Book Title: Vinshati Vinshika Sarth
Author(s): Haribhadrasuri, Kantivijay, Hembhushanvijay, Chandrabhushanvijay
Publisher: Paramshreddhay Prakashan
View full book text
________________
136
· योगविधानविशिका सप्तदशी છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકથી માંડી બારમા ગુણસ્થાનક સુધીના મહાત્માઓને હોય છે આસનારૂઢ શ્રીવીતરાગપ્રભુનું કે તેમની પ્રતિમાનું જે ધ્યાન કરવામાં આવે છે તે – સાલંબન અને પરમાત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણોનું અથવા સંસારી આત્માના ઔપાધિક સ્વરૂપને છોડીને તેના સ્વાભાવિક રૂપનું પરમાત્માની સાથે તુલનાપૂર્વક ધ્યાન કરવું તે નિરાલંબન ધ્યાના છે. અર્થાત નિરાલંબન ધ્યાન એ આત્માના તાત્ત્વિક સ્વરૂપને જોવાની નિસર્ગ (કોઈપણ બાહ્ય આલંબન વિના) અને અખંડ લાલસારૂપ - પરતત્ત્વ દર્શનેચ્છા કે આત્મસાક્ષાત્કારની ઈચ્છારૂપ છે. એ યોગ ક્યાં હોય ? ક્ષપકશ્રેણિના દ્વિતીય અપૂર્વકરણમાં - ક્ષ દ્વિતીયાપૂર્વરામવિક્ષાયોપશમિજાવિધર્મसंन्यासरुपसामर्थ्ययोगतो नि:संगानवरतप्रवृत्ता या परतत्त्वदर्शनेच्छा तल्लक्षणो मन्तव्यः (નાનqનયો:) – પરતત્વનો સાક્ષાત્કાર કેવળજ્ઞાનથી થાય છે. અર્થાત્ કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્તિની પૂર્વેક્ષણ સુધી આ અનાલંબન યોગ હોય છે. સંપૂર્ણ નિરાલંબન યોગ-ધ્યાન, ક્ષપકડ્યૂણિમાં હોય છે. એ ધ્યાનનો અંશ અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનકે હોઈ શકે. જો કે મુખ્યતયા તો પરતત્ત્વલક્ષ્યવેધાભિમુખ જે સામર્થ્યયોગ એ જ નિરાલંબન યોગ છે તો પણ તેની પહેલાંનું પરમાત્મગુણનું ધ્યાન પણ મુખ્ય નિરાલંબન ધ્યાનનું પ્રાપક હોવાથી, તેમજ ધ્યેયારપરિપતિશયોર્થિ-પરતત્ત્વદર્શનેચ્છારૂપ એક જ પરિણતિરૂપ શક્તિના કારણે અનાલંબન યોગ જ છે. અર્થાત શ્રેણિના પ્રારંભથી જ શુકલધ્યાનના અંશરૂપ નિરાલંબન યોગ હોય. એટલું જ નહિ પણ સાતમા ગુણસ્થાનકે પણ તે હોય છે. (અવસ્થાત્રયનું ભાવન કરતાં, રૂપાતીત એવા સિદ્ધ પરમાત્માના ગુણોના પ્રણિધાન વખતે.)
ક્ષપક ક્ષપકશ્રેણિ પરતત્ત્વદર્શન ધ્યાનાન્સરિકા શુક્લ ધ્યાનનો બીજો પાયો ધનુર્ધર ધનુર્ધડ લક્ષ્ય
બાણમોચન અનાલંબન યોગા
ઈષપાત
સાલંબન કેવળજ્ઞાન પ્રકાશ કેવલજ્ઞાન થતાં અનાલંબન યોગ નહિ. કારણ કે ત્યાં પરતત્ત્વનું દર્શન થાય છે, તેમાં કેવલજ્ઞાનનું આલંબન છે. શંકા ઃ પરતત્ત્વનું દર્શન હોવાથી કેવલજ્ઞાન પછી અનાલંબન યોગ ભલે ન હોય, પરંતુ હજી મોક્ષ સાથે યોગ થવાનો બાકી હોવાથી આલંબન યોગની પ્રવૃત્તિ તો ખરી ને ?
ઉત્તર : ના, કારણ કે ? કેવળીને હજી મોક્ષ સાથેનો યોગ થવાનો બાકી છે. પરંતુ “મારો મોક્ષ સાથે યોગ થાઓ' એવી આકાંક્ષા કેવળીને નથી. તેથી તે
અવસ્થા સાલંબન યોગની નથી. તેથી આવર્જીકાકરણ પછી યોગનિરોધનો પ્રયત્ન ન ન કરે ત્યાં સુધીના કેવલીના વ્યાપારને ધ્યાન ન કહી શકાય.
બાણ
