________________
લગ્ન અને તેની વિશિષ્ટતાઓ
વિદ્યાર્થી
પ્રકૃતિતત્ત્વની છાયા નારી ; પુરુષતત્ત્વનું પ્રતિબિંબ નર. પ્રકૃતિ-પુરુષના બૈંડાણુમાંથી વિશ્વ પ્રગટ્યું : એ વિશ્વને જીવંત અને સભર રાખવાને નર–નારીનુ જોડાણુ તે લગ્ન,
કોઇ લગ્નને કુલધમ માને છે, કોઇ રાષ્ટ્રીય ફરજ લેખે છે; કેઇ તેને પ્રેમનુ પરિણામ માને છે, કોઇ પ્રેમને પન્થ ગણે છે; કેઇ તેને માહ કે પાપ માને છે, કાષ્ટ દેહભૂખ ભાગવાનું સાધન લેખે છે; કેઇ તેને ઘર ચલાવવાના માર્ગ માને છે, કોઇ સંતાનભૂખ સંતોષવાનુ' સાધન ગણે છે. નરને કયાંક ભ્રમરની તે નારીને કુસુમની ઉપમા અપાય છે; નરને વૃક્ષની તેા નારીને વેલની ઉપમા અપાય છે. પરંતુ લગ્નની આ ભિન્ન ભિન્ન ભાવનાએ અને નર–નારીની ઉપમાએ અધૂરી અને એકર’ગી છે. લગ્ન એ વિશ્વધર્મ છે. ઉપમા જો આપવાની જ હાય તો નરને વિષ્ણુની તે નારીને લક્ષ્મીની, નરને સૂર્યની તે નારીને પૃથ્વીની ટે છે.
સર્જનના પ્રવાહને અસ્ખલિતપણે ચાલુ રાખવાને નરનારીનું જોડાણુ અનિવાર્ય છે. અને તે તો વનસ્પતિ અને પશુ-પ’ખીમાં પણ પ્રચલિત છે. પણ માનવીએ એ જોડાણુને લગ્નના સુદર રૂપમાં વ્યવસ્થિત બનાવીને પોતાની વિશિષ્ટતા દાખવી છે. માનવીએ ખીલવેલી મહત્તા અધિકાંશે લગ્નસ સ્થાને આભારી છે.
લગ્નનુ' પરમ વિશુદ્ધ ને વિકાસમૂલક સ્વરૂપ તે પ્રાચીન આર્ય પ્રથાનુસારનું ધર્મલગ્ન છે,કે જેમાં, કુટુબ-સંસ્થાનુ વિસ્તૃત વર્તુલ માનવીનીં સ્વાર્થભાવનાને પરમાર્થની શ્રેણી પર ચડાવે છે. માનવીને જેમાં સમૂહજીવનની કેળવણી મળે છે. પતિ-પત્નીની અતૂટ એકતા વનને ને જગતને સભર રાખે છે તે યોગવશાત્ પતિ અવસાન પામે તેા તેના દેહને ખેાળામાં લઈને ચિતા પર ચડતી સતીનારી વિશ્વમાં પ્રેમ ને પવિત્રતાનું વાતાવરણ પ્રગટાવીને નારીજાતિમાં પણ આત્મબલિદાનની ભાવનાને જીવંત રાખે છે. માતૃભૂમિના રક્ષણને ખાતર યુદ્ધમાં જતી વેળા કુટુબની વિવિધ વ્યકિતઓની વિદાય લેતા પુષમાં તે તેને વિદાય આપતી વ્યકિતઓમાં પરમાને ખાતર ત્યાગની ભાવના ખીલે છે. પતિ-પત્ની, ભાઇ-ભાભી, બહેન–બનેવી, માતા–પિતા, સાસુ-સસરા, પુત્રવધૂ-જમાઇ, પુત્ર-પુત્રી આદિ સગપણાની ગાંઠ પ્રેમગંગાનાં નીરતે ભિન્ન ભિન્નરૂપે ગાળીને એને એવી વૈવિધ્યતા અને પવિત્રતા બક્ષે છે કે તે ગ'ગાને માટે સમય જતાં પ્રભુ પ્રતિના પરમ પ્રેમમાં પલટાવુ સુલભ થઇ પડે છે. લગ્ન એ વિશુદ્ધ પ્રેમનું પ્રતીક, સર્જનનું આજસ્વી ઝરણુ અને વ્યકિત ને સમી વચ્ચેની તે સાનેરી સાંકળ બની રહે છે.
લગ્નસ સ્થાના ધડતર પાછળ વિશ્વની સમસ્ત પ્રજાએએ આવાજ આશયા સેવેલા. પણ * મહાન રોમન સેનેટર ને જગવિખ્યાત વકતા સીસેરા ભારતીય આર્યાં. સૌંસ્કૃતિના મુગટમણુ સમા આ અ'ગની પ્રશ'સા કરતાં લખે છે કે
Mulieres in India, cum est cujusque earum vir mortuus, in certamen judiciumque veniunt, quam plurimum ille dilexerit: plures enim singulis solent esse nuptae. Quae est victrix, ea laeta, prosequentibus suis una cum viro in rogum imponitur : illa victa moesta discedit. Tusculan questfons
lib V
no-78
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
