| ina vighnoM kA nivAraNa hai-sAmAyika kI sahI artha se saadhnaa| hiMsA, asatya aura saMgraha pravRtti ne Aja sArA samAja akrAMta hai, bhrathacAra aura AtaMkavAda isI se bar3ha rahA hai| inase mukta hone kA rAjamArga hai saamaayik| sukha-duHkha kyA hai ? AcArya mahAprajJa ne isakA marma kitanI suMdaratA se vyakta kiyA hai| ve kahate haiM, ''hama Aja ke vaijJAnika pariprekSya meM dekheM yA mahAvIra ke darzana ke paripekSya meM dekheM, hameM yaha jJAta hogA ki, hamArA sArA jIvana prakampanoM kA jIvana hai| bAhya jagata meM prakampana hai, vAibrezansa aura bhItarI jagata meM bhI prakampanoM kA jiivn|prkmpn hI vAstava meM sukha-duHkha paidA karate haiN| hamArI hara pravRtti prakrampana kI pravRtti hai| sukha kaba hotA hai? kevala vastu se sukhaduHkha nahIM hotA hai| vastu aura prakampana kA yoga hotA hai, tabhI sukha-duHkha kA anubhava hotA hai| prakampana paidA huA aura anubhava huaa|" __sAmAyika kA artha hai prakampanoM ko samApta krnaa| prakampanoM ko banda karanA, utpanna na hone denA, yaha hai smbhaav| ise 'saMvara' bhI kahA jA sakatA hai| nirjarA prakampana hai, dUsarI kriyA saMvara prakampanoM ko baMda krnaa| sAmAyika saMvara kI prakriyA hai| mana meM samabhAva AyegA, prakampana banda ho jAte haiN| jisane samatA ko sAdha liyA, vaha alpa sAdhanoM kA jIvana jIte hue bhI prasanna aura AnaMda se jItA hai| samalAyAH pratiSThAyAM, sukhamAyAti srvtH| tasmAt sukhasya sampAptya, sAmyaM sevyaM sadA nareH / / / bane azA samatA pratirivata hone para saba ora se sukhkha AtA hai| isalie suraLa-pAti ke lie manuSyoM ko sadA samatA kA sevana kaLatA caahie| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya mahAprajJa "adhyAtma kA prathama sopAna sAmAyika' meM likhate haiM - khataranAka hotA hai cugalakhora yAni paishuny| hama vyavahAra meM dekhate haiM hajAroM loga sAmAyika niyamita karate haiN| usameM se kitane artha samajhakara prayoga karate-karate apane Apako badalane kA prayatna karate hai ? sAmAyika binA cAya taka nahIM pIne vAle, sAmAyika binA eka dina bhI khAlI nahIM jAne dene vAle, kitanI ArAma se cugalI karate haiM, dUsaroM kI niMdA karate haiN| mere mana meM hamezA AtA hai - sAmAyika ke samaya kevala ve sAvadya pravRtti kA tyAga karate haiM aura bAkI samaya apane ko niMdA, cugalI, rAga-dveSa ke lie phrI (khulA) rakhate haiN| cugalakhora madhurabhASI hotA hai, itanI DhaMga se cugalI karatA hai, sAmanevAle ko vaha apanA hita cintaka hI lagatA hai| yadi Atmadarzana, svadarzana kA abhyAsa bar3ha jAtA hai to yaha paradarzana bAta gauNa ho jaayegii| bAdhaka tatva apane Apa samApta ho jaayeNge| dina-ba-dina apanI kSamatA kA vikAsa karanA caahie| hamArI upayogitA bar3he, kSamatA bar3he- hama pragati ke isa sUtra ko samajheM aura sAtha meM apanI sImA bhI smjheN| AdatoM ko badalanA, svabhAva badalanA sAmAyika abhyAsa se sahaja zakya hai| sAmAyika kA sAra yahI hai -caMcalatA ko rokanA aura samabhAva meM rhnaa| trigupti kI sAdhanA bhI sAmAyika meM karanA jarurI hai| mana, vacana aura kAyA ye tInoM vaza meM ho jAte haiM to maMgala bana jAte haiN| vyavahAra ho, cAhe paramArtha tIna guptiyoM ke binA koI bhI vaza meM nahIM hotaa| jaba taka manuSya ke mana meM rAga-dveSa kI taraMgeM macalatI haiM, krodha, IrSyA aura abhimAna se bharA rahatA hai, taba taka na maMtra kAma karatA hai aura na tp| - AcArya tulasI OM a-si-A-u-sA-namaH bane ahama rAgadveSaprabhAveNa, jAyate duHrivataM mnH| tasya cArusamAdhAnaM, samataparizIlanam / / bane azA rAga-poSa ke prabhAva se mana du:khI jalatA hai| isalie duHkha ko miTAne kA gavaNa samAdhAna hai- samatA kA prishiiln| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bian maMtra maMtra vidyA bhArata kI prAcIna, pavitra saMpatti hai| isameM sabase pahale hama maMtra ke bAre meM jaaneNge| kyoMki, sAmAyika meM maMtra, namaskAra mahAmaMtra kA bahuta mahattva hai| maMtroM kA vyavasthita jJAna, artha jAnakara agara vidhivata tarIke se jApa kiyA to aneka phAyade hote haiN| aba taka hama jAna cuke haiM, sAmAyika kyA hai? kaise karanI hai ? aba hameM sAmAyika meM jo prayoga karanA hai usakI jAnakArI lete haiN| isameM sabase pahale maMtra Ate haiN| sabhI dharma saMpradAyoM meM maMtra paramparA rahI hai| akSaroM ke saMyojana vizeSa kA nAma 'maMtra' hai| zabda zAstra ke anusAra 'maMtri gupta bhASaNe' se 'maMtra' zabda banA hai| jisakA artha hai, 'gupta bhASaNa aura rahasya kI sAdhanA' zabda zAstra ke anusAra 'maMtra' zabda 'manU' dhAtu meM tra pratyaya lagAne se banA hai| 'manya te jJAyate AtmA dezo'nena iti maMtraH' arthAt jisake dvArA AtmA kA jJAna kiyA jAe, vaha maMtra hai| maMtra zabda maMtR dhAtu se banA hai| isakA artha hai gupta bolanA / gupta anubhava karanA / saba dezoM meM maMtra vidyA kisI nA kisI rupa meM hai| bhArata, cIna meM vizeSajJa haiN| maMtra eka aisA sukSma kintu mahattvapUrNa tattva hai, jisake dvArA sthUla para niyaMtraNa, virATa ko sphUrtimAna rakhane kA aura piNDa meM brahmANDa ko dekhane kI dRSTi hai| maMtra eka zakti hai, pUrA vijJAna hai aura maMtra urjA hai| maMtra kA zAbdika artha 'mananAt trAyate iti maMtra' jisakA manana karane se vyakti ko trANa milatA hai| samasyA kA samAdhAna hotA hai use maMtra kahate haiN| maMtra dhvani ke viziSTa zabda hote hai| ye dhvani vijJAna para AdhArita hote haiN| bAra-bAra manana karanA maMtra / zAstrIya maMtroM kA Ayojana apane Apa meM artha rakhatA hai| koI maMtra ho, yadi usakA artha spaSTa nahIM hai to vaha zAstrIya maMtra nahIM hai| bIja maMtra kA bhI apanA artha hotA hai| maMtra yoga mukhyataH zakti vikAsa para AdhArita kArya karatA hai jIvana meM utkarSa ke lie bhI maMtra kA upayoga hotA hai| maMtrazakti se rogamukti, dhanalAbha, UMcA adhikAra prApta hotA hai| baneM arha kadAcicjIvane kaSTaM, saukhyaM cApi kadAcana / tatra samatvamAlaMvyaM yena zuddhiH parA bhavet // 16 maMtra akSaroM kI prabhAvaka racanA vizeSa kA nAma hai| isase spaSTa aura layabaddha uccAraNa meM japakartA meM cAroM aura kucha viziSTa prakAra kI dhvani taraMge utpanna hone lagatI hai| zuddha aura spaSTa uccAraNa se manogranthiyoM para anukUla prabhAva par3atA hai| arthAt cetana mana ke stara khulane lagate haiN| maMtra parama kalyANakArI hotA hai aura cintana-manana se nizcita hI duHkhoM se rakSA hotI hai| maMtra eka pratirodhAtmaka zakti hai, maMtra eka kavaca hai| maMtra eka prakAra kI cikitsA hai| manana kA dUsarA artha punaH punaH cintana aura uccAraNa hai| jisake pATha se iSTa kI siddhi hotI hai, use bhI maMtra kahA gayA hai| maMtra sarvaprathama trAyAvika praNAlI ko prabhAvita karate haiM, phira kramazaH mastiSka ke jJAnakoSTha aura mAnava cetanA ke sukSma bhAga ko jhanajhanAtA hai| bhAratIya RSiyoM ne apanI sAdhanA dvArA jina yathArthatAoM kA anubhava kiyA, unakA saMkalana maMtra ke rupa meM kiyA gayA hai| vicAroM kI bhUmikA mastiSka taka hai, jahA~ se vicAra smRti cintana aura kalpanAoM kI pA~khoM para phailate haiN| maMtra vicAra se sukSma hotA hai| vaha cetanA ke tala para prasphuTita hotA hai| maMtra vikalpa se nirvikalpa taka pahu~cane kI prakriyA hai / jaise auSadha ke dvArA rAsAyanika parivartana hotA hai vaise hI maMtra ke dvArA rAsAyanika parivartana hotA hai| eka akSara kA uccAraNa karate haiM, eka prakAra kA rAsAyana nirmita hotA hai jaise 'ra' ke uccAraNa se tapamAna bar3hatA hai, 'ha' ke uccAraNa se tapamAna ghaTatA hai| pratyeka varNa kA apanA prabhAva hai| vAyu ke kaMpana hote haiN| yaha kaMpana kucha kSaNoM meM vAyu maNDala meM anya tatva ke mAdhyama se brahmAMDa kI parikramA karake apane anukUla taraMgoM ke sAtha milakara eka puMja banAtI hai| yaha puMja bahuta hI zaktizAlI hotI hai| maMtra ArAdhanA kI niSpattiyAM maMtra ArAdhanA kI aneka niSpattiyAM haiN| ve Antarika aura bAhya bhI haiN| mAnasika aura zArIrika bhI haiN| pahalI niSpatti hai mana kI prasannatA, citta kI zuddhi smRti kA vikAsa hotA hai, AtmavizvAsa bar3hatA hai| sArI niSpAttiyAM dhIre-dhIre sAmane AtI hai| isalie zIghratA na kreN| utAvalApana sAdhanA kA vighna hai| sAdhanA maMtra jApa meM, dhairya apekSita hai| baneM arham jIvana meM kabhI kaSTa AtA hai to kabhI sukha usa sthiti meM samatA kA sahArA lenA cAhie jisase parama zuddhi ho jaae| 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudrA On vitarAga mudrA : bAyIM hathelI nIce aura dAyIM hathelI Upara rakhakara, donoM hAthaliyoM ko nAbhI ke nIce sthApita kreN| jJAnamudrA : donoM hAthoM ko ghuTane para TikAnA hai| aMgUThe aura tarjanI ke Airce agrabhAga ko milAeM zeSa tIna aMguliyAM sIdhI rhe| dhyAnamudrA : A~khoM ko binA dabAe, komalatA se baMda kreN| dhvani : mahAprANa dhvani, arham, OM kA uccAraNa dIrgha, madhyama evaM mAnasika rupa se kreN| maMtrAkSaroM kA prabhAva maMtra zakti ke bAre meM prAyaH hama yaha sunate aura par3hate haiM ki amuka maMtra ke prabhAva se ber3iyA~ TUTa par3I, tAle khula gaye, asAdhya roga miTa gye| kucha samaya pUrva taka sUkSma-dhvani taraMgoM kA kartRtva dhArmika dharAtala taka hI sImita thA kintu Aja vaha sUkSma dhvani (mana aura prANoM kI dhvani) vaijJAnika tatva bana gayI hai| Aja aneka zodha saMsthAna, yaMtroM ke dvArA isa parIkSaNa meM lage haiM ki kisa zabda dhvani kA kisa avayava para kitane samaya ke bAda kyA asara hotA hai| vartamAna cala rahe cikitsA kSetra meM kucha prayogo ne yaha siddha kara diyA hai ki atyaMta gaMbhIra evaM asAdhya roga 'maMtra dIkSA' ke dvArA miTAe jA sakate haiN| dharma ke kSetra meM Ane vAlA sAdhanA karane vAlA hara vyakti jApa karatA hai| sanAtanI gAyatrI maMtra, musalamAna - allA, bauddha - oma aura jaina 'namaskAra maMtra' pratyeka dharma paraMparA kA apanA maMtra hai| maMtrazAstra para seMkar3oM graMtha haiN| bIjAkSara saMbaMdhita hajAroM maMtra haiN| acche zabdoM kA prabhAva acchA aura bure zabdoM kA prabhAva burA hotA hai| zabda yojanA meM gar3abar3a hotI hai to anartha hotA hai isalie kahA gayA hai || amaMtramakSaraM nAsti, nAsti mUla manauSadham // ayogyaH purUSo nAsti, yojaka statra dUrlabhaH aisA koI akSara nahIM hai jo maMtra na ho, aisA koI mUla nahIM hai, jo auSadhi na ho| aisA koI manuSya nahIM hai, jo yogya na ho| pratyeka AdamI meM yogyatA hotI hai| upayoga karane vAlA dUrlabha hai|kuch zabda ko atyaMta prabhAvI jaise 'oma' sabhI dharmoM meM use mAnyatA dete haiN| D maMtra prayoga maMtra upayoga kI pUrva taiyArI dhyAnAsana: jisa Asana meM Apa lambe samaya taka suvidhApUrvaka TAA sthiratA se baiTha sakeM, usa dhyAnAsana kA cunAva kreN| jaise padmAsana, sukhAsana athavA vajrAsana bane ahama manaH prasajhatAmeti, siddhA cet samatA bhvet| vinA sagattasidbhayA ta. mnovissaadgrnute|| kAyotsarga : zarIra ko sthira-zithila evaM tanAvamukta kreN| merudaNDa aura gardana ko sIdhA rakheM, akar3ana na ho|maaNspeshiyoN ko DhIlA chor3eM, zarIra kI pakar3a ko chodd'eN| kAyagupti kA abhyAsa kreN| pratimA kI bhA~ti zarIra ko sthira rkheN| halana calana na kreN| pUrI sthirtaa| citta ko kramazaH paira se sira taka pratyeka bhAga para le jaaeN|puure bhAga meM citta kI yAtrA kreN| zithilatA kA sujhAva deM aura zithilatA kA anubhava kreN| pratyeka mA~sapeziya aura snAyu zithila ho jaaeN| pUre zarIra kI zithilatA ke sAtha gaharI ekAgratA evaM pUrI jaagruktaa| pUre maMtra japa ke kAla taka kAyotsarga kI mudrA banI rahe, zarIra adhika se adhika nizcita rakhane kA abhyAsa kreN| maMtrajApa : aba vizeSa maMtra kA jApa vizeSa caitanya kendra para citta ko TikAkara 10 minaTa taka ucca, madhyama evaM mAnasika uccAraNa ke sAtha kreN| sAtha dI gaI anuprekSA kI bhAvanA kreN| samaya : kama se kama dasa minaTa taka subaha athavA zAma ukta vidhi se die gae maMtroM kA jApa kreN| barne adhya RTI kSa samatA kA sAdha liyA jAe to mana prasastA ko prApta ho jAtA hai| samatA kI siddhi ke binA mana meM vidhAna ayana hotA hai| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arahatANaM so siddhANa Namo arahatA mo AyariyA gamA TRAile mo loga 'maMtra eka samAdhAna' meM AcArya mahAprajJa jI kahate haiM... maMtra uccAraNa se maMtra kI dhvani ke prakampana sAdhaka ke sthUla zarIra ko prabhAvita karate haiN| mukhyataH merudaNDa aura mastiSkIya nyuurons| jaise kaMpana bar3hege... sUkSma zarIra prabhAvita hogaa| maMtra rogamukti, AdatoM meM parivartana aura Antarika vikaas|jiivn dvandvAtmaka hai| samasyA hI samasyA hai| samasyA aura tanAva mukti ke lie maMtra hote haiN| 'maMtra' ke bAre meM gurudeva tulasI kahate the... mana ko urddhavamukhI vRttiyoM kI ora le jAne vAlI zakti hai mNtr| jIvana nirmANa ke aneka mAdhyamoM meM eka choTA kintu sazakta mAdhyama maMtra hai| maMtra na koI jAdU, na camatkAra, na aMdhavizvAsa, pUrA vijJAna hai| bhItara kI anaMta zakti kA vikaas| pavitratA kA amodha sAdhana, zAMti kA sNcaar-mn| CHY lAla namaskAra ke pA~ca pada, akSara haiM paiMtIsa / gyAraha laghu caubIsa guru, dIrgha panara, hRsa bIsa / / ahiMsA sukhadA loke, hiMtA tu duHkhakAraNam / na hammAdhirityAjyA, dayA sevyA sukhepsumita 20 loka meM ahiMsA susAdAyI hai| hiMsA duHsA kA kAraNa hai| isalie surA cAhane vAle prANiyoM |RTICIko hiMsA kA pariyAga kankatA jAriyA aura dayA-ahiMsA kA AvaraNa karanA caahiyaa| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // namaskAra mahAmaMtra hai Avazyaka niyukti meM eka mahattvapUrNa sUcanA milatI hai| niyuktikAra meM likhA hai - paMcaparameSThiyoM ko namaskAra kara sAmAyika karanA caahie| paMcanamaskAra sAmAyika kA eka aMga hai| isa niSkarSa se yahI lagatA hai ki namaskAra mahAmaMtra utanA hI purAnA hai jitanA sAmAyika suutr| jaina paramparA kA mahAmaMtra mAnA jAtA hai| jaina zAsana meM Aja taka aneka sampradAya bane, zAkhA prazAkhAe~ niklii| uttara kAlIna jaina sAhitya meM ghora pakSApakSI kI jhalaka AyI, hara sAmpradAya kA apanA kucha alaga haiM parantu namaskAra mahAmaMtra kI nirvikalpa AsthA para koI asara nahIM aayaa| isake artha va bhAva se yaha kisI bhI dharma yA saMpradAya kA apanA mahAmaMtra mAnA jA sakatA hai| namaskAra mahAmaMtra ke zabdoM kA saMgaThana atyaMta prabhAvazAlI hai| namaskAra mahAmaMtra jaise sarva-zakti-sampanna maMtra, dharAtala para virala hai| yaha eka zreSTha maMtroM meM eka hai| parama upakArI yaha maMtra saba pApoM kA nAza karanevAlA hai| saba maMgaloM meM prathama maMgala hai| navakAra maMtra jinazAsana kA sAra hai| caudaha pUrva se isakA samuddhAra huA hai| jisake mana meM navakAra hai, unakA kabhI aniSTa nahIM ho sktaa| namaskAra mahAmaMtra kevala jaina paramparA ko mAnane vAloM ke lie hI zreyaskara ho, aisA nahIM hai| yaha sabhI ke lie samAna rupa meM lAbhaprada hai| maMtra jaina ajaina nahIM hotaa| 'maMtra' maMtra hotA hai| usake sAmarthya kA upayoga koI bhI karanA cAhe, to use nizcita saphalatA milatI hai| jAti, liMga, bhASA Adi usameM bAdhaka nahIM bnte|nmskaar mahAmaMtra saddharma aura sadkarma kA sAra hai| namaskAra mahAmaMtra saba maMtroM kA strota hai aura isameM samasta RddhiyAM nihita hai| namaskAra mahAmaMtra aparAjita maMtra hai| isakI tulanA kisI se nahIM kI jA sktii| yaha anupama hai, jagata prasiddha hai aura jagata vaMdanIya hai| namaskAra mahAmaMtra duHkha ko haraNa karatA hai, sukha kI prApti karatA hai| maMtra apane Apa meM rahasya hotA hai, kintu navakAra mahAmaMtra to parama rahasya hai, balki rahasyoM kA rahasya hai| namaskAra mahAmaMtra paramamaMtra, parama rahasya, parama se bhI parama tatva hai, paramajJAna, paramajJeya hai zuddha dhyAna hai, zuddha dhyeya hai| aiso paramo maMto parama, rahassaM paraM paraM tattaM / nANaM paramaM nayaM, suddha, jhANaM paraM jhoyaM / maMgala bhAvanAoM tathA zubha saMkalpoM se yukta zabdoM ke satata uccAraNa tathA ciMtana se nayI zakti kA nirmANa hokara yaha maMtra bana jAtA hai| namaskAra mahAmaMtra AcAra meM bahuta choTA hai, parantu upalabdhiyoM tathA saMbhAvanAoM kA khajAnA hai| maulikatA yaha hai ki maMtra cAhe jo ho, vaha jIvana se jur3anA caahie| jaba taka maMtra jIvana se jIvana kI avasthAoM se nahIM jur3atA taba taka vaha jIvanta maMtra nahIM bntaa| namaskAra mahAmaMtra kA svarupa mUla padoM kA yA yaha mahAmaMtra, paiMtIsa akSaroM kA banA hai| cAra mahimA ke padoM ke sAtha navapada aura ar3asaTha akSara ho jAte haiN| inakI nau sampadAeM haiN| namaskAra mahAmaMtra ke pahalA pada -7, dUsarA pada - 5, tIsarA pada - 7, cauthe pada -7, pAMcave pada ke - 9 saba milAkara 35 arthAt pAMca pada parameSThi hai| namaskAra ke pA~ca pada, akSara haiM paiMtIsa / gyAraha laghu caubIsa guru, dIrgha panara, hasa bIsa // bAraha ATha chattIsa paccIsA, sAdhU sattAisa guNavAlA / eka sau ne ATha guNAM rI, A gAto guNa mAlA / / isa taraha kula 108 manakoM kI mAlA kA japa kiyA jAtA hai| 108 guNa pA~ca padoM kI vaMdanA meM alaga alaga batAye gaye haiN| aiso paMca NamukAro, saca pAvapaNAsaNo, maMgalANaM ca savvesiM, paLamaM havar3a maMgalaM // yaha namaskAra mahAmaMtra saba pApoM kA nAza karane vAlA aura saba maMgaloM meM prathama maMgala hai| baneM aham ahiMsA paramo dharmo, raagdvessshmaatmkH| jAjatA muddhatA maitrI tupiTaratasya vibhUtayaH / / barne artha AhasA pAyA hai| saha upazama svarUpa vAlA hai| julA, mahatA, maitrI aura tuSTi hiMsA dharma kI vibhUtiyAM hai|| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NamokkAra maMtra ko mahAmaMtra kahane kA kAraNa yahI hai ki isameM paMca parameSThI ko namaskAra kiyA hai, parameSThI kisI vyakti vizeSa kA nAma nahIM, jinakI sAdhanA siddhi taka pahuMca cukI hai athavA sAdhanA patha para Arur3ha haiM ve parameSThI haiN| yahA~ vyakti vizeSa nahIM vyakti ke guNoM kI pUjA hai| isa maMtra dvArA AdhyAtmika vikAsa hotA hai| AtmajAgaraNa kA yaha maMtra hai| bhautika kAmanA pUrti ke lie aneka maMtra hai, paraMtu kAmanA pUrti ke badale kAmanA samApta karane vAlA yaha maMtra hai, isalie yaha mahAmaMtra hai| saba maMgaloM meM maMgala aura saba pApoM kA nAza karane vAlA hai| dazavaikAlika meM sUtra hai - 'dhammo maMgala mukkiTTha' dharma sarvotkRSTa maMgala hai| dharma yAnI AtmA meM rhnaa| AtmA se bAhara, amaMgala hai| NamokAra maMtra AtmA ke nikaTa rahane kA maMtra hai| isalie yaha maMtra saba maMgaloM meM pradhAna maMtra hai| dainika caryA ke sAtha mahAmaMtra kA jApa kaba karanA hai? zrAvaka caryA ke bAre meM Aja taka aneka graMtha likhe gaye haiN| una sabhI graMthoM meM zrAvaka kA pratyeka dainika krama isa mahAmaMtra se prAraMbha ho| 1) zayyA tyAga karake turaMta mahAmaMtra kA uccAraNa kreN| 2) snAnAdi Avazyaka kriyA ke bAda ekAnta meM pUrNa maalaajaap| 3) svAdhyAya, adhyayana zuru karane se pUrva mahAmaMtra kA smrnn| 4) sAmAyika pATha bolane se pUrva aura pazcAt mahAmaMtra kA jaap| koI pUjA, dhArmika vidhi, nayA kAma zuru karane se pahale jaap| nAztA-khAne ke pahale mahAmaMtra kA uccAraNa karanA na bhuulnaa| rAta ko zayyA para jAte hI mahAmaMtra kA smaraNa kara nIMda le| 8) yAtrA, ghara ke bAhara jAne se pahale maMtra kA smaraNa kreN| 9) janma, mRtyu, vivAha sabhI saMskAroM ke Arambha aura samApana meM na.ma. jApa kreN| 10) bhaya, ciMtA, saMkaTa, kalaha, saMyama ke samaya maMtra jApa kreN| 11) naye ghara meM praveza, dukAna kA muhurta savidhi mahAmaMtra jaap| 12) hara tyauhAra ke dina, pratikramaNa ke pUrva parIkSA ke samaya jaap| 13) apanA AtmavizvAsa banAye rakhane ke lie nitya jaap| satyameva guruoke, satyameva paraM tapaH / bana aham satyameva pitA loke, mAtA satyaM sarakhA punaH / japa ke prakAra aura vidhi sabase pahale dRr3ha saMkalpa cAhie, niyamita abhyAsa caahie| maMtra jApa ke samaya ekAgratA caahie|mNtr ArAdhanA kSetra meM, bhAvanA aura vAtAvaraNa kA prabhAva hotA hai, raMgoM kA prabhAva hotA hai| namaskAra mahAmaMtra adhyAtma maMtra hai| usake japa evaM dhyAna ke lie kisI vizeSa samaya evaM vyavasthA kI AvazyakatA nhiiN| yaha maMtra sarvakAla, sarva kSetra meM dhyAtavya aura japanIya hai| japa aura dhyAna meM mana, vacana aura kAyA kI ekAgratA se hotA hai| prAtaHkAla zAMta, prasanna hotA hai, taba isakA japa, sarala aura sahajatA se hotA hai| maMtra jApa ke samaya zuddhAzuddhi kA apanA mahattva hai| bhAva zuddhi, vizuddha bhAva se pariNAma milate haiN| nirmala bhAva avasthA hI karmoM ko kSINakAra cetanA ko nirmala banAtI hai| namaskAra mahAmaMtra kI arhatA namaskAra mahAmaMtra kI arhatA aciMtanIya hai, jisakI sAmAnya vyakti kalpanA bhI nahIM kara sktaa| namaskAra mahAmaMtra ke kAraNa lAkhoM logoM ne apane jIvana ko pavitra evaM samatAmaya banAyA hai| apavitraH pavitro vA susthito duHsthito'thvaa| dhyAyana paMca namaskAra sarvapApaiH prmucyte| pavitra athavA apavitra, sukha athavA duHkha kisI bhI sthiti meM navakAra maMtra kA jApa karane vAlA mukta ho jAtA hai| mahAmaMtra kI sAdhanA-kaise kare? maMtra zAstra meM sAdhanA kI aneka praNAliyoM kA ullekha milatA hai| mana, vacana, kAyA kI sthiratA aura ekAgratA sabase mahattvapUrNa hai| japa meM sthUla, sUkSma aura sUkSmatama dhvani ke alaga-alaga stara banate haiN| ise hI vaikharI, madhyamA aura pazyantI kahate hai| sAdhAraNa loga bolate hai, vaha sthUla dhvani, jo mukhyataH zarIra aura karNendriya ko prabhAvita karatI hai| isa dhvani se maMda svara meM bolI jAtI va sUkSma dhvani jo mana ko prabhAvita karatI hai| pazyanti atyaMta sUkSma dhvani, vANI kA mana ke sAtha yoga, yaha dhvani bane arhama loka meM satya hI guru hai. satya hI parama tapa hai, sAtha hI milA hai, mAratA hai aura jima hai| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra mahAmaMtra kI ArAdhanA pA~ca padoM ke Adi akSara-a. si. A. u.sA se niSnanna paMcAkSarI maMtra 'asiAusa' ke rupa meM bhI kI jAtI hai| yaha paMcAkSarI maMtra bahuta prabhAvazAlI hai| jaina paraMparA meM 'om' paMca parameSThI ke pAMca varSoM se niSpanna hotA hai| arahanta azarIra, AcArya, upAdhyAya aura muni - ina pAMca parameSThiyoM ke Adi akSaroM kA yoga karane para 'om' banatA hai a+a+A+u+ma= om|| AbhAmaNDala evaM cetanA para Aye AvaraNoM ko prakaMpita karatI hai| sthUla dhvani jise vaikharI kahate haiM, yaha caMcala sAdhaka ke lie Avazyaka hai| mana meM vikalpa uThate haiM, tabhI yaha jApa karane se sAdhaka svastha evaM zAnta hotA hai| dhIre-dhIre sukSma aura sUkSmatara abhyAsa kara sakate haiN|sthuul dhvani mukhyataH zarIra aura karNendriya ko prabhAvita karatI hai| sUkSma dhvani mana ko prabhAvita karatI hai| sUkSmatama dhvani AbhAmaNDala evaM cetanA para Aye AvaraNoM ko prabhAvita karatI hai| vimucya niMdA carame triyAmA - yAmArdhabhAge zucimAnasena / duSkarmarakSo damanaikadakSo dhyeyastridhA zrIparameSThimaMtra / / catura vyakti rAtri ke antima prahara ke arddha bhAga zeSa rahate nidrA kA tyAga kara duSkarma rupI rAkSasa ko damana kara mana, vacana, kAyA se parameSThi kA japa evaM dhyAna kre|nmskaar mahAmaMtra meM kisI vyakti vizeSa kI ArAdhanA nahIM, yaha AtmA ke nikaTa jAne kA maMtra hai| maMtra sAdhaka ke lie Avazyaka hai ki vaha mAnasika sthiratA ke lie zvAsa yAne svara kI gati, AkRti, sparza aura usake raMgoM ko smjheN| mahAmaMtra ke uccAraNa kI aneka vidhiyA~ haiM jaise zarIra ke avayava para maMtrajapa karate haiM, raMgoM ke sAtha japa karate haiM, zvA~sa ke sAtha layabaddha maMtra sAdhanA hotI hai, paMcatatvoM meM apanA vijJAna bhI hai| caitanya kendroM para bhI jApa kiyA jAtA hai| isa prakAra maMtra kI ArAdhanA meM jaise kSetra bhAvanA aura vAtAvaraNa kA prabhAva hotA hai, vaise hI raMgoM kA bhI prabhAva hotA hai| 2 mahAmaMtra ArAdhanA ke vividha prakAra namaskAra mahAmaMtra kI ArAdhanA aneka rupoM meM kI jAtI hai| usake pA~ca pada aura paiMtIsa akSara haiN| isakI ArAdhanA bIjAkSaroM ke sAtha kI jAtI hai, binA bIjAkSaroM se kevala maMtrAkSaroM ke sAtha bhI kI jAtI hai| 'aiso paMca NamokAro' isa culikA ke pada ke sAtha kI jAtI hai aura isa culikA pada ke binA bhI kI jAtI hai| namaskAra mahAmaMtra kA saMkSipta rupa OM meM bhI kI jAtI hai, jisameM pAMcoM pada sammilita hai| pUrA namaskAra mahAmaMtra oMkAra meM garbhita hai| eka jaina vyakti 'oMkAra' kA japa karate samaya prANazakti se lAbhAnvita hotA hI hai aura sAtha-sAtha paMca parameSThI se apanI tanmayatA kA anubhava karatA hai, apane zarIra ke kaNa kaNa meM parameSThI paMcaka kI samasyAoM kA anubhava karatA hai| jaina AcAryo ne 'om' kI niSpatti kA eka dUsarA rupa bhI prastuta kiyA hai| ajJAna, u-darzana aura ma-cAritra kA pratIka hai| ina tInoM vargoM se niSpanna (a+u+ma) oMkAra triratna kA pratIka hai| oMkAra kI upAsanA karane vAlA mokSa mArga kI upAsanA karatA hai, jJAna, darzana aura cAritra - tInoM kI upAsanA karatA hai| yaha bhAvanAtmaka saMbaMdha hai| isa prakAra 'om' samUcI varNamAlA aura bhAvika akSaroM meM eka mUrdhanya akSara bana gyaa| zabda uccAraNa kA eka bahuta bar3A vijJAna hai| maMtra zAstra ne usa para bahuta prakAza DAlA hai| 'oMkAra' ke uccAraNa se jame hue mala dhula jAte haiN| isa mahAmaMtra kI ArAdhanA 'ahaM' ke rupa meM bhI kI jAtI hai| raMgoM ke sAtha mahAmaMtra kA jApa kiyA jAtA hai| namaskAra mahAmaMtra ke AdhAra para kitane maMgala maMtra vikasita hue haiN| namaskAra mahAmaMtra se jur3A eka maMtra hai 'arham' / eka maMtra hai a.si.A.u.sA. / namaskAra se banA eka maMtra hai 'oma' / isa prakAra namaskAra maMtra se jur3e hue pacAsoM maMtra hai, jo vighnoM kA nivAraNa karate haiM, grahoM ke prabhAva se bacate haiN| - satyena vardhale zaktiH, jJAnaM satyena praapyte| satyena tAvayasiddhiH syAt satyenAtmA vizandayati / / bane ahayA satya se zakti bar3hatI hai| satya se jJAna prApta hotA hai| satya se sajavidhiotI hai| satya se bhAramA zuddha hotI hai| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zvA~sa ke sAtha jApa kiyA jAtA hai zvA~sa aura mana kA gaharA sambandha hai| satya kI khoja niyamoM kI khoja yaha vyakti kI jijJAsA hai, prakRti hai| zvA~sa kA sambandha prANa se hai, prANa kA sambandha zuddha prANa se hai| zvA~sa eka atyaMta mahattvapUrNa mAdhyama hai| zvA~sa eka aisA setu hai jisake dvArA nAr3I saMsthAna mana, prANazakti taka pahu~ca sakate haiN| zvA~sa ko choTA na samajheM, yaha itanA mahattvapUrNa hai, isalie kisI ne kahA bhI hai, zvAsa ko dekhA to jInA siikhaa| zvA~sa kendra biMdu hai, nIMva kA patthara hai, zvA~sa sabakucha hai| 'mana' ko hama pakar3a nahIM pAte, svabhAva ko badalanA cAhate haiM, nahIM badala paate| zvAsa ko pakar3o, AlaMbana banAo dekhoM caMcalatA miTAne kA rAstA mila jaayegaa| samatA sAdhane meM, sAmAyika kI ArAdhanA meM 'svara' zvA~sa hI mahattpUrNa hai| saMtulana sAdhane meM, zAMtipUrNa jIvana jIne meM, adhyAtma meM, vikAsa karane meM, svabhAva badalane meM, jagata kA svarupa samajhane meM, mamatA aura ahaMkAra kA visarjana karane meM zvA~sa kA upayoga karanA jAneMge to sahajatA AyegI / zvAsa-prazvAsa kI kriyA samajhanA jarurI hai| 'prANAyAma' ko samajhanA jarurI hai| prANAyAma kA niyamita abhyAsa karanA aura zvA~sa para bhI dhyAna denA caahie| 'namaskAra' mahAmaMtra kA jApa zvAsa-prazvAsa kI gati ke sAtha karane se ekAgratA acchI hotI hai| zvA~sa ke sAtha mahAmaMtra jApa mana meM japeM Namo arahaMtANaM Namo siddhANaM Namo AyariyANaM Namo uvajjhAyANaM Namo loe savvasAhUNaM - zvA~sa lete samaya zvA~sa chor3ate samaya zvA~sa lete samaya zvA~sa chor3ate samaya zvA~sa lete samaya zvA~sa chor3ate samaya isa vidhi se namaskAra mahAmaMtra karane se mana zAMta hotA hai, ekAgratA bhI acchI hotI hai| mAlA bhI isI prakAra mana meM zvA~sa ke jApa sAtha pherane se pUrI mAlA meM 324 zvA~sa - prazvAsa kA parAvartana hotA hai| yogazAstrIya gaNanA ke anusAra eka vyakti eka dina meM ikkIsa hajAra, chaha sau zvAsa-prazvAsa letA hai| bane arham yadi pratItirAvyA, satya niSTho bhavet tadA / vinA satyena lokerigan, vizvAso nahi saMbhavet // 28 namaskAra mahAmaMtra caitanya - kendroM para caitanya - kendroM para bhI navakAra maMtra kA jApa karate haiN| rakSA kavaca ke rUpa meM saMpUrNa zarIra kI rakSA ke lie navakAra maMtra kA jApa navapadadhyAna aSTa dala kamala meM kiyA jAtA hai| nau graha hamAre zarIra meM hai, isake sAtha bhI jApa karate haiN| navakAra maMtra kA jApa raMga aura sthAna sthAna raMga zveta - kendra - mastaka Namo arihaMtANaM Namo siddhANaM - bhRkuTi - lAla - jJAna kendra - darzana kendra Namo AyariyANa - kaNTha -pIlA - vizuddha kendra Namo uvajjhAyANaM - hRdaya harA -Ananda kendra - nAbhi Namo loe savva sAhUNaM - nIlA - zakti kendra namaskAra maMtra ke sAtha raMgoM kA samAyojana hai| hamArA zarIra bhI paudagalika hai| pudagala ke cAra lakSaNa hai- varNa, gaMdha, rasa aura sparza / varNa (raMga) se hamAre zarIra kA bahuta nikaTa kA saMbaMdha hai| jaise nIlA raMga kama hotA hai to krodha adhika AtA hai, lAla raMga kI kamI hotI hai to Alasya, jar3atA panapatI hai| isI AdhAra para hama namaskAra mahAmaMtra kI sAdhanA kaise kara rahe hai, yaha samajhanA jarUrI hai| lezyA dhyAna yahI kahatA hai jaisA bhAva vaisA raMga jaisA raMga banegA vaisA bhAgya bana jAtA hai| " Namo arihantANaM" " Namo siddhANaM" " Namo AyariyANaM " Namo uvajjhAyANaM" " Namo loe savvasAhUNaM" kaSAyoM ko zAMta karatA hai| baneM arham " = jJAna kendra para zveta raMga kA dhyAna karane se hamArI AMtarika zaktiyoM kA jAgaraNa hotA hai| darzana kendra para lAla varNa kA dhyAna karane se AMtarika dRSTi jAgRta hotI haiN| vizuddhi kendra para pIle raMga kA dhyAna karane se mana sakriya banatA hai| Ananda kendra para hare raMga kA dhyAna karane se viSApahAra hotA hai, harA raMga ThaMDA hotA hai| 1 zAnti kendra para nIle raMga kA dhyAna zAMti pradAna karatA hai| yadi vizvAsa prApta karanA hai to satyaniSTha bno| isa loka meM satya ke binA vizvAsa saMbhava nahIM hai| 29 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graha aura namaskAra maMtra kA bhI sambandha hai: pratyeka vAra ke anusAra bhAva, vAtAvaraNa, sthAna zuddhi citta samAdhi aura zakti jAgaraNa ke lie maMtra japa aSTadala vAle kamala kI hRdaya meM kalpanA kareM: prathama pada Namo arahaMtANaM' ko karNikA meM sthApita kreN| tat pazcAt cAra padoM ko cAra dizAvartI daloM para sthApita kareM tathA 'eso paMca....' - ina cAra padoM kA cAra vidizAoM vAle daloM para sthApita kreN| ravivAraH Namo milA padama havaI) maMgala / emo paMca NamukkArA somavAra : mo loe sabasAhaNa (Namo arahatANaM riyANa Namo Aya maMgalavAraH IMIDINA budhavAraH (21 bAra pratyeka maMtra bolanA) U~ hrIM Namo siddhANaM U~ hrIM zrIM arha zrI padmaprabhave namaH mama sUrya graha zAMti kuru kuru svaahaa| U~ hrIM Namo arahatANaM U~ hrIM zrIM ahaM zrI candraprabhave namaH mama candra graha zAMti kuru kuru svaahaa| U~ hrIM Namo siddhArNa U~ hrIM zrIM arha zrI vAsupUjya svAmine namaH mama maMgala graha zAMti kuru kuru svaahaa| U~ hrIM Namo uvajjhAyANaM OM hrIM zrIM arha zrI zAMtinAthAya namaH mama budha graha zAMti kuru kuru svaahaa| U~ hrIM Namo AyariyANaM U~ hrIM zrIM aha~ zrI RSabhanAthAya namaH mama guru graha zAMti kuru kuru svaahaa| U~ hrIM Namo arahaMtANaM U~ hrIM zrIM ahaM zrI suvidhinAdhAya namaH mama zukra graha zAMti kuru kuru svaahaa| U~ hrIM Namo loe savva sAhUNaM U~ hrIM zrIM aha~ zrI munisuvrata svAmine namaH mama zani graha zAMti kuru kuru svaahaa| casalAma Namo uvamAyANaM naink -blh guruvAraH zukravAra: isa prakAra navakAra maMtra kI aneka vidhiyA~ dI hai| aMgulI para mAlA pherane tathA rakSA kavaca ke rupa meM zarIra ke pratyeka avayava para padoM kA nyAsa karane se zarIra kI rakSA hotI hai|grh zAMti hotI hai| namaskAra mahAmaMtra kI eka-eka akSaroM meM itanA sAmarthya hai ki janma-mRtyu ke klezoM se jIva mukta kara navajIvana pradAna karatA hai| jaM esa namukkAro jammajarAmaraNadAruNasaruve saMsArAraNNAmmI na maMdapuNNANa sNpuii| janma-jarA-bhaya bhayaMkara svarupa vAle isa saMsAra meM navakAra se hI pAra huA jA sakatA hai| koI bhAgyazAlI ko hI namaskAra mahAmaMtra upalabdha ho sakatA hai| isalie isakA svarupa artha samajhanA jarurI hai| zanivAra : bane ahama priyaM sadaiva vaktavyaM, nApriyabhASaNaM varam / satyayaktA piyA bhASA, lokklyaannkaarinnii|| bane ahama - sata priya bolanA sAhie / apriya bolanA acchA nahIM hai| satyayukta priya bhASA loNAvaNyANakArI hotI hai|| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma caturviMzati-stava // sida smaraNa vaMdemu vimalA Abaccesu ahile pacAsakhasa > namaskAra maMtra kI maulika vizeSatAe~ 1. namaskAra maMtra meM kasI vyakti vizeSa ko namaskAra nahIM karake vitarAga tathA tyAgI AtmAoM ko namaskAra kiyA hai| 2. isa maMtra kI koI eka adhiSThatA deva nahIM hai, yaha maMtra sabhI zaktiyoM ke Upara hai| binA kisI prayAsa se jAnA jA sakatA hai| 3. isa maMtra meM 14 pUrvo kA sAra mAnA gayA hai| 4. yaha maMtra anAdi maMtra hai| sAmAnyataH do prakAra ke maMtra hote haiM1) jinakI racanA bIjAkSaroM ke dvArA huI hai| 2) jo uccAraNa meM kaThina aura gUr3ha arthavAle hote haiN| namaskAra mahAmaMtra na bIjAkSaroM se nirmita hai aura na gUDha arthavAlA hai| prAkRta bhASA kA hai tathApi sarala, subodha aura sahaja zuddha uccAraNa kara sakate haiN| namaskAra mahAmaMtra ke bAre meM jitanA likhA jAe utanA kama hai| eka zloka bahuta hI suMdara hai, jisase hama namaskAra mahAmaMtra kA mahAtmya samajha sakate haiN| kiM esa mahArayaNaM kiMvA ciMtAmaNi tu nvkaaro| kiM kappadhumasariso na hunahu tao Ni ahiyyuro|| kyA namaskAra mahAmaMtra mahAratna hai? kyA ye ciMtAmaNI ratna tulya hai? kyA kalpadruma sAdRzya hai ? nhiiN-nhiiN| yaha to una sabase bhI adhika arthAta utkRSTa hai| kyoMki ratna, ciMtAmaNi, kalpavRkSa to eka janma meM hI kAma Ate haiM. jabaki namaskAra mahAmaMtra to janma janma taka kAma AtA hai| sidA sidimama disata logarasa pATha: sAmAyika meM aneka alaga-alaga prayoga kiye jAte hai| pratyeka vyakti sAmAyika meM alaga-alaga svAdhyAya karate haiN| hara eka kA apanA svAdhyAya aura apanA tarIkA hotA hai| phira bhI sAmAyika meM namaskAra mahAmaMtra, maMgalapATha aura logassa pATha jaisI kucha bAteM sabhI karate hI haiN| abhI taka hamane maMtra, prekSAdhyAna, aThAraha sAvadha pravRttIyA dekhii| aba hama 'caturviMzati-stava' yAnI 'logassa pATha' ke bAre meM thor3I jAnakArI lete haiN| bane ahama bhogena sahayogaH syAda, gRhasthasyApi jIvane / kevalena ta bhogena, gArhasthyaM dukhitaM bhvet|| bana ahamoga se gAya kA jIvana dukhamaya bana jAtA hai| azA gRhastha jIvana meM bhojana ke sAtha yoga kI sAdhanA bhI honI caahie| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___Wan maMgala bhAvanA // sAta gAthAoM se logassa kA pATha banA hai jisameM caubIsa tIrthaMkaroM kI stuti kI gaI hai| yaha saptapadI maMtra hai, sAta gAthAoM kA eka mhaamNtr| prathama padya meM tIrthaMkaroM kI stuti kA saMkalpa, agale cAra padoM meM yA tIrthaMkaroM ke nAma smaraNa pUrvaka stuti, chaThe padya meM Arogya, bodhi, samAdhi kI mAMga aura aMtima pada meM tIrthaMkara caMdramA se adhika nirmala, sUrya se adhika tejasvI tathA sAgara se adhika gaMbhIra hote haiN| ataH ina tInoM kI upalabdhi sahaja hai, aisA ullekha hai| isa prakAra yaha Avazyaka meM bhI sabase choTA paraMtu atyaMta mahattvapUrNa Avazyaka hai| yaha bhakti hai| prazna hai, bhakti kA stuti karane se kyA lAbha hotA hai ? isase mana kI nirmalatA, bhAva kI vizuddhi hotI hai| uttarAdhyayana sUtra meM pUchA gayA 'bhagavana! caubIsa tIrthaMkaroM kI stuti karane se jIva ko kyA prApta karatA hai?' bhagavAna ne uttara diyA - 'dasaNaM visohiMjaNayaI' darzana kI vizuddhi ko prApta karatA hai| tIrthaMkaroM kI stuti yA dhyAna karane se mohanIya karma zAMta hote haiN| logassa kA sUtra arhatA kA sUtra hai| samarpaNa kA sUtra hai| jaina darza anekAntavAdI hai| jJAnayoga, karmayoga, bhaktiyoga sabako samAna mAnatA hai| bhakti bhI karanI hai, kyoM ? mahAvIra kA eka sUtra bahuta suMdara hai| nanattha thenijasTUThayArA-kevala nirjarA ke lie kro|' logassa kA pATha prAyazcita ke lie bahuta kAma meM AtA hai| ise zvAsocchavAsa ke sAtha karane se adhika lAbha hogaa| isalie dhIme-dhIme layabaddha uccAraNa kreN| pratyeka pada ke sAtha zvAsocchavAsa kA pada aura mAnasika uccAraNa kreN| sAta zlokoM kA logassa bhAvanA kA suMdara prayoga hai| jaina bhakti meM eka sakAma bhakti hai aura eka niSkAma bhakti hotI hai| sakAma bhakti meM koI mAMga hotI hai| niSkAma bhakti meM koI kAmanA nahIM hotii| logassa meM kahA hai Arogga bohilAbhaM, samAhivaramuttamaM ditu| prabho! Apa mujhe Arogya deM, bodhi aura samAdhi deN|ye tIna kAmanAeM kI gaI hai| ucca stara kI kaamnaa| isameM uccAraNa zuddhi ho, layabaddhatA ho| artha bodha ke sAtha ise kareM to citta ekAgra hotA hai| isase zubhadhyAna kA sahaja abhyAsa hotA hai| khuda ko jAnanA aura apanA vikAsa karanA hai| isake lie jJAna Avazyaka hai hara prakriyA samajhakara, artha ko jAnakara karanI hai| bhAratIya darzanoM meM sabase bar3A pApa mAnA hai ajJAna yA avidyaa| jJAna kI upAsanA, darzana aura zakti kI upAsanA karanI caahie| jJAna ke sAtha maMtra uccAraNa kro| vikAsa karanA hai to, jijJAsA caahie| namaskAra mahAmaMtra kI ArAdhanA mahAna sAdhanA hai| arhat, siddha, AcArya, upAdhyAya aura muni isa paMca parameSThI kI ArAdhanA kyA hai? yaha samajha lo| jaise paMcaparameSThI kI ArAdhanA AtmA kI ArAdhanA hai| maMgalabhAvanA jIvana kI mahAna upalabdhi hai| maMgala bhAvanA kareM, maMgala bhAvanA sabake lie Avazyaka hai| namaskAra mahAmaMtra maMgala hai| isakI smRti uccAraNa saba kucha maMgala hai| apanI pahacAna, guNoM kA vikAsa aura pariSkAra viveka se karanA caahie| isake lie hameM "maMgala bhAvanA" kA bhI prayoga karanA caahie| koI bhI kArya kare to 'maMgala' ke sAtha kreN| hama dekhate haiM, koI bhI kAryakramoM kA prAraMbha maMtra athavA maMgalAcaraNa dvArA hotA hai| kAryakrama kI saphalatA ke lie isakA prayoga karate haiN| dravya maMgala bhI hai aura bhAva maMgala bhI hai| dravya kA artha avAstavika aura bhAva kA artha hai vAstavika, pAramArthika, adhyAtma zAstra meM maMgala usI ko mAnanA cAhie jisase nizcita hI vighna aura bAdhAoM ko miTAne kI kSamatA hai| usI ko vAstava maMgala mAnanA caahie| hara vyakti ke lie, hara kAla, aura deza meM nizcita maMgala hotA hai vaha vAstavika maMgala hai| pAMca maMgala hai| arhat maMgala hai, siddha maMgala hai, AcArya maMgala hai, upAdhyAya maMgala hai aura sAdhu maMgala hai| prazna yaha hai inhIM ko maMgala kyoM mAnA gayA? kAraNa ki, yaha saba AtmA hai| AtmA sabase bar3A maMgala hai| caitanya sabase bar3A maMgala hai| AnaMda aura zakti sabase bar3A maMgala hai| AtmA ke tIna lakSaNa hai| ananta caitanya, ananta Ananda aura ananta shkti|ye sabase bar3e maMgala haiN| inase kabhI bhI amaMgala nahIM hotaa| bana ahambha AsaktimUlakaM pApaM, dharmaH sNvaannnaashkH| saMvAdo mahAdharmaH, parivAhazya pAtakam // bane arTa AsattiA pApa kA gula hai| dharma Asakti kA nAza karane vAlA hai| aparigraha mahAna parga hai aura parivAra pApa hai| 3. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BY "sAmAyika svayaM dhyAna hai" yaha maMgala bhAvanA kA maMtra sabake lie Avazyaka hai, kyoMki koI vyakti akelA nahIM hai, nirapekSa nahIM hai, saba sApekSa haiN| maMgala sUtra ke bAda AtA hai maMgala paatth|jain paramparA meM sabase adhika pracalita hai maMgala suutr| maMgalacAra haiM - arhat, siddha, sAdhu aura dhrm| namaskAra mahAmaMtra meM paMca parameSThi maMgala hai, maMgala pATha meM cAra maMgala haiN| tIna maMgala to namaskAra mahAmaMtra ke maMgala - arhat, siddha aura sAdhu haiM, eka 'dharma' isase jur3a gyaa| vAstava meM dharma hI maMgala hai|ye cAra maMgala haiN| arhat isalie maMgala hai vaha vitarAga hai| siddha sarvathA AtmA hai, kevala aatmaa| AtmA se bar3hakara koI maMgala ho nahIM sktaa| sAdhu ko bhI maMgala mAnA gayA hai| sAdha kA maMgala adhyAtma kA maMgala hai| dharma maMgala hai| dharma AtmA kA svarupa hai| AtmA ko chor3akara koI maMgala nahIM hai| jaina AcAra zAstrIya dRSTikoNa se dekhA jAe to eka mAtra maMgala hai aatmaa| isI AdhAra para hameM prayoga karanA caahie| koI bhI kArya karanA, muhUrta karanA hai, AtmA meM ramaNa karanA hai to vaha maMgala hogaa| maMgala pATha meM nizcaya aura vyavahAra donoM sUtra haiN| sadaiva yaha gUMjatA rahegA to jIvana sukhI bnegaa| dhRti sampatro'ha syAm zakti sampatro'haM sthAna pI sampayo hI sampatro'haM syAm zAnti sammAjasthAna nandI sampannAha syAm HSushee "sAmAyika kI niSpatti hai dhyAna aura dhyAna kI niSpatti hai sAmAyika" - 'AdhyAtma kA prathama sopAna - sAmAyika' AcAryazrI mahAprajJajI Jaiha asala PN bana ahama svIkAryA majujai nityaM, vaagguptirhitkaarinnii| va ttavyaM nAnapekSAyAM sUktaM klyaannkaarkm|| bane ahama manuSyoM ko satA hita karane vAlI sAmApti stIkAra karanI caahie| aai apekSA nAhIM solanA cAhie yaha sUdagala vAralyANakArI hai|| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan prekSAdhyAna // hara vyakti meM paramAtmA kA astitva hai| hamAre guNoM kA vikAsa hamAre kartRtva para AdhArita hai| vyaktitva vikAsa kI prakriyA satata calatI hai| sAmAyika karane vAle vyakti ko yahI dhyAna rakhanA cAhie ki sAmAyika meM jo 18 pApoM kA tyAga karate haiM, unake jIvana meM hamezA kaisA prabhAva rahegA? hama hamAre sva kA AtmanirIkSaNa, parIkSaNa karake prekSAdhyAna, prANAyAma ityAdi prayoga sAmAyika meM karake hamAre svabhAva meM, vyavahAra meM jo doSa hai use nikAle / jaise gussA karanA, jhUTha bolanA, cugalI, niMdA karanA, dUsaroM kA dveSa karanA mukhyataH lobha, mamakAra, ahaMkAra inakA vilaya prekSAdhyAna dvArA ho sakatA hai| samatA bar3hAne ke lie, saMpUrNa jIvana bhara samatA meM rahane ke lie sahanA sIkheM, kucha na muMha se kahanA sIkheM, taTastha-samabhAva rakhe aura kSamatAoM kA vikAsa kreN| vyavahAra badalanA hai to mUla kI khoja karanA, usake anurupa prayoga krnaa| sAmAyika meM, prekSAdhyAna ke prayoga kareMge to, nizcita hI sAmAyika kA prabhAva saMpUrNa jIvana para hogaa| Apake badalAva ko dekhakara anyoM ko lagegA, yaha vyakti sAmAyika karatA hai| prekSAdhyAna isake lie apratima sAdhanA hai| AcArya zrI mahAprajJa pharamAte haiM - sAmAyika svayaM dhyAna hai| isameM vizeSa prayoga kiye jAte haiN| gurudeva tulasI ne abhinava sAmAyika kA prayoga prastuta kara sAmAyika kA AdhyAtmika svarupa ujAgara kiyaa| jisane bhI ise samajhA, jAnA aura sAmAyika meM isakA prayoga kiyA, usako sAmAyika meM kaba 48 minaTa hue patA hI nahIM calegA, sAmAyika se vaha prasannatA, sphUrti kA anubhava kregaa| jIvana meM zAMti, AnaMda AyegA to sAre dvanda khatma hoNge| mamakAra aura ahaMkAra kA visarjana hogA, viSamatA miTegI aura samatA ke dvAra khuleMge, jIvana sukhI aura samRddha bnegaa| 'prekSA' zabda kA artha hai pra + IkSA = prekSA, IkSa dhAtu se bane isa zabda kA artha hai prayAnI gaharAI se, IkSa-yAnI dekhnaa| prekSAdhyAna yAnI apane Apa ko gaharAI se dekhnaa| AtmA ke dvArA AtmA ko dekhnaa| apane Apa ko dekhnaa| mana ke dvArA A~khe banda karake sUkSma mana ko dekhnaa| 'dekhanA' dhyAna kA mUla tatva hai| jAnanA cetanA kA mukhya lakSaNa hai, kSamatA ke lie yaha jarurI bhI hai| isalie jAnoM aura dekhoN| yahI mukhya bAta hai| prekSAdhyAna meM ekAgratA aura apramatatA caahie| apramAda yAnI jAgarukatA jarurI hai| kSaNabhara bhI pramAda mata kro| yahI upadeza dekara hameM bhagavAna ne jAgRta kiyA hai| dhyAna kA pahalA caraNa - kAyotsarga 'kAyotsarga' se prekSAdhyAna kI zuruAta hotI hai| dhyAna kA artha hai pravRtti kA nirodh| pravRttiyAM tIna haiM - kAyika, vAcika aura maansik| ina tInoM kA nirodha haiM dhyaan| phalataH dhyAna tIna prakAra ke hote haiM - kAyika dhyAna, vAcika dhyAna aura mAnasika dhyaan| sAmAyika pATha ko bhI hama samajheMge to isameM bhI jo upAsanA karate haiM vaha bhI do karaNa (karanA, karAnA) aura tIna yoga se (mana, vacana aura kAyA se)| prekSAdhyAna meM sarvaprathama hama kAyika dhyAna kareMge - kAyotsarga dvaaraa| kAyotsarga kA artha hai, zarIra kA vyutsarga aura caitanya kI jaagRti| kAyotsarga kI pahalI zarta hai mAnasika, zArIrika zithilatA aura mAnasika ekaagrtaa| isake lie citta evaM zarIra kI sthiratA anivArya hai| sAmAyika meM bhI trigupti kI sAdhanA meM kAyagupti zarIra kI sthiratA, mauna karake dhyAna karane ke lie kahA hai| sAmAyika meM bhItara kA saMtulana aura sahI dRSTikoNa kA nirmANa hai| yaha prekSAdhyAna ke prayoga se hI hogaa| taTasthatA kI sAdhanA, vartamAna meM jInA, rAgadveSa bhAva se bacanA sAmAyika ke uddezya hai aura prekSAdhyAna meM yaha prayoga hai| bhAva kriyA kA abhyAsa, prekSAdhyAna kI zuruAta hai| vartamAna meM jInA sAmAyika kA saccA svarupa hai aura prekSAdhyAna meM vartamAna meM jInA abhyAsa kA eka aMga hai| sa bane ahama prasUtA na rasAH sevyA, rasanAsaMyamo mahAna / jihenTiyayagena syAt, sArasyaM jItane param / / bana ahamda ra soM kA adhika sevana nahIM karanA caahie| jihA. saMyama mahAna hai| ya-saMyama se jIvana meM parama sarasatA AtI hai| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DD dhyAna kA dUsarA caraNa - antaryAtrA prekSAdhyAna kA dUsarA caraNa hai ataryAtrA dhyAna sAdhanA meM nAr3ItaMtra kA prANazakti ko vikasita karanA Avazyaka hai| cetanA kI antaryAtrA se UrjA kA pravAha yA prANa kI gati urddhavAgAmI hotI hai| tejasvitA, saMpUrNa vyaktitva kA vikAsa, cetanA kA jAgaraNa sAmAyika meM aMtaryAtrA kA prayoga karane se hotA hai| kevala muMhapattI lagAkara, cAdara or3hakara pATha bolakara 48 minaTa kaba hoMge? yaha socate sAmAyika karoMge to, aisI sAmAyika saphala nahIM hoNgii| sAmAyika karane para bhI pratikriyA, niMdA, azAMti aura Avega rheNge| isalie hameM 32 doSoM ko TAlakara pramAdavaza aticAra-anAcAra ho to prAyazcita pUrvaka zodhana va pariSkAra karanA Avazyaka hai| isalie hamezA pUniyA zrAvaka ko yAda rkheN| kitanI anamola sAmAyika hotI hai, yaha smjho| antaryAtrA kA prayoga kareM UrjA kA pravAha yA prANa kI gati urddhavagAmI kreN| dhyAna kA tIsarA caraNa - zvAsa prekSA citta ko ekAgra karane kA sarala aura sakSama upAya hai - zvAsa prekssaa|mn kI zAMti ke lie, ekAgratA ke lie zvAsa ko niyaMtrita karanA bahuta jarurI hai| zvAsa para vijaya binA dhyAna nahIM hotA aura svara ko jAne binA sAmAyika sAdhanA sahaja nahIM hotii| kyoMki jinakA nAr3ItaMtra saMtulita na ho usameM samatA kA vikAsa saMbhava nhiiN| 'zvA~sa le rahA hU~ anubhava kareM, zvAsamaya ho jaae| isa prakAra ve zvA~sa kI bhAva-kriyA zvA~sa prekSA hai| zvA~sa manda, dIrgha yA sUkSma karane se mana zAMta hotA hai| Avega, Aveza, kaSAya aura uttejanA zAnta hote haiN| zvAsa vartamAna kI vAstavikatA hai| zvAsa ko dekhane kA artha hai, samabhAva meM jiinaa| rAgadveSa mukta jiinaa| hamAre do svara hote haiM, dAyAM aura baayaaN| dAyAM svara sakriya hotA hai to krodha, Aveza, uttejanA aura AkramakatA bar3hatI hai| bAyAM svara adhika sakriya hone se bhaya, hIna bhAvanA, nirAzA kA janma hotA hai| yaha viSamatA kI sthiti hai| samatA vahIM hogI jahAM saMtulana hogaa| sAmAyika meM zvA~sa prekSA, prANAyAma kA abhyAsa 5-10 minaTa taka kareM to, yaha prayoga aneka arthoM se upayukta hogaa| zvAsa vAstavika hai, isalie satya hai - vartamAna kI ghaTanA hai| zvAsa prekSA karanA yAnI zvA~sa ko dekhate hue satya ko dekhanA, vartamAna meM jIne kA abhyAsa. zvA~sa ko dekhanA hI samabhAva jInA hai| zvA~sa niraMtara calatA hai| zvA~sa bhItara lete samaya peTa phUlanA cAhie aura zvAsa chor3ate samaya peTa sikor3anA caahie|yaugik bhASA meM hama zvA~sa lete haiM use pUraka kahate haiN| zvA~sa chor3ane kI kriyA ko recaka kahate haiM aura jo zvA~sa rokate haiM use kuMbhaka kahate haiN| jo apane Apa calatA hai, use svara kahate haiN| svara cakra se svabhAva kA gaharA saMbaMdha hai| isalie sAmAyika meM hameM apane Apako badalanA hai, svabhAva badalanA hai to, zvA~sa ko jAnanA aura usakA abhyAsa karanA bahuta jarurI hai| zvA~sa prekSA meM isake lie samavRtti zvA~sa kA vikAsa kiyA gayA hai| samatA jAgRti ke lie yaha bahuta jarUrI hai| dhArmika jIvana kA, sAmAyika kI ArAdhanA kA AtmA hai samatA kI saadhnaa| jise hama svara saMtulana ke prayoga dvArA sahaja prApta kara sakate haiN| citta kI nirmalatA aura ekAgratA ke lie zvA~saprekSA jarurI hai| zvA~sa do prakAra kA hotA hai| sahaja aura prytnjny| prayatna dvArA zvA~sa kI gati meM parivartana kiyA jA sakatA hai|chotte zvA~sa ko dIrgha banAyA jA sakatA hai| saca bAta to yaha hai ki, zvA~sa hI jIvana hai| jIvana kI pratyeka kriyA zvAsa se jur3I hai| samyaka zvA~sa sarvopari hai| durbhAgyavaza ise hI hama upekSita rakhate haiN| bahuta thor3e loga hoMge jo sahI aura pUrA zvA~sa kyA hai? jAnane kA prayala karake vaise hI zvA~sa lene kA abhyAsa karate haiN| galata tarIke se zvA~sa lene se aparyApta oNksIjana, durbala svAsthya, snAyivika durbalatA aura uttejanA bar3hAte haiN| rogoM kI pratikAra zakti meM bhArI kamI AtI hai| isalie svAsthya aura samatA prApti ke lie, thakAna dUra karake zAMti aura AnaMda kI anubhUti ke lie sAmAyika meM sahaja, maMda, dIrgha zvA~sa kA abhyAsa karanA caahie|shvsn kI sampUrNa kriyA karane meM jAgarukatA kI apekSA hai| sevayA vardhate prIliH, sevayA karmaNAM kssyH| ta yA AvasaMzatiH, sevAdharmaH sukhaavhH|| abhA bana ahama vAma susvakAza hA jayoti sevA se paraspara IN lI hai. koM kA nAza hotA hai aura mAtA kA zophA hotA hai| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // vaMdanA // dharma ke kSetra meM vaMdanA kA jitanA mUlya yA mahattva hai, vyavahAra ke kSetra meM bhI usakA utanA hI mahattva aura mUlya hai| yaha ziSTAcAra hai| hameM baMdanA karanI caahie| sadguru kI vaMdanA zraddhAbhakti dvArA karane se vinaya kI vRddhi hotI hai| isakA mukhya uddezya bhI Atmazuddhi hai| hameM pratyAkhyAna bhI karanA caahie|prmaad pUrvaka kiye bhUta kAlIna doSoM kA prtyaakhyaan| pratyAkhyAna hetu pUrvaka niyata karane ke artha se yaha prayukta hai| sAdhu-sAdhviyoM kI vaMdanA karate haiM, usase ahaM kA visarjana hotA hai| Avazyaka chaha adhyayana hai unameM se eka vaMdanA hai| gautama ne mahAvIra se pUchA- bhaMte! vaMdanA se jIva ko kyA lAbha hotA hai ? bhagavAna ne kahA - gautama! vaMdanA se jIva nIca gotra karma ko kSINa karatA hai| ucca gotra karma kA baMdha bAMdhatA hai| vartamAna yuga meM tanAva bahuta hai| tanAva mukti ke yaha sAmAyika sAdhanA Avazyaka hai| caubIsa ghaMTe apane Apako tarotAjA evaM kAryakSama rakhane ke lie sAmAyika sabase uttama sAdhana hai| isalie kevala jaina sAdhu, jaina zrAvaka ke lie nahIM apitu saMpUrNa mAnava mAtra ke lie kalyANakArI hai| kucha loga bAra-bAra ghar3I dekhate haiM, jaise-taise sAmAyika kI avadhi pUrI karate haiN| amerikA meM maiMne jaba paryuSaNa karavAyA thA, tabhI kaI zrAvaka sAmAyika ke bAre meM pUchate the| hama sahI artha se sAmAyika kareMge, suniyojita aura prAyogika sAmAyika kareMge, to hameM sAmAyika meM AtmAnaMda milegaa| dhyAna kA cauthA caraNa - jyoti kendra prekSA citta ko lalATa ke madhya bhAga meM jyoti kendra para kendrita kareM aura vahAM para zveta raMga kA dhyAna kareM, jaise pUrNimA kA cA~da uga rahA hai, usakI zveta razmiyAM jyoti kendra para gira rahI haiM athavA kisI bhI camakatI huI zveta vastu kA Alambana leN| jyoti kendra para sapheda raMga kA sAkSAtkAra kreN|.... anubhava kareM - pUrNimA ke cA~da kI zveta kiraNeM jyoti kendra para gira rahI haiN| anubhava kareM-krodha zAMta ho rahA hai| Aveza aura Avega zAMta ho rahe haiN| vAsanAeM zAMta ho rahI hai| (do yA tIna minaTa ke bAda) aba citta ko pUre lalATa para phailAeM, pUre lalATa para zveta raMga kA dhyAna kreN| anubhava kareM ki pUre lalATa ke bhItara taka zveta raMga ke paramANu praveza kara rahe haiN| pUrA lalATa zveta raMga ke paramANuoM se bhara gayA hai| zAnti va Ananda kA anubhava kreN|tiin dIrgha zvAsa ke sAtha prayoga sampanna kreN| viveka sUtra- 1. appaNA saccamesejjA mettiM bhUesu kppe| svayaM satya khojeM, saba ke sAtha maitrI kreN| 2. Ahesu vijA caraNaM pmokkhN| duHkha-mukti ke lie vidyA aura AcAra kA anuzIlana kreN| zaraNa sUtra: arahaMte saraNaM pavajAmi, siddhe saraNaM pvjaami| saraNaM pavajAmi, kevala-paNNattaM dhamma saraNaM pvjjaami| zraddhA sUtraH vande saccaM, vande saccaM, vande sccN| AgamAdhyayanaM kArya, zrutapAThaH zaMbhukaraH / / bana ahamnAnaM patardhate tasmAta. svAdhyAyaH paramaM tapaH / / svAdhazaya utkRSTa tapa hai isalie AgAmoM kA adhyayana karanA caahie| cAmAlapATha-zAma kA pATha bhI kalyANakArI hai| isase jJAnatadAtA hai| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma saMvara ma bhinava sAmAyinI saMvara se Azrava naye karmoM ke praveza kA nirodha hotA hai| saMvara mokSa sAdhanA meM eka anivArya sAdhana ke rUpa meM sAmane AtA hai| samyak jJAna-darzana-cAritra ko tri-ratna kahA jAtA hai| saMvara cAritra hai aura isa taraha yaha uttama guNaratna hai| saMvara padArtha kA svarUpa- Azrava duvAra karamA rA bAraNA, DhakIyA che saMvara duvaar| AtamA vaza kIyAM saMvara huo, te guNa ratana shriikaar| Asava-dvAra karma Ane ke dvAra haiN| ina dvAroM ko baMda karane para saMvara hote haiN| AtmA ko vaza meM karane se Atma-nigraha se saMvara hotA hai| yaha uttama guNa-ratna hai| sAmAyika ke sAtha "saMvara" ko samajha lo, yaha bahuta acchA, upayogI aura vyavahArika hai| isakA phAyadA bhI acchA hotA hai| mana caMcala hai, ekAgra honA muzkila hai| sAdhanA ke lie agara hama 48 minaTa kA samaya nahIM de pAte, to 10-15 minaTa to apane lie de hI sakate hai| "saMvara" unake lie upayukta hai| isameM Apa jahA~ bhI ho usa kSetra meM, sthAna para viziSTa kAlAvadhi ke lie apane Apako "saMvara pATha" se sAmAyika jaise hI vratabaddha hokara, jo bhI sAdhanA karanI hai, vahA~ kara sakate haiN| jisameM ApakI ruci ho, AvazyakatA ho aura jitanA samaya hai-vaisI sAdhanA cuna sakate haiN| jaise 10 minaTa hai aura kevala namaskAra mahAmaMtra aura dUsare kucha maMtra kA jApa karanA hai- to itanA kara sakate haiM athavA usa samaya meM dhyAna kA prayoga, prANAyAma kucha bhI kara sakate ho| nizcita samaya, vratabaddha hokara sAdhanA karane se adhika lAbha hotA hai| isakA lAbha hogA, ruci bar3hegI to Apa vaisA samaya bar3hAkara sAdhanA kara sakate haiN| mujhe vizvAsa hai, saMvara kI Adata ho jAyegI to Apa samaya bar3hAte bar3hAte sAmAyika taka jarura phuNceNge| saMvara pATa - pAMca AzravadvAra cha: kAya (18 pApa) sevana kA do karaNa tIna yoga se (nirdhArita samaya...) taka tyAga karatA huuN| saMvara AlocanA pATha - kisI bhI vrata kI sampannatA para pA~ca navakAra maMtra bolakara "tassa micchAmi DukkaDaM" aisA anta meM kahanA caahie| kA nirmalayAyutaM dhyAna, nUnaM prasAda-kAraNam / ine aham AtmanAtmAvalokena, jIta:zitattamabhUle / barne a II nimalatAyuta dhyAna nizcita prasannatA kA kAraNa hai| AtmA ke dvArA mAraNA kA darzana karane se AtmA zivaraca-mokSa ko prApta karatI hai| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # abhinava sAmAyika // sAmAyika sAdhanA upakaraNa -mukha vastrikA, mAlA, Asana, pUMjanI aura cddr| sthAna - ekAnta yA upAsanA kkss| sAvadhAnI -khAlI peTa athavA alpaahaar| sAdhanA -japa, dhyAna, svAdhyAya, kAyotsarga, yogaasn| sAmAyika pATha karemi bhaMte! sAmAiyaM he bhagavAna! maiM sAmAyika karatA huuN| sAvajjaM jogaM sAvadha yoga (pApAkArI pravRtti) kA paccakkhAmi pratyAkhyAna (tyAga) karatA huuN| jAva niyama sAmAyika kA jitanA kAla hai| (muhuttaM ega) eka muhUrta taka (48minaTa) pajjuvAsAmi maiM upAsanA karatA huuN| duviha do karaNa (karanA, karAnA) tiviheNaM tIna yoga se (mana, vacana, kAyA) na karemi na karuMgA na karAvemi na karAU~gA maNasA mana se vayasA vacana se kAyasA kAyA se tassa una pUrvakRta pApoM se bhaMte! he bhagavAna! paDikkamAmi nivRtta hotA hU~ niMdAmi niMdA karatA hU~ (Atma sAkSI se) garihAmi guru sAkSI se AlocanA karatA hU~ appANaM vosirAmi AtmA ko pApa se dUra karatA huuN| noTa : sAmAyika pATha ke bAda logassa kA pATha avazya pddh'e| saMghIyasAdhanA zreSThA, saMghenopakRtA vayam / / na hammAnajaya setA'ci, kartavyA mahatA mutaa|| abhinava sAmAyika prayoga vezabhUSA sAdagI prdhaan|mhilaaoN meM bhI sapheda paridhAna ho| Asana-sabakA eka rhe| padmAsana, sukhAsana Adi meM isa prakAra paMktibaddha baiThA jAe jisase eka-dUsare kA sparza na ho| (paMktibaddhatA ke lie, Age-pIche va bagala meM bhI dekhanA caahie| vidhi sarvaprathama tripadI vaMdanA se kreN| vidhi-vaMdanA kI mudrA (ghuTanoM ke bala para baiTheM, donoM hAtha jur3e rahe) tripadI vaMdanA karAne vAlA OM hrIM zrI-ina tIna zabdoM kA uccAraNa karatA hai| OM kA uccAraNa ho taba sabake saba eka sAtha hAtha jor3akara ghuTanoM ke bala vaMdanA kI mudrA meM sthira ho jAeM aura 'vaMde' zabda kA uccAraNa kreN| hrIM kA uccAraNa hote hI sabake saba eka sAtha 'arhama' kahate hue jamIna taka mastaka ko jhukAeM aura taba taka jhukAe rakheM jaba taka zrI kA uccAraNa na ho jaae| zrI kA uccAraNa hote hI mastaka ko Upara uThAte hue punaH vaMdanA kI mudrA meM lauTa aaeN| isI taraha dUsarI bAra 'vaMde guruvaram' evaM tIsarI bAra 'vaMde saccaM' kA uccAraNa kiyA jaae| sAmUhika NamokkAra maMtra kA uccAraNa karate hue sAmAyika kA pratyAkhyAna kreN| sAmAyika svIkAra karate hI eka logassa kA kAyotsarga kreN| (eka zvAsocchavAsa meM logassa ke eka pada kA uccAraNa ho, isa rupa meM saMpUrNa logassa kA kAyotsarga kiyA jaae| kAyotsarga ke bAda sAmAyika ko cAra bhAgoM meM vibhakta kiyA jaae| 1. japa yoga, 2. dhyAna yoga, 3. svAsthya yoga, 4. trigupti saadhnaa| 1. japayoga kA prayoga - samaya dasa mintt| dhyAna kI mudrA meM 'a. si. A. u. sA.' maMtra kA eka svara meM uccAraNa kiyA jaae| a.si.A.u.sA. - arahaMta, siddha, Ayariya, uvajjhAya, sAhU paMca parameSTI ke prathama prathama akSaroM se nimita paMcAkSarI maMtra hai, uccAraNa meM pratyeka akSara ke lie nirdhArita sthAna dhyAna meM rhe| bane adamA sa dhAya sAdhanA aSTahAsaMghadvArA hama upakRta haiN| isarimA jAna khuzI ke sAtha hameM saMgha kI sevA mAlanI cAhiyA / / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma sAmAyika aura Asana : parameSThI ke pAMca sthAna haiMarahanta kA sthAna -sira kA madhya bhAga siddha kA sthAna -lalATa kA madhya bhAga AcArya kA sthAna -kaNTha madhya bhAga upAdhyAya kA sthAna -hRdaya sAdhu kA sthAna -nAbhi (japayoga karate samaya pratyeka akSara ke uccAraNa ke sAtha mana usa usa sthAna para kendrita rahe) 2. dhyAnayoga kA prayoga - samaya dasa mintt| rIr3ha kI haDDI evaM gardana ko sIdhA rakhate hue binA kisI akar3ana ke zvA~sa ko lambA, gaharA aura maMda, AsAnI se jitanA liyA jA sake leM evaM usI rupa meM chodd'eN| zvA~sa lete samaya mana ko nAsAgra para ttikaaeN| AtejAte pratyeka zvAsa ko dekheM sAtha-sAtha yaha bhI anubhava kareM ki zvAsa lete samaya peTa phUlatA hai aura chor3ate samaya sikur3atA hai| sAmAyika AlocanA pATha : nauveM sAmAyika vrata meM jo koI aticAra (doSa) lagA ho to maiM usakI AlocanA karatA hU~/karatI huuN| 1. mana kI sAvadha pravRtti kI ho| 2. vacana kI sAvadha pravRtti kI ho| 3. zarIra kA sAvadha pravRtti kI ho| 4. sAmAyika ke niyamoM kA pUrA pAlana na kiyA ho| 5. avadhi se pahale sAmAyika ko pUrA kiyA ho| tassa micchA mi DukkaDaM-inase lage mere pApa mithyA ho, niSphala ho| kyA gRhastha sAmAyika meM Asana kara sakate haiM? yaha eka prazna hai| muni jaba sAdhu-jIvana meM bhI Asana kara sakate haiM to gRhastha ke sAmAyika meM Asana karane meM bhI koI bAdhA nahIM hai lekina unakA lakSya vizuddha AdhyAtmika honA caahie| Asana kI prakriyA Atmazuddhi ke lie hI upayogI hai| kaise? Asana kAyakleza hai|kaayklesh nirjarA hai aura nirjarA kA artha haiaatmshuddhi| kucha Asana avyavahArika hote haiN| unheM karate samaya viveka rakhanA caahie| eka bAta aura - svAsthya lAbha Asana kA prAsaMgika aura gauNa phala hai| dhyAna rahe, gauNa ko mukhya banAne kI bhUla na ho| - AcArya tulasI gurU tulasI kI sAmAyika abhinava prabhAvita haisaba jana-jana karate haiM Apako namana... hane ahama sevAdharmo mahAdharmaH, kriyale yena bhuuspRshaa| sahiSNubhAvataH nityaM sa yAti guNapatrAtAm / / sevAdharma mahAnA-pAsa hai| jo manuSya sahiSNu bhAva se sadA sevA kAsarAhagaNa-pAtra bana jAtA hai| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # Adhunika sAmAyika // sAmAyika sAdhanA : (dekheM, abhinava sAmAyika) namaskAra mahAmaMtra- OM hI ke sAtha) Namo arahaMtANaM arahantoM ko nmskaar| Namo siddhANaM siddhoM ko nmskaar| Namo AyariyANaM AcAryoM ko nmskaar| Namo uvajjhAyANaM upAdhyAyoM ko nmskaar| Namo loe savvasAhUNaM loka ke saba santoM ko nmskaar| abhinava sAmAyika aise kareMvande aham -tIna bAra vande guruvaram -tIna bAra vande saccam -tIna bAra sAmAyika pratijJA - karemi bhante... namana hamArA arahaMtoM ko, siddhoM ko AcAryoM ko| Agama puruSa upAdhyAyoM ko aura loka ke saba saMtoM ko| eso paMca NamukkAroM, saca paavpnnaasnno| maMgalAeM ca savvesiM. paDhamaM havar3a maMgalaM // namaskAra paMcaka yaha pAvana, karatA saba pApoM kA nAza / sabhI maMgaloM meM pradhAna hai, prakaTe bhItara divya prakAza / / sAmAyika pATha (dekheM, abhinava sAmAyika) OMkAra bindu saMyuktaM. nityaM dhyAyanti yoginaH / kAmadaM mokSadaM caiva, OMkArAya namo namaH / / - 'OM' samasta maMtroM kA Adi, preraka aura Antarika zaktiyoM ko jAgrata karane vAlA zabda brahma hai| - 'OM' meM pAMca parameSThI ke pAMca raMga ke anusAra dhyAna karate hue OM ke nAda se sampUrNa mana-mastiSka ko bhara diijiye| OMkAra kA uccAraNa karane se pahale dIrgha zvA~sa le, mUMha ko kholake 'o' se uccAraNa zuru kareM, isa nAbhIcakra para prakampana aaeNge| 'u' kA uccAraNa karate samaya kaMTha para prakampana AeMge aura 'ma' kA uccAraNa karate samaya mastiSka para prakampana aaeNge| OMkAra ke uccAraNa ko prAthamika svAdhyAya meM 10 sekanDa lagate hai, usameM o ko 2 sekanDa, uko 3 sekanDa aurama ko 5 sekanDa lagAne hai| OMkAra kA pA~ca bAra uccAraNa kreN| usake bAda mahAprANa dhvani kA uccAraNa kreN| cattAri maMgalaM maMgala cAra haiM:arahaMtA maMgalaM, arihaMta maMgala haiM, siddhA maMgalaM, siddha maMgala haiM, sAhU maMgalaM, sAdhu maMgala haiM, kevalipaNNatto dhammo mNgl| kevali-bhASita dharma maMgala hai| cattAri loguttamA cAra loka meM uttama haiM :arahaMtA loguttamA arihaMta loka meM uttama haiM, siddhA loguttamA siddha loka meM uttama haiM, sAhU loguttamA sAdhu loka meM uttama haiM, kevalipaNNatto dhammo loguttmo| kevali-bhASita dharma loka meM uttama hai| cattArisaraNaM pavajAmi maiM cAroM kI zaraNa meM jAtA hU~ :arahaMte saraNaM pavajAmi, maiM arihaMtoM kI zaraNa meM jAtA hU~, siddhe saraNaM pavajAmi, maiM siddhoM kI zaraNa meM jAtA hU~, sAhU saraNaM pavajAmi, maiM sAdhuoM kI zaraNa meM jAtA hU~, kevalipaNNattaM dhamma saraNaM pavajAmi maiM kevali-bhASita dharma kI zaraNa meM jAtA huuN| bane aham setA se kIrti bar3hatI hai| sevA se bAla bar3hatA hai| sevA se zApita bar3hatI hai aura sevA se sukha banatA hai| bana ahama sevayA vardhate kIrtiH, sevayA vardhate balam / rotayA vardhate zAntiH , setayA vardhate sukham / / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvizakti-stava 1. logassa ujjoyagare, dhammatitthayare jinne| arahate kittaissa, cauvIsaMpi kevalI // 2. usabhamajiyaM ca vaMde, saMbhavamabhinaMdaNaM ca sumaI c| paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdappahaM vNde|| 3. suvihiM ca puSphadaMtaM, sIala sijjaMsa vAsupujaM c| vimalamaNaMtaM ca jiNaM, dhamma saMtiM ca vaMdAmi // 4. kuMthu araM ca malliM, vaMde muNisuvvayaM namijiNaM c| vaMdAmi riTThanemi, pAsaM taha vaddhamANaM ca // 5. evaM mae abhithuA, vihuya-rayamalA phiinnjr-mrnnaa| cauvIsaMpi jiNavarA, titthayarA me psiiyNtu|| 6. kittiya vaMdiya mae, jee logassa uttamA siddhaa| Arogya-bohilAbha, samAhivaramuttamaM ditu|| 7. caMdesu nimmalayarA, Aiccesu ahiyaM pyaasyraa| sAgaravaragaMbhIrA, siddhA siddhiM mama disNtu|| zabdArtha logassa-loka meN| uovagare - udyota (prakAza) krnevaalaa| dhammatitthayare - dharma rupa tIrtha ko sthApita karane vaale| jiNe - rAgadveSa ko jItane vaale| arihanta - karma rupa zatru kA nAza krnevaale| cauvIsaMpi - caubiisoN| kevali - kevala jJAnI tIrthaMkaroM kii| kittaissaM - maiM stuti karatA huuN| usa - zrI vRSabha deva svAmI ko|c-aur| ajiyaM - zrI ajitanAthajI ko| bande - vandanA karatA huuN| sambhava- zrI saMbhavanAtha svAmI ko| abhiNaMdaNaM ca -aura zrI abhinandana svAmI ko| sumaI - zrI sumatinAtha prabhu ko| ca - aur| paumappahaM - zrI padmaprabhu svAmI ko| supAsaM - supArzvanAtha prabhu ko| jiNaM ca caMdappahaM- aura zrI jinezvara candaprabhu ko| vaMde-vandanA karatA huuN| suvihi- zrI suvidhinAthajI ko| ca - aur| puSphadaMtaM - zrI suvidhinAthajI kA dUsarA nAma zrI puSpadaMta bhagavAna ko| sIyala-zrI zItalanAthajI ko| sijasaM-zrI zreyAMsanAthajI ko| vAsuputraM - zrI vAsupUjya svAmI ko| ca- aur| vimala - zrI vimalanAthajI ko| aNaMtaM ca jiNaM - zrI anantanAthajI ko| dharma-zrI dharmanAthajI ko|c-aur| saMtiM - zrI zAntinAthajI ko| bandAmi - vandanA karatA huuN| kuMthu - zrI kuMthunAthajI ko| araM - zrI aranAthajI ko| malliM - zrI mallinAthajI ko|bnde -vandana karatA huuN| muNisubvayaM - zrI munisuvratajI ko|c-aur|nmijinnN - zrI naminAtha jinezvara ko| ridvenemi - zrI ariSTanemi (zrI neminAthajI) ko| pAsaM - zrI pArzvanAthajI ko| taha - tthaa| baddhamANaM - zrI varddhamAna (mahAvIra svAmI) ko| bandAmi - maiM vandanA karatA huuN|evN - isa prkaar|me - mere dvArA / abhitthuA-stuti karate hue| bihuyarayamalA - pAparaja ke mala se vihiin| pahINajara - maraNA - bur3hApe tathA maraNa se yukt| cviisNpicaubiisoN| jiNavarA - jinezvara dev| titthayarA- tIrthaMkara dev|me - mujha pr| pasIyaMtu - prasanna ho| kittiya - vacana yoga se kIrtana kiye hue|bNdiy-kaayaa yoga ke pUjana kiye hue| mahiyA - manoyoga se pUjana kiye huye|je-jo| logassa -loka meN| uttamA - uttama (pradhAna) siddhA-siddha bhagavanta (hai)| e ve| AruNAbohilAbha- Arogya ko tathA dharma ke lAbha ko| samAhivaramuttamaM - aura uttama samAdhi ke vara ko|ditu-deveN| caMdesu-candroM se bhii| nimmalayarA -vizeSa nirmala / Aiccesu-sUryo se bhii| ahiyaM - adhik| payAsayarA -prakAza karane vaale| sAgaravaragaMbhIrA - mahAsamudra ke samAna gaMbhIra siddhA-siddha bhgvaan|mm - mujhko| siddhi-siddhi|disNtu-devN| bRhada maMgala-pATha - ahiMsA vikAsa maMtra dhammo-maMgala-mukkiTThaM ahiMsA saMjamo tvo| devA vi taM namasaMti jassa dhamme sayA maNo / - zAMtistuti maMtra caittA bhArAhaM vAsaM cakkavaTTI mhiddio| saMtI saMtikare loe. patto gaimaNuttaraM // .bahAcarya vikAsa maMtra deva-dANava-gaMdhatA, javarava-rakharavasakinArA / baMbhayAriM namasaMti. dukkaraM je karAMti taM // bana aham zatrorapi vidhAtavyA, sevA zAlInabhAvataH / matabheTamanoveTau, mA syAtAM vAdhako punaH / / bane arham zatru kI setA bhI zAlIna bhAva se kalI saahie| tamoda aura majameda usameM bAdhaka nahIM bne| DIGI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala bhagavAn vIro, maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM sthUlabhadrAyAH jainadharmo'stu maMgalam // 3. sarva maMgala mAMgalyaM, sarva-kalyANakAraNam / pradhAnaM sarvadharmANAM, jainaM jayatu zAsanam // 1. U. sarve bhavantu sukhinaH sarve santu nirAmayAH / sarve bhadrANi pazyantu mA kazcid duHkhabhAgbhavet // prekSAdhyAna para prayoga paddhati : dhyAna kI pUrva taiyArI - sAvadhAna, dhyAna ke lie taiyAra ho jaaeN| dhyAnAsana - brahma-mudrA jJAna-mudrA jisa Asana meM lambe samaya taka suvidhApUrvaka sthiratA se baiTha sakeM, usa dhyAnAsana kA cunAva kareM, jaise- padmAsana, ardhapadmAsana, sukhAsana yA vajrAsana / kisI eka mudrA (brahma- mudrA yA jJAna-mudrA) kA cunAva kareM donoM hatheliyoM ko nAbhi ke nIce sthApita kreN| bAyIM hathelI nIce aura dAyIM Upara rhe| (athavA ) donoM hAthoM ko ghuTanoM para ttikaayeN| aMgUThe aura tarjanI ke agra bhAgoM ko milaayeN| zeSa tInoM aMguliyAM sIdhI rhe| A~khoM ko binA dabAva diye, komalatA se baMda kreN| arham kI dhvani - prAraMbha meM arham kI nau bAra dhvani kreN| arham-dhvani kI vidhi - pahale pUrA zvAsa bharakara use dhIre-dhIre chor3ate samaya arham kA uccAraNa isa prakAra kareM 'a' kAra kA uccAraNa karate samaya citta nAbhi para kendrita kareM, ( samaya 2 sekaNDa ) 'he' kA uccAraNa karate samaya citta ko Anandakendra (hRdaya) para kendrita kreN| (samaya 4 sekaNDa ) 'm' kI dhvani karate samaya citta ko vizuddhi kendra (gale) taka le jAe~, ( samaya 6 sekaNDa ) / antima nAda ke samaya citta ko jJAna kendra (mastaSka) para TikAeM (samaya 1 sekaNDa ) eka sekaNDa kA samaya prAraMbha meM nAda ke lie rhe| baneM arham svAdhyAyaH paMcadhA proktaH, vAcanA pracchanA tathA / suparivartanA varyA, stanuprekSA kathA'pi ca // 54. dhyeya-sUtra : -- 'saMpikkhae apagamappaeNaM' kA uccAraNa tIna bAra kreN| AtmA ke dvArA AtmA ko dekheN| svayaM ko dekheN| apane Apako dekhane ke lie hI prekSAdhyAna kA abhyAsa kreN| dhyAna kA saMkalpa - maiM citta-zuddhi ke lie prekSA-dhyAna kA prayoga kara rahA huuN| (tIna bAra doharAeM) dhyAna kA pahalA caraNa - kAyotsarga zarIra ko sthira, zithila aura tanAva mukta kreN| merUdaMDa aura gardana sIdhI rhe| akar3ana na ho| mAMsa peziyoM ko DhIlA chodd'eN| zarIra kI pakar3a ko chodd'eN| pA~ca minaTa taka kAya gupti kA abhyAsa kreN| pratimA kI bhAMti zarIra ko sthira rkheN| halana calana na kreN| pA~ca minaTa taka pUrI sthiratA rkheN| - kAyotsarga ke do artha haiM zarIra kA zithilikaraNa aura apane prati jaagruktaa| pratyeka avayava ke prati jAgaruka bneN| pUre bhAga meM citta kI yAtrA kreN| zithilatA kA sujhAva deM aura usakA anubhava kreN| pratyeka mAMsa pezI aura pratyeka snAyu zithila ho jaaye| isa prakAra pUre zarIra kI zithilatA ko saadheN| gaharI ekAgratA, pUrI jAgarukatA hI kAyotsarga hai / bane arham maMgala saMkalpa maiM caitanyamaya hU~, maiM zaktimaya hU~, maiM AnaMdamaya hU~ mere bhItara ananta caitanya kA, ananta zakti kA, ananta AnaMda kA sAgara laharA rahA hai, isakA sAkSAtkAra karanA hI mere jIvana kA lakSya hai| svAdhyAya ke pAMca prakAra hai vAcalA. pRcchanA, parivartanA, supekSA aura dharmakathA 55. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - buddhi vikAsa maMtra OM Namo arihaM tada-tada tAga-vAdinI svAhA / jJAna darzana cAritra tapa vizeSa maMtra cAritra tapa| - tanAva mukti maMtra OM hrIM zrIM bhagavate pArzvanAthAya hara-hara staahaa| . sukha zAMti maMtra OM hrIM zrIM a-si-A-u-sA sarva-vighna-rogopadrava vinAzanAya mama grahazAntiM kuru-kuru svAhA / / - siddhacakra maMtra . roganivAraka maMtra saMtI kuMthu araho, ariThThanemI jiNaMdapAso y| samaraMtANaM NiccaM, savvaM rogaM pnnaasedd'| OMhIM Namo nANassa, OMhIM Namo dNsnnss| OM hIM Namo cAritassa, OM hrIM Namo tatassa // eyaM ca siddha-cakkaM-kahiyaM vijJANuvAya paramatyaM / nAeNa jeNa sahasA, sijhaMti mhNtsiddhiio|| - krodha/Aveza mukti maMtra OM zAnte prazAnte sarva-krodhopazamanI svaahaa| ((namAnajasse - graha maMtra - OM zanaizcarAya namaH OM dhmAM dhamIM dhmoM dhmaH zanidevo rvisuteH| tuSTamAnaH mamAnandaM mama zatruharo bhava / namaskAra maMtra OM hIM Namo loe saca sAhUNaM // tIrthaMkara jApa OMhIM zrIM zrI munisuvratasvAmine namaH, mama zani vAha zAntiM kuru kuru svAhA / / prANAyAma ) / dIrghazvAsa prekSA / samavRtti zvAsa prekSA ) / dane aham jijJAsA janayajjhAnaM, jJAnayuktaH prasIdati / prazno nasatayA kAryaH, jJAnAprAptyai budhnH|| bane azA jijJAsA jJAna kI jananI hai| jJAnarAjyAta pANI prasannatA ko prApta hotA hai| mataH jAna-pAti ke lie sabhIjanoM ko tijAmAta se prazna karanA caahiyaa| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala bhAvanA zrI saMpanno'haM syAm hI saMpano'haM syAm dhI saMpanno'haM syAm dhRti saMpanno'haM syAm zakti saMpanno'haM syAm zAMti saMpano'haM syAm maiM AbhA sampanna banU~ maiM lagA sampanna banU~ maiM buddhi-sampanna banU~ maiM dhairya sampanna banU~ maiM zakti sampanna banU~ maiM zAMti sampanna banU~ maiM Ananda sampanna banU~ maiM teja sampanna banU~ maiM pavitratA sampanna banU~ nandI saMpanno'haM syAm tejaH saMpanno'haM syAm zuklaH saMpanno'haM syAm ( bahaneM saMpanno'haM ke sthAna para saMpannA'haM kA uccAraNa kreN|) sabhI ke lie maMgala bhAvanA sarve dhAma svasthi bhavatu sarve dhAma zAMti bhavatu sarve dhAma maMgalaM bhavatu sarve SAma pUrNa bhavatu OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH graha arhamityakSaraM brahmavAcakaM parameSThinaH / siddhacakrasya sadbIjaM sarvataH praNidadhmahe // ahaM - yaha akSara brahma svarUpa hai| paMca parameSThI kA vAcaka hai| siddha cakra kA mUla bIja hai| mana-vacana-tana kI ekalayatA ke sAtha hRdaya kamala meM isakA dhyAna kro| baneM arham tattveSu mananaM kArya, tasmAjjJAnaM vivardhate / sujJAnI vratamApnoti, vratI cAnandamaznute // 58 You baneM arham arham OM arham, suguru zaraNaM, vighna haraNaM, miTe maraNaM, sahaja ho mana, jage cetana, kareM darzana, svayaM ke hm| baneM arham, baneM arham baneM arham, baneM arham // baneM arha ahaM kA dhyAna arha ahaM kA dhyAna lgaauuN| sAMsoM kA ikatArA bajAUM / / jyotirmaya cinmaya hai AtmA, zuddhAtmA hI hai paramAtmA / karmoM kI dIvAra httaauuN|| indriya-sukha ko saba kucha mAnA, vastu-jagata kA kaNa-kaNa chAnA / AtmAnaMdI aba bana jaauuN|| daur3a rahA mana tRSNA se jakar3A, paramAratha kA paMtha na pkdd'aa| apane ghara kA paricaya paauuN|| AtmA ke dvArA AtmA kI prekSA, RjutA mRdutA kI anuprekSA / jJAtA draSTA bhAva jagAUM / / maitrI karuNA kA phUla khilA hai, Atma-tulA kA bodha milA hai| 'apanA parAyA' bheda mittaauuN|| ajapAjApa 'kanaka' kA arha, sote-jagate arha ahaM chUTe ahaM, arha pada paauuN|| tarja vArSika maryAdotsava AyA... taroM para manana karanA cAhie manana se jJAna vRddhigata hotA hai| samyaka jJAnI vrata ko prApta hotA hai aura vratI vizuddha Ananda ko prApta hotA hai| 59 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / Adhunika sAmAyika sAdhanA) (arham kA pA~ca bAra uccAraNa karake sAmAyika AlocanA pATha kreN|) sAmAyika AlocanA pATha nauMveM sAmAyika vrata meM jo koI aticAra (doSa) lagA ho to maiM usakI AlocanA karatA hUM/ karatI huuN| 1.mana kI sAvadha pravRtti kI ho| 2. vacana kI sAvadha pravRtti kI ho| 3. zarIra kI sAvadha pravRtti kI ho| 4. sAmAyika ke niyamoM kA pUrA pAlana na kiyA ho| 5. avadhi se pahale sAmAyika ko pUrA kiyA ho| tassa micchA mi dukkaDaM - inase lage mere pApa mithyA ho, niSphala ho| sAmAyika pATha OMkAraM namaskAra mahAmaMtra bRhad maMgala-pATha. ........15 minaTa caturviMzati-stava maMgala pATha prekSAdhyAna ...15 minaTa vizeSa maMtra prANAyAma maMgala bhAvanA .....10minaTa baneM aham aham gIta aham dhyAna ......................................." ..........5 minaTa sAmAyika AlocanA pATha ..... .............3 minaTa vyAkhyAna-avarNa dharmaH, vyAkhyAna-karaNaM varam / bana ahamnaH zrotayoravaita, karmaNAM jAyate kSayaH / / barne ahama J STha pratatna sunanA dharma hai aura pratavana karanA bhI dharma hai| kArya hai| pravacana-vantoM donoM ke kAryo kA sAya hotA hai| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan svAdhyAya // Adhunika sAmAyika kA prayoga kiyA aura usake jo anubhava hai vaha unhIM ke zabdoM meM isa prakAra hai svAdhyAya meM Avazyaka hai vaha to karanA hI hai, usake bAda apanI rUci aura adhyayana ke anusAra bhaktAmara, thokaDe pATha karanA aisA kara sakate haiN| koI iriyAvahi pATha, tassa uttarIkaraNeNaM pATha, NamotthaNaM pATha par3hate haiN| maiM isa viSaya kI vizeSajJa to nahIM hU~, para itanA jarUra kahanA cAhU~gI, jisameM mana ekAgra ho, samatA ke bhAva jage, aise prayoga karane caahie| 48 minaTa kI sAdhanA jo maiM karatI hU~, vaha Adhunika sAmAyika ke rUpa meM maiMne sAmane prastuta kI hai| Apake adhyayana ke lie Apa 15-15 minaTa ke tIna vibhAga karake apane ruci aura adhyayana ke anusAra apanA khuda kA 48 minaTa kA eka kAryakrama taiyAra kara sakate hai| jaba cAhe, jaisA cAhe use badala bhI sakate hai| sAmAyika eka bAra zuru karanI jarurI hai| samajhakara karoMge to dekhanA, bahuta acchA lgegaa| isake lie maiM Apako mere kucha anubhava batAtI huuN| sabase pahale maiMne bhaTAra vistAra meM jo mahilAeM 5/6 sAloM se sAmAyika karatI haiM, unako yaha Adhunika sAmAyika kA prayoga krvaayaa| AcAryazrI sUrata birAje the, taba se hara zukravAra ko 25 bahaneM sAmAyika karatI haiN| jaba maiMne unako Systmatic, 48 miniTa kI Model ke rupa meM Adhunika sAmAyika karavAyI to, bahanoM ne apanI pratikriyA vyakta kii| sabhI bahane bahuta khuza thI, jo maiMne batAye vaha choTe-choTe prayoga bahuta hI acche lge| jaise prekSAdhyAna, prANAyAma aura kucha yoga ke prayoga jo unake lie naye the aura unhoMne prathama bAra kiye, unako ye prayoga upayogI lge| kSaNabhara bhI pramAda na krte| 48 minaTa kA kAryakrama acchA lgaa| bahana saMtoSa ne kahA, "pahale se isa sAmAyika meM mana adhika ekAgra huA aura sAmAyika jaldI ho gaI aisA lgaa|sNvr kA prayoga bhI zuru kiyaa|" jaba yuvA pIr3hI se carcA hotI hai to patA calatA hai, unameM se bahuta kama yuvA hai jo niyamita sAmAyika karate hai| sAmAyika ke bAre meM unake mana meM gairasamaja hai| abhI DaoNkTara rInA jaina se paricaya huA jo apanA mAnasopacAra kA klinika calAtI hai, jayapura kI sthAnakavAsI parivAra se hai aura zAdI karake sUrata meM terApaMtha meM AyI hai, jisane pahalI bAra DaoN. rInA jaina kA pahalI bAra sAmAyika karane kA anubhava "merA nAma DaoN. rInA jaina hai| mere pitAjI ne mujhe kaI bAra AgrahapUrvaka sAmAyika kA mahattva samajhAte hue ise karane ke lie khaa| unhoMne yaha bhI kahA ki, sAmAyika bhAvarupa karane se vizeSa phaladAyaka hotI hai| yaha sAdhanA sabhI sAdhanAoM meM zreSThatama hai| aisA maiMne bhI sunA thA, kintu maiM yaha socatI thI ki maiM navakAra maMtra kI mAlA kA japa karatI hU~ to vahI ThIka hai, usase jyAdA maiM kucha to apane Career meM vyasta hone ke kAraNa va kucha sAmAyika ko ThIka taraha se na samajha pAne ke kAraNa ruci na le paaii| jaba alkAjI ne mujhe isa Adhunika sAmAyika (jo 48 minaTa ke paikeja ke rupa meM hai) ke bAre meM batAyA, to maiMne jijJAsApUrvaka ise karane ke lie hAM bhara dii|saamaayik pUrNa karane ke bAda mujhe lagA ki maiMne yaha 48 minaTa ke samaya kA pUrNa ekAgratA se sadupayoga kiyaa| jisameM zAMta citta se kaI Asana, prANAyAma, navakAra maMtra kA pATha, arham pATha, logassa pATha, saMkaTa nivAraka maMtra, sukha zAMti maMtra, tanAva mukti maMtra, paiMsaThiyA chanda va omakAra kA uccAraNa Adi kiyaa| yaha saba karake mujhe yaha mahasUsa huA ki yaha karane se to Serotonin nAmaka Feel Good Hormone jarura Secrete hogaa| ve ise karane se mAnasika va zArIrika Fitness kA lAbha milegA va itanA hI nahIM isase hameM sakArAtmaka yAni Positive Vibrations milate haiM evaM hamAre Negative emotions jaise rAga, dveSa dUra rahate haiN| dharma ke sAtha "Mind Body Relaxation" kA bhI isa Adhunika sAmAyika ke jariye bakhUbI mujhe anubhava huaa| isake bAda maiMne mana hI mana taya kiyA hai ki, maiM niyamita sAmAyika kruuNgii| mujhe sAmAyika prayoga bahuta hI acchA lgaa|" suurt| DaoN. rInA jaina di. 15 mArca 2010 bana aham arjitA prakRtiH prAyaH, parivarlanamahati / samvodhanaprayogeNa, saMbhavet parizodhanam / / bane arTa arjita Atata prAyaH udala sakatI hai| pradeza ke prayoga se usakA zoSaNa ho sakatA hai| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paiMsaThiyA chanda 1. zrI nemIzvara sambhava svAma, suvidhi dharma zAnti abhiraam| ananta, suvrata, neminAtha sujANa, zrI jinavara mujha karo kalyANa // ajitanAtha, candA prabhu dhIra, AdIzvara supArzva gmbhiir| vimalanAtha vimala jaga-bhANa, zrI jinavara mujha karo kalyANa // 3. mallinAtha jina maMgala rUpa, paMcabIsa dhanuSa sundara svruup| zrI aranAtha namUM vardhamAna, zrI jinavara mujha karo kalyANa // 4. sumati, padma prabhu avataMsa, vAsupUjya, zItala shreyaaNs| kuMthu, pArzva, abhinandana bhANa, zrI jinavara mujha karo klyaann|| 5. iNa pare zrI jinavara saMbhArie, duHkha dAridraya nivaarie| paccIse paiMsaTha paramANa, zrI jinavara mujha karo kalyANa // 6. iNa bhaNatAM duHkha nAve kadA, jo nija pAse rAkhai sdaa| dhariye paMcataNuM mana dhyAna, zrI jinavara mujha karo kalyANa // 7. zrI jinavara nAme vAMchita mile, mana vAMchita sahu AzA phle| dharmasiMha muni nAma nidhAna, zrI jinavara mujha karo klyaann|| parameSThI vaMdanA vandanA Ananda-pulakita, vinayanata ho maiM kruuN| eka laya ho eka rasa ho bhAva tanmayatA varUM // Namo arahaMtANaM (arahaMto ko merA namaskAra ho| ve kaise haiM ?) 1. sahaja nija Aloka se bhAsita svayaM saMbuddha haiN| dharma tIrthaMkara zubhaMkara, vItarAga vizuddha haiN| gati-pratiSThA trANa-dAtA, AvaraNa se mukta haiN| deva arhan divya yogaja atizayoM se yukta haiN| Namo siddhANaM (siddhoM ko merA namaskAra ho| ve kaise haiM ?) 2. baMdhanoM kI zrRMkhalA se, mukta zakti-strota haiN| sahaja nirmala Atmalaya meM satata otaHprota haiN| dagdha kara bhava bIja aMkura, aruja aja avikAra haiN| siddha paramAtmA parama, Izvara apunaravatAra haiN| Namo AyariyANaM (dharmAcAryoM ko merA namaskAra ho / ve kaise haiM ?) 3. amalatama AcAra dhArA, meM svayaM niSNAta haiN| dIpasama zata dIpa dIpana ke lie prakhyAta haiN| dharma zAsana ke dhurandhara, dhIra dharmAcArya haiN| prathama pada ke pravara pratinidhi, pragati meM anivArya haiN| Namo uvajjhAyANaM (upAdhyAyoM ko merA namaskAra ho / ve kaise haiM ?) 4. dvAdazAMgI ke pravaktA, jJAna garimA puMja haiN| sAdhanA ke zAnta upavana meM suramya nikuMja haiN| sUtra ke svAdhyAya meM saMlagna rahate haiM sdaa| upAdhyAya mahAna zrutadhara, dharma-zAsana smpdaa|| Namo loe sabasAhUNa (loka ke saba sAdhuoM ko merA namaskAra ho|ve kaise haiM ?) 5. sadA lAbha alAbha meM,sukha-duHkha meM madhyastha haiN| zAntimaya, vairAgyamaya,Anandamaya Atmastha haiN| vAsanA se virata AkRti, sahaja parama prasanna haiN| sAdhanA dhana sAdhu antarbhAva meM Asanna haiN| bane aham kSamaNa ke samaya savA dIrghazvAsa kA prayoga kaUnA caahie| yA sATana-yogA hai aura zarIra ke lie bhI lAbhadAyI hai| zrI paiMsamyiA yaMtra 6 | | 19 | 6 / 12 10 23 | 4 baneM aham dIrghazvAsanayogaH syAda, kSamaNasamaye sdaa| sahajaH sAdhanayogaH, gAce cApi sukhaM bhavet // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala gAna namaskAra mahAmaMtra gIta sAMsa-sAMsa meM rahe ninAdita mahAmaMtra navakAra le le sahArA ho jAe ber3A paar|| mahAmaMtra navakAra hRdaya kA amRta hai, eka-eka akSara UrjA se saMbhRta hai| jape jApa to khape pApa, yaha lokottara uphaar|| pUNya smaraNa se jo karatA dina kI zuruAta, uditA muditA zucitA kI hotI brsaat| mana prANoM meM nayI zakti kA, hotA hai sNcaar|| (tarja-dharma kI jaya ho) zraddhA vinaya sameta Namo arihtaannN| prAMjala praNata saceta Namo arihaMtANaM ||dhruvpd // AdhyAtmika patha ke adhinetA, vItarAga prabhu vizva vijetA, zaraccandra sama zveta Namo arihaMtANaM // 1 // akSaya, aruja, ananta, acala jo, aTala, arupa, svarupa amala jo, ajarAmara, advaita, Namo siddhANaM // 2 // dharma-saMgha ke jo saMvAhaka, nirmala dharma-nIti nirvAhaka, zAsana meM samaveta, Namo AyariyANaM // 3 // Agama adhyApana meM adhikRt| vimala kamala sama jIvana avikRt| zama-saMyama-samupeta Namo uvajjhAyANaM // 4 // Atma sAdhanA lIna anavarata, viSaya-vAsanAoM se uprt| 'tulasI' hai aniketa Namo loe savva sAhUNaM // 5 // - AcArya tulasI bhojana se pahale zubha bhAvoM se sumare, ciMtA, lobha aura rasa lolupatA visre| kahate jJAnI mahAmaMtra yaha, AdhyAtmika upcaar|| japate japate maMtrarAja jo zayana kare, soe sukha kI nIMda zAMti se nayana tthre| mile tanAvoM se chuTakArA, khule siddhi ke dvaar|| bhojana, zayana, jAgaraNa ye maMgalamaya ho, tana se, mana se nirbhaya aura nirAmaya ho| 'kanaka' (svastha) jaina jIvana zailI ko, denA hai aakaar|| tarja : bAra-bAra tohe... prAtaH uThakara maiM karU~, mahAmaMtrI kA jApa / aura karuM zubha bhAvanA, kaTa jAe saba pApa // bhojana se pahale kareM, tIna bAra nvkaar| choTA tapa navakArasI, jainoM kA aacaar|| sa bana ahamna zayane vartanAt pUrvamArAdhyasmaraNaM bhavet / taH zayyA vidhAtavyA, kAyotsarga sukhaM sadA / / yA |bana ahamsa sone se pUrva ArAdhya kA smaraNa karanA caahie| ke bAda kAyorapsarga meM sukhapUrvaka zayana karanA shaarish| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita gIta tIrthakara vaMdanA svIkAro savinaya bhAva-vaMdanA tIrthakara bhagavAna! tIrthakara bhagavAna! niraMtara dhyAuM thAro dhyaan|| jo kucha bhI pApa huA mujhase, micchA mi dukkar3a letA hUM, bhagavAna ApakI sAkSI se, micchA mi duvADaM letA hUM, gurudeva! ApakI sAkSI se, micchA mi dulArDa letA I. apanI AtmA kI sAkSI se. micchA mi dukAI letA hUM. AdIzvara zrI RSabhanAthajI, ajita ajita sNklp| saMbhava abhinaMdana prabhu meTo mana rAmalina viklp| sumati padmaprabha zrI supArzva caMdAprabhu suvidhi mhaan|| sAtAkArI zItala prabhu zreyAMsa zreya daataar| vAsupUjya jina sura-nara vaMdita vimala vimala aacaar| yo Aloka anaMta! miTAUMbhItara roajnyaan|| dharmanAthajI! Atma dharma meM, rahUMsadA maiM liin| zAMti, kuMthu, ara tInUM cakrI, arhat pada aasiin| mahimAmaya mallI prabhu mahilA-jAgRti rA prtimaan|| munisuvrata, nami, karuNA sAgara nemI jyotirdhaam| ciMtAmaNi sama pArasa prabhujI! zraddhAsikta prnnaam| vardhamAna dyo Atma-zAti, Arogya, bodhi ro daan|| 1. paMcAzrava pApa aThAraha kA, jo sevana kiyA karAyA ho| isa bhava meM yA pichale bhava meM, micchA mi dukkaDaM letA huuN| 2. karmoM ke kartA rAga dveSa, ye nAca nacAte haiM mujhko| inake vaza jo duSkarma kiye, micchA mi dukkaDa letA huuN| 3. kahAM kahAM para maiMne janma lie? kahAM kahAM para kaise maraNa kie? hai atA patA kucha bhI na kahIM, micchA mi dukkaDa letA huuN| 4. kitanoM se nAtA jor3A hai, kitanoM se nAtA tor3A hai| una sabase khamata khAmaNA kara, micchA mi dukkaDaM letA huuN| 5. jo mada-pramAda meM pApa hue, anajAna-jAna meM pApa hue| una saba kA Atma sAkSI se, micchA mi dukkaDaM letA huuN| 6. samyag-darzana sadjJAna-caraNa, kA kabhI nahIM AcaraNa kiyaa| bhaTakA mithyAtva moha meM jo, micchA mi dukkaDaM letA huuN| 7. bhava-bhava meM mujhako bodha mile, saMyama samatA ke phUla khile| muni zobhA Atma zAMti pAne, micchA mi dukkaDaM letA huuN| - muni zobhAlAlajI prAtaH sAMya niramala mana syUM samaruM jina caubiis| mana maMdira meM sadA virAjo viharamANa prabhu biis| zuddha buddha paramAtma bagUM kara vItarAga prnnidhaan|| zAsana-zekhara gyAraha gaNadhara, solaha satI svtNtr| bhI.bhA.rA.ja.ma.mA.DA,kA.tu.ma. mahA mahima guru mNtr| tulasI mahAprajJa ro zaraNo 'kanaka' siddhi sopAna / / tarja : bAjariyA thAro khIcar3o... jAnUM jIva ajIva maiM, puNya-pApa kI baat| Azrava saMvara, nirjarA, bandha mokSa virakhyAta / / zaithilya sthiratA nUnaM, gAne kArya prytjtH| na hamAcalasile mAla TIcazvAso bhaveta punaH // yugam // bana ahama abhyAsapUrjaka zarIra ko zithila va sthira kreN| dAsATI tAsa kA prayoga kreN| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiMne prathama bAra jaina dharma ko jAnA, pahacAnA, dekhA aura anubhava kiyA 'dhArmika parIkSA borDa" ahamadanagara meM ... saca bAta to yaha hai ki janma se maiM jaina hU~ para jaina dharma kA jJAna mujhe bahuta dera se huaa| Aja aisA lagatA hai, yaha jJAna jaldI hotA to mujhe bahuta kucha miltaa| Aja maiM yahI batA rahI hU~ ki jaina dharma ko jAnanA, samajhanA bahuta Avazyaka hai, kyoMki bar3A vaijJAnika aura saTIka hai jaina dharma / mujhe 'adhyayana' karanA tathA jJAna lenA acchA lagatA hai| bacapana se aise saMskAra mile hai| aneka viSayoM kA adhyayana karatI thI, paraMtu jaina dharma kA talasparzI, sahaja, sulabha aura gaharAI se jJAna kahIM mila nahIM rahA thaa| kyoMki maiM choTe se gA~va zrIgoMdA (mahArASTra) meM rahatI thii| merI kismata bhI acchI thI isalie par3hAI pUrI hote hI naukarI ke lie maiM ahamadanagara gaI thii| vahAM kavitA, yoga, patrakAritA aise aneka kSetroM meM kAma karate-karate eka dina ahamadanagara ke sabase pavitra, suMdara, manamohaka jagaha se paricaya ho gayA thA vaha thA "dhArmika parIkSA bordd'| vahA atyaMta tejasvI, ojasvI, tapasvI ora jJAnapuMja - parama vaMdanIya AcAryazrI AnaMdaRSijI ke darzana hue| isI 'AnandadhAma' ne mere jIvana ko eka naI dizA dii| mujhe eka vizeSa preraNA milI aura vahI mere jIvana kA TarniMga pvAiMTa rhaa| baneM arhama anityAH sarvasaMyogAH, jIvanaM cA'pi nazvaram / tat kimartha mamattaM syAn nAzazIleSu vastuSu // 30 jaina dharma kA pahalA paricaya, jaina dharma kI ora AkarSaNa bar3hAne vAle, jaina dharma jAnane hetu prerita karane vAle, mere aMtaHkaraNa ko sparza karane vAle aneka sAdhu-sAdhviyAM, vahAM kA vAcanAlaya aura vAtAvaraNa cuMbaka kI taraha mujhe khIMcatA thaa| usa samaya meM atyaMta vyasta rahatI thii| subaha vakAlata kA abhyAsa karane kaoNleja jAtI, dIna bhara naukarI karatI thii| 'yogazikSaka' thI, isalie yoga ke varga lene, zivira ke Ayojana karane ke sAtha patrakAritA bhI karatI thii| jarnAlijma (patrakAritA) meM par3hAne bhI jAtI thii| maiM spezyala jyuDiziyala majisTreTa bhI thii| vyasta jIvanazailI ke kAraNa "jaina dharma" ko jAnane, samajhane aura par3hane ko samaya nahIM de pA rahI thii| vahAM sthAnakavAsI aneka sAdhviyoM ko jaba mAlUma par3A, maiM "yogazikSaka" hU~ to vahAM yoga varga zuru kara diyA gayA aura merA sadbhAgya athavA kucha acche karma hoMge jisase mujhe sAdhviyoM ko yoga sikhAne kA maukA milaa| usa samaya mujhe unase jo UrjA, preraNA aura Azirvacana milate the use maiM zabdoM meM nahIM pakar3a sktii| mere aMtaHkaraNa ko chUne vAle, dila ko jhaMkRta karane vAle, mujhe jainadharma taka pahu~cAne vAle pa.pU. AcAryazrI AnandaRSijI aura vahAM ke sAdhu-sAdhviyoM kI maiM RNI huuN| vahAM kA AtmAnaMda, anubhava, vahAM ke eka-eka kSaNa maiM kabhI bhUla nahIM paauuNgii| A~kheM baMda kara, una kSaNoM kA aihasAsa karatI hU~, to Aja bhI ve kSaNa taro tAjA ho jAte haiN| isa prakAra merI jaina dharma ke prati ruci bar3ha rahI thii| mA~ bhI hamezA kahatI thI ki, jaina dharma kA abhyAsa kyoM nahIM karatI ? mA~ kA AzIrvAda, sabhI sAdhviyoM kI kRpA dRSTi se mere mana kI tamannA pUrI huI zAdI ke bAda... sabake AzIrvAda se merI zAdI aisI jagaha ho gaI, merA jIvana saphala ho gyaa| sabakI maMgalakAmanA se mujhe terApaMtha milaa| parama pUjya gurudeva zrI tulasI kA atyanta dhArmika aura anuzAsita privaar| jisane dharma saMgha ke dAna meM die beTe aura beTiyAM / sva. munizrI dhanarAjajI jaise vidvAna saMta sAdhvI mohanakumArI jaisI viduSI sAdhvI dIkSita huI bane aura unake bAda sva. sAdhvIzrI harSakumArIjI kA alpAyu meM hI mahAprayANa huaa| mere dUsare naNaMdajI sAdhvI kanakazrIjI, viduSI aura atyaMta madhura bhASI vaktA ke sAtha utkRSTa lekhikA bhI hai| unake eka-eka gIta aura pustaka se maiMne jaina dharma ko sahajatA se samajhA / baneM arham 71 saba saMyoga anitya haiM aura jIvana bhI nazvara hai| phira nAthadharmA vastuoM para samatva kyoM kiyA jAe Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merA jIvana hI badala gayA terApaMtha dharmasaMgha meM praveza ke bAda terApaMtha ke isa dhArmika parivAra meM merI zAdI huii| ghara meM bar3I merI sAsUjI eka atyanta dhArmika, sarala evaM bhadra mahilA thii| unakA jIvana samatAmaya thaa| merI saMsArapakSIya nanandajI sAdhvIzrI kanakazrI jI, terApaMtha dharmasaMgha kI parama viduSI sAdhvI, atyaMta madhura vANI aura jJAna kI dhanI haiN| jinakI lekhanI meM saralatA aura sahajatA hI unakA paricaya hai| unakI sevA kA maukA mere lie anupama upahAra hotA hai jise zabda baddha karanA merI kSamatA ke bAhara hai| pUjya gurudeva zrI tulasI kI najara mujha para par3I to maiM nihAla ho gii| unakA vAtsalya aura karuNAmayI dRSTi pAkara maiM gaurava kA anubhava karane lgii| AcArya zrI mahAprajJajI kI kRpA dRSTi milI use sirpha anubhava kara sakatI hU~, zabdoM meM pakar3a nahIM sktii|gurudev zrI tulasI kA cumbakIya vyaktitva, AMkhoM kI camaka, vANI kI madhuratA dekhI to AbhAsa hone lagA ki jisa guru kI kalpanA eka lambe arse se thI, pUrNa ho gii| mamatAmayI sAdhvI pramukhAzrI kanaka prabhAjI ke pahale darzana ne hI mere mana ko moha liyaa| mere satkarma phalita hue aisA lagane lgaa| sabhI sAdhU-sAdhviyoM kA sneha aura mArgadarzana milatA rhaa| terApaMtha dharma saMgha meM jJAna kA amUlya bhaMDAra hai| suMdara aura vyavasthita sAhitya kA khajAnA hai| merI zuruAta huI pahalI kiraNa, jyoti kiraNa aura jJAna kiraNa se| "amata kalaza" ke pAnI ne to mere jIvana meM bahAra hI lA dii| phira na jAne kitanI-kitanI pustakoM ke jJAna kI gaMgA meM bahane lagA merA jiivn| gurudeva zrI tulasI ke 'aNuvrata Andolana' kA jJAna prApta karake to maiM stabdha sI ho gii| maiM naitikatA kA jIvana to jI hI rahI thI aura isake lie na jAne mujhe kitane saMgharSa karane pdd'e|maiNne satya aura naitikatA kA jIvana jIyA aura yahAM Ane ke bAda patA calA ki yahI to aNuvratI jIvana hai, isI kA nAma to 'aNuvrata' hai| pU. gurUdeva zrI tulasI ne apane mukhAravinda se pharamAyA - tuma aNuvrata pracetA bno| yoga zikSikA ke sAtha prekSAdhyAna kA abhyAsa karane kI preraNA bhI pU. gurUdeva dvArA milii| yahI vajaha thI ki maiMne jIvana vijJAna, yoga, prekSAdhyAna aura jaina vidyA meM ema.e. kiyaa| gurUdeva zrI tulasI evaM AcArya zrI mahAprajJajI kI mujha para atyaMta kRpA rahI, jisake kAraNa mujhe terApaMtha kI prAyaH sabhI mahattvapUrNa saMsthAoM se jur3akara kAma karane kA maukA milaa| aNuvrata mahAsamiti aura jaina vizvabhAratI jaisI pramukha saMsthAoM kI maiM sadasyA rhii| amRta saMsada kI sadasyatA ke bAda maiMne vikAsa pariSada meM saMskAra nirmANa prabhArI ke rUpa meM kArya kiyaa| philahAla maiM jaina vizva bhAratI vizva vidyAlaya ke sUrata vibhAga meM ema.e. kI prazikSikA huuN| aNuvrata vizvabhAratI rAjasamanda kI bhI sadasyA huuN| jaina dharma meM maiMne jAnA samyaka darzana kA vizeSa mahattva hai| AcArya mahAprajJajI hamezA kahate haiM, "samasyA nahIM aisA jIvana nahIM aura samAdhAna nahIM aisI samasyA nhiiN| samasyA ko dekhanA jarUrI hai aura usake mUla taka pahu~canA caahie|" bhagavAna mahAvIra ne hameM samasyA kI mUlagrAhI dRSTi dI hai| mUla ko pakar3o, use naSTa karo, samasyA kA samAdhAna milegaa| 'sAmAyika' hara samasyA kA samAdhAna hai| isalie, binA vakta ga~vAe, apane Apa ko jAnane ke lie AnaMda kI anubhUti ke lie sAmAyika zurU kreN| 48 miniTa agara Apa nahIM de sakate to saMvara se zuruAta kreN| kama se kama 10 miniTa apane Apa ko deN| dhIre-dhIre Apa sAmAyika taka pahu~ca jaaeNge| satyadarzana binA kucha nahIM hogaa| isalie cAhie jJAna aura phira AcAra - 'paDhamaM nANaM tao dayA' / AcaraNa jJAna kA sAra hai - 'nANasya sAraM aayaaro'| "Ao hama jInA sIkheM" pustaka meM yuvAcArya mahAzramaNajI ne jIvana jIne kI kalA jIvana jIne kI kalA meM kuzala kaise baneM isake aneka sUtra batAeM hai| isameM sabase pahale unhoMne batAyA hai, jIvana ke sabhI kriyAoM ko samyaka banAnA, apanA dRSTikoNa samyak banAnA jarurI hai| isake lie Atma nirIkSaNa, Atma parikSaNa baneM aham jagati niyato mRtyuH, sarveSAM prANinAM kute| mahAntaH puruSAzcApi, nIyante samatalinA / / bane ahama jagat meM saba prANiyoM ke lie mRtyu nizcita hai| vaha mahApuruSoM ko bhI le jAtI hai| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura Atma-samIkSA karanA sIkheM, yaha samajhAyA hai| isake lie jaina Agama dasave AliyaM kI cUlikA meM jo kahAM hai, vaha hameM batAyA jo puvvastAta rarastakAle, saMpikkhaI appgmppevN| kIM me kaDaM kiM ca me kiccase saM kiM sakkaNijjaM na samAyarAmi // madhyarAtri ke nIrava vAtAvaraNa meM vyakti khule dimAga se soce maiMne kyA kiyA hai ? kyA karanA mere lie zeSa hai ? aura kauna sA vaha kArya hai jise meM kara sakatA hU~ phira bhI nahIM kara rahA huuN| aisA cintana karanA Atma-nirIkSaNa hai, Atma-darzana hai, Atma-saMpekSA hai| sAmAyika kara rahe ho aura sahI tarIke se nahIM kara rahe ho to use samajhakara kreN| isake lie adhyayana kareM, gurudeva ki pustakeM to par3he hI sAtha-sAtha ghara baiThe bI.e., ema. e. ke abhyAsa dvArA na bar3hAne kA prayatna kreN| terApaMtha dharma saMgha meM merI gati pragati kA mukhya kAraNa hI gurU kA AzIrvAda rhaa| jaise merA jIvana badalA vaise hI Apa saba gati-pragati kara apane jIvana ko badala sakate haiM, yahI AzA aura vizvAsa hai| sabhI "arham baneM " isI maMgala kAmanA ke sAtha yaha pustaka prastuta kara rahI huuN| baneM arham - he prabho yaha paM ahamekaH samAyAtaH, gAmI caikaH, puna dhruvam / mohastadA kimarthaM syAt svajaneSu ca vastuSu // 14 AtmanirIkSaNa aura AtmaparIkSaNa kareM.... apane Apa se pUcheM, kyA maiM jAgRta hU~ ? "kSaNabhara bhI pramAda mata karo" ise yAda karate ho ? sAmAyika karate ho? agara karate ho to kyA sAmAyika kA sahI artha samajhakara karate ho ? kyA isa pustaka ko par3hakara Apako kucha nayA jJAna milA hai ? kyA Apa jJAna bar3hAne ke lie prayatnazIla haiM ? pustaka meM Apako kyA acchA lagA ? kyA kamI lagI? batAnA cAhoge ? ghara baiThe patra dvArA bI. e., ema. e. kaise aura kahAM karanA hai yaha jAnanA cAhoge? mujhe likheM, jijJAsA prastuta kareM evaM phona dvArA saMparka kreN| baneM arham yoga, prekSAdhyAna aura sAmAjika sIkhanI hai? koI bhI viSaya para kAryakrama Ayojita karanA hai? sIkhanA hai? sahI jIvana jInA sIkhanA hai? isa pustaka ko apane dostoM evaM riztedAroM ko bheMTa karanA cAhoge? alakA sAMkhalA mo. 9427491613 e-mail: alkasankhala@yahoo.com yaha nizcita hai ki maiM akelA AyA hU~ aura akelA jAne vAlA huuN| phira svajanoM aura vastuoM para moha kisalie ho? 134 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dumapattae paMDuyae jahA nivaDai rAigaNANa accae evaM manuyANa jIviyaM samayaM goyama! mA pamAyae KEYmo upanyAyA 'vAmI siddhAgA momadhyamAha FdhAmo arihanA pAmo AyariyA *pAmo nyAyAsA zA . caritra sandha ahiMsA acArya aparigraha rAtriyAM bItane para vRkSa para pakA huA pattA jisa prakAra gira jAtA hai, usI prakAra manuSya kA jIvana eka dina samApta ho jAtA hai| isIlie, he gautama! tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kr|