Suvas 1942 05 Pustak 05 Ank 01

Author(s): Suvas Karyalay
Publisher: Suvas Karyalay

Page 6

સંવત્સર પ્રવર્તક-વીરશિરોમણિ શકારિ વિક્રમાદિત્ય
ચીમનલાલ સંઘવી “માનસી”ના માર્ચ–૧૯૪૨ના અંકમાં શ્રી દુર્ગાશંકર કેવળરામ શાસ્ત્રીને વિક્રમસંવત અને વિક્રમાદિત્ય' નામક એક લેખ પ્રગટ થયું છે. તે લેખમાં શાસ્ત્રીજીએ “સુવાસના જાન્યુ-૧૯૪રના અંકમાં પ્રગટ થયેલા “સમ્રાટ વિક્રમ ને વિક્રમ સંવત’ લેખ પર ટીકાત્મક ચર્ચા કરી છે અને વિક્રમસંવત્સરને પ્રવર્તક વિક્રમાદિત્ય ઈ. સ. પૂર્વે પહેલી સદીમાં અવંતીમાં થઈ ગયો” એ વિધાનને ઐતિહાસિક દષ્ટિએ પ્રમાણુરહિત જણાવીને તેમણે એ સંવત્સર સાથે સંકળાયેલું વિક્રમ” નામ ઈ. સ. ની એથી સદીમાં થઈ ગયેલા ગુતાવંશીય સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્ત બીજાને આભારી છે એવા યુરોપીય સંશોધકોએ પ્રચારમાં આણેલા અને શાળામાં વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવાના પાઠ્ય પુસ્તકમાં મુદ્રાંકિત થયેલા મતને આગળ ધર્યો છે.
લેખની શરૂઆતમાં શાસ્ત્રીજી જણાવે છે કે-એ લખાણમાં “ઈતિહાસના સંશોધકોએ આર્ય પ્રજાને અન્યાય કર્યો છે... વગેરેથી આરંભતાં જે આક્ષેપાત્મક કથને છે તે તે ઉપેક્ષણીય છે. પરંતુ આર્યાવર્તને ઈતિહાસ ઘડવા નીકળેલા યુરોપીય ઇતિહાસકારોએ અને તેમને અનુસરનારા હિંદી સંશોધકોએ હિદની આર્ય પ્રજાને અને એનાં શાસ્ત્રીય પ્રમાણોને અન્યાય કર્યો છે તે વિષે બેમતને સ્થાન હેઈ જ ન શકે. મર્યવંશને ઇતિહાસ રચતાં યુરોપિયનોએ વેદિક, જેન ને બૌદ્ધ-હિંદના એ ત્રણે મહાન ધર્મોના પ્રમાણભૂત શાસ્ત્રીય ગ્રન્થમાં ગૂંથાયલા વ્યવસ્થિત ક્રમની અવગણના કરીને અથવા તો એના સુઘટિત જ્ઞાનના અભાવે કલ્પનાથી ઝગમગતી ગ્રીક દંતકથાઓ પર વધારે આધાર મૂકયો. ને છતાં હિંદી ઇતિહાસકારોએ એ રચનાને વધાવી લીધી છે તે સર્વવિદિત છે.
એ જ રીતે યુરોપીય સંશોધકોની ભૂલભરેલી કાળગણનામાં ઈ. સ. પૂર્વે પહેલી સદીમાં અવંતીમાં વિક્રમ નામે કોઈ રાજ રાજ્ય કરતા હોય તે ન જણાયું એટલે તેમણે ભારતની
૧. તે દંતકથાઓના આધારે ધડાયેલા હિંદી ઇતિહાસમાં અલેકઝાંડરે હિંદમાં મેળવેલા વિજય અંગે અનેક બણગાં ફુકાયાં છે પરંતુ કેચ એકેડેમીના પ્રમુખ ને વિશ્વવિખ્યાત ઇતિહાસકાર સી. રેલીન એ વિગતે કેટલી કાલ્પનિક છે તે જણાવતાં લખે છે કે –
'Alexander's conquests in India by no ineans deserve the credit vulgarly attached to them. The intention of conquering the Prassi i. e. the great kingdom of Magadh on the Ganges, with which tradition has credited him, is a latter legend; for he knew nothing of the Ganges or Magadh.
Ancient History Vol. II P. 190-191 એ જ રીતે ઉપલી દંતસ્થાઓમાં કયાંક કયાંક વપરાયેલા સેકેટસ શબ્દ અને સર વિલિયમ જોજો એ શબદની ચન્દ્રગુપ્ત સાથે કરેલી સરખામણીને અનુસરીને હિંદની એતિહાસિક કાળગણનાના પાયા તરીકે અલેકઝાંડર સાથેની ચન્દ્રગુપ્તની સમકાલિકતા રથાપવામાં આવી. પરંતુ હિંદના પુરાવસ્તુ–સંશાધનખાતાના ભાઇ નાયબ અધિકારી બાબુ પી. સી. મુકરજી ઉપરોકત સરખામણી કેટલી અસંગત છે જેન, બાહ, ને પિરાણિક-ત્રણે કાલગણનઓ ચન્દ્રગુડાનો સમય અલેકઝાંડરની ૨૫ વર્ષ પૂર્વે દર્શાવવામાં કેટલી એકમત છે; અલેકઝાંડરના આક્રમણ વખતે મગધમાં ચંડાશે કે રાજ્ય કરતો હોવાનાં કેવાં અટળ પ્રમાણે મળે છે. તથા અશોકના નામે ચડાવાયેલા શિલાલેખે સાચી રીતે તે સંપ્રતિના છે તેની વિગતવાર પ્રમાણે ચિત ચર્ચા કરીને અંતમાં નિર્ણય આપતાં જણાવે છે કે