________________
૮ સુવાસ: મે ૧૯૪ર,
માનસી”ના ઉકત લેખમાં આગળ વધતાં શાસ્ત્રીજી કહે છે કે, “જે જૈન ગ્રન્થમાં વિક્રમની કથા મળે છે તે વિક્રમના તેરમા–ચદમાં શતકમાં રચાયા છે. એકાદ ઉલેખ બારમા કે બહુ તે અગિયારમા શતકના ગ્રન્થમાંય મળી આવે છે.'
શાસ્ત્રીજીના આ વિધાન પરથી એમ જણાય છે કે તેમને જેના પ્રાચીન સાહિત્યને ખ્યાલ નથી. અને આગળ વધીને તેઓ જ્યારે “કથાસરિતસાગર ” સમા જે જૈનેતર ગ્રન્થોમાં વિક્રમનું ચરિત્ર મળી આવે છે તે પણ અગિયારમી સદીના હોઈને એ અભિપ્રાય દર્શાવે છે કે એ જોતાં ૧૧ મા શતકમાં દાનવીર અને સાહસિક રાજા વિક્રમાદિત્યની અનેક કથાઓ પ્રચારમાં આવી હતી એ ચોકકસ જણાય છે. ત્યારે તે ખરેખર હસવું આવે છે. કેમકે ચોથી સદીથી આરંભીને આજલગીના હજારે જૈન ગ્રન્થમાં ને પહેલી સદીથી આરંભીને આજ પર્યન્તના સંખ્યાબંધ જૈનેતર પ્રન્થમાં દાનવીર ને સાહસિક રાજા વિક્રમાદિત્યનું ચરિત્ર ગૂંથાયેલું છે. તેમાંથી દ્રષ્ટાંતરૂપ થોડાક ગ્રન્થો પર અહીં નજર નાંખી જઈએ.
શાલિવાહનને મેડામાં મોડે સમય ઈ. સ. ૭૮ હેવાનું કે આપણે અગાઉ વિચારી ગયા છીએ (જુઓ . . ૫) તે શાલિવાહને સ્વયં સંપાદિત કરેલા અમર ગ્રન્થ “નાથાસતરાતી માં મહાને વિક્રમાદિત્યના દાનની શૃંગારિક શ્લેષાત્મક પ્રશંસા કરતાં શાલિવાહન એક મુક્તકમાં લખે છે કે
(વિક્રમાદિત્ય) જેમ અપૂર્વ કાવ્યકૃતિના રસથી સંતુષ્ટ બનીને (કવિના) હાથમાં (કાવ્યના) ચરણદીઠ લક્ષ (લાખ સોનામહેર) આપતા હતા તેમ તે (સુંદરી) સંગસુખના રસથી તુષ્ટ બનીને તારા હાથમાં ચરણ-લક્ષ (પ્રાચીન કાળમાં રૂપસુંદરીઓ ચરણતળમાં લાક્ષારસ ચોપડતી હતી) આપતાં વિક્રમાદિત્યના ચરિત્રનું અનુકરણે કરી રહી છે. ૨૭ મહાકવિ ગુણાઢય શાલિવાહનને રાજકવિ હતા. તેણે પિશાચિક ભાષામાં રચેલી “
વૃથા' માં વિક્રમાદિત્યનું વિસ્તૃત ચરિત્ર આલેખાયું હતું. તે ગ્રન્થ આજે નથી મળતે પણ પાંચમી-છઠ્ઠી સાતમી સદીના પ્રાચીન ગ્રન્થમાં તેને ઉલેખ મળે છે (જુઓ પૃ. ૫). તથા ઉકત કથાના સારરૂપે મેન્ટે રચેલી બૃહત્કથામંજરી” અને સેમદેવે રચેલ “બૃહત્કથાસારસંગ્રહ (થાસરિત સાગર)' માં આજે પણ વિક્રમાદિત્યનું ચરિત્ર મળી આવે છે. આ કથાસરિતસાગર” શાસ્ત્રીજી ધારે છે તેમ અગિયારમી સદીની કોઈ સ્વતંત્ર કૃતિ નથી, પરંતુ પહેલી સદીમાં રચાયેલ “
વૃક્ષને સાર છે. વિક્રમની ચોથી સદીમાં ૮ રચાયેલા “
સિરી પન્ના નામે ઐતિહાસિક જૈન ગ્રન્થમાં ગભિલવિજેતા શકાની પછી સિંહાસને આવેલા વિક્રમાદિત્યે પ્રવતાવેલ સંવત્સર અને મહાવીર સંવત્સર વચ્ચે ૪૭ વર્ષનું અંતર હોવાનો નિર્દેશ છે.૩૦
(ચાલુ) २७ संवाहणसुहरसतासिएण देन्तेण तुह करे लक्खम् ।
चलणेंण विक्कमाइत्तचरिअं अणुसिक्खिरं तिस्सा ॥ " ૨૮ જુઓ કાશીની “નાગરી-પ્રચારિણી-પત્રિકા (૩, ૧૦ નં. ૪)માં મુનિ શ્રી કલ્યાણવિજયજીને “વીરનિવણ સંવત ઔર જેન કાલગણના” નામક નિબંધ.
૨૯ મહાવીર-સંવત ઈ.સ. પૂર્વે પર૭માં શરૂ થાય છે. વિક્રમ સંવતની શરૂઆત તેના પછી ૪૦૦ વર્ષે=ઈ. સ. પૂ. ૫૭
30 तह गद्दभिल्लरनं तेरस वासे सगस्स चऊ ॥
विकमरज्जरंभा परओ सिरिवीरनिव्वई भणिया। યુન-મુનિ-વે (૪૦) ના વિવમાચાર બિના 1
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
