Vinshati Vinshika Sarth

Author(s): Haribhadrasuri, Kantivijay, Hembhushanvijay, Chandrabhushanvijay
Publisher: Paramshreddhay Prakashan

Page 152

योगविधानविंशिका सप्तदशी
135 | (સદનુષ્ઠાન ભેદોનું નિરૂપણ કરતાં તેના છેલ્લા બેદમાં છેલ્લા યોગના ભેદનો અન્તર્ભાવ કરતાં કહે છે કે, આ સદનુષ્ઠાન પ્રીતિ, ભક્તિ અને આગમ અનુસાર હોય છે ત્યારે પ્રીતિઅનુષ્ઠાન, ભક્તિઅનુષ્ઠાન અને વચનાનુષ્ઠાન એ ત્રણ ભેદે હોય છે અને તે જ્યારે અસંગતાથી યુક્ત હોય છે ત્યારે તે અસંગાનુષ્ઠાન છે. એ તેનો ચોથો પ્રકાર છે. આ પ્રમાણે સદનુષ્ઠાન ચાર પ્રકારે છે. આ અસંગનુષ્ઠાન તે અનાલંબન યોગ છે. (ચરમયોગ) (ટી.) પ્રીતિઅનુષ્ઠાન - જે ક્રિયામાં પ્રીતિ એટલી બધી હોય કે બીજું બધું મૂકીને એને જ માટે તીવ્ર પ્રયત્ન કરવામાં આવે, તે ક્રિયા પ્રીતિઅનુષ્ઠાન છે. (યતિશિક્ષા અધિકાર-વિંશિકા ૧૨ પૃ. ૮૭, ૮૮,૮૯ માં આ ચારે અનુષ્ઠાનોનું સ્વરૂપ કહેવાઈ ગયું છે.) ભાવશુદ્ધિની તરતમતાને લઈને એક જ અનુષ્ઠાનના આ ચાર ભેદો પડે છે. યોગના કુલ ૮૦ ભેદો છે.
સ્થાનાદિ ૫ ૪ ૪ ઈચ્છા, પ્રવૃતિ, સ્થિરતા અને સિદ્ધિ = ૨૦, એ ૨૦ x ૪ પ્રીતિ-ભક્તિ-વચન અને અસંગાનુષ્ઠાન = કુલ ૮૦.
आलंबणं पि एयं रूविमरूवी य इत्थ परमु त्ति । तग्गुणपरिणइरूवो सुहुमोऽणालंबगो नाम ॥ १९ ॥ आलम्बनमप्येतद् रूप्यरूपी चात्र परम इति ।
तद्गुणपरिणतिरूपः सूक्ष्मोऽनालम्बनो नाम ॥ १९॥ આલંબનરૂપી – સમવસરણસ્થ જિનેશ્વરદેવનું રૂપ અથવા તેમની પ્રતિમા વગેરે અને અરૂપી પરમ એવા સિદ્ધાત્મા, એમ બે પ્રકારે છે. એ અરૂપી (સિદ્ધપરમાત્મારૂપ) આલંબનના કેવળજ્ઞાનાદિ ગુણોની સાથે સમાપત્તિરૂપ જે ધ્યાન તે સૂક્ષ્મ – અતીન્દ્રિય વિષયક હોવાથી અનાલંબન યોગ કહેવાય છે. (ટી.) સમાપત્તિ = ધ્યાતા - અંતરાત્મા, ધ્યેય-સિદ્ધાત્માના અરિહંત પરમાત્માના કેવળજ્ઞાનાદિગુણો ધ્યાનવિજાતીયજ્ઞાનના અંતર રહિત સજાતીય જ્ઞાનની ધારા એ ત્રણેની એકતા. યોગ અને ધ્યાન એ બે શબ્દો જૈન પરિભાષામાં ઘણે ભાગે એક જ અર્થમાં વપરાય છે. ધ્યાનના મુખ્યતઃ બે ભેદ: સાલંબન અને નિરાલંબન - આલંબન (ધ્યેય વિષય) મુખ્યતયા બે પ્રકારે હોવાથી ધ્યાનના પણ ઉક્ત બે ભેદ સમજવા. વસ્તુને રૂપી (યૂલ) અને ઇન્દ્રિય અગમ્ય વસ્તુને અરૂપી (સૂક્ષ્મ) કહેવાય છે - સ્થૂલ આલંબનનું ધ્યાન સાલંબન યોગ અને સૂક્ષ્મ આલંબનનું ધ્યાન નિરાલંબન યોગ છે. અર્થાત વિષયની અપેક્ષાએ બે ધ્યાનોમાં ફરક એ છે કે – પ્રથમ ધ્યાનનો વિષય આંખોથી જોઈ શકાય છે. જ્યારે બીજા ધ્યાનનો વિષય આંખોથી જોઈ શકાતો નથી. જો કે બન્ને ધ્યાન
१ ख रूवमरूवी २ अ घ सुहुमो आलंबणो णाम