Tattvarthadhigam Sutram Part 10

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 34

શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ સૂત્ર-૩ स्यास्य मनुष्यजन्मनः प्रहाणमिति छेदः बन्धहेत्वभावाच्चोत्तरस्य जन्मनोऽप्रादुर्भावः एषाऽवस्थेति पूर्वजन्मोच्छेद उत्तरजन्माप्रादुर्भावः केवली आत्मा ज्ञानाद्युपयोगलक्षणः शुद्ध इत्येषाऽवस्था कृत्स्नकर्मक्षयलक्षणा मोक्ष इत्याख्यायते, अवस्थाग्रहणमात्माऽनुच्छेदप्रतिपादनार्थमिति l/૨૦-રા
ટીકાર્થ– કૃત્ન એટલે સંપૂર્ણ, અર્થાત્ નિરવશેષ. મૂળ પ્રકૃતિની અપેક્ષાએ જ્ઞાનાવરણથી પ્રારંભીને અંતરાય સુધીનું આઠ પ્રકારનું કર્મ છે. ઉત્તરપ્રકૃતિના તો એકસો બાવીશ ભેદો છે. આટલા ભેદો કૃત્ન કર્મ છે, અર્થાત્ ઉત્તરપ્રકૃતિના બધા મળીને એકસો બાવીશ ભેદો થાય છે. તેમનો ક્ષય એટલે તે પ્રકૃતિઓનું આત્મપ્રદેશો પરથી ખરી જવું, અર્થાત્ કર્મરાશિથી(કકર્મસમૂહથી) આત્માનો મોક્ષ(=છૂટકારો) થાય છે. આત્માનું આત્મામાં અવસ્થાન(=રહેવાનું) થાય છે.
સ્ત્રમૈક્ષયત્નક્ષણો મોક્ષો વિતીત્યાદ્રિ” ભાષ્ય છે. જેનું લક્ષણ કૃત્ન કર્મક્ષય છે તે મોક્ષ છે. [અર્થાતુ મોક્ષ સિવાય બીજી કોઈ વસ્તુનું આવું લક્ષણ નથી.] સઘળા કર્મોથી મુક્ત થયેલો આત્મા મુક્ત એ પ્રમાણે ઓળખાય છે અને તે જ મોક્ષ છે. સઘળા કર્મોથી વિમુક્ત અને જ્ઞાનદર્શનના ઉપયોગ સ્વરૂપ આત્માનું પોતાનામાં(આત્મામાં) અવસ્થાન (=રહેવું) તે મોક્ષ છે. પણ આત્માનો અભાવ જ થતો નથી. પરિણામી એવા આત્માનો નિરન્વય નાશ થવામાં (કોઈ) હેતુ(યુક્તિ) અને દૃષ્ટાંત નથી. પરિણામી હોવાથી આત્મા જ્ઞાનાદિ સ્વરૂપ છે. પરિણામી આત્મા અભાવ રૂપ થતો નથી.
તે અભાવ કર્મના દૂર થવા રૂપ છે. આ ક્રમથી કર્મો દૂર થાય છે“પૂર્વ લીન વત્વારિ ખોતિ” કેવલજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ પૂર્વે(પહેલા) મોહનીય-જ્ઞાનાવરણીય-દર્શનાવરણીય અને અંતરાય એ ચાર ઘાતિકર્મોનો ક્ષય થાય છે. ત્યારબાદ કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. “પશ્ચાતીયનામોત્રાયુષ્પક્ષયો મવતીતિ” કેવળજ્ઞાન થયા પછી ભવધારણીય એવા