Book Title: Vinshati Vinshika Sarth
Author(s): Haribhadrasuri, Kantivijay, Hembhushanvijay, Chandrabhushanvijay
Publisher: Paramshreddhay Prakashan
View full book text
________________
योगविधानविंशिका सप्तदशी
129 (ટી.) અર્થ અને આલંબન યોગ એ ભાવચૈત્યવદન છે. કારણ કે તે જ્ઞાનયોગ હોઈને ઉપયોગ સ્વરૂપ છે અને ઉપયોગયુક્ત ચૈત્યવન્દન એ ભાવચૈત્યવન્દન જ છે. ભાવચૈત્યવન્દન એ અમૃતાનુષ્ઠાન હોવાથી અવશ્યનિર્વાણપ્રાપક છે. જેમનો કેવળ સ્થાન અને ઊર્ણમાં પ્રયત્ન છે અને અર્થ તથા આલંબનની સ્પૃહા છે. તેમનું અનુષ્ઠાન તદ્ધતુ અનુષ્ઠાન (પ્રધાનદ્રવ્યાનુષ્ઠાન હોઈને ભાવાનુષ્ઠાનનો હેતુ) છે, માટે એ અનુષ્ઠાન પરંપરાએ મોક્ષ આપે છે.
इंहरा उ कायवासियपायं अहवा महामुसावाओ । ता अणुरूवाणं चिय कायव्वो एयविन्नासो ॥ १२ ॥ इतरथा तु कायवासितप्रायमथवा महामृषावादः ।
ततोनुरूपाणामेव कर्तव्य एतद्विन्यासः ॥ १२ ॥ - જે (ચૈત્યવન્દનાદિ) અનુષ્ઠાનમાં અર્થ કે આલંબન યોગ નથી અને સ્થાન કે ઉર્ણયોગનો પ્રયત્ન નથી તે અનુષ્ઠાન કાયવાસિત પ્રાય-સમૂચ્છિમ જીવની પ્રવૃત્તિ તુલ્ય છે. (કારણ કે - તેમાં મનનો ઉપયોગ નથી. આવું અનુષ્ઠાન અનનુષ્ઠાન હોવાથી તે નિષ્ફળ છે.) – અથવા આવું અનુષ્ઠાન એ મહામૃષાવાદ છે. માટે યોગ્ય આત્માઓને જ ચૈત્યવદન સૂત્રાદિ આપવાં જોઈએ. અન્યને નહિ. (ટી.) “અથવા' ઈતિ દોષાન્તરે - મનના ઉપયોગ વિનાનું અને સ્થાનાદિમાં પણ પ્રયત્ન વિનાનું અનુષ્ઠાન અનનુષ્ઠાન હોઈને નિષ્ફળ છે. એટલું જ નહિ પણ તે મહામૃષાવાદ હોવાથી વિપરીત ફળ આપનારું પણ બને, માટે યોગ્યને જ તેનું દાન કરવું. મહામૃષાવાદ શી રીતે ? “ટાઈપ મોઇને - વોસિરામિ” એવી પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કરેલ કાયોત્સર્ગમાં સ્થાનાદિ ન સાચવે તો પ્રતિજ્ઞાનો ભંગ સ્પષ્ટ જ છે અને લૌકિક મૃષાવાદમાં તો માત્ર પોતે જૂઠું બોલે છે ત્યારે આવી રીતે અનુષ્ઠાન કરાતું તો અન્યને – “અનુષ્ઠાનો બધા ખોટા છે' - એવી રીતે બુદ્ધિ કરાવવાથી એ અવિધિ પ્રવર્તન વધુ ભયંકર છે. તેથી તેના કરનારને વિપરીત ફળ આપનાર પણ નીવડે છે. જેઓ સ્થાનાદિથી શુદ્ધ છતાં ઐહિક કીર્તિ આદિ કે પારલૌકિક સ્વર્ગાદિ વિભૂતિની ઈચ્છાથી અનુષ્ઠાન કરે છે, તે પણ મહામૃષાવાદ છે, કારણ કે - મોક્ષાર્થે પ્રતિજ્ઞા કરીને જે અનુષ્ઠાન કરવા પ્રતિજ્ઞા કરે છે તે અનુષ્ઠાન બીજા આશયથી કરવામાં આવે તો તે અનુષ્ઠાન, વિષાનુષ્ઠાન કે ગરાનુષ્ઠાન થઈ જતું હોવાથી મહામૃષાવાદાનુબંધી થવાથી વિપરીત ફલદ જ બને છે. (નિવસગ્નવરિઆએ ... એ રીતે મોક્ષાર્થે અનુષ્ઠાન કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરીને પછી જો બીજો ઉદ્દેશ લાવે તો મૃષાભાષણ થઈ જાય.) વિષાનુષ્ઠાનાદિનું સ્વરૂપ યોગબિન્દુ શ્લોક ૧૧૫ | ૧૬૦.
१ अ इहरा कायव्वा सिय पायं; क घ च इहराओ कायव्वा
