Book Title: Vinshati Vinshika Sarth
Author(s): Haribhadrasuri, Kantivijay, Hembhushanvijay, Chandrabhushanvijay
Publisher: Paramshreddhay Prakashan
View full book text
________________
योगविधानविंशिका सप्तदशी
123 "सिद्धिस्तत्तद्धर्मस्थानावाप्तिरिह तात्त्विकी ज्ञेया । મધ વિનાવિયુતા, હીને યાતિU/સારી છે ષોડ. ૩/૧૦
૫. વિનિયોગ = પોતાને સિદ્ધ થયેલ અનુષ્ઠાનમાં બીજાને જોડવા તે, આ આશય ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધયોગની નિરંતર પ્રાપ્તિનો અમોઘ ઉપાય છે. અર્થાત્ - પોતાને સિદ્ધ થયેલ અનુષ્ઠાન બીજાને પણ પ્રાપ્ત કરાવી આપવું તે વિનિયોગ છે.
સિદ્ધિ પછી કરાતો વિનિયોગ અવધ્ય હોય છે. અર્થાત્ સ્વયંસિદ્ધ વસ્તુનો વિનિયોગ એજ ખરો વિનિયોગ છે. કદાચ વિનિયોગ કર્યા પછી તે (સમ્યગ) ધર્મસ્થાનનો ભાવિમાં ભંગ થાય તો પણ તે ભંગ સુવર્ણ ઘટના સરખો સર્વથા ફળના અપગમવાળો થતો નથી. વિનિયોગ કરાયેલ ધર્મ ચાલ્યો જાય તો પણ જલ્દી તેના સંસ્કારના ઉબોધનો સંભવ છે તેથી અનેક જન્માતરના ક્રમથી (આ રીતે) અવિચ્છિન્ન તે ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. વિનિયોગની ક્રિયા પરોપકારગર્ભિત હોવાથી તેનું પરમફળ તીર્થકરની વિભૂતિ સુધીનું સુન્દર હોય છે. (જુઓ ષોડશક ત્રીજું) વિનિયોગ કરવાથી પોતાને તે અનુષ્ઠાન અવિચ્છિન્નપણે પ્રાપ્ત થાય છે અને ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધતર અનુષ્ઠાનની પ્રાપ્તિ થતાં યાવત્ ઉત્કૃષ્ટ યોગ – ઘાતિકર્મના ક્ષયની પ્રાપ્તિ થાય છે. આનું રહસ્ય આ છે : રાગાદિ (રાગ-દ્વેષ-મોહ) મલોનો વિગમ થવાથી પુષ્ટિ અને શુદ્ધિવાળું બનેલું ચિત્ત એ જ ધર્મ છે. પુષ્ટિ એટલે પુણ્યનો ઉપચય અને શુદ્ધિ એટલે ઘાતિકર્મના ક્ષયથી થતી નિર્મળતા, એ પુષ્ટિ અને શુદ્ધિ પ્રણિધાનાદિથી યુક્ત હોય છે ત્યારે તે અનુબન્ધવાળી બને છે. (અનુબંધ-સંતાન-અન્વયે)-તમય ત્ર प्रणिधानादिलक्षणेन भावेनानुबन्धवद्भवति, तदनुबन्धाच्च शुद्धिप्रकर्षः सम्भवति, निरनुबन्धं च तदशुद्धिफलमेवेति न तद्धर्मलक्षणम् ।
પ્રણિધાનાદિથી રહિત એવું અનુષ્ઠાન નિરનુબધે ઉત્તરોત્તર ચિત્તશુદ્ધિ કરનારું ન હોવાથી તે ધર્મ નથી. પ્રણિધાનાદિથી યુક્ત એવા અનુષ્ઠાનો (તે સાનુબબ્ધ હોવાથી) શુદ્ધિપ્રકર્ષદ્વારા મોક્ષની સાથે જોડી આપે છે, માટે તે યોગ છે - (આ ઉપરથી એ ફલિત થાય છે કે – જ્યાં હીન ગુણવાળા પ્રત્યે દ્વેષ નહિ પરંતુ કરુણા ઉભરાતી હોય ત્યાં જ વાસ્તવિક ધર્મ છે.)
આશયવિશુદ્ધિથી રહિત એવો ધર્મવ્યાપાર એ દ્રવ્યક્રિયા માત્ર કહી અને પ્રણિધાનનો અર્થ કરતાં કહ્યું કે – ‘તથ: કૃપાન' = એટલે કે કરુણાના સ્થાને જો હીન ગુણી પ્રત્યે દ્વેષ આવ્યો કે - પ્રણિધાન આશય ન રહ્યો. એટલે કે - તે ધર્મવ્યાપાર યોગ ન રહ્યો. ચિત્તના મલો રાગાદિ છે તેનો વિગમ સમ્યજ્ઞાન સહિત સલ્કિયાથી – આગમ સહિત સન્ક્રિયાથી થાય છે. અર્થાત આવા પ્રકારની ક્રિયાથી ચિત્તની શુદ્ધિ અને પુષ્ટિ થાય છે. અનુબંધવાળી શુદ્ધિ (પાપક્ષય) અને પુષ્ટિ (પુણ્યોપચય)થી આ જન્મમાં કે ભવાંતરમાં તાત્વિક મુક્તિ થાય છે. અનુબંધવાળા - વધતા એવા – પુણ્યોપચય અને પાપક્ષયનું કારણ પ્રણિધાનાદિ પાંચ આશયો છે. આ ભાવ (પ્રણિધાનાદિ) ધર્મતત્ત્વ છે. પરમ યોગ છે અને મુક્તિરસ છે. આ પાંચ
