Tattvarthadhigam Sutram Part 10

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 37

સૂત્ર-૪
૧૫
• ઉત્પર્વ,
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ शेषाः प्रायेण सन्तीति ज्ञापनार्थं, अस्तित्वगुणवत्त्वासर्वगतत्वानादित्वासङ्ख्येयप्रदेशवत्त्वनित्यत्वादयः सन्त्येव,
एतदनुसारि भाष्यं-'औपशमिके'त्यादि औपशमिकादयः कृतद्वन्द्वाः षष्ठीबहुवचनेन निर्दिष्टाः, एषामभावाद्भव्यत्वाभावाच्च मोक्षः, अन्यत्र केवलसम्यक्त्वादिभ्यः इत्युपपदलक्षणा पञ्चमी, दर्शनसप्तकक्षयात् क्षायिकं केवलसम्यक्त्वं, समस्तज्ञानावरणक्षयात् क्षायिकं केवलज्ञानं, अशेषदर्शनावरणक्षयात् क्षायिकं केवलदर्शनं, समस्तकर्मक्षयात् सिद्धत्वमित्येते क्षायिका भावा यस्मान्नित्याः तस्मान्मुक्तस्यापि भवन्तीति I૧૦-૪ll.
ટીકાર્થ– ઉપશમમાં થયેલો ભાવ તે ઔપથમિક અથવા ઉપશમથી થયેલો ભાવ તે ઔપથમિક. ઔપશમિક જેની આદિમાં છે તે ઔપશમિકાદિ સૂત્રમાં સમાસનો વિગ્રહ આ પ્રમાણે છે- ગૌપમિતિયશ भव्यत्वं च औपशमिकादिभव्यत्वानि एषामभावः औपशमिकादिभव्यत्वाभावः તસ્માત સૌપશમિજમાવાન્ ભવ્યત્વામીવાત્ ૩. અહીં આદિ શબ્દના ગ્રહણથી ક્ષાયિક, ક્ષાયોપથમિક, ઔદયિક અને પારિણામિક એ ભાવો ગ્રહણ કર્યા છે. જે સિદ્ધ થશે તે ભવ્ય છે. એવું ભવ્યત્વનું લક્ષણ છે. ઔપશમિકાદિ ભાવોનો અને ભવ્યત્વનો અભાવ થાય છે. ઔપશમિકાદિના અભાવથી અને ભવ્યત્વના અભાવથી જીવ મુક્તાત્મા ( મુક્તસ્વરૂપ) બને છે. પ્રશ્ન- શું ઔપશમિકાદિ બધા ભાવોનો અભાવ થાય છે? ઉત્તર–ના, કેવળ સમ્યકત્વ, કેવળજ્ઞાન, કેવળદર્શન અને સિદ્ધત્વ એ ભાવો સિવાય બાકીના ભાવો રહેતા નથી. ઔપથમિક, ક્ષાયોપથમિક અને ઔદયિક એ ભાવો સર્વથા હોતા નથી. ક્ષાયિકભાવમાં તો કેવળ સમ્યકત્વ, કેવળજ્ઞાન, કેવળદર્શન અને સિદ્ધત્વ એ (ચાર) મુક્તાત્મામાં હોય છે. કેવળ સમ્યક્ત્વ એટલે ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ. પરિણામિકભાવમાં તો માત્ર એક ભવ્યત્વ જ સિદ્ધાવસ્થામાં નથી હોતું.