Uktiratnakara

Author(s): Jinvijay
Publisher: Rajasthan Puratattvanveshan Mandir

Page 53

पण्डितप्रघर श्रीसाधुसुन्दरगणि- कृत
'दीघउ, लीघउ, कीधउ' इत्यादी ह्यस्तन्यद्यतन्यौ परोक्षा च । 'काल्हि दीधउ' इत्यादौ ह्यस्तन्येव, न परोक्षायतन्यौ ।
'आज दीघउ, आज लीधउ' इत्यादी अद्यतनी, न परोक्षाह्यस्तन्यौ । 'म देइ, म लेइ, म करि, म देसि, मलेसि, म करिसि' इत्यादी माशब्दयोगेऽद्यतनी, मास्म योगे ह्यस्तन्यद्यतन्यौ, माङ्योगे तु यथाप्राप्ते पञ्चमी भविष्यन्ती च । 'म दीधु, म लीधु, म कीधु' इत्यादौ कर्मणि माशब्दयोगे अद्यतन्याः, मास्मयोगे ह्यस्तन्यद्यतन्योः, माङ्योगे तु पञ्चम्या आत्मनेपदम् ।
'जइ देत, जइ लेत, जइ करत' इत्यादौ क्रियातिपत्तिः ।
'जइ दीजत, जइ लीजत, जड़ कीजत' इत्यादौ कर्म्मणि क्रियातिपत्तेरात्मनेपदम् ।
‘देसिइ, लेसिइ, करिसिइ' इत्यादी, 'नही दियइ, नहीं लिया, नही करई' इत्यादौ च भविष्यन्ती ।
३६
‘दीजिसिइ, लीजिसिइ, कीजिसिइ' इत्यादी, 'नही दीजइ, नही लीजइ, नही कीजइ' इत्यादौ च कर्मणि भविष्यन्त्या आत्मनेपदम् ।
‘काल्हि देसिइ, काल्हि लेसिइ' इत्यादी श्वस्तनी ।
‘वर्षशत जीविसिइ, वइरी जिणिसिह' इत्यादी आशीर्युक्ते भविष्यति काले आशीः ।
अथ कृत्प्रत्ययप्राप्तिमाह
'देतउ, लेतउ, करतउ' इत्यादौ कर्त्तरि वर्तमाने शत्रुशानौ परस्मैपद्यात्मनेपदिनोः । उभयपदिन उभावपि ।
'दीजतउ, लीजतउ, कीजतउ' इत्यादौ कर्मणि शानः |
देणहार, दायकः दाता; लेणहार, लायकः लाता; करणहार, कारकः कर्ता इत्यादी वर्त्तमाने अकतृयौ ।
'दीधउ' दत्तः दत्तवान् ; लीघउ, लातः लातवान्; कीधउ, कृतः कृतवान् इत्यादी अतीते क्तक्तवतू; कर्मणि क्तः, कर्त्तरि तन्तुः । गत्यर्थाकर्मकादिभ्यः कर्त्तरि क्तोऽपि । यथा-अयमागतः आगतवानपि । तथा परस्मैपदिनः कसुः, आत्मनेपदिनः कानः, उभयपदिन उभावपि ।
'देइउ, लेइउ, करीउ' इत्यादौ क्त्वा, 'देवा, लेवा, करिया' इत्यादौ दातुमित्यादि शलज्ञायोगे क्त्वा प्रत्ययोक्तौ तुम् । 'करी जाणुं, पढी सकउं' कर्त्तुं जानामि पठितुं शक्रोमि, इति ।
'देवउं, लेबउं, करिवउं' इत्यादौ कर्मणि तव्यानीयौ - दातव्यं दानीयम्, कर्त्तव्यं करणीयम् । कचित् क्यप् घ्यणावपि - कृत्यं, कार्यं चेति ।
‘देणाहरु, लेणाहरु, करणाहरु' इत्यादौ भविष्यति काले तुमन्तात् काममनसौ, तुमो मलोपश्च । दातुकामः दातुमनाः कर्त्तुकामः कर्त्तुमनाः ।
3