Uktiratnakara

Author(s): Jinvijay
Publisher: Rajasthan Puratattvanveshan Mandir

Page 52

उक्तिरनाकर
अंग अङ्गाः।
साइणि शाकिनी । मारू मारवः ।
भुइफोड भूमिस्फोटः। कसमीर कश्मीराः ।
ऑधाहूली अधःपुष्पी। कणउज कन्यकुब्जम् ।
संखाहोली शङ्खपुष्पी । कोसंबी कौशाम्बी ।
सोवा शतपुष्पी। चांप चम्पा।
सु तद् सः । कूडी कुतूः ।
जो यद् यः। करवती करकपत्रिका।
'तनित्यजियजिभ्यो डद्' इति डद् । घांट घण्टा। थूथउ तुच्छम् ।
अउ इदम् , अयम् । हीरउ हीरकः ।
'इणो दमक्' इति दमक । वेलू वालुका ।
एह एतद् एषः 'इणस्तद' इति तद् । फुलिंग स्फुलिङ्गः।
कुण किम् , कः। ताड तालः ।
'को डिम' इति डिम् । पीलू पीलु ।
तुं, तुम्हे युष्मद् - त्वम् , यूयम् । गूगल गुग्गुलुः ।
युषः सौत्रः सेवायाम् । गलियार गलिः । बिलाडउ बिडालः।
हुं, अम्हे अस्मद् - अहं, वयम् । मंजार मार्जारः ।
'असूच क्षेपणे' 'युष्यसिभ्यां पाढ पाठः ।
_क्यद' इति क्यद् । टसर तसरः।
आणंद आनन्दः। अथ क्रियाविधिविभागः । त्रिविधो धातुः परस्मैपदी, आत्मनेपदी, उभयपदी चेति । तत्र परस्मैपदिधातोः कर्तरि परस्मैपदम् , आत्मनेपदिधातोः कर्तरि आत्मनेपदम् , उभयपदिधातोः कर्तरि उभयपदम् । कर्मणि भावे च त्रिभ्योऽप्यात्मनेपदमेव । प्रत्येकं विभक्तिप्राप्तिमाह -
'हवइ, दियइ, लियइ, करइ, इत्यादी वत्तेमानायाः परस्मैपदम् । 'दीजइ, लीजइ, कीजई' इत्यादौ कर्मणि वर्तमानाया आत्मनेपदम् । 'देजे, लेजे, करिजे' इत्यादौ एकारान्तवचने सप्तमी।
'देइ, लेइ, करि' इत्यादी अनुमति पश्चमी । क्रियासमभिहारे सर्वकालेषु पञ्चम्या मध्यमपुरुषैकवचनम् । क्रियासमभिहारः पौनःपुन्यं भृशार्थो वा। यथा माघकाव्ये - यो रावणः ।
'पुरीमवस्कन्द लुनीहि नन्दनं, मुषाण रत्नानि हरामराङ्गनाः।'
अत्रातीते काले हि। 'दीजउ, लीजउ, कीजउ' इत्यादौ कर्मणि पञ्चम्या आत्मनेपदम् ।