Uktiratnakara

Author(s): Jinvijay
Publisher: Rajasthan Puratattvanveshan Mandir

Page 76

अविज्ञात विद्वत्संगृहीतानि पुरातन-औक्तिकपदानि
[ कारकविचार ]
अथ षट् कारकाणि लिख्यन्ते
छ कारक, सातमउ संबंधु ।
कर्त्ता, कर्म्म, करणु, संप्रदानु, संबंधु,
अधिकरण | कर तु कर्त्ता ।
कीज तं कर्नु ।
जीण करी क्रिया कीजइ तं करणु । ये देवातणी वाञ्छा, येह रूप कांई, धरी
कांई; तं कारकु संप्रदानसंज्ञकु हुइ । जेहतर अपाय विश्लेषु हुइ, जेहतर भयु
हुई, जेहतर आदान ग्रहणु हुइ, तं कारकु अपादान संज्ञकु हुइ । जेह कन्हर, जेह माझि, जेह पासि, जेह तणउ, जेह तणी, जेह तणउं, जेहरहिं इस संबंधु ।
गामि, पाद्रि, षलइ, क्षेत्रि, वनि, पर्वत, माझि, बाहिरिइत्यर्थे आधारु ।
',
कर्त्ता प्रथमा ।
कमि द्वितीया ।
करण तृतीया ?
संप्रदानि [ चतुर्थी ।] [ अपादानि ] पंचमी ।
संबंधि षष्ठी । अधिकरण सप्तमी ।
1
जउ पाधरी उक्ति तर उक्त कर्त्ता । उक्ते कर्तरि प्रथमा ।
अनुक्तुं कर्म ।
अनुक्ते कर्मणि द्वितीया । बांकी उक्ती तर अनुक्त कर्ता, उक्तं कर्म । अनुक्ते कर्त्तरि तृतीया, उक्के कर्मणि प्रथमा । कालि भावि सप्तमी । वेला, दीसु, पक्षु,
मासु, वर, ऋतु इत्यादि कालः । अमुक हुंतई अमुकुं हौउं इत्यादि भावः ।
पाखइ,
विना, किशा पाखइ, जेह, त्यहांविनायोगे द्वितीया तृतीयापश्चस्यः । यावद्योगे द्वितीया । परितो योगे द्वितीया । अनभित्र योगे द्वितीया । प्रभुतियोगे पञ्चमी । अर्वाक योगे पञ्चमी ।
एक आगलि एक वचनु, बिहु आगल द्विवचनु, घणां आगलि बहु वचनु ।
त्रुटितप्रत्यन्तर प्राप्त पाठभेद । अथ पट् कारकमभिलिख्यते । यथा -छ कारक, सातमउ संबंध | कर्ता १, कर्म २, करण ३, संप्रदान ४, अपादान ५, संबंध ६, अधिकरण ७ । जे करइ ते कर्ता । जं की जइ तं कर्म । जेगइ करी क्रिया कीजइ ते करण । जेह भणी धरीइ कांई तं कारक संप्रदान। जिह हुंतु अपाय विश्लेष हुई जेह तु भय हुई जिह तु आदान ग्रहण कीजइ तं कारक अपादान । जिह कन्दर, जिह माहि, जिह पासि, जिह तं, जिह तणी, जिह तणू, जिहनइ, जिहकिहिं, इत्यादि संबंधः । गामि पादि क्षेत्रि खलइ वनि पर्वत माहि बाहिरि इत्यादि आधार ।
कर्ता प्रथमा । कर्म द्वितीया । करणि तृतीया । संप्रदानि चतुर्थी । अपादानि पंचमी | संबंधि षष्टी । अधिकरण सप्तमी ।