Book Title: Vinshati Vinshika Sarth
Author(s): Haribhadrasuri, Kantivijay, Hembhushanvijay, Chandrabhushanvijay
Publisher: Paramshreddhay Prakashan
View full book text
________________
दानविंशिका सप्तमी
51 આચરણ નિયમા હોય છે માટે ભવ્યજીવે શક્તિ અનુસાર અનુકંપા સહિત દાન ધર્મનું પાલન કરવું જોઈએ કારણ કે એનાથી જ શેષ ગુણોની પ્રાપ્તિ થાય છે. (ટી.) દાન, શીલ, તપ અને ભાવરૂપ ધર્મમાં દાન પ્રથમ પદે છે. અથવા ધર્મનો પ્રારંભ દાનથી થાય છે અથવા ધર્મનો પ્રારંભ એ અનુકંપાદાનથી થાય છે અને એના અંતે શીલ છે. એટલે કે બીજો આચાર તો પછી આવે છે, માટે તેનાથી વિરત (એવા સાધુને) ને પણ અવસરે ગુરુને નિવેદનપૂર્વક અનુકંપાદાન નિયમા હોય છે. અનુકંપાથી જ ધર્મની શરૂઆત હોવાથી તથા ધર્મ કરુણાપ્રધાન હોવાથી સામાન્યતઃ એનાથી વિરતા એવા સાધુને પણ અવસરે ગીતાર્થને જણાવીને એનું આચરણ અવશ્ય હોય છે. (જેમાં વીર પ્રભુ દ્વારા બ્રાહ્મણને દેવદુષ્યનું દાન) દાન, શીલ, તપ અને ભાવ એ ચારે પ્રકારના ધર્મમાં દાન અનુસ્મૃત - વણાયેલ છે. દાનમાં સ્વદ્રવ્યોનો ત્યાગ છે, શીલમાં પ્રાપ્ત ભોગોનો કે અપ્રાપ્તની ઈચ્છાનો ત્યાગ છે, તપમાં આહારનો ત્યાગ છે અને ભાવમાં પોતાના અશુભ હલકા (વિષય કષાયથી પ્રેરિત) વિચારો – અધ્યવસાયોનો ત્યાગ છે. ઉત્તરોત્તર ત્યાગ વધુ કઠિન છે કારણ કે દાનમાં તો બાહ્ય, અસ્થિર અને અનાવશ્યક ધનનો જ માત્ર ત્યાગ છે. ભોગમાં ધન કરતાં નિકટતાનો સંબંધ આત્મા સાથે છે. ભોગથી તૃપ્તિનો અનુભવ આત્મા સીધો જ કરે છે. જ્યારે ધન તો એ ભોગના સાધનોનું સાધન છે એટલે એના ત્યાગ કરતા ભોગનો ત્યાગ વધુ કપરો છે. તપમાં આહારનો ત્યાગ છે. આત્માને સૌથી વધારે મમત્વ દેહ ઉપર છે અને આહાર ઉપરનો ત્યાગ દેહ ઉપર સીધી અસર કરે છે. તેથી-બીજી ભોગોના ત્યાગ કરતાં આહારનો ત્યાગ મુશ્કેલ બને છે અને પોતાના વિચારોનો ત્યાગ તો એથી પણ દુષ્કર છે. માણસને પોતાના વિચારો ઉપર - માન્યતાઓ ઉપર અનેરું મમત્વ હોય છે. એટલે દાનધર્મની પરાકાષ્ઠાએ આત્મા પહોંચે છે ત્યારે એ ગુરુચરણે સંયમ ધર્મ અંગીકાર કરે છે. આજથી હું સર્વસ્વનો ધન, કુટુંબ, ભોગો અને મારી ઈચ્છાનુસાર તૈયાર થતા આહારનો ત્યાગ (ભિક્ષાવૃત્તિનો સ્વીકાર) કરું છું એટલું નહિ પણ મારા મનનો પણ ત્યાગ કરું છું. જે આપની ઈચ્છા એ જ મારી ઈચ્છા. જે આપનો વિચાર તે જ મારો વિચાર. આ રીતે દ્રવ્યનો ત્યાગ એ ધર્મનું પ્રથમ પગથીયું હોવાથી એ સ્વવિચારો-સ્વચ્છંદતાનો ત્યાગ એ ઘણું કપરું કાર્ય હોવાથી તથા સંયમ જીવન સ્વછંદતાના ત્યાગ ઉપર જ વિકસતું હોવાથી યોગશાસ્ત્રમાં કલિકાલસર્વજ્ઞા શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજે કહ્યું છે કે –
"यः सद् बाह्यमनित्यं च क्षेत्रेषु न धनं वपेत् । कथं वराकश्चारित्रं दुश्चरं स समाचरेत ? ॥
(પ્રકાશ-૩. શ્લો.-૧૨૦) || રૂતિ વાર્વિશિક્ષા સાથી છે
