________________
સ્મરણ–નેધ
* ગયા મહિને પ્રજાને સંસ્કારક્ષેત્રમાં મહત્ત્વને ફાળો નોંધાવનાર ત્રણ વ્યકિતઓને ચિરવિરહ અનુભવો પડે છે. તેમાંથી પ્રથમ કાર્બસ સભાના મંત્રી ને ફાર્બસ ત્રૈમાસિકના તંત્રી શ્રી અંબાલાલ બુલાખીરામ જાની માર્ચની ત્રેવીસમીએ અવસાન પામ્યા. બીજા બનારસ હિંદુ વિદ્યાપીઠના માજી ઉપ-કુલપતિ શ્રી આનંદશંકર બાપુભાઈ ધ્રુવ, એપ્રિલની સાતમીએ ને ત્રીજી અજમેર-કેલેજના પ્રિન્સીપાલ શ્રી શેશાદ્રી એપ્રિલની એકવીસમીએ પંચત્વ પામ્યા.
શ્રી અંબાલાલભાઈને જન્મ સંવત ૧૯૩૬ માં થયેલ. બી. એ. ની પરીક્ષા પસાર કર્યા પછી તે ૧૯૬૩ માં પન્નાલાલ હાઈસ્કૂલમાં શિક્ષક તરીકે નિમાયા. તે પછી “સમાચક તેમજ ગુજરાતી માં તેમણે સહતંત્રી તરીકે કાર્ય કરેલું.
તેઓ પ્રાચીન ગુજરાતી સાહિત્ય, ગુજરાતના પ્રાચીન ઇતિહાસ ને વેદાંતના પ્રખર અભ્યાસી હતા. નડિયાદના સાક્ષરવૃંદના તે છેલ્લા જાણતા વિદ્વાન હતા. તેમનું જીવન સાદું ને સંયમી હતું. પ્રાચીન આર્ય ઋજુતા તેમનામાં પ્રસંગોપત દષ્ટિગોચર થતી. તેમના અવસાનથી ગુજરાતે જૂની રમણીય પેઢીનો એક વિદ્વાન ગુમાવ્યો છે.
શ્રી. આનંદશંકરભાઈનો જન્મ ઈ. સ. ૧૮૬૯ માં થયેલું. ૧૮૯૧ માં એમ. એ. અને ૧૮૯૩ માં એલએલ, બી. ની પરીક્ષા પસાર કરી તેઓ તે જ વર્ષમાં ગુજરાત-કેલેજમાં સંસ્કૃતના પ્રોફેસરપદે નિમાયા. તે પછી મુંબઈની એલ્ફીન્સ્ટન કોલેજમાં પણ તેમણે તે જ પદ ભગવ્યું. થોડાક સમય લગી તે ગુજરાત-કોલેજના પ્રિન્સીપાલપદે પણ રહેલા.
ગાંધીજીને તેમના પ્રત્યે અપાર મમતા હતી. તેઓ તેમને સનાતની તેમજ સુધારકવર્ગ વચ્ચેના સેતુ સમાન ગણતા. એક પ્રસંગે તે ગાંધીજીએ શ્રી, આનંદશંકરભાઈ સાથેને પિતાને સંબંધ આશક-માજીકના સંબંધ સાથે સરખાવે.
૧૯૨૦માં મહાત્માજી તેમજ સર લલુભાઈની સૂચનાથી પંડિત મદન મોહન માલવિયાજીએ તેમને બનારસ હિંદુ વિદ્યાપીઠના મહામહોપાધ્યાય તરીકે આવ્યા . ત્યાં ૧૫ વર્ષની સુંદર સેવાઓ પછી ૧૯૭૫ માં જ્યારે તે નિવૃત થયા ત્યારે વિદ્યાપીઠે તેમને ડૉ૦ એફ લીટરેચરની માનદ પદવી એનાયત કરી.
સાહિત્યક્ષેત્રે તેમની સેવાની શરૂઆત “સુદર્શન' માંના લેખથી શરૂ થઈ. ૧૯૦૨માં તેમણે “વસન્ત' માસિક શરૂ કર્યું. ૧૯૨૮માં તે નવમી ગુજરાતી સાહિત્ય—પરિષદના પ્રમુખ તરીકે ચુંટાયા. છેલ્લાં સાતેક વર્ષથી અમદાવાદમાં વધી પડેલી સાંસ્કારિક પ્રવૃત્તિઓ વિશેષતઃ તેમને આભારી છે. ગુજરાત વર્નાકયુલર સોસાયટી તેમજ ગુજરાત સાહિત્યસભાના તેઓ પ્રમુખ હતા. ગુજરાત વિશ્વ-વિદ્યાપીઠ સ્થાપવાની તેમને તાલાવેલી લાગી હતી. પણ તે પુરી થાય તે પહેલાં જ પ્રભુએ તેમને ઝડપી લીધા.
પ્રિન્સીપાલ શેશાદ્રી સરકારી નોકરીમાં હેવા છતાં હિંદની શિક્ષણપ્રગતિમાં તેમણે મહત્ત્વને ફાળે નેંધાવ્યું હતું. “અખિલ હિંદ શિક્ષણ સંસ્થા સંધના તેઓ સ્થાપક હતા. ને લગભગ ચાર વર્ષ લગી તેના પ્રમુખપદે રહી તેમણે તેને ઉચ્ચ પદે સ્થાપવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
