Book Title: Tarkatarangini
Author(s): Gunratna, Vasant G Parikh
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Previous | Next

Page 278
________________ २३७ तर्कतरङ्गिणी नाङ्गीक्रियते । एवं न्यायभिमतानित्यत्वं प्रभाकरैः नाङ्गीक्रियते इति वादिनो भेदः । परं शब्दरूपो धर्मी उभाभ्यमभ्युपगम्यत इत्यर्थः । प्रमाद इति । यथा धर्मी उभयवादिसिद्धो भवति मनोरूप इति पूर्वस्मिन्नुदाहरणे एव प्राप्यते किमर्थं पृथक् द्वितीयस्योपादानमिति प्रमादः । (III-IV ) अधिकरणाभ्युपगमसिद्धान्तौ । परतन्त्र इति स्पष्टम् । अयमर्थ इति जैमिनीयेनापि प्रभाकरेणापि शब्दस्य गुणत्वमङ्गीकृतमस्ति नित्यत्वानित्यत्वे यथा तथा । अर्थान्तरमिति यदि नित्यत्वानित्यत्वविचारः प्रतिवादिना समं क्रियते तदा शब्दस्य वादिनं प्रति गुणत्वसाधनेऽर्थान्तरस्य प्रकृतानुपयोगित्वात् । यदि च प्रकृतोपयोगीति यदि च शब्दस्य गुणविचारः क्रियते तदा तस्याप्युपभोगस्तदा सर्वतन्त्रसिद्धान्त एव । गुणत्वस्य शब्दे सर्वैरङ्गीकारात् । अन्यतराभ्युपगमेति यदि शब्दस्य नित्यत्वमनित्यत्वं वाऽभ्युपगम्यते तदा प्रतितन्त्रसिद्धान्तो भवति । तथा च यदा शब्दस्य नित्यत्वमभ्युपगम्यते तदा प्रतितन्त्रं मीमांसासिद्धान्तः । यदि वाऽनित्यत्वमभ्युपगम्यते तदा प्रतितत्रं न्यायशास्त्रं प्रतितन्त्रशास्त्रम् । तथा चाभ्युपगमरूप: चतुर्थो न सम्भवतीत्यर्थः । [२९] अवयवाः । (१) अवयवलक्षणम् । अवयवान् लक्षयति-अनुमानेतीति अनुमानवाक्यस्य ये एकदेशा:-अनुमानवाक्यं पर्वतो वह्निमानित्यारभ्य वह्निव्याप्यधूमवानयमित्यन्तं महावाक्यम्-तस्य ये एकदेशाः प्रतिज्ञादयः ते एवावयवाः पर्वतो वह्निमानित्यादयः । नन्विति तथा चावयवावयवे वह्निरित्यादिके यद्यवयवादौ यथा वह्निमान् धूमादिति अवयवद्वयेऽतिव्याप्तिः । तत्राप्यनुमानरूपमहावाक्यावयवत्वमस्ति । परं वस्तुगत्या तत्रावयवत्वं नास्तीत्यतिव्याप्तिरित्याशङ्कार्थः । ___ पूर्वलक्षणे दोषसद्भावाल्लक्षणान्तरमाह न्यायजन्येति न्यायेनानुमानरूपे महावाक्येन जन्यो यो बोधो महावाक्यार्थज्ञानं पञ्चावयववाक्यार्थज्ञानानन्तरं यन्महावाक्यार्थज्ञानं तस्माद्वह्निव्यान्यधूमवानन्यमितिरूपम् तस्य यो विषयोऽन्वयः पर्वतवल्यादिसम्बन्धस्तस्य यः प्रतियोगिनिरूपकः, एतादृशं यत् खण्ड वाक्यार्थबोधकं वाक्यम्, तस्य भावस्तस्य पर्याप्त्याधारः-समाप्त्याधार:-एतादृशोऽवयवः । यावता वाक्येन खण्डवाक्यार्थस्य संपूर्णोऽन्वयो भवति । यथा पर्वतो वह्निमानित्यादिरूपोऽवयवः । एवं कृते च न्याये पञ्चावयवरूपमहावाक्येऽतिव्याप्ति भवति । कथम् ? महावाक्यस्य १. B omits कथम्. Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306